 |
I. V. NYENBORCHS[Gravure: Hofstede Nijenborg]Tot Groningen gedrukt by I.S. Boekdrucker op de Hoge-straet. 1659. |
VOOR-REDEN DES AUTHEURS |
| GElijckerwijs als in een Thuyn of Hof, dickmaels vele en verscheyden gewassen en vruchten by malkander gevonden werden, soo is het oock met dit Boeck gelegen, alwaer dat verscheyden Historien, Gedichten en Bedenckingen, of Herssen-vruchten, door en by malkander staende; in gevonden worden, doch meest alle op dees Hof-stede slaende; Varietas enim & mutatio dulcis est, veranderingh is aengenaem, seyt Plutarchus, en veranderingh van spijs doet eten als men seyt; en de menschen nieuwsgierigh zijnde, doch soo moet men hier mede te Wercke gaen, niet als de Spin, maer als de Bije die uit een deselven Bloem oft’ Kruyt, (daer de spin vergif uit-suight) weet honich uit te trecken: en alsoo in een Hof dickmaels vele Parcken en Beddens gevonden werden; elck met sijn besondere vruchten en gewassen, ter keure des pluckers end’ aenschouwers, voorsien, soo gaet het oock met dees Papiere Hofstede bladen toe; daer elck sijn gerijf of gadingh mach uit-soecken en ’t ander laten voor het gene dattet is: Ende ghelijckerwijs de gewassen der Hoven, dickmaels on-vermerckt, toe-nemen, end’ in veelheyt aen-groeyen, soo is my dit werck van het buyten leeven &c: oock onder de handt gewassen, doch ick heb liever het selve willen besnoeyen en af-breecken, en my ten naesten by in de Papiere parcken of bladen van het A. B. C. willen verhouden, als al te verre voor uit te loopen, Est modus in rebus, want in alle dingen moet men mate houden, soo het spreeck-woort vermelt; dan tot meerder aengenaemheyt heb ick hier by eenige [fol. a2v] konst-plaetsen in-gevoeght; Soo hadde ick my oock voor-genomen ’t selve werck aen jemant te dediceren, maer tot vermijdingh van den schijn, van eenich in-sicht of oogemerck, daer in voor te hebben, ist goet gevonden dat nae te laeten; om dat het niemant offenderende is: en alsoo het den goeden oock wel goet, maer den berispgierigen qualijcken, doch alles te dancke te maecken, is, want Niemant en kan ’t doch in ’t gemeen, Te dancke maecken aen elck een; nae dien hy, die aen den wegh timmert, vele berichts heeft, En Niemant sonder op-spraeck blijft, Die voor de werelt spreeckt of schrijft; als de Heer Cats seyt. wijders soo jemant duncken mocht, dat dees Auteur voor geen goet Poeët bestaen mocht, sal ten minsten voor een lief-hebber der selver mogen vol-staen, want ick hebbe my soo seer op den rijm niet willen in-binden, of daer op staen blijven, als wel om duitlijck verstaen te mogen werden, en meer op den sin, als op de uit-nementheyt der woorden of rijm gesien, latende de rest voor de uit-muntende meesters in desen verblijven, en terwijlen ick hier mede besich was, omtrent dese vreugde en vorstelijcke trouw-tijdt alhier, soo is my (by geval) in geschrifte ter handt gekomen seecker gedicht, daer op passende ’t welck ick goet gevonden hebbe; voorts hier beneffens te laten voor aen volgen, Eyndelijcken soo ick bevinde dese mijne tijdtkortingen niet on-aengenaem te zijn, sal verlicht daerdoor bewogen werden, om jets anders diergelijcks meer te laten volgen , in middels deses, ten besten diedende. Vaert wel. |
| In Groningen, den 9. Julii. 1659. | Door UL. Dienst-plichtige JOHAN van NYENBORGH. |
Op de Geboorte, en eerste Inkomste binnen Groningen, |
| SIBYLLE van GRIETHUISEN. |
EYNDELOOS BEGIN, |
| SIBYLLE van GRIETHUISEN. |
| S.V. Griethuijsen. |
OP NIEUW-BURG, |
Aen de Edele Juffrou, Me-Juffrou |
SONNET. |
TOEGIFT AEN DEN LESER. |
| VAET aen de deugd. |
OP DE HOF-STEDE |
| T. S. Amstel. Bat. Christus Curator meus. |
Tot den selven. |
| ’T eynd’ leert. |
Een ander. |
| R. H. SWAEN, ’T eynde leert. |
| I.V.N. |
|
[p. 1]
Van Sestien-hondert, drie-mael tien, en vier daer naer: En dat op ’t vlacke veldt, alwaer te voor niet stonde Dan Haver ende Gras, doen men dit eerst begonde: (5) Indien oock d’oude tijdt niet nieus had aengeleyt, Men vondt nu heden-daeghs soo vele niet bereyt, Gelijck als men nu siet, van kercken en gebouwen, Hof-steden groot en kleyn, en andere landouwen; En soo de oude Eeuw sich had met ’t oud’ vernoeght, (10) Men vondt nu soo veel nieus daer na niet by-gevoeght: Des menschen doen bestaet in bouwen ende maecken, En breecken wederom; soo gaen des werelts saecken, Edoch den langen tijdt, of Mars het al verslindt, Wat dat men hier oock plant, bout, sticht, ofte begint. (15) In vreede wert het landt gebout, en oock de steden, Doch Bellona vernielt vaeck dat alles weer mede. DE Coninginne Semiramis liet in de stat Babilon een seer groot hangend Hof maecken, de welcke op stenen pilaren of muyr- [p. 2] werck stondt, en was de gront met grote stenen beset, en een diepe gront daer op gebracht: so dat daer bomen op groeyden, die vijf voeten hoogh waren; en soo vruchtbaer, als of sy in d’aerdbodem en grondt gewassen waren, en dit werck is onder de seven wonder-wercken der werelt getelt en gestelt geworden. En die van verre desen Hof aen-schoude, die vermeynde een Boscagie op een Bergh gelegen te sien, en twintigh brede muyren of Colummen, die jeder elf voet van malkander stonden, die ondersteunden desen Hof, maer in de H. Schrift leest men van het Paradijs of lust-hof Eden, daer in Adam en Eva geschapen en voor den val in geweest zijn, doch eyndelijck nae haer overtredingh des gebodt Godes, daer weder uit-gedreven zijn geworden, en in dit Paradijs hebben driederleye aert van bomen gestaen, 1. allerhande vruchtbare boomen tot lust en spijse verleent, 2. den boom des levens door welckers kracht en vruchten, den mensch sijne gesontheyt en volkomen jeucht hadde konnen behouden. En desen boom des levents hebben (behalven Eva) drie menschen gesien, als. 1. Adam. 2. Esechiel. Cap. 47. 3. En Johannes de Evangelist. Openbar, 22. 3. Den boom der kennisse des goets en quaets daer af dat Adam en Eva tegen Godts gebot gegeten hebben, en in desen Hof is de grootste schade geschiet, die oyt op desen aerdt-bodem voor-gevallen is. Daer nae werdt in de heylige schriftuire oock vermelt, van het Hofken Gethsemane, in den welcken de H. Christus sijn lijden aen-gevangen heeft: mitsgaders Josephus Hof, Matt. 27. En in dese twee leste Hooven, is dat grootste geluck op deser werelt geschiet, als daer in het [p. 3] werck onser verlossinge aen-gevangen en voleyndt is geworden. wijders om tot eenige prosane Hof-historien weer te keeren, soo waren in Neronis gulden huys tot Romen oock seer besaemde Hoven, met besaeyde landen, wijn-gaerden wey-landen en bossen; met allerhande beesten en wilt en een Meer daer by soo groodt als een zee: rontom met huysen, als een stadt beset &c. Soo waren oock de Egyptische, Cretische en Lemnische Dool-hooven verwonderens waerdich; en insonderheyt het Egyptisch, Labirinth of Dool-hof, dat in twalf hoven af-gedeelt was; hebbende de poorten en in-gangen recht tegens malkander over, en met een gemeene muyr beslooten; men vond daer in tweederley vertrecken, sommige onder en sommige boven de aerde, de bovenste op het gewelfte van het onderste geset; het getal van dese kamers was drie duisent en vijf hondert, de kruysgangen en deuren waren soo konstelijck gesticht, dat men licht daer in verdoolde; en op deselve plaets quam, daer men tevoren geweest was, en eer men aen de kruys-wegen quam, soo most men een trap van 90. treden hoogh gaen; dan quam men in een heerlijck zael en wandel-plaets maer die hem sonder wegh-wijser of klouwen garens in ’t begin van den ingangh vast-gemaeckt, daer in begaf, die konde daer in soo verdolen, dat hy noyt sijn leven daer weer uit-quam; als de eervarentheit daer van aen verscheyden nieusgierige betoont heeft, maer in het Coninghlijk hof Tivolij, des Hertogen van Florencen by Romen, daer in vint men onder andere oock vier lustige doolhoven hedens-daegs met vier lustige kruit-hoven van allerleye vremde planten, de laurieren en myrten daer des Winters en So- [p. 4] mers even groen zijnde, en daer is oock een Orgel in, dat konstich door het water-werck speelt met gemaeckte vogelen, soetelijck singende: tot dat een uyl daer voort-komende, haer alle doet swijgen; daer beneffens siet men daer konstige beelden, statuen en fonteyn-werken, met vivers, bogen, bosschen, prielen, galderijen, sprinck-aderen, en konstige schilderijen, alle verwonderens-waerdigh; gelijck mede den lust-hof des Cardinaels d’Esté , tot Romen, een plaets van plaisance is, en omtrent twee Italiaense mylen groot, daer in oock een groot doolhof is, des winters en somers groen, wel seven voeten hoogh, en die daer in is, kan daer qualijck weer uytgeraecken, sonder te recht geholpen te werden: niet min plaisant is ’t beroemt Rooms Belvedeer, daer de Pausen veeltijdts hun vermaeck in scheppen; gelijck mede dien Belvidere, of lusthof des Hertogen van Ferrara verwonderlijck is om aen te schouwen, soo siet men oock in ’t Rooms Paleys Leovelli een groot zael en schoone ronde tafel, den welcken aenroerende, soo wert men terstont seer nat besprengt, en desen tafel is oock gemaeckt, dat soo wanneer daer volck aen sit en jets geroert wert, alle die daer aen-sitten drajen dan ronts omme, soo langh tot datse schier in onmacht geraecken; en om deselve wederom stille doen staen, en den loop te benemen, soo moet men jets anders aen-roeren. Voorts zijn dese uit-nemende lust-hoven daer, als de Cardinalen Carpensis, Ferrariensis, Sarnesi Medicis &c. Vol allerhande kostelijcke vruchten, statuen en grotten, dat qualijcken alles te beschrijven is. Op dat ick alhier de Napelse en Indiaense Hoven van plaisance voor-by-gae; soo vint [p. 5] men oock hedens-daegs in Vranckrijck het Coninghlijck lust-hof van St. Germain’, daer in Coninghlijcke paleysen met seer schone hooven zijn, konstelijck met prielen hagen en dergelijcke wercken verciert zijnde: met Pijn-boomen gaerden en klare springende fonteynen konstige beelt-wercken, daer onder een marmore tafel is, die van alle zijden water uit-geeft; en ’t beelt van de water-Godinne of Nimphe speelt en singht soetelijck op het Orgel, men siet daer oock Nachtegallen, die door seeckere water-fluyten het gesangh der levende nae-bootsen: met veel andere wonderbaerheden meer, gelijck mede Fontaine belleau, aldaer seer vermaeckelijck, heerlijck en Coninghlijck is, waer in dat dan oock een hof is, met allerley selsame vruchten, bloemen en kruiden beplant; met schone wandelingen, vogel-vluchten, vis rijcke wateren en bosschagien; daer by insgelijcks vint men tot Parijs den Coninghlijcken hof of thuyn les Thuilleries genaemt. Op dat ick alhier mede niet voor-by-gae onse uit-muntende provinciale hoven met allerleye seldsame gewassen, vruchten en rariteyten versien en beplant; gelijck mede den Academi-thuyn tot Leyden seer besaemt is, soo vint men oock in ’t magnisijck en kostelijck klooster S. Laurens in Escuriaell een lust-hof met allerhande kruyden, bloemen en gewassen verciert, mitgaders een grooten boom-gaert vol ooft-bomen en anders meer. Desgelijcks so vint men in het vermaert Florens Pratelino oock verscheyden konstige Grotten, fonteynen en water-wercken en statuen, als van Pan Vulcanus Herculis, Apollo met de 9 Musen en verscheyden vogelen die door des waters pers bewegen; en geluyt geven. En de muyren van de [p. 6] Grotten zijn gemaeckt op de maniere van Rotsen gemengt Met verscheyden Peerlen, schelpen en stucken Coral, behalven meer andere metalen en Marmor verciersels, de af-beeldingen der dieren haer verroerende door middel van ’t water. Daer by is een royalen thuyn en wonderlijcken Dool-hof, soo vintmen oock seer konstich gemaeckte Grotten, water-sprongen en fonteyn-wercken in ’t bruisels-hof en warande als mede tot Rijswijk en Hons-lardijck by ’s Graven-hage en elders meer. Op dat ick alhier verswijge van de oude Romeynse lust-hoven, als Pompejani, Luciliani, Salustiani en andere meer, soo hebben oock des Coninghs Ciri hoven groten lof by Xenophon, en Tantali en Adonidis lust-hoven zijn oock by de Poëten beroemt, als mede der Hesperidi hooven in Africa, en des Conings Alcinoi hooven by Homerus bekent &c. Doch zijn al vergankelijck, en merendeel vergaen; gelijck Salomon van sijn prachtige gebouwen en lust-hooven aldus getuigt, Eccl. 2. 4. Ick maeckte my grote wercken, ick boude my huysen, ick plantede my wijngaerden, ick maeckte my hooven en lust-hooven en ick plantede bomen in deselve van allerleye vrucht, ick maeckte my vivers van wateren, om daer mede te bewateren het woudt dat met bomen groende &c. Doen wendde ick my tot alle mijne wercken, die mijne handen gemaeckt hadden; en tot den arbeyd dien ick werckende gearbeyt hadde, siet ’t was al ydelheyt en quellinge des geestes, en daer in en was geen voordeel onder de Sonne. [p. 7]
Wilt den stam met een gat verluchten. En boort dat gat tot aen het hert En wilt daer dan honich in-stoppen, (5) En met een houten stick toe-proppen; Alsdan de suyre vrucht soet wert. Of laet de wortel van de bomen* Het gras rontom zijn af-genomen, En strooyt verckens-dreck daer om heen, (10) Soo sult ghy soete vruchten krijgen, Van appelen peren en vijgen, In plaets van suyre in ’t gemeen. Of wilt ghy dat de boom sal dragen Heel roode vruchten nae behagen, (15) Steeckt de prop of ent in heecks bloet, Die ghy te vooren gingt af-snoejen, En soo sullen op de boom groejen Appels, heel root en schoon en goet. Wilt ghy dat d’appel groejen sal (20) Groter, als de andere al, Soo boort het gat alwaer het bloeyt; Tot aen d’ korrel die daer in groeyt; End als dan daer in steecken gaet Een of meer korens van roef-saet. (25) En wilt ghy dat in de appel sal Groeyen, een nagel of koral, Of een ander eedel-gesteen Steeckt dien in den blossem met een, Soo sal het daer in groeyen dan, (30) Als men oogenschijnelijck sien kan.* Of wilt ghy mede dat de queed Seer groot, sal wassen groeyen meed, Steeckt dien appel met dien tack dan In een pot met aerd, of een kan, (35) Maer wilt ghy de gelijckenis, Van het hooft of wat het is, Steeckt dien appel dan of te dien peer In sulck een sorm nae u begeer, [p. 8] Het sy van steen, ofte sabrijck, (40) Soo salse groeyen soo gelijck. Maer wilt ghy dat op de roos-boom Daer vijfterleye rosen aen koom, Maeckt een gat in de stam, daer op Tot aen het hert; onder den knop, (45) Doet daerin wat Bresili-hout, Of ander verve daer in stout; Als groen of wit of geel of blaeu, Of bruin of swart of grijs of graeu; Nae dat ghy dan de kleur begeert, (50) En alsdan ’t gat weer toe-gesmeert; Soo groeyen sulcke roosen dan Aen desen roselaer daer aen. Of begeert ghy oock boven dit, Een roos half root en oock half wit, (55) Soo bedeckte de helfte daer van, Met een doeck of anders dan, En beroockt met swavel de roos, Soo sal de helfte blijven bloos, En roodt, edoch het ander deel, (60) Dat sal dan worden wit geheel, Een boom in den winter ge-ent, Diens vrucht daer koomt geen worm omtrent, En smeert de stam met ossengal, Geen rups op den boom klimmen sal; (65) En wilt ghy hebben vroege vrucht, Soo geeft dan aen den wortel locht, Doet ongeleste kalck daer op, Met warrem water uit een tob, Somwijl begoten in de Maert, (70) Soo krijght ghy vrucht van vroege aert End’ als men ’t ooft leyt op sijn loof, ’Tblijft jaer en dagh goet my gelooft; Dat doch eener besoecken mocht, Want ick heb ’t alles niet besocht. (75) Als men de vrucht sal plucken gaen, In het aenwassen van de maen, Alsdan bederven sy niet seer, Maer wanneer dat men die af-ruckt, En in dees Maens af-gangh af-pluckt; (80) Soo bedervense meer en meer, Den boom des winters bloeyen sal, Als men den wortel eerst ontdeckt, Of dat men die rontom ontbloot Dan ongeleste kalck op-goot;* [p. 9] Men vint op dees Hof-steed, oock Fruyten veelerhande, Des Somers, op t’ gheboomt’, ghelyck als een Warande: End’ in den Vyver meed’; men den Vis swemmen siet, Dewelck rondtom dit Hoss en onder t’ Huys door-vliet; End op den Singel, daer staen aen de water-kanten, Veel Wilge-boomen, Yperen, en Else planten; Waer door men met vermaeck, kan wandelen, daer door: En gaen dees Tuyn rondom, van achter en van voor. En als men sijn ghesicht gaet nae het Westen keeren, Daer siet men op ’t Reyd-niep, de Scheepen dan heen Swieren, Die koomen uyt dit Landt, of uyt Hollant van daen, Oss keeren elders heen, t’sy Oost of West-waerts aen. Maer in het Zuyden, daer magh men de Stadt beschouwen, Met hooge Toorens, en veel deftige ghebouwen; Dewelck in d’ouden tyt, zeer veel heeft uyt-gestaen: En daer het Lant ghewas, en Vee ter Merckt koomt aen. Noch soo kan men aldaer, acht Dorpen ende Kercken, Als Wierum, en Dorquert, Adorp en Beem bemercken, Met Zuyd’ en Noord-wolde, en Sawert oock daer by, End’ over het Reydt-diep, leyt Leegh-Kerck aendie zy. Voorts, ziet men daer rondtom veel Landouwen geleegen. Een schoon en vrughtbaer lant, zeer gras-ryck allerweegen: Waer op het weeligh Vee sijn kost en voedsel heeft. [p. 10] Wat is de Schepper goet! Die t’ al voedt, watter leeft. Doch soo daer yemant mocht begeerigh sijn te weeten, Waer dat dees Plaetse leydt, als voor gemelt, geheeten? Dees Hof-Steede, die leyt, van Ierusalem veer, Vyf-hondert acht-enveertich Mylen, ende meer: En is van Amsterdam, vier-entwintich, gheleegen, Van Leeuwerd seeven myl, van Emden vyss, daerteegen, Doch, leyt van Groningen, maer een half uyr van daen, Soo hebben, d’Heeren Cats, als meede Westerbaen. Als oock in ouden tyt, veel wel-ghebooren Mannen, Het Lant-leeven bemint, en Staet-sorgen verbannen: Ghetuygh’ zy hier af noch, Ockenburgh, en Sorg-vliet, Hoff-wyck, en ander meer, soo men in Hollandt ziet. Soo hebben Cicero, Seneca, Cato meede, Gehadt, in ouden tydt, te lande haer woon-steede, En Hooven van vermaeck, als Lucull’; Cincinnaet, En ander mannen meer uyt den Romeynsen raet. Den vroomen Scipio, vermaerdt aen allen zyden, Soo om sijn kuysschen aert, als sijn gheluckich stryden, Verliet sijn Veldheerschap; en sijn verheeven eer, En hield’ van t’ gras-ryck lant, en groene velden, meer; Men vint doch over al, dat zaeyen, planten; bouwen; Wiert voor een deftigh werck, hier voormaels, onderhouwen: De wyste van het volck, de beste van het landt, Die hebben t’velt bezaeyt, off boomen aen-gheplant. Want men kan op het landt, wel staegh den tyt verdryven, [p. 11] Met enten, snoeyen, end’ aen-queecken, en op-binden. wie t’ Lant met Ceres bout, en met de Musen dicht, Die vindt, te veldewaert, sijn eensaemheyt verlicht, Doch, om alhier weerom tot Lust-hooven te koomen, Waer van dat ick t’ verhael alleen had voorgenomen: Soo gae ick hier voorby, t’ Florens Pratelino, Het Spaens Madrid, als meed’ het Frans Fontainebloo; En Ryswyck by den Haegh, en d’Bruysselse Warande, Met t’Roomse Belvedeer, en meer Hoven te lande, Doch, wat hier lustigh schynt, en onsen geest bedrieght, Dat schiet hier haest voor by, ghelyck een Arendt vlieght: Want, t’is des weerelts loop, ons aengenaemste saecken, Die siet men metter tyt, op t’ laetst, tot niet gheraecken. Waer is doch nu het Hoff soo seer beroemt, van out, En van de Coningin Semiramis ghebout? waer is het schoonste Bos, dat men oyt vandt op aerden? By Salomon bedacht, en was van grooter waerden. Waer Eedens schoon prieel? daer in dat Adam viel: De Sondt-vloet (overlangh) heeft dien vernielt, geheel. Soo moet het alles hier, ten ondergangh doch koomen, Ghelyckerwys, men heeft (tot aller tyt) vernomen. De tyt, de gryse tyt, verslindt het altemael, Alwaer het evenselfs; van yser; ofte stael. Den Mensche, (op het eyndt,) die moet doch meed’ versterven, Geen wonder is het dan, dat Hoven, hier verderven, En voorts, oock al het geen, men hier op aerden vindt, [p. 12] Het welck, den langen tyt, ten eynde, al verslint. Daerom soo is het best, dat men draeght sulcke vruchten, Die bloeyen in Godts Hoff; als t’ ander, sal wech vluchten: Want, siet, de Deught bestaet, alst all zyn glans verliest, Gheluckich is die Ziel, die hier het best verkiest.
Van Nyenborgh, heb ick daer op een boom vernomen, Om hoogh, een Aexsters nest; met broed-eyers, aldaer: Het welck, als ons Lant-man; gheworden was gewaer, Soo klam hy in dien boom, (gelyck een huys) soo hooge, Terwyl, dien Vogel waer van sijn nest, af-gevlooge; En leyde daer eyers in, (by d’ ander) van een Hoen, Om die (ghelyckerhandt) daer uyt te broeden doen, Als dan, oock is gheschiet; doch waeren deese dieren, Heel kaeckel-bont, van witt als oock van swarte veeren, Ghelyck de Aexsters zyn, soo veele deed’ den aert, En oock den plaets, alwaer dees kieckens sijn gebaert. Soo is oock van gelyck, seer veel daer aen geleegen; Aen de op-voedinghe der kinders, allerweegen, Alsoo het Spreeckwoort zeyt, Dat ghemeenlyck het jongh, [p. 13] Sal pypen, (naderhandt) ghelyck het Oude songh. Soo leest men, van een kindt, verlooren, onderweegen, Dat van een wollevin aldaer, wiert op-ghekreegen, En by sijn jonghskens, (kleen) ghebracht daer in het nest, Alwaer dat dit kindt, oock, den wolss soogh, met de rest: Waer door het, (met der tyt) soo verre gingh ont-aerden, Dat het ten rooff meed’ liep, en gingh de lacht aen-vaerden; En wert heel ruygh gehaert, ghelyck het wolss-gheslaght Doch wierdt het, (eyndelyck), ghevangen op de jacht: En weeder tam ghemaeckt, en gingh hoeden de Schaepen, Soo dat den wolss daer af niet eenen, quam te rapen, T’welck duyrde seeven jaer, doen heeft den wolf, sijn Vee, Niet meer verschoont, ghelyck hy ander Schapen deè, Waer oover, dat hy doen, zyn dienst, heeft aengenomen, En is, voor Berghen, met het Leeger aenghekomen, Ten tyde van Duc d’Alss, alwaer hy, door een Schoot, Geduyrende t’belegh, daer is ghebleeven doot.
Dat is maer een half uyr van ons wooningh, van daen, Omtrent, twee-hondert Roe, van huys af, tot de Poort, De Bottringer, genaemt, van daer ass, gae ick voort, Den wech langhs, tot dat ick aen myn Hof-steeds belendt, [p. 14] Dat is, vierhondert en vyftich Roeden, omtrent. De eerste helft gaetmen door de Moes-tuynen; heenen, En d’ ander; door het groen en gras-ryck veldt, met eenen: Daer siet men, hoe het volck om die kost slooven moet; En spit het aertryck om, en t’onderst’ boven wroet; Waer in, dat sij alsdan, gaen uytwerpen haer zaet, Van wortels, Moes en kruydt, Radys ende Salaet. Voorts, in het lange gras, daer gaet het weeligh Vee, Dan koomt men op het lest, alsoo aen dees Hoff-Stee. Wat is den Schepper goet, die alles, watter leeft, Beyd’ Menschen ende Vee; spys ende voeder geeft. ICk ben op myn Hof-steed’ eenmael gecomen aen, En liet doen myn ghesicht, nae t’ Clooster Selwert gaen, Daer dicht gheleegen by; het welck; in ouden tyden; Heeft; seer vermaert gheweest, end’ gehadt veel bestryden: Ten tyde van d’oorloogh; alwaert’ eens, is gheschiet, Dat des Convents Prioor, aen Tafel, wiert bespiedt, Dat men, van veer, deed’ aen die van buyten, te weeten, Door Teyckens, die daer nae, begonden voorts te schieten, En troffen hem alsoo daer, met een Canon-schoot; Dat t’ hooft vloogh van den romp, en bleef aen den Dis, doot: Ghelyck; den Caball, van outs, daer ass doet ghewagen, Den krygh, die wert gestelt, (met recht) onder de hooft-plagen. [p. 15]
En dat men in die Stadt sondt Cogels, en Granaten, Soo is iets vreemts geschiet, Dat een uyr van die Stadt, Tot Haeren, daer den Prins doenmaels, sijn Leeger had, En nae de Stadt toe-schoot: Soo ist daer voorghevallen, In t’ schieten, weedersijts, als dat twee Canon-ballen, Malckander qijn ontmoet, en schoot den eenen Cloot, Den ander, weederom, die men uyt de Stadt schoot. Maer, als Bergen op zoom, omtrent nae dertich Iaren, Beleght wiert, en berendt, van die Spaensche kryghs-scharen: Soo is noch vreemder saeck, in ’t Leeger daer geschiet; Want, een bevruchte vrouw, stondt by een water-vliet, En wiert, door een Canon, uyt die stadt doot-geschooten, Doch, sagh men haere vrucht, leevend op ’t water vlooten, Het welck, daer wierdt gheberght; en voorder, door bevell, End’ kosten op-ghebracht, van d’ Insant Isabell. Soo wonderbaertyck, heeft dit kindt behouden ’t leeven, Nae dat dees Moeder waer (bevoorens) doot-ghebleeven; Godts macht, is wonderlyck, en spaerdt, vaeck, t’ jonghe bloedt, Ter plaetsen, daer den Oud’ de doot besuyren moet. Wilt ghy een Cooning sijn, soo temt uw woeste sinnen, Hy is een slaess, die sich van haer laet overwinnen. [p. 16] [p. 17]
En ter rust, was gheseeten, daer, Soo heb ick die Boomen besien, En overdacht, alsdoen, mitsdien, O! dat Adam, in t’ Paradys, Doch waere gheweest alsoo wys, End’ hem van den verbooden Boom, Hadde gemacht, met meerder schroom, En Godts ghebodt niet licht gheacht, Hy waer niet in te verdriet gebracht. Waer in oock meed’; door sijnen vall, Geraeckt sijn, sijn Nae zaten all: Want siet, uyt Adams Appel sproot Ellende, Sonde, en de Doot. Hierteegens, dat Christus de Heer, De Menschen, bracht in t’ leeven weer. Hy is de waere Leevens-boom, Daer onder t’ waere Christendoom, Staegh wycken ende schuylen moet. Ghelyckerwys, tot tʻ hooghste goet. En soo Adam van den Boom, att; Alsoo was het oock meede, dat, Christus heeft in het Hoff ghesweedt; En aen den stam des Cruyces, leedt: Hy is de waere leevens-boom, Wiens goetheyt daelt, gelyck een stroom, Davidt, den vroomen, meed gheleeck, By een Boom, aen een waeter-beecks Den welcken, vrugt geeft; t’ sijner tyt, En daer geen bladt ass valt, besijdt: Waer teeghens, dat den boosen, siet, Verdort, verderft, en gaet te niet, En, diens blaeden, (ghelyck het kass) Verstuyven ende vallen ass. End ghelyckerwys, Christus seydt, Den Bylt is aen d’ wortel gheleyt, En die boom, die niet groeyt noch bloeyt, Die sal voorts, werden uyt gheroeydt: Maer; die daer vruchten brengen voorts Werden gehavendt; soo t’behoordt, End ghesnoeyt; ghemest en verlucht, Op datse draege meerder vrucht. Goede Propoosten meede sijn, Een leevens-booms en Medecyn. [p. 18] Den Boom, die wort doch in het endt, End’ alst-aegh, aen sijn vrucht bekent. En d’ goede boom, goe vruchten draegt, Alsoo wert oock meede ghewaeght, Hoe dat t’ gheboomte, oock weleer, Den Doorne- bos, koos tot haer Heer; Denwelcken, haer seer vinnigh stack, En diende, tot groot onghemack: Soo, meenich Mensch begeeren gaet, Hetgeene, hem op t’meeste schaedt; En Doornen, steecken oock wel zeer; Maer, quaedeTongen, noch veel meer. Waer-teegens, dat een vroom gemoet, Het all, ten besten dieden doet. Wanneer, oock t’ klim den boom omcleeft, Het schynt, als of t’ is zeer beleeft; Edoch, den Boom daer door uyt-gaet; Soo meed het op der Aerd’ toe-staet: Weet, datter niet all vrienden sijn, Die op u lachen, in den schyn; Want dickmael onder schoon gelaet, Soo verschuylt sich wel t’ meeste quaet. Den Boom, wort ongevoeligh groot; Soo gaen wy meede, na den Doot. En ghelyck, als men siet geschien, Dat van tien bloeysels, nauw coomt een, Alsoo, t’ oock met den mensche gaet, Die veel ghevaeren; meed’ uyt-staet; En van tien; wort daer naeuw een groot; Veel, blyven inde Wiege doot. Den Mensche, die is oock ghelyck; Een rype Peer; die valt in t’ slyck: Ghelyck, den Ouderdom, vervalt, Maer, die daer is jongh van ghestalt; Die wort, als t’on-ryp Ooft ghepluckt, En met ghewelt, hier wech geruckt. Het valt den Plucker meede soet; Wanneer, soo dat hy klimmen moet Want, dat hem wort te huys gebracht, Dat wert, dickmaels, niet veel ge-acht. Soo gaet het in de Min, oock heer; En in veel ander dinghen meer. En soo den Boom kleeft aen den bast, Soo is den Mensch aen de aerde vast. Den Boom, gelyckt men oock by ť laer. [p. 19] Wiens Tacken, sijn de Maenden, daer; En t’ Bladt, de Dagen, weecken meed, Die af-vallen, tot aller steed’. Den Tydt, ontschiet ons in den droom, Ghelyck, de bladen van den Boom. En van den boom der giericheyt, Uw meede wacht, ende ass-scheydt: Want; uyt haere wortel, ontstaet, De Ramp, on-raedt, ende quaet. De Boomen, worden veel geplaeght, Met koude, wint, en vorst, en raeght: Soo worden de Sonden, altyt, Van Godt den Heer, oock gekastydt. Den Wortell van de Deught, ghewis, Wel meede, hier zeer bitter is, Maer haere vrucht, is wonder soet; En doet den Mensche veele goet: Geleertheyt, valt in t’eerst, wel waer, Maer geeft goede vruchten, daer naer, Want, sonder arbeydt, kryght men niet, Die niet besuyrt heeft, niet veel weet. Dannoch, soo wert de jonghe Jeught, D’ouden, staegh niet gelyck, in Deugt, Ghelyck het Sap, in den Boom, klam; Den Mensch, ver-aerdt wel van sijn stam. Den Boom wert daerom oock ghesnoeyt Op datse dies te beeter groeyt; Soo meed’ als Godt sijn volck kastyt Het oock tot haeren best, ghedyt. Den Boom, die al te haestich groeyt, En voor sijn tyt, oock meede bloeyt; Die is het, dat niet langh bestaet: Wat ras voort-koomt, oock ras vergaet. Soo meed’; het met den Mensche, staet, En met het gelt en goet toe-gaet: T’goedt, dat in haesten wert vergaert, Dat wert, veeltyts, qualijck bewaert; Maer ryckdom, die daer langsaem wast, Den Mensch, salichst is, en best past. Den Persick-boom, vroeg bloeyen gaet, Den Moerbeezij-boom, die bloeyt laets; Maer, siet doch eens het eynde an; Wie datter t’ langhste duyren kan. Gelyck een boom, die leyt ter neer, Soo is den Mensch oock, sonder eer; En jonghen Spruyt, weerom op-staet: En soo, als d’ouden stam, uyt-gaet, Soo wert oock an den Mensch beschout [p. 20] Het Jonghe, dat verdryft het oudt; En d’leevens-wortel, uyt-ghegaen; Soo is het oock met hem ghedaen. Den Droef-boom, laet oock alle daegh, Haer Bloeysel, vallen, even-staegh Het welcke, sij s’ nachts vergaert had. Alsoo, is het oock voorgeefs, dat, Men hier, ghestadich veele wint: Als men t’ gewonnen, weer verslint. Soo wert het Eylandt van Ferro, Oock; door een Boom, behouden, soo; Want; alsoo hier, noyt; schier; valt nat, Soo heeft een wolck; dees boom om-vat; Waer ass; ghedtadich water leckt; Dat t’ Lant; tot onderhout, verstreckt. En elders; meede Boomen dijn, Diens vrugt, is soet, maer t’ sap; fenyn, Alsoo t’ oock; met de wellust; gaet; Die schynt wel soet, maer t’ent is quaet Men leest oock; van een Plataen-boom, Die qoo dick van stam waer, rondt-om; Dat achtyn Man, ter Mael-tydt, Waeren; in dit Holl, zeer wydt. Soo wort oock meed het Houdt, verbout, En dient, tot s’menschen onderhoudt.
Is beeter, dan dat men die raeuw op eeten gaet, Doen, anderssins, het Lyss met winden, overlaeden; En koude vochticheydt, t’ welck, de Zeenuen schaedt. [p. 21] Gheluckich is die Man, die als de Ouden, deeden, Syn wooningh heeft op t’ Land’, en daer meed’ is te vreeden; Die buyten al t’ geraes van Hoven en van staet, Nu op sijn groene weyd’; dan op sijn Hoove gaet. Die met sijn eyghen vee, sijn eyghen landt kan bouwen; En hem voor al van schuld kan on-beslommert houwen, Die door des Oorlooghs Trom, oock niet en wort verdooft, Noch, die de baren van de Zee niet slaen om t’hooft. En die hem niet bemoeyt, met Heeren hoog van staete, Noch oock niet is ghepast met t’ groeten op de straete; Maer al sijn lust en vreught bestaet in deese saeck Dat hy sijn wyngaerd mach gaen binden aen een staeck. Of dat hy in het dal sijn kudde magh sien dwalen, Die hier en daer haer kost, al weydende gaen haelen, Oss dat hy met sijn mes het houdt mach snoeyen off, Dat wydt en sijdt verspreyt over den gantsen Hoff. Off dat hy op een stam, noch teer en jongh van jaeren, Syn grissy steecken mach, en die oock wel bewaeren. Of krygt den honig soet van smaeck, daer van den By, Off scheert de wolle van het Schaep, daer het ruygh zy. Hy schept oock zyn vermaeck, wanneer dat hy mach plucken, Den Appel ofte Peer, en die van den Boom rucken. Off wel een rype druyss, als Horaty; vermeldt, Dewelck, het Lant-leeven, verr, booven de Stadt, stelt. Soo dat, indien ick niet in de Stadt, ghewent en waere; Ick koos het Landt-leeven, en liet de Stadt, soo vaeren! [p. 22] Van Groningen, leyt dit myn Hoff Een halless uyr gaens; verre off, Doch, sal hier vermelden, op t’ lest, Wanneer; dees Stadt; eerst, is bevest. DE Stadt van Groningen, wiert met een Muyr om-vangen; Eerst-mael, wanneer men schreess, elss-hondert ende tyn. En heeft veel teeghen-spoet gehadt, al over-langhe; Edoch, nu ende dan, oock weer haer Sonne-schyn. De Steeden, (als den Mensch) hebben haer teegen spoeden, Aen-was, vermeerderingh; en weerom haer ass-gangh; T’is Godt alleene, die deselve moet behoeden, Off sij vervallen, en verminderen, eerlang.
En sagh, aldaer een Bloeme slaen; Die den naem draeght, van d’ Africaen, Die was wel groot, en schoon, daer aen, Edoch; sij was van reuck, seer quaet, End gheroocken, deed d’herssens, schaed’ Wel, dacht ick, op dien eyghen voẹt, Bemerckt doch hier aen, myn gemoet, Hoe oock, des weerelts schoonen schyn; Bevalligh voor het oogh sal sijn; Maer; haer nae-druck; en geur, is quaet; [p. 23] Want; die de eed’le ziele schaedt; Daeromme soo siet toe myn ziel, Dat ghy staet nae t’heemels erf-deel. ’K Ben eens op myn Hof-steed van Nyenborgh ghekomen; En heb twee Swaenen; wit en out; aldaer vernomen; Die hadden om haer hals; een Coper ringh; heel rondt; Waer op; tot onderscheydt; ons Merck gheschreeven stondt: Als waer aen; dat men die kond kennen; by die naemen; Wanneer dat sij van daer elders te vliegen quaemen: En hadden neevens haer vyf longhen aen haer zy; Die waeren alsoo groot gheworden schier als zy; Soo dat, als men die daer wilde vanghen; en poogen Te korten, soo sijn sij te saem van daer gevloogen: En quamen daer noyt weer; noch heb oock niet verhoordt: Waer datse zyn belandt ofte verbleeven voort. Soo men de longen had [bytyts] ghekort haer Pluymen; Ghelyck als dat behoord, en dat niet gaen verzuymen: Sy waren Oud, en longh ghebleeven in die gracht: Maer nu soo was het daer te langhe meed ghewacht. De Siecke, doet te laet op sijn ghesontheydt passen, Wanneer door langen tyt sijn kranckheydt is ghewassen: Soo moetmen oock de Sond in t’ begin weederstaen, En in den aenvangh die alsoo ter keere gaen. [p. 24] [Prent] [p. 25]
Nae mijn Hof toe, en dacht daer aen, Hoe menich, sonder overlegh, Die gaet alhier den breeden wech, En gaet het Hemels-padt voor-by, Waer door dat hy raeckt in de ly; O! dat ick doch met ware vlijt Mocht gaen den rechten wech altijdt, En noyt wijcken bezyden af, Want dat gedyt tot enckel straf, Wijst my oock staegh u wegen Heer, En onderricht my daer in meer; En doet my die (althans) verstaen, Op dat ick mach ten Hemel gaen. O! Wech, o ware Wech, altijt, Ghy die en Wech ten leven zijt, Geleydt my op de rechte baen, En laet u Woordt een licht voortaen Zijn op mijn Wech, dat ick niet miss, Noch niet en dwael, of my vergis. Christus, oock mede, voor gewis, Alhier een wech ten leven is, De waerheyt en het rechte padt, Waer door men komt in d’ Hemels-stat. Een Leeraer die moet oock meed’ zijn Gelijck een licht, en geven schijn, En gaen met goet exempel voor, En dienen anderen tot Spoor. Een Medecijn oock weten moet De gestaltenis van ’s menschen bloet, En hoe den mensche is gestelt, En wat dat hem van binnen quelt, Op dat hy wech en middel weet Om hem te helpen uyt ’t verdriet. Een Rechts-geleerd’ moet recht en slecht Staegh volgen het oprechte Recht, En gaenden wech tot billijckheyt, Het welck op ’t padt der deughden leyt, Want somtijts in het hooghste recht Oock wel het meeste onrecht leght. Wy menschen moeten al by dees Oock gaen den wegh van alle vlees, ’t Gebeurt wel dat een vrome ziel Oock struyckelt somtijdts hier ten deel, Edoch, soo recht hy hem op, weer, En naerdert aen Godt dies te meer, End’ moedt hy niet verlooren geeft, Naedien dat hy tot spooren heeft De prickels selfs van vlees en bloet, En soo gedijt hem ’t quaet tot goet. Daerom, mijn ziel, siet dat ghy miidt En schout de quae wegen altiidt. Des menschen wegen tot aen ’t endt Die ziin aen Godt alstaegh bekent, Doch hy bestiert en schickt het al Soo als het dan noch komen sal: In Godts wegen Godts zegen leyt, Daerom u van de sonden scheyt, En wandelt op het padt der deugt, Soo koomt ghy in de Hemel-vreugt. [p. 26] Had Israël al-staeg gegaen Op desen rechten wegh en baen, End’ Alexander, over lang, Sich self behouden in bedwang, En Caesar, met veel and’ren meer, Dien wech betreden alsoo seer, En noyt het dool-padt ingekeert; ’t Had haer gheweest veel schatten weert. Voor een die reyst nae eenich kust, Blijft oock niet onder-weeg en rust, Soo moet men oock op dit aertrijck Niet rusten mede van gelijck, Maer staegh geduyrichlijck voort gaen Hier op des Heeren wech en baen, Tot dat men koomt daer zijn sal rust, En ware vreught, en herten-lust. Wanneer oock dat men reysen moet, Den mensch vaeck op den wegh ontmoet Yets dat hem in sijn reys belet; Dan noch een Christen ziel moet met Hem niet vertragen op sijn pat, Want in den Hemel is sijn schat; Daerom soo treedt hy met de voet Wat hem bejegent of ontmoet, Van willust, werelts-eer of staet, Dat hem dickmaels meer schaet als baet, Et gaet gestadigh voort met lust, Tot dat hy komt in d’eeuw’ge rust. De wegen Godts, tot aen het endt, Zijn oock an den mensch onbekent; En zijn werck onbegrijpelijck, En wonderen meed’ van gelijck. Doch ick ick sal nu weerom komen Tot mijn Hof-steed’ voor gemelt, Daer van ick had voor genomen, En mijn Reden aengestelt; Wil ick daer Herbariseeren, Soo soeck ick de Kruyden aen, Daer kan ick haer krachten leeren Van die in mijn Kruyt-hof staen, Of ick gae wel ondersoecken Kruyden die ick noyt en sagh, Haer aert en kracht in de boecken, Die daer van maecken gewagh; Dan noch sal ick al staegh setten Godes Wet-boeck boven al, Boven menschelijcke wetten, Of boecken in groot getal; Of ick lees in de Cronijcken, Of der Poëten verhael, En meer ander diergelijcken, In Duits, Frans of Latijns tael; Dewelcke my gaen verhalen Wat hier voormaels is geschiet, Elders of in onse palen, Met veel meer ander bescheet. Of die den Aerd-kloot beschrijven, Reys ick door sonder gevaer, Terwijl ick te huys sal blijven, En mijn moeyt en kosten spaer; [p. 27] Of die van den Lant-bouw melden, Hoe dat men zaeyt, poot en plant, Of die ’t Regiment bestelden, Soo te water als te landt. Oock kan ick hier distileeren, Griffen en consijten meed’, Of uytvaren, om Roseeren, Na de Stadt of mijn Hof-steed; Wil my dan de tijdt verveelen, Soo ist dat ick dicht of prent, Of ick ga mijn gehoor streelen, Met een Spel of Instrument. En laet het Postijf bewegen, Of den Fluyt, of Cyters klang, Tot verbreyding van Godts zegen, Met Psalm of ander sang: Daer is doch soo veel vermaken Voor den mensche, sonder tal, Om den ledigh-gang te staken, En te loven d’Opper-all. Edoch soo en wilt niet meynen, Dat hier Grotten zijn in ’t perck Of hoogh springende fonteynen, Of oock ander Water-werck; Gelijck, men siet, alle daege, In Italien, Vranckrijk, Als oock, mede, by den Hage, En tot Bruyssel, en Riiswiick. Doch, soo zijn hier, oock fonteynen Den besten, die men oyt vandt, Dat sijn, d’koeyen, die ick meyne, Die men melckt, hier, op het lant, Soeckt hier oock, geen galderyen, noch Dool-Hof, op mijn Hofstede, Sonder dien, can ick my lyen, En laet doolen, diet lust, meede, Soeckt hier oock, geen vreemd’ gewassen, Mechacoaen, Nicotiaen, Die, best, in haer landen, passen Hier, vint ghy de Cruyden, staen. Isop,Thiim, en Marioleyne, Nagel-cruyt, en Kervel-zaet, En meer ander, groot en cleyne, Hier all, door malcander staet Hier, zijn geen Bedden, by deesen Geestich, met palm, af geset; Als hier zijn geweest, voordeesen; En viercant, en ruyten, met; En steerens, harten, rondeelen Tot vierenvijftich, in t’ getall, Met panden, halven, en heelen, Die zijn vergaen, in t’cruythof, all; En, ick heb nu meer behagen; In Bedden, en paden, slecht; En hoop my meed’, soo te dragen, Oock, gestaegh, alsoo op recht. Noch, ick sal hier niet verbreyden, Ons provincialen hof, Noch dien, van Leuven, of Leyden: Maer laet anderen, dat lof. Hier, vindtmen, oock geen Speloncken, Bosschen ofte vogel-vlucht, Ick laet and’ren, daer meed’ proncken; [p. 28] En heb in t’cleen, mijn genucht; Mijnen Vyver, kan my geeven; Veele visschen, groot en cleen; En mijn Boomgaert, daer beneven, Oock veele vruchten met een. Brandhout, vind ick, hieren boven, Ock genoegh, voor t’heele jaer, Om te snoeyen, om te clooven, Dat ick, voor den Winter spaer. En noch veel meer ander saecken, Vind ick hier, tot herten-lust; Soo, om den geest, te vermaken; Als, tot blussing, van de lust. Cond’ ick maer, den Heer van boven, Hijr voor, genoeg geeven danck, En voor dit, en anders loven, En dat al mijn leeven lanck. En mocht ick, gelijckerwijse, Op-getoogen, in den geest, Na des Heemels Paradyse Geduirich, hier trachten, meest; Nu sal ick my wat gaen setten, Hijr beneden, in t’ prieel; Alwaer, dat ick met op-letten; Kan oversien, mijn Hof, heel; En hoe dat, ick, moet af-hacken, All’ t’ hout, dat te welich groeyt, Uytgenomen, d’Elsetacken; Als, dewelc haer selven snoeyt. O! Dacht ic doen, in mijn Sinnen, Mocht ic ooc soo, als, d’ Elss’ doet; Mijn Herts-tochten, overwinnen; En delven, uyt mijn gemoet: Wilt, o! Godt, in my besnoeyen; Al t’ geen, dat te welich wast, En het quaet in my uytroyen; Dat aen d’aerde cleeft zeer vast. Nu mach ic my wat vertreden, Om het Hof, en Singel-perc, Tot oeffeningh van de leden, Aensiende Godts wonder-werck. Daen is meed’ geen quael of zeere, Of men vindt een medicijn, Ons gegeven van den Heere, Voor die siecte, en de pijn; Doen begond’ ic wat te lesen, Van de Schotse wonderheen,. En de boom-gansen by deesen, De men daer vindt groot en cleyn Die daer groeyen aen de boomen, En van d’oesters desgelijc; Die daer groeyen aen de stroomen, End’ geboomt’ in t’Schotse Rijc. Met twee Meyren daer op heden, Als ooc meed’ den Dooven-steen; En meer ander vreemdigheden, In t’ Lust-hof en weec te sien. T’is voorwaer een groot vermaeken, Alsmen in goed’ boecken leest. Want sy konnen geleert maecken, End’ wetten en scherpen d’geest. Doen ben ick weer op geresen, En nae het Cruyt-hof gegaen, Daer ick vond oock veel aerdbesen, [p. 29] Met veel cruyden ind’ aerd’ staen En dacht de menschen of luyden, Zyn oock, aen de aerde, vast, Alst gewas, of bloem, of cruyden, Het welck uyt der aerden wast, Den blixem die sal oock raecken, Meest dat hoogh verheven staet, En t’ laege selden genaecken, Want sy over t’ cruyt heen gaet, Soo syn oock gemeene lieden, Vaeck voor ongeval bewaert, Daer de Grooten moeten vlieden, Off wel niet werden gespaert, Daer is ooc geen cruyt soo teere, Soo van wortel boll off bloem; Off het wijst ons tot den Heere, En vercondight zijnen roem, Doch om weeromme te coomen, Tot mijn hoffsteed voorgemelt, Daer van ick had voorgenoomen, En dees reeden aengestelt: Soo is op t’ lant allerweegen, Veel vermaeck ende prosijt, Daer soo vindtmen Godes zeegen, Ende weldaeden meestijt; Die op t’ landt haer wooning stellen, Die behoeven weynich gelt, Boter kase melck en vellen: Wert haer daer al toe-gestelt, Daerom oock by outs veel lieden, Hebben den landtbouw bemint, Gelijck men heeft zien geschieden, End’ in d’ Historien vindt. Davidt was een Schaepen hoeder, Job en Loht en Iacob mee, Moses, Joseph, en zyn broeder, Hebben oock geweydt het vee. Doch wie soud het al uytspreecken, Wat men op het landt wel vindt, Daerom sal ick hier afbreecken, Van hetgeen ick had’ begint; Doch soo moet mijn Hoff steed wijcken, Voor veel Borgen hier te landt, Daer by ick niet wil gelijcken, Mynen boomgaert nieus geplant, Ick wil haer wel d’ Eere geeven, Datse zijn deftigh gebout, End’ oock Adelijck daar neevens Van geliicken mede oudt: Ick bin mettet mijn te vreden, Schoon dattet is nieuw of cleen; Wie hem vergenoecht na reeden, Die is rijck in het gemeen; Men vindt van dees naem oock steden, Als Nieuwenborgh, an den Rhijn, Als oock an den Donouw, meede, En die in Westphalen, zyn, Of de oock is, in Switzerlandt, By de nieuwenberger zee, Of nieuwenburgh in Oostvrieslant, Oudenborgh of elders mee; Ick wil daer voor gaerne strijcken, En haer laeten by haer saem, End’ met haeren wel stant prijcken. [p. 30] End’, met haren wel-standt, prijcken; Hebbend’, alleen, maer, een naem. Noch, ick sal hier oock niet stellen, De Hertogen van Niewborch, Daer af, d’ Historien, vertellen, Van haer dapperheyt, en sorgh, Noch, van haer manhafticheden, Off, haer Daden, altemael, Maer, sal van mijn Hof-steed’ reeden, En, daer van, maer, doen verhael. Want, al dat, heeft hier, geen steede, Maer, in een History-Boeck; Daerom, sal ick alleen reeden, Van mijn Hof-steed’, ofte Hoeck. End’ hier, al het ander staecken, En dat laten, in haer staet, Als, dat my doch niet kan raecken, Noch, in t’ minste, aen en gaet. Als in Hollandt meede oock, Gelijck, veele voornaeme lien, Deesen selfden naem, bekleeden, Daer meed’, ick, niets heb gemeen. Ick laet elck een, by t’ haer, blijven, By haer goeden naem en saem, En sal weer van mijn Hof, schrijven, Als ick had gevangen aen. Soo gingh ick laest, oock, Spantseeren, Op een tijt, in mijn Hof-steed En vandt daer, Appels en Peeren, Kersen, Noten, en den queed’, Gelijck meede, Pruymen, Effen, Artichocken, Aerdt-gewas, Erften, Boonen, daer beneffen; Met Crop-Salaet, dat daer was, Noch, soo vant ick daer, Aertbesen, Wortels, Cruys-dorens en Cruyt, Aelbeesen, bloemen, by deesen, Soo daer was gesprooten uyt, Als ick had wat Ooft gegeeten, En gewandelt, in het groen, So ben ick, doen, neer-geseeten, Booven, op het prieel, doen, Daer sag ick, den Swaen met jongen, En de Eenden, in het diep, En hoord’, hoe de vogels, songen, En, hoe dat den pauw, daer, riep; Doen, ben ick, in huys gecoomen, En sagh daer, hoe dat den vis, Op-spronck, in de Vyver-stroomen, Ende Swom daer, in het lis. Nochso ging ick daer, aenschouwen; Mijn geboorte-Stat, daer by, Met veel Toorens, en gebouwen, Gelegen, aen de Zuyt-zy; Meed’, soo cond’ick, daer be oogen, En van verre, Sauwert, sien, Daer outtijdts, in d’Oorlogen, Stondt onste-huys; dick twaelf steen. Alwaer doen zijn voor-gekoomen, Het volck, uyt de Stat, met macht, End’ hebben t’huys, ingenomen, En d’ gevangens, af gebracht. Doch nu ist, (Godtdanck) in vreede, [p. 31] Soo dat yeder rusten magh, Onder zijnen wijngaert heeden, Vry van sorghe, of geclagh. Noch sagh ick Werum, daerneven, Alwaer; voor vier-hondert jaer, Is geweest, een groot aerdt beeven, Dat, den Tooren, om viel, daer. End’ Beem, leyt daer oock ter zijden, Wiens Toren, door t’hemelsvier, In brandt gerocht, by ons tijden, Doch wiert weer gelest, alhier. En voorts, oost en west, en noorden, En rondtom, aen allen kant, Ick de Beesten, loeyen hoorde, En sagh haer gaen, in het lant, Oock, sach ick, ons lantman, spaden, En om-spitten, daer den kley, Om, daerin, te zayen, zaden, Gelijck, hy my, doen, toe zey. Doch, soo ghy begeert te weeten, De groote, van dit mijn hof, Daer van, sal ick, het gemeeten, U, te kennen geeven, of; Dees Hof-steed’ met zijn behooren, Is, omtrent, twegrasen, groot, Viercant, schier, achter, als vooren; Rondtom, met een graft, en sloot. En dees graft, om dees Hof-steede, Die, onder het huys, door vliet, Die is, daer beneffens, meede, Boven op dartich voet, breedt; En, wel vierent’sestich roeden, In het vierkant, oock, daer by, Om, het vee, daeraf, te hoeden, En is soo, voor aen-loop, vry. Van daer can men in t’ kleen Hof, gaen, Ons lantmans woningh, voor by, Daer, vint men oock, veel bomen staen, Met veele vruchten, daer by, Doch wilt u, daer aen niet stooren, So in t’groot noch kleen Hof, met, Uw, geen sylet coomt te vooren, Noch, den Nieuwenborger, net; Of, den Venus, of Diana, Blommert, of Imperiael, Hulo, la propa vechia, Of, den grooten witten wael, Of, onder de Tulpa-bloemen, Den Admirael, nieuwlander, En meer ander, niet om noemen, Die men vindt, door malcander, Of, tijdeloosen, narcissen, Irias, Anemone, Hijacinten, Stijlarissen; Of, den Cardinalis, mee. Dit, zijn maer Hoven, te lande, t’ ander, dat soeckt in de Stadt Van ghewassen, veelerhande, Met vreemdicheyt, booven dat; Daer vint ghy de passij-bloemen In ’t Provintiale Hof, Met veel ander waertom roemen, [p. 32] Aldaer versamelt met lof, Als den Pimpinel Spinosla, Sassafras en Aloë, End’ Hyucca Gloriosa, Pisum virulentum mee; En veel ander meer by delen, Soo daer by malcander zijn, Met veele Cruyden uyt gelesen, Daer onder den Rosemarijn; Frisimum Meliloten, Saxifragia Alba, Scabiosa cleen en groɔten, Met meer andere daer nae. En schijnt hier in niet vergeten, Wat tot een Hof van nood’ zy, Doch die meer begeert te weeten, Lees d’ Moffe-scans van Hondi, Dat sal u te kennen geeven, Hoe een Hof moet zijn gestelt, En de soetheyt van t’ lant-leeven, Dat met d’ boecken is verselt, Het welck hy daer gaet verdeelen, In verscheyden gangen met; Als den Boom-Hof met prielen, En den bloem hof cierlijck net, Met den Moes-hof en de Cruyden, Dat den Keucken heeft van nood, Voor gesond’ en siecke luyden; En wat meer uyt d’Aerde sproot; Daer kan men medicineeren, End’ Herbarizeeren oock, Als oock meede distilleeren, Daer vintmen bloem cruyt en loock. En meer ander aerdt gewassen, Die daer groeyen in den Hof, Daer men gestaegh moet oppassen, Soo criigt men daer voordeel of, Met vruchten meenigerhande, Edoch soo is mijn hof-steed, Als geseyt een Hof te lande, Vol van Appels peer en queed’, Kersen mispels noten stengen, En het geen daer meer op groeyt; Dat kant meest’ voordeel aenbrengen, En heeft oock de minste moeyt, Doch vintmen oock aerdtgewassen, In den Keucken-hof daer by, Erften wortels rammelassen, Of wat meer groeyt in die kley, Soo hebben voortijts te roemen, Sabius, en Ciceroo, Haer na d’ Aert-vrucht laten noemen, En daeron, prijs-waerdich, soo, Om dat zy door haere daden, Verheven haer staet en naem; Van, Arften, boonen, en zaeden, Heer-gecoomen eerst te zaem, Doch de Cierlijcke bloem hooven, Laet ick blijven voor de stadt, Ick sal mijnen lant-hof looven, Dier ick t’ meest genut van had, En dit Hof is gebout hiere, In t’ jaer als men Heeft getelt, Sestijnhondert dartich viere; [p. 33] En dat, in een open velt. Doch, men vindt hier op der aerden Niet bestandighs voor altijdt, Dat staegh blijft in eener waerden, Want de tydt het al verslyt; Soo sal ’t oock hier meed’ nae desen Gaen, als met het hangend’ Hof Van Semiraem, soo wy lesen, En Salomons Hof, met lof; ’T welck Salomon heeft doen reden, Als hy had gehuyst, gehooft, Ydelheyt der ydelheden. Is het alles, my gelooft; Daerom laet ons daer in bouwen Daer men eeuwigh wesen sal, In die vreught, sonder benouwen, Hier naer, by den Opper-al.
Met veel geselschap, by malkaer, Die waren vrolijk boven maet, Gelijckerwijs het veel toe-gaet, Doch doen het op een scheyden quam, Men daer gheen veughde meer vernam; [p. 34] Ick dacht wat is van alle vreught, Vermaeck en Wereldtse geneught, Die haest verdwijnt in korter stondt, Gelijck men t’ aller tijdt bevondt; En niemant weet hoe langh sijn bal Hier op der aerden loopen sal, En wie de lest sal zijn van al, Of d’eerste sterven by geval: Want ’s werelts glans, en eer, en staet, Als ’t snuytsel van een kaers vergaet, Den tijdt, de tijdt, de vlugge Ons hier seer ras en snel ontglijt, ’T zy dat men gaet of dat men staet, Of dat men sit, of dat men praet, Of eet, of drinckt, en ’t lichaem voet, Of swijght, of oock wat anders doet, Of dat men iets doet van belangh, De snelle tijdt doet haren gangh, En met der tijdt soo wordt men wijs, Soo worden blonde hayren grijs, De tijdt verslijt het al-te-mael, Het zy van yser of van stael, En alle wereltsglans verdwijnt Gelijck een kaers die niet meer schijnt; Wy gaen geduirigh nae het graf, Den eenen die gaet vooren af, En d’ander die volght achter nae, Den eenen vroegh, den ander spae; Elck speelt sijn rol op ’t aerds toneel, Elck heeft sijn beurt, en krijght sijn deel, End’ al vergaet in ’t aerdsche dal, Dat is, dat was, dat komen sal: Waer is Assuerus met sijn prael? Die had bereydt soo groot gast-mael, Het welcke geduirt heeft soo langh, Sy zijn al gegaen haren gangh; Hy, en die daer waren genoodt, Die zijn al over lange doodt, Met Xerxes en Alexander, Zijn verstorven als een ander. Edoch, deses al niet-te-min, Soo menigh hooft, soo menigh sin, Het welck elck-een gemeenlijck heeft Soo langh als hy op aerden leeft; Een ieder persoon ofte mensch Die heeft sijn aert, natuir en wensch, En wat, daer sijn begeert na helt, Het zy na goet, of na het gelt, Of na de staet en werelts glans, Den welcken doch verdwijnt althans; Doch boven al men trachten moet [p. 35] Gestadigh na het hooghste goet, En ’t goet geweet en reynen geest Is een geduirigh Bruyloft-feest.
En in de Stadt gekomen aen, Daer sagh ick Baeckens op de Wal, Met Zee-tonnen, veel in ’t getal, Met groote yser ketens mee, Die soude men brengen ter zee, Want het is doch een nutte saeck Dat men daer vindt soo menigh Baeck Die ’t schip aenwijst een goede ree, En dat te midden in de Zee, Tot vermydingh van drooght’ en klip, En soo tot behoudt van het schip. Soo is oock meed’ voor alle saeck De eere hier der maeghden Baeck; Een Koopmans-baecken moet ook zijn: Oprechtigheydt in daedt en schijn, En daer by Godtvruchtigh en vroom Want dat is sijn grootste rijckdoom, En d’Baeck daer hy na ogen moet Om te verkrijgen ’t hooghste goet; Doch wat is menigh mensch, helaes! Nu alsoo onbesint en dwaes, Dat hy dees Baecken niet betracht, Of daer op schier noyt en neemt acht, Maer peinst alleen schier dagh en nacht Dat veel goets werd’ by een gebracht, En neemt den rijkdoom voor sijn Baek, Of eer-sucht, of werelts vermaeck, Daer desen Baeck hem doch verleydt En brenght in eeuwige droefheydt, Waer tegens dat Godts Woort en Wet, Ons als een Baecken voor-geset, Ons wyst nae, t ware Vaderlandt End’ eeuwiger saligen standt, Om eeuwighlijck te zyn verheught Hier naemaels in d’eeuwige vreught. Een Medecijn sijn Baecken is Dat ’t lichaem werd’ gesont en fris, Waer tegens een Leeraer besint Dat hy staegh vele zielen wint, En tracht alsoo dat hy magh zijn Een Geestelijcke Medecijn, Dewelcke den mensch allermeest Met Godes woordt en leer geneest. Een vromen Vorst heeft tot syn Baeck Hoe dat syn lant in welstant raeck, En dat aldaer de Coningin Der Gerechtigheyt heersche in; En neemt den Godtsdienst wel in acht, End’ al staegh Godes eer betracht, En houdt oock mede goeden wacht Voor over-val en buyten-macht, Om sijn vyandt te wederstaen, Of die sijn landt mocht tasten aen; En dat een ieder leven mach In vrede onder syn gesach, En datter niemant schaed’ en doet Syn onderdaen aen lyf of goet, [p. 36] End’ elck-een leve eerbaerlyck En niemant geschied’ ongelyck. Maer een Huisman sijn kooren saeyt Op hoope dat hy ’t weder maeyt, En verwacht van den Opper-Al Wat dat hy hem verleenen sal. Een Vader van het het huysgesin Die moet syn Baeck stellen daer in Dat hy syn kinderen op-voed In eer en deught met vroom gemoet, En haer geleyden op den baen Om na den Hemel-stadt te gaen, Alwaer in eeuwigheyt haer baeck Sal zyn dat Hemelse vermaeck, Waer toe oock meed’ moet zyn ghebracht Syn heel Gesin ende Geslacht. Ons Levens-baek moet Christus zyn, Het zy in vreught, of druck en pijn. De Reden, als een goede saeck, Die moet oock gestaegh zijn ons Baeck, En gaen ons voor gelijck een licht Waer na ons doen moet zijn gericht. En die met Ampten zijn belast, Moeten haer daer in quyten vast Dat sy hier wel voldoen haer plicht, En doen na recht ende gericht. Men oorlooght dickmaels oock wel meed’ Om daer door te bekomen vreed’, Doch die sich d’overwinninge Hier inbeeldt ende voorstelt mee Tot een Baeck, wordt vaeck selfs gevelt; ’T Geluck is wanckelbaer gestelt, En d’oorlogh is een droeve wee, Dies moet men wenschen om de vree. Ghelyckerwys een Dijck of Wal Het Schip keeren en weeren sal Op dat het niet daer over koom, Soo moet de Reeden, met beleyt, Oock stieren de genegentheyt En die staegh soo houden in toom. [p. 37] [tekst onder prent: Wij zijn in weelde dickwijls gheseten: De Doodt veel naerder dan wij weeten.]
De Haven die ons ter rust leyt, En komt in vreugde of in leet, Gelijckerwijs veeltijds geschiet; End is all menschen gemeen, ’T zy jongh of out, of groot, of kleen; Want sy verschoont doch niemant niet, Hoe hoogh in staet of in gebiet: [p. 38] De Doodt klopt onversaeght aen ’t Hof, En roept, Monarch, ghy moeter of; Dees wegh is voor allen gemeen, Niemant soo groot, hy moeter heen, En betreden desen heen-vaert, De bleecke doodt kleen noch groot spaert, Sy werdt voor de haven geacht Van al het menschelijck geslacht, Daer men, eer-lange, kort en goet Sijn ancker doch uyt-werpen moet: Sy is de Deur ten leven mee, Of oock wel tot een eeuwigh wee: Sy komt meestijdts heel onverwacht, Daerom neemt staegh wel op haer acht. De Doodt doch geheel seecker is, Edoch de uir is ongewis, Daerom u altoos wel bereydt, Alvoor dat ghy uw leven af-scheydt, En den tijdt gaet, de Doodt die koomt, Daerom soo zijt altoos beschroomt, En wacht u van de sonden wel, Want siet de Doodt die komt seer snel, En dat, wel midden in de vreught, Als men op ’t meeste is verheught, Hy komt of vroegh, of oock wel laet, Daerom maeckt altoos daer op staet, Want menigh de wordt wegh geruckt, En in den bloem sijns jeugts gepluckt, En dat gebeurt soo menigh man, Denckt, u dat meed’ gebeuren kan: Daerom is hy seer wis bedacht, Die op de Doodt denckt dagh en nacht, En de Doodt maeckt geheel gelijck De Spade met de Staf van ’t Rijck; Wy zijn doch op aerd’ niet ge-erft, Geen menschen leeft die niet en sterft: En de Doodt die komt noyt te vroegh Als maer den mensch sich daer na voeg. De Doot die heeft sijn dienaers meed’, Gelijck daer zijn tot aller steed De sieckten, weedoom ende pijn, Dewelcke sijn Trauwanten zijn, En die hy meestijts voor-uyt-sent Alwaer hy komen wil omtrent, Want sijne macht streckt over-al Seer wyt en breet op ’t aerdsche dal: ’T zy jong of out, of arm, of ryck, De Dood die maeckt het al gelyck, En niemant kan hem hier ontgaen, Maer moeten daer op ’t lest al aen. [p. 39] Dannoch is dat wel vreemt gewis Dat men voor den Doodt bevreest is, Alwaer den arbeyder verlanght Nae d’avondt dat hy ’t loon ontsanght, En den schepper zeylt over zee, En verlanght na een goede ree, En dat hy in de haven raeckt: Maer wanneer dat den Doodt genaekt, De welcke dat ons haven is En eynd’ van alle droeffenis, Soo zijn wy daer voor seer vervaert, En bleven vaeck liever op d’aerd, En swermen hier op dese zee, Dat is hier op der werelt mee: Doch weet wel; ’t onderscheyt is groot, Of wel te schryven van den Doot, Of selver te smaeck nadien noot, Daer elk voor schrikt, ’t zy klein of groot; Die vreese is natuirelyck, Edoch soo moet men van gelyck Hem staegh alsoo bereyden gaen Dat men voor ’t oordeel magh bestaen, De Doodt de is doch nimmer quaet, Als maer een goet leven voor-gaet, Doch soo komt sy meest onverdacht, En somtydts oock met groote macht, En brenght veel duysenden van kant Wanneer daer oorlogh is in ’t lant, Of sterfte, pest, of diere tydt, Waer door Godt den mensch vaeck castydt: De pest is meed’ een groote straf, Gelyck gebleecken is daer af Voor weynigh tydts tot Genua, Daer zijn gestorven voor en na Ses duysent menschen in een weeck. Gelyckerwys als daer gebleeck; En tot Leyden zijn lest daer naer Daer aen gestorven in een jaer Wel dertigh duysent voor en naer Tot Napels zijn mede aldaer Daer aen gestorven oock omtrent ’T getal van drie hondert duysent; Deventer, Hooren en Vrieslant Hebben meed’ wel gevoelt Godts handt, Met veele and’ren meer daer aen, Doch wy moeten Godt bidden gaen Dat hy ons doch altoos bewaer Voor alle noot ende gevaer, En doen afstandt van sonden quaet, Waer door Godts straf altoos ontstaet, [p. 40] En soo ons leven beet’ren gaen Dat wy mogen hier naer bestaen, En komen in de Hemel-vreught Om eeuwighlyck te zijn verheught. Als het Gewas is jongh, alsdan Men het buygen en leyden kan. Ick quam eens op mijn hof gegaen, En heb, gelijck als volght, gedaen: Terwyl een Appel noch was jongh, En dat hy noch aen den boom hong, Soo deed’ ick dien in een glas daer, Die wyt, doch eng van halfe waer, Dies, also daer in was gegroeyt Soo heb ick dien doen af-gesnoeyt, En lietse sien aen ons gesin, Die verwondert waren hier in, Hoe dat dees Appel in dit glas Gestecken of gekomen was, De daer niet uyt te krygen waer Voor dat men het glas brack aldaer: Dit is een af-beelde van de jeught, Die vroeg geleydt moet zijn ter deught, Op datse die by haer behoudt. Wanneerse is geworden out, En dattet haer by-blyven magh, Tot eeven, aen den lesten dagh: En na dat in ’t aerdsche dal Dit aerden tabernaeckel sal Gebroocken zijn, en uyt-geleeft, Soo weet een Christen dat hy heeft Een timmering by Godt den Heer Die noyt sal zijn vergancklijck weer. GElijck men torens ende kercken Van verr’ kan aller-eerst bemercken; Wanneer dat men een stadt genaeckt, Of nae dat men weer is vertogen, Soo tal men die op ’t langhst beoogen Om dat sy zijn soo hoogh gemaeckt: Soo moet een Christen oock midts desen, Gelijck ten Hemelwaerts geresen, Aen sijnen naesten zijn een licht, En na en verr een Baecken wesen, En munten uyt in deught by desen, Daer door een ander werdt gesticht. MEn vind stoffe in de Hoven Om Godt voor sijne weldaet En goedigheyt meed’ te loven, Dewelck hy bewijsen gaet. [p. 41]
Soo was het dat ick daer zien kond, Van verre een Zaegh-Molen staen; Daer ick eens ben na toe gegaen, Daer zagh ick zagen op een ry, En t’ houdt-werck dat lagh daer oock by De Saegen gingen op en neer, En Zaeghden al voorts meer en meer Doch bleeven aen haer plaetse met, Alleen t’balckehout wiert voort geset, Doch al dit Sagen was gedaen, Soo haest den wint was leggen gaen, Soo dat de Molen stille stond, Tot dat den wint weerom begond, Dit is van den mensch een afbeelt; Soo langh als d’Adem in hem speelt, En datter leeven, in hem zy, Soo woelt hy zeer en swoeght daer by Maer is zyn leevens-windt gegaen, Soo is dat woelen meed’ gedaen. En soo den Mool wacht na den wint; Soo staet het oock met t’ menschenkindt: Wanneer dat Godt een koelte geeft; soo isset dat den Mool om-sweeft, En t’ leeven koomt van hooger handt, Die Oogh en Oore heeft geplant; soo dat all des menschen gevalt; Hanght alleen aen den Opper-all; En soo den zaegh op en neer gaet, Soo oock het met den mensche staet; Sijn leeven gaet op en neer mee, Gelijckerwijs een schip op Zee; En soo den saegh blijft aen den plaet, En den Balck maer alleen voortgaet; soo kleeft den mensch aen d’ Aerde vast; Als t’ Cruyt dat in der Aerden wast; Alleen zijn tijt gestaegh voort-gaet: soo langh hier duyrt zijn leevens draet, Een mensche breeckt dickmael veel wint soo langh men leeven in hem vindt, En swoeght en ploeght hier op der Aerdt Tot dat hy keert ter Aerden-waert. Den Moolen swaeyt men na den windt, En na dien Hoeck daer zy begint; Soo moeten wy oock swerven meest, Na Godes wille woort en geest. Ende gestaegh men trachten moet; Nae d’ Eeuwigh rust en t’hooghste goet. Ick pluckte eens, een Roose off; En dat, op een tijt, in mijn Hoff; Die, zeer schoon waer, en root van bloos, Dien ick, tot oogen-lust, verkoos. En leyde, dien op een kleet neer; Een tyt, daer nae, soo quam ick weer; En besagh doen, wat daer aen schort, Bevontse doen, geheel verdort; Ee all haer Schoonheyt, was gegaen, En lagh daer, als verlepte bla’en; Doch, al lagh daer, de teere bloem, Heel, sonder luyster, ende roem, siet, de Geur, dewelck, binnen lagh, [p. 42] Die was nu beeter, alsse plagh, Al wat hier schoon of aerdich, heet; En wat men aen het Ooge biedt; Dat vergaet al, in corten stondt, Want, het en heeft geen vasten grondt, Maer, een stil, sacht, gerust gemoet, En al het vorder innigh goet; Dat is, hetgeen, sijn wesen hout, Alschoon, dat het lichaem wort out; En schoon, het nietigh vleys bederft; En dat het weeligh bloet, versterft. Ghi dan, so ghy soeckt waere vreught Soo soeckt alleen de ware deught; Want, al hetgeen, het ooge ziet, Dat is in haest, maer enckel niet. En, t’ menschenleven, is altoos, Hier, meed’, gelijckerwys, een Roos De wel, op eenen nacht, verdort; Off, in een uyr, afgeruckt wort. Siet Man, off Vrouw, of wie ghy zyt, Uw bloem, is oock, van corten tyt; En metter haest, en snellen gangh, Die, ongevoelich glyt, eer-langh, Soo worden blonde vlechten grys, Soo worden blyde sinnen, vys; Soo coomt den rimpel, in het vel; En dan vergaet de Schoonheyt, wel; Ons leeven, neemt allenxkens aff, En wy gaen, gestaegh, na het graff; Daerom, verciert uw met de Deucht, En staet na de Eeuwige vreugt, Terwyl, ick was, in dit gedacht, Soo gingh ick doen, over de gracht, En ben, den Singel, om-gegaen, En sagh, het tanger Riedt, daer aen; Dat stont geboogen, en gedruckt, End’ gelijck, als ter neer, geruckt; Om dat, den wint, daer op zoo stack, En evenwel het niet en brack: Terwylen dat den windt het bladt, En Boom-telgen af-gescheurt had; Soo hoort des antwoort lieve Man; En vraeght ghy hier de Reeden van? Alwat niet in der hooghten wast, Dat en lijt doch al geenen last; En dat wert oock niet licht gequelt, En wert oock meed’ niet haest gevelt; Door de kracht van de Winden stuyr, Die wel doen waggelen een muyr, En soo het dan noch op de maet, Hier met de winden over-gaet Alsdan soo en heeft het geen noot, Om soo te vallen in den sloot; Want gelyck als de daet betuyght, Heel selden breeckt het datter buyght. En t’ wyl ick was in dit gepeys, Soo deed’ ick na de Stadt, mijn reys; Maer soo den wech was vuyl en glat, En diep gereegent door het nat; End’ ick voor een wyden sloot stond’, [p. 43] Daer over ick niet springen kond’, Soo ben ick wat te rugh gegaen, En hebbe doen den sprongh gedaen; Alsoo dat ick daer over quam; Nae dat ick een meerder loop nam; Is yemant oock, t’ sij out of jongh, Gesint te doen een Meester-sprongh, En dat het eerst niet voort en wil, Die houd sich maer een weynich stil, En porre niet te vaerdigh aen, Maer leere wat te rugh te gaen, Want die met reeden wijcken kan Dat is voor al een handigh Man; Die veeltijts wel te weege bringt, Daer haest en kracht niet door en dringt En soo als eener seer wel zeyt, Soo moet kracht wijcken voor beleyt, Terwyl ick dit overpeyst had, Soo genaeckte ick de Stadt; End’ als ick weerom quam daer naer, Las ick eenige spreucken daer, Op dit Hoff ant t’huys en Prijeel, Dewelck soo luyden meesten deel. Als versint wel eer ghy begint, Off uw een saecke onderwint, Een ziele die Godts woort bemint, Dat is oock t’ beste dat men vindt; t’Is met den Mensch alsoo gestelt; Gelijck als met een bloem op t’ velt, Sijn leeven hier niet langh bestaet; Maer als een Bloem seer haest vergaet: De Hette die ne Sonne geeft, Noch Natheyt die de reegen heeft, En geeft de wasdom niet alleen; Door Godes zeegen moet het geschien; Die liefde oock zeer veel vermagh, De tyt brenght Roosen voor den dagh, En alle dingen heeft hier zijn tyt, Het zyn vreede off in stryt; De deugt verheugt, en geen geluck, Vint men op aerden sonder druck, Myt altoos t’ quaet en doet staeg goet, U seeren oock wel leeren doet De vlugge tyt het all verslyt, En oock in veelen weer bedyt, Bruijckt raet voor daet wat ghy bestaet, En geeft noyt voedtsel tot het quaet, Niet sonder Godt; end’ men vint niet Op Aerden yet liefs sonder leet. Waer by ick dees noch heb gevoecht, Hy is rijck die hem vergenoeght: En mettet zijn te vreeden leeft, Met t’geen dat God den Heer hem geeft, En hout altoos de middel maet, En laet Godt sijn uw toeverlaet; Versorght u huys end’ huys-gesin, En denckt om t’ eeuwige gewin; En verteert niet meer dan ghy wint; Want dat u ganse welvaert slint: Hy is oock meed’ in goeden staet; Die sonder Schult te bedde gaet; En staegh wel doen en vrolijck zyn, Dat is oock het beste dunckt mijn, Siet ghy u Hof vol bloemen staen, [p. 44] Wilt daer op oock noyt roemen gaen, Want het geen heden noch scheen root, Dat is dickmaels in haesten doot, End’ het sy Edel arm of rijck, De Doot die maeckt het al gelijck, Daerom denckt dickmaels op dien dag Die niemant hier voorby en mach Een Ziel die haeren Schepper vreest; Hout die voor een geduyrigh feest. En eere die de wysheyt geeft, Altoos hier bloeit en altijt leeft, De deught is doch het beste goet, Die onse ziel verheugen moet En d’ vrome staen oock wel gemoet Al treft hen oock de teegen spoet. Den Mensch gaet op en af gelijck, De Nooten doen in den musijck. En eer den Boom is dickmaels groot. Soo is den planter veeltijts doot, Wilt ghy rijck zijn in corten tijt, Maeckt u t’ begeerigh herte quyt, Doch wat is van Rijckdom of eer, Geen waere vreugt als in den Heer. Vreest Godt met geheel u gemoet, Uw Naesten als u selven doet. Zijt naerstich in u onderhout, End’ alstaegh het veel rech en schout, Betrout op Godt Hout zijn gebodt, Soo verwerft ghy het hoogste lot. Het leeven van den mensch verslyt, Als nu in vreede dan in stryt; Een Acker die men niet en bout, Zeer ras met onkruyd over-stout, En na mist reegen end onweer, Soo schijnt de son op laeste weer.
En t’Water in de Gracht besagh; De welcke loopt rondtom dit Hof heen; Soo schreef ick dit daerop met een; Siet wat verschaft dit Element, Al nutticheeden sonder endt. De Vissen swemmen in de zee, End’ geneeren hun daer in mee, En die dimen gelijckerwys, Den Mensche veel (meede) tot spijs, De Scheepen siet men varen gaen, Oock op het Water af en aen, End’ bezeijlen so meenich lant, En meenich Cust en meenich strant, Tot aen den geelen Indiaen; De Zee-vaert die brenght rijckdom aen, Of oock wel schade min of meer, Door Oorlogh, Tempeest of onweer: En ander ongevallen meer; Dan somtijts soo gedyet weer, [p. 45] Tot winst en voorspoet op der Aerdt, En tot s’ lants welstant en welvaert. Hier door is Sidon en Tijrus. Wel eer soo hogh gesteegen dus; Met Wisby en meer and’re Ste’en; Te vooren ongeacht en kleen: Het Water meede so men houdt, Dat dient oock meed’ tot onderhout; Van Vee en Menschen op der Aerdt, En oock tot meer ander welvaert, De Reegen meed’ het landt bespoeyt, Waer door t’gewas te beter groeyt; En is gelijck een zegen goet; Wanneer den mensche staegh goet doet, Maer als by hem tot quaet weer went, Als dan gedyt dit Element, Den Menschen dicmaels tot een straf, Gelijckerwijs men leest daer af, Dat daer geweest zijn den Sondtvloet, Met menigh ander hooge vloet; Gelijck men onder and’ren leeft; Dat in Zeelant door een tempeest, Drie Steeden zijn ondergegaen; Met veel Steeden meer aen; En den Dollart wel eer in-sloock; Drie en t’seventich dorpen, oock Soo van gelijck by Dort ter stee, Twee-enseventich Dorpen mee: En quamen voormaels in Vrieslandt, Wel hondert duyfent man van kant: d’ Allerheijligen vloet daer aen, Heeft oock zeer veel schade gedaen; En veel meer andeer schaden groot, Door hoogen vloet en Waters noot; Want hoogen vloet is Godes roed’, Daer meede hy besoecken doet, De Menschen hier om haer misdaet, Daerom doet goet en laet het quaet, Want doch het Water alletijt, Den Mensche tot zeegen gedyt, Wanneer hy in Godts weegen gaet; Maer soo hy van t’ quaet niet af-staet, Als gedyt het hem tot straf, Ten volge dit verhael daer af.
Verkoelen een verhitte Maegh; En sullen daerom dienstigh weesen, [p. 46] Voor die Coortsig zijn loon en traeg Doch worden meest on-ryp gegeten, Ende met suicker op-gestooft; Daer doch de rype zijn geheeten, Veel gesonder soo men gelooft. Dit konde meed’ een af-beelt weesen Van de Ieugt de vaeck door den doot Wert af-geruckt gelijck een Beezen Al eer zy haer wasdom genoot.
Geslagen zal meer vruchten dragen, Doch of dit waer zy of een kout, Men kan des leer daerafgewagen, Dat tuchten dwang omtrent d’Ieugt Vaeck veel goets hen zal bescheyden En wyst hun op het padt der deugt Om na denHemel toe te leyden, En als Godes hand hem comt druken So draegt hy daer door meer vrugt En voelt t’oncruit uyt zijn hert ruken.
Voor verhitheydt een medecijn; En daerom voor de koortsen goet, Want sij verkoelen het gebloet.
Is kout tot in den tweeden graet, En stelpt oock den Buijckloop meestijt Als men die voor t’mael nutten gaet.
Eens planten aen den Water-Stroom, Op deese mijn Hof-steed’ voorzeyt, Den welcken by Groningen leijt; Doch die en wild’ niet wassen daer, Om dat daer sulcken gront niet waer, Daerom sij voorts is uyt-gegaen, Al dat teegens Aerdt wert gedaen, Sal oock heel selden wel beslaen, Natuyr wil voor de leer doch gaen.
Ende verheugen des Menschen-geest; Maer noch veel meer het goet gewisse, Verheught het Herte allermeest. [p. 47] [
De Rapen die zijn heel gesont, Alleenlijck voor een gragen mondt, Want raeuw gegeeten maken windt, Gelijck men metter daet bevindt, En daerom quaet voor het Colijck, Doch sijn weer dienstigh van gelijck, Voor t’reysend’ volck dat haest moet voort, Want zy sijn staegh vroegh voor de poort.
Een Laxeerende medecijn, Daer nae soo zijn de Roode goet, En de Geele die zijn oock soet, Edoch sijn vochtich ende kout, Maer noch veele erger men hout, De Blauwe pruymen voor het lest, En daerom quaet in tijt van pest.
Vercoelt en oock den dorst verslaet, Verweckt oock mee den slaep daer by Alsse op t’lest genutticht zy.
Doch maecken wint of wel grof bloet; Maer de Artichocken die strecken, Alleen om den lust op te wecken, Ende die Turckse bonen cleen, Zijn hertelijck voor gesonde lien, Dewelck veel arbeyt moeten pleegen, Het zy te Scheep of op de weegen.
Doch blijven daer nae langh in weesen, Waer tegens het will’gen geboomt, Dat in der haest coomt opgereesen, Oock weederom zeer ras vergaet, Soo gaet het hier al op der Aerden, Al t’geen dat metter haest opstaet, Dat blijft hier meed’ niet lang in waerden. [p. 48]
Maer, alsse wert geftooft; is goet voor grage Monden, En voor het mael genut als dan zy den loop staeckt; Maer nae het mael gespijst, als dan sij af-gangh maeckt Soo veele, is gestaegh, aen t’ recht gebruijck, geleegen. Van een, en t’ selve dingh, den een, heeft baet, gecreegen. Vaeck, by het geen, waer door een ander schaed’ ontfingh, Om dat hy, na den eysch, daer meed’, te wercke gingh.
Dat men, geen pruym, daer af, of vrucht coomt te genieten; Ten zy, men die besnoeyt, soo can oock meed’, ons Hert, Geen vruchten, brengen voort, ten zy, t’gesuyvert wert. De Hette van de Son; noch natheyt van den Reegen, En geeft de was-dom niet; Maer, alleen, Godes zeegen. Als ick eens op mijn Hof, stonde, (want het is niet langh geleen,) Aldaer ick be-oogen conde, End’ van ver het Calck-werck, sien; Wat leeringh kan my dit geeven, Dacht ick doen met oogemerck? Laet ons hooren wat geschreeven Heeft, den Heer Cats, op dit werck; Als den Kallick wort begooten, Met een kouden Water-stroom, [p. 49] Dan wordt hare kracht ontslooten, Als ontsprongenin een droom; Dan wordt eerst haer vyer ontsteken Dat in haer verholen lagh, Dan begint het uyt te breecken Dat men noyt te voor en sagh. Als de boomen staen en vechten Met den windt en syn geweldt, Dan ist datse dieper hechten Hare wortel in het veldt. Als de wyngaerdt wordt gesneden, En syn weeligh hout gesnoeyt, Hy en heeft geen quaet geleden, Want hy dies te beter groeyt; Vrienden geeft het niet verloren Als ghy valt in tegenspoet, Want daer is de rucht geboren Daer is oyt de deught gevoet. Edoch soo ist oock een wonder Dat den kallick door het nat Aengesteecken wert besonder, ’T welck andersins blusset dat. Soo sal den Agaet daer boven Branden door het water oock, En door d’oly weer uyt-dooven, Dat anders licht vlamt in smoock: Doch ’t gaet niet verkeert te wercke, Soo wonderlyck is Godts handt, Als men al-om magh bemercken, En gaet boven ons verstandt. Een Hovenier gingh eens vragen Waerom het aerdtrijk voort-brocht Meer het onkruyt, met behagen, Als het goet kruyt, seer gesocht; Daer op gingh Esopus seggen, Dat d’Aerd’ aller moeder waer, En teeld’ ’t onkruyt, na sijn seggen, Als haer eygen vruchten daer, En zijn van haer eygen looten; Doch was Stief-moeder alleen Van dat men daer in gingh pooten, Ofte zaeyen, grof of kleen.
Sal schryven van d’Papier-molen. Ick bleef laestmael eens stille staen En sagh een Papier-molen aen, Alwaer dat men van out lijnwaet Daer veel Papieren maken gaet: Het linnen wert gestampt, gemaelt, En door het water over-haelt, Soo dat het wert als een pap schier, Al-eer dat het wordt schoon papier. En werdt dan in den sorm gedaen, En gedrooght tot papiere blaen, En dat werdt veeltijdts dan verdruckt, Of wel beschreven en bebuckt: Hoe wordt het edel vlas geplaeght, Het werdt geslagen eer men ’t draeght, En dan gesponnen tot een draet, En dan geweven tot lynwaet, End’ als het is versleten schier [p. 50] Soo maeckt men daer van schoon papier; En wert soo in een mool gehackt, En tot papier gehackebackt: En daer meed’ ist noch niet gedaen, Het moet dan nae den Druck-pers gaen, Men druckt daer dan veel boecken van, Waer by dat leest soo menigh man, Die men verkoopt, en klopt, en slaet, Wanneer men die in-binden gaet; Het gaet oock met den mensche hier Als met het lijnwaet en papier, Van sijn begin af, tot het endt, Heeft hy veel druck, ramp en ellendt, Hy komt hier met geween op aerdt, En met tranen hy weer wegh-vaert, Sijn kintsheyt is vol ongemack, Hy vreest des Meesters tucht en plack; En komt hy tot manlijcken staet, Als aen sijn druck vaeck meest aen-gaet, Want dan soo neemt druck, leet en cruys Veeltijdts by hem herbergh in huys En d’ouderdom die brenght oock mee Veel druck, en harten-leet, en wee, En keert ter aerden weer met druck, Tot sijn geluck of ongeluck, Al na dat hy hier heeft gedaen Sal oock het loon worden verstaen, Want d’grootste druck volght op het quaet Wanneer dat Godts-oordeel aengaet; Doch dan sullen de vromen zijn Bevrijt van alle druck en pijn, En eeuwighlijcken zijn verheught Hier boven in de Hemel-vreught. De jeught wert ook geleecken hier By onbeschreven wit papier; Al ’t gene dat men daer in schrijft, Dat isset datter aen beklijft, Maer soo men dat bekladden gaet, Dat isset dat het oock haest vaet; Waerom daer op te lesen staet, En de jeught ter deught wijsen gaet. De Papier-molens vindt men slaen Oock dicht by de Revieren, daer aen Diens raden slaegh een wegh heen gaen, En nimmer weer terugge slaen: Soo moet den mensch oock met-een Hier voort-gaen sonder omme-sien Als Loth, en niet als sijn Vrou, daer Verandert in een Sout-pilaer; Maer betreden staegh ’t Hemel-padt, Soo komt hy dan in Godes Stadt. By outs was ’t Papier onbekent, Men schreef doen en men heeft geprent Op bast van boom of parckement, Of ander vellen, daer omtrent. Hadden sy doen gehadt t’geluck Van het Papier en van den druck, Sy hadden meer gelaten nae, Dat nu vergaen is, en te spae. [p. 51] Doch menigh schreef hier boecken groot, Dat hy mocht leven na sijn doot, Waer door dat men noch heden weet Wat voor duysent jaer is geschiet, En wie dat doen al heeft geleeft, En wie dat al beschreven heeft: Alsoo heeft Curtius wel-eer Behaelt niet veele minder eer Met het beschrijven, met beleyt, Van Alexanders dapperheyt; En vele ander Schryvers meer, Die hebben begaen lof en eer: Doch boven allen Godes boeck Dat maeckt de sinnen wijs en kloeck, Dit is het edelste juweel Dat oyt een Christen viel te deel, Dit is een onbegrepen schat Dat noyt genoegh kan zijn gevat; Hier door soo weet een vroom gemoet Wat dat hy doen en laten moet, En hoe de werelt is gebout, En wat hy krijght die Godt betrout En dat na ’t bitter volght het soet, En dat hier naer het hooghste goet En d’hooghste vreught hem is bereyt In Christo, in der eeuwigheyt. Den mensche oock beschryven gaet Sijn Testament, en maeckt sijn staet, En ordonneert het over-al Hoe datter na sijn doodt gaen sal, En dattet sijn wil spreken magh, Oock lange na sijn sterref-dagh, Om soo door sijne laetste wil Te voor-komen alle geschil. Al wat den mensche hier oock maeckt Seer haest ten ondergangh geraeckt, Maer ’t gene dat daer wert geplant Op het papier, door het verstant Dat blijft wel langhst in weesen hier, End’ in gedacht, door die manier; Hier door ist dat men alsnoch leest Waer Godes Kerck staegh is geweest, En waer menigh stadt heeft gestaen, Soo nu al lang tot puyn vergaen. De mot die schendt oock het Papier. Gelijck ons rif, van maey en mier. ’T Papier dat wert oock licht gescheurt, Den mensch oock vaeck veel ramps gebeurt, En wert gescheurt sijn haef of goet, Of krijght wel ander tegenspoet: De Scheuring in den Kerck of Staet Is oock periculeus en quaet. Edoch een Handschrift men verscheurt Wanneer men heeft het geldt gebeurt: Maer d’eerste vinder vant ’t Papier Die is noch onbekent alhier. Terwijl ick op mijn Hof noch stond, Soo wast dat ick daer meed’ sien kond [p. 52] Een Tichel-werck, van verre daer, Dier veel gebacken steen by waer; Als, veel steenwerck klein ende groot, En weeck, en hart-gebacken root; Die geen’ soo hart-gebacken waer, Die konde langhst geduiren daer, En diende tot een vast gebouw Dit langen tijdt geduiren souw, En konde wederstaen de locht, En windt, slagh-regen, koud’ en vocht; Hier tegen was de ander steen Heel bros en weeck, en daer toe kleen, En kond de locht niet wederstaen, Noch ’t water, of deen vorst daer aen, Daerom wiert binnens-huys gebrocht, En daer vermetselt en verwrocht; Maer d’harde steen was tot den duir, En wiert verbout tot buyten-muir; Ick dacht doen, dit dient tot een leer, Dat, waer men komt tot tegen-weer, Of wederstandt van buyten-macht, Daer toe so bruykt men manne-kracht, En ’t vrou-volck wordt verschoont althans, En blijven in haer huys en schans, Als al te swack end’ al te teer Tot wapen-rustingh, of geweer, En werden soo (naest Godt) bewaert En beschermt, door een Herder-aert, En zijn doch noodigh alle-beyd, Elck in sijn doent ende beleyt; Den stercken doch tot aller steed’ Den swacken oock moet dragen meed’, O! dat den mensch tot aller stondt D’een d’ander oock verdragen kond, En die daer sterck zijn na den Geest Den swacken ondersteunden meest, End’ hen met hulp en raet by-staen, Het soude dan veel beter gaen, Gelijck nu veeltijdts werd gedaen, Soo ons het Spreeckwoort doet verstaen, Als da elck-een wil in ’t gemeen, Daer den tuyn laeghst is, over heen; Een open en onweerbaer landt Dat werdt oock meestijdts aengerandt; En van een boom die neder-zijgt Maeckt elck-een dat hy tacken krijgt; Die ’t qualijck gaet die komt te kort; Die onder leyt, verslagen wort, Of wert tot spot; en ’t water strijckt Eerst over daer ’t is laeghst bedijckt; En elck wil aen den armen man, [p. 53] Sijn voet over al wissen aen, En die een ander over-magh Die biedt hem selden goeden dagh; En op een schrael en mager beest Daer sitten doch de muggen meest; En als den Salm gevangen is, Soo suyght den Ael hem uyt gewis. De wereloose Christen meed’ Zljn oock vervolght tot aller steed’, Van haer Beschermers in voortijdt, Waer door sy souden zijn bevrijdt: Gelijk als Diocletiaen En and’re meer hebben gedaen, Die doch weer zijn gestraft geweest Om haer vervolging, soo men leest; En Godt heeft sijn Kerck op der aerdt In verdruckingen staegh gespaert, Ende bewaert in tegenspoedt: En, die daer waren seer verwoedt End’ opgeblasen, trots en hoogh, Heeft hy verkleent voor yeders oogh, En heeft het swacke staegh gesterckt, En daer seer krachtigh in gewerckt.
Van dit Hof, so wast dat ick kond Den Vis sien swemmen in ’t nat daer, Om dat de Sonne scheen seer klaer; Ick sagh daer in den gracht en ’t lis Een grooten hoop van jonge vis, Die swierden al te saem by een, En swommen alle Westwaerts heen, Volgend’ malkander achter naer, Schoon ick geen Leyder wiert gewaer En maeckten soo een langen streeck, Soo langh ick die seer stil bekeeck; Maer doen ick maeckte geruysch mee Soo verdween dit geschilde vee, En al dees visch schoot nae den grondt Soo dat ick die niet meer sien kond, En was verdweenen dit gesicht Gelyck een kaers die niet meer licht: Soo lange als ick my hieldt stil Mocht ick hun beschouwen nae wil, Maer nae dat ick maeckte gewach Alsdoen ick geen meer visch en sach. Die stille sit, dickmaels wel doet Meer voordeel als die woelt en wroet. Gelijck den Romein Sabius Oock meed’ te wercke gingh aldus, Die met sijn leger stille lagh, Waer door hy verwon, sonder slagh, Hannibal, synen vyandt meed’, Als hy hem den toevoer af-sneed, Soo dat hy weer vertrecken most Als hy geen toevoer krygen kost, Soo dat Annibal heeft geseght, [p. 54] Ick vrees hem meer die stille leght, En doch op ’t aller-meest uytrecht, Als Mutius, die altoos vecht. Nae dit gepeys soo gingh ick voort Al nae het Huys en nae de Poort, Alwaer dat ick een Visch besagh, Die aldaer op een tafel lagh, En was in den voorleden nacht Aldaer gevangen in die gracht; En dacht derhalven, Siet hoe dat Den Visch is krachtloos buyten ´t nat: En soo den Visch swemt in de zee, Soo swerft den mensch op aerden mee. En d’eene Visch den ander eet, Gelijck den mensche meed’ wel weet. Wat is ook meed’ des menschen kint, Wanneer hy Godes hulp niet vindt ? En soo den Visch nae ’t water helt, Soo moet den mensch oock zijn ghestelt, En haeken steeds nae Godes Woort, Waer uyt sijn hoogste goet komt voort, Dat is het Geestelijcke nat, End’ een onwaerdeerlijcke schat. Den Visch niet uyt sijn palen gaet, Den mensch moet ook maken sijn staet, Blyvend’ in sijn beroep omtrent Als den Visch in sijn Element D’een Visch die swemt, en d’ander vlieght, Siet dat ghy u niet meed’ bedrieght, En vliegt niet, maer houdt u by d’aerdt, Daer isset dat ghy best by vaert: Wat ist of men wil vliegen hoogh, En dingen doen boven vermoogh, En saecken aengaen boven macht, Dat brenghter menigh in de gracht. Want groote saecken doen belet, En groote Visschen scheuren ’t net; Dus blijft by u beroep althans, En blyft gestadigh in u schans, Gelyck den Visch in ’t water doet Dat is voor lyf en ziele goet. En zyt oock mede noyt soo dwaes, Dat ghy, als den Visch aen het aes, Oock aen den angel van de sondt Te hechten koomt t’eeniger stondt. Maer wacht u daer voor alstaegh wel Want dat baert een eeuwigh gequel. Men vindt de dieren in de Zee Soo wel als op het Landt oock mee, Gelijck men in het water vondt Het Zee-kalf, en oock den Zee hondt, Enden Zee-olisant oock mee, Met veel meer Visschen in de Zee. Veel grooter dieren men oock vandt In ’t water, als Wel op het Landt, Gelijk daer onder and’ren zijn De Walvisschen, en den Dolphyn, [p. 55] Die met den mensch (soo men voor-geeft) Wel over zee gevaren heeft: En Jonas in den Walvis waer Oock mede drie dagen aldaer, En swom (als men schrijft) onderwijl Met hem tweehondert vijftigh mijl. Den visch Murena, soo men seyt, Wert door een kleenen visch geleyt, Om in de spooreloose zee. De klippen te vermyden mee; Daer is Doch niet soo kleyn in schijn Of ’t kan het groote [???] zijn, En t’ een is met ’t ander gepast, Gelijck d’een handt d’ander wast, De kleyne dieren zijn vaeck mee En plage wel voor ’t groote vee, Gelyck het visjen Azilis Een plage is voor d’ander vis, Dat meed’ wel by den mensch geschiet, Daerom veracht het kleene niet. Daer is wel eer een groote macht Door een kleyn volk t’onder-gebracht; Verachte vyanden men sagh Wel maecken een bloedigen slagh: Een mug steeckt wel een leeu in ’t oog Al is hy noch soo groots of hoogh. Maer den Polypus, of Veel voet, Sijn couleur meed’ verschieten deet Al nae den Rots daer hy komt aen, Om soo de visschers te ontgaen: Het waer oock mede voor den mensch Een goede saeck en herten wensch, Dat hy oock mocht zijn van gelijck Voorsichtigh in het geestelijck, En vermijden alsoo het quaet, Alsoo den Satan om hem gaet, Soeckend gestadigh nacht en dagh Wien dat hy maer verslinden magh. Van den Zee-meerel seyt men wel, Dat hy gevangen wert door ’t spel, En door het singen en gedans, Soo menigh mensch wert oock althans Gevangen door een loosen schijn. Als of hy wild bedrogen zijn, Gevangen door de ydelheyt, End’ in ’t net der wellustigheyt, Waer door hy in ’t verdriet geraeckt, Daerom die quade wegen staeckt. Den Remora, of kleinen vis, Een zeylend schip op houdend is, Gelijck men schrijft, doch boven dit Soo doet het kleine tonge lit Noch veel meer wonders op der aerdt, En veel goets of quaets het baert. Maer den vergiftigen Zee-haes Die doet den mensch sterven (helaes) Doch hy sterft dan selver met een; Soo gaet het oock in het gemeen Wanneer twee legers strijden gaen, Datsy malkander beyd’ verslaen. En als de vis die Arroup heet Den mensch gegeven heeft een beet Soo eyndight hy sijn levens draet Ten zy hy volge desen raet, Dat hy van desen vis het smeer Op dese wonde voorts leyt weer, Waer door het dan weerom geneest Als het te vooren is geweest. [p. 56] Doen d’Isralijten over langh Gebeeten waren door den slangh, Genasen sy weer al te mael, Aenschouwend’ den Slangh van metael, Waer door dat Christus wert verstaen, Die d’helsche slange heeft verdaen, Die ons sond-wonden weer geneest, En ons Verlosser is geweest: Want ’ hels vergif moet uyt het hert Al eer men Hemels Borger wert. D’Zee-Nassel maeckt sich d’angel quijt, Ghy Leser, oock wie dat ghy zijt: Bevrijt u meed’ van d’angel snood Des sonden, wiens loon is de doodt. En t’wijl ick was in dit gedacht, En sagh de Visschen in de gracht, Daer ick in ’t groen geseten waer, Soo vischten ick met d’angel daer In dese graft, en wijde sloot, En vingh daer visschen klein en groot, En lacht, wat is den visch oock dwaes Dat hy komt bijten aen het aes, Waer door dat hy komt in den noodt, En raeckt daer door meed’ aen sijn doodt. Doch den visch geen vernuft en heeft, Maer, dat my meerder wonder geeft, Is, dat soo menigh mensch in ’t landt, Begaeft met reden en verstandt, Hem doch niet weet te wachten schier Voor d’angel der sonden hier, Waer door hy in ’t verdriet geraeckt; Veel beter is het dat hy ’t maeckt Gelijck den Zee-vos te werk gaet, Die, als hy gevoelt metter daet Hoe dat hy heeft gestoocken in Den angel met ’t aes, en de pin, Soo spuwt hy, (door een loosen vondt) Al sijn geweld uyt, door den mondt, En maeckt hem soo weer d’angel quijt; Soo moet den mensch tot aller tijdt Hem voor den angel wachten meed’ Der sonden, en dat t’aller steed’ En hoeden sich staegh daer voor wel, Als ’t welck de ziel brenght in gequel. Nu sal ick hier wat gaen vertellen Wat my gebeurt is goed’ gesellen, Terwijl dat ick eens tot Delf waer, En op ons Landt geweest aldaer. WAt vindt men al geslepen gasten, Hier, afgericht om toe te tasten, En dat al onder schoon gelaet, Edoch, het is maer eygen baet; Gelijk als ick eens heb vernomen, Doen ik tot Delft was aengekomen, En daer weer gingh ter poorten uyt, Vernemend’ nae de Leytse schuyt, Om daer mee na Leyden te varen: Doch die was doen juyst wegh gevaren, Alsoo dat ick quam wat te laet, En raekte met een quant in de praet, Die oock meed’ varen woud nae Leyden, En my daerom daer meed’ geleyden. En noode onderwylen mijn Om met hem eens te drincken wijn, Het welck ick hem niet kond weerleggen, En liet my licht daer toe geseggen, Want ick in dacht dae om geen, Maer gingh met hem daer in d’herbergh, [p. 57] En terwijl dat wy aldaer saten, En onderlinge t’ samenpraten, Soo quam een ander daeromtrent, Als by geval, en onbekent: Doch ’t waren vogels van een veeren, Die sich wel hadden kennen leeren, En speelden t’saem uyt tijdt verdrijf, Daer met de caerten, tot verblijf; Sy scheenen als lieden met eeren, En waren oock wel in de kleren, Doch ick en ken op heden niet, Noch oyt, wie datse waren, siet; Maer siet hier aen haer lose streecken, Sy gingen my daer voorts aenspreecken, Ick soude meed’ spelen om gelt Dat sy daer hadden op-gestelt, Waer op ick sprack tot mijn verschoone, Als dat ick dat niet was gewoone, En had daer af oock geen verstandt; Doen antwoordeden eenen quant, Soo sal ick voor u meed’ beginnen, En voor gewis het spel gaen winnen, En speelde met d’ander daer voor, En won een weynigh geldts daer door, Doen gingh hy my wijders voorstellen, Ick soude vijfigh gulden tellen, Hy wilde daer tegens soo veel Oock stellen aldaer, voor sijn deel; En toond’ een hant-vol goude schijven, En sprack, hy woud’ mijn borge blijven Dat ick soud’ winnen al dat gout, Als hem maer ’t spel wiert toe-vertrout: Waer tegens dat ick hem verklaerde, Dat ick alsoo niet was van aerde, En dat ick niet begeerden dat, Alschoon ick ’t al gewonnen had; En oock had ick aldaer ter stede Soo veele geldts by my niet mede, Begeerd’ oock een anders schaed’ niet, Gelijck ick wild’ dat my geschiet. Dit gaf in hem een vreemt bedencken, En seyd, ick kon ’t den armen schencken: Jae, seyd ick wederomme toen, Dat kan ick van het mijn wel doen: Doch, om dat hy soo seer aenstonde, Soo toond ick hem twee ducatonnen, Waer om hy voorts het spel begond, En verloor het voor my terstondt: Als doen soo gingh hy hem beklagen, Hy had hem in ’t spel wel gedragen, Sijn best gedaen voor my by dees, En niet gedacht op dit verlies: En sprack, hy wild’ mijn dienaer wesen; En zijn doen t’samen op-geresen, En elck hem na sijn wegh gestelt, En ick was quijt mijn borgh en gelt; Doch blijd dat ick met soo min schade Daer afgekomen was te rade, En had geen grooter som gewaeght, Want anders soo had ick ’t beklaeght. [p. 58]
Daer ick ben op myn Hof gegaen, En dacht, O! dat ick met beleyt De Sonne der Gerechtigheyt Mocht gestaegh volgen metter spoet, Gelijck als den Sonne-bloem doet, Dewelck staegh nae de Sonne draeyt, Ende geduirigh daer nae swaeyt; Waer toe Godts Woort moet zijn mijn licht, Waer nae mijn doen moet zijn gericht. De Waerheyt geeft ook licht en schijn, En wil oock noyt begraven zijn; Al is de leugen noch soo snel, De Waerheyt achterhaeltse wel; De Waerheyt heeft tot aller tydt Het veldt behouden in den strydt, En sy is noyt onder-gegaen, Hoe seer men haer oock had belaen. Doch om te komen tot de Son, Waer afsdat ick te voor begon Soo heeft de Sonne den Iordaen Tot drie-mael toe beschynen gaen, En heeft oock mede stil-gestaen, En d’schaduwe te rugh gegaen; Gelyckerwys de Bybel meldt, Doen Godes volck behielt het veldt. Schoon ick meed’ seyd’, de Sonne seyt, O mensch! u van de sonden scheydt, End’ hem lof, prijs en eere geeft, Die u en my geschapen heeft; Noch en sprack ick niet ongerijmt, Als daer voor Son en Mane swijmt. Ons levens Son vaeck onder-gaet Op den middagh, ’t zy vroegh of laet, En wat gebeurt aen menigh man, U en my oock gebeuren kan. De Son wel ’s avondts onder-gaet, En ’s morgens wederom op-staet; Doch is des menschen Son gegaen, En dattet leven is gedaen, Hy keert niet op der aerd’ weerom Tot dat den jonghsten dagh aenkom, En dat hy weerom sal op-gaen, En alsdan voor den Rechter staen, Wanneer dat komt des Heeren dagh, De grootste die daer wesen magh: Daerom zijt voor dien dag beschroomt, De tydt die gaet, de doodt die koomt. De Son die schiet oock van gelijck Haer stralen neer op het aerdtryck, Doch blyft echter aen ’t Hemels deel, Alsoo oock mede, ghy myn ziel, Al schoon ghy hier zijt op der aerdt, Moet op-stygen ten Hemel-waert. [p. 59] De Wysheyt is oock ’s levens Son, Soo men altoos ondervon. Godt laet door syne goedigheyt De Sonne sonder onderscheyt Op-gaen over de quade meed’, En de goede tot aller steed’. Laet God’s Woordt zyn u licht en schyn, Dat sal u levens Sonne zyn. De Son den mensch tot zeegen dient Wanneer als hy Godt heeft te vriendt, En dat hy in syn wegen gaet; Maer als hy niet van ’t quaet af-staet, En hy van sonden niet laet af, Soo gedyt het hem vaeck tot straf, Tot drooghte, waer door dat het gras Op ’t veldt verbrandt met al ’t gewas. De Sonne oock hondert-mael is, En ses en t’sestigh mael gewis, Soo groot als het Aerdtryck geheel, Waer af de Maen verscheelt seer veel, En is negen-en-dertigh mael Soo kleen, nae-volgens het verhael: De Maen dan meed’ beswymen gaet Wanneer de Son daer tegen staet, De Sonne oock seer vaerdigh rydt, En loopt gelyck een Post altydt, En verdeelt meed’ ’t geheele jaer, En al den tydt, soo voor als naer. De Son en ’t licht van Godts Woort klaer Staet nu meed’ op den Candelaer, En licht tot in der eeuwigheyt, En dat met hooghster klarigheyt, ’T welk ons geeft in het doncker schijn; Maer als ons levens eynd’ sal zijn, En dat de Vroome in ’t getal Der Hemel-schare wesen sal, Daer sal geen aerdsche Son of Maen Haer aldaer meer beschynen gaen, Want Godt sal haer met syn klaerheyt Verlichten in der eeuwigheyt. De Sonne meed’ den mensch verheught, En doet aen het gewas veel deught, En lockt dat selve uyt den grondt, Als men bevindt tot aller stondt. D’een mensch die heeft meed’ Sonne-schyn, En d’ander sal in den druck zyn; Doch meestydts na mist en onweer Soo schynt de Sonne alsdan weer; Nae lyden kome verblyden, siet, Gelyck an Ioseph is geschiet Godt Kerck heeft meed’ gehadt altydt Haer Sonne-schyn, en was verblydt, [p. 60] Doch somtydts was sy weer in druck, Dan nae druck volgd’ weer haer geluck.
Want het schijnt verdrietigh te mael, Dat men gestaegh by een saeck blijft, En somtijdts niet wat anders schrijft, Daerom dese geschiedenis Hier tusschen in dan gevoeght is: Van een seecker Vorstin men leest, Soo voormaels in Vranckrijck is geweest, Die was een deughdelijcke vrou, En haer man in alles getrou; Nu soo had sy onder ’t volck daer Een Hof-meester, die onkuysch waer, Die is dees Vrouwe nae-gegaen, En heeft haer na haer eer gestaen. En haer sijn liefd’ geleyt te voor, Doch sy en gaf hem geen gehoor, Maer sprack, dat hy soude af-staen Van haer daer om te spreken aen, Of soud’ hem anders in den kuyl Doen werpen voor der leeuwen muyl; ’T welk den Hof-meester soo seer speet, Dat hy dacht te wreken dit leet, Om dat hy niet verwerven kond By sijn Vrouwe t’eeniger stondt, Daerom bedacht een schalcken vondt Om haer te brengen in den grondt: En is doen na den Sot gegaen, Den welcken hy gaf te verstaen Hoe dat hy soud’ bedryven daer Een saeck die om te lachen waer, En soude des avondts heel laet, Als dees Princess’ te bedde gaet, Dan gaen in hare Camer reed, En schuylen daer achter ’t tapeet, En soo gaen uyt en in midtsdien, Alsoo dat hy niet wierde gesien: Dees Sot, den welcken niet en wist Wat dat bedieden mocht dees list, Die heeft aldaer dit soo gedaen, [p. 61] Doen is dees Hof-meester gegaen Na sijn Vorst, en sprack hem daer aen, En gaf hem soo veel te verstaen, Hoe dat sijn vrouwe was een hoer, En daer een ander had aen ’t snoer; En tot bewijs van dit snood feyt Soo heeft hy den Prins daer geleyt Na haer, en sijn slaep-kamer met Daer quam dien Sot uyt Cabinet, En is den Prince onvermoet Aldaer uyt die Camer ontmoet, Waer over dat den Vorst doen voort Geworden is alsoo verstoort, Om dat hy meynde dat tot spot Sy had geboeleert met den Sot; Waer over hy haer onverhoort Liet in een gat doen werpen voort, En gaf bevel met een daer aen Dat men haer soude werpen gaen Voor de leeuwen, verhongert, wreet, Gelijck als daer oock is geschiet: Doch sy badt Godt dat hy aldaer Doch wilde wel beschermen haer Voor dese leeuwen wreet en fel, Als hy bewaert had Daniel; En Godt die heeft verhoort haer beed’, Want doen men haer aldaer ter steed’ Voor de leeuwen daer werpen liet, Soo is haer heel geen leet geschiet; Maer dees leeuwen verhongert seer, Die boogen sich daer voor haer neer, En feesteerden haer in ’t aensien Van den Vorst, met het volck met-een, Waer over elck verwondert waer, Doen liet den Prins haer voort van daer Weerhalen, en brengen tot hem, En als hy had verhoort haer stem Van ’t ongelijck haer aengedaen, Ende haer onschult meed’ verstaen, En hoe dat dees Hof-meester quaet Gebrouwen had al dit verraet Soo wierp men hem doen in den kuyl En in ’t hol, voor der leeuwen muyl, En wiert terstondt daer af verscheurt; Waer nae soo dattet is gebeurt Dat hy weer aen-nam sijn Vrou, En had leetwesen en berou Van al het quaet haer aen-gedaen, Met ’t ellendt by haer uyt-gestaen, En bereyden een maeltijdt groot, Daer hy haer vrienden heeft genoodt, [p. 62] En heeft haer heerlijck getracteert, Soo dat het Spreeck-woort heeft geleert, End’ aen dees Hof-meester betoont Hoe dat het quaet sijn Meester loont.
Soo ben ick eens uyt-gegaen daer, En ben een in ons Hof gegaen, En sagh aldaer veel bloemen staen, Den Tulpe, Lely en Filet, Den Roos, en oock den Crocus met, Met d’ Angelier en Anemy, Den Narcis, Hiacinth daer by, Gelijck oock meed’ den Sonne-bloem, En dacht, wat is der menschen dom Oock broos gelijk een blom op ’t velt, Die in der haest wert neer gevelt: Daerom, mijn Hert, neemt dit tot leer, Dat aldees schoonheyt, neemt sijn keer Dat al t’ gebloemte ’t welck uyt-spruyt, Al staet het schoon, sal welcken uyt, Want een bloem die op sijn steel staet Seer ras verwelckt, en haest vergaet: Soo sal oock mee u glans en roem Vergaen gelijck een broose bloem, ’T enzy ghy na de deughde staet, Diens glans dat nimmermeer vergaet. Oock is des menschen leven broos, Gelijckerwijs daer is den Roos: De Roos heeft prickels, soo men siet, Het leven heeft oock sijn verdriet; Den Roos, al isse noch soo root, Die is doch inder haesten doot, Maer, de reuk, dies niet te min, Die schuylt dan noch daer binnen in; Die is dan beter alsse plagh, Wanneer men die noch open sagh; Al ’t geen men schoon of aerden vondt, Dat vergaet al in korter stondt. Maer de Leught en een [..llen] geest Die bloeyt dan op het aller-meest; Want siet, een stil en reyn gemoet Dat is een vast en duursaem goet. En gelijck den Sonne-bloem swaeyt, En al staegh na den son om draeyt, Soo moet oock steeds al ons gedacht, Ook na den Hemel zijn gebracht, En swaeyen soo met lijf en Geest Geduirigh na den Hemel meest; En volgen soo, gelijck men seyt De Sonne der Gerechtigheyt. En soo gelijk den Amaranth, Een schoone bloem, en fraey geplant, (Gelijk men seyt) geen nat op vaet, Hoe wel men daer op gieten gaet, Alsoo heeft oock dese hand en smaet Meed’ op een vroom gemoet geen vaet, En hecht niet den een vroome ziel Als die onschuldigh is geheel. [p. 63] Den Tulp die staet oock meed’ wel schoon En oock seer cierelijck ten toon Edoch heeft daerom geen reuck met Gelijck als den kleynen Filet; Niet, hoe groot, heerlijck, of hoe kleyn, Maer hoe goet, cierlijck, en hoe reyn; Vaeck heeft den kleynen, nu en dan, Dat niet en had den grootsten man. Hoe menigh wert oock wegh-geruckt, En in den bloem sijns jeughts verdruckt, En offert oock sijn beste deel, En bloem, en roem, en jeught geheel, Hier aen de Werelt meer en meer, En geeft het slechste aen den Heer; Het welck hy dan te laet beklaeght, Want Godt den Heer daer na niet vraeght, Hy wil hebben de jeught en blom En niet den dorren ouderdom; Godt in de jeught hem vinden laet, Daerom al staegh hem soecken gaet, Set af al dat u qualijck staet, En goede af-setsels na-laet. Al hebdy oock schoon bloemen veel Sy gelijcken in geenen deel, Den eenen die heeft dit of dat, Het welck den ander niet en hadt; Soo meed’ is dat seer wonderlijck, Dat menschen oock niet zijn gelijck, En dat men in een groot getal Nauw een vindt die gelijcken sal. SEer wanckelbaer is ’t werelts lot, ’T verandert in een oogenblick, Xerxes was eerst des Werelts schrick, En wiert daer na des Weerelts spot: Als hy met schande de vlucht nam Uyt Griecken-landt, daer hy verloor Veel hondert duysent man daer door, End’ hy selfs daer naulijcks ontquam. Want het is alleen Godt de Heer Die Hemel en aerde regeert, En die verhooght ende verneert, Daerom soo vreest hem meer en meer. Men houdt dat Christus heeft op die plaetse geleden Al waer dat Adam heeft het Ghebodt overtreden. [p. 64] [p. 65]
Het op mijn Hof-steede ghevil, Dat ick een Vogel heb besien, En overdacht als doen by dien, Wat is ’t of men hier al hoog vliegt; Daer men sich selver maer bedriegt, Gelijck Icarus hem bedroog; Wanneer hy vliegen woud’ te hoog, Niemant vlieg hooger dan ’t betaemt, Soo werdt hy niet bespot beschaemt, Een Swaen sijn veeren van doen heeft, Soo wel gelijck een Mus die leeft, Hoe grooter staet hoe grooter pack, Hoe kleynder staet hoe meer gemack, De Paeu hier oock wel moedigh praelt, Doch sijn voeten besiend’ weer daelt, Soo den Mensch op sijn af-komst sagh, Hy vondt niet dat hy trotsen magh. Elck singht na dat hy wesen sal, Gebeckt onder de Vogels al; Hoe kleender beck, hoe beter sang, Gelijck als des Nachtegaels klang, Soo heeft dickmaels den klenen jet, Dat men in grooten niet en siet. En soo op Zee d’ Ys-vogel broet; Alsoo oock meed’ ’t gerust gemoedt, Voor nijdt en haet geslooten gaet; Als dat geen quaet te vresen staet. Den Mensch is oock tot arrebeyt, Geschapen gelijck als men seydt; Dat den Vogel tot ’t vliegen is, End’ Gansen krijgen voor gewis, Oock wel den kost doch op dien voet, Dat sy dien selver plucken moet. Den Pellicaen haer jongen voedt, Door ’t storten van haer eygen bloedt; End’ Phoenix als hy moet van kant, Sich door de hitt’ der Son verbrandt; Den Arendt sijne Jongen schout; En die de Sonne vast aen-schout, Die neemt hy voor sijn eygen op, En werpt de ander uyt den top. Den Ybis-vogel hem clysteert, En heeft dat aen den Mensch geleert, Den Dod-aers is heel vreemt gekapt, En in sijn gangh hoogmoedich stapt, Den Papegaey men spreecken leert; Soo leest men van een Roomschen Weert, Die had geleert sijn Papegaey Dat hy den Keyser groete fraey; En dat was hem veel kroonen weert, Die hem den Keyser heeft vereert. Den Kiecken-dief staegh rooft en wroet, En leeft soo van een anders goet. Maer onder het gevogelt al, Soo is den Duyf heel sonder gal, [p. 66] Dat is hy is een-voudig seer; Dat den Mensche dient tot een leer, Den Tortel-duyf sijn Gaey betreurt, Wanneer hem dat verlies gebeurt, Maer den Klem-vogel met den Valck, Die sijn zeer loos, en daer by schalck, En zijn voor d’ander Vogels staeg, Niet anders dan een wisse plaeg, Gelijckerwijs, men mede ziet, Dat onder d’ Menschen vaek geschiet, Den Vogel, soo genaemt, Laghaen, Sal den Walvis in-sluycken gaen, Maer als hy daer in is, zeer straf, Bijt hy den Walvis, het hert af; En dient hem alsoo desen vang, Maer tot sijn eygen onder-gang. Soo dat den Mensch vaeck schijnt geluck, Dat brengt hem aldermeest in druck.
En sag daer een Scherm of Schildt aen; Waer achter ging een Voghelaer, Die men niet kennen cond’ aldaer, En dat, om also op dees wijs, Aldaer te vangen den Patrijs; Die daer door soo werden belaegt; En alsoo in het Net gejaegt, Wat werter niet al list bedagt, Om het Gevogelt, on-voor-dagt, Te brengen in den strick of ’t net, En worden oock geschoten met; ’t Schijnt, of den Mensch sijn vyandt waer, Om dat hy soo zeer staet daer naer; Doch ’t is hem niet om haet te doen Maer om het vlees van het Veldt-hoen En ander Vogels meer tot spijs, Die hy vangt op soodane wijs, Den Mensch is doch tot Heer geset, Van ’t Pluym-ghediert, en het Vee met; Waer voor dat hy Godt dancken moet; Als den gever van alles goet. Maer dat is niet behorelijck, Dat veel Menschen soo van gelijck; Malcanders vyandt zijn op Aerdt, En tragten nae haer qualijck-vaert, End’ om hem te verstricken met, Gelijck den Vogel in het net. Maer elck behoord’ vreed’-saem nae wensch, Te leven met sijn even-mensch. Soo meed’ den vyant van den Mensch, Om te becomen tot sijn wensch, Soo is ’t dat hy den Mensch verleydt, Of in ’t net der wel-lusticheydt, Of tot Eer-sugt en Hovaerdy, En and’re sonden meer daer by, End’ hem gestadig lagen stelt, Daer jeder eens begeert na helt; [p. 67] Want hy geduyrig om hem gaet, Gelijck een Leeuw seer boos en quaet, Soeckend’ geduyrig over-al, Wien hy in ’t net verstricken sal, En brengt daerom al voor den dag, Om dat hy hem verslinden mag, En brengen hem alsoo ten val, Daer voor-men hem moet wachten al, En blijven gestaeg op sijn hoed, Die Godt bewaert, is wel behoedt, Als ’t Nat en Dauw het Landt bevugt, Soo geeft het dan te beter vrugt. LAest-mael als ick ging uyt de Stadt, Des avonts laet, soo was het dat, Het Landt was over-al bedouwt, Gelijck als ick daer heb beschouwt, Soo dat het scheen een bare Zee, En of het Veldt was bedeckt mee, En over-spreyt met een wit kleet, So veer, ick zien kond’, wijt en breet, Doch als ick op het Landt daer quam, Niet als ’t groene gras ick vernam, Soo dat den schijn daer anders waer, Gelijcker-wijs de daet al-daer. Doch als het Lant soo wert bedout, Dat maeckt het vrugtbaer so men hout; En als het dan douwt also seer, Dat bediet, in ’t gemeen schoon weer: Gelijck ick hier voor ogen sag, Dat ’t Lant scheen of ’t in ’t water lag, Soo dat den damp ging over ’t Velt, En was als in een Wolck gestelt. Soo dat die spreucke zeecker gaet, Schijn is vaeck anders als die daet, Soo mede, als een Hovenier, Een Roselaer, of Populier, Of ander Boom het hout af-snoeyt, Het welcke daer seer veel aen-groeyt, Het schijnt hy doet den Boom te kort, Om dat sijn hout afgekapt wort, Doch draegt daer door te beter vrugt, Soo meed’ als Godt sijn Volck hier tugt, Dat haer, niet tot hun straf gedijt, Maer tot haer Salicheyt altijt: Want Godt die keert den tegen-spoet, Der Vromen tot hun best, end’ goet. En wanneer in Egypten-Landt, De Pest veel Menschen brengt van kant, Gelijcker-wijs daer vaeck gebeurt, Soo isset dat daer wort bespeurt, Ende verwagt een Nieuwe-Maen, Met oock een seecker douw, daer aen, Die alle viericheyt weg-neemt, En schoon dat emant dit dunkt vreemt, En dit maer voor een sabel hout, Soo dient het doch tot haer behout. [p. 68] En als den Nijl daer over-vloeyt, En soo het Landt al-daer bespoeyt, Het schijnt dat ’t Landt sal onder gaen, Met alle het Gewas daer aen; Doch daer door wert dit Landt vrugt-baer, Omdat het noyt schier Regent daer; Soo dat den daet en oock den schijn, Staegh niet over een komstig zijn. Soo mede op ’t Eylant Ferro, Wert door een Wolck bedeckt alsoo, ’t Geboomte daer af staeg ’t nat vliet, Waer door dit volck ’t water geniet; Verstreckend’ daer tot onder-hout, Van Mensch end’ vee als men vertrout, Hier tegens als het sich begeeft, Dat het Clim de Boomen om-kleeft, Het schijnt of het uyt liefden doet, Doch den Boom daer door uyt-gaen moet, Soo mede onder schoonen schijn, Sal dickmaels ’t quaet verhoolen zijn; Als onder Ioabs-kussen lag, Gelijckerwijs men lesen mag; Soo dat de Spreuck meest gaet gewis, Dat Schijn en Daet verschillend’ is. Doch om te koomen wederom, Waer van dat ick te voor begon; Wanneer soo dat den Dauw bevriest, En rijpt dat schaet de Vrugten meest, En dat om dese koude lucht, Waer over dattet bloeysel sucht; Met het gewas in het voor-jaer; En als het koudt is voor en naer. En als ’t Nat en Dauw bevriest mee, Soo volgt wel Hagel, Ys, en Snee, Maer door den Dauw en ’t natte vogt, Daer door soo geeft het lant sijn vrugt En d’ wolcken zijn in de locht mee, Gelijck de Schepen op de Zee, En men moet voor Godts goedicheyt, Hem staegh bewijsen danckbaerheyt, Als die het landt sijn wasdom geeft End’ alles voedt wat datter leeft. En all’s in d’ hete Landen meest, Desen Dauw aldaer dan bevriest; Soo koomt aldaer het Manna van, Dat men vindt op de Boomen dan, En elders meer al-waer die zijn, In Lybien en die Woestijn, En desen Manna geneest wel, En is oock meed’ een Medecijn; ’t Gesichte met menich geswel; Voor die van binnen beseert zijn, Oock met den Dauw van boven neer Soo viel ’t Hemels-Manna wel eer, Al-daer de Isralijten zijn Daer meed’ gespijst in de Woestijn. Als dit Hof eerst aen-geleyt waer; En dat men het Huys boude daer; [p. 69] Soo sag ick daer den Kalck en Steen, En ’t Sandt met ’t houdt al by een, Waer aen den Meester met sijn Knecht, Sijn arbeydt heeft te koft gelecht; Soo lang tot dattet was vol-bouwt, En als ick dit hadde beschout, Las ick van Cyri-huys met een, Daer in goudt was geleydt den steen, In steed van Kalck en soo gemest, Edoch al weer vergaen op ’t lest; Met de muyren van Babylon, En wat de outheyt meer begon; Als den Tempel’ van Diana, Ierusalem en Rotunda; Met de Theateren seer hoog, En breedt met menich Triumph-boog, En Obelisck en Pyramyd, Colomnen en Baden seer wijdt, Het heerlijcke Mausoleum, Met ’t Roomse Capitolium; En menich Lust-hof en de Stadt, Die haeren tijdt hebben gehadt, Daer van men naeuw de stede kent, Waer datse zijn geweest omtrent; Tot seecker teycken en bewijs, Dat hier op Aerd’ gelijckerwijs, Niets blijft geduyrig in een staet Maer metter tijdt het al vergaet, Soo sal ’t met dit gebouw voortaen, En met veel ander meed’ toe-gaen.
En ging doen door de Stat by desen, En dat voor-by d’ Academy, Gelijk als meed’ d’ Anatomy; Al-waer dat ick doen ging in-treden, Sagh een doot-lichaem daer ontleden, Dat wiert geopent door de Handt, Daer in sagh men het in-gewant, Waer meede ick hoorde verclaren, Wat voor Partyen dat daer waren En waer de Lever en de Long, Met Nieren, Maeg en Milte hong, En noch soo hoord’ ick daer oock spreken, Hoe dat den mensch stack vol gebreken, En waer uyt de Teering ontsproot En ander sieckten en den doot: En hoe ’t Hert geen quellen kan lijden, En hoe koud en hett’ t’zamen strijden, En waer uyt dat de Koorts ontstaet, Met meer gebreken end’ onraet: En hoe de Aderen en Zeenen, Daer leggen sag ick oock met eenen, Met de Spieren, en hoord, daer by, Waer uyt ontstondt de Pleurezy; Met ’t Flerecijn en de Colijcke; En Cramp, en Gicht, en van gelijcke, ’t Root-Melisoen, en Water-sucht, Met vele ander meer gesucht. [p. 70] En noch soo ging-men daer vertogen, Hoe ’t vlees en bloet daer lag voorogen, Met het geweyde en ’t gebeen, Gelijcker-wijs men daer mocht sien, Het hooft dat werd’ meed’ opgesneden, Men ging dat Herssen-huys ontleden, De Armen mede en het Been, Die werden daar med’ op-gesneen, Waer by dat men dan ging uyt-leggen, Wat dit, en dat, al had te seggen, En wat gebreken ende pijn, Dat die al onder-worpen zijn, En hoe van ’t Hooft af, tot de Voeten, De Menschen veel wedom ontmoeten, En kranck-heden, gebreck en smert, En waer uyt dat geboren wert, En hoe den Mensch, tot sijn gebreken, Soeckt raet en hulp, in d’ Apoteken, Of wel een kloecken Medecijn, Die hem mogt helpen uyt de pijn, Doen was het dat ick over-dagte, Ach! wat is ’t Menschelyck geslagte, Al onder-worpen, veel ellendt, Van syn begin af tot het endt, Hy komt op aerden voort met wenen, Met wenen vaert hy weer daer henen, En in syn leven hem ontmoet, Vaeck vele leet en tegen-spoet, De sieckten hem soo veel aen-randen, Gelyck een Leger van vyanden, En geven hem vaeck sulck een stoot, Dat daer na volgt de bitter door: Men vindt op Aerden doch geen Menschen, Die het hier al hebben nae wenschen, Of hen gebreeckt, of dit of dat; ’t Geen hy wel gaerne anders hadt, Dan voelt hy wedom ofte smerte, Of draegt wel ander leet in ’t herte, Niemant die had het oyt soo claer, Of ’t haperd’ hem of hier of daer, En dat tot een bewys en teecken, Dat ons hier staeg wat sal ontbreecken, Maer dat het eerst volmaeckt zyn sal, Hier nae-maels by den Opper-al, Dog den Mensche gaet hem voor-stellen, Dat als hem maer geen siekten quellen, En dat hy is gesont en vris, Dat het als dan alles wel is, ’t Is waer, het is een gaef des Heeren, Waer voor men hem moet danken eren, Gesontheyt is een waerde schat, Die selden wert ter deeg gevat, Doch als de Ziel met den Lichame, Gesont zyn, alle beyd’ te same, Is beter doch het beste deel, Dat is gesontheyt aen de Ziel, Dog om weer tot den Mensch te comen, En wat al-daer meer wert vernomen, In sijn Lichaem en in het Hert, Of wat daer meer gevonden wert. So vintmen in den Mensch ook t’ same, De Elementen meed’, met name, [p. 71] Als Water, Aerde, Vier, en Lucht, Dat is, Vlees, Geest, en Bloedt en Vucht, En soo de Elementen stryden, Soo moet den Mensch oock vele lyden, Doch den geestelycken Medecyn, Moet staeg sijn troost en hulper zyn, Die can hem dog alleen genesen, En wil oock staag sijn hulper wesen, En brengen hem in beter standt, Of anders na het Zalig Landt, Daer vreugde zyn sal, eeuwiglycken, En daar men weet, van geen beswyken, Of doodt, of noodt, of ongeval, Want Godt die is daer al, in al, Daer sal die vreugde zyn volkomen, So oyt geen Mensche heeft vernomen, Die Vreugde in der eeuwicheyt, In Christo Iesu, ons bereydt.
’T Meed’-lyden, is veen grote deugt, So wel voor d’ouder, als de jeugt OM die tyt dat dies Hof Steed’ waar Eerst aen-geleyt te Lande daar, Soo heb ick een-mael op ons’ Velt, Seven van ons’ Beesten getelt. Doch als ick daar naar weder quam, Als doen, ick daar maar ses vernam, Alsoo den een in den sloot lag, Gelyck ick daar voor ogen sag, En d’ander’ die stonden daar by, En hadden, (soo het scheen) meed’ly, En gingen daer rondt-omme staan, En sagen dien, (als bedruckt) aan, Maar ick kreeg daar Volk by der hant, Die dit Beest weer haelden te Landt, En wierdt dit Beest soo gebergt daar, Dat anders daer gebleven waar: En d’ ander’ gingen daerom staan, Om ’t selve te verwermen gaan, Soo mag-men leren minst en meest, Oock van een onvernuftig-beest, Datmen moet hebben mede-ly, Als onsen naesten in noot zy, En helpen hem, met raet en daat, Soo veel in ons’ vermogen staat, Want dat een Vrome-Ziel betaamt, Die een Christen wil zyn genaamt, ’t Meed’-lyden is een grote deugt, Soo wel voor d’ouden, als de jeugt, Want de leden lyden doch al, Wanneer dat een lit lyden sal, End’ een med’-lydig hert behoort, Een Christen volgens Godes woordt En dat met den Samaritaen, En vele and’ren meer daer aen, En laten ons meed’ gaan ter hert, Ons’ even-naasten druck en smert Als de Schriftuyr geeft te verstaan, Datmen de schaad’ losephs gedaan, Oock staag behertigen moet meed’, En Zalig is tot aller steed’, [p. 72] Die hier Barmhertich is van daet; Want die sal weer krijgen genaed’; Soo hebben wy oock in ons eeuw, Verhoort onlangs soo noch is nieuw, Hoe de Stadt Aken is verbrandt, En meer geschiet door Godes handt, En hoe ’t Delfs Magazijn op-sprong, Daer zijn gebleven oud’ en Jong, En hoe de sterfte en de Pest, Tot Leyden en Deventer lest; En ’t Amsterdam en Genua; En elders is geweest daer nae, En hoe den sackel heeft gebrandt, Van d’ooreloog aen allen kant, Dat Polen Pruyssen heeft gevoelt, En Denemarcken noch in woelt. Gelyck oock meed’ de Vlaemse Krant, Ende in menich ander Landt, Tot straf der sonden en misdaet, Soo overal in swange gaet; En hebben meed’ gevoelt haer smert, En dat met een meedoogend’ hert; En moeten bidden voor en naer, Dat Godt ons allen doch bewaer, Voor allen noot en swaricheyt, Die ons mocht worden op-geleyt, Om onse sonden tot een straf En dat hy oock wil wenden af, De Plaegen van alle die geen Die daer zijn in noot of geween, En haer bewijsen sijn genaed; En weer verlossen van al ’t quaet.
En liet doen myn gedachten gaen, Op ’t Diemer-Meer by Amsterdam; Al-waer dat ick een-mael aen-quam, En heb dit daer op neer-gestelt; Gelyck het volgende vermelt; Misschien of het schryf-waerdich sy, Of oock lees-waerdig meed’ daer by. ’k Ben eens door ’t Diemer-Meer gegaen En sag daer veel Hof-steden staen, Met andere gebouwen meer; Gelegen in dit Diemer-Meer. Het welck te voor vol waeter stondt, Waer op men veel Schepen bevondt, Dat was nu op het droog geraeckt, En tot seer vruchtbaer landt gemaeckt, Wat doet niet al ’t Menschen verstant, Met arbeyt en vlyt over-handt, Men maeckt het waeter tot het landt, Waer op dat men dan poot en plant, En doet den Vis verhuysen meed’ En maeckt daer weerom sijn woon-steed, End’ men ploegt den gront en betreet, Al-waer te voor den kiel door-sneet; Den Mensche is tot Heer gestelt; En van het diep, en van het velt, En voorts van alles datter leeft, [p. 73] En ’t geen dat den Aerd-bodem geeft, Wanneer hy in Godts wegen gaet, En dat Godts zegen hem by staet, Want sonder dat vermach hy niet; Selfs te voort-setten, een voet briet, En op der Aerden gebeurt niet, Of alles met Godts will geschiet, Doch staet den mensch van sond niet af Soo dient het hem maer tot een straf, Het water en al wat men siet, Dat staet altoos tot Godts gebiedt, Een en het selve Element, Baert vaeck veel goets en veel ellent, De zee brengt winst en Ryck dom an, En maeckt oock menich arrem Man, Want Zee-landt te vermelden wiet, De water-schaden daer geschiet; Gelyck oock meed’ dit Diemer-Meer; Doen ’t water nader hant daer weer, In-brack na dat den Dijck daer aen, Door het water was in-gegaen, En alles in het water lag, Gelyck men daer voor ogen sag, Soo lang tot het weerom droog waer, Geworden een tijt lang daer naer, Soo is oock langen tijt te voor, In Vries-lant Wartens daer door, Door ’t Zee-water overgestort, Met vele Dorpen oock by Dort, En elders meer daer heeft de Zee, Wech-gespoelt huysen menschen mee, De hoge vloeden zyn geweest, Altoos Godts Roeden soo men leest, End’ al na dat den mensche doet; Is hem hier wederom ontmoet; Soo heeft oock Godt den Heer verleent; Vroome Regenten sijn Gemeent, En somtijdts hy haer weerom gaf, Quade Regenten tot een straf, Nae Davidt en Salomon quam, Terstondt voorts den Ieroboam En and’ren meer soo voor als nae, Daerom doet goet en schut uw schae;
Een Schildery van seecker strijdt, Waer in ick geschildert bevondt, Hoe ’t met den slag van Vlaend’ren stont En dat was seer konstig gedaen; Gelijck men daer mogt schouwen aen, Ick dacht soo leeft den Mensch altijdt, Hier oock geduyrich in den strijdt, ’t Sy nae lichaem of ziele meest, Want ’t vlees strijdt staegh tegens den geest, Waer tegens men dan strijden moet, Om ’t over-winnen vlees en bloedt, En dat den geest behoud’ het veldt, Want dan so wert den Mensch gestelt, [p. 74] In ’t hemelse besit hier naer, En dat by d’ uyt-verkoren schaer, Om dat den Geest verwinnaer bleef, En de vlees lusten all’ verdreef. Des Menschenleven op der Aerdt, Is doch een strijdt als Iob verklaert, Van sijn begin af tot het endt, En heeft hy vaeck niet als ellendt, Tot dat hy weerkeert tot ter Aerdt, En dat hem Godt treckt tot hem-waert, Daerom, al-schoon een Vroom ghemoet, Hier lijden ende strijden moet, Hy wiet doch dat hy verwinnaer Sal blijven hier soo voor als naer, Waer over hem is wech-geleydt, De Kroon der eeuw’ge heerlijckheydt, Die hy hier naer verwerven sal, Onder der zaligen getal, Maer niet alleen en sal men sien, Dees strijdt op Aerden hier geschien, Tusschen het vlees ende den Geest, Maer d’een Mensch plaegt vaeck d’ander meest; En is des anderen verdriet, Gelijck men veel voor oogen siet, En die quelt hem dan vaeck weerom; En soo gaet alles hier rondom, Dus dat ghy niet wilt dat geschiet, Aen uw’, doet oock een ander niet, O! dat den Mensche leven kond, In vrede hier tot aller stondt, Hy waere veel beter daer aen, En ’t soude hem veel beter gaen, De vrede is doch ’t hoogste goet, Dat hier end’ hier nae ons ontmoet, Geluckig die in vrede leeft, End’ op Godt sijn betrouwen heeft, Die leeft als in een staege vreugt, En is geduyrichlijck verheugt, Wanneer een ander leeft in strijdt, En sich verteert door haet of nijdt. En soo als den Apostol seydt, Des Menschen Aerts-begeerlijckheyt, Is groot, edoch hy niet verkrijgt, Waer naer dat hy staeg Janckt en hijgt, Daer is oock meed’ geweest wel eer, En noch strijdt om de waere leer, Doch Godt den Heere is altijdt, Een Godt van Vreed en niet van strijt, Die hem in waere vrede dient, En liefde dat is Godes vriendt, Door het geloof komt men tot hem, Als wy maer hooren sijne stem, En doen maer staeg nae sijn bevel, ’t Sal ons gaen hier, en nae-maels wel, Men seg oock wat men wil altijdt, Daer is doch oock geen meerder strijt, [p. 75] Noch over-winning voor een Man, Als die hem selfs verwinnen kan, Waer in men meerder sterckheyt vint, Als die een Stadt hier over-wint, En is al een veel meerder Heldt, Gelijck als men van Caesar meldt, Die in het Farfalische veldt, Veel Duysenden heeft neer-geveldt, End’ die hem beroemt heeft daer van, Hy had elf-hondert duysent Man, Verwonnen en also gedoodt, Waer by koomt Alexander d’ Groot, Die d’heele werelt over-won, End’ sich niet selfs bedwingen kon, Waer over dat hy in sijn fleur, En meeste wel-stant sterf daer deur En dit soo heeft men meer gesien, Aen vele hoog-geboren lien, En andere van minder staet, Daerom u self verwinnen gaet, ’t Welck is de groost’ Victori dan, Die jemant hier verwerven kan, Doch niet alleen so is dees strijdt, Op Aerdt, tusschen den Mensch altijt, Maer selfs d’ Elementen met een, Strijden veel ’t saem in het gemeen, Als Waeter Aerde Vier en Locht Die staen vaeck tegens een gerocht, Gelijck de koude en de hett, Strijdt veel tijdts in den Mensche met, Soo men aen koortsen wert gewaer, End’ in veel ander sieckten daer, Waer koud of hett krijgt d’ over-hant, Daer Brengt sy vaeck den Mensch van kant, En daer den brandt dan over-wint, Sy veel-tijdts het leven verslint, Daeromme dat gemaetigt staet, En dat niet uyt den regel gaet, Dat ist dat alder-langst bestaet, Want al te veel of min is quaet, Soo meed’ het op der Aerd’ geschag, D’ een dag verdrijft den ander dag, En ’t eene Jaer het ander Jaer, Al eer men het schier wordt gewaer, Den Winter en den Somer-tijdt, Die leven oock als in een strijdt, Wanneer de Somer-tijdt koomt aen, Soo moet den Winter weer vergaen, En nae mist regen en onweer, Soo schijnt de Sonne als dan weer, Elck heeft sijn beurt ende gety, En al nae dat Godts wille sy, Een kleen ding oock vaeck veel quaets broet, Gekijf om goet geen goeten doet, En ’t is hier al vol strijt op Aerdt, Gelijck als Salomon verklaert, En ’t herte vindt geen lust of rust Voor dattet sy op Godt gerust, [p. 76] En als ’t Compas geen ruste heeft, Voor dattet nae d’ Hemel-ster sweeft, En d’Twee-dragt is doch als een pest, En d’ Vrede die is aller-best. En niet alleen vindt men hier strijdt, Op dees Aerdbodems alle-tijdt, Al-waer oock ’t een volck end’ het lant, Staen dickmaels tegens een gekant, Maer men siet dat onder ’t gediert; Oock mede haet en nijdt regiert, Den Draeck vecht tegens d’ Olyphant, Tot datse soo raecken van kant, De Sim is voor den Schilt-pad bang, Wiens vyandt weder is den Slangh, De Slanghe haet den Hagedis, Wiens vyandt weer den Kick-vors is, End’ den Kick-vors is weer bevreest, Voor den Oyevaer aller-meest, En die vreest wederom een aer, Den Havick jaegt den Duyve naer, En den Wolf die vervolgt het Schaep, Gelijckerwijs den Leeuw den Aep, Als, waer voor den Aep heeft een schroom, Soo hout het een ’t ander in toom, Want al wat leeft sijn vyandt heeft, Jae in den Mensche selver sweeft, Sijn meesten vyandt in ’t gemoedt, Waer tegens hy staeg kampen moet, En dat tot hy verwint den strijdt; End’ den Kroon hem tot loon gedijt, Als oock de Koeyen vechten gaen, Soo is haer strijdt meed’ haest gedaen, Als sy den Wolf sien komen aen, Die sy dan alle tegen-staen, Soo sal het vaeck geschieden meed, Dat buyten krijg maeckt binnen vreed, Also men seyt, Een-dragt mackt magt, Door twist werdt ’t al tot niet gebragt, Daerom vereenicht Neder-Landt, Bewaert de Een-dracht als een pandt, Geen vyandt oock meer schaede doet, Als ’t landt dat in sich selver wroet, Daer is geen schaedelijcker pest, Als Borger-krijg van al de rest, Maer al-waer dat de Een-dragt bloeyt, Al-daer, het lant in voor-spoet groeyt, Uyt woorden ofte reden strijdt; Oock selden veele goets gedijt, Maer in de liefd’ en eenicheyt, De grondt der rust’ en vrede leydt, Doch om te komen wederom, Waer van dat ick te voor begon, Van velt-slaegen voormaels gedaen Daer het heftig is toe-gegaen, Waerom dat menig Edel Vorst, Niet ligt een velt-slag waegen dorst, En dat, om dat daer door den staet, Vaeck hing als aen een zijden draet, En maeckte sich veel liever sterck, Door Waegen-borg of aerde-werck, [p. 77] Of loop-graven en Sause-breen, Tot bescherming van ’t volck met een, Om te genaecken soo een Stadt, Want wanckelbaer is ’t werelts-radt, En dat liever als in een schael, Of slagh te wagen al-te-mael, Soo wiert Philippus door een strijdt, Geheel Macedonien quijt, Carthago verloor Libya, En Antiochus Asia, En dat door een slag alle beyd, En ’s werelts ongestadicheyt, Soo was het oock deerlijck gestelt, Voor-maels met Pompeyus in ’t velt, Als hy op ’t laest verloor den slag, Al-waer dat Caesar boven lach, Men wiet oock noch mede daer by, Van den grooten slag van Pavy, Al-waer den Fransen Coningh doen, Gevangen wiert op groot Rantzoen, Soo oock by onsen tijden Ach, Geschiede meed’ de Prager-slag, Waer door dat het Bohemer-landt, Geraeckte in een ander standt, Gelijck den slag van Vlaender daer, Was mede niet sonder gevaer, Indien ’t geluck sich had gewendt, Doch Godt die gaf noch op het endt, De over-winning aen dees staet, Door sijne zegen en genaed, Door den Leypsiger slag daer naer Verloor oock veel den Adelaer, En door den Worcestersen-slag, Het Parlament daer boven lag: Tot Boxum en Heyligerlee, En lemmingen hier voor-tijdts mee Gaf de Neerlage in Vrieslandt, Oock mede een bedroefden standt, En Polen meed’ in onsen tijdt, Heeft gehadt menig grooten strijdt, Al eer het wiert verovert weer, En vele ander Landen meer, Daer het alsoo is toe-gegaen, Door Velt-slagen al-daer gedaen, Doch het hangt al aen Godt den Heer, Die d’overwinning geeft end’ eer,
Van Vlie-landt gelijck als men leest, Soo meed’ de Tessels waeter-stromen, Dat is hier voor-maels landt geweest, Daer een Bos heeft gestaen voor-tijden, Daer men aen de Wieringen mee, Konde te voet gaen ende rijden, En is nu wel drie mijlen zee; Alsoo het waeter ging af-deylen, En maeckte hier af een Eylandt, [p. 78] Al-waer dat nu de Schepen zeylen, En over Bos en Duyn en Sant, Godt is wonderbaer in sijn wercken, Maeckt zee tot lant en lant tot zee, Gelijck als met hier mach bemercken, En op veel ander plaetsen mee, OP een Gouts-smits Winckel eens quam, Een Huys-man of een Buyr daer aen, En meynd’ daer woond’ een Chirurgijn, En wild’ al-daer geschooren zijn, De Knecht sprack wilt u setten, Men sal u niet lang letten, En wreef sijn haer met kley of as, En liet hem sitten daer hy was, Hy seyd’, wilt my doch scheere, Men antwoord’ hem doen were, Men rijst alleenlijck maer hier, Maer hier naest woont den Barbier, Die sal u voorts wel scheren, Waer nae hy hem ging keren,
Die gingh daer een-mael aen het strant, Al-waer hy wiert gewaer een Vis, Diens galle soo vergiftich is, Dat alsse maer een Mensch aen raeckt, Of datse maer sijn vlees genaeckt, Die sterft daer af als dan terstont, Waer tegens men geen hulp en vondt, Hy stiet dees Vis daer in het Sant, Dat daer uyt liep het in-gewant, En wist als doen hier af niet meeď, Edoch daer van geen schaed’ nog leed’, En was dees Vis wel een voet lang, En drie-kantig in sijn bevang Men vint op Aerden en in d’zee, Veel dootlijcke gevaeren mee, Waer voor men hem staegh wachten moet, En geven sich in Godts behoet, LEeuwerden en Franeker meed’, Zijn hondert vier-en-viertig jaren, Ouder als Harlingen die steed’, Als de Historien verklaeren, DE Stadt Stavoren is seer out, Want (nae men schrijft) isse gebout, In ’t jaer een nae Christi geboort, End’ onder d’Anzee-steden hoort, En heeft oock haer gebiedt gehadt, Tot aen Nimmegen toe de Stadt, En is seer voor-spoedich geweest, Soo men in d’historien leest, [p. 79]
Gelyck men vindt beschreven dat sy is alsoo oudt,
Belegert was door veele Vriesen, Soo heeft die Sax de Stadt ontset, End ’haeren aen-slag soo belet, En daer nae zijn sy uyt-getogen, Om die van ’t Bilt te over-mogen, En die eerst selver belegt waer, Heeft and’ren doen bestreden daer,
In ’t Jaer twalf-hondert dertigh vier, En heeft oock veel aen-stoot gehadt, Van ’t waeter en d’oorlogs-banier,
In ’t Jaer elf-hondert ’t negentigh, En is de eerste Stadt in d’orden, Al-waer oock is het Hof-gericht. [p. 80]
En een gekroonde Pen, en Handt daer boven sweven, Met veel omstanders oock, die daer rond-omme staen, End’ eenige van haer, de Trappens meed’ op-gaen, Hoe hooger dat men sal zijn, tot de Konst gestegen, Hoe dat men daer af sal meer eer hebben gekregen, Want de Pen, spant de Croon, doch die den arbeyt vliet, Geraeckt niet op dees Top, der Eeren, soo men siet. DE Wijse Lieden streven, Door Lof en Eer ghedreven, Nae konst en Deughts-behoudt, En waghen voor dat goet, Hun Silver en hen Goudt, En leste druppel bloet. Hoe Eedeler van geest, Hoe meerder sy oock poghen, Om sich in Eere meest, En daden te verhoghen, Want dese Schat ghewis, Hun kroon en Rijckdom is. ALs men de konst en deught beloont, En met een Lof, een Eer-krans kroont, Dan bloeyt de konst en deught, soo fier, Als d’ Aller-Eed’lste Populier, Maer als het tegen-deel gheschiet, En datmen nae geen konsten siet, Noch op die reyne Deught niet past, Dan groeyt verdriet, en over-last, De konst versterft, en teelt geen vrught, Men vint noch Deught, noch Eer, noch tucht. [p. 81]
[p. 84]
Soo wast dat ick aldaer doen in de Stadt zien konde, Martini Tooren hoogh; waer nae, ick ben gegaen, En gingh daer boven op, in den Pijn-Appel, staen; Daer kond’ ick Emden zien, en, my quam doen, te vooren, Het droevigh ongeval, soo men heeft moogen hooren, Dit aldaer, is geschiet, en uw, hier wort vertelt, Gelijck, in dit ghedicht, als volght, hier wert vermelt. Men heeft een droeve saeck, tot Emden, zien gebeuren, En dat, onlanghs, geleen, wel waerdigh, te betreuren, Daer zoud’ een groot nieuw Schip af-loopen, van het stel, En, van het Timmerwerf, doch, dat vergingh niet wel, Want, soo het veel geschiet, in dees geleegent heeden, Dat, uyt Nieuw-plight, als dan, veel Volcks, daer in gaet-treeden, Soo was het oock, dat hier, veel Volcks, sich, in begaf, Om, met het Schip, van t’ Werf, aldaer, te loopen af, Doch, als dit Schip met t’ volck, daer af-liep over d’ schyven, Sagh men daer, grooten rouw, in korter stondt bedryven; Want, t’ schip, dat had soo haest het water, niet genaeckt, Of, t’ boovenste van t’ Schip, dat is t’onder geraeckt; Waer in, Ellendijchlijck, veel Menschen, doen, versmoorden, Wel by drie-hondert sterck soo men daer sagh en hoorden; Die lagen daer in t’ nat deerlijck gecoomen om, En soo verkeerde dees toe-stel in rouw Weerom, Wat leeringh kan ons nu dit ongeval hier geeven, Dat het gevaerlijck is, vaeck, sich te scheep begeeven; Gelijckerwys als een out Wys-geer dat beleedt, Dat t’ scheeps-Volck van de doot maer af is een handtbreet, Want soo dick ist schip maer, alsoo men t’ allen stonden, In d’ oud’ en Nieuwen tyt dat gestaegh heeft bevonden; [p. 85] Edoch die Godt bewaert die is staegh wel bewaert, Dan noch uw Reys tot nut meer als Nieuw-plicht aenvaert, En soo als dit Schip is in het af-gaen gebleeven, En dat veel Menschen daer als doen lieten het leeven; Soo wert oock meenich Kindt hier in de Wiegh verrast, End’ soo in het begin van de doot angetast. Als het noch nauwelijcks ter Weerelt is gekoomen, Heeft het zijn leevens-reys dickmaels weer aengenoomen, En blijft in d’ Haven doot gelijck als deese lien; En soo men, (als voorseyt,) hier deerlijck heeft gezien; De Scheeps vaert sal oock vaeck wel veel Rijckdom aenbrengen, Doch soo kan sich daer meed’ veel teegenspoet vermengen; Wanneer het Schip vergaet met volck en met het goet; Of dattet weeder vaerdt veel ander teegenspoet: En dat oock wel als men daer op het minst soud’ dencken, Soo kan het allereerst en op het meest wel krencken; Hoe meenigh Mensche is vergaen soo voor als naer, Die scheen te zijn alhier buyten alle gevaer. Als hiertmeed’ is geschiet dus wilt daer op niet bouwen, Maer wilt tot aller stondt op Godt alleen betrouwen, En niet op het gheluck hoe schoon het uw toe-lacht, Als t’ welck gelijck het glas veeltyts breeckt on-voorwacht.
En, t af-gecapte hout, aldaer, te saem, vergaerdt; Dan, als ick langen tijt, daer na, eens weeder quam, Soo wast, dat ick, daer aen, veel meerder vrucht, vernam, En oock, nieuw hout, gewas dat weer was aen gegroeyt, En by gevolgh oock most weerom zijn afgesnoeijt. Al kapt men, die Boom aff; hy groeyt doch, op nieuws weer, [p. 86] Maer, als den Mensche leyt, een mael, ten grave, neer, Hy keert hier noyt weerom, ten zy, ten jonghsten Dagh, Of, tot een grooten vreugt, of tot een droef geklagh, Doch, gelijck, d’ouden Stam, sijn looten, hier voort-schiet, Soo oock, het, met den Mensch, en d’ voort-teelingh, geschiet, Als Davidt, lange had geseeten op zijn Throon; En needer zeegh, in t’ graf, Soo volgde hem, zijn soon, En, als Salomon, oock had langh heerlijck, gebloeyt, Soo wiert zijn leevens-draet, door den doot, afgesnoeyt, End’ zijnen Soone heeft weer in zijn Plaets gestaen, Doch is het snoey-mes, van de doot meed’ niet ontgaen, Want wat op Aerden leeft, het zy cleen ofte groot, Wort op t’ laest, af-gemaeyt, door, d’ Zeyssen van den Doot. Doen ick noch op t’ Hof was soo kond’ ick daer be-oogen, Van verr groot Aduwert, soo alst hem gingh vertoogen; Wiens Convent, dat zoo rijck en machtigh was wel eer; Dat men hun deed’ verbodt, om geene landen meer; Of ander goederen; aen haer, te moogen koopen, Op dat, zy het alleen, aen haer, niet zouden hoopen, Waer nae het is gebeurt, een langen tijt, daer naer, Dat dit Convent, aldaer, Iaerlycks, verplichtet waer, Om, een voornaem geslacht, een dagh, daer, te tracteeren, En, wie, daer van, dan, quam; aldaer, wel te feesteeren; En dat, uyt seecker gunst, of weldaet, ofte Rent, Daer aen betoont, of yets anders, my onbekent; Als nu, op deesen tijt, drie gebroeders, te samen, Van dees samilie, in dit Convent, daer, quamen; Soo zijn sy, daer, onthaelt, en wel getoeft, geweest; (Gelijck, als men, in de Vriesse Chronijcken, leest,) Dan, als zy, na het Mael, wat wilden gaen spantseeren, Om die Abdye been, om den tyt, te Passeeren, [p. 87] En dat, den eenen Broer, die wat beschoncken waer, Den ander, is gevolgt, en gingh hun achter naer, Soo is hy daer, (als doen) daerom, beschimpt geworden, Van die Conversen, oft’ eenige, van die Orden, Soo datter zijn, hierom, eerst, woorden, daer, gemaeckt, Waer nae, dat het is, daer tot een gevecht geraeckt, Welck als d’ ander Broeders hebben aldaer vernoomen; Soo sijn zy hem aldaer te hulpe voorts gekoomen, Edoch dees eenen Broer aldaer doen te kort schoot, Want by wiert op die plaets met stocken daer gedoot En om dit ongeval soo heeft dit Convent moeten, Of dees handt-dadıgen, desweegen daer nae boeten; Soo comter meenich van de woorden tot de daet, En van een cleenen vonck, een grooten brant, ontstaet Waer voor dat men gestaegh hier moet de wacht gaen houwen, En oock de Dronckenschap met al dien oorspronck schouwen; Als die een wortel is van veel quaets en on-raet; Daerom doet altijt goet; en schou altoos het quaet. En wert dit ongeval tot niemants leet gestellet; En des-weegen oock meed’ geen namen, hier gespellet, Maer alleen verhaelt soo, als het dan van gelijck, Geleesen wert en dat in de Vriesse Cronijck, Daer oock meed’ wert vermelt wat dat na veele jaren, Dit Convent, in den krijgh, aldaer, is weeder varen; En hoe, de Doccumers, dit Convent, met verras, Hebben vermeestert, alsoo het on-voorsien, was En wat Veldt-slagen, daer, omtrent, zijn voor-gevallen, By Aduwert, en hoe, dat oock, meede, de wallen, Van Aduwerder zijl; zijn, ingenoomen, daer, En weer verlooren, en, t’ geen, meer gebeurt, daer naer. [p. 88] Tis in mijn leught gebeurt nu langen tijt voorleeden, Dat men tot Beverwijck mij gingh in d’ School besteeden; En terwijl ick daer was, soo quam mijn Vader daer, Mij besoecken, waerom dat ick zeer blijde waer, Doch men had van zijn komst daer noch niet langh vernoomen, Off hy heeft van my daer zijn af scheijt weer genomen. Des avondts voor t vertreck; dat ick sliep aen zijn zij, Dan eer ick wacker wiert was hy all weer van my; Waer over ick mij daer in den Herbergh, vergisten, Ick meynd’ hy waer noch daer het welcke my doch misten, Want daer laghi n zijn steed’ by my een ander Man, Die nieuwlijcks midlerwijl daer was gecoomen an, Die ick zeer vrindlijck als mijn vader gingh aenspreecken, Doch heeft dit Spreeck-woort daer doenmaels waerlijck gebleecken, Als dat de vremde koe t’ vremde Calf lecken Doet, Want daer gaet niet voor sught van aengebooren bloet; Waerover ick doen weer gingh treurich na d’ School treeden, Die was verheught geweest een weynich tijts voorleeden, Soo dat ick nauw en weet off my daer waer geschiet, Meer blydschap om zijn komst; als om t’ vertreck verdriet; Soo dat die spreuck gingh vast, t’ begin had soet behagen, Maer t’ eynde als men zeyt dat most de last daer dragen, Doch so men is bedroeft om t’ uyterlijck af-scheydt, Wat zal dan zijn t’ af-zijn van s’ heem is eeuwicheyt. Daerom mijn ziel ontwaeckt en wilt dit staegh betrachten, En denckt op uw vertreck by dagen en by nachten, En staet na d’ Eeuw’ge vreught daer lieff is zonder leet, En daermen nimmermeer van t’ bitter Scheyden weet. [p. 89]
Van die vermaerde stadt van Atheenen voor deesen, Het welck ick hier als volght heb in dit dicht geset, Dus die het wel gevalt die lees of draegh het met, Een florentijns Coopman had van den Turck vercreegen, Dat hem, t’ Gouvernement van Atheen wiert gegeeven, En als hy nu versterff, soo liet hij nae een kindt, Met zijne wedu vrouw! die daer bleeff, in t’ bewindt; Een wijle tits hier naer soo heft dees vrouw vernoomen, Eenen Venetiaen aldaer nieuwes angekoomen; Dien zy seer heeft besint end hem daer voorgeleidt, Haer trouwe heijmelik met de Regeeringh beyd, Mits dat hij soud’ zijn vrouw secretlijck eerst doen sterven, En dan soud hij haer Trouw met t prinsdom weer verwerven; Wat doedt begerte niet de man die neemt dit aen, En heeft zijn vrouw also met streck regael verdaen, Daer nae soo quaem hij weer en heft dees vrouw gaen trouwen, En daer met haer geleeft, en t Regiment behouden; Maer als hij met zijn volck tijranideer de zeer; Soo wiert hij angeklaeght all bij den grooten Heer, Denwelken hem terstont daer heeft voor hem ontboden, En heeft hem on-vorwacht oock voort aldaer doen dooden; En soo creegh hij zijn loon om dat hij had van kant, Gebracht zijn eerdte vrouw in t venetiaens landt. Als doen gingh Machometh, Governo van Athenen, Weer aen dit jonge kindt (hier voor verhaelt) verleenen, Doch gaff aen seecker vriendt t Gouverneurschap aldaer, Tot dat dit kindt tot zijn verstandt gecoomen waer, Soo haest nu deesen vriendet daer begond’ te regeeren, Soo troud hij deese vrouw, en gingh oock meed’ begeeren, [p. 90] ’t Gouverno voor hem self en braecht sijn vrouw van kant, Soo loont het quaet altoos, zijn meester naderrhant, Gelyck aen deesen voogt oock meed is weedervaren, Alsoo meen wijders u, hier meede sal verclaren, Want als dees Erfgenam end kindt daer heeft gesien, Sijn moeders doot en hoe dat sinen vooght met een, Hem socht zijn vorstendom, oock meede te ondragen, Soo gingh hij aen den Turck hier over hem, beclagen, Als dat hij hadde daer zijn moeder meed’ vermoort, Waerom den Keijser, is geworden zoo verstoort; Dat hij zijn Bass, bevall om de stadt van Atheenen, Met veele volckren aldaer te gaen jnneemen, Gelijck dan is geschiet end’ also noch hier bij, De Borgeren hier naer begingen muijterij, Soo liet hij doen dees stadt van haer Casteel berooven; En lietse merendeels oock slechten; daeren booven; Dat daer niets over bleefs als weinich arme lien En naemden die Sethijn, in platse van Atheen; End’ alsoo is dees stadt ten ondergangh gecomen, Soo men hier heeft gesien en daer aff heeft vernomen. Atheenen heeft hedendaeghs noch een schoone Haven anders Is meest al verdestrueert de Academie, is daer noch End’ is un der Turcken peerdest al en die schoole of stall Rust en staet op 12 pijlaren die men sien en tollen kan en als men, die bevoelt en telt soo zijnder 13 maer Corinthen is nu Meede gaendts verwoest daer staen alleen weijnige oude huisen in soo met griecken bewoont worden mitsgaders een oude kercke daer den Apostel Paulus in gepreedickt soude hebben Soo is meede lacedemonien nu een verwoeste plaets daer men alleen eenige, overblijfsels van wallen en muijren siet en zijn op tijn mijlen nae daer geen huisen omtrent als een fraije herbergh in die stadt die door de Turck daer gesticht is dan [p. 91] Thessalonca is een stadt omtrent van die groote als Constantinopolen en is meest all van Iooden bewont en zeer schoon met veel nieuwe huisen en schoone straten met veel nieuwe kercken die den Turck daer heeft laten maken als Homeren van middelborg die aldaer gereijst heeft beschrijft soo zouden tot Censtantinopolen oock 2300 kercken sijn met 4000 moskeen of torens en anders meer,
Waer door dat meenich huijs veel schade heeft gecreegen, De pannen van ons dack die veilen bij mij neer; En ick sagh door de stadt noch ander schaden meer; Met Boomen hoogg en dick die daer om gewaeit lagen; En waren door dees storm windt daer om geslagen; Met ander Schaeden meer hier end’ elders ghebeurt; Soo men doen heeft verhoort en over all bespeurt; Edoch de meenste schaed die heeft men doen vernomen, Ter zee daer doen maels zijn veel scheepen omgecomen En met veel volcks vergaen ten deele daer gestaent, Off angedreeven op het landt of op een sandt, Off op een Clip geraeckt of aen pael werck gedreeven, Of op een ander wijs daer op t water gebleeven, En als ick om dees tijt oock op mijn Hofsteed’ quaem; Soo was het dat ick daer doen oock meede vernam; En sagh een Appelboom daer en de graft geleegen, Die deesen noordwesten wint had uit de aerd gecreeggen, En ginder lagh een Boom omgewaeijt uijt den gront, Maer als ick t’ ernijdt besagh dat in het cruijt hof stont, [p. 92] Dat hadde geenen noot van deesen windt geleeden, En soo daer jemant mocht hier affvragen de reeden, All wat niet hoogh op schiet maer in de laeghte wast, Dat lijt als geenen last maer staet gemeenlijck vast, Want den storm of d’ Blixen die zal meestijts genaecken, Wat hoogh verheeven staet en het laege niet raecken; En treft een hoogh gebeu off boom die hoogh opgroeijt, En laet het laege Cruijdt gemeenlijck ongemoeijt, Daerom soo moet hij sich nae de laeghte begeven, Die van den fellen windt niet om wil zijn gedreeven, want al wat op een Rots of in der hoochten staet, Dat sietmen dat den wint of Donder nederslaet.
Zeer Iongh, en dun van stam, met weynich houts en top; Daer ick na langen tijt eens weer ben by-gecoomen, En vondt doen op een Boom; wel een ton Appels, op; En had tijn-mael meer vruchts, alsoo tot eender drachte, Dan als wel deesen Boom, in ’t begin gekost had; En, soo geeft Godt de vruchten, meestijt on-voorwachte, En metter tijt coomt het genut meest boven dat: Edoch; soo is het daer alleenlijck aengelegen, Dat Godt den wasdom geeft en reegen laet en vroeg; Want het hanght altesaem alleen aen Godes zeegen, Die alles watter leeft geeft onderhoudts genoech.
[p. 93] Soo dat onder zijn schauw de Mijrth groeijt met laurieren; Soo moet den mensche meed’ niet veel wortlen in d’ Aerdt. Met zijn gedacht maer stijgen op ten Heemel waert,
Als waer in dat men vindt veel roode kernen steecken; Een ijeder op zijn plaets verciert met eenen croon, Soo is de eendracht meed’ heerlick en over schoon. Want alsoo den Granaet boom soete en aengenaeme vruchten voortbrenght met schoone raecken en granaets granen zeer ordentlijck gesteIt soo wort den selven te rechte by de eenigheit end’ wel geschicktheijt der Christelijcke liefde tot onsen even naesten vergeleeken die als den Granaet-Appel gekroont wert met de Heemelse Glorije want deese Deught boven veel andere de croon spant wes halven den Hemelschen Bruidegom eens na sijn Boomgaert treckende seide Cant. 1.6. jck ben nedergedaelt in den Hoff om te sien off den wijngaert gebloeijtende of de Granaet appelen uijt gesprooten waren.
En dat omtrent de Meij; en sagh haer Bloeijsel daer; Dat in een overvloet sich aldaer gingen vertoogen; Als oft met een wit kleet over al bedenckt waer: En dacht dit sal gewis my veel vruchten belooven, Want coomt elck bloeysel voort soo krijgh ick machtich veel, Maer siet hoe wanckelbaer het toe-gaet in de hooven, Van tien quam niet een voort maer bleeven meestendeel, Een deel is van den Rijp Mist en koud’ af-gereeten, Een deel is van den Rups geknaeght en viel in t’ gras; [p. 94] Een deel is door een storm daer naer meed, af-gesmeeten; Wanneer dat nu de vrucht al half volwassen was, Soo dat daer weynich Ooft ter rypheyt is gekoomen, Door al dit on-geval en teegen-stooten doe; Gelijckerwys als ick daer naer wel heb vernomen, Soo gaet het oock op Aerdt onder de Menschen toe. Veel blyven in de Wiegh en in haer jonge laeren, Of in het op-wassen, (tot hares ouders-Vreught;) En veel die zijn oock meed’ in t’ duyster Graff gevaren; In den bloem van haer tijt en den fleur van haer Ieugt, En veele die zijn oock daer na meede gebleeven, Eer datse houwbaer oft waren geworden groot; Door Oorloogh ofte Pest of dierte daer beneeven; Want van tien Menschen Iongh nauw een ontgaet den Doot: En soo verdwynt de hoop daer op men langh gingh wachten; Wy beelden ons oock vaeck hier grooten Rijckdom in; Maer dat verkeert wel ras met al dit ydel trachten; Daerom zoo staet altoos nae het waere ghewin.
Een deel van zijn gewaey en guure tacken laten, Een Mensch van Godt vernieut, die beeter dingen wacht, Verlaet sijn out gelaet en oock sijn eerste pracht.
End’ van Pallem, gemaeckt een Sonne-Wyser daer, [p. 95] Die de uyren des Daeghs aen-wees aen alle kanten; Om dattet nae de konst en groot van begrijp waer; Waer in dat men oock vondt, meed’ veelerhande Bloemen; En Tulpen geel gevlamt, en Paers of wit, en Roo, Met veele ander meer die ick niet al, can noemen, Noch weeten hoe haer naem geheeten wierdt alsoo: Doch als nae langen tijt dees Wijser nae behooren, Niet wiert gehavent; Maer wies door malcand’ren heen; Om dat den Pallem op zijn tijt niet wiert geschooren. Soo kond men op het laest de uyren niet meer sien. Noch mercken t’ Cijfer-tall, maer groeyd’ all door malcand’ren Waerom ick dees Bos-boom stock end’ Wijser op-nam; En liet het aldaer doen in een Cruyt-hoff verand’ren, Waer in dat Nagel-kruyt, Selve, end’ Ysop, quam Met ander Cruyden meer en veele Aerdt-gewassen, Bequaem tot Cost of Spijs en tot de keucken meed’, Waer op men niet behoefd op de uyren te passen, Maer als men was belust als dan men dat af-sneed’, Of pluckte van de vrught als Rood’ en witt’ Aelbeesen, Of Appel Peer of Pruym daer rondtomme geplant, Met Gebloemt oock daer by en Aerdt-beezen by deesen, En ander vrughten meer die groeyden aen die kant. En all na ijeders lust de maegh heeft doch geen Ooren, Noch oock ghesicht om nae den wijser om te sien; Maer alsse is belust soeckt spise na behooren; Waer door den honger mach versaet worden bij dien. [p. 96] Ten tijd’ als mijn Vader dees Hoffsteed eerst anlijeden, En die graecht graven liet soo wast dat veele seijden, Wat off dit worden sal een schans of batterij, Off ander Aerde werck doch wert een Hoff daer bij; Hij heeft doch veel berichts die timmert aen de weegen; Soo is het desgelijcks met t’ Boeck schrijven geleegen, Den eenen daer om lacht dat d’ ander meede laeckt, Doch noijet zoo vroomen ziell die niet en wiert’ bespraeckt,
Van groote sterckheijt off een tweeden Hercules; Terwijl Carel de vijft den keijser met de Spansen, Voormaels in Oorloogh was met den Coningh der fransen; Om t’ milanees gebiedt soo is het daer geschiet In t’ Spanse leeger doen t’ geen uw hier wert bediet; Den Marquiz perquiera had’ onder zijn Soldaten; Een tweeden Hercules snell en sterck boven maten; Die lupon was genaemt die wierp een paerd ter aerd, En liep oock metter vaert veel sneller dan een paerd; De spijs die gingh hy meed’ gelijck een wolff jnslocken; En was (gelijck gezeijt) daer bij heel onverschrocken; En snel en ovoorsaeght soo datmen in het landt, Van kracht noch sterckheyt daer; wiens’ gelijck niet en vandt, Als nu den Marquiz, was daer toe eens zeer geneegen; Om kond’schap te hebben hoe dattet was geleegen; [p. 97] Met t’ Franse leeger daer, off dat slagh vaerdigh stont; Off weer vertrocken waer, end’ of hy hem bevondt, Bestandt genoegh om daer de fransen t’ hooft te bieden; En om deesen toestant aldaer te gaen verspieden; Soo was het dat hij voorts lupon hier toe versocht; Dat hij voor hem wond’ doen doch deesen Ruijter tocht; Die dat terstont aen nam en gingh ter posten vliegen; Nae t’ franse leeger toe om ijemant te bedriegen; En quam heel onvoorwacht bij d’ uyterste Schilt waght, Der fransen dien hij heeft van daer snell meed gebracht; Soo dat des Sentinell sich niet en kond’ verweeren, En meynde den Satan haeld’ hem daer om zijn sweeren, En gaff schier geen geluyt soo soo zeer was hij onstelt, Om dat hy van lupon soo haestigh was versnelt; Terwijll is lupon in t Spaens leeger angekoomen; Geladen met dees vraght op zijn rugh sonder schroomen, Waer over den Marquiz had’ groot verwonderingh, Over dees stoute daet end’ vernam alle dingh; Uyt deesen Schilt wacht doen hoe dattet was geleegen, Met t’ franse leeger daer het welck hy doen trock teegen, En quamen aen malkaer, doch werden alle beijd; Veel volcks geslagen af, en daer ter neer geleijt. Dit kond’ een afbeelt sijn van datmen steets moet waecken; Want meestijts coomt de Doot ons on voorwacht genaecken; Als men daer minst op denckt, t’ is hier all ongewis; Op Aerden, maer alleen de Doot heel seeker is, [p. 98] Edoch de uyr daer van wert on seecker bevonden; Daerom sijt op uw hoed’, bidt en waeckt t’ allen stonden Op dat ghy niet en wert snell van de Doot verrast, Die vaeck koomt aldermeest als men daer minst Op past,
Hoe dattet met dit landt hier vormaels was geleegen, By dattet heeden is men vondt daer vlees noch melck, In ouden tijt en nu is daer genoech voor elck, Outtijts soo woonden hier Heijdenen en Barbaren, Gelijckerwijs als dat d’ Historien verclaren; Doen Bonifacius hier voormaels heeft geleert En wert met vijftigh man by doccum gemarteert, Waer naer dat Vrieslant is aen t’ Christendoom gecoomen Oock was dit lant van outs schier vol van water-stromen, Al waer de lieden op de hooghten aten vis, Doch waer is hedendaghs meer zuijvel dan hier is; Soo dat door Godes Gunst en zijnen hoogsten zeegen, Dit landt nu is tot sulck een vruchtbaerheyt gesteegen, En tot voorspoet geraeckt gelijck men nu beleeft; Daerom voor dees weldaet Godt loff en eere geeft,
Nadien ghy niet kranck zyt? Nehem: Den Coningh eeuwig leeft, Hoe zoud ick vrolijck zijn nademoel dat die Steed’ Is om gekeert end’ oock haer poorten verbrand’ meed, Al waer de plaetsen zyn van ons Ouders graf steeden; Artax wel aen wat is het dan dat ghy begeert op heeden; Nehem indien het u behaegt en dat ick yets by uw, Vermagh vergun mij dat ick magh vertrecken nu, Van hier na Judea, en dat sonder berouwen, [p. 99] Om onse Vaders-Stadt aldaer weer op te bouwen; Artaxerx: wel aen ick laet uw gaen; Edoch wilt seggen my Want dat ghy hebt van doen en daer toe nodich zijn; Nehem: Indien het uw gevalt sult my Brieven bescheyden Aen die van Sijrien, dat zy my heen geleyden; Tot ick gekomen ben in ons landt Judea, Als dan soo sal het uw meed’ believen daer na, Aen Alaphus des Coninghs Hout-fest, te beveelen, Dat hy daer sende hout en Balcken ende Deelen Op dat ick soo weerom op-bouwen magh geheel; De Stadts-Muyren en t’ huys met d’ Poorten en t’ Casteel: Daer ick in woonen zal Artaxerz: wel t’ sal uw sijn gegeeven; Nehem: Ick danck uw Coningh zeer; en wensch u een lang leeven, En dat ghy lange hier; op Aerdt regeeren meught; En toe-neemt in geluck in voorspoet ende vreugt.
door een Bosschagi trocken alwaer dat si sagen een man die achter op een paerdt zat end een lonckvrouw die eysselijck kreet en geheel in tranen scheen te smelten in de zadel omhelst hielde op hun aencomen hy verwaerde in een enge weghen dat niet verre van dese vier mannen te paerde dewelcke hem deede stille staen om de clachten van deese dochter aen te hooren, die hen bad haer van deesen roover te verlossen sij trochken hier over alle vier hen deegens uyt in voegen dat den schaecker hier over sin rooff weer verliet sprengende van t’paert verbergende hem in die struvellen daer men hem niet vinden conde deese dochter weer tot haer selven comende verclaerde datsij een Rijckmans dochter was en dat deesen schaker haer niet conende met lieve ter echt becomen overmits de ongelijckheit hadde haer met u gewelt wegh gevoert en ontschaeckt doe brachten zij haer onbelet weer by u de stadt, bij haer oouders en Broeder, en een van deese leerlingen [p. 101] en verlossers sin aen haer krigende versocht haer ten houwelick en vercreegh haer oock, tot vergeldingh met groot genoegen van weedersij den vrinden, en wiert een dubbeld houwelijck geslooten tusschen deese twee tevooren onbekende samilien, en dat door deese rencontre.
Indien dat yemant vraeght wat hier uyt is te trecken, Dien wil ick mijn gepeys op dit gevoel ontdencken, Ick wil hem doen verstaen waer toe mijn reeden dient 、 Die broodt voor vrinden sluyt en is geen ware vrient. Den man die na sijn huis in stilte quam gereeden, En die het vreemt geval in t’ rijden heeft geleeden; noem ick een ijdel mensch begoochelt van de lust, Die sachtiens henen gaet enn de sonde rust, Hem komt niet eens te voor terwijl hij plagh te maallen, In wat een grousaem diep hij licht souw moogen vallen, Daer is geen achterdocht in sijn verdwaelt gepeijs, Dat hem een rasse doot kan rucken uyt het vleijs, Maer soo des Heeren Geest hem aensiet in genade, En opent hem het oogh al eer het is te spade, Soo komt een diepe schrick hem aen den boesem slaen, mits dat hij eerst bemerckt wat by hem is gedaen, Daer staet hy dan verbaest en roept met luyder keelen, Wat spoeck heeft mij wel eer de sinnen komen steelen? Wat ramp heeft mij verleijt wat sluijmer opgevat, Dat ick soo na de doot in vreede stilte sat. Geluckich is de mensch die niet en quam te vallen, Terwijl hij beesich was met sijn uitsiinngh mallen, Maer dien Godt oogen geeft om recht te mogen sien, In wat gevaer hij stont en wat er kon geschien.
t’goet geweet, van geen quaet bewust, Dat is een staege herten-lust. Secura mens quasi juge Convivium, Proverb: 15. Waer meede Paulus, over eenstemt, daer hy syt, Dat hy altoos, een goede Conscientije behielt, en dat de lichamelijcke oeffeninge, tot weijnich, nut is, Maer dat de Godtsalicheyt, tot allen dingen, nut zy; als hebbende, de beloften des teegenwoordigen en toecomenden leevens, en dat men, soude behouden een goede Conscientie, daer aen meenigen schipbreuck lydet Soo Antiphanes mede vermelt; als dat, sich van geen quaet, in sijn leeven, bewust te zijn, dat geeft de grootste vreugde, in den Mensche, en Isocrates, seyt hoopt niet, Indien ghy wat quaets doet, dattet verborgen zal blijven; Want alschoon, andere, dat niet gewaer worden soo staet het u selver voor oogen; en an u, bewust zynde, soo seyt Nazianzenus, van gelijcken, datter niets den Menschen, meer verheught, als een goet geweeten: Derhalven Nilus, vermaent, dat men sijn Conscientye, in allen dingen, wel quyten souden, voor een licht t’ welck, ons in donckeren, dat licht geeven moet, om na te volgen, Sulck een goet geweeten, heeft oock (onder andere) Socrates, meede gehadt, als hy onschuldich ter doot veroordeelt was, en seyde tot sijne omstanderen, Ick weet wel, dat ghy my getuygenis geeven sult, in deeser, en toecomender tijden, dat ick niemant hebbe onrecht gedaen gehadt, oock niemant verergt, maer veele behulpigh geweest ben, en gedient hebbe, die met my omgegaen zijn, en hebbe oock voor niet alles goets geleert, dat ick wiste, &c. [p. 104] I. de la montagne seyt, de vreugden, des weerelts sijn soet maer vol distelen: maer de soeticheyt van hare honigh is niet op te wegen teegen de bitterheyt van hare prickel. Alle wereltse vermaeckelijckheden, en zijn niet als ydelheyt en eyndigen met smerte. Item; Ick sal my niet becommeren, om rijck maer goet en godtvrugtich te weesen t’ is den eenigen schat sonder eynde is dat ick rijck sij in Godtsalicheyt en ick sal my niet mogen beclagen over d’armoede; die Godt haet is alleen arm.
Die bad Godt, om levens-gena, Ten tijd’ hy kranck te bedde lagh, En dat hy hem beleegert sagh, Waer over, dat Godt vijftijn Jaer, Sijn leeven, verlenght heeft, daer naer, En dat, door den Propheet voorseyt, En dat, om sijn Godtvruchticheyt. Een goede naem, men beeter hout, Dan, veele schatten, ofte gout, Tis vry, een schoon bedryf, yet goets te connen schryven, Maer, t’is een nutter dingh, sijn feijlen, uyt te driven. Veel saken van den Mensch, sijn anders, in den schijn, Als, die, in rechte daet, of in der waerheijt zijn. [p. 105]
Eenigh Fonteyn of water-vliet, Of Grotten, als men alle daegh Tot Brussel siet, en by den Haegh, Tot Sint Germain, Fontaine-bloo, Met t’Florense Pratelino, En veel Lust hoven meer daer by, Die men doch vindt over-al vry; Soo sal ick hier maken gewagh Het geen ick eens by Bruissel sagh: Ick sagh by Bruissel een-mael aen Een Fonteyn, daer aen den wegh staen, Die seer konstrijcklijck was gedaen, Met vierwater-sprongen daer aen, Waer uyt men altoos, nacht en dagh, Geduirigh ’t water vlieten sagh; En noch soo stondt daer boven op Een Engel mede op dien top: Ick dacht, gelijck als dees fonteyn Veel water uyt-geeft klaer en reyn, En ester gestaegh behoudt nat, Alsoo is het oock mede dat Een vroome ziel blijft wel gemoet Ooc kmidden in de tegen-spoet. Geen troost-rijcker fonteyn men vindt Dan Godes Soon, dit wel versint. De Liefde is den Fonteyn mee Van alles goets, en vreught, en vree, Waer tegens dat Begeerte schaet, En is een oorsprongh van veel quaet. Gelijckerwijs als men het gout Oock mede voor een Fonteyn hout Van veel quaets, doch die ’t wel besteet Ist een oorsprongh van veel goets meed. Christus mede een fonteyn is Ten leven hier, dat is gewis, Wie van het levend water krijght, In eeuwigheyt niet dorst noch hijght. Een Fonteyn ook, als men vertrout, En brenght niet voort het soet en sout, Maer eenderley gevonden wert; Hier tegens komt uyt ’s menschen hert Het goet en quaet, en suir en soet, [p. 106] Het welck doch niet geschieden moet, Maer eenerleye, en dat goet, Want dat het meeste voordeel doet. Men vondt oock meed’ wel eer den beeck Dodona die seer vremt geleeck, Als men daer in een sackel stack Soo ging dien (daer door) voorts uit strack Maer was dien sackel uitgedaen, Die stack zij daer voorts weerom aen: Dit is de wyse van het hoff Het laegh verheft men uit het slof, En ’t hooge verneedert men weer, Soo gaet het aldaer op en neer. ’T Geloof schijnt meed’ geblust geheel By wijlen in een vroome ziell, Edoch het weer ontsonckt en brant, Wanneer Godes geest hem aenrant. Een goed’ fontein is d’lijdsaemheit, Een quade weer de giericheit, Gelijck den wortel van veel quaet, En daer uit veel on-raets ontstaet. Alsoo is ook mede den dronck, Van vele quaden den oorspronck, En de onkuysheit oock daer by, Daerom soo schout de alstaegh vry: En schoon d’misdaden (so men leest) Den oorspronck meede zijn geweest Van veel goede wetten, daer door, Om dat te straffen nae behoor; Soo mach men doch noyt doen het quaet, Op datter het goet uit ontstaet. Uit Adams appel meede sproot Ellende, sonde, en de doot, Doch Christus de fonteine goet Den mensch weerom leeven doet. Fonteinen komen ook te kort. Wanneer dat haer het water schort? Want soo langh geeven sy haer nat Ter tijt toe dat haer ontbreeckt dat: Den Fonteyn van den mensche goet (Naest Godt) is ’t hert, ziel en het bloet; En als den mensche dit begeeft, Soo is ’t dat hy niet langer leeft, En als den adem-tocht uyt-gaet, [p. 107] Alsdan de doodt voor oogen staet, En als de levens-pijp hem sluyt Soo is het met den mensche uyt. Het Hert leeft eerst, en lest meed’ sterft, Doch siet dat ghy d’Hemel be-erft. Een Rijs wordt een Boom metter tijdt, En metter tijdt die weer verslijt, Den Mensche die heeft oock, eer langh, Sijn op, en oock sijn weder gangh: Soo gaet het mede van gelijck Met jeder Stadt, of Landt, of Rijck, En soo ist op Aerden gestelt, Gelijck dit volgende vermelt. Ick liet eens maecken een Prieel Te midden in myn hof geheel, Waer onder dat men sitten kond, En als men daer boven op stond Soo conde men zien wyt en veer De Stat met vele Dorpen meer, Om dat de bomen noch niet groot Daer waren, maer was rontom bloot, Soo dat men verre kond af-sien Veel landen en huisen by dien, Maer als ick langen tijt daer naer Eens weder quam ter plaetsen daer, Cond ick niet verre meer af-sien Gelijckerwys als wel voor heen, Om dat het dichte boom-gewas ’T gesicht daer van belettend’ was, Soo verandert het hier oock al Beneden in dit aerdsche dal. Een rijs wort metter tijt een boom, Selfs onvermerckt, als in den droom, Alsoo heeft oock een koninghrijck, Of stadt, of landt, meed’ van gelijck Sijn aen-was en vermeerderingh Gelyckerwijs als alle dingh, So zijn veel plaetsen, voormaels bloot, Daer nae geworden ruich en groot, En vele steden klein in t’oogh Syn daer nae opgestegen hoogh, En zijn geworden seer volck-ryck En vol gebouwen van gelijck, Doch zijn in haer voorspoet en eer Oock wel verduistert mede weer. En veel lieden van laegen stant Sijn op-gestegen naederhandt Tot hogen staet en werelts eer, Gelyck daer zyn geweest wel eer Davit, Probus en Tamerlaen Iustinus en Paus Adriaen, Saladinus, Iustiniaen, Bamba en Diocletiaen Felix, Aurelius Gyges, Primislaus en Agatocles, Amalis met veel ander meer Hooch-achtbaer, en geducht wel eer. Oock volgt na een on-vruchtbaer jaer Meed’ wel een vruchtbaer tyt, daer naer. En veel lieden van kleen vermoogh Die zyn daer nae gestegen hoogh; [p. 108] En vele zyn weerom gedaelt Als in de boecken wert verhaelt. En alles op der aert vergaet Het ryst dat lach, het valt dat staet, want, waer is Alexanders macht Die voormaels was soo seer geacht Met Caesars groote heerlyckheit End Augustus eer-weerdicheit Sy syn vergaen met al haer roem, Gelyckerwys een schoone bloem, En verdwenen uit ’t gesicht Gelyck een kaers, die niet meer licht. Waer is nu oock mede also Trojen en daer by Cartago, Ierusalem en Babylon Met Tyrus en daer by Sidon, Met veele steden meer daer omtrent Diens plaets dat men nu nauw meer kent; En zyn vergaen tot stof en gruis Dat men daer naeuw ziet enich huis Want soo loopt hier des werelts bal En dat hoogh is dat raeckt ten val, En soo gaet alle dingh in ’t rondt Het ryst dat lagh, het valt dat stondt. Soo is, nae een goeden tyt, daer Oock wel gevolgt dierte, daer naer, Als by Iosefs tyt is gebeurt, En daer nae meermaels is gespeurt; Doch alles aen godts zeegen staet, Die het gewas geeft vroegh en laet. Nu sal ick tot veranderingh Alhier een getrouheyts voorbeelt Verhalen, ’t welck is sonderlingh, Gelijck u hier wert meed’ gedeelt. IN ’t Landt van Luyck daer ist geschiet, Dat een Vryster die Lucill heet Wiert van een Edelman gevrijt, Aristonick genaemt altijdt; Waer aen sy oock goeden sin had, Maer haer Vader belette dat; En dat daerom, om dat Cerast, Die nae haer stondt, was hooger gast: Doch, om te eynden dit verschil, De Vader steldet aen haer wil, Om den keur dan te nemen daer Waer toe sy best genegen waer; Doch, sy Aristonijck verkoor, Waer door Cerast ’t geduldt verloor En heeft sijn macker dagh geseght Om te treden tot het gevecht; Waer in Cerast de neerlaegh had, En Aristonick wiert gevat, End’ daerom gevangen gestelt Om dat Cerast was neer-gevelt; Soo dat hy was in grooten noot, En verwachte gestaegh den doot; [p. 109] Waerom Lucill seer droevigh waer, En bekost een Chirurgijn daer, Die sijn wond’ daeghlijcks verbant mee, Die soud’ gaen sitten in sijn stee Noch kreegh sy mede aen haer zy Hier toe een Deurwaerder, daer by; Doch dees aenslagh had geen geluck, Soo dat hy daer bleef in den druck, En wiert nauwer, dan voor, bewaert, Waer over Lucill wiert vervaert, En gingh voorts na de Rechters toe, En bekende voor haer alsdoe, Dat sy was schuldigh van gelijck Alsoo wel als Aristonijck, En dat aen den doot van Cerast, Want sy had hem ’t gevecht belast; Daerom had sy besloten meed Te sterven in Aristonijcks steed: De Rechters gaven geen gehoor, Maer namen den schuldigen voor, Also Aristonijckus seyd Hy waer alleen schuldigh aen ’t feyt, Daarom wilde hy ter doot gaen, Waer toe Lucill niet kond verstaen, Maer seyde dat sy schuldigh waer; Doch als nu van dees strijdt de maer Den Vorst aldaer ter ooren quam, En Aristonijcks onschult vernam Die van Cerast uyt-gedaeght waer, Soo schonck hy haer het leven daer; Soo dat Aristonijck en Lucill Verkregen beyd haer wensch en wil, En waren hierom seer verblijdt, Dat sy alsoo wierden bevrijdt. ALs ick eens op mijn Hof-steed waer, En wilde doen besien aldaer Aen der A tooren, in de Stadt, Wat uyre dat den Wijser had, Het welck ick niet besien en kond, Om dat ick daer te verr’ afstond, Maer doen ick sagh door ’t Verr’-gesicht, Soo konde ick dat sien seer licht, En sagh hoe dattet was alsdoen. Omtrent vijf uiren nae den noen; Dat ick noch beter wierd gewaer Doen ick den klock vijf telde daer, Om dattet stil was, sonder windt, Gelijck men dat by wylen vindt. Ick dacht, ’t was oock voor den mensch goet, [p. 110] Dat hy in alles wat hy doet Staegh bruyckte ’t Gheestelijck Veer-gesicht, Waer na sijn doen moet zijn gericht, En sweven na den Hemel-As, Als na de Noort-ster doet ’t Compas, En stellen sijne gangen voort Al na het richtsnoer van Godts Woort, En nemen sijn tijdt wel in acht, Dat die niet werde door-gebracht In ydelheyt, maer met beleyt Hier uyt-koopen de saligheyt; Want elcken dagh die isser een, Die men hier niet weerom sal sien, En jeder nacht, en jeder dagh Heeft twaellef uiren, soo het plagh, En tusschen dese palen twee, Als den nacht, en oock den dagh mee, Soo wert ons leven door-gebracht, En dat veel tijdts heel onverwacht; Soo ook d’uir-wyser staeg voort-schiet, Schoon men dien niet bewegen siet; En soo den Boom, (wel eer een Rijs) Wordt mede groot gelijckerwijs, Alsoo mede ons levens draet Hier ongevoeligh staegh voort-gaet, En als een Post ten grave gaet; Daerom na het hooghste goet staet, En neemt u tijdt hier wel in acht, Dat die wel werde door gebracht, En denckt vry dickmaels om dien dagh Die niemant hier voor-by en magh: En waeckt, en bidt tot aller tijdt, Want ghy geen uir versekert zijt.
En voor de winden annys-saed. En duive-kervel die doet vrught In ’t begin voor de water-lucht, En soo ghy u meed hebt verbrant, En wond-kruit dat is meede goet Hebt roosen-oly bij der hant: Alst jemandt van binnen seer doet, Soo sal oock meede voor ’t fenijn, Ruit en Angelica goet zyn; En voor den darden daegsen koorts Soo bruickt syroep van roosen voorts, Soo meede syroep van lymoen, Sal voor alle koortsen baet doen. En voor de pest helpt Driakel, Wijn-ruit zeduaer Bibineel En d’salve van Populoen, Sal ’t heet geswel verkoelen doen, [p. 111] Kool-kruit en gersten broot daer nae Behoet den mensch voor ’t podagra; En voor de vlecken op den huidt Light daer op seemel preper-kruit En ’t Lignum Gujacum in wijn Sal goet voor de franzoosen zyn, Meieraen en moeder-kruit mee Helpt voor de moeder oft nae wee, Soo meede voor de witte vloet Den rosmarijn kruisdorens goet, En vigen met peeper met een Bewaert den mensche voor den steen, Tong-bladen en het tand kruidt beidt Helpen gebreeken en ghescheurtheit: De spargy-wortelen met wyn, Dat sal voor lenden pijn goet zijn Het sap van linden bladen heel Dat is oock goet voor het graveel: Daer by voor een verstopte milt, Milt kruit betoony bruicken wilt, En den rabarber oock voor al Helpt water-zucht suivert de gal; Tamarinden en Aloë Genus, geneest de geel-sucht mee En soo de leever verstopt zy Nut Entiaen en Calmus vry, Voor de roo-loop bruickt tormentil En voor het Colijck peper en dil, Voor de wormen bruikt worm-kruit mee En voor de buick-loop mispels d’quee Maer is het lijf verstopt daer by, Nutt pruimen met Aloe vry; Den gingber en peper werckt End’ een verkoude maegh versterckt, En is den borst geswollen heel, Soo maeckt een salt van bonen-meel, Den alant wortel ’t herte versterckt, En het soet-hout voor den hoest werckt; Voor pluris ofte zyde-pijn, Sal schabioos water goet zyn, En voor de tering zeege-melck Off voste longh is goet voor elck, En Tamarischen voor tant-pijn, En voor het hooft den rosmarijn: Bruinellen-water voor de bruijn, En voor het tant-vlees den aluin, Oogentroost voor quade oogen mee En rooten-ooly voor hooft-wee, Salaet ende Mandragora. Daer sal men oock wel slapen nae. En meer dat in de hooven wast En de sieckten wert toegepast. Gelyck als dat Marthiolus, En andere beschriven dus.
De welck rontom dit hoff heen vliet, En oock den tyt bestemt daer aen Waer tegens het soud zyn gedaen, Soo gingh dit werck in ’t eerste wel voort. Maer daer nae niet soo het behoord: Soo dat dien tyt langh was vergaen Dat dit graven soud zyn gedaen, Om dat sy werckten alsoo traegh, Waer nae dat quam een regen-vlaegh, En dat juyst op den Pinxster dagh [p. 112] Die men drie dagen duiren sagh, Waer door de weegen wierden diep En oock veel landts doen onderliep, En dees gracht oock vol water quam Terwyl sat daer in noch een Dam Die most daer eerst zijn uitgeraeckt, Al eer dat dees graft was volmaeckt Soo dat men met veel moeit en kost ’T water daer uit weer krijgen most Tot dat dees dam was uitgewracht End’ alsoo schoon gemaeckt dees gracht waernaer dattet dan is geschiet, Dat men ’t water daer weer in liet, Indien men sich had eer gespoeit Men had bespaert dees kost en moeit, Maer om dat ’t werck vertrocken waer, Soo volgde daer dees moeiten naer, Dus neemt tyt ’t wijl ghy hebt den tyt Eer dat hy u geheel ontglijt, Want die tyt is kort en niet wacht Hoe groot oock jemant zij van macht. En eerst van tijt is eerst van recht. Alsoo de Keisers wet ons seght: En die den tijt niet gadeslaet Die koomt dicmaels wel toe laet. Dat eerst en meest moet zyn gedaen Valt daer oock eerst en meest op aen, Eer dat gelegen stond en tyt Hier loopt voor by en u ontglijdt, Die winnen wil met voor-beleit Moet dat oock doen met spoedigheit. En vervolgen meede daer by D’overwinningh en victorij: Had Room’ wel eer geweest verrast Ende in haesten aengetast, Tertyt als sij stond in gevaer En ’t lant rontom verovert waer. En datse daerom was bevreest Sy had vermestert geweest. Maer wanneer des vyants aentocht Seer traegh en langsaem voort gerocht, Soo hadde Romen tyt en wijl Om haer te voorsien in der ijl, En maeckte haer alsoo bestandt. Den vyant te doen weederstant. Nu sal ick hier wat anders gaen Verhalen, ende doen verstaen Op die spreucke, die seit voor al Den kortsten wegh best weesen sal, En d’ kortheit die is aengenaem Voor ouden en jongen te saem, En dat in ’t kort kan zyn gedaen Daer heeft men niet veer om te gaen, Als my eens voorgevallen is Ten volge dees gheschedenis, Want als ick eens in den Haegh waer Soo gingh ick in ’t voor-hout daer, Alwaer het seer vermaeckelijk was, Daer ick gingh sitten in het gras Waer naer ick ben weer opgestaen, En weerom nae den haegh gegaen, Daer ick met opmerck nam aenschouw Op meenich heerelijck gebouw, Terwyl hoorde ick de klocke slaen En ben nae den treck-schuit gegaen, Den welken varen soud nae Delff Alsoo de klock was over elff, En dat het klocksken had geluit Doch raeckte in de onrechte schuit, Door misverstant en haesticheit Het welck my niet wierde geseit; Dan hoorde met verwonderingh Hoe dat de schuit nae Leiden gingh, [p. 113] ’T welck ick eerst onderweegs vernam Daerom doen ick tot Leiden quam, Begaff ick my nae Delff weerom Dat was den wegh gevaren krom, En een groot stuck weegs omgeraeckt En soo de myl op vijff gemaeckt Men vint oock menich mensch in ’t lant, Die door een haest of misverstandt Sal kromme weegen ommegaen Dat wel kond korter zyn gedaen, De Colomnen van Gibralter Leggen van een vier mylen ver, Als men den wegh neemt over zee Maer wil men gaen te lande mee Soo moet men hebben langen wijl, En reisen dan drie duisent myl, Al eer men van de een Colom Tot aen de ander gaet of kom, Den kortsten wegh best wesen sal Soo hier als elders over al, Den kortsten wegh tot konst en leer Die wert oock geacht veele meer, Als daer men langh wert opgheschort Want ’t menschen leeven is doch kort, Ende konst langh daerom is best Kort en goet voor het eerst en lest De kortheit die is aengenaem, Voor ouden en jongen te saem: En dat men met een klein doen kan Wat behoeven daer veel woorden van Men wint in ’t kort oock met goetheit Vaeck veel meer als met strengicheit, Of anders met ghedreigde straff. Hier door Jerusalem haer gaff Aen Antiochus den Coningh, Wiens leeger dat die stat omving En daerom, dat hy op ’t feest, haer Verleent hadde bestant aldaer, ’T welck sy alleen hadden begeert Doch hy heeft haer daer by vereert Noch veel ossen heel opgevult, En diens hoorens waren vergult; End beladen met veel leeftocht Dat haer wierd in de stat gebrocht, En als Scipio den Romein, Gevangen had een luffer rein En schoon, soo gaf hy die weerom Ongeschent; aen haer bruidegom End door dees edelen daet doe Soo vielen hem veel steden toe Men wint doch meest met soeticheit Meer als met kracht of wapens beyd; Hier tegens deed dat volck, dat quam Voormaels belegeren den Dam; Als die van binnen wilden voort Haer overgeven, met Accoort. Waer toe sy niet konden verstaen, Maer wilden ’t met ’t swaerdt winnen gaen, Doch quamen tot haer voorneem niet Maer wierden opgeslagen, ziet Hadden zy ’t Accoort ingegaen, Sy hadden wijslijcker gedaen: Kort ende goet met soeticheit, Verwint gewelt en moedicheit. Als ick eens op myn leeger lagh. En in de kaert Munster besagh, End in deselve schildery De vreede-maekers oock daer by, Oft Ambassaten en Gesant Van jeder Rijck of Stat of Landt; Soo was het dat ick daer by las [p. 114] Hoe dat de vreed het beste was, Onder de menschen op der aerdt Als een stat seer dierbaer en waerdt; En dat een vreed oock beeter zy Als menich duisent victory; En den Psalmist Davidt oock meed, Die zeydt, bidt gestaegh voor de vreed; Al van Jerusalem de stat End wel moet het gaen boven dat Die uw beminnen sonderlingh, De vreede zy in uw vestingh. Door vreede bloeit doch stat en landt En wert gebracht in goeden stant, Gelyck oock meenich koninghrijck Door vreed groeit en bloeyt van ghelyck; Hier door soo wert gebouwt het lant En alles koomt in goeden standt, Hier door neemen toe in voorspoet De steden meest in overvloet In neeringh aen was en welvaert, En alle landen op der aerdt. Want, vreede in het aersche dal Dat is het beste doch van al, En wy wenschen al om de vree, Want den oorloogh is vol gewee.
Soo las ick dees history daer, Die ick heb in gedicht gestelt Gelijck die volgende vermelt. ’T is eens in ’t Persiaens gebiet By Alexanders tyt geschiet, Hoe dat als hy in een stat quam Hy daer na de Recht-plaets vernam; Om te verhooren sonderlingh Hoe dat het recht aldaer toeging En is alsoo onbekent, gegaen En quam daer by den Rechter staen: En hoorde hoe dat wierd’ gepleit En dat tusschen twee mannen beid. Den eenen die sprack aldaer vry Hoe dat hy had van zyn Party, Gekost, een huis en anders niet Waer naer soo dat het is gheschiet; Dat hy in het graven aldaer Een groten Schat daer wiert gewaer, En alsoo hy het huis gekost had En anders niet, soo quam dien schadt Aen niemant toe als sijn Party, En daerom soo begeerde hy; Dat deesen Schat mochte met recht Aen syn Party zijn toegelecht Maer dees Party of deesen vrient [p. 115] Die heeft, daer op weer ingedient: Dat hy ’t huys aen hem verkost, had Met al sijn toebehoort en Schat Dus wasser wat gevonden in; Dat streckt alleen tot sijn gewin Want hy en had geen recht daer an En wild daer oock niet hebben van, Den ander heeft dit weederleit End’ in teegendeel weer geseit Dat hy daer aen geen deel en had En niet begeerde desen schat: Het huis alleen sijn eigen waer En dat sonder dees vonst aldaer, En als hierom langen tyt Hadden geweest in woorden-strijdt, Over dit verschil in ’t gemeen, Soo quamen sy daer over een; Tot einding van ’t geschil; als dat Sy beide wilden desen schat. Aen den Rechter opdragen gaen; Als dat hy dien mocht nemen aen: Gelyckerwijs sy deden daer, Waer over dat dees Rechter waer Verwondert; en heeft weer geseit Ick danck uw voor u gonsticheit, Doch ick en neem niet aen dees schat, Want ghy weet beyden wel hoe dat, Dien in uw huis gevonden zy, En ghy secht dan noch meed daer by Dat uw dien schat niet toebehoort, Maer wilt my die toeleggen voort. Syt ghy geen eigenaers daer van Veel minder soo ben ick het dan: Ghy goede Goden my behoet Dat ick noit ander lieden goet Begeren mach, alwaerom dat Ick, dan ontsegge desen schat. Edoch overmits om dat ghy Dees saeck nu gaet stellen aen my; Soo moet ick ordre stellen dan Waer door dat ick uw scheiden kan. En sprack doen tot den een party, Mijn vrient komt hier en segt eens my, Hebt ghy geen soon die houbaer is; Ja seide desen man, gewis Doen vraegden sy d’ander party, Hebt ghy meed’ geen dochter daer by, Die gaf daerop, Ja, tot antwoort; Doen sprack hy tot haer beyden voort, Soo raed’ ick u als een vrient recht Dat ghy haer beyd te samen echt; En laetse trouwen aen malkaer, [p. 116] Dees schat die wijs ick toe aen haer, En geef haer dien tot een bruyt-schat, En dat is best, na dat ick ’t vat. Aldoen sprack Alexander daer, Hoe dat hy seer verwondert waer Over dese rechtverdigheyt, En heeft daer op wijders geseyt, Dat hy sulcke rechtvaerde lien Noyt meer in Persen had gesien: Den Rechter, mettet volck aldaer, Die vraegden hem doen weer daer naer, Of daer wel ander volck meer waer Daer niet geschieden als by haer, En erger waren in het recht Ja, heeft den Coningh weer gesecht, Die vindt men in soo menigh landt En menigh stadt, van langer handt; Dees Rechter was verwondert seer, En vraghde aen den Coming weer, Of Godt den sulck een volck ter steed Oock Regen gaf, en Son-schijn meed? Alsoo dat dees Heydense daet Veel Christen nu beschamen gaet; En waer te wenschen dat men wandt Oock sulck een Recht in ’t Christen landt, En dat op alle plaetsen, want Het Recht dat is den bant van ’t lant; En Steden, Rijcken, die bestaen Door recht, en gerechtigheyt daer aen. En dit sulck een trouhertigheyt Over al niet gevonden wert, Gelijckerwijs boven vermelt, Soo sal u hier worden vertelt Dat voor onse eeuwe is geschiet; Doch in wat stadt, dat segh ick niet; Maer is gebeurt voor menigh jaer In een huys, my wel bekent daer, Gelijck ick hebbe verhoort lest, Hoe dat eens in een tijdt van pest In dit huys sterf seecker out man Den welcken was Huys-heer daer van, Ende voor rijck bekent aldaer, Doch heeft schier niet gelaten naer; Waer over dat de Erfgenaem Verwondert waren al te saem, Die wisten wat hy had gehadt, En bevonden nu niet van dat, Daerom soo moest wat hier of daer Verborgen zijn in ’t huys, voorwaer, En verkoften ’t huys, daer na, dan Weer aen een anderen Koopman, [p. 117] Doch met dien bedingh en beloft’, Dat ’t huys alleen wierde verkoft, En niet met ’t geen t’eeniger stondt Men daer in van geldt of goet vondt; Alsoo men vertroude voorwaer Dat hier in geldt verborgen waer: Dit accoort is soo toe-gegaen, En na een langen tijde daer aen Soo sou ’t geschiedt zijn in dit huys, Dat deses kind’ren met gedruys Daer liepen speelen op de beun, En van dit dav’ren en gedreun Soo viel een out sackjen aldaer, Dat onder ’t dack verborgen waer, Van boven neder op dat hout, En dat stack vol van out pot-gout, Dat viel daer op de solder heen; Dees kinders van den huys, met een, Sagen ’t voor legh-penningen aen, En een daer van die is gegaen Met een stuck na sijn moeder toe, En toond’ haer dees legh-penningh doe, En datter veel meer van dat slagh Op de beun neer-gevallen lagh; De Moeder heeft het op-geschoont, En doen heeft hem dit gout vertoont, En haelde ’t ander al te saem: Als nu hier af de erfgenaem De maere hier van had verstaen, Soo zijnse tot d’Huys-heer gegaen, En hebben begeert dat dit gelt Haer weer mocht worden toe-gestelt; En dat, nae-volgens het bedingh, Daer van gemaeckt onderlingh. Doch desen man en vrou terstondt Die hebben ontkent desen vondt Soo dat daer omme gepleyt is, Doch daer was geen getuygenis Noch bewijs by de erfgenaem, En kind’ren waren niet bequaem, Of durfden niet getuygen meed tegens haer ouders daer ter steed; En d’ouders brachten voor het Recht Een oude silver daler slecht, Door ouderdom heel swart gemaeckt, En hebben ’t ander al ontsaeckt, En alsoo wiert dees pleyt gestaeckt, En daer van een eynde gemaeckt, Om dat dit ’t rechte niet en waer, En geen bewijs quam voort aldaer: Doch hoe dat dit mag zijn geschien, Ick heb ’t gehoort, en niet gesien, [p. 118] En laet het voor hetgeen het zy, Het zy waer of onwaer, daer by, Dat dit geldt, soo verborgen waer, Weer soude zijn gevonden daer, Dan of het noch verholen leyt, Of niet, dat laet ick ongeseyt, Als een saeck my zijnd’ onbekent, En dat my oock niet raeckt in ’t endt, Maer sal verhalen boven dat Van een ander gevonden schat, Dat in Turckijen is gebeurt, Daerom den vinder heeft getreurt, En diende tot sijn qualijck-vaert, Gelijck als u hier wert verklart. VAn een seecker koopman men leest, Die in Turckijen is geweest, Dewelck, terwijl hy ploeghden ’t landt, Aldae een seer grooten Schat vandt, Waerom dat hy seer verheught waer, Om dees gevonden schat aldaer; Doch soo heeft hem maer desen Schat Tot sijn verderf gedient gehadt, Want als den Turcksen Keyser daer Van desen schat verkreegh de maer, Terstont hy dien Koopman ontboot, En wiert daerom aldaer gedoot; En desen Keyser nam alsdoe Al dese Schatten na hem toe, Want niemant daer wat eygens heeft, Maer al te leen, ten zy hy ’t geeft. Hoe menigh mensch heeft oock sijn Schat Maer tot verderf gedient gehadt; Gelijck daer Crassus is geweest, Met veel anderen, soo men leest, Dewelcke door haer Schatten groot Maer zijn gekomen in den noot: Sy waren hier wel rijck van goet, Maer arm na den geest en ’t gemoet. Soo is den Rijcken man geweest Oock meed’, gelijckerwijs men leest: Niet dat daerom den rijckdom schaet, Maer alleen het misbruick is quaet. Abram en Iob zijn ryck geweest, En niettemin ryck na den Geest: Sy hingen ’t hert niet aen haer schat, Maer ooghden op de Hemel-stadt: Daerom is het veel beter dat Men in den Hemel heeft sijn Schat, En aldaer, by sijn Schat, het hert, [p. 119] En dat men Hemels-borger wert: Welckers Schat nimmer sal vergaen, Maer inder eeuwigheyt bestaen. Der zielen schat is ’t beste pandt Dat men hier op der aerden vandt. Godts Woordt is meed’ een goeden Schat Voor die het na behooren vat, Maer die daer quaden gront uyt treckt, Die ist dat tot ’t verderf maer streckt; Daerom bedadight Godes Woort, En neemt het recht, alsoo’t behoort, En tracht staegh na des Hemels Stadt En geestelycker deughden Schat, En verciert u daer meed’ geheel, Soo wel na lichaem als na ziel: Soo sal u zyn dan wegh-geleyt De Croone der gerechtigheyt, Diens Schat ghy sult verwerven weer Als ghy sult komen by den Heer. Doch menigh heeft om d’aerdsche Schat Hier van sijn plicht gegaen gehadt, En eere, ziel, en altemael Daerdoor gestelt in den weeg-schael, Ende gebracht in groot gequel, Daerom wacht u daer voor staegh wel, En staet steeds na de Schatten beyd’ Der wysheyt en God-vruchtigheyt.
Soo salmen het eerst recht beschouwen, Na dat het zyn sal heel vol-maeckt Wat daer ontbreeckt, of dient gelaeckt Ons meede is gebeurt met eenen: Gelykerwys een tyt voor heenen, Naest dees Hof-stede voor gemelt, Dat ons lant-mans huis op het velt, Te laegh gemaeckt was, daer te lande En ondienstigh tot huismans-stande, En niet bequaem om hoy en gras Te bergen, met ’t vee en gewas; Soo dat men het most gaen opdrijven En maeken ’t soo als het zoud bliven, Het welck te voor niet was besint Daerom versint eer ghy begint: Den mensch kan oock syn staet verhoogen, Wanneer hy groot wort van vermoogen; Doch menich sich te hoogh verheft [p. 120] En daelt, aleer hy het beseft: Dus hout in alle dingen maet Want siet de middelbaren staet, Met vergenoeghsaemheit daer by; Op ’t meeste wel te prisen zy: Doch elck een in syn stant en weesen En menich van laegh hoogh geresen; Die zijn weer schielyken gedaelt; Als van Sejanus wert verhaelt. En Belizaer met vele Grooten Die langh ’t geluck hebben genoten, Soo langh hun diende het geluck; En niet gekeert en heeft den ruck, Maer als men hun geluck sagh enden Soo sagh men oock hun glory wenden. Dus soeckt een vaster sondament, Diens heerlijckheit dat noit en endt.
Een Mug steeckt wel een Leeuw in ’t oogh, En niet is hier soo klein in schijn Of het kan ’t grooter schadelijck zyn; (5) Doch het wort wederom gevelt, Gelyckerwys hier wert vermelt: Al is den mugge een klein dier En dat den leeuw is trots en fier; Soo vliegt hy hem doch in ’t gesicht (10) End in sijn oogh en helder licht, End’ hem biswylen alsoo quelt Soo dat hy wort geheel ontstelt. En soo uitsinnich en verbaest, Dat hy van toorne brult en raest; (15) Geen dier is doch soo klein in schijn Off ’t kan syn meerder schadelyck zijn: Doch wert weer gevelt niettemin, Off raeckt in het net van de spin; Off dient het gevogelte tot spijs, (20) Of sterft wel op een ander wys. En dat de groten heeft gequelt, Wort door jet kleens wel weer gevelt. Doch soo blijft den kleinen mugh staeg, Voor leeuwen en beesten een plaegh, (25) En doet den leeuw den oorloogh an Die wel jet groots vernielen kan Geen dier is soo klein in der daet Dat niet syn grooter wederschaet. Soo heeft oock een klein volck wel eer, (30) Een groote macht geleit ter neer; Verachte vianden men sagh Wel maeken een bloedigen slagh, En zyn daer door wel t’onderbracht Gelyck als Xerxi groote macht, (35) Verslagen is in Grieken-landt Door een kleen volck die hielden stant, [p. 121] End hem versloegen in ’t lant daer, Schoon dat hy tijnmael sterker waer; Met soo veel volcks in sijn besluit, (40) Dat sy rivieren droncken uit. Doch om weer te keeren te rugh, En dat tot dien voorseiden mugh Soo wort den mensche op het velt En te lande oock meer gequelt, (45) Des somer-daegs van dit gediert Het welck dan over al daer swiert; En dat veel meer als in de stat Daer men soo veel niet weet van dat: Gelyckerwys laest in April, (50) My op mijn Hofstede voor vil; En lagh te rust op ’t Leedekant Soo quamen vallen op myn hant En om myn hooft veel muggen daer Daer ick ter rust geleegen waer, (55) Die soogen met haer kleine snuit Uyt het vel, daer het bloet meed uit, Dus heb de vensters dicht gemaeckt, Waer door sy waren ingeraeckt: Soo moetmen ’t quaet uitsluiten meed, (60) Dat het in ons hert krygh geen steed. En sluiten ons gesicht met een Dat sy geen idelheyt en sien; Doch om weeromme tot dit dier Te komen, als voor vermelt hier: (65) Alsoo sy in dit warme weer My nochtans quelden even seer; En stoorden alsoo myn nacht-rust Soo heb haer leeven uitgeblust. En nam haer wederom daer waer, (70) Den eenen voor den ander naer, En die my hadden seer gequelt Heb ick daer meest weer neer gevelt, Soo meede (by gelyckenis) Het by outs meed wel gebeurt is (75) Dat die een ander aendeed leet Dat die quam selver in ’t verdriet. Gelyck oock ’t aertryck wort gequelt Geploegt gespit en om gestelt; En wort soo mettet vinnich stael, (80) Door-sneeden meer als duisentmael En blyft nochans soo leggen stil En lijt wat kneght of mester wil. Maer als nu nae een lange wijl Den tyt vergaen is inder ijl (85) Dan ziet men hoe dat dit aerdt-rijck Verslint sijn quellers al gelyck; Want alle vlees sijgt in het graf En niet een mensch en koomt daer af, En die een ander heeft gequelt, (90) Die wertter aerden neergevelt’ Gelyck het oock meed is gheschiet, Dat den bestrider in ’t verdriet Gekoomen is, noch op het endt Soo uw hier wort gemaeckt bekent: (95) Gelyck als den koningh Craesus Cyrus beoorloogde aldus, On-nodich of uit overmoet, Dat hy ten lesten heeft geboet; Want Craesus wiert daer met syn macht (100) Van Cyrus te onder gebracht En wert gevangen in het velt, End aldaer Cyrus voorgestelt; Die hem verwees ter doot en ’t vier Doch als hy riep O! Solon hier, (105) En dat Cyrus doen heeft verstaen [p. 122] De lesse Solons hem gedaen, Doe hy noch sat in hoogster glans En daer by oock gedacht althans, Hoe dat al het weerelts geluck (110) Seer haest verkeeren kond in druck, Gelyck als Crȩsus ondervond, End hem oock meed gebeuren kond. En datter niemant voor sijn endt, Voor geluckich mach zyn erkent; (115) Soo liet hy Craesus weerom vry En schanck hem ’t leven oock daer by, Gelyck oock mede Polycraet Dat heeft bevonden metter daet, ’T sy hy onnodich, of t’ onrecht (120) D’ Eilanders heeft d’ krijgh aengelegt Of dat hy was belust op schat Alsoo men hem wijs gemaeckt had: Soo wiert hy in Magnesia Gevangen, aldaer voorts daernae, (125) En daer gehangen aen een kruis En soo quam hem ’t ongeluck t’huis En die geluckich was bekent, Die nam op ’t lest een droevich endt. Doch om te komen wederom (130) Waer van dat ick te voor begon, Van desen mugh soo kleinen dier, Doch vol van verwonderinghs hier; Als Aristoteles te recht, Daer af vermelt en heeft gesecht; (135) Dat niet min wonderbaer is hier Een mugh of ’t allerkleinste dier, Om dattet sijn beweegen heeft Als ’t allergrootste dier dat leeft. Want in een mugh soo mach men sien (140) Syn snelle vleugels; nevens dien, Met ooghen oor en menich lit, Daer op het staet of nedersit; En soo een pijp of holle snuit Wort gesien, in soo klein besluit: (145) waer mede dattet suyst en relt Aleer het sich ter needer stelt, En is daerboven noch soo stout Dat het een leeu aenrant in ’t wout, Voorwaer Godts werck is wonderbaer, (150) Gelyck men hier aen wert gewaer; En selfs een mugh met haer geluit, Die roept Godes groote wijsheit uit.
Hem eenmael op de reis bevond, En dat hy reisde over lant En door het bos vallei en sant, (5) En dat hy nu gekoomen was In een Moras en water-plas: Met syn gevolgh en hof-gesin, Soo heeft syn paert gestalt daer in; ’T welck als een hovelinck aensagh (10) Soo diend’ het hem daer voor gelagh, En seide siet eens hoe dit paert,* Geheelijck nae syn heere aerdt, Het heeft nu langen tyt gereen, Op het drooge lant en sant met een, (15) Edoch het heeft syn natt gespaert En dat voor desen poel bewaert Daer doch geen water is gebreck Den keiser hoorde dit vertreck, En konde daer by licht verstaen, [p. 123] (20) Wat hy hier meed wild seggen gaen,* Dat hy hem staegh had trouw betoont Edoch noit daer voor was geloont, Maer dien het niet van nooden hadt Noch oock verdient die kreegen dat, (25) Den Keiser sweegh hier over daer Maer als hy t’huis gekoomen waer, Soo kond by dit vergeten niet Waerom hy voor hem daer ontbiet Dies hovelingh, en sprack doen voort (30) Ick hebbe uw verwijt gehoort, Doen myn paert stalden in het nat En wist wel wat bedieden dat.* Doch ’t was myn schult tot geener tijt Dat ghy noit van my beloont zyt: (35) Ick heb dat dicmaels voor gehadt Maer staeg beletten my jedts dat, Soo dat het geluck of geval Koomt, alleen van den opper-al: En ’t was mijn schult tot gener tyt (40) Dat ghy soo ongeluckigh zyt, En daerom tot een meerder blyck Heb ick hier twee doosen gelijck, ’T een is vol gout, ’t ander vol loot En sy zyn beide eeven groot, (45) Dus neemt hier nu den keur daer van En proeft uw geluck daer eens aen, Dees hovelingh was seer bedreest Besagh dees doosen op het meest, En bevoelde die oock een poos (50) Op ’t lest koos hy den looden doos, En meinde daerin waer het gout, Maer als hy ’t loot heeft aengeschout, Soo sagh hy bedroeft voor hem neer Doe sprack de Keiser tot hem weer,* (55) Nu siet ghy wel tot deeser tijt Dat ghy soo ongeluckich zyt, En dattet is uw en niet myn schult Daerom soo hebt voortaen gedult, En voeght en hout uw in u standt,* (60) En verwacht het al van Godts hant.
WAt geneughelijcker leven Vint men doch, als op het Lant, Daer men stedes poot en plant, Daer men siet de Vogels sweven In de locht; en oock, met een, Vangt men daer vis, groot en kleen. Want wil ick een Visjen vangen, Stracks soo werp ick uyt het net, En soo wert den vis beset, En blijft in de suycken hangen, Dan soo hael ick op gewis Uyt het water ’t net vol vis. Of wil ick een vogel schieten, Hier of daer, op eenen tack, Kruyt en loot, dat krijgh ic strack; ’T micken sal my niet verdrieten Als ick maer wat raeck gewis Dat goet voor de keucken is. Of lust my wat moes te eten, [p. 124] Of een appel, of een peer, Of een noot, of haseleer, Of wat pruymen, of wat queeden, Of wat kerssen uyt de handt, Alles is daer abondant. Want ick vind’ daer, sonder jocken, Oock noch wortels ende kruyt; Dat daer uyt der aerden spruyt; Arsten, bonen, artichocken, Pinxternacken, groot en kleen, Die vind ick daer al by een. Noch soo vind ick tot vermaecken Daer oock rosen, bloemen met, Tulp en lely, en filet; Mispels, en meer ander saecken: Brandt-hout is daer oock genoegh, ’T heel jaer door, tot ’s huys gevoeg. Wil ick dan den tijdt verdryven, Soo ist dat ick ent of poot, Of het mos van d’ bomen stoot; Of ick snoey de lange twygen, Of ick weed het onkruyt uyt, Dat te veel uyt d’aerde spruyt: Of wil my de tydt verveelen, Soo ist dat ick klos of schyf, En daer mede besigh blijf, Of ick gae op d’Cyter speelen, Of Viool, of Claef-cimbael, Of fluyt, of singh Musicael. Of wil ick uyt-ryden, jagen, Stracks soo ist paert by der handt Of wil ick liever door ’t landt Varen om plaisier, met d’wagen, Of na d’Stadt, of elders heen, Paert en wagen is by een. Doch ’t prosijtelyckst vermaken Is, als men in d’boecken leest Want dit wet en scherpt den Geest: Soo kan maen geleertheyt raecken. Goede boecken, voor gewis, Geest en zielen voedsel is. Of, ben ick gesint te schryven, Soo dicht ick, of copieer, Of ick reecken of studeer, En gae daer meed’ d’tyt verdryven In een Duyts, Rooms of Frans boek Daer ick wetenschap uyt soeck. Of wil ick in het schuytjen roeyen, Kloet en Riem is by der handt, Eenden sie ick aen de kant, Swanen, op het landt uyt-broeyen; Duyven, gansen, daer ter stee, Die kan ick daer houden mee. Oock behoef niet verr’ te loopen Om de boter, om de kaes, Om de melck en ander aes; Oock behoef geen wrongel copen, Want de Koe het al uyt-geeft, Daer men meeren-deels van leeft. [p. 125] Oock soo gae ick mede weiden Voor ’t gesin een slachtel-beest, Schaep of swyn, oock wel gemest; Somers ga ick my vermeyden Door het landt, aenschouw mijn graen, Soo daer op de velden staen. Oock sie ick daer de Conijnen Loopen in het groene gras, Dat daer op den Singel wast; Ginder is een werm met ymen, Hier loopt den paeuw of calcoen, Daer een egel, of een hoen. Soomers laet ick boomen hegen, En oock weeden ’t onkruyt uyt, Scheer de schape wol van d’huyt, Snoey oock d’wijnstock aller-wegen, En daer na bemest ick ’t lant Rondt-om heer, aen elcken kant. Of ick gae de Pallem scheeren, Of ick rust my in ’t prieel, Of pluck pruymen, blaeu of geel; Of ick pluck wat alle beeren, Of ick krijge uyt het nest Sprae, of duyven, aller-best. Of ick doe de Arsten rijsen, Of saey kervel en salaet, Peterzely, kost, en zaet, Om de mage meed’ te spijsen; Turckse boonen stock ick daer, En houd’ oock de paden klaer. Noch soo krijgh ick verse eyer Soo tot aller tyt gesont, Want geen reiner kost men vond, Room en hoy en hot en weye Karnemelck en oock de saen, Dat koomt al van ’t lant van daen: Of ick krijge wat radisen Rapen kool endivy loock, Isop en pompoenen oock; Selve en meer ander spisen Of ick pluck moerbesien af, Of ick scheid het saet van ’t kaf: Daer kan ick oock mede brouwen Backen en konfiten mee, Peren appels en den quee; Tortelduiven kan ick houwen En die vogels om de sangh, Die men daer by wylen vanght. S’herfts soo vult men dan sijn schuiren Mettet graen en met ’t gewas, Dat daer op den velde wast, Op dattet alsoo mach duiren, En droog inkoomen van ’t Lant, Dat men daernae dorst en want: Wat is doch de stat hier tegen Daer men staegh nae hoocheit streeft, Daer men niet gerust en leeft Op het lant is aller weegen, Herten lust en vreugt in ’t endt. Voor die te land zyn gewent. En wie seit het altemaele Dat men vint te lande mee Als oock meed op dees Hof stee, Want dat waer een lang verhalen, Daerom maeck ick hier een endt, Van ’t lant leeven wel bekent. [p. 126] DE aerd is vol van vruchtbaerheit, De zee en al wat daerin leeft; En al hetgene dat Godt geeft Is vol, van sijne goedigheit. Daerom soo looft altoos den heer; Voor dees weldaden t’ aller stondt, Die hy aen uw (o mensche) gont. En prys en danck hem meer en meer.
En sagh de velden verbrant, staen En dat door groote droogt en hett Soo dat de beesten doolden, met Want overmits ’t soo drooge was Soo wasser water schier noch gras, Soo dat men ’t vee in groot getal Daer most gaen stellen op de stal; En dat selfs in d’ Somer saysoen Om dat het lant was dor van groen: Soo was het meed op Ellers velt En by uutrecht deerlyck gestelt, Het veen is daer in brant geraeckt En heeft een grooten vlam gemaeckt; En smoock twee dagen lang geduirt Dat menich mensche heeft besuirt. Den Heemel is ons toegedaen Wanneer wy maer met Godt wel staen; Maer doen wy niet na sijn bevel Soo gaet het ons oock hier niet wel; Soo gingh het tot Samaria En t’ anderen tyde voor en nae; Doen Godt een groote droogte gaf En dat was tot der sonden straf, Gelyckerwijs als men oock leest Dat ’t voormaels is soo droog geweest; Soo dat ’t bos in Bohemer lant Wel achtyn maenden heeft gebrant, En men heeft in den Rijn oock meed Geploegt by Colen daer ter steed; En oock drooghs-voets daer doorgegaen Soo de History doet vermaen: Soo dat de droogt een straffe is Der sonden, van den mensch gewis; Om dat ons oogen nae ’t vertoogh Oock meed zijn van leetwesen droog, [p. 127] En dat men althans ons misdaet, Oock mede niet beweenen gaet; Daerom bekeert uw tot den Heer Al dan verleent Godt regen weer: Waer door het lant dan wert vruchtbaer End is veel waerder oft gout waer. Want doch de Elementen al Staen, tot dienst van den opper-al, En dat tot seegen of tot straf Indien men niet van sond’ laet af. En dat men dor is oock met een Van goede wercken in ’t gemeens Ende het quade niet nae-laet Laet ons beweenen ons misdaet Soo sal Godt door sijn seegen dan Ons geven vruchtbaer regen, an Waer door het lant weer groeien mocht, Als wy maer selfs doen boet en vrucht.
Den tyt het oock al weer verslyt En soo als Salomon seit mee, Daer is een tyt van krijgh en vree. Ende een tyt van op te staen En weerom te ruste gaen; Daer is een tijt van de geboort, En weer een tyt dat men moet voort: Een tyt van leeven sterven mee; Een tyt van vreugde ende wee: Een tyt dat men breeckt ofte bout Of wederom dat onderhout Een tyt oock dat men pleegen gaet De liefde, en die weer verlaet; Daer is geweest een tijt eerlangh, En noch van op en ondergangh; Gelyckerwijs dat over al Gebleeken heeft in ’t aerdtsche dal, Aen soo veel hoogh-gebooren lien, Die weleer waren hoog-gesien; En hoogh ge-eert en hoogh ge-acht Die zijn vergaen met al haer maght: Des Werels eere glans en staet Seer haest alhier verdwynen gaet. Soo dat gebleecken heeft gehat Aen soo veel keisers met haer schat; Waer is Alexander de Groot Die hier soo veel gelucks genoot, Waer Xerxes met sijn groote macht [p. 128] En waer Darius met sijn pracht? En waer Salomons heerlyckheit Met Caesars groote weerdigheit, Waer zijn nu oock mede met een Soo vele hoogh-verheeven steen; Gelyck daer zijn geweest alsoo Jerusalem en Cartago, Met Trojen Wis by Ninive; Athenen en Armiden mee, End Babel en daer onderen Oock meed de seeven wonderen; En soo oock mede van gelyck Soo menigh ander Stadt of Rijck, En groote volcken hoogh ge-acht Die zijn u heel t’ondergebracht. Des werels rijckdom, pracht en staet Seer haest gelyck een damp vergaet; Sy hebben al haer tijdt gehadt, En zijn verdwenen met haer schat: De vlugge tijdt het al verslijt, En oock in veele weer bedijt. Dus neemt gestaegh wel wier den tijdt, Want die seer ras en snel ontglijt, En alsse eenmael is gegaen, Soo keertse hier met weer voortaen: De tijdt die gaet, de doodt die koomt, Daerom zijt staeg daer voor beschroomt; En neemt u tijd wel waer met een, Gelijck de Wijse Maeghden deé n, En koopt den tijdt uyt, met beleyt, Gelijckerwijs als Paulus seyt. Geen gierigheyt oock eerlijck is, Als dien, over den tijdt, gewis; Den tijdt wert vaeck niet veel geacht, En veel onnut’lijck door gebracht; Doch als men ’t wel ter deegh bevat Soo is sy doch een grooten schat, Want als men dien is eenmael quijt, Soo keert sy weer tot geener tijdt; Niet een uir tijdts en is te koop Om al des werelts schat en hoop Wy werden out, sonder gevoel, Ons tijdt verschiet, gelijck een spoel, Of soo, gelijck een water-stroom, En neevel, mist, of damp en droom; Wy werden het niet eer gewaer Voor dat ons tijdt is wegh, aldaer; Mijn tijdt van Achtendertigh Jaer Die is vergaen, soo voor, als naer, Gelijck een dauw, mist of neevel, Of Wevers spoel, of water-bel; Want siet, den tijdt doch niet en wacht, [p. 129] Hoe groot of klein men zy van macht; Maer loopt ghestaegh voort, metter vaert, Gelijckerwijs als een Post-paert: En schoon ick staegh bleef ongehout, Ick ben doch geworden dus out, En ken nu mijn jaren-getal, Maer wat my noch geworden sal, Of voorder levent, in dit Dal, Dat weet alleen den Opper-al: O! dat ick doch, met ware vlijt, Staegh mocht uyt-koopen mijnen tijdt, En die besteden tot Godts eer En mijnen besten, meer en meer; Want veel tijden verstreecken zijn, En veel dagen geweecken zijn, Waer in ick niet genoeg, bevondt Geweecken te zijn van de sond; En al dien tijdt, die wert men quijt, Die Gode niet wert toe-gewijt. Mijn tijdt is hier vergaen, oock mee Gelijckerwijs een schip op zee; ’T zy dat ick hebbe gehadt vreught, Of leet, of ander ongeneught, Of voor de windt, of tegenspoet, Of wat my anders is ontmoet, Of heb gestaen, Of heb gegaen, Ick ben dus verr’ gekomen aen; En Godt die heeft my staegh gespaert Ende voor ongeval bewaert; Waer voor dat ick hem dancken sal Soo langh ick leef in ’t aerdsche dal; En ben (Godt lof) dus verr’ soo wijt Gekomen nu tot desen tijdt, En van mijn jeught, tot deser uir, Dickmaels gehadt veel Avontuir; Een deel in de School besteed, Een deel is in de Koop-handel meed; En als ick dien verliet, daer by, Begaf my weer tot d’ study; Doch al tot eerelijck vermaeck En kennisse van meenigh saeck Of spraeck, of konst, of geleertheyt, Edoch, alles met matigheyt; Want ick my niet vermoey in dees, Maer alleen tot vermaken lees; Of dicht, of schrijf, tot tijdt-verdrijf. Of elders mede besigh blijf; Ick laet een ander staen na eer, Of daerom hem vermoeijen seer, Ick doe het maer alleen uyt lust, [p. 130] En houde voorder my gerust: Als men na eer en goet niet streeft, Dat maeckt dat men gerustigh leeft, En dat beminne ick op ’t meest, Daerom, die mijn Geschriften leest, En die dien niet gevalligh zy, Die laetse maer alleen voor my: Sy worden niemant aen-geplant Tegens sijn wille of verstant; Elck heeft sijn keur en vordeel vry, Terwijl dat den tijdt loopt voor-by, En, gelijck een pijl uyt den boogh Snellijck voort-vliegt, sonder vertoog, Als my oock weder-varen is; Want mijn kintheyt sonder kennis Was mede, en sonder beleyt, Mijn jonckheyt oock vol ydelheyt; En daer by, mijn manlijcken standt Bracht sorgen mede velerhandt; Mijn Vader sterf, out vijftigh jaer, Mijn Groot-moeder, een jaer daer naer, Bedaeght, ende leste van al, Van twintigh kinders in ’t getal. Dien tijdt is nu al langh geleen En nu al twintigh jaren heen; Myn Broeder die sterf van gelyck Voor acht jaren oock in Vranckryck, In sijn fleur, en sijn weerom-keer, Om na ’t Vaderlant te gaen weer; En soo is oock dien tydt al heen, En leven nu noch drie van tien; En van mynen Geboorte-dagh, Die men Paesch-avont heeten magh, Tot dit jaer toe, en desen tijdt, Die ben ick al geworden quijt, En is vergaen, gelijck een droom, Of gelyck is een snellen stroom: Want siet, de tydt, de vlugge tydt, Seer snellyck, als te poste, rydt; Dies neemt staegh op den tydt wel acht, Dat die wel werde door-gebracht; Den tydt verandert meed’ aldaer, En wy verand’ren oock met haer, En oock, in desen tijdt soo leyt, En wort gesocht de saligheyt. Och indien menigh menschen-kint Syn tydt wat beter had besint, En die wat beter had besteedt, Hy waer niet geraeckt in ’t verdriet; Gelyckerwys te voren quam Aen Achab en leroboam, Met Nabal, en Caligula, [p. 131] En andren meer, soo voor als na; En soo oock mede zijn geweest De Dwase Maeghden, als men leest, Ende aen and’ren meer geschiet, Tot haer onheylen eeuwigh leet; Daeromme dit staegh wel betracht, En neemt uw’ korten tijdt in acht. Den tydt wert geleecken daer na Oock by een Sant-looper, en Swae; D’een loopt, en d’ander maeijen sal; Soo maeyt den tydt het oock meed’ al Wat dat men op der aerden vindt, De Tydt en Doodt het al verslindt: En den tijdt verloopt hier seer snel, Daerom besteedt het heeden wel; Den tydt van gister is gegaen, En heeden nu gekomen aen, En morgen heel onseecker valt, Daerom siet dat ghy noyt en malt; En wy gaen na Doodts haven toe, Doch onseecker, wanneer, of hoe Dat men daer arriveeren sal; Dat weet alleen den Opper-al: Des Doodts-komste doch seecker is, Maer dien tijdt en uir ongewis; Daerom men sich bereyden moet Om te verwerven ’t hooghste goet: De tijdt die gaet, de doodt die koomt, Met reden is men dan beschroomt; En die het heeden wel besteet, betoont dat hy wel veele weet; Want het zy wat men doet of laet Of dat men wel doet, ofte quaet, Of dat men staet, of dat men gaet, De tijdt hier niet lange bestaet, Maer gelijck als een Post voort-gaet Daerom doet goet, en ’t quaet weerstaet, Soo koomt ghy in de Hemel-vreught, Daer ghy sult eeuwigh zijn verheught. Het eenighst dat de ziel verblijdt, Dat is een wel-besteeden tijdt, En al de ander aerdsche vreught Die baert maer quel en ongeneught, En daer by oock in haest verdwijnt, Gelijk een kaers die niet meer schijnt; De tijdt, de tijdt het al verslijt, En metter spoedt den mensch ontglijt, En metter tijdt soo wordt men wijs, Soo worden blonde vlechten grijs; De tijdt en doodt besluyt het al, [p. 132] Dat is, dat was, dat komen sal: De tijdt die gaet, de uire naeckt, Daerom Gestadigh bidt en waeckt, Want siet, den jonghsten dagh komt aen, Dies wilt u leven beet’ren gaen, Op dat ghy alsdan mooght bestaen, Wanneer het oordeel sal aengaen.
ICk heb eens nae een Kerck gegaen, En besagh dien met opmerck aen, En dacht hoe Godes Kerck op aerdt, (Daer sijn gemeente is vergaert) Is onderworpen seer veel cruys, Want ’t meeste cruys is in Godts Huys; Gelijckerwijs als men bevondt Hier op der aerd’ tot aller stondt, Hoe dat het Godts Kerck is vergaen Onder Nero, Diocletiaen, En andere vervolgers meer Van Godes Kercke en sijn leer, Doch hebben daer aen niet bedyt, Soo dat het Spreeckwoort is altyt [p. 133] Bevonden waer, als dat het bloet Der Martelaren vroom en goet Geweest is altoos ’t saet der Kerck, Soo dat sy deden vergeefs werck; Want gelijck de peerlen in Zee, In Donder ende onweer mee, Dan schoonder schynen als te voor, Soo blinckt en schynt Godts Kerk oock door De vervolgingh veel klaerder heen Gelijck als sy te vooren scheen; En soo, gelyck als men voor-geeft, Dat d’Eenhoorn maer een hooren heeft, Doch dat seer dierbaer is en waerdt, Alsoo heeft Godes Kerck op aerdt Oock maer een Hoorn der saligheyt In Christo Iesu ons bereyt; Doch soo heeft Godes Kerck altydt Gehadt veel lyden ende strydt, Veel rampspoet ende tegenheyt, Gelyckerwys als voor geseyt: Het Scheepken Petri heeft wel eer End’ altoos gegaen op en neer; Gelyck de Arck dreef op het nat, Soo heeft sy oock gesweeft gehadt, Sy heeft gehadt haer Sonne-schijn, En oock haer herten-leet of pijn; Doch Godt heeft staegh voor haer gewaeckt, En haer met sijne gunst genaeckt, En haer altoos bewaren sal Voor alle noot en ongeval, End’ verklaren met die klaerheyt Die duiren sal in eeuwigheyt, Alsdan sal Christi Kerck en Bruyt Daer boven allen munten uyt, Met sulck een groote heerlyckheyt, Als noyt geen tongh hier heeft geseyt, Of oor gehoort, of oogh gesien, Gelyckerwys daer sal geschien, Want daer soo sal sy zyn bevryt Van alle tegenspoet en stryt, Daer sal het eeuwigh leven zyn, sonder de doodt, of noodt, of pyn, Met vreughde sonder droeffenis, Als daer het al volkomen is, En sal soo eeuwigh zyn verheught Hier boven in de Hemel-vreught. En soo, als een Kerck staet gegront Op haer sondament t’aller stondt, End oock op haer pilaren staet, Alsoo het oock daer meed’ toe-gaet, Dat Godes Kercke staet gegrondt Hier op sijn eeuwige verbondt, Ende de Pilaers van de Kerck, Dat zyn de Leeraers van Godts werck, End’ Vroomen geven licht en schyn, Gelyck als de Kerck-croonen zyn, Diens lichten geven schyn van haer, Soo schynen sy oock meed’ aldaer, En Christus is de Deur daer aen, Om in ’t eeuwigh leven te gaen; En Godes woort haer allen sticht, [p. 134] En in de duysterheyt verlicht, Dat staet, als op den Candelaer, En lichtet aldaer hel en klaer, En verdrijft door haer helder licht De nevelen van ons gesicht, En verlicht ons soo met haer glans Op all’ onse wegen althans; Sy siet nu maer, als in een glas, Dat in een Kerck, of elders, was; Maer hier naer sal Godts Kerck met een Den Hoeder Israëls selfs sien Van aengesicht tot aengesicht, Hier boven in het Hemels-licht.
Bearbeyden, spitten, omsteken, Maer het gemoet eens zijnde claer Ende gesuyvert van gebreken, Dat blijft altoos geduirighlijck, En bloeyt in Godes eeuwigh Rijck. Daerom hy verkeert te werck gaet, Die alhier sijn Hof gaet vercieren Met kostelijckheyt en cieraet, En sijn gemoet met goed’ manieren, Of deughden, mede niet verciert, Die is van ’t rechte padt gekeert.
Den Babiloonsen Tooren Hadden ten dele al volbout, Heeft men daer mogen hooren; En groote verwerringh der spraeck En dat onder malkander, Waer door dat d’ eene had gemaeckt Dat brack weerom den ander: Den truiffel brengt my sprack die een, Den ander hem toebrochte Een hoop pannen of tichelsteen, Soo veel hy dragen mochte. Als d’eene om de hamer riep Bracht d’ander het breeck-yser; Den eenen stont den ander liep Sy wierden niet te wyser: Konden malkander niet verstaen, In ’t bouwen van dien tooren; Riep de een om hout of spaen De ander bracht een boore. Den eenen riep wilt dit Cement By het touw gaen ophaelen, Den ander die daer was omtrent, Die liet het neder-dalen. Sprack d’ eene maeckt dees steigeringh De ander ging ’t los maecken; En riep den eenen om een klingh Den ander die bracht haecken, En eischte d’ eenen een houwbijl Een schave ofte sage, De ander die gingh metter yl Hem een stuck hout toe-dragen; [p. 135] In ’t kort dat d’eene had gemaeckt Gingh de ander weer verstooren, Soo dattet bouwen wiert gestaeckt Van desen hoogen tooren, En elck verstrooide weer van daer Door d’onderscheit der talen Den eenen hier den ander daer, Elck nae sijn eygen palen.
Is de beste van altemael, Als waer in dat den Bibel is, Outtyts beschreeven voor gewis; Soo meed’ het Nieuwe testament Is in de Grieckse spraeck bekent, Gelyckerwys oock in ’t Latijn Veel boecken meed beschreeven zijn, Waer af dat ook d’Italiaen Gesprooten is en koomt van daen, De Duitsche Tale van gelyck, Is out en oock van woordenrijck: En statich is de Spanse spraeck De Franse vloiend’ toe vermaeck; Maer ’t Engels is gemengt van alles Van Duits en Frans en Vries en Wals: En zijn veel ander spraecken meer Als Turcks Chinees end Arabier, Het Pools en Ongers en Toscaens, Met ’t Portegys en Indiaens; Het Syrisch Moors en den Kaldeeuw En andre meer soo out als nieuw’ Soo leest men oock van Mitthridaet Den Koningh dat hy ’t sijner baet, Wel twee-en-twintich taelen kond Uyt-spreecken, en die wel verstond: Dat hem oock seer wel quam te pas Naedien dat hy een Heere was Van soo veel volcken, als geseyt, Die hy al geven kond’ bescheyt; Gelyck meer and’ren is geschiet, En, na het Spreeckwoort ons bediet, Dat soo veel mans zijn in een man, Als hy wel vreemde Talen kan. [p. 136] Wol gethan, Ist viel gethan. Daer en was noyt soo vroomen ziel Die niet in spotters handen viel. ’T Gaet alles op der Aerdt voor-by Gelijck den klanck of Harmony Van ’t Spel, of als een water-stroom. Of als een nevel, mist of droom.
Wy koomen hier met soet geluit, En speelen op fioel en fluit En op de Herp en op de Luit; En dat alhier voor uwe deur Ghy zijt daer in, wy zijn daer veur, Ons meiningh kont ghy licht bevroen Dat wy het niet om niet en doen; Ons heerschap (een nobelen gast) Die heeft ons dit alsoo belast, Om te verwerven uwe gunst Daerom soo pleegen wy ons konst, Ons heerschap meede by ons staet Seer wel gekleet en in ’t gewaet: Wy wenschen dat uw en zijn sin Te samen mochten stemmen, in Gelyck ghy deese snaren hoort En speel-tuigh met soo soet accoort, Wy meinen dat uw beider trouw Malkander wel gelycken souw, [p. 137] Want hy is jeugdigh en vol moet En ghy sijt schoon en hebt veel goet, Indien men dit tesamen brenght En naeden eisch t’saem ondermenght, Dit sal ackoordeeren soo wel Veel beeter als een slecht gesel. Uw buir-wyf die is oock niet slecht En behaegt dit meede terecht, Daerom siet sy ter deuren uit En luistert nae dit soet geluit; En wenschten meede dat wy maer Oock mochten speelen, nu voor haer, Doch t’wyl wy hier voor uw deur staen, Soo vangen wy het speelen aen. Stem: Alst begint. Roosemond hoor je speelen noch singen Siet de dageraet op komen dringen, Dartele duiven en swanen en mussen Souden de vaeck uit uw oogen wel kussen, Soo ’t u luste de doode te ruimen Om de lust van de leevende pluimen, Alle weiden en duinen en dalen Hunnen aem met verheugen ophaelen; ’T jeughdelyck jaer met sijn vroolycke tijen Is rechtevoort op sijn quickste te vryen, Kruien, bloemen en bomen verov’ren, En sich Proncken met leevende lov’ren. Gelyck den Fioel en den Fluit Met Chiter Harpe ende Luit, En veel meer Instrumenten schoon Te saem maecken een soeten toon, En maecken een Harmony t’ saem Voor het gehoor seer aengenaem, Het zy men jemant ter eer speelt Of dat den tydt den mensch verveelt. En hy alleen of te gelyck Te samen uitmaeckt een Musijck, En sich alsoo in eer en deucht Met de Musijck en Spel verheucht, En maecken soo een Harmony Dat voor den geest vermaeckelyck zy, Soo oock een goed’ regeeringe Die is hier oock aengenaem mee; Wanneer soo dat den onderdaen Sal met sijn overheit wel staen: En dattet hooft mettet gemeen Tesaem wel komen overeen; En leeven in eendrachticheit Gelyck het hooft en leeden beid, Dat maeckt een goede Harmony Daer soo een goed regeeringh zy: En als het Orgel in de Kerck Accoordeert, ist een suiver werck; Maar noch veel beeter is de vreed In het Lant en de kercke meed, Gelyck mede in den huis houw Wanneer de man wanneer de vrouw, En broederen eendrachtich zyn: En trecken t’samen eenen lijn Dat is oock lieflijck en soet Als David dat verklaeren doet. Den Brandt heeft aen den Indiaen Het Boom-snoeyen gewesen aen. DEn Roose-Boom in Indien Wies ruigh en rouw beneevens dien, [p. 138] Vermits daer niet een mensche quam Die haer het weelich hout en nam: Tot dat een wyle naederhant Een Roose-boom wiert af-gebrant, En nae dees tyt en jaer op jaer Soo wierten aen dit hout gewaer Als dat dees kaele Rooselaer; Droegh schoone Roosen voor en naer, Men wist in lange wijle niet Waer uit dit wonder was geschiet, Tot dat een seecker geestich quant Ont-deckt den handel naederhant; Hy liet dat juist dien Roos-boom draegt Daer aen den brant had aengeknaegt, En dat aen d’ander niet en groeit Die noit van jemant wiert besnoeit, Dies stelt hy vast en als gewis Dat weelich hout ondienstich is. Den brandt die eerst den schade deed Die leerde ’t snoeyen daer ter steed.
Waer van den een den mensch verslint, Edoch sonder gevoel en pijn En d’ander sal hem schaed’lyck zyn, En werd als zee-sieck totter doot Edoch heeft van ’t leeven geen noot, Daer d’ander wint kout en subtijl Den mensche doot als in der yl Dan noch alsulck verstorven lijck, Dat blyft voorts onverderffelyck; Maer als eens een Dominicaen Door dese plaetsen wilde gaen, En zyn voor desen wint bevrijdt Hy nam dees dooden wijt en siet En ging daer onderleggen, doch En behielt soo het leeven noch; Soo wiert in ’t belegh van Oostendt, De lycken meede aengewent Tot borst-weeringe in de wal Tot schut van schoot en ongeval; Soo kan een doot-kist of een lijck, De levende noch zyn vorderlyck.
Ende ter Schoolen lagh aldaer, Soo was het daer eens op een dagh, Dat ick den Gans af-trecken sagh; Veel reden daer wel onder door, En gaven aen het paerdt de spoor, En trocken all’ gelijcker-wijs, Doch een behielt op ’t laetst den prijs, En trock het hooft van de romp af, Die men den prijs doen alleen gaf, En wiert Coningh genaemt alhier, En maeckten daer nae goede cier: Veel doelen dickmaels na een wit, Maer een die treft op ’t laetste dit; En die het geluck heeft, die leydt De Bruyt ter Kercken, soo men seyt; En die den Papegaey af-schiet, Men alleen den verwinnaer heet. My dunckt, daer is genoegh geseyt Voor die het vat, en wel beleyt. [p. 139]
HEleen, een Peerel van de Griecken, Gingh eenmael voor den Spiegel staen, En heeft haer aengesicht bekeecken, End’ oock haer weesen ongedaen; Sy, die, als genen tijdt geleden, De schoonste was van Griecken-landt, Die sagh, hoe dat sy doen ter stede Was out, en in een ander stant; Haer voorigh weesen was verdwenen, Sy had niet als grijs of graeu haer, End’ oock haer aengesicht, met eenen, Nu beploeght en berimpelt waer; En sprack, is dit het schoone weesen Daerom dat Troyen is verbrant? Met menigh duysent man, by desen, In thien jaer gekomen van kant: Wat heeft den mensche dan te roemen Op schoonheyt, ofte fraey gelaet, Hy vergaet doch, gelijck de bloemen, Die op hun steel niet langh bestaet. Den tijdt kan ’t alles over-heeren, En schoonheyt in rimpels verkeeren, En verslijt oock yser en stael, Met alles anders, alte mael. [p. 140] EEn spiegel vertoont met klaerheit Van ’t voorwerp de rechte waerheit, Sy weet van flatteeren doch niet Dat schoon is men daer schoon in siet; En soo meede oock van gelyck Dat leelyck is dat schijnt leelyck, Heel anders men veel menschen vondt Die staegh pluimstrijcken om de mondt En heeten vaeck het swarte wit En dat leelyck is schoon by dit, Daer ’t teegendeel bevonden wort En dattet daer meestijts aenschort. Edoch deeses al niet temin Sal ’t teegendeel hier brengen in, Want men vondt by outtyts een glas Een spiegel dat wat wonders was Waer in het alles anders bleeck Gelyck het inder daet geleeck; Want quammer waer een maegt gegaen Heel schoon en cierlyck aengedaen, Van zeeden braef, van leden fier Die scheen daer in een Monster-dier: Heel leelijck van gedaent’ en vel, Macr quam aldaer een jongh gesel, Die scheen daer in seer fraey en schoon, En dat, na dees Spiegels vertoon: Veel lieden zyn oock in den schyn Anders alsse in der daedt zyn. Doch schoon dat dit soo is geschiet, Een kraey en maeckt den winter niet, Een Vryster en maeckt oock geen dans; En d’Spiegels vertoonen althans Door haren weerschyn, met klaerheyt, Van het Voor-werpsel de waerheyt. Soo gingh ick eens op myn Hof-steed’ Voor een Spiegel aldaer staen meed’, En schoude my soo daer in aen, [p. 141] En scheen my heel gelyck gedaen, En dacht, O! mocht ick mede zyn Een Spiegel, en geven weer-schyn, Een Spiegel van Godtvruchtigheyt, En deughden-spiegel, alle beyd, Voor ander menschen in ’t gemeen, End’ als een Baecken voor elck-een, Doch vinde my daer toe te teer, Te swack, ende beladen seer Met sonden, en boosheyt daer aen, Daerom sal ick my spieg’len gaen In Godes Wet-boeck, daer men leest Dat vroome Spiegels zyn geweest, Als Abram, David, Elisa, En and’ren meer, soo voor als na; Soo daer te lesen, en bekent, Maer voor al in ’t Nieuw Testament; Daer is Christus de Heere goet, Een Spiegel van ware ootmoet, Van goetheyt en ootmoedigheyt, End’ wegh die ons ten Hemel leyt; Met de Apostelen daer aen, De welcke ons zyn voor-gegaen; En die als Spiegels zyn geweest Van Godtsaligheyt na den Geest, End’ ons in deughden gegaen voor, Om ons te dienen tot een Spoor, Als Spiegels van de ware deught, Waer door men koomt in d’Hemels vreught; En elck spiegel hem-selven wel, En doe al-staegh nae Godts bevel; En Godts Woort is een Spiegel met, Gelyckerwys meed’ is de Wet, Om daer in te sien onse sond’ End’ oock het Genaden-verbondt Siet men in ’t Evangelio, In ons Heylandt end’ Heer Christo, Voorts, als ghy voor den Spiegel staet, En dat ghy u daer spieg’len gaet, En ghy daer in na het vertoon Schynt fraey van aengesicht en schoon, Soo pooght dan oock met alle vlyt, Dat ghy van binnen meed’ schoon zyt, En dat u hert, gemoet en ziel, Verciert zijn oock met deughden veel, En verbetert alsoo in u ziel Het geen u schort aen ’t uyter-deel; Het vleesch is minder als den Geest, En ’t swaerste dat weeght aller-meest; Doch de Deught heeft wel schoonder schyn, Als Deught by ’t Schoon verselt magh zyn; Maer de Deught hem oock vertoonen kan In een mismaeckt en leelyck man; Socrates was leelyck geheel, Edoch had een doorluchte ziel De Docht’ren Syons zyn geweest Oock Spiegels der Hovaerdy meest, Gelyck als Jesajas vermelt, Die daerom oock haer straffen stelt: Daeromme doch de sonden mijdt, En spiegelt u hier aen altijdt. Wert ghy oock in den spiegel wys Hoe dat uw hairen worden grys, Denckt de Voor-boden komen aen, Dat ghy haest sult ten grave gaen [p. 142] Daerom soo wilt van ’t quaet afstaen, Eer dat uw sterref-dagh koomt aen. De vroomen die sien Godt oock hier Gelyck als in een spiegel schier, Maer hier naer in het eeuwich licht Sullen hem sien van aengesicht: De goede regenten met een Syn oock een spiegel voor ’t gemeen, De goede worden daer beloont End als eeren-spiegels vertoont, Maer de quaden verwerven straf Op dat elck van ’t quaet mach staen af En spiegelen hem aen dees daet Hoe dat de straffe volgt nae ’t quaet: Hy spiegelt hem seer sacht en goet Die hem aen and’ren spieg’len doet. Den Spiegel is klaer, en geeft schijn, Soo behoort oock den mensch te zijn, En ’t Spiegel-glas niet anders wijst In Ebben-hont, als sonder lijst, Of waer meed’ dat het wert bekleedt, Alsoo oock meed’ het goet geweet Blijft althans in de selve staet, En heeft van nooden geen cieraet. Een Spiegel der Ellendigheyt Is meed’ een kindt het welck hier schreyt: Den vroomen Job is oock geweest Een Spiegel der lijdsaemheyt meest. En vele hoogh-verheven Steen, Als Carthago ende Atheen, Jerusalem, en ander meer, Zijn hoogh gesien geweest wel eer, Met vele hoogh-verheven lien, Die zyn verdwenen in ’t gemeen; Een Spiegel voor de groote Steen, En, van gelijck, voor jeder-een.
Verlockt wert, in den Koy een Smeent; En ander wilt gevogelt meer Soo wierde Troojen oock wel eer Bedroogen, meed door Synas list Ten onderganck al eer sy ’t wist, En hebben het Trojaensche paert Daeringehaelt, al metter vaert; En braecken haer Stadts-poorte af Dat voor dit paerdt een ingangh gaf, En hebben doen met vrolyckheit Dit houten paerdt daer in-geleit. Waerin veel volcks verholen lagh Die niet eer quamen voor den dagh, Als wel ter midder nacht aldaer Dat ellick een in slaepe waer, En hebben doen gelyckerhandt Die Stat in korten tijdt verbrandt, En staken dien doen voorts in brant En brachtens in deerlycken stant; Daeromme soo wacht elck hem noch Voor loosen schijn en schoon bedroch, Den vogelaer fluit soetjes, met Tot hy den vogel krijght in ’t net; En weet dat onder schoon gelaet Vaeck niet en schuilt als eygen baet, [p. 143] Want het doch al geen vrienden zyn Die op uw lachen in den schijn, Maer dicmaels onder ’t soet gelaet, Leit wel verscholen eenigh quaet. ’T is wonder meede dat een kindt Om den koy gaend onder den wint, Als oock een kleen hondeken meed ’T gevoogelt bedriegt daer ter steed; En leyt daer midden in den sluick Dat is te midden in den suick, En wert alsoo te weegh gebracht Meer door listicheit als door macht, En meer door een kint als een man Als dien sy kennen riecken, dan En vliegen dan weer wegh daer naer Ontkoomend alsoo dit gevaer; Godt geeft den kleenen nu en dan Dat niet en had den grootsten man En door Gedeons kleene macht, Wiert Midian t’ondergebracht.
ANno sestien-hondert Vijftigh ende acht Was menigh mensch verwondert, Die sulk een hardt Winter sagh: ‧ Want in langh te vooren Soo fellen Vorst niet was, Als het heeft gevroren Doenmaels op dat pas. Zee en Water-stroomen Zijn gevroren meest Oock menschen om-gekoomen, En oock menigh beest. Want soo fellen koude Is het doen geweest, Dat veel menschen benoude; Oock bevroos de kost meest. Jae het ys heeft gelegen In May noch in de Sondt, Daer men gingh veeler-wegen, En dat seer dick bevondt. Men heeft meed’ gaen planten Den Mey-boom op de Zee, Soo dick wast aen de kanten, End’ op veel plaetsen mee. ’T Welck in langh voor desen Niet is geschiet gelijck, Als men dan magh lesen In soo menigh Chronijck.
Tweemael vijf maegden zijn gelijck Die haere lampen namen doe, En gingen nae den bruidgom toe; De vijf van haer die waren wijs [p. 144] En d’ander dwaes, gelyckerwijs De dwase die namen doen mee Haer lampen sonder olie, Maer de wijsen quamen gegaen Met olie in d’ lampen gedaen; En terwijl de bruidegom verbeid, Soo vielen sy in slape beyd; Edoch ter middernacht is voort Daer een luide geroep gehoort: Siet den bruidegom koomt hier aen Daerom wilt hem te gemoet gaen, Doe stonden op de maegden meed En maeckten haer lampen gereet; En de dwase die baden seer, Dees wijse om wat olie meer; Alsoo haer lampen gingen uit Doch kreegen antwoort tot besluit, Dat geschiet nu noch nimmermeer Wy mochten beyde eeven seer, Gebreck aen oly krijgen doch Dus gaet tot den verkoopers, noch En koopt voor uw selfs wat voortaen Als sy nu waren heengegaen Om te koopen, quam onderwijl Den bruidegom al metter yl; En die wijs waren en gereet Gingen, doen in de bruiloft meed; Waer nae dat voorts de deure doe Wiert dicht en vast geslooten, toe De dwase maegden quamen doen En spraecken Heer wilt ons opdoen, Doch kreegen antwoort tot bescheit Ick ken u niet in eenicheit; Soo waeckt dan staegh want ghy en weet De dagh noch oock de uire niet, In welken dat des menschen soon Verschijnen sal of koomen, schoon.
Daer ’t hemels licht hem is omscheenen, Soo dat sijn gesicht wiert geweert En dat men hem most leyden heenen, Na den stat van Damasco toe; Alwaer dat Ananias woonde Die hem genas weerom als doe End’ sijn gesicht hem weer vertoonde Waer over hy prees Godt den heer, Voor dese weldaet hem beweesen En die de Kristen had wel eer Vervolgt, heeft hy doen onderweesen. [p. 145]
Also mijn ziel ook meeď verlankt Na u, ô! mijn Godt, en mijn Heer, Mijn ziele dorstet altoos seer Nae den levenden Godt, nae u, Wanneer soo sal ick in-gaen nu, Ende voor Godes aengesicht Verschijnen met een blijd gesicht; Mijn tranen die zijn my tot spijs Dagh ende nacht, gelijckerwijs, Om dat men daeglijcks my bespot, En seyt, Waer is nu uwen Godt? Ick gedencke staegh daer aen vry, En storte mijn ziele uyt my, Om dat ick plagh met blijd’ gebaer Voormaels te gaen onder de schaer, Met een hoope volcks hier te landt, Om u, Heer, te doen offerhandt: Wat buyght ghy u soo neer, mijn ziel, En zijt in my onrustigh heel; Hoopt gestaegh op u Godt end’ Heer, Want ick sal hem noch loven meer Voor sijne verlossingen al, Die hy aen my betoonen sal. O! mijn Godt, mijn ziele buyght vry Haer geheelijck neder in my; Daerom soo gedenck ick voortaen Uwer, uyt het landt der lordaen, En uyt het kleyn geberghte, siet, Of ’t gene dat men Hermon heet; D’een afgrondt roept tot d’ander staegh, Soo ontmoet my oock menigh plaegh, Die over my, als een tempeest, Gelijckerwijs gaen, minst en meest: De Heer des daeghs gebeeden sal Sijn goedertierentheyt, voor al, En ’s nachts oock mede sijn genaed’ Nimmermeer van my af-gaet; Ick sal seggen tot Godt mijn Heer, Waerom vergeet ghy my soo seer, Waerom soo gae ick doch in ’t swart, Van wegen d’onderdruckingh hart Sy steecken my, als met een swaert, Wanneer ick hoor der boosen aert, Dat sy tot my seggen, tot spot, Waer is nu uwen Heer en Godt, Wat buyght ghy u, mijn ziel, soo neer, En zijt in my onrustigh seer? Hoopt op Godt, want ick hem noch sal [p. 146] Prijsen en loven bovenal, Hy is mijn Godt en Heere siet, Die my verlost uyt all’ verdriet. BY Damasco, in onsen dagen, Siet men die plaets noch (als men seght,) Daer Cain Abel heeft doodt-geslagen, En staet een Pilaer op-gerecht, Noch so vertoont men daer met eenen Die plaets daer Paulus bekeert is, En van ’t Hemels-licht wiert om-scheenen, Daer nu een Kerck by gesticht is.
DE kleed’ren die zyn ons geschonken Tot decksel, niet om meed te proncken; Gelyck van Adam gebleeck meed Die met vijgh-bladen wierd bekleet, Doch nu gaet men trotsen braveeren Met gout, Syd en Satine kleeren; Veel kennen niet haer stant of stal Elck wil uit-munten boven al; Doch geen flueel of Syde laecken Den mensch soo wel verciert sal maecken Als wel ’t Godt salich leeven doet Verselt zynd met manieren goet, [p. 147] Laet ons met deugden ons bekleeden En wysheyt en ootmoedicheeden, Men vint doch geen schoonder gewaet Dat langer duirt en beeter staet: Dus laet den pracht en hoogmoet daelen Met al het proncken ende pralen, En schout de hoovaerdy altyt Soo wert ghy eewighlyck verblijdt. EN voorders schreef ick op myn hof Noch dees bedencking (met verlof) En sagh myn kleedinge daer aen En ging daer op bedencken, gaen Hoe dat d’ kleederen in daet en schijn Tot schaemte ons gegeeven zyn; Als Adam van den appel at Soo wiert doen van het vijge-blat, Gelyck oock van de vellen meed Daer nae voor hem gemaekt een kleed; Die Godt doen voor hem heeft gemaekt En dat vermits dat hy was naeckt: Waeromme praelt den mensche teer Dan op sijn kleederen, soo seer Die hem tot schaemte dienen moet Een pauw draegt op sijn veeren moet, Doch daelt als hy sijn voeten siet; En den mensche meede wel weet Wat hy te vooren geweest is, En worden sal, stof, aerd of mis; Daerom behoort hy met ootmoet Niet op te swellen in hoogmoet. Waer zijn de Keisers met haer pracht In ’t heydendom soo hoogh geacht, En Sardanapalis wel eer Met veele anderen, noch meer Sy zijn verdweenen altemael Met al haer glans, pomp ende prael; Des weerels eer en glans verdwijnt, Gelyck een kaers die niet meer schijnt. ’T is wel waer dat elck nae sijn stant En nae de wyser van het lant, Sich mach alhier bekleeden gaen Alsoo ons ’t spreeckwoort doet verstaen En seit, het kleet dat maeckt de man Daerom die ’t heeft die treck het aen: En die de beste kleed’ren draegt wort meest gesien en nae gevraegt; Doch d’gouden toom, hoe groot en waerd En maeckt daerom geen beeter paert, Doch alles moet men doen met maet En niet gaen boven sijnen staet. [p. 148] Sijt met gerechticheit bekleet Dat is het beste dat ick weet; En ’t kleet van schaemt en eerbaerheit Past best de vroomen als men seyt; De deucht is doch ’t beste cieraet En het allerdierbaerste gewaet: Het welck in eewicheit bestaet Als ’t ander altesaem vergaet; Gelyckerwys oock Petrus seit Dat vrouwen in ootmoedicheit Haer moeten vercieren geheel Want dat is haer beste Juweel, En ’t geene beeter voor Godt staet Als eenich kleenoot of cieraet. Ick wil oock meede dat ghy weet Een man die past geen vrouwen kleet, En soo weerom verbooden staet Want dat is al tesaemen quaet En gaet oock niet te weits en breet Maer draegt alleen een matich kleet: Elck nae sijn staet of nae sijn stant En nae de wyse van het lant; Alle dingh heeft doch sijn bescheit Slordicheit is geen heilicheit En d’ hovaerdy leit in het hert En juist niet staegh gevonden wert In ’t slechte kleet maer in ’t gemoet Daer in soo schuilt het quaet of goet; Gelyckerwys als men dan leest Dat Sions dochters zyn geweest, Hovaerdich in den schijn en daet Dat haer gedyt heeft tot straf quaet; De weerelt die leit oock noch vry Bedompelt in de hovaerdy, Als sy oyt van te vooren, waer Daerom moet men dat laeten naer; En schouwen d’hovaerdt als een pest, Als daerop de straf volgt op ’t lest, En denckt als u sterf uir komt aen Gy brengt maer een doot-kleet daer van: Een flodder-kleet oock niet wel past En is niet anders dan een last. En maetich goet ryckdom nae wensch Dat is oock het beste voor den mensch; Want eenen die sijn noot-druft heeft Die ist die onbekommert leeft, Die los en sloffich gaet gekleet Leeft oock meest los met geen bescheet: De kleeren maeken Vrou of Man, Die s’heeft en wil, die treck-se aen, [p. 149] En netheyt is d’Vrouwen cieraet, Maer arbeydt best de mannen staet; En onder ’t slechte kleet wel kan Vaeck wijsheyt schuylen in een man: End’ als, by outs, ’t kleet wiert verscheurt, Dat was een teycken dat men treurd’; En die den mensch de kleed’ren schonck, Die gaf-se hem niet tot den pronck, Maer om daer meed’ te zijn bekleedt, Als hier voorens is vermeldt meed’. [p. 150]
En muggen, worremkens by die, Soo heb ick om te dencken, reeden Wat ick ben voor myn schepper heden; Meer als dees vliegen en de mugh Die hier nu swermen, alsoo vlugh: Indien sy met mijn reedelyckheyt Begaeft, en deelachtigh waeren, beid Souden sy haeren schepper niet Vraegen, waerom dit was geschiet; Waerom sy sulck maecksel verwerven En in soo kleinachtinge sterven? En leeven oock alsoo onnut Als on-gediert en slim gerut, En ick die ben begaeft met reeden, Sond met alles oock zyn te vreeden; De reeden waer meed dat ick zy Begaeft, en koomt doch niet van my: Hy, die aen my dat ging verleenen, Kond’ aen haer dat geeven met eenen; En myn soo ’t hem had goet gedagt, Niet min dan deselve gewracht; En myn geschapen sonder reeden Gelyck als dit gerut op heeden; Syn meerder goetheit en genaed Tot my-waerts sonder onderlaet, Behoort my niet gelyck te maken Ondanckbaer, over deese saecken: Wat ick oock heb of wat ick zy Daer voor sal ick Godt dancken, vry En wat in my oock noch mocht misten, Daerom sal ick met hem niet twisten.
En de waerschijnlijckheyt gelijck, Dat onder al het Pluym-gediert, ’T welck met geen reden is verciert, De Vogels op ’t meest vermaeckt zijn Door haren soeten sangh, na schijn, Waer door dat het geschiedt altijdt, Dat sy soo vele tijdts verslijt, Met singen en quelen aldaer, En bootst des menschen stemme naer: De lust en liefde tot een dingh Die maeckt alle arbeydt gering. O! Godt, soo ick mijn vermaeck al In u Wet alleen stellen sal, Soo sal ick die vrywillighlijck Bedencken, en oock van gelijck Uytspreecken met vrymoedigheyt, En oock in het werck stellen beyd. [p. 151]
Die niet min lieffelyck als heilsaem daer aen groeyen; Terwijl den bloem daer af en wortel qualyck ruickt, Daer leit oock veel aen dat men een ding recht gebruickt,
Dat ick in ’t Haerlems voor-hout sagh Veel konynen, te koope staen, Daer vele quamen aengegaen: En kosten daer af haer gerijf Want niemant schier of man of wijf Of kint of elck kost een Conijn, ’T was ’t Hartie moet gejaget zyn; Soo songh de jonckheit of de jeucht En out en jongh die scheen verheucht; End ick sagh in het velt en ’t hout Soo veele menschen jonck en out, Soo dat my docht de gantsche stadt Soo veele volcks nauw in haer hadt: Gelyck men daer mocht schouwen aen Doch wierde my bericht gedaen, Dat al dees menschen of dees schaer Noch nauwelyxs de helfte waer; Dat wel in Haerlem wiert gesien Als daer wel t’ achtigh duisent lien In waren, soo men daer vermoet Ick dacht wat is den schepper goet, Die soo veel menschen spijst en voet Gelyck hy oock ’t heel aerdtrijck doet. En geenich lant of geenich stat Die niet en heeft of dit of dat; Hier vangtmen ’t wilt of schou konijn En elders wast de koele wijn; Of kooren want geen stat of lant Dat niet gevoelt Godts milde hant; Van Haerlem vertoogh ick weer doe Met de treck-schuit nae den Haeg toe, En als ick in den Haeg quam aen Soo ben ick duinwaers ingegaen, Alwaer men nae Scheveningh gaet En sagh daer aen de wegh of straet, [p. 152] Een deftich weesen of hof-steed Groot van begrijp langh en breet meed Soo dat het hadde veer of nae In duins geen gelyck of weergae, Syn name die was Sorrich-vliet Gelyck ick las, dat het soo heet; Oock sagh ick meed daer met verlof Het deftich huis en tuin of hof, Gelyckerwys veel anders meer Met recht een woon-plaes voor een heer: Gelyck den heer Cats op dees kust, Syn woningh schept en herten-lust; En sijne oude dagen daer (Als zynde over t’ achtich jaer) Aldaer in rust en vreed verslijt Veer van ’t gewoel en hof en strijt, Soo heeft by outs oock menich helt Syn woon-plaets op het lant gestelt; En daer met rusten toe-gebracht En ’s weerels staten soo veracht: Met al de sorgen van den staet Als den Dictator Cincinnaet, En and’ren meer hebben gedaen Soo d’ouden tijdt ons doet verstaen Gelyck oock Keiser Carel meed De vijfde van dien name deed. En voorts, een tyt-lanck (van gelyck) Te voor, soo quam ick in de wijck, En quam in de Beverwyck aen Daer ick wel eer had t’ school gegaen: My docht ’t geleeck sich selfs niet meer Soo was het daer verandert, seer En dat in tyt van vijftijn jaer Dat ik aldaer niet geweest waer; Ick sagh daer veel hof-steden, staen Met herelyck gebousel daer aen; Dat ick te voor niet had gesien Soo dat t’ deselve plaets nauw scheen, Soo ick niet aen veel teikens wist Dat ick daer in niet waer vergist; Alwaer te voor lagh ’t open velt Was nu menich hof steed gestelt: Ende gebouwen nae den eisch Waer van elck scheen schier een Paleis; Daer gesticht tot lust en vermaeck, Dat my toe-scheen een wonder saeck, Dat ick ’t daer soo verandert vond’, Soo dat ick schier die Wijck niet kond’: Ick dacht, wat baert den langen tijdt, En menschen-arbeydt, niet met vlijt, Het maeckt van huysen, dorpen, steên, En groot, het welck te voor was kleen; Amsterdam is out-tijdts geweest Maer Visschers-hutten, soo men leest, En is gestegen uyt den slijck, En nu geworden machtigh rijck. En vele ander steden meer Zijn groot, die kleyn waren, weleer, En zijn soo, door Godts zeegen goet, Alsoo gestegen in voorspoet; Mijn hert, siet dat ghy oock soo doet, En toe-neemt in het ware goet, (Door Godes zegen en genaed’) En dat ghy u vercieren gaet Met deughden en Godtsaligheyt, Soo sal hier naer in eeuwigheyt Voor u die Croone zijn bereyt, Die voor u nu is wegh-geleyt. [p. 153] Daer is doch ’t ware Vaderlandt, End’ aller eeuwen salig’ standt.
Geneughte buyten Godt en kan niet lange duiren: Al schijnt de Werelt schoon, dies echter niettemin, Het eynde van de lust dat heeft een adder in.
Van ’t weelige Stadt-huys Gedencken aen den Hemel, En treedt vry in ’t gedruys, Als van der Aerd’ geresen, Op Sterr’, en Son, en Maen; Hier wert u door bewesen Hoe dat het eens naer desen Den Saligen sal gaen. §§§§§§Constanter.
End eer en luister-bloem, Ghy zyt de schoonst alleen En ghy en anders geen; Syt de cieraet van onsen tydt, Uwe bevallyckheit [p. 154] O! overschoone meit, Die munt uit altydt: Daeromme ick dit liet begin OP de wys, Om een die ick bemin. ALs ick sprack Coridon Cloris uw seeden Seer hoogh verheffen wil Als ick te vooren Uw eerstmael sagh op ’t feest by uw gesellen, Soo wasser nae myn scheen Geen ander Herderin, Waerop dat ick mijn min En hert kond stellen. §Uw onbesmette deugd U fraje seeden, Die uwe frisse jeucht Met lof bekleeden: Sal ick staegh over al prysen en looven Cloris daer ister geen Die ghy in brave seen En wel gemaeckte leen Niet gaet te boven. §Uw oogen, u gesicht, Soo helder schijnen, Dat sy een ander licht Heel doen verdwijnen; Gelijck wanneer de Son vertoont sijn luyster, Verdwijnt de silv’re maen, De sterren die vergaen: Men sietse niet meer staen, Sy werden duister. §Och! woud ghy by de myn Uw schapen weiden Daer goede heiden zyn, Soud ickse weiden. Woudt ghy uw lammen by de myne jagen, Mijn lichaem en myn goet. Mijn leeven en myn bloet, Soud ick voor uw behoet Goet willich wagen.
En dat selfs tot aen den Rijn, Doch het wilde gans niet zyn, Ick vermochte niet te slapen; Tot ick weer by Cloris quam En van haer myn afscheit nam. Doen most ick, wat soud ick maken Weerom nae de Twente toe, Clelia die sprack, wel hoe Hoe staen heeden uwe saken, My beduncket gants en gaer Dattet beeter met uw waer, [p. 155] Clelia heeft recht geweesen, Ick wierd meer en meerder kranck Phyllis gaf my eenen dranck, Of ick soo konde geneesen, Edoch aller kruiden konst Was vergeefs, en heel om sonst; Ick heb doen geen moeit verschonet Scheepte over nae Hollant Nae de water lansche kant, Alwaer dat Clorindus woonet, Clorind die vermaerde man Die soo treflyck singen kan. Ick quam by hem, wilde singen, Als in Emderlant voor heen Neen myn moet en lust verdween: Al die woorden most ick dwingen Myn schaduw gingh van my, maer Ick was nergens min als daer; Daernae quam ick tot de Vriesen, Sagh haer schoone vee, daer aen In die vette weiden gaen; En die schapen,en die Biesen O hoe wel is hy daer an Sprack ick, die soo leeven kan. Nu wil ick uw niet misgunnen; Jae ick wensch noch daer toe meed, Dat ghy langen tijt, in vreed Uw beesten daer weiden konnen; Ghy, o! herders van het lant, T’ wijl ick blijf in droeven stant. Wel hem die sijn vel kan bouwen, Lieve herders, gelyck guy, En hebt uw leeven met my, Niet den wint toe te vertrouwen Ghy hebt uwes vaders goet Ick moet swerven op den vloet. Nae dit heen en weeder reisen, Quam ick eindelyck hier heer En tot dus veer over ’t meer: Verder kan ick nu nierdeisen En kan nu niet reysen meer D’wijl ick wint en zee ontbeer. Dagelycks gaet de sonne neder, En dagelycks weer opstaet En nae haren cours voort-gaet; Maer wanneer sie ick nu weder Ach! wanneer koomt doch dien dagh, Dat ick Cloris weer sien mach.
WAs ick een Coninginne Hier op der Aerd, Soudt ghy my dan uw’ minne Wel achten waerdt, Soudt ghy my dan welwillen, seght Tytirus? TYTIRUS. Trouwe min heeft sulck een kracht, Dat sy hoogheyt niet en acht [p. 156] Waerder is my uw persoon Als Coninghrijck, of Keysers Croon. CHLORIS. Daerop soo geef ick u dees Roos, Al van mijn hooft, Seer soet van geur, en schoon van bloos, Midts ghy belooft, En my in eer en deught alleen bemint. TYTIRUS. Ick min u, en anders geen, En al mijn levendt, met een, Sal u liever sonderlingh, Getuyg’ daer af zy dees Trou-ringh. VEel die houden ’t voor gewis Dat in ’t aerdrijck leevendt is; Dat by haer dus wert verklaert, Want indien dat in de aerdt Of den gront, geen leevendt waer, Hoe soud die dan voor en naer Soo veel vruchten brengen voort, On-verdort en on-versoordt; Gelyckerwys meede was In de bomen en ’t gewas, Want soo men een boom af-kap Soo verdroocht sijn leevens sap, En de stamme die verdort Als sy af-gehouwen wort: Of dat dien is uitgegaen, Dan soo ift daer meed gedaen; Soo oock het met den mensch Soo langh duirt sijn levens draet, Als hy levens voedsel heeft, Maer wanneer hem dat begeeft, En d’adem niet langer speelt, Dan is hy gelijck een beelt, Of dan ist met hem gedaen, En sijn krachten zijn vergaen.
men hem had gescholden, Trock hy ’t sich niet eens aen, Maer seyd’, ’t is Coninglijck, met quaet te zijn vergolden, Als men heeft wel-gedaen. Werpt u sorgen op Godt al, Hy ist die ’t wel maecken sal. Wel doen, en vrolyck wesen Wort van Salomon gepresen. [p. 157] Gebruycke de jeught, Terwijl ghy meught; En bruickt den tijdt Eer die ontglijdt. DEn tijdt moet men wel gaed slaen Al eer-se ons ontvliedt, En laten s’ niet voor-by-gaen: Want sy seer ras wegh-schiet; En alsse is verloopen, Soo keert die niet weerom, Men kan geen uir tijdts koopen Om eenigh Vorstendom, Noch om geen Rijck of Stedens Soo oyt Vorst hier besat, Dies wilt die wel besteden, Want sy verdwijnt seer rat: ’T welck oock meed’ gingh verklaren Ovidius by sijn tijdt, ’T verloopen van ons jaren En hoe den tijdt ontglydt, Nae de jeught volght het ouwer, Nae de vreughd volght verdriet, Dan komt des Doodts waerschouwer, En verschoont niemant niet; [p. 158] Wy werden ongevoeligh Out, en bejaert gewis, En werden het, al woeligh, Niet gewaer, voor men ’t is. Daerom soo bruyckt u jonge tijdt, En mint in eer en deught, Al eer dat dien u heel ontglijdt, En ghy niet meer en meught. Den mensch en ’t vee, vogels en vis, Doch al te saem geselligh is; Waeromme dan de jeught gespaert, Naed en al ’t gediert op der Aerdt Wenscht om te zyn gepaert hier mee Als oock de vissen in de zee, En oock de dieren in het wout Gelyck oock meed het dadel-hout; Mettet gevogelte dat leeft En hoogh boven de aerde sweeft, End den Crocodil aen het strant. Die in ’t water leeft, en op ’t lant, Als oock de steenen op haer wys Die paren, meed gelyckerwys Soo dat al ’t geene dat men vint Gesellich of sijn gaed bemint: Waerom soud men dan sijne jeucht Voorby-gaen laeten sonder vrucht; En niet waernemen desen tyt Die als een post seer haest verschryt; Dus bruickt, t’ wijl ’t uw gebeuren kan Uw tyt, in eer en deugden dan En weest staeg matichlyck verheucht En denckt altoos op de eeuw’ge vreucht. SOo seecker als het zaet, Dat in d’ aerd’ wordt gezaeyt, Daerna weerom opstaet, (Voor dattet wordt gemaeyt) Soo sal het menschen-kint Oock wederom opstaen, Als Godts oordeel begint, En d’jonghste dagh komt aen. Ander tyden, ander morgen, Brengen mede ander sorgen. Die hier wel heeft geleeft, Oock een goet eynde heeft. Den mensch die maeckt wel het besluyt, Maer Godt die voert de saecken uyt; [p. 159]
linckernyen, menschen de met dien op-rechten Romeyn, dat sijn Huys voor de oogen van een jeder mocht open-staen, altoos. als door-luchtich wesende, [p. 165] even, als eenen anderen, (doch, waen-wijsen bedil-al) wenschte, dat voor des Menschen herte, een venster mochte gestelt zijn, om desselfs krinckel-bossen en Schuyl-hoecken der linckernyen, te moghen van buyten beschouwen; voorwaer, (by gelijckenis, end in maniere van Spreecken,) so heden-daeghs veler herten gheveynstert, en door-luchtich waren, men soude, (de goede, niet te nae ghesproocken,) in vele van deselve vinden, de goede Castelen van hooghmoet, Lust-hoven en Prieelen, van begeerlijckheden en wel-lusten, mitsgaders, torens van gramschap, haet, nijt, en andere ghebreecken meer: en dit versteende herte beset vinden met veel steen-klippen der sonden, die ter eeuwigh-duirende verderffenis en ondergangh strecken, en onderhavigh zijn, en alsoo beruyght, datter het goede niet kan door-dringhen, noch toe genaken konnende; even als men van de hedendaeghse overblijfselen des Babiloonsen Toorens schrijft, als dat deselve nu met ongedierten omcingelt werdt. Soo dat men derhalven daer toe niet geraken noch genaken kan. Soo is des menschen herte dickmaels vervult met quade bewegingen, en gebouselen der ongerechtigheden, en die versien met soo veel wisselbancken der wisselbare aerdsche herts-tochten, goederen en dingen, soo dat het goede gewisse daer dickmaels moet buyten staen, en de eerste en tweede doot haer gewisse sitplaets en vesting schijnt daer in te sullen nemen; waer door den goeden Geest, beladen met den schat der ware wijsheyt, daer geen plaets in vindt, om den tempel der deughden, van liefde, geloof, hoope, geduldt en vreese Godes daer in op te rechten; als dit herte daer beneffens, beset zijnde met soo veel krinckel-bossen en warrende dool-hoven, alsoo datter voor den mensch geen goede uytkomst aen en zy, of doorkomst, ’t en zy hy ghetrocken en geleydt werdt door Godes Geest, en den draet der Heyliger Schrifture, als die hem de Heer-baen, middelen wegh aenwijst, om al dese quade gronden, of fondamenten, met [p. 166] gebousel of gespansel, van daer te doen verplaetsen, en dat, gesuyvert van alle gebreecken, te doen bewoonen, door den Geest der liefden, vreede ende vreughde in den Heere; bouwende alsoo daer door hier op aerden in die Stadt Godts, wiens bouwer en Schepper Godt is. Hebr. 11.10.
HEt sal my meer verheugen, dat ick self weet, wat ick ben, alst my sal bedroeven te hooren, wat andere van my seggen, en ick wil liever goet zyn, dan schijnen soo te wesen, soo is oock een oprecht Kristen, alhier, gelyckerwijs een reis gesel, sijn leven, is sijn wandelingh; Christus sijnen wegh en den Hemel sijn ware vader-lant, daer hy t’huis hoort. Daeromme myn gemoet en hert, siet, dat ghy Hemels borger wert.
Wanneer soo dat Tiberias, Hier voormaels afgevallen was Door enen Commandeur, aldaer Den welcken Clitus genaemt waer; Als doen soo heeft daer Iosephus Dees Stadt met list verovert, Hy sloot de poort tot Tarichee, En rust een scheeps-vloot ter zee; Twee hondert dertich sterck getelt En op elck schip vier man gestelt: Sijn soo gekomen in ’t gesicht Voor dees stat Tiberias, dicht En onderwijl soo quam hy an Allenelyck, maer met seven man By dese stadt te lande waert, Doe wierden dees Borgers ver-vaert En meinden, dat de schepen al Waren, vol volcks tot overval, En gaven hem haer stadt doen op, Doen, liet hy vatten by den kop Dees Clitus, die de oorsaeck was, Van de afval vanTiberias, En heeft sijn vonnisse geseyt: Hy soud verliesen d’ handen beid, Edoch op dees Clitus begeert, Heeft hy, de straf gemodereert; En liet hem houwen d’ene handt, En Clitus heeft in desen stant Sijn eene handt selfs afgesneen, Tot loon, van sijne moiticheen.
Gunstige vrient saluit, dient desen, dat op dato met dees descriptie tot Corinthen ben aengekomen, en hebbe dese, eertijdts seer vermaerde stadt, nu geheel verwoest bevonden; doch soo siet men daer noch eenige teykenen van oude muiren, oock staen hier noch een weynich oude huysen, en is meest bewoont met Greecken, voorts is hier niet meer besonders te sien, dat schrijf-waerdich is; dan een oude kercke, daer de Greecken seggen, dat den Apostel Paulus in gepredickt heeft: doch soo heeft Paulus aen dese stadt twee brieven geschreven [p. 175] gebadt, en is dit voormaels een groot-machtige en heerlijcke stadt geweest, daer veel Coningen en Vorsten nae malkander in geregeert hebben; en is geleegen tusschen twee zeen: en was seer schoon betimmert en vast bemuyret; ende een heerlijcke koop-stadt rijck van volck, hebbende gehadt twee zee-havenen; daer men aen beyden zijden heeft konen aen varen: en is soo hoogh opgesteegen geweest, door haren koop- handel, soo datse de stadt Romen tegens haer veracht hebben, want als de Romeynen op een tijdt haer Legaten aen die van Corinthen gesonden hadden ende in hun stadt gekomen waren, soo hebben sy die van boven door een venster (in het voorby-gaen) moetwillichlijck met water en vuilnis begoten; waer over de Romeynen soo verstoort zijn geworden, datse haren Borgemester L. Mummium met een groot deel soldaten nae Corinthen gesonden hebben, die de Stadt ingenomen, geruineert en verbrant hebben; en kregen de Romeynen hier een groten buit en roof van konstige en kostelijcke Tafereelen en beelden, daeronder een beelt van den konstrijcken schilder Aristides, dat voor 60000. Cronen gekoft was, met vele andere rare beelden en Tafereelen meer; soo dat niet alleen Romen, maer geheel Italien door desen buyt verrijckt en verciert geworden is; edoch soo nam desen Borgemeester L. M. voorseyt, voor hem selver daer niet af, hy soo arm was, dat sijn dochter door die van de stadt Romen most be-giftiget en uytgehoulijckt worden; ende is dese verstooringe 143. jaren voor Chrifti geboorte heeft Julius Caesar deselve weer opgebout, en is weer een schoone stadt geworden, daer kostelijck koper-werck gemaeckt wierde; en hier in dese stadt heeft Paulus anderhalf jaer geweest, en daer voor een tijdt langh by een tapeet-maecker gearbeyt; en heeft daer veel volcks bekeert; nae welcken sy eyndtlijck Anno. 1453. van den Turcksen Keyser Amurathes is beleegert geworden; en was dese stadt doen met drie muiren omringht, alsoo datse onwinbaer scheen; doch nae dat de Turck de eene muire aen stucken geschooten hadde, [p. 176] al aen de tweede muir gekomen was, soo wiert dese stadt moetwillichlijck aen hem overgegeven; onder den welcken sy als noch staende is en wort nu Coranto genaemt, leggende 199. mijlen van Jerusalem af, voor dese stadt leyt oock een Bergh Acrocorinthus genaemt; bijkans een mijle hoogh daer voormaels een tempel van de Godinne Venus opgestaen heeft; daer wel duisent jonckfrouwen in geweest hebben, en is dese stadt gelegen by de engte Isthmus genaemt, en wierde voortijdts het licht van Griecken-landt geheten; doch om desen brief niet te langh te maecken, soo sal ick u l. het andere verhalen wat my in mijn reyse herwaerts ontmoet is, (end in de weerom reys mede noch ontmoeten mocht) als ick met lieve weer by u l. in Vrieslandt sal aengekomen zijn; inmiddels nae groetenis &c.
En schoude met vermaeck, aldaer het werck des Heeren; [p. 178] Ick sagh daer bomen staen en bloemen op den grondt, Waer aen mijn nieusgier oogh sijn vol vermaecken vondt De bomen waren daer met vruchten overladen, Waer mede dat ick gingh mijn grage maegh versaden: Ick sagh daer veel gewas en oock verscheyden kruit Dat stondt en groyde daer, en dat met meenich spruit; ’T welck uit der aerden sproot, met wortels ende looten En menich ouden stam daer die welich uitschoten: Hier op viel mijn gedacht, gelijck als in een droom, En dacht dus steeckt het jongh gewas al van den boom Den ouden tronck voorby en spruit om hoogh verheven, T’wijl d’oude stam verdort en staet als sonder leven, Soo gaet het met den mensch, den ouden mensch vergaet, Den jongen wederom al groejende op-staet; Versterckt de werelt weer, die anders viel in duigen, Ten ware Cupido de herten dede buigen; Van out en jongh van ’t geen daer de natuir nae streeft, Waerdoor men nae sijn doot noch in sijn spruiten leeft; Dat geeft weer nieuwe vreugt, end gelijck een nieu leven, Op dese hoop heeft hem A. B. oock meed begeven Tot d’echtelijcken staet, nae dat hy al bevoor, Toe deugt en wetenschap getreden was, in ’t spoor Het Rooms en Frans geleert, en hare wetenschappen, Waer door, dat menich tot der eeren-tempel stappen; Diens tijdt-verdrijf staegh was in eerlijck’ oeffeningh In konst en wetenschap en menich ander dingh, [p. 179] Dewelcke hem alsoo gestadich heeft gedragen, Dat hy ontkomen is, all’ quade geselschaps-lagen; Want als hy eensaem was, soo nam hy sijn vermaeck, In boecken of Musijck oft’ in een ander saeck; Doch om nu weerom op ’ t voorgemelte te komen, Nae datnu A. B. had de deugt van C. D. vernomen, En haer gratieusheyt en vriendelijck gelaet En voorts al ’t geene dat den mensch dient tot cieraet, Als een vroom levend meed, verselt met goed’ manieren, Den welcken hier den mensch op ’t allermeest vercieren; Bevalligh en eerbaer en van een goet geslacht, Van vrome ouderen, en oock wel op-gebracht; Van heuschen ommegangh en deftich in het wesen, Van goedertieren aerdt en deuchtsaemheyt by desen, Soo heeft hy ’t oogh gewent nae dese kust en wijck, Om daer te havenen, want deugt soeckt haers gelijck; En gingh haer soet’lijck aen en om het Jae-woordt smeecken, Soo langh ten laetsten is het neen voor ’t jae geweecken; Doen kreegh hy eerst sijn wensch nae desen fijnen strijdt, Soo volgt nae droefheyt vreugt, nae deugt het loon altijdt, Dus A. B. en C. D. wilt u nu t’saem verheugen, In desen soeten tijdt nu alles doet vervreugen, End in sijn bloejen staet, gaet nu in ’t echts-prieel; Verlusticht uwsnu daer ’t is uw bescheyden deel, D’Echt is eenen Paradijs voor die dien wel beleven, Wilt dan in desen Hof van eeren u begeven, [p. 180] En wiedt het on-kruit uyt, en bout de liefde plant, Godt geve, dat ghy soo meucht groejen overhandt; In liefde en voorspoet, soo langh ’t u mach behagen, En dat het naeste jaer uw lootien vrucht mach dragen, En dat al nae uw wensch, waer mede ick besluit, En wensche alle heyl aen Bruidegom en Bruit. [p. 181]
HEt spreeckwoort dat seyt waer, dat gemeenlijck de jongen Soo pijpen voor en naer, gelijck de ouden songen; Gelijckerwijs als men hier aen dees Prente siet, Aen dees Baldadicheyt dewelck alhier geschiet; Ghy siet hier af-gebeelt hoe mannen ende wijven Op dese plaets en tijdt veel willusten bedrijven, Den eenen heeft daer yets gehangen voor de deur, Den ander lacht daer om, den derden klopt daer voor; Den vierden siet men hier t’ saem dansen ende spelen, Het schijnt den tijdt die doud haer anderssins verveelen, [p. 182] En meynen soo verlicht als dattet niet valt swaer, En dat den kermis maer koomt eenmael in het jaer; Den dranck die is in ’t hooft de wijsheyt is daer buiten, En daerom doen sy soo dat niet seer wel wil sluiten, De kind’ren sien dit aen, volgen hen ouders naer, In dronckenschap en quaet en maecken groot misbaer, Hoe souden sy van hen doch jets goets konnen leren, Daer sy hen ouders sien soo aenstellen en tieren; Waer naer het gasthuis volght veeltijdts in het gemeen, En dat noch allermeest hier naer het droef geween, Dus ouders wie ghy zijt met dese quael bevangen, Wilt uwe kinderen staegh doen goede voorgangen; En wijst haer op den wegh, en op het spoor der deught, Op dat ghy soo aen haer beleven meugt veel vreugt, En wilt u alle tijdt hier mede oock soo dragen, Dat jeder in u doent schept lust en wel-behagen; En doet af-stant van ’t quaet, en van baldadicheyt, En tracht nae ’t hooghste goet, en de eeuwighe salicheyt.
[p. 184]
Hun onderlinge plicht te samen onderhouwen, En elck sijn werck waerneemt en slaet sijn dingen gaed, De vrouwen binnens huys, de mannen op de straet; (5) De vrouw de gaet ter merckt, om haer gesin en boden Van noodruft te voorsien, en dat in alle noden, Of spreeckt haer vrienden aen wanneer de tijdt het lijt, Waer door dat overhandt de vrienschap groeyt altijdt, De man de is beleeft en wetigh in sijn saecken, [p. 185] (10) Waer door dat sijn huys magh in beter standt geraken; Hy gaet uyt om profijt, of om wat winst te doen, Waer meed’ hy sijn gesin met eeren mochte voen: Het welck de vrouw dan weer gaet wijsselijck besteden, Om hare huysgesin te voeden en te kleeden, (15) En vele anders meer. Wanneer de vrouw wel spaert, En dat de man wel wint, daer af het huys wel vaert. Wijsheyt in mans, geduldt in vrouwen, Dat kan het huys in rusten houwen. Foeminarum virtus, viri reverentia. Mans eere, vrouwen deught. La plus belle piece de mesnage est une bonne femme. Het beste stuck van ’t huys-bedrijf, Dat is een goet en handtsaem wijf. [p. 186]
[p. 189]
En viel om laegh weer neer, Alsoo veel menschen oock hen selven meed’ bedriegen, Als sy rysen ter seer, (5) En trachten veel te hoog in d’ min of staet te stijgen, Of tot des werelts eer; Als sy met haer begeert geen goed’ uitkomst verkrijgen, Maer dalen althans weer. Icarus & Phaeton nimium dum magna capessent, Occidit hic flammis, ille peremtus aquis, Mens infirma hominum Coeli perrumpere claustra Cum studet; in tenebras praecipitata ruit. [p. 190] Icarus Daedali filius fuit, qui una cum patre è Creta fugiens, fretus alarum fiducia, quum ultra patris jussa altius evolasset, solisque ardore cera quâ pennæ continebantur, liquefacta esset, ita ut ab alis deflueret; decidit in mare, quod est inter Samum & Miconum, quod ab ejus nomine Icarium dictum esse fabulantur Poëtæ, Ovid. 3. tristium. Icarus icarias nomine fecit aquas. Die wel eer te hooge vlogen, Vonden sich wel licht bedrogen. Qui monte plus haut qu’il ne doit, Plus bas chet qu’il ne vouloit. Ut lapsu graviore ruant.
Waer doch koomt dees naem van daen; Van dees landouw, die men siet, [p. 191] Gelegen in d’Stadts gebiet, (5) Alwaer dees Hof-steed’ in leyt, Midden in de groene weyd’, Die men de Padde-poel hiet? Dat daerom moet zijn geschiet, Om dat ’t landt is laegh van grondt, (10) Daer in men veel poelen vondt, End’ wateren in ouden tijdt, Met Reyt-bossen wijt ende zijt; Gelijckerwijs als een moras, Het zy het uit-getichelt was; (15) Of dattet anders is geschiet, Dat men nu des Stadts-tafel hiet.
Die eertijdts heeft belecht gehadt En overwonnen en bestreden, Soo vele landen ende steden, (5) Die wiert ten laetsten weer berent, End’ overwonnen in het endt, Van de Romeynen seer heldadich; Soo draeyt het werelts-radt gestadich; En Room is oock belecht geweest, (10) Van de Volschen, alsoo men leest, Doch heeft daer nae d’uit-tocht begonnen, [p. 192] En vele steden overwonnen; Als oock Carthago t’onder-gebracht, Met Coninghrijcken door haer macht: (15) End’ als Fraeneker meed’ voor desen Beleegert was door vele Vriesen, Soo heeft de Sax de stadt ontset, En haren anslach soo belet; En daernae zijn sy uit-getoogen, (20) Om die van ’t Bilt te overmogen.
Nu vijf-en-twintich jaren lange, Soo sal ick hier verhalen gaen Wat dat geschiet is over lange; (5) Van die tijdt af, ’t zy oost of west, En voorts in alle werelts-hoecken, En sluiten soo dit boeck op ’t lest, Die ’t weten wil, mach het nae-soecken; En is dit maer in ’t kort gestelt, (10) Als inhout der verscheyde saecken, By anderen wijder vermelt, Die daer breder gewach van maecken. [p. 1-29: Historien van anno 1634 - 1659] [Register of bladt-wyser deses Boecks] |
|
Tekstkritiek: |
|
fol. a6v op voor Ossan niet cursief fol. a8v vs. 2 Van er staat: Vrn ibid. vs. 14 Op er staat: OP p. 7 vs. 7 bomen er staat: boom ibid. vs. 30 men er staat: mn p. 8 vs. 84: hier breekt de tekst af. In ex. UBL 1203 B 33 is een notitie ingeplakt: ‘Nu volgt weerom van dees hofsteed // Van Nieuwenburg als voorseyt meed.’ De custode is En, maar p. 9 begint met Men p. 122 vs. 11 paert er staat: paett p. 123 vs. 20 gaen, er staat: gaen. ibid. vs. 32 bedieden dat. er staat: bedieden. dat ibid. vs. 42 doosen er staat: dooseu ibid. vs. 54 weer er staat: weet ibid. vs. 59 voeght er staat: volght (UBA O 60-2243 heeft wel voeght) |