Jurriaen Bouckart (de Boccard): De ballingschap van Scipio Afrikanus. 1658.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton013450 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[fol. π1r]

DE

BALLINGSCHAP

VAN

SCIPIO

AFRIKANUS.

TREURSPEL.

[Vignet: gravure, scène uit het spel]

t’ AMSTERDAM,

By Jacob Lescaille, op den Middeldam, in ’t jaar 1658.


[fol. π1v: blanco]
[fol. π2r]

INHOUT.

NA dat Publius Scipio, toegenaamt Afrikanus, die de Kartagenenzers en Hannibal in Afrika overwon, en Kartago aan Rome schatbaar maakte, uit Azien, daar hy, met zyn broeder Lucius Scipio, den Koning Antiochus t’onderbracht, weder te Rome gekomen was, wert dees by ’t Roomse volk verdacht, dat hy zyn gezag moght misbruiken, en zich tot opperhooft in Rome opwerpen: waarom de Tribunen van ’t Roomse volk, door de verrezienste aangeprikkelt, hem te recht daagden, en betichten, dat hy, in ’t sluiten van de vrede in Azien, zich zelven, tot nadeel van den Staat, had verrykt; doch dewyl dit meer uit quaat vermoeden, als by klare blyken, hem te laste geleit wiert, zoo verantwoorde hy zich zoo vrymoedig, dat al het omstaande volk, aan wien hy in ’t lange zyne voorgaande daden indachtig maakte, hem begunstigde, en na het pleiten, als in triumf, ten Kapitool geleide, waar door de Tribuins en Rechters gestoort, hem terstont weder daagden: maar hy, te moedig op zyne voorgaande triumfen, niet willende andermaal voor den Rechterstoel verschynen, vertrok datelik uit Rome, tot Liternum op zynen lusthof: waarom de Rechters, in zyn afwezen, geraden vonden het vonnisse te vellen, dat Scipio, die al te grooten gunst in Rome hadde, (en door wiens gezag de vryheit, als hy zyn aanzien wilde misbruiken, gevaar van schipbreuk liep) buiten de stad moest blyven, tot dat zy goet vonden hem weder in te dagen.
Het Tooneel is te Rome.


[fol. π2v]

NAMEN

DER

PERSONAADJEN.

 TISIPHON.
 EMELIA, Gemalin van Afrikanus, en dochter van d’overleden Paulus Emilius.
 PUBLIUS SCIPIO AFRIKANUS.
ASKAAN, eenigen zoon
JULIA, jongste dochter
KORNELIA, outste dochter		 }
} 		van Afrikanus.
 LIVIA, Voester van Julia.
 PORTIUS KATO, Hooft van de Rechters.
SEMPRANIUS GRACHUS,
QUINTUS PETILIUS,		 } Tribunen of voorstanders van ’t Roomse volk.
 LEPIDUS, Burgermeester van Rome.
 LUCIUS SCIPIO ASIATIKUS, Broeder van Afrikanus.
 TIBERIUS GRACHUS.
 FABRITIUS, dienaar van Tiberius.
 VENUS.
 KUPIDO.
 WICHELAAR.
Continue
[p. 1]

DE

BALLINGSCHAP

VAN

SCIPIO
AFRIKANUS.

EERSTE DEEL.

TISIPHON van onder opkomende.

HIer kom ik Tisiphon uit d’onderaartse kolk
    Door Pluto opgeprest, niet om het wufte volk
    De helsche nydigheit vergiftigh in te blazen;
    Een ander heeft het graauw alreê verwoet doen razen.
    (5) De zwarte en magre Nyt, die holgeoogde kol
    Vol van vergift en gal, die nimmer uit haar hol
    Een voet verzet, ’t en zy om iemant te belagen,
    Die draagt daar op haar roem, waar door dees logge en trage
    En opgeblazen hex, zoo moedigh is, dat zy
    (10) In list en macht haar zelfs gelyken derf by my,
    By my, zeg ik, die ’t hels en aartsche Ryk doe beeven.
    Zy heeft de herten wel tot afgunst aangedreven,
    Waar door ze Scipio, dien dapp’ren Vorst en Heer,
    Nu nydig haten, en bezoedelen zyn eer:
    (15) Doch hier uit kan de hel noch weinig voordeel trekken,
[p. 2]
    ’t En zy men dezen Helt tot weêrwraak kan verwekken,
    En hierom is ’t dat ik van onder kom om hoogh:
    De helgodt, die my mint als d’appel van zyn oogh,
    Vertrouwt zich op myn list en macht, waarom ik zweere
    (20) By ’t onderaartsche Ryk, dat ik noit wederkeere
    Uit dit Latyns gewest naa ’t duister Acheron,
    Voor ik de Roomsche Vorst, die Hannibal verwon,
    Zie zwemmen in het bloet der Roomsche burgeryen.
    Ik wil het zwaart, het welk voor Rome plach te stryen,
    (25) Nu wetten tegens Roome, en weder al de leên
    Ophitsen tegens ’t hooft dat voor hun heeft gestreên.
    Zoo haast ik Scipio met deze toorts zal naaken,
    Dien ik in ’t helsche Styx van menschevet liet maken,
    Zoo zal terstont zyn borst, die noit wraakgierigh was,
    (30) Opzwellen van de wraak: hy moet het harrenas,
    Dat hy voor Rome droegh, nu tegens Rome dragen,
    Het zy hem lief of leet: en eer ’t begint te dagen
    Sluip ik in zyn vertrek, alwaar ik hem dan licht
    Hervormen zal. Maar stil; een aanslagh van gewicht
    (35) Gelyk als deze, dient men ryp’lyk t’overwegen
    Met een doorkropen list, een krygshelt, die zyn degen
    Van jongs af voor den Staat van Rome heeft gezweyt,
    Te trekken van zyn plicht, vereyst meer listigheyt,
    Als ’t woeste graauw hun trouw meinedigh te doen breken.
    (40) Hoe! zoud’ ik daarom dan myn aanslagh laten steken,
    Dat doe ik niet, o neen, ik ben die Tisiphon
    Die door myn kragt alleen de sterren, maan, en zon,
    Verduister en verdoof; de gantsche werelt mede,
    Verschrikt en zweet van angst zoo haast ik die betreede.
    (45) Myn macht is onbepaalt, zoo is ook myne wil,
[p. 3]
    Ik breek, wanneer ’t my lust, de groote Hemelspil,
    En heffe d’aartkloot op, en laatze weder rollen,
    De huizen ruk ik om, de menschen zuizebollen,
    Versmooren onder ’t puin, en stikken in haar bloet.
    (50) Bedrog, Gewelt, en Moort, die zyn myn waarste stoet.
    Ik min en streel met lust de looze lantverraders:
    Ik his de kinders op tot moorden van hun vaders.
    De moeder door myn raat verworgt haar eigen vrucht,
    Al wat ’er adem schept op aarde, in zee, in lucht,
    (55) Verschrikt voor myne naam, en buigt voor myne wetten.
    En zoud’ een sterflyk mensch zich tegens my verzetten?
    Dat waar onmogelyk. heb ik de heete min
    Die de Numider droegh tot Syphax Koningin,
    Door staatzucht zoo verdooft, dat hy zyn bruit liet sterven,
    (60) Om hare goude kroon, aan hem belooft, te erven,
    Zoo zal ik Scipio licht trekken aan myn zy:
    Ik wil hem ook aanbiên de kroon en heerschappy,
    Op dat hy ’t Roomsche Ryk magh naar zyn zin regeeren.
    Hier door zal ik de hel haar inkomst zeer vermeeren,
    (65) Het vrygevochten volk, dat zal doch nimmermeer
    Zich buigen onder ’t hooft van eenen Opperheer.
    De wonde van Tarquyn, wiens zoon Lukrees verkrachte,
    Die is noch al te vers in ’t wrokkende gedachte
    Van ’t edel Roomsche bloet. Ik ga, en voere meê
    (70) Gewelt en Moort; Bedrogh, hun zuster, is alreê
    Voor uit, om ’t smeulent vuur vermomt in brant te blazen.
    Myn slangen schraal en dor zal ik nu weder azen
    Met etter, brein en bloet der Roomsche burgery.
    Maar zacht, met wien begin ik eerst? ’t is best ik my
    (75) Terstont herschep, en voorts vermom in ’t eigen wezen
[p. 4]
    Van Paul Emilius, een helt die lang voor dezen
    By Cannes in den stryt zyn ziel geoffert heeft.
    Myn dienaars, ’t za kom hier, ik wil dat gy my geeft
    Een valsgetoyde pruyk. ik geef u weêr in steede
    (80) Myn kronkligh slangenhair, myn vel, en gordel meede.
    Nu ben ik toegerust, op deze wys stap ik
    In ’t huis van Scipio, ik weet zyn vrouw door schrik
    Voor hare vaders geest zal sidderen en beeven.
Hy treet in ’t huis van Scipio, en komt korts weder op
’t Tooneel, gevolgt van Emelia, aan wien hy zeyt:
    Myn dochter, volgt de raat dien ik u heb gegeeven,
    (85) En zeg aan Scipio hy zich op ’t vinnigst wreek;
    De Roomse Raat verdelg, en haare wetten breek.
EMEL. Ach vader! toeft noch wat, en wil van hier niet scheiden
    Voor ik u heb omhelst.
TISIP.                              Volvoert gy zonder beiden
    ’t Geen ik u heb belast, en toont met fiere moet
    (90) Dat gy niet zyt ontaart van myn doorluchtigh bloet.
    Wilt gy dat Scipio de Roomse kroone drage,
    Zoo raat hem datelyk, dat hy den aanslagh wage
    Die hem gelukken zal, daar is geen twyfel an,
    Hier meê vaar wel, alzoo ’k niet langer blyven kan.
    (95) Hoor daar, ik wordt gedaagt.
EMEL.                                              Om eene kroon te dragen
    Wil ik myn goet en bloet, ja ’t lieve leven wagen.
    Daar hoor ik myn Gemaal. ’t Is best ik my bedaar,
    Eer ik voor hem, en myn gezin verschyn; daar naar
    Zal ik door list zyn hert zoo fel tot wraak ontsteken,
    (100) Dat hy zich spoeden zal d’ontfangen hoon te wreken.


[p. 5]
EMELIA, AFRIKANUS, JULIA,
KORNELIA, en ASKAAN.
EMEL. MYn Lief en waarde Heer, ik bidde datge zegt
    Van wie, en waarom gy gedachvaart zyt te Recht
    Voor ’t heiligh Kapitool. wie toont zich zoo vermetel
    Die u betichten derf voor godt Quirinus zetel?
    (105) Wiens standaart gy altyts zeeghaftigh hebt gezweyt,
    Het heilig Recht bewaakt, voor weeuw en wees gepleyt,
    Den Afrikaan getemt, en Aziën verwonnen.
AFRI. Myn Liefste zyt gerust, al wort zomtyts de zonne
    Met eene wolk bedekt, wy zien in korten tyt
    (110) Weêrom haar held’re glans. de scherpgetande Nyt
    Bestormt my wel, en zoekt myn lauwerkrans te rooven,
    Doch zy heeft geen meer macht om myne glans te dooven,
    Dien ik in ’t bloedigh velt op ’s vyants bodem won,
    Als d’alderminste wolk of nevel op de zon:
    (115) Ik ken my zelven vry, gelyk ik zal doen blyken.
EMEL. De Roomelynsche schaar, die machmen wel gelyken
    By eene wyngaartrank, die goede vruchten draagt,
    Zoo lang men die wel snoeit, en als ze wort geschraagt
    Van den olyveboom, dan ziet men dat haar blaâren,
    (120) Die breet en weeldrigh zyn, zeer licht d’olyf bewaaren
    Voor kouwd’ en quaade vlam; dus lange geeft ze nut
    Aan die haar heeft geplant, en die haar onderstut.
    Maar zoo men marren wil den dert’len rank te snoeyen,
    En dat men ’t weeldrig hout te hoog en woest laat groeyen,
    (125) Dan draagtze geen meer druif, en haar getrouwe kruk
    Ook geen olyven meer. Ik bid’ let op uw stuk:
    Gy zyt d’olyveboom, het volk de dert’le looten,
[p. 6]
    Die al den trouwen dienst, die zy van u genoten
    In tweemaal ellef jaar, ô duldelooze spyt!
    (130) Niet meer gedachtigh zyn. gy die zoo men’gen stryt
    Gelukkig voor den Staat en Rome hebt gestreden,
    Wort nu, ô goden! zelfs bevochten van de leeden,
    Die gy hebt onderschraagt, en van ’t Kartaagse juk
    Bevryt. ik zeg noch eens, myn Heer, let op uw stuk:
    (135) De Rechter wort gehist van die u ondermynen.
AFRI. Ik zal van dage zelfs voor ’t Roomse Recht verschynen,
    En toonen dat ik ben die ’k altyt heb geweest.
EMEL. Ik bid beraa u wel, het honderthoofdig beest
    Vermagh veel by den Raat, die nu de vierschaar spannen.
    (140) Verwacht geen Recht van die Gerechtigheyt verbannen.
AFRI. Betoom uw losse tong, bedenk eerst wat gy zegt,
    Spreek met eerbiedigheyt van ’t heilig Roomse Recht,
    Wie t’onrecht wort beticht, mach onbekommert spreken.
EMEL. In Palamedes is het tegendeel gebleeken,
    (145) Die ook voor trouwe dienst onrechtig wiert beklat,
    Waarom hy zonder schrik ook voor de rechtbank trat,
    Al bleek zyn onschult klaar, noch most hy ’t leeven derven.
    Indien de noot u riep voor ’t Vaderlant te sterven,
    Gelyk uw vader en myn vader heeft gedaan,
    (150) Ik gorde u ’t snedig zwaart, en zou zelf mede gaan,
    En sterven daar gy sterft, om eeuwelyk te leeven.
    Maar zoo gy reukeloos u zelven wilt begeeven
    Voor ’t Recht, alwaar gy van de Rechters wort benyt,
    Om dat gy boven hun te hoog verheeven zyt,
    (155) Zoo stapt gy in uw graf. och wilt de goôn niet tergen;
    Maar wilt uw zelfs en my, en onze kinders bergen
    Voor ’t woedende ongediert. myn ziele is heel bedroeft.
[p. 7]
AFRI. Al wort het zuiver goudt, myn Lief, door ’t vuur geproeft
    Het mindert daarom niet in deugt noch in gewichte,
    (160) En zouw myn zuiver hert nu voor de valsheit zwichten,
    En vluchten als een slaaf, bezoedelen myn eer,
    En myn doorluchtig bloet, dat doe ik nimmermeer,
    Ik zal van daag den nyt de tanden stukken breken,
    En met den voet vertreên.
EMEL.                                  Zoo gy u zoekt te wreken,
    (165) En vrees ik geen gevaar; maar doet het in der yl:
    Uw snoeimes was te zwak, laat uwe legerbyl
    Op d’Afrikaan geschaart, terstont weêrom hersmeeden.
    Gryp eerst de hoofden aan, daar na besnoeit haar leeden,
    Of knotse naar u zin. de meeste burgery
    (170) En ’t beste krygsvolk, Heer, verkiezen uwe zy,
    Gy kont met hunne hulp de muiters licht verrassen,
    Gy hoeft op hunne wet of rechtbank niet te passen,
    De Roomse wetten zyn slechs voor ’t gemeene volk,
    En niet voor u gemaakt: gy meugt met uwe dolk
    (175) Al wat u niet gevalt, vrymoedig stukken kappen,
    En als een aartsche godt op ’t heilig Raathuis stappen,
    Verstooten die ’t u lust, en heffen weêr om hoog
    Die gy gebieden kont door ’t wenkken van uw oog.
    Al lang genoeg gesuft, laat u niet meer braveeren
    (180) Van het ondankbaar volk, maar wiltze zelfs regeeren,
    En schryft hun wetten voor.
AFRI.                                      ’t Is my, Emeelja, leet
    Dat gy zoo heevigh zyt, het schynt gy niet en weet
    Wie dat uw vader was, noch waar gy zyt gebooren,
    Veel min de trouw die ik aan Romen heb geswooren.
    (185) O onbedachte, zeg, wie heeft u opgehist,
[p. 8]
    Om my te raân, dat ik, door macht en helse list,
    My heer en meester maak van ’t wytvermaarde Romen?
    En dat ik hare wet noch Rechtbank heb te schromen.
    Ik zeg, dat hy een schelm en een verrader is,
    (190) Die u heeft opgeruit.
EMEL.                                    Hier inne raat gy mis,
    ’t En was geen schelm, ô neen, noch ook geen lantverrader,
    Maar d’eigen dapp’re geest van myn doorluchte vader,
    Die dezen morgenstont (toen ik my vont alleen,
    Om dat gy al te vroegh waart van myn zy getreên,
    (195) En uit de zaal gegaan) is voor myn oogh verrezen,
    Doch niet in zulken stant, noch ook in zulken wezen
    Gelyk hy in zyn tyt op aarden heeft geleeft,
    Maar yslijk van gezicht, waar door my’t hart noch beeft.
    In ’t eerste sprak hy niet, maar toonde my zyn wonden,
    (200) Die vuil bemorst van bloet, en vol van etter stonden.
    Daar naar zag hy my aan, en zey, weest niet bevreest,
    Aanschouw my vry, maar raakt my niet, ik ben de geest
    Van Paul Emilius, die in de neederlagen
    Voor Cannes in den stryt voor dezen is verslagen:
    (205) Doch ’k heb vergeefs myn bloet voor ’t vaderlant gestort,
    Indien ik dulden moet dat men uw eer verkort.
    Zeg Afrikanus, dat hy zich niet laat braveeren,
    Maar dat hy Rome moet naar zynen zin regeeren;
    En dat hy als Tarquyn op ’t heilig Raathuis stap,
    (210) En wat niet buigen wil vrymoedigh stukken kap.
    Ik bidde volght die stem.
AFRI.                                  Gy zegt dat zyne wonden
    Heel vuil bemorst van bloet, en vol van etter stonden,
    En dat zyn wezen scheen heel bars en yselyk,
[p. 9]
    Zulx houd ik van een vreemt gespook het klaarste blyk:
    (215) Want die voor ’t vaderlant alhier manhaftig sterven,
    Diens wonden rotten noit, noch stinken noch bederven,
    Noch doen ’t vergoode rif noch hinder nochte pijn;
    Maar pronken elk om schoonst, gelyk een puik Robyn
    In ’t zuiver parlemoer, of als de roode Roozen
    (220) By witte lelyblaân: doch alle bloemen bloozen
    Niet meer als eenmaal ’s Jaars, en slechts een korte poos;
    Maar hunne glans en geur die blyft by hun altoos
    In het gelukkig velt, alwaar zy vreugdig leeven.
    En zoud uw vader, die zyn ziele heeft gegeven
    (225) Ten besten van den Staat, u raaden datge my
    Zoud hitsen tot verraat en helsche moordery:
    Zulx deê noit vroom Romein, een droom heeft u bedrogen.
EME. Het was geen droom, ô neen, ik zach hem met myn oogen.
AFRI. Zoo was ’t een helse geest in uw Heer vaders schyn.
EMEL. (230) Uw ongeloof helaas! verdubbelt myne pyn.
    Ik zweere dat het was de Geest van mynen vader,
    Daaromme volgh zyn raat, en weest doch geen verrader
    Van eigen ziel, en eer, van my en van ons kroost.
    Maar redd’ u in de noot; ik ben, myn Lief, getroost
    (235) Het harnas neffens u gelyk een man te dragen,
    Zoo gy verdelgen wilt die u ter vierschaar dagen.
    Beklim het Kapitool, en zet u moedig neêr
    In d’elpenbeenenstoel, die gy, doorluchte Heer,
    Als Opperborgervooght hebt menigh jaar bezeten.
AFRI. (240) Ik heb my in myn plicht altyts zoo trou gequeten,
    Dat ik myns weetens noit heb eenig mensch verkort,
    Veel min door hevigheyt myn burgers bloet gestort.
    En zoud’ ik nu, om dat my eenige benyen,
[p. 10]
    Het heilig Kapitool, de Roomse goôn bestryen,
    (245) Verbreken hunne wet, en stappen dol verwoet,
    Gelyk een aarts tyran bespat met burgerbloet,
    Op godt Quirinus troon, en myne trouwe breken?
    Jupyn verhoede zulx.
EMEL.                            Die u naar ’t harte steken
    Bemint gy meerder, zoo het schynt, als eige vrouw,
    (250) Die u ten besten raat: hoe kont gy zyn getrouw
    Aan die u trouwloos zyn en valselyk beklagen.
AFRI. Ik en beminze niet die my ter vierschaar dagen,
    Gelyk gy zegt; maar ik beken, en staa u toe
    Dat ik hun zoo niet haat gelyk ik Cato doe,
    (255) En d’oude Grachus; want door hunne listigheeden
    Wiert ik eerst heimelyk, nu openbaar bestreeden;
    Zoo ik wraakgierig was, zy zouden d’eerste zyn
    Die ik verdelgen most.
ASKA.                              Ik zweere by Jupyn
    Indien dat vader mart d’ontfangen hoon te wreken,
    (260) Dat ik hun beiden zal met deze kling doorsteken,
    Of storten zelfs myn bloet ter liefde van de geen
    Die my ter werelt bragt.
IULI.                                  O goôn! waar vlucht ik heen,
    Zoo Grachus door de hant myns broeders komt te sterven,
    Zoo moet ik zyne Zoon, die ik beminne, derven,
    (265) En royen uit myn hart, alwaar hy plaatze heeft.
EMEL. Wat let u dochter? spreek.
IULI.                                            Myn harte trilt en beeft.
    Met neêrgeboge knien, bid ik, gestoorde moeder,
    Betoom uw drift, en berg het leven van myn broeder,
    Die door uw reên gehitst, tot wraak van ’s vaders hoon,
[p. 11]
    (270) Tracht Cato niet alleen, maar Grachus ook te doôn,
    Een aanslagh al te zwaar voor zyne teere leden,
    Hy trok, gelyk gy weet, noit degen uit der schede,
    Daarom gebiet u zoon dat hy ’t voornemen staak.
    Ay volgt Heer vaders raat, beveel de Goôn de wraak.
    (275) Al wort de deugt verdrukt, gelastert en verschooven,
    Wanneer de waarheit straalt, dan steektze ’t hooft weêr boven.
    Gelyk men haast zal zien.
ASKA.                                  Ik heb noch zin noch rust,
    Voor ik myn heete wraak heb in het bloet geblust,
    Van die ons listelyk en valschelyk belagen.
EMEL. (280) Rys dochter, schoon ik u heb onder ’t hart gedragen,
    En hebtge niet een vonk van myne moedigheyt,
    Gelyk u broeder doet, die voor myn eere pleyt.
    Kom herrewaarts myn zoon, wilt moeders kaken drogen.
    Het edelmoedig vuur, ’t geen flikkert uit uw oogen,
    (285) Zoogt gy uit deze borst; en midden in myn smart,
    Ben ik verheugt te zien, dat uw doorluchtig hart
    Zoo moedig d’eer bemint, dat gy de doodt derft tarten.
    Och was de macht uw moet gelyk, gy zout myn harte,
    Dat nu van droefheyt sterft, beschermen met uw zwaart:
    (290) Maar laas! uw arm is veel te zwak, daarom bedaart.
    Ook is ’t geen tyt om nu de muiters te bevechten:
    Want vader wil niet, zoon, dat wy ons zelven rechten;
    Maar steunt op ’t Roomse recht, alwaar de helse nyt
    De Vierschaar spant.
AFRI.                            Ik zweer dat gy te hevig zyt,
    (295) Emeelja houd uw rust, en gy myn zoone meede,
    Ik wil niet dat gy ’t zwaart zult trekken uit ’er scheede,
    Men vecht hier niet met staal, maar met een goude wet,
[p. 12]
    Die Numa met zyn hant heeft in metaal gezet,
    Die ik bezwooren heb te breken noch te buigen.
ASKA. (300) Ik neeme, vader, zelfs de goden tot getuigen,
    Dat ik de Roomse wet bemin en heilig noem;
    Maar staat my toe dat ik de booze Vaders doem,
    Die ’t heilig Roomse recht vervalsen en misbruiken.
    Indien gy niet en tracht hun wieken strax te fnuiken,
    (305) Zoo zullen zy eer lang noch boozer gangen gaan,
    En onder schyn van ’t Recht, hun bitse tanden slaan
    In uwe trouwe borst, en slachten u, ô vader,
    Op ’t Roomse wreektooneel, onschuldig, als verrader.
    Indien ik mocht.
AFRI.                    Hout op, gy hebt genoeg gezeyt,
    (310) Zoo doet gy ook myn Lief, ik min de moedigheyt
    Van onzen zoon, en hoop dat met ’er tyt de jaren
    In hem meer achterdocht en wysheit zullen baren.
    Hy spreekt als een soldaat en moedig Edelman.
    Doch ik en kan niet doen al wat ik wil en kan,
    (315) ’t Geen gy my beide vergt, daar stryt de reden tegen,
    Ik moet eer ik begin myn doen eerst overwegen,
    En wikken in de schaal van recht en reed’lykheit.
    Schoon ik myn legerbyl voor lang heb afgeleit,
    Dien ik in Afrika voor Romen heb gedragen,
    (320) En dat ik uit myn dienst van Aasje ben ontslagen,
    Zoo blyf ik noch verplicht door myn geboortenis,
    En diere burgereed; daarom Emeelja wis
    De brakke traanen af, die uit uw oogen leken.
    En weest niet meer bevreest, ik gaa myn broeder spreken.
Continue
[p. 13]

TWEEDE DEEL.

JULIA en haar Voester LIVIA.

JULI. (325) OCh Livia, uw raat gevalt my gantslyk niet.
    Hoe kan ik Grachus zoon, die myne ziel gebiet,
    Verbannen uit myn hart, myn liefd’ is niet gebooren
    Uit geile lust, ô neen. Ik heb hem uitverkooren,
    Gelyk gy zelfs wel weet, met voorbedachten raat,
    (330) Eerst oogde ik op zyn deught, daar naar op zynen staat,
    Doorluchtig hoog geslacht en vroom manhaftig leeven,
    Doch heb hem nimmer plaats in myne ziel gegeven,
    Voor ik bedektelyk door uwe raat en list,
    Myn moeders zinlykheyt, en vaders neiging wist,
    (335) Die toen zeer loffelyk van Jonge Grachus spraken,
    Waar door zy ’t eerste vuur in myne borst ontstaken,
    Een vuur waar meê dat ik, ô goôn! in ’t eerste loeg;
    Maar toen de vlam helaas! allenxkens dieper sloeg,
    En dat ik Grachus voogt van mynen boezem maakte,
    (340) Toen vond’ ik dat de Nyt haar bitt’re galle braakte,
    Op ons doorluchtig huis; want door haar helse list,
    Heeft zy van die Tribuins twee muiters opgehist,
    Die ons Heer vaders eer zeer valselyk bespreken,
    En vader meint dat zulx Semprony helpt besteken,
    (345) Waarom hy nu zeer bits dien ouden Grachus haat,
    Zoo doet ons broeder ook, die naar zyn leven staat,
    En zweert door zyne doot ons vaders hoon te wreken,
    Indien ’t geschiet, zoo blyf ik eeuwelyk versteken
    Van zyn doorluchten zoon; die zyne liefde dan
    (350) Verwislen moet in haat; want hy niet trouwen kan
[p. 14]
    Met my, de zuster van de moorder van zyn vader,
    En blyft myn broeder in ’t gevecht, zoo is ’t noch quader,
    Voor my te trouwen die (ik wordt van schaamte root)
    Wiens vader in ’t gevecht myn broeders borst doorstoot.
    (355) Helaas! ik vinde my, waar ik my keer of wende,
    In eenen doolhof vol van droefheit en elende,
    Myn harte brant en blaakt, myn borst die kookt en sluit,
    De wasem dringt door myn gezwollen oogen uit
    Een beek van traanen langs myn kouw besturve kaken.
    (360) Indien dees zilte vloet myn brandent hart kon raken,
    Zoo voelde het gewis verlichtenis van pyn,
    Daar ik nu door de vlam verteere en verdwyn.
LIVI. Ik quam alhier myn kint uw kaken af te droogen,
    En gy trekt door uw brant de tranen uit myn oogen:
    (365) Want ik en vind geen raat voor uwe pyn en smart,
    Ten zy gy Grachus zoon kont roeyen uit uw hart.
    Of dat de goden ’t hart van uw en Grachus vader
    Door vrintschap wederom vereenigen te gader.
JULI. O groote Koningin, die boven in uw troon
    (370) De houwelyken maakt, en schenkt een mirtekroon
    Aan al die d’echtestaat oprecht en wel beleeven,
    U roep ik aan en bid, dat gy my ook wilt geeven
    Dien ik verkooren heb; gebiet dat alle twist,
    Die onze trouw belet, bevredigt werd en slist:
    (375) Zoo zal ik t’uwer eer een marmer tempel bouwen,
    En u myn leven lang voor myn behoudster houwen;
    Want Grachus is ’t alleen die in myn harte leeft,
    En leven zal zoo lang myn lichaam adem heeft.
LIVI. Myn kint, weest nu gerust, en wilt my niet meer quellen,
    (380) Maar uwe wil voortaan in Junoos wille stellen,
[p. 15]
    Die niemant en versmaat, maar iegelyk verhoort.
JULI. Ik vrees dat Juno noch op vader is gestoort,
    Om dat hy ’t leger der Kartagers heeft verslagen;
    Want Juno heeft altyt bezondre gunst gedragen
    (385) Aan hare stat Kartaag, van Dido trots gebout,
    Hieromme wrokt zy noch, want zoomen zeit, zoo hout
    Zy d’eens ontfangen hoon zeer lange in haar gedachten.
LIVI. Kan ’t lauwe bokkenbloet den Diamant verzachten,
    Zoo zult gy Junoos borst door smeken en gebeên,
    (390) Nu meede lichtelyk vermurruwen en kneên;
    Daaromme hoopt en bid, wilt niet in wanhoop leven.
    Maar zeg wat Grachus u van dage heeft geschreven,
    Zoo ik de balsem ben van uwe pyn en smart,
    Zoo stort ook in myn ziel de blytschap van uw hart,
    (395) Of schroomt gy ’t zelfde nu uw Voester te vertrouwen,
    Zoo wilt voortaan uw smart my ook verborgen houwen;
    Want yder traantje, kint, dat uit uw oogen glyt,
    Een nieuwe wond’ helaas! in mynen boezem snyt,
    Ik voel my afgemat, en wilt my niet meer vergen.
JULI. (400) Zoud ik myn harts geheim voor Livia verbergen,
    Dat heb ik noit gedaan, veel minder oyt gedacht.
    Zie hier den brief die my Kamilla heeft gebracht,
    Dit is Tibeerjus hant, lees wat hy heeft geschreven.
LIVI. Geef my, ik lees den Brief.
    O leven van myn leven,
    (405) Nu ik de heldre glans van uw gezichte mis,
    Nu zwerf ik nacht op nacht in dikke duisternis,
    En droevige eenzaamheit gedurig heen en weeder,
    En als Aurora ryst dan leg ik my wat needer,
    Om niemant niet te zien, en niet gezien te zyn,
[p. 16]
    (410) Wil ik my zelfs niet zien, veel min de zonneschyn,
    Voor wien ik my verberg, maar ’s middernachts in ’t donker
    Dan ooge ik naar ’t gestarnt, en ’t minnelyk geflonker
    Van uw schoon oogen Lief, die myne polen zyn.
    Ook is my wel bewust, dat zon of maneschyn
    (415) Niet lange en Eklipzeert, en dat na noortse buyen
    De zwoele wint weêrom komt wayen uit het zuyen.
    Door deze hoop gevoet, verheug ik myne geest.
    Ik zal...                                             Emelia komt op ’t Tooneel.
EMEL. Wat brief is dit, die gy te zamen leest.
JULI. Helaas! wy zyn verrast, waar zal ik my begeven.
EMEL. (420) O Goôn! dees lettren heeft Tiberius geschreven,
    De zone van de geen dien ik vervloek en haat.
JULI. Getrouwe voester zeg, wat zal ik doen, wat raat,
    Den brief van Grachus zoon en kan ik niet verzaken,
    Het opschrift luit aan my. de blos van moeders kaken
    (425) Verwisselt in albast, ik zie dat zy door spyt
    En ongedult helaas! op hare tanden byt.
    Och waar verberg ik my, ontvlucht ik myne moeder,
    Zoo val ik in de klauw van myn getergde broeder,
    Die Grachus huis, ô Goôn! veel meer benyt en haat,
    (430) Als myn heer Vader zelfs, die nimmermeer uit quaat
    Vermoeden iemant straft, noch zoekt zich zelf te wreken.
LIVI. Houd u wat aan een zy, ik zal uw moeder spreken.
EMEL. O ongehoorzaam kint, by Jupiter ik zweer,
    Dat ik met deze pook beschermen zal uwe eer
    (435) En myne glans: maar hoe! zyt gy myn arm ontweeken,
    Zoo zal ik in uw plaats u voesters hert doorsteeken.
    Vervloekte duivelin, in steê van zuiver zog
    Hebt gy myn kint gevoet met giftig slangespog.
[p. 17]
    Eer ik u doode, zeg, waarom dat gy de zinnen
    (440) Myns Dochters hebt verleyt Tiberius te minnen,
    Wiens valse vader naar ons eer en leeven staat.
LIVI. Ik zweere by de goôn, dat ik daar toe noit raat
    Gegeeven heb, veel min haar zullex aangeprezen,
    Dat ik, Mevrouw, den brief van Grachus quam te lezen;
    (445) Heb ik door hare beê gedaan.
EMEL.                                                  Ik weet dat gy
    Aanleydster zyt geweest van haare vryery,
    Daaromme zeg wat gunst Tibeerjus heeft genoten
    Van myne dochter, of ik zal u strax doorstooten.
LIVI. Ik zeg zoo waarelyk als gy Mevrouwe leeft,
    (450) Dat Grachus van uw kint geen gunst genoten heeft,
    Zy heeft haar eer te lief. Inwendig in haar harte
    Bemint zy Grachus wel, maar zy verbergt haar smarte
    Zeer wysselyk voor hem: op alles wat hy schryft,
    En klaagt, en bid en smeekt, zy d’antwoort schuldig blyft,
    (455) Zy is voorzichtig, wys en zeer wel opgetogen,
    Ook heeft ze geen vergif uit myne borst gezoogen,
    Maar met de melk, myn hart, waarom ik haar veel meer
    Bemint heb als my zelfs, en hierom buig ik neêr
    Met myne stramme leên, bereit voor uwe voeten,
    (460) Zoo zy haar oit misging zulx met myn doot te boeten.
EMEL. Hoe! voester zegt gy niet dat zy Tibeerjus mint?
LIVI.’k Verklaar uw ook dat zy, gelyk een plichtig kint,
    Van eedele ouders, past, zoo moedig is gebooren,
    Dat zy ’t onsteken vuur zal blussen en versmooren,
    (465) Of branden zelfs tot as, en dat zy nimmermeer
    Zal treên in d’echtestaat met een, wiens vader d’eer
    Van haar Heer vaders huis, gelyk gy zegt, wil roven,
[p. 18]
    Indien gy wilt dat ik haar minnevlam zal dooven,
    Gelyk ik heb begost, ey schelt my dan geen meer
    (470) Voor eene valse vrouw, of voedster zonder eer,
    Ik ken uw dochters hart en haar verliefde zinnen,
    Die door geen hardigheit, Mevrouw, zyn t’overwinnen:
    Want als men nieuwe wyn te dicht in duigen sluit,
    Zoo barstze door de spond, of breekt ten bodem uit.
    (475) Maar als men die wat locht en opening wil laten,
    Dan blyftze stil, en werkt heel zachjens in de vaten,
    Tot datze zuiver is, daarom zoo ’k uw gemoet
    Niet kan verzachten door een brakke traanenvloet,
    En dat gy d’ooren stopt voor myn demoedig smeeken,
    (480) Zoo dreigt niet meer, maar wilt terstont myn borst doorsteken,
    Of ruk my d’oogen uit, eer ik uw jongste kint
    Zie offren aan het graf, om dat zy Grachus mint,
    Dien gy voor dezen zelf zeer hooglyk hebt geprezen.
EMEL. Och daar komt myn gemaal, ik speur wel uit zyn wezen,
    (485) Wat hy in ’t harte draaght, rys Livia van d’aard’,
    Doch wat gy hoord’ en zaagt wil ik dat gy bewaart
    In ’t binnenst van uw ziel, pas dat men niet en weene
    In ’t byzyn van myn Heer, als wy weêr zyn alleene,
    Schut dan uw krop vry uit. hoe is ’t? eerwaarde Heer.
AFRI. (490) Myn harsens zoeken rust, myn Lief, ik zet my neêr
    In deeze stoel, vertrek, en laat de deure sluiten,
    Gebiet aan Julia, dat zy terwyl daar buiten
    Een droeve maatzang speelt.
EMEL.                                        Ik vollig uw gebiet.
AFRI. Wat is ons leven doch, helaci! anders niet
    (495) Als arrebeit en zorg, wy zyn gewillig slaven
    Van ’t wispelturig luk; want als men al de haven,
[p. 19]
    Daar’t hart naar stuurt, bezeilt, dan stoot noch dikwils ’t schip
    Eer datmen landen kan, te barsten op een klip.
    Hoe hooger datmen draaft naar staat en heerschappye,
    (500) Hoe dieper datmen zinkt in zorg en slavernye.
    Een Roomse burger, die geen ander zorg en heeft
    Als voor zyn eigen huis en zyn gezin, die leeft
    Gelukkiger, als die tot heerschen zyn verheeven.
    Vraagt iemant naar bewys, die staaroogt op myn leven,
    (505) En wat ik voor den Staat en Romen heb gedaan,
    En hoe de nydigheit nu tracht myn lauwerblaân,
    Dien ik door zweet en bloet sints myne lentedagen
    Met moet bevochten heb, arghlistig te belagen.
    Doch ik en vrees haar niet, terwyle zy van spyt
    (510) Haar eigen harte knaagt, ben ik op ’t hoogst verblyt
    Dat nu myn uur genaakt om voor ’t gerecht te treden:
    Doch eer ik gaa, gun ik myn afgematte leeden
    Een weinig rust; ik ben vermast van al ’t gewoel,
    De slaap bekruipt myn brein al leunend op dees stoel.
TISIPHON in schyn van Staatzucht op ’t prachtighst opgetoyt met groote stoet van dienaars.
TISI. (515) ZOo haast als ik de last van hels gezant aanvaarde,
    Gaf Pluto my ook macht dat ik my zelfs op d’aarde,
    Of iemant van zyn stoet die t’mynen dienste zyn,
    Herscheppe zoo ’t my lust, in zulken stal of schyn
    Als my dunkt voor de hel het meest gewin te strekken.
    (520) Waarom ik op myn komst het wezen aan ging trekken
    Van Heer Emilius, en toen zocht ik terstont
    Zyn dochter, die ’k alleen in haare zale vond,
    Te hitsen tot de wraak, ’t geen naar myn wensch gelukte,
[p. 20]
    Alzooze myne reên zoo diep in ’t harte drukte,
    (525) Dat Afrikanus zelfs, haar bedgenoot, door vrees
    Van haar ontstelde brein het hair te berrig rees,
    En eevenwel kan zy zyn harte niet beweegen,
    Dat hy naar ’t harnas gryp, of slypen laat zyn deegen
    Tot weêrwraak van de spyt die hem wort aangedaan;
    (530) En hierom heb ik my nu weêr verandren gaan
    In schyn der Staatzucht zelfs, en om hem te bekooren
    Dat hy de kroon aanvaart, waar toe hy is gebooren,
    Heb ik Alecto en Megeer belast, dat zy
    Op ’t alderprachtigst strax verschynen hier by my,
    (535) Met d’aartkloot op hun nek, bekleet met septers, kroonen,
    En perlen en gesteente, om in het kleen te toonen
    Hoe groot de schatten zyn die ik hem schenken zal.
    Waar toeft gy spoken, rys uit ’t onderaartse dal,
    De tyt door my bestemt is reede nu verloopen.
    (540) Indien gy d’oude huit niet naar uw zin kont stroopen,
    Zoo ruk de slangen af, en dek uw zwarte kop
    Met een verniste grys, ik zeg noch eens, kom op,
    ’t Is lang genoeg gemart, de zaal begint te daveren,
    Het aartryk spalkt van een, ik zie hun opwaarts klaveren
    (545) Door flonkren van hun toorts, Alecto nat bezweet,
    Door d’al te zware last, die steigert traag, en treet
    Met nauwe schreeden voorts, zoo doet Megera meede.
    Houw stil, gy zyt al ver genoeg, hier is de steede
    Daar gy verdagvaart zyt, kom voegt u aan myn zy,
    (550) Doch ’k wil niet datge spreekt, ik neem die last op my.
    Nu zal ik Scipio met staatzuchts spooren noopen:
    Ik treê hem toe, en ruk zyn slaapgordynen open.
    Doorluchte Scipio, wat komt u aan, dat gy
[p. 21]
    Dus suft en dut, waak op, en sla uw oog op my.
    (555) Bedenk wie datge waart, en wie gy weêr zult worden;
    Want zoo gy na myn raat het zwaart op zy wilt gorden,
    En stryden voor u zelfs, uw eer en lauwerblaân,
    Gelyk gy onversaagt voor Romen hebt gedaan;
    Zoo zult gy niet alleen een Vorst en Koning wezen
    (560) Van ’t Roomse Ryk, zoo wyt en veer als gy voor dezen
    Haar palen hebt vergroot, en d’adelaar gesweit;
    Maar uwe heerschappy door my zien uitgebreit
    Rontom des werelts kreits, alzoo gy door uw wetten
    De volkren, die hun voet recht tegens d’onze zetten,
    (565) Moet heerschen en gebiên. Rys op, ’t is meer als tyt,
    Ik ken uw hart, en weet dat gy niet minder zyt
    Als Alexander was.
AFRI.                          Myn Lief, ay wees te vreden,
    Uw vader heeft alleen voor Rome niet gestreden,
    Maar ook zyn leste bloet voor ’t Vaderlant gestort,
    (570) Zoo deed myn Vader ook; daarom zwyg stil, en kort
    Uw reden af, en vlucht van hier, wyk af ter zyden;
    De slagh begint, ik moet weêr voor de vryheit stryden,
    Gelyk ik van myn jeught tot nu toe heb gedaan.
TISI. Ik zeg noch eens, waak op, het zal u qualyk gaan
    (575) Zoo gy u niet verweert.
AFRI.                                          O goôn! wie kan van buiten
    Hier by my binnen treên, en deze deur ontsluiten
    Die dicht gesloten was? wie zyt gy, vraag ik, die
    Dus trots en moedig zyt? wat is uw wil, en wie
    Gaf u verlof, spreek op, myn zoete rust te storen?
TISI. (580) Ik ben een aartse Godt, en heb u uitverkoren
    Te heerschen op den troon van ’s weerelts heerschappy.
[p. 22]
    Al die naar hoogheit staan, die buigen zich voor my.
    Geen Koningen, hoe groot, noch Prinsen ofte Heeren,
    Hoe hooger in ’t gezagh, hoe meerder zy my eeren,
    (585) Alleen niet met de mont, gelykze zyn gewoon,
    Wanneerze hun gebeên opoffren aan de goôn.
    Ik heb de hoogste plaats in ’t binnenst van hun zielen,
    Waar door zy nacht en dagh eerbiedigh voor my knielen.
    Philippus groote zoon, wien’t aartryk viel te kleen,
    (590) Heeft van zyn kintsheit af myn godtheit aangebeên.
    Al d’andre menschen, die hun plicht tot my vergeten,
    Het zy door laffigheit, of datze niet en weten
    De groote zoetigheit, die in het heersen is,
    Die leven zonder glans, veracht in duisternis.
    (595) Wilt nu, doorluchte helt, uw daden overwegen,
    En zegt, wat schatten gy van Romen hebt gekregen,
    Voor al den trouwen dienst die gy haar hebt gedaan.
    Of is ’t uw eers genoegh, dat gy te recht moet staan
    Gelyk een laffe slaaf, en voor de Rechters zwichten,
    (600) En hooren dat zy u van dievery betichten.
    Ik zweere by myn glans, indien gy deze spyt
    Verdraagt, dat gy geen meer dien Afrikanus zyt
    Die ’t heir van Hannibal, en Syphax hebt verslagen.
    Maar zoo gy moedigh zyt dees goude Kroon te dragen,
    (605) Van d’aartkloot en haar schat, die gy regeeren moet,
    Zoo verft uw handen strax in der tyrannen bloet,
    Die naar uw leven staan: ontbloot uw stalen degen.
    De Koning Masenis, tot uwen dienst genegen,
    Aanbiet u zyne hulp. Ik zeg, verzuim geen tyt,
    (610) Of anders zyt gy, Vorst, uw eer en leven quyt:
    Gedoog niet dat uw naam en eere wort gelastert,
[p. 23]
    Of datmen zeg, dat gy, van d’oude deught verbastert,
    Uw eigen leven kort. ik zeg noch eens, zie toe
    Eer het te laat zal zyn.
AFRI.                              Wat wilt gy dat ik doe?
    (615) Spreek op, ik ben gereet, wie zal ik eerst aanranden?
    Ik voel in myne borst een nieuwen Etna branden.
    De heete en wreede wraak, die ’k nimmer heb gevoet,
    Bestormt my nu zoo fel, dat al het edel bloet
    Door al myne aders zwelt, en hart begint te kooken.
    (620) Ik ruste niet, ô neen, voor ik my heb gewroken.
    Is myne sabel stomp gestreden en verroest,
    En heb ik voor my zelfs niet eene kroon geoest,
    In twintig jaar dat ik de wapens heb gedragen,
    En derfmen my, ô spyt! noch valschelyk beklagen,
    (625) Dat ik my heb verrykt met d’Aziaanse schat?
    Zoo is het meer als tyt, dat ik myn zwaart weêr glat
    Laat slypen door Vulkaan, om eens my zelfs te loonen,
    En myn gelauwert hooft versiere met de kroonen
    Die d’oorlogsdeught verschaft.
TISI.                                              Myn aanslag lukt naar wensch.
    (630) De wraak neemt d’overhant. de slechte en laffe mensch,
    Die laat, manhafte helt, zich zelven licht braveeren,
    Maar nimmermeer een Vorst die and’re moet regeeren,
    Veel min de majesteit van septer staf en kroon.
AFRI. Ik zweer by ’t helsche Ryk, dat ik de spyt en hoon
    (635) My aangedaan, zoo fel en yselyk zal wreken,
    Dat yder, wie het zy, my lof en eer zal spreken.
    Ik marre veel te lang, en wort van schaamte root,
    Zeg, is ’t u even veel wiens borst ik eerst doorstoot?
    Zoo wil ik datelyk van Kato eerst beginnen.
[p. 24]
TISI. (640) Door list en veinzery is dikwils meer te winnen
    Als door gewelt en macht; inzonderheit wanneer
    Dat iemant van een Ryk zich zelfs wil maken heer,
    En hy zich voelt te zwak, om tot zyn wit te raken,
    Dan zoekt hy eerst by ’t graauw zich zelfs bemint te maken;
    (645) En daar naar zaait hy twist, en hitst de burgery
    Gewapent tegens een, en helt dan aan de zy
    Der sterksten, om daar door tot zynen wensch te komen.
    Verberg uw haat tot dat gy meester zyt van Romen;
    Maak dan uw wil een wet, en straft ook niet alleen
    (650) Dien boozen Kato, maar verdelleg al de geen
    Die u zyn in den weg, en die uw wil weêrstreven:
    Want zulke schelmen, Heer, en zyn niet waart te leven.
    Lyt niemant neffens u, maar heerst gy hier beneên
    Gelyk Jupyn om hoog; en geeft aan niemant reên
    (655) Van uw bedryf, maar voet de twist der burgerye,
    Het welk gy licht kont doen door hulp der wichlerye.
    De Schatbewaarders vat ook daatlyk by den kop,
    Neem hun de sleutels af, of breek de kassen op,
    En doetze van het gelt voorts rekeninge geven,
    (660) En u bewyzen waar de schatten zyn gebleven,
    Die gy uit Afrika, en Aasjen hebt gebracht.
    Verschoon noch jong noch out; maar wilt met uwe macht,
    ’t Ondankbaar dartel volk zoo straffen, en zoo temmen,
    Dat gy den soldenier in ’t burgerbloet ziet zwemmen.
    (665) Hoe Scipio! wat ’s dit, verschrikt gy voor myn reên?
    Gy kont niet zeker zyn, noch uwen troon betreên,
    Of moet de Romers eerst door list en kracht verrassen;
    En ’t Afrikaanse bloet van uwen degen wassen
    In ’t laauwe burgerbloet.
[p. 25]
AFRI.                                  Zoud ik de burgery
    (670) Ophitsen tegens een, door list en tyranny
    My zetten in de stoel, het Kapitool bespringen,
    De Roomse vaders doôn, en hunne burgers dwingen
    Te knielen voor myn zwaart? dat doe ik niet, o neen;
    O ja, ik moet het doen; ik wil den troon bekleên,
    (675) En heerschen naar myn zin; ik zal den aanslag wagen:
    Dees sabel die ’k altyt voor Romen heb gedragen,
    Die draag ik nu voor my. Maar stil, ik ben bevreest;
    My dunkt ik zie alree myn Vaders nare geest,
    Die my vervolght, en klaagt dat ik myn plicht vergete,
    (680) Ik wil geen dwinglant zyn, noch quetsen myn geweten.
    Ook is ’t onzeker hoe dees aanslag zouw vergaan.
TISI. Uw Vaders geest die wil dat gy de kroon neemt aan,
    Hy zal terstont hier zyn, ik heb hem zelfs gesproken.
AFRI. Myn vader heeft zyn trouw noch eeden noit gebroken,
    (685) Maar voor den vryen Staat zyn leven lang gestreên,
    Het zelfde deed ik ook. vertrek weêr naar beneên.
    Nu merk ik uwe list, gy zyt maar helsche spoken.
    Myn dienaars komt, en zie wie my hier derft bestoken.
TISI. Ik zweere Scipio, by myn gevreesde macht,
    (690) Dewyl gy deze kroon, die u wort t’huis gebracht,
    Nu niet aanvaarden wilt, en weigert die te dragen,
    Dat gy eerlang te laat uw lafheit zult beklagen.
EMEL. Myn Lief, wat is ’er gaans? myn harte trilt en beeft.
AFRI. Ziet gy de schimmen niet?
EMEL.                                        Wie meint gy, Vaders geest?
    (695) Die heb ik laas gezien, toen ik hier was alleene,
    Voor ’t opgaan van de zon, maar is toen weer verdwenen,
    Gelyk ik heb gezeit.
[p. 26]
AFRI.                          Als ik, o Jupiter,
    Om hooge zie, en denk dat d’allerminste ster,
    Van u veel grooter is, en ook van meerder waarde,
    (700) Als ’s werelts ommetrek, en al de schat der aarde,
    Dan heb ik geen vermaak te heerschen hier beneên,
    Maar wensche dat ik haast magh vaders zy bekleên,
    Die gy om zyne deught een plaatze hebt gegeeven
    Aan uw verheven Troon. ik walge van dit leeven.
EMEL. (705) Myn heer bedaar, en zeg, wie ’t was die u verscheen.
AFRI. Ik zal, maar laat ons eerst in d’ander kamer treên.
Continue

DERDE DEEL.

PORTIUS KATO, en Burgermeester LEPIDUS.

KATO. DAt Scipio zich zelfs kloekmoedig heeft getoont
    In d’Afrikaanse kryg, daarvoor is hy geloont,
    Voldaan en wel betaalt: ook wiert hy voor zyn daden,
    (710) Op zyne wederkomst, bekranst met lauwerbladen,
    In volle zegepraal op ’t prachtigst ingehaalt.
    Maar nu hy als verraâr van zyne plichten dwaalt,
    En zich te moedig toont op zyn voorgaande stryden,
    Zoo hoort men hem, zeg ik, in Rome niet te lyden.
    (715) Zyn aanhang is te groot, en daarom is ’t zeer goet
    Dat hy gedaghvaart is: men zal zyn fiere moet,
    Hoe trots hy is, voor ’t Recht, eer ’t avont is, doen zwichten.
LEPI. Zoo ’t zeggen der Tribuins, die Scipio betichten,
    Voor Recht zyn proef behout, zoo zyn wy ook verplicht
    (720) Het quaat te straffen: maar valt hun bewys te licht,
    Zoo is ’t ook meer als reên in tegendeel te toonen,
    Hoe leet ons is dat zy zoo dapp’ren ziele hoonen,
[p. 27]
    Men daagt geen heer te recht op enkel quaat vermoên.
KAT. Wie voor de vryheit spreekt, kan die daar meê misdoen?
    (725) Zoo is het quaat Tribuin van ’t Roomse volk te wezen.
LEPI. Hun aanhang, dunkt my, is niet min, maar meer te vrezen
    Als die van Scipio: want van het dert’le volk,
    Zyn zy gemeinelyk, gelyk gy weet, de tolk.
    En onder schyn dat zy ten besten moeten spreken,
    (730) Zoo raân zy dikwils ’t graauw hun trouw en plicht te breken,
    Die zy ons schuldig zyn. En zoo ons burgery
    Hun eens geloove gaf, of helde aan hunne zy,
    Dan zouden zy gewis ons trotsen en braveeren,
    En zoo ’t hun mooglyk was, het onderst boven keeren;
    (735) En heerschen naar hun zin. Daarom is myne raat
    Men voortaan die Tribuins geen meer gezag en laat,
    Als hun de Roomse wet van outs heeft opgedragen,
    Of anders zullen wy ons laffigheit beklagen.
    Ik ken hun bitsen aart, wanneer men recht wil doen,
    (740) Zoo moetmen eerst de haat, de gunst, en ’t quaat vermoên
    Verbannen uit de ziel, en dan met open ooren,
    D’aanklachte niet alleen, maar ook verdeding hooren:
    En letten zonder zucht, eer dat men vonnis velt,
    Naar welker zy de schaal van ’t Rooms gerechte helt.
KATO. (745) Daar komen die Tribuins die Scipio beklagen.
LEPI. Indien hy schuldig is, hy zal zyn straffe dragen.
    Maar zoomen ’t anders vint, ik zweere by Jupyn,
    Dat ik d’onnozelheit zal een beschermer zyn:
    En daarom koom ik hier de vierschaar meê bekleeden.
    (750) Ik zet my in dees stoel.
KATO.                                    Het zelve doe ik mede.
[p. 28]
Q. PETILIUS, met noch diverse andre Tribuins, en Rechters komen op ’t Tooneel, en gaan in haare stoelen zitten, en strax daar naa komt SCIPIO AFRIKANUS met zynen broeder LUCIO, verzelschapt met zyne vrienden, ook op ’t Tooneel.
SCIP. GY Roomse Vaders zegt, waarom ik ben gedaagt,
    En wie d’aanklachte doet?
CAT.                                    Gy wort voor ’t Recht beklaagt
    Door deez’ Tribuins, die u de reden zullen zeggen.
SCIP. Wat durft gy Heeren my, spreek op, te laste leggen.
    (755) Zoo gy voorstanders zyt van ’t Romelynse volk,
    Die ik zoo menigmaal beschermde met myn dolk,
    Zoo hoort gy meer ontzag aan Scipio te dragen.
    Doch ik en vrees u niet, veel min uw valse lagen
    En pylen die gy schiet, kom braakt de bittre gal,
    (760) Daar ’t hart van overloopt, vry uit op my, ik zal
    Met een bedaart gemoet, en zonder my te stooren,
    Uw woorden en met een ook myn betichting hooren.
    Ik zeg noch eens, spreek op, wat leit men my te last?
PETI. Wy zeggen, Scipio, voor eerst dat u niet past
    (765) Dus trots en moedig nu voor ’t heilig Recht te spreken.
    Uw misdaân zyn aan ons bewust, en klaar gebleken:
    Of meint gy datge noch in Siracusa zyt,
    Alwaar gy schaamteloos en schandelyk uw tyt
    Verquiste, en het gelt lichtveerdelyk verteerde.
    (770) Waar door Plemenius, die ’t zelfde van u leerde,
    Tot Locres, niet alleen, daar hy stathouder was,
    De maagden schende, maar beroofde noch de kas
    En kerk van Prozerpyn, en ’t gelt der burgerye,
    Aan welke vrouwekracht, en booze dwinglandye,
[p. 29]
    (775) Die gy niet straffen wout, hoe zeer den burger bat,
    Gy nu noch schuldig zyt; denk Afrikanus, wat
    Een schipbreuk dat wy toen in Staat en eere leden.
    Door uwen laffen aart bedurft gy zoo de zeden
    Van ’t krygsvolk, dat men nu het ingekankert quaat
    (780) Noch niet genezen kan.
AFRI.                                          De felle en bitse haat,
    Die gy my draagt, doen uw dees lasterwoorden braken,
    Doch gy hebt geene macht uw zeggen waar te maken.
PETI. Bedwing u tong, en hoor eerst d’aanklachte uit, daar naar
    Zeg wat gy wilt: al wat ik heb gezeit is waar,
    (785) Gelyk de Raat wel weet. nu zeggen wy noch mede,
    Dat gy u trouwloos droegt, in ’t maken van de vrede
    Met d’Aziaanse Vorst: en dat gy groote schat
    Van hem ontfangen hebt, waar van gy deze stat
    Noit rekening en deed; maar hebt die opgesteken
    (790) In uwe kas.
AFRI.                      O goôn, by wie word ik geleken.
    Gy heeren, ga maar voort, en maakt een kort besluit:
    Hebt gy meer gal in ’t hart zoo braaktse daatlyk uit,
    Zeg vry al wat gy denkt, en wilt my niet verschoonen,
    Zoo haast ik my verweer, zal ik genoeg betoonen
    (795) Dat Afrikanus voor geen valsche logens vreest:
    Maar dat ik die noch ben die ’k altyt heb geweest.
    Zo lang ik leef, zal my noch roem, noch eer, gebreken.
PETI. Uw valsheit, Scipio, is ons genoeg gebleken.
    Ik raad u zwicht en zwygt; wy hebben meerder stof
    (800) Als Afrikanus meint: wie gaf uw, zeg, verlof
    Met ’s konings afgezant in ’t heimelyk te spreeken,
    Gelyk gy daaglyks deed? zelfs d’Aziaanse beeken,
[p. 30]
    Het lommerryke bos, en ’t groene klavergras,
    Die weten nevens ons wat uwen handel was.
    (805) En of men ’t niet en wist, zoo tuigt ons zulx de vrede
    Die gy gesloten hebt met Antiochus meede.
    Want zoo gy niet en waart verblint geweest door ’t gout
    Dat u de Koning schonk, zoo weetmen wel, gy zoudt
    Aan Antiochus niet, na zyne nederlage,
    (810) Zyn Ryk (gelyk gy deed) weêr hebben opgedragen.
    Hy die verwonnen was, bezit nu in ’t geheel
    Wat hy voor d’oorlog had; zoo gy noch eenig deel
    Van d’Aziaanse kroon voor Romen had behouwen,
    Men zouw u, Scipio, min valsheit toe vertrouwen
    (815) Als gy hebt uitgewrocht. Want als de Raat verstont,
    Dat deze Vorst uw zoon aan u weêromme zont,
    Dien hy gevangen hadt, toen kreegmen wel bedenken,
    Dat hy uw vrintschap zocht; maar dat gy door geschenken
    Uw plicht vergeeten, en u trouwe breken zoudt,
    (820) Gelyk men nu bevindt, zulx had men noit vertrout;
    Gy wiert door ’t gout verleyt; en wy door u bedrogen.
AFRI. Al wat gy hebt gezegt, gebraakt, en uitgespogen,
    Is valselyk verziert. Gy Rechters, hebt gehoort
    Waar meê men my beticht; ik konde met een woort
    (825) Wel vragen na bewys, en d’aanklacht plat ontkennen:
    Want wie dat zonder blyk eens anders eer wil schennen,
    Die wort zyn eisch ontzeit: doch eer ik my verweer,
    Verzoek ik maar, dat gy, tot voorstant van myn eer,
    Myn gantse levens loop in d’eene schaal wilt leggen,
    (830) En weêr in d’ander schaal, wat myn benyders zeggen.
    Ik was, gelyk gy weet, maar tien en zeven jaar,
    Toen ik myn vader by Tesin in lyfs gevaar,
[p. 31]
    In ’t bloedighst van den stryt uit ’s vyants klaauwen rukte.
    Door deze eerste proef, die na myn wens gelukte,
    (835) De fiere moet zoo hoog in myne ziele rees,
    Dat ik aan andre strax door myne daden wees,
    Hoe trouw men zich in noot voor ’t vaderlant moet dragen.
    Want als ons machtigh heir by Kannes was verslagen,
    En veel der burgeren, en dappere edelliên
    (840) Uit Romen, en toen voorts uit Latium wilden vliên,
    Door schrik die hun beving, hielt ik het vluchten tegen
    Door kracht van myne reên, en dwang van deze degen;
    Waar meê de val van ’t Ryk, en ’t nakende gevaar
    Voor die tyt wiert gestut: maar toen men laas! daar naar
    (845) Van Spanjen tyding kreegh van onze nederlage,
    Alwaar myn vader niet alleene bleef verslagen,
    Maar zyn Heer broeder ook, toen was ’t noch droever stant,
    Alzoo men door de vrees in Romen niemant vant
    Die d’opperzorg van ’t heir in Spanjen wilde dragen.
    (850) Wat deed ik toen? ô goon! het jammeren en klagen
    Van het Romeinse volk ik zoo ter harten nam,
    Dat ik door schaamt geprest op ’t hooge Raathuis klam,
    En greep de legerbyl, waar meê ik d’Afrikanen,
    Vier legers van Kartaag, met al hun Didojanen,
    (855) En trotse ruitery, in Spanjen heb gevelt.
    En na ik in het Ryk goede order had gestelt,
    Den Taag en Yberstroom de wetten voorgeschreven,
    En ’t gantsche Spaanse Ryk naar onze wet doen leven,
    Quam ik met vreugt weêrom, doch vondt den Staat noch al
    (860) In een bedroefden stant, door dien dat Hannibal
    Een groot gedeelte van Itaaljen noch beheerde,
    En ’t beste deel van ’t Ryk door vlam en zwaart verteerde;
[p. 32]
    ’t Welk my, o goôn! zoo speet, dat ik daar door weêrom
    Naar ’t stale harnas greep, de woeste zee door zwom
    (865) Met zwart getakelt hout: ik zwyg, hoe ik de benden
    Der Siciljanen, die hun bars tot muiten wenden,
    Door myne komst terstont aan Rome weêr verbant.
    Uw, Vaders, is bewust, hoe ik daar na de strant
    Van Afrika in nam, en ’t hooft der Kartagezen
    (870) Den broêr van Hannibal, voor wien de Romers vrezen,
    In ’t open velt versloegh, daarna ook Asdrubal,
    En Koning Syphax heir, en hier meê viel de wal
    En Koninklyk gebouw van Cirta in ons handen.
    Toen zaghmen om Kartaag, daar ik het al afbrande,
    (875) De golven niet alleen van vuur, en vlam, en gloet;
    Maar ook een roode zee van ’t Afrikaanse bloet
    Dat uit de lyken liep, die ’t gantse lant bedekte.
    Het welk zoo groote schrik in Didos stat verwekte,
    Dat hare Raat terstont (geparst door hooge noot)
    (880) Hun Veltheer Hannibal, in aller yl, ontboot
    Van Latium te rug naar Afrika te komen,
    Gelyk hy deê, wat vreught daar door ontstont te Romen
    Getuigde ons uwe brief die my Metello bracht,
    Doch eer ik die ontfing, was Hannibal by nacht
    (885) Met al zyn volk gelant, die strax met d’andre benden,
    Die hem Kartago zont, zyn tocht naar Sama wende,
    Alwaar voorts dagh op dagh meer krygsvolk by hun quam,
    Zulx dat in korte tyt zyn macht zoo zeer toenam
    Dat hy ons moedig heir, ô goden! dorst braveeren.
    (890) Doch waar toe lang verhaal, gy weet, doorluchte Heeren,
    Hoe onversaagt ik my in al myn daden droeg,
    En hoe ik korts daar na ook mannelyk versloeg
[p. 33]
    Het heir van Hannibal met al zyn trotse benden,
    Waar meê de woeste kryg en oorlog quam te enden:
    (895) Alzoo den Kartagees, door stryden afgemat,
    De vrede van ons kocht: gy weet hoe grooten schat
    Kartaag op reekning gaf, en jaarlyks noch moet geven.
    Toen heb ik, door uw last, Prins Masenis verheven
    In zyn Heer vaders Ryk, en na dat ik de staf
    (900) Van koning Syphax kroon aan hem meê overgaf,
    Waar door hy zich verbond altyt de Kartagezen
    Te houden in den toom, en eeuwig vriend te wezen
    Van god Quirinus Ryk; verliet ik Didos kust,
    En zeilde herwarts aan. Een yder is bewust,
    (905) En uw, heer Vaders, ook, hoe ik met zegezangen
    En vreuchdig snarenspel, alleen niet wierd ontfangen,
    En prachtig ingehaalt van Roomlus burgery;
    Maar al ’t Latynse volk dat quam toen ook, om my
    En myn triumf te zien, zoo stark van alle kanten,
    (910) Langs alle poorten in, dat al myne olifanten,
    Tot ellef in ’t getal, met zuiver goud gelaân,
    Door ’t schrikkelyk gedrang, op ’t martvelt bleven staan:
    Maar als ik by hun quam op mynen zegewagen,
    En dat de gantse schaar de groote schatten zagen
    (915) Die ik in Rome braght, met al de schoone buit,
    Toen galmden zy terstont dees vreuchdewoorden uit:
    Lang leve Scipio, die voor ons wallen waakte,
    En Rome koningin van ’s werelts omtrek maakte.
    De Roomse maagden, die my kroonden met laurier,
    (920) Ontstaken met hun toorts daar na het zegevier,
    En zongen by de vlam gedurig zege, zege.
    Toen was ik wellekom, en yder prees myn degen.
[p. 34]
PETI. Hoe! meint gy Scipio, door uwe listigheên,
    Het Recht te buigen, en uw valsheit te bekleên
    (925) Met opgepronkten dienst, zoo spreekt g’u zelve tegen:
    Want wie op deze wys den Rechter wil bewegen,
    Gelyk gy tracht, die toont hy schuldig is, en zwicht.
    Een dienaar, die wel dient, en doet niet meer dan plicht.
    Dat gy u, in den stryt, getrouwlyk hebt gequeten,
    (930) En word hier niet ontkent: maar gy moet mede weten
    Dat Rome nimmer liet goe diensten ongeloont,
    Noch boosheit ongestraft. indien gy kont, zoo toont
    Dat gy onschuldig zyt, en wilt u zelfs verweeren.
AFRI. Dat ik myn daden nu verhaalde voor u, Heeren,
    (935) En deed ik, Vaders, niet, om ’t Recht te kreuken, neen;
    Maar om daar door aan u te toonen, niet alleen,
    Dat ik niet trouwloos ben, gelyk men schelms derf zeggen,
    Maar mede dat al ’t geen men my te last wil leggen
    In ’t allerminste doch geen schyn van waarheit heeft,
    (940) Als gy myn daden wikt, en weegt hoe ’k heb geleeft.
PET. Myn harte barst van spyt, durft gy ons schelmen noemen,
    Daar elk ons heilig kent?
AFRI.                                  Durft gy ter vierschaar doemen,
    Een die onschuldig is? al ’t gene datge zegt,
    Waar van gy geen bewys gerechtlyk overlegt,
    (945) Zeg ik noch eens, is vals en schelms van u gesproken.
    Ik heb myn trouw, noch plicht, noch eeden, noit gebroken,
    Veel min my zelfs verrykt met ’s vyants gout en schat,
    Gelyk gy my beticht.
PETI.                            O Kato! lytge dat
    Ons hoog gezagh voor u met voeten wort getreden,
    (950) Zoo kent gy ons geen meer voor hoofden van de leden
[p. 35]
    Der Quirinaalse schaar, en dienaars van Jupyn.
KATO. Houd op, en staak dien twist, wy, die uw Rechters zyn,
    Gebieden wederzyds te schelden noch te zweeren.
    Wy hebben reeds gehoort d’aanklachte van de heeren,
    (955) En ’t gene Scipio daar tegens heeft gezeit.
    Ga Afrikanus voorts, doch met eerbiedigheit,
    Gelyk gy schuldig zyt, en ook met korte reden.
    De scha, die Syrakuze en Lokres heeft geleden
    In den voorgaanden kryg, door d’ongebondenheit
    (960) Van ’t krygsvolk, Scipio, wort u te last geleit,
    Gelyk gy hebt gehoort.
AFRI.                                Ik zal u antwoort geven.
    De moetwil die myn volk tot Lokres heeft bedreven,
    En Syrakuze meê, was my op ’t hoogste leet;
    Ik deed al wat ik kon, gelyk een yder weet,
    (965) Om hun baldadigheit op ’t beste te beletten.
    Dat ik hun niet en dwong door scharpe legerwetten,
    Liet ik om beters wil, alzoo my gelt ontbrak,
    De zenuw van de kryg; waardoor ik hun zoo strak
    Niet houden kon in toom: zoo Rome, op myne klachte,
    (970) Maar ’t achtste deel van ’t gout, dat ik uit Spanje brachte,
    Aan my gezonden had, ’k zweer dat de burgery
    Geen schade had geleên door ’t krygsvolks tyranny:
    Want als men den soldaat bezolding kan beschaffen,
    Dan is de moetwil licht te temmen en te straffen,
    (975) Daar ’t anders zyn gevaar en nabedenken heeft.
PETI. O goden wat ik hoor! die geen geloove geeft
    Aan ’t minste woort dat wy tot zyn betichting zeggen,
    (Ten zy wy klaar bewys ter vierschaar overleggen,)
    Die wil dat wy voor ’t Recht gelooven zullen ’t geen,
[p. 36]
    (980) Daar hy geen blyk van toont, ’t welk wy ontkennen, neen,
    ’t Ontbrak u aan geen gelt.
AFRI.                                      Als ik myn vloot uitreede,
    Wat gaf my Rome toen, den degen in de scheede?
    De rest die heb ik zelfs, met groote moeilykheên,
    Gebedelt en vergaârt uit d’omgelegen steên,
    (985) By myne vrienden, die vrywillig daar toe gaven
    Ik heb den Staat noit uitgeput noch ondergraven,
    Noch uwen standert hier in Latium geplant;
    Maar met een fiere moed den vyand in zyn land
    Kloekmoedig ’t spits geboôn, verdelligt en verslagen.
    (990) Aangaande, ’t geen men zeit, dat ik door valsche lagen
    My zelve heb verrykt, door zilver ofte gout,
    In ’t sluiten van de vreê, (die my meê wiert vertrouwt)
    Ik worde root als ik aan deze reên gedenke.
    Gy onbeschofte, zeg, wanneer ik door geschenken
    (995) Myn plicht en trouwe brak, en wie die gene was
    Die my de schatten bracht, die ik in myne kas
    Als een verrader sloot, en voor my heb behouwen.
    Indien gy zulx bewyst, ik zweer by mynder trouwen
    Dat ik straks eereloos wil dalen in het graf
    (1000) Door d’alderwreetste doot, die oit den Rechter gaf
    Tot straf van schelmen, of van snoode lantverraders.
    Maar zoo gy’t niet en doet, zoo maan ik u, ô Vaders,
    En Rechters van het Recht, die nu de vierschaar spant,
    Dat gy ook straffen wilt de bitse hoon en schant
    (1005) Dien ik onschuldig ly; op dat de wereld blyke
    Dat eindelyk de nyt voor my haar vlagge stryke.
PETI. Al wat ik heb gezeit, zeg ik, o Vaders, noch,
    Een die geschenken neemt en handelt met bedrogh,
[p. 37]
    Die roept ’er niemant by, om ’t schelmstuk te getuigen.
AFRI. (1010) Wat zegt gy daar Tribuin?
PETI.                                        Dat gy uw hart moet buigen.
    Wy vragen, Scipio, of ’t niet waarachtig is,
    Dat Antiochus zelfs, uit zyn gevankenis,
    Uw zoon aan u weêrom vrywilliglyk vereerde?
    Alzoo hy geen rantsoen voor hem in ’t minst begeerde.
AFRI. (1015) O ja, dat sta ik toe.
PETI.                                          Nu gy ’t niet lochnen kont:
    Maar zeg, waarom gy hem niet straks weêromme zont?
    Of had gy toen verlof des vyants gift t’ontfangen?
AFRI. Hoe! was hy niet myn zoon?
PETI.                                              Zoo haast hy was gevangen
    Verloort gy d’eigendom, ’t en zy gy hem weêr kocht,
    (1020) ’t Welk gy niet deed’: maar ’t gout dat uwe zoon u brocht,
    Daar mede kocht hy u op Antiochus zyde.
AFRI. ’t Geen gy daar zegt is vals, want nu noch t’geenen tyde
    Dit schelmstuk blyken zal: daaromme wacht u meer
    Van zulken logentaal; want by de goôn ik zweer,
    (1025) Zoo u de Raat niet straft, dat ik my zelfs zal wreken.
KAT. Bedaar u Scipio, en wilt met reden spreken.
AFRI. Gebiet dan den Tribuin, dat hy niet anders zeit
    Als hy bewyzen kan, en blyk van overleit.
PETI. Hoe trouw gy zyt, dat tuigt de schandelyke vrede.
AFR. (1030) Als gy die schantlyk noemt, dan brantmerkt gy ook mede
    Al d’andre Heeren, dieze sloten nevens my,
    Tot negen in ’t getal. doch stelt eens aan een zy
    De bitse nydigheit, en laat ons overwegen,
    Waar in de schande van de vrede leit gelegen;
    (1035) Hy, die verwonnen was, (zegt gy) bezit al ’t geen
[p. 38]
    Wat hy voor d’oorlog had, ’t welk zoo niet is, ô neen:
    Want Antiochus heeft, gelyk wy alle weten,
    Heel Aziën beheerst, en boven dien bezeten
    Veel landen in Euroop, waar in men niet alleen
    (1040) Verscheide volkren telt, maar ook veel starke steên
    En sloten zonder tal, die wy niet wedergeven:
    Maar houden die voor ons. wy hebben hem gedreven
    Weêr dwars door Aziën, tot over Taurus kruin,
    Daar hy zyn val betreurt. nu vraag ik u, Tribuin,
    (1045) (Al had de koning geen brantschatting ook gegeven,
    Gelyk hy heeft gedaan, om vredelyk te leven,)
    Wat gy meer eischen zout? of anders, zeg aan my,
    Dewyl den Staat de vreê gevalt, waarom dat gy
    Die overal by ’t volk durft lasteren en laken?
    (1050) Of zoekt gy weêr den Raat by ’t graauw verdacht te maken,
    Gelyk gy eertyts deed’, door uwe muitery?
    Doch ’t zy daar meê zoo ’t wil, gy hitst hun beid’ op my.
PETI. Zoo Antiochus toen rantsoengelt heeft gegeven,
    Zoo zeg hoe veel, en waar de schatten zyn gebleven?
AFRI. (1055) Dees vrage die gy doet en komt nu niet te pas;
    Want ik in Aziën maar stedehouder was
    Myns broeders Lucio, die van die schat, als mede
    Van ’t geen hy meer ontfing, aan Rome reekning dede.
PETI. Wy vragen niet naar ’t gout dat Lucio ontfonk,
    (1060) (Zulks zal hier na geschiên) maar ’t geen de koning schonk
    Door zyn gezant aan u, waar door dat hy den vrede
    Tot zynen voordeel kreegh?
AFRI.                    Dit ’s weêr een valsche reden!
    Ik veins, en houde my of zulks waarachtig was.
PETI. Wat zegt gy Scipio.
[p. 39]
AFRI.                                Dat ik op u niet pas.
    (1065) De schatten, die ik van den vyant heb gekregen,
    Behoude ik al voor my; vernoegh u met den zegen
    Dien ik aan Rome gaf: gy maakt my ’t leven moe.
PETI. De schatten, die gy kreegt, behooren Rome toe;
    Zeg ons waar datze zyn, om aan den Staat te geven,
    (1070) Eer gy gedwongen wort.
AFRI.                                            Gy kont my wel het leven
    Benemen als gy wilt: maar nu noch nimmermeer
    ’t Vrysprekende gemoet, noch ons Tribuin myn eer.
    Trekt gy den degen uit, ik wil myn borst ontblooten;
    En, zoo ’t u lust, gy kont myn moedig hart doorstooten,
    (1075) En zoeken daar naar ’t gout dat my de vyant gaf.
    Daar na schryft, met uw kling, dees woorden op myn graf:
    Hier leit hy die door ’t zwaart geëindigt heeft zyn leven,
    Om dat hy aan den Staat niet weder konde geven
    ’t Vergoten bloet, dat hy voor Rome heeft gestort.
PETI. (1080) ’k Versta niet watge zegt, kom, maak uw reden kort,
    En wilt d’ontfangen schat aan Romen overlangen.
AFRI. Zeg eerst hoe veel ik van den vyant heb ontfangen.
PETI. Vier hondert ponden gouts die eischen wy weêrom.
LUCI. ’t Geen gy myn broeder eist, dat is een kleine som:
    (1085) In deze blaân ziet gy al wat er is ontfangen,
    En wat er is betaalt.
AFRI.                          Wilt my het schatboek langen.
    Hoe! derftmen nu, ô goôn, noch vorderen van my
    Zoo kleenen somme gouts, daar yder weet dat wy
    Op onze wederkomst, de Roomse kisten vulden
    (1090) Met vyftigmaal zoo veel; myn krygsmoet kan niet dulden
    Dees schaamteloozen eisch, dien ik met reden vloek,
[p. 40]
    Gelyk ik mede doe ’t onnodig rekenboek,
    Dat ik aan stukken scheur. zyt gy noch niet te vrede
    Met twintigh duizent pont fyn gout, ’t welk gy alreede
    (1095) Van ons ontfangen hebt? zoo hoeft men geen papier
    Om rekening te doen. gy Vaderen, ziet hier
Hy trekt zyn wambais open.
    De schatten die ik van den vyant heb gekregen.
    Dees levendige schors, doorkerreft en doorregen
    Van ’t vyantlyke staal, is ’t rechte rekenboek.
    (1100) Kom herrewaarts Tribuin, doorlees en onderzoek
    Wat hier geschreven staat, en wilt de schatten tellen:
    Of wederroept uw eisch; en wilt my niet meer quellen
    Noch steken naar myn kroon, gelyk gy daaglyks doet.
    De lauwren, die ik draag, bespat met brein en bloet,
    (1105) Heb ik in ’t open velt verovert met den degen.
    Ik kochtze met myn bloet, en gy geniet den zegen.
    Daarom is myn verzoek, ô Vaders van het Recht!
    Dat gy aan den Tribuin alleene niet ontzegt
    Zyn bits en valschen eisch: maar na verdienst hem mede
    (1110) Wilt straffen, om dat hy zoo valsche klachten dede;
    Waar door myn naam en faam op ’t schandigst wort gehoont,
    En al myn oude dienst ondankbaarlyk geloont.
    Doch Heeren, nademaal het jaargety op heden
    Verschenen is, dat ik gelukkig heb gestreden,
    (1115) Gelyk gy Ridders weet, toen ik, by Samas wal,
    Het machtig leger van dien grooten Hannibal,
    Die zestien jaren lang Itaaljen dede beven,
    Alleen niet heb gevelt, en in de vlucht gedreven;
    Maar ’t gantsche lant geverft met hun meineedig bloet,
    (1120) En vele steden doen verzinken in een gloet
    Van louter vuur en vlam, die ’t al verbrande en blaakte:
[p. 41]
    Waar door ik Afrika aan Rome schatbaar maakte.
    Zoo zyn wy ook verplicht, nu ’t pleiten is gedaan,
    Ter eeren van dien stryt, van deze plaats te gaan
    (1125) Naar ’t heilig Kapitool, om Jupiter, als mede
    Minerf, en Juno, dank te offren, dat ik heden
    De zelve wil noch heb die ’k altyts heb gehat,
    Dat is, dat ik den Staat, en myn geboortestat
    Van Rome, zoo bemin, dat al de razeryen
    (1130) Van ’t onderaarts gespook, die my op ’t felst bestryen,
    Niet machtig zyn om my te rukken van myn plicht.
    En gy Quiriten, die ook nimmer hebt gezwicht
    In liefde tot den Staat, wilt met my opwaarts stygen,
    En bid de goôn dat gy voortaan meugt hoofden krygen
    (1135) Die zyn gelyk ik ben. En gy, myn eenig zoon,
    Ik wil niet dat gy oit gedenken zult de hoon
    My aangedaan, om die te straffen of te wreken:
    Maar dat gy voor ’t autaar u vingren op zult steken,
    En zweeren voor de goôn, dat gy uw vaderlant
    (1140) Altyts beminnen zult; en voor den vryen stant,
    Gelyk ik heb gedaan, in noot uw degen zweyen.
Alle zyn gunstelingen roepen.
    Lang leve Scipio, wy willen hem geleyen.
Scipio met al d’omstanders vertrekken, de Rech-
ters en Tribuins blyven alleen zitten.
PETI. Doorluchte Vaders, die hier stedehouders zyt
    Van d’oppergoôn, ik zweer, indien gy deze spyt,
    (1145) Die Publius ons doet, niet datelyk wilt wreken,
    Dat yder een de spot met u en ons zal steken.
    Hy die gedaghvaart is, om rekening te doen,
    Gelyk hy schuldig is, die toont zich noch zoo koen,
    Dat hy ons algelyk derf trotsen en braveeren.
    (1150) Ik vrees dat wy te laat met smarte zullen leeren
[p. 42]
    ’t Geen hy in ’t hart verbergt.
KATO.                                    Gy klaagt niet zonder reên:
    Maar laas! wy staan versuft, en zien dat yder een
    Vertrekt, en Scipio met groot gejuich verzellen.
PETI. Gy kont, indien gy wilt, terstont zyn vonnis vellen,
    (1155) En straffen hem aan ’t lyf.
LEPI.                                                Ik hebbe met gedult
    Uw klachten aangehoort, doch merk noch vint geen schult
    In Scipio, dat hy zich trouwloos heeft gedragen:
    Maar wel in u, dat gy hem t’onrecht hier deed dagen;
    Alzoo hy zich voor ’t Recht zoo wel verdedigt heeft,
    (1160) Dat gy, door spyt ontstelt, alleen niet schrikt en beeft,
    Maar hitst de Rechters op, om uwe schant te wreken.
    Doch ik begere niet, dat zy een vonnis spreken
    Tot nadeel van dien helt, die deze Stat en ’t Ryk
    Heeft met zyn nek geschraaght; ’t en zy gy klaarder blyk
    (1165) Kont toonen alsge doet. wie iemant straft op gissen,
    Die zondigt tegens’t Recht, en pynigt zyn gewisse.
PETI. O goôn! zou Lepidus, die voor de vryigheit
    En vryen Staat altyt zoo moedig heeft gepleit,
    (Waarom hem ’t hoogst gezagh als Burgerheer en Vader
    (1170) Ook opgedragen is) nu minnen een verrader.
    O ja! ’t is al te waar, daar is geen twyfel an.
LEPI. Wat spreekt gy binnen ’s monts?
PETI.                                                     Dat ik niet denken kan
    Wat u beweegt, myn Heer, voor Scipio te spreken.
    Is zyn betichting u niet klaar genoegh gebleken,
    (1175) Zoo hang hem aan de plei, en pynigt hem zoo lang
    Tot dat hy’t stuk beken.
LEPI.                                  Dat magh niet zyn, door dwang
[p. 43]
    Van pyne heeft weleer d’onschuldige beleden,
    ’t Geen hy noit dede of dacht. zoo lang als ik bekleede
    Den Burgermeesters stoel, zoo lyde ik niet dat hy
    (1180) Gepynigt wort: maar ik begeer, en wil dat gy,
    Als Vaders van het Recht, zult rechten na de wetten;
    Die u gebiên, dat gy in ’t minst niet hebt te letten
    Wat een betichter voor ’t gerechte al eischt, of zeit:
    Maar op ’t bewys, dat hy gerechtig overleit.
KAT. (1185) Als wy, ô Burgervorst, ter vierschaar overwegen
    De klachten der Tribuins, en dat wy daarentegen
    Ook wikken in een schaal wat Afrikanus zeit,
    Die ’t al ontkent wat hem te laste wort geleit;
    Zoo zeggen wy, dat ons (uit al d’omstandigheden,
    (1190) Die Afrikanus zelfs in ’t pleiten heeft beleden)
    Zoo veel gebleken is, dat ons niet vry en staat
    Hem vry te spreken, die beticht wort van verraat:
    Maar datwe zyn verplicht hem wederom te dagen,
    Om hem en die Tribuins bezonder t’ondervragen,
    (1195) Eer dat men vonnis vel.
LEPI.                                            Hoe! twyfelt gy dan noch,
    Dat die doorluchte man, door valsheit en bedrogh,
    Zich zelven heeft verrykt in ’t handelen der vrede?
KAT. De groote vrientschap, die de koning aan hem dede,
    Gelyk een yder weet, die baart ons achterdocht
    (1200) Dat hy niet zuiver is. het stuk dient onderzocht:
    Want van ’t ontfangen gout is ons noch niet gebleken:
    Doch ’t zelve kan men licht verbergen en versteken.
LEPI. Hoe! ’t schynt dat Portio voor die Tribunen pleit.
KAT. Ik zeg, zoo Scipio te laste wiert geleit,
    (1205) Dat hem in plaats van gout veel dorpen ofte steden
[p. 44]
    Geschonken waren, voor ’t inwilligen der vrede,
    ’t Zy diep in Aziën, of dicht aan ’t Rooms gebiet,
    En de betichter dan de naam of plaatsen niet
    Kon noemen voor ’t Gerecht, of wyzen waarze leggen,
    (1210) Zoo waren wy verplicht d’aanklagers eisch t’ontzeggen:
    En Scipio weêrom t’ herstellen* in zyn eer;
    Want lant en steden, Heer, die kan men nimmermeer,
    Gelyk het heilloos gout, opsluiten of versteken.
    Doch schoon genomen ons volkomen waar gebleken,
    (1215) Dat Scipio, zeg ik, onschuldig wiert beticht,
    Zoo vraag ik u, myn Heer, of wy niet zyn verplicht,
    Voor welstant van den Staat veel meerder zorg te dragen,
    Als voor de glans van een, die door zyn list en lagen
    De vryheit ondermynt, alzoo wy zien dat hy
    (1220) Den adel niet alleen, maar al de burgery
    Aan zyne zyde trekt, en spot met onze wetten.
    Indien hy tracht de kroon op zyne kruin te zetten,
    Zoo zyn wy overheert, en onze vryheit quyt.
LEPI. Het is my, Kato,leet dat gy zoo driftig zyt.
    (1225) Hoe! zou die dappre man zyn plicht en trouwe breken,
    De Roomse wet vertreên, en naar de kroone steken,
    Dat ’s al te veel gezeit. Indien men zag dat hy,
    Met voorbedachten raat, door zucht tot heerschappy,
    Het vollik tot zich trok, dan zoude ik mede denken,
    (1230) Gelyk gy zegt, dat hy de vryheit zocht te krenken:
    Maar nu zulks niet en blykt, make ik geen zwarigheit.
    Dewyl hy voor zyn eer en leven heeft gepleit,
    Zoo stont hem vry, al wat hem dienstig was te zeggen,
    Om zyn betichters eisch alzoo te wederleggen.
    (1235) Den aanhang die hy heeft ik ons Tribunen wyt:
[p. 45]
    Want eer hy wiert gedaagt, was hy van ’t volk benyt,
    Dat zyne moedigheit niet wel en kon verdragen,
    Te meer, door dien men riep, dat hy door valsche lagen,
    In ’t sluiten van de vreê, zich zelven had verrykt:
    (1240) Maar nu ons geen bewys van zulks in Rechte blykt;
    En Scipio het volk op nieuws indachtig maakte,
    Hoe moedig dat hy strede, en voor hun vryheit waakte;
    Zoo is ’t niet vremt, dunkt my, dat hy de harten van
    D’omstaande burgery aan zyne zyde wan,
    (1245) Die hy zoo heeft beweegt door zyn manhaftig spreken,
    Dat zy hem zyn gevolgt; gelyk ons is gebleken.
    Doch schoon ik hem getrouw, en voor onschuldig ken,
    Zoo is myn plicht, dewyl ik Burgermeester ben,
    In zaken van belang, die onze vryheit raken,
    (1250) Gelyk als deze zyn, geduriglyk te waken
    Met wakkere achterdocht: en daarom sta ik toe
    ’t Verzoek van ons Tribuins, hoewel ik ’t noode doe,
    Om Afrikanus weêr gerechtelyk te dagen.
    En zoo men vinden kan, dat hy door list of lagen
    (1255) De vryheit ondermynt, zoo wil ik dat hy sterf,
    En Rome al zynen schat, en haaf, en goedren erf.
Continue

VIERDE DEEL.

TIBERIUS GRACHUS met zyn dienaar FABRITIUS.

TIB. FAbritius, de brief die ’k gistren heb geschreven,
    Zeg, isze wel bestelt?
FAB.                              Die heeft Kamil gegeven
    Aan Livia, myn Heer, de voetster van uw Lief
    (1260) De schoone Julia.
[p. 46]
TIB.                                    Dit is de derde brief.
    O! duldelooze smart, ik ben in duizent vrezen,
    Dat myne Julia dezelve niet wil lezen,
    Of dat haar voester die voor haar verbergt of scheurt,
    Of aan haar moeder geeft.
FAB.                                      Ik bid, myn Heere, treurt
    (1265) Of suft daaromme niet, hebt gy haar weêr geschreven,
    Zoo lever my den brief, ik zalze zelver geven
    Aan uwe tweede ziel; hebt maar een uur gedult,
    Eer Phebus duikt in zee gy antwoort hebben zult,
    By monde of by geschrift: want ofze niet dorst schryven,
    (1270) Gelyk gy mede vreest, zoo wil ik borge blyven,
    Dat ik u niettemin zal zeggen voor gewis,
    Wat liefde in hare ziel en hart verborgen is:
    Haar boezem zal ik licht door myne listen peilen.
TIB. Wie zorgeloos in zee, Fabritius, wil zeilen,
    (1275) Gelyk gy meent te doen, die stoot zeer licht het schip
    Aan stukken op een rots; daar is geen harder klip
    In zee noch ook aan strant, als ’t harte van de moeder
    Van myne Julia, en geene leeuw verwoeder
    Noch wreeder als haar zoon, die al ons doen bespiet:
    (1280) Daaromme hout uw rust, uw raat gevalt my niet,
    Myn Iö wort te naauw bewaakt met Argus oogen;
    Haar moeder, die my haat, zal nimmermeer gedoogen
    Dat gyze ziet of spreekt.
FAB.                                    Ik zeg, myn Heer, zoo gy
    Uw hart vernedren wilt, en gaan terstont met my,
    (1285) Dat ik den aanslag zoo behendig zal besteken,
    Dat gy uw Liefste zelfs zult zien en hooren spreken.
TIB. Myn trouwe dienaar zeg, dat bid ik u, waar gy
[p. 47]
    My hene leiden wilt.
FAB.                              Op d’achtergaldery
    Van Lucio, daar gy bedektelyk kont komen:
    (1290) Want Lucio, myn Heer, die is nu buiten Rome,
    Met al zyn huisgezin, naar zyne hoef gegaan.
    Ik bidde u andermaal laat alles op my staan,
    Ik weet behendelyk de hofdeur op te steken:
    Alzoo ik langs dien wegh zeer dikwerf plagh te spreken
    (1295) Met zeker Kamenier, die my nu is ontrukt
    Door Atrops felle schicht; zoo d’aanslag qualyk lukt,
    Ik neem de schult op my, kom laat ons straks beginnen.
TIB. Ik kan, Fabritius, niet denken noch verzinnen,
    Hoe gy myn Julia, die als gevangen leeft,
    (1300) Nu heimlyk spreken zult.
FAB.                                                Wie list tot leitsvrou heeft
    Die wort niet licht verrast; ik ga my voorts verkleeden,
    En kom dan wederom, myn toestel breng ik mede,
    Gelyk gy haast zult zien.
TIB.                                    O! Cypres koningin,
    Verhoort myn beê, en geef dat ik myn ziels godin,
    (1305) Van dage niet alleen mach zien en hooren spreken:
    Maar dat het heilig vuur, door uwe zoon ontsteken
    In hare zuivre borst, ook nimmermeer verdooft.
    De holgeoogde Nyt die al myn vreugt berooft,
    Ey! legh die aan den bant, en wiltze eeuwig houwen
    (1310) In haar vervloekte hol, op dat de liefde en trouwe,
    Die zy verdrukt en schent, niet langer zucht en schreit:
    Maar weder ’t hooft op beur, en dank uw Majesteit,
    Dat gy de minnepest, met haar vergifte slangen,
    Die al de tweedraght wroght, voorzichtig hout gevangen.
[p. 48]
    (1315) Op deze hoop, godin, getroost, verstout ik my
    Naar Julia te gaan. indien ik vint, dat zy
    My noch oprechtelyk bemint, gelyk voor dezen,
    Zoo zal ik voor geen Nyt noch helsche tweedragt vrezen:
    Maar zoo haar liefd’ tot my verwisselt is, gelyk
    (1320) Ik lange heb gevreest, en nu noch doe, zoo wyk
    Ik datelyk van hier, en ga my voorts verschuilen
    In ’t aldernaarste bos of onderaartsche kuilen,
    Alwaar noit zonnestraal noch ’t manelicht in scheen;
    Daar ik myn smart zoo lang betreure en beween,
    (1325) Tot dat een beer, of leeuw, of wreede tygerinne,
    Door myne klacht ontwaakt, my levendig verslinne.
    Daar komt Fabritius, is hy ’t, of is hy ’t niet?
    O ja, ô neen: ik suf.
FAB.                           Myn Heer, gelyk gy ziet,
    Uw dienaar is gereet. door deze gryze haren
    (1330) In myn paruik en baart, zoo schynen myne jaren
    Veel meerder alsze zyn, waar door ik zeker ben,
    Dat niemant my aldus vermomt in Rome ken;
    En voor myn stem en spraak behoeft gy niet te vrezen,
    Die kan my niet verraân, alzoo ik noit voor dezen
    (1335) Met iemant van het volk van Afrikanus sprak,
    Veel min met Julia. gy kont nu met gemak
    Het huis van Scipio naar uwen zin bespieden,
    En luisteren en zien al wat ’er zal geschieden;
    Daarom geef my den brief. langs deze wegh gaan wy
    (1340) Naar d’achterdeure van die hooge galdery
    Van Lucio, daar gy u zelven zult versteken,
    Tot dat gy my om laag zult zien of hooren spreken.
TIB. Ik volleg uwen raat, doch gun, Fabritius,
[p. 49]
    Dat ik u eerst in beid’ myn armen druk en kus.
JULIA, EMELIA, FABRITIUS, LIVIA, TIBERIUS.
JUL. (1345) VRouw moeder zyt gerust, ik bidde wilt niet vreezen;
    Want vader zal gewis terstont hier weder wezen.
EME. Myn Julia, gy kent de bitse Rechters niet,
    Veel minder die Tribuins: hoe zeer het my verdriet,
    Dat Vader, op hun klacht, ter vierschaar is verschenen;
    (1350) Dat ziet gy, dochter, door de tranen dien ik weene.
    Myn man is laas! verrast, gelyk ik heb gevreest;
    Want anders waar hy hier al lang weêrom geweest,
    Daar is geen twyfel aan, myn harte sterft van rouwe;
    En van myn zoon, die hem gezelschap wilde houwen,
    (1355) Verneem ik mede niet, helaas! wat gaat my aan.
FAB. Daar zien ik Julia by hare moeder staan,
    Nu zal ik haar den brief zeer qualyk konnen geven.
EME. Wat zegt gy vrient? gy schynt ontstelt.
FAB.                                                             Helaas! ik beve
    Van spyt en ongedult, alzoo ik niet en kan
    (1360) Met lytzame oogen zien, dat die doorluchte man,
    Die, als een aartsche god, van elk wiert aangebeden,
    Zoo lang als ’t oorlog was, nu zelve wort bestreden
    En valschelyk beticht.
EME.                                Ik bidde, datge zegt
    Van wie gy spreekt, en wat men hem te laste legt.
FAB. (1365) Ik spreek van Scipio, die van zyn lentedagen
    De wapenen altyts zoo moedig heeft gedragen,
    Dat yder voor zyn naam verbaast noch schrikt en beeft.
    Wat zyne daden zyn, en hoe hy heeft geleeft,
    Dat vint men niet alleen in hart metaal gedreven,
[p. 50]
    (1370) Met stale beitels: maar bezonder ook geschreven
    In ’t levendige brein der Roomse burgery,
    Die heden heel misnoegt ter vierschaar, nevens my,
    De valsche klachten der Tribuins met smarte hoorden,
    Die Afrikanus straks met korte en fiere woorden
    (1375) Gerechtelyk weêrlei, door klaar bewys, dat hy
    Zich noit en had verrykt door diefte, of rovery,
    Of vyantlyk geschenk, gelykmen hem betichte;
    Waar door dat den Tribuin op ’t lest begon te zwichten.
    En toen wiert Scipio, die uit het pleiten scheit,
    (1380) Van al de Ridderschap triumfelyk geleit
    Naar ’t hooge Kapitool, gevolght van al de scharen
    En Ridderen, Mevrouw, die daar vergadert waren,
    Begerig om te zien hoe ’t pleiten zou vergaan.
EME. Door uwe reden, vrient, heb ik met vreugt verstaan,
    (1385) Dat myn doorluchte man zich moedig heeft gequeten.
FAB. Helaas! ik ben beschaamt, alzoo ’k niet heb geweten,
    Dat gy zyt bedgenoot van dien beroemden Heer.
    Daaromme buige ik my voor uwe voeten neêr,
    Gelyk myn plicht vereist.
EME.                                    Rys op, en wilt niet vreezen;
    (1390) Maar zeg, indien gy kont, wat d’oorzaak doch mach wezen,
    Dat myn gemaal niet komt.
FAB.                                        De toeloop is zoo groot,
    Dat ik, Mevrouw, geloof, dat hy ter naauwer noot
    De weg gebruiken kan, de galderys en daken,
    Ontrent het Kapitool, die buigen neêr en kraken
    (1395) Door ’t opgeklommen graauw. Ik houde voor gewis,
    Dat dezen dag voor hem zoo schoon en heerlyk is,
    Als toen hy in triumf van Afrika te Romen,
[p. 51]
    In volle zegepraal, de stat is ingekomen;
    Want yder juigt hem toe. daarom zoude ik u raân,
    (1400) Dewyl hy door ’t gedrang zeer zwarelyk kan gaan,
    Dat gy hem onderschept en met uw koets gaat halen:
    Zoo kont gy nevens hem van daag ook zegepralen.
EME. Ga Livia, en zeg, men straks de paarden spant
    In ons karos, myn hart en ziel verlangt en brant
    (1405) Om myn gemaal te zien, ik wil hem tegen ryden.
LIVI. Uw wille zal geschiên.
EME.                                    Myn vrient, ik ben zeer blyde
    Voor uw bericht en raat; ik loof Jupyn u zont
    Om my te troosten. zeg, dat bid ik, doch terstont
    Uw naam, en uw beroep, indien men zulx mach weten.
FAB. (1410) Uw dienaar wort, Mevrouw, Fabritius geheeten;
    In myne jeugt heb ik Geneeskonsts lekkerny
    En Redenkonst geleert, daarna begaf ik my
    In ’t bloedig velt van Mars, en hoopte, door myn daden,
    My eens bekranst te zien met eike- en lauwerbladen:
    (1415) Maar al vergeefs, helaas! ik heb geen hope meer,
    En daarom leg ik nu de wapens weder neêr;
    Want nu myn Heer, uw man, die Afrika deed beven,
    En d’Aziaansche Vorst heeft uit zyn stoel gedreven
    Tot aan d’Egese zee, (gelyk een yder ziet)
    (1420) Geen dank, veel minder loon voor zynen dienst geniet;
    Zoo kan men licht bevroên, dat ik geen loon verwachte
    Voor mynen dienst, dien ik met vlyt, by dage en nachte,
    Gelyk een vroom soldaat aan Rome heb gedaan.
    En hierom wil ik weêr naar ’t wys Athenen gaan,
    (1425) Om Wiskonsts rechte gront, uit d’oude Griekse boeken
    Van Diophantes en Euklides t’onderzoeken.
[p. 52]
    Op hoop, dat ik daar door veel meerder eer en glans
    Eerlang verkrygen zal, als ik oit met de lans,
    In zeven jaar dat ik de wapens heb gedragen,
    (1430) In d’oorlog heb geöest.
LIVI.                                            De paarden en de wagen
    Die staan, Mevrouw, gereet.
EME.                                        Myn dochter, maakt dat gy
    Fabritius hier hout, tot dat ik weder by
    U kom, alzoo ik hem noch iets begeer te vragen.
JUL. Vrouw Moeder zyt gerust, ik zal wel zorge dragen.
EME. (1435) Myn vrient Fabritius, zet u zoo lange neêr
    Alhier, zoo ’t u gelieft, tot dat ik wederkeer,
    Het welk terstont zal zyn.
FAB.                                    Ik zal gehoorzaam wezen.
JUL. Gy hebt, Fabritius, door uwe reên de vreze
    Die myn vrouw Moeder had, uit hare ziel verjaagt.
    (1440) De liefd, die gy ons huis en ons geslachte draagt,
    Die zal ik nimmermeer, zoo lang ik leef, vergeten.
TIB. Van meerder list heb ik myn dagen noit geweten;
    Zoo d’aanslag zoo wel eint, gelykze wel begint,
    Zoo ben ik zeker dat my Julia noch mint.
Julia staaroogt op ’t ra-
pier van Fabritius.
JUL. (1445) O goden! wat ik zie, het is de zelve degen
    Die Grachus eertyts droeg; ik schrik en ben verlegen.
FAB. Hoe ziet me Joffrouw iets dat haar gezicht mishaagt?
JUL. Geeft my den degen hier, die gy op zyde draagt;
    Alzoo ik die wil zien.
FAB.                              Ik zalze u daatlyk geven.
    (1450) Houw daar, bezietze wel.
JUL.                                                Ik sidder en ik beve.
    Wie gaf uw deze kling?
[p. 53]
FAB.                                  Die my de zelve gaf,
    Gaf my ook dezen brief.
TIB.                                    Nu daalt myn hoop in ’t graf,
    Myn Julia die is, helaas! gestoort.
JUL.                                                   Verrader,
    Al watge hebt gezeit van myn doorluchte Vader,
    (1455) Dat is door u verziert, alzoo ’k wel zie, dat gy
    Alleene herwaarts quamt, om door die list aan my
    Den brief van Grachus zoon te leveren in handen.
    O goôn! waar berg ik my voor deze spyt en schande?
FAB. Doorluchte schoone Maagt, al wat ik heb gezeit
    (1460) Van uw Heer Vaders eer, en van zyn dapperheit,
    En hoe de Ridderschap, toen hy uit ’t pleiten scheide,
    Hem van de vierschaar straks triumfelyk geleide
    Naar ’t heilig Kapitool, dat zweer ik noch, is waar;
    Indien ’t zoo niet en is, zoo moet ik noit hier naar
    (1465) Het alverquikkent licht met myn gezicht aanschouwen;
    Al wat ik heb gezeit, dat zal ik staande houwen.
    ’t Rapier, Mevrouw, dat schonk Tiberius aan my:
    Zoo gy hem spreken wilt, hy is hier dichte by.
JUL. De liefde en eer myn ziel inwendelyk bestryen,
    (1470) ’t Geen my de liefde raat, dat wil myn eer niet lyen.
    Waar is Tiberius?
TIB.                        Hier kniel ik neêr godin,
    En bid en smeek, dat gy myn onbevlekte min,
    Dien ik stantvastig draag, met wedermin wilt loonen.
    Ik bid vergeef het my, dat ik my hier vertoone:
    (1475) Want nu ik u niet meer (door onzer Vadren twist)
    In ’t openbaar mach zien, gebruik ik deze list.
    Gelyk de maan haar licht eerst uit de zon moet halen,
[p. 54]
    Zoo schep ik ook, Mevrouw, uit uw vergode stralen
    Het levent vuur en licht, dat myne ziel meer voet
    (1480) Als ’s Hemels groote lamp de gantsche werelt doet,
    Die zy rontom bestraalt,
JUL.                                    Zoo gy, doorluchte Heere,
    My mint, gelykge zegt, zoo zorrigt voor myn eere,
    En gaat, dat bid ik u, van deze galdery,
    Eer dat u iemant ziet alhier, zoo dicht by my.
    (1485) Ei! tracht niet meerder my te smeken of te schryven:
    Want myne liefd die is, en zal ook eeuwig blyven,
    Gelyk die altyts was, dat ’s onveranderlyk,
    Waarom ik die met recht by eene rots gelyk,
    Die door geen eb of vloet, noch d’alderzwaarste stormen
    (1490) Zich ooit verzet, of ook in ’t minste laat hervormen.
TIB. Nu schep ik moet, en zet de vrees aan eene zy.
JUL. Al zacht Tiberius. ik zeg u ook daar by,
    Dat my de vlam tot as veel eerder zal verbranden,
    Als datmen zegge, dat ik wuft, tot spyt en schande
    (1495) Van myn Heer Vaders huis, my zelven geef in d’echt
    Met een wiens Vader dat myn Vaders eer bevecht,
    Gelyk van dage noch ter vierschaar is gebleken:
    Daarom vertrek terstont, en wilt my niet meer spreken.
    En gy, Fabritius, gaat mede straks van hier;
    (1500) Houw daar den brief die gy my gaaft, neem u rapier
    Ook weder op, dat gy hier op de vloer ziet leggen.
TIB. Ei! laat my noch een woort tot myn verschooning zeggen.
JUL. De tyt en lyt zulks niet, veel minder noch myn eer,
    Ik zeg noch eens vertrek: want by de goôn ik zweer,
    (1505) Zoo lange uw Vader en myn Vader twistig leven,
    Dat ik u geen gehoor, noch hoop, noch troost zal geven.
[p. 55]
    Ik hoor myn Vader komt, verlaat de galdery,
    Fabritius vertrekt.
EMELIA, AFRIKANUS, JULIA,
KORNELIA, en ASKAAN.
EM. MYn Heer, ik was zeer bly,
    Dat ik u zoo verheugt zag van de Rechtbank komen;
    (1510) Dan nu wort my de vreugt, helaci! weêr benomen,
    Door dien dat den Tribuin u weder heeft gedaagt.
AFRI. De helsche Nyt, die steets haar eigen harte knaagt,
    Dien ik van daag voor ’t Recht gerechtelyk deê zwichten,
    Die wil nu, zoo het schynt, my wederom betichten:
    (1515) Doch ik en zal, zeg ik, op hare klacht niet meer
    Verschynen voor ’t Gerecht, alzoo ’k met eede zweer,
    Dat ik die hoon en spyt niet langer wil verdragen.
    En wyl ik zie, dat zy door list en valsche lagen
    De Rechters op my hitst, wil ik uit Rome gaan,
    (1520) En leven stil op ’t lant.
EME.                                            Dit kan ik niet verstaan.
    Hoe! zoud gy Scipio door vrees uit Rome wyken,
    En voor d’ondankbaarheit uw zeil en vlagge stryken,
    Dat waar te groote schant; ’t was beter, Heer, dat gy
    Uw vyant zelfs, door hulp van ’t volk en burgery,
    (1525) Terstont uit Rome dreeft, en maakte nieuwe wetten:
    Zoo kont gy die Tribuins en gantsche Raat verzetten,
    En heerschen na uw zin; en of ’t geviel, gy meê
    Most vluchten, Heer, gelyk Koriolanus deê,
    Zoo hoeftge geene hulp, gelyk als hy, te zoeken
    (1530) By uwen vyant, neen, gy zult uit alle hoeken
    Van ’t machtig Afrika, alwaar dat Masenis,
[p. 56]
    Die gy zelfs hebt gekroont, nu Vorst en Koning is,
    Zoo groote macht van volk tot uwe hulp bekomen,
    Dat gy daar door terstont de starke stat van Romen
    (1535) Zult krygen in uw macht: en d’omgelegen steên,
    Waar voor, myn Heer, gy ook zoo bloedig hebt gestreên,
    Die zullen voor gewis haar poorten open zetten,
    En wie u tegenstreeft verjagen en verpletten.
    Zoo gy u wreken wilt, ’t is nu de rechte tyt.
AFR. (1540) Ik zeg noch eens, myn Lief, dat gy te hevig zyt,
    De degen dien ik voor de vryheit heb gedragen,
    Die zal de zelve noit verdelgen of verjagen.
EME. Verdelgt die naar uw eer en naar uw leven staan.
AFR. Als ik uit Rome wyk, dan zal de Nyt vergaan.
EME. (1545) Zulks gaat niet vast, zy zyn te zeer op u gebeten.
AFR. ’t Is beter zulks geleên, als dat ik myn geweten
    Besmet, en verf myn hant in ’t Roomse burgerbloet.
EME. Hoe! mint gy Rome meer als gy u zelven doet,
    En vrouw en kinderen, die u altzamen smeken,
    (1550) Dat gy d’ontfangen hoon wilt straf en vinnig wreken;
    Zoo is ’t met u, en my, en ons geslacht gedaan.
    Daar zie ik weêr de geest van myne Vader staan,
    De tweede reis van daag dat hy my is verschenen.
    Ik schrik en beef van angst, ô goôn, waar vlucht ik hene,
    (1555) Daar ik voor Vaders schim mach vry en veilig zyn?
    Het hair staat my te bergh.
AFR.                                      Ik zie hier schim, noch schyn
    Dat naar de geest gelykt van uw vergode Vader.
EME. Daar wykt hy wat ter zy, nu komt hy my weêr nader:
    Met d’eene hant toont hy waar zyne wonden staan,
    (1560) Met d’ander biet hy my den blooten sabel aan.
[p. 57]
    Och! wilt my met uw arm een weinig onderschragen,
    Myn beenen zyn te zwak om zulk een last te dragen.
AFRI. Myn lief Emelia, ik zweere by de goôn,
    Dat ik hier niemant zie als u en onzen zoon,
    (1565) Met zyn twee zusters, die gy ’t zellefde ook kont vragen.
EME. Als gy geen straf wilt doen, moet ik den sabel dragen.
Zy trekt zyn sabel uyt.
    Myn zoon, nu Vader ons verlaat, zoo is het tyt
    Dat gy nu voor u zelfs, en voor uw Moeder stryt;
    Voor my, zeg ik, die u ter werelt braght en voede.
    (1570) De wonden, die gy hier dus zypen ziet en bloeden
    In uw Grootvaders borst, ontspringen, zoon, van spyt,
    Door dien dat Rome nu uw Vaders eer benyt,
    Die hy in d’oorlog won met zyn gestrenge degen.
    Indien gy ook, myn zoon, tot wrake zyt genegen,
    (1575) Zoo rukt den sabel uit, gelyk uw Moeder deê,
    En zweert, dat gy die noit zult steken in de schee,
    Voor gy d’ontfangen hoon op ’t bloedigst hebt gewroken.
ASK. ’t En heeft my noit, hoe jong ik ben, aan moet ontbroken.
    Ik zweer by Jupiter, dat ik, met fieren moet,
    (1580) My eeuwig wreken zal aan het ondankbaar bloet
    Van Katoos out geslacht; gelyk van Grachus mede.
    Vertrouwt op my, ik trek den sabel uit de scheede.
EME. Nu schep ik weder aâm, ’t sa grypt de schelmen aan.
    Daar zie ik Kato by den ouden Grachus staan,
    (1585) En twee Petilien van verre herwaarts komen:
    Doorstoot dees vier, zoo zult gy meester zyn van Romen.
    Val aan, val aan, ik ga u moedig voor, stoot toe.
AFRI. Myn Lief, wat komt u aan, zyt gy uw leven moê?
    Ik bid noch eens bedaar, wilt my den sabel geven.
EME. (1590) Ik sterve liever, Heer, als dus veracht te leven:
[p. 58]
    Daaromme laat my los, verlet doch niet, nu gy
    ’t Niet zelfs wilt doen, dat ik voor myne kinders stry,
    Uw eigen vlees en bloet, gy kontze niet verzake.
    Ik zeg noch eens, laat los, beveel aan my de wrake.
AFR. (1595) ’t Ontsteken bloet, dat in uw aders opwaarts welt,
    Heeft, myne betgenoot, uw hersenen ontstelt;
    Ik bidde zit wat neêr, bezadigh uwe zinnen:
    En gy myn zoon Askaan, wat wilt gy, zegt, beginnen,
    Dat gy, dus los van kop, op uwe Moeders beê,
    (1600) Voor myn gezicht het zwaart durft trekken uit de schee;
    Steek het terstont weêr op, of wilt het overgeven.
ASK. Ach Vader! laat my ’t zwaart, op dat ik daar meê ’t leven
    Van u en Moeder berg, gelyk ik ben verplicht.
AFR. Daar draag ik zorge voor, daaromme zwyg en zwicht:
    (1605) Gy moet uw wille, zoon, na mynen wille buigen.
    Myn lief Emelia, de goden zyn getuigen,
    Dat ik, voor u en voor ons kinderen, veel meer
    Bekommert ben, als voor myn eigen lyf of eer:
    Daarom vertrouwt op my, en wilt niet langer weenen.
EME. (1610) Helaas! myn Vaders geest is wederom verdwenen,
    Alzoo ’k hem niet meer zie. Myn Heer, indien dat gy
    Uit Rome wyken wilt, zoo zeg my eens, wie my
    Beschermen zou, na u vertrek, of voor my spreken,
    Alzoo ’k van daag met ons gezin niet op kan breken,
    (1615) Gelyk gy weet.
AFR.                                Ik ga voor uit, en neme meê
    Myn zoon Askaan, gy kont, in eene dag of twee,
    Wanneer gy veerdig zyt, ook naar Linternum komen,
    Op ons geruste hoef: want hier, myn Lief, in Rome
    Zal u, na myn vertrek, geen hoon of leet geschiên.
[p. 59]
    (1620) Ook blyft myn broeder hier, die u de hant zal biên,
    Gelyk hy schuldig is, en u gewillig helpen.
EME. De droefheit wil myn hart, helaci, overstelpen.
    Dewyl gy wyken wilt, zoo blyft, door myne beê,
    Tot overmorgen vroeg, dan ga ik willig meê;
    (1625) Ik wil gehoorzaam zyn, vergunme deze bede.
KOR. ’t Geen onze Moeder bid, dat bidde ik, Vader, mede
    Met neêrgeboge knien; ei! volgt doch hare raat,
    Eer dat de wreede Nyt haar scharpe tanden slaat
    In onze teere borst: want als gy zyt geweken,
    (1630) Dan zal zy straks haar leet op ons en Moeder wreken.
    Ik bidde u andermaal, verhoort doch myne beê.
EME.’t Geen uwe dochter bid, dat bid haar Moeder meê.
AFR. Myn schoone Gemalin, en gy myn dochters mede,
    Wis uwe tranen af, en luistert naar myn rede;
    (1635) Dewyl ik morgen vroeg weêrom te recht moet staan,
    Gelyk gy weet, alwaar ik niet begeer te gaan,
    Zoo is het best dat ik van dage uit Rome wyke:
    De liefd, die ’k Rome draag, doet my de vlagge stryken,
    En geene vrees, o neen! dien loozen Kato is ’t
    (1640) Alleen, die den Tribuin en Rechters op my hist:
    Door dien ik, in zyn oog, te heerlyk ben verheven;
    Waarom ik hem de schult met recht van alles geve:
    Doch andre zeggen, hy, uit enkel achterdocht,
    Die liefde tot den Staat in zyne ziele wrocht,
    (1645) Bekommert is, dat ik de vryheit wil bestryen,
    Door d’aanhang dien ik heb by ’t volk en burgerye.
    Indien ’t zoo waar, zoo is ’t niet vremt dat hy my haat,
    Myn doen bespiet, en naar myn eer en leven staat:
    En ik behoor hem dan daarom ook niet te haten;
[p. 60]
    (1650) Die vreeze neem ik weg wanneer ik Room verlate,
    Gelyk ik daatlyk doe: ’t is beter dat ik wyk,
    En myne liefd daar door aan al de werelt blyk,
    Als dat ik my verweer, en burgerkryg verwekke.
    Daarom myn Lief, dewyl ik straks uit Rome trekke,
    (1655) Eisch ik verlof, en bid, met deze kus, dat gy
    Geen tyt verzuimen wilt: maar komt zoo haast by my
    Als ’t mooglyk is, ik zal met smarte uw komst verbeiden.
EME. Ik bid noch eens, dat gy uit Rome niet wilt scheiden
    Voor dat ik mede ga, vertoeft noch eene dag.
AFR. (1660) De tyt en lyt zulks niet, myn Lief, stilt uw beklag,
    En doet gelyk ik zeg: ik ga my voorts verkleden
    Op d’opperzaal, blyft gy zoo lange hier beneden.
EME. Helaas! wat zal ik doen?
JUL.                                          Ik bidde Moeder, stilt
    En matigt uwe smart, zoo gy met Vader wilt
    (1665) Vertrekken, doet het vry van daag; ik zal hier blyven,
    Al wat ik hoor en zie zal ik u daaglyks schryven:
    Beveelt aan my de zorg van ’t huis.
EME.                                                    Dat Julia
    In Rome blyven wil, als ik uit Rome ga,
    Verwekt een achterdocht en baart my nieuwe smarte,
    (1670) Ik vrees dat Grachus min noch plaats heeft in haar harte.
JUL. Wat is myn Moeders wil?
EME.                                        Dat gy, myn kint, de min
    Van Grachus zoon vervloekt, en bant uit uwe zin.
JUL. Is ’t niet genoegh, dat ik met dierbare eeden zweere
    Noit iets te zullen doen tot nadeel van myn eere,
    (1675) Of ons Heer Vaders huis? en dwingt my niet te doen,
    ’t Geen my niet doenlyk is.
[p. 61]
EME.                                      Hoe! zyt gy noch zoo koen,
    Dat gy voor my dus trots en schaamteloos durft spreken?
    Ik zweere dat ik my daar van op u zal wreken.
JUL. Ik bid ontstelt u niet, gy weet Kornelia,
    (1680) Myn zuster, wort nu ook gevryt van Nazika,
    En ’t is u leet, zoo ’t schynt, dat zy hem niet wil minnen;
    Of ’t nu geviel, dat zy, door lang beraat, haar zinnen
    Op hem ook vallen liet, als ik op Grachus deê,
    En dat zyn Vader dan met onze Vader, meê
    (1685) Door misverstant begon met hem in twist te raken,
    Zou zy haar liefde dan weêromme moeten slaken,
    En haten Nazika? ô neen, waar trouwe min
    Haar nederzet, daar komt noit haat noch tweedracht in.
    Ik heb Tiberius zeer hart en scharp verboden
    (1690) Te komen daar ik ben, dat weten d’oppergoden:
    Wat kan ik meerder doen? ei Moeder: zyt te vreên,
    Alzoo ik nimmermeer met hem in d’echt zal treên,
    ’t En zy met uwe wil: het welk ik weder zweere:
    Hoe zeer ik hem bemin, noch min ik meer myn eere,
    (1695) Gelyk steets blyken zal.
EME.                                              Hou stil, ik hoor gerucht,
    O goôn! wat mach ’er zyn? de wolken in de lucht
    Die dalen nederwaarts: waar zal ik my verbergen?
De wolken dalen nederwaarts met VENUS en KUPIDO; en wort gezongen en gespeelt.
                DE dunne lucht
                        Doorsny ik met myn wolk,
                    (1700) Om het gezucht
                        Te stillen van het volk,
[p. 62]
                    Dat op der aart
                        Door zoete minnery,
                    Om hooge staart,
                        (1705) En hulpe zoekt aan my.
                    Ik zie alreê
                        De stat daar ’t al voor zwicht,
                    De Tiber meê,
                        En ’t minnelyk gezicht
                    (1710) Van eene Maagt,
                        Die, door haar Vaders twist,
                    Haar min beklaagt,
                        En haren Bruigom mist.
                    Ei! treur niet meer,
                        (1715) Ik wil de helsche twist
                    Van dage weêr
                        Beslecht zien en geslist.
                    Door uw gebeên,
                        O schoone Julia!
                    (1720) Kom ik beneên,
                        U zeegnen uit gena.
VEN. Rys op Emelia, en wilt de goôn niet tergen:
    De hemel wil, dat gy uw man niet langer hist
    Tot felle wraak, alzoo gy door de helsche list
    (1725) Bedrogen zyt. ’t en was geen geest van uw heer Vader
    Die u verschenen is, maar een vervloekt verrader
    Die Pluto opwaarts zont. ’t Geen Scipio gebiet,
    Dat doet, en wederstreef voortaan zyn wille niet:
    Het zy gy blyft, of dat gy ook vertrekt uit Romen,
    (1730) De goden hebben u in haar bescherm genomen,
    Ik wil gy Julia niet meer en schelt of haat,
[p. 63]
    Om dat zy Grachus mint, alzoo in myne raat
    Besloten is, dat zy met hem in d’echt zal treden;
    De vyantschap weêrzyts verander ik in vrede.
    (1735) Uw outste dochter, die gy noemt Kornelia,
    Zal mede trouwen met den besten Nazika,
    Die heden hare liefd, door myne hulp, zal winnen:
    Door my, die ben Voogdes en Moeder van de minne.
    ’k Beklee de hoogste plaats aan Junos rechterzy;
    (1740) Al wat ’er leeft en zweeft, heeft zucht en trek tot my,
    En tot myn zoon, dien ik in ’t bos van Ida baarde.
KUP. Myn godheit wort geviert alleen niet op der aarde,
    Maar in den hemel ook. Heeft Jupiter zyn lust
    En vlam, dien ik ontstak, op aarden niet geblust
    (1745) Aan Iö: en god Mars aan myne Moeder mede,
    Toen hem Vulkaan in ’t net, dat hy in Lemnos smede,
    Door list gevangen nam? Natuur heeft, door myn kracht
    En hulp, het wezen en het leven voorts gebracht
    Van alles wat noch leeft, en heeft geleeft voor dezen:
    (1750) Want zonder myne hulp en kan geen leven wezen.
    De menschen hier op d’aart, ’t gediert in zee en lucht,
    En teelden nimmer voort: ja d’onderlinge zucht
    (Die myne kracht verwekt) in kruiden en in boomen,
    In aart, in vuur, in lucht, in kille waterstroomen,
    (1755) Die zoude ook, zonder my, versterven en vergaan,
    ’t Geboomte bladeloos, en zonder vruchten staan:
    Maar stil, ik loop te hoog. Ik ben alhier te Rome,
    O zoete Jofferschaar! om uwent wil gekomen:
    Beziet my vry te dege, al schyne ik maar een kint,
    (1760) Ik ben een groote god. gy wort van my bemint
    Veel meer als gy begrypt; ik heb u uitverkoren,
[p. 64]
    Om dat Eneas van myn Moeder is geboren:
    Die goddelyke man, zegge ik, van wien dat gy
    Uw afkomst telt, waar door gy ook, van Moeders zy,
    (1765) Myn maagschap zyt: ik bid, ô schoone Romeininnen!
    Dat gy de Jongmans, die u eeren en beminnen,
    Weêrom beminnen wilt, eer gy gedwongen wort,
    Gelyk Kornelia, door deze pyl, die snort
    Van myne pees en boog tot binnen in haar harte.
    (1770) Wie met de minne spot, of myne macht wil tarten,
    Die schenk ik ook een pyl met een vergulde dop.
    Hier meê vaar wel, ik trek weêrom ten hemel op.
VEN. Myn zoon, zyt gy gereet, zoo wilt voorts by my komen.
Wort gezongen en gespeelt.
                NU rys ik weêr
                        (1775) Naar myn verheven troon,
                    Dien ik veel meer
                        Bemin, als eene kroon
                    Beneên op d’aart;
                        Die aan haar Majesteit,
                    (1780) Niet anders baart
                        Als zorg en moeilykheit.
                    Gelyk het vuur
                        Zyn vlam om hooge schiet,
                    En door Natuur
                        (1785) Naar d’opperplaatse vliet;
                    Zoo rys ik meê,
                        Gelyk een pyl om hoog:
                    Want aarde en zee
                        Verdwynen uit myn oog.
[p. 65]
                    (1790) Dianaas kring
                        Aanschouw ik van ter zy,
                    En Phebus ring
                        Streef ik ter yl voorby,
                    Dan kom ik weêr
                        (1795) Met myn beminde zoon,
                    Van waar ik neêr
                        Quam dalen uit myn troon.
EME. O goôn! dit is geen droom of spook, ik sla, met schromen,
    Myn oogen hemelwaarts.
JUL.                                    Wat Venus heeft gezeit
    (1800) Behaagt my wel, ik dank haar groote Majesteit.
KOR. Ik wil ook myne wil naar hare wille buigen,
    En minnen Nazika.
EME.                          Dewyl de goôn getuigen
    Dat ik bedrogen ben, leg ik van nu myn haat,
    Die ’k Rome droeg, weêr af, en min den vryen Staat.
    (1805) Daar hoor ik myn gemaal, en zie hem herwaarts komen.
AFR. Hoe is ’t Emelia? ik bidde, wilt niet schromen.
EME. Ik wil gehoorzaam zyn, en kniele voor u neêr.
    ’t Is my van harten leet, dat ik u oit, myn Heer,
    Heb opgehitst tot wraak, en ondergang van Romen;
    (1810) De goden hebben haar in hun beschut genomen,
    Gelyk my Venus, uit den Hemel neergedaalt,
    Met ongevalschte mont heeft datelyk verhaalt.
    De geest, die my verscheen en toonde Vaders wonden,
    Was, tot bederf van Room, door Pluto opgezonden.
AFR. (1815) Zoo droog uw tranen af, en staak u naar geween,
    En gryp een frisse moet.
EME.                                  Myn Heer, ik ben te vreên,
[p. 66]
    Vergun slechts dat ik hier met myne dochters blyve
    Tot overmorgen vroeg.
AFR.                                Zoo wilt my morgen schryven
    Hoe gy u al bevint, en wat men van my zeit.
EME. (1820) Het valt my, laci! zwaar, dat gy nu van my scheit.
    Doch ik zal uwe wil voortaan niet wederstreven.
AFR. Myn Lief, wilt u terstont naar u vertrek begeven:
    Hier meê zeg ik, vaar wel; ik hoop in korte tyt
    U weêr te zien: en gy myn dochters, staat altyt
    (1825) Uw moeder by in noot, en troost haar met u beiden.
ASK. Och Moeder! schreit niet meer, al moet ik van u scheiden,
    Door myn heer vaders last, ik hoop d’ontfangen hoon
    Te wreken eer ik sterf, dat zweer ik by de goôn. Vrouw en dochters binnen.
AFR. Vaar wel, ô groote stat, en koningin der steden!
    (1830) Ik wensch gy eeuwelyk genieten meugt de vrede
    Die ik bevochten heb; en dat uw glans en macht
    Gedurig groey en bloey, en noit en wort verkracht
    Door eenig hels verraat, of booze dwinglandye:
    Maar dat gy al de geen, die uwe macht bestryen,
    (1835) Tot in de gront verdelgt, gelyk ik heb gedaan,
    Waar van getuige zyn dees heilge lauwerblaân,
    Waar meê ik ben bekranst; en zoo ik ’t anders meene,
    Dat my de goden noit geen vreugt of heil verleenen:
    Maar dat ik op dees plaats straks sterref en verstyf,
    (1840) En als een harde eik in d’aart gewortelt blyf.
    Ik zeg noch eens, vaar wel, ô trotse stat van Romen!
    In wien ik myn begin en wezen heb genomen.
    Gy waart myn voesteres, myn wieg, en bakermat,
    Gelyk een yder weet; in u heb ik, ô stat!
    (1845) Myn eerste traan gestort, en ’t eerste licht genoten;
[p. 67]
    Doch weder tot uw heil myn hartebloet vergoten:
    Wat my noch overschiet, dat tap ik willig af,
    Zoo ik u dienst kon doen, en ga vernoegt in ’t graf.
    Ik zweer, het is my leet, schoon gy my tracht te doemen,
    (1850) Dat ik u nu noch moet ondankbaar Rome noemen:
    Alzoo ik u bemin, en eeuwig minnen zal,
    Zoo lange ik adem haal. Ik wensch, dat uwe wal,
    Het heilig Kapitool, uw tempels en altaren,
    Die ik bescherremt heb voor ’t plundren der barbaren,
    (1855) Door geen verloop van tyt, vervallen of vergaan;
    Dit is myn leste beê. En gy, myn zoon Askaan,
    Ik wil gy, na myn doot, u vredelyk zult dragen,
    En Rome nimmermeer benyden of belagen:
    Maar dat gy onversaagt, met ongekreukte moet,
    (1860) Wanneer de noot u roept, niet suft of schroomt u bloet
    Te wagen voor den Staat: maar stapt in myne schreden,
    Bemint u Vaderlant, en doet gelyk ik dede.
Continue

VYFDE DEEL.

TIBERIUS GRACHUS met zyn dienaar FABRITIUS.

TIB. HElaas! Natuur die heeft d’onredelyke dieren,
    Die op der aart en in de lucht op vlerken zwieren,
    (1865) Veel meer begaaft, als hier den redelyken mensch,
    Die noit recht vrolik is: want als hy zyne wensch
    Bekomt, zo schynt hem straks wat anders weêr t’ontbreken.
    Hy komt hier naakt, kan gaan, noch staan, in plaats van spreken
    Beschreit hy zyn geboort, daar ’t wol en hairig vee,
    (1870) Straks vrolik danst en springt, en brengt zyn kleding meê.
    Het kleenste kieken loopt terstont en zoekt zyn voeder,
[p. 68]
    En als ’t zyn vyant ziet, zoo vlucht het naar zyn moeder.
    Zy groeyen zorgeloos: wanneer hun ’t minnevier,
    Bestraalt, dan paren zy terstont op hun manier,
    (1875) Uit rechte liefde, die geen staatzucht kan beletten,
    Zy volgen hun natuur, en wy de dwang der wetten.
    Van jongs af moeten wy ons buigen naar de wil
    Van die ons voedt en leert, en zoo wy ons niet stil
    En zedelyk genoegh naar hunne wille dragen,
    (1880) Zoo worden wy, helaas! gestraft en hart geslagen.
    En als men ’t school verlaat, en vrolyk meint te zyn,
    Dan plaagt ons straks de min; Fabritius, een pyn
    Die my zoo fel bestormt, dat my het hart wil breken.
FAB. Vergeeft het my, myn Heer, dat ik u tegenspreke,
    (1885) De mensche draagt zyn hooft alleene recht om hoog,
    En ziet den hemel aan met zyn groothartig oog,
    Daar alle dieren met hun hooft om lage kyken.
    Al wat onreedlyk is, wilt by geen mensch gelyken,
    Die reedlyk is, myn Heer, en weet ook voor gewis,
    (1890) Dat weldoen wort geloont, en straf voor quaatdoen is.
    Daaromme zyt getroost: en wilt u niet vergapen
    Aan het gedierte, dat alleenlyk is geschapen
    Tot hulp en voetsel van de mensch. ei volgt myn raat!
    Gy zult, myn Heer, zoo haast de ingeslope haat
    (1895) Bevredigt is, uw lang gewenschte wensch genieten.
TIB. De zwaarste eiken, die met hunne wortels schieten
    Naar ’s werelts middelpunt, die staan niet half zoo vast
    In d’aart, gelyk de haat, die nacht en dag noch wast,
    In ’t middelpunt van ’t hart van myn staatgierge Vader,
    (1900) Dien ik van verre zie: maar stil, hy komt my nader. Sempronius Grachus uit.
SEM. Myn zoon, Tiberius, dewyl ik zie, dat gy
[p. 69]
    Gedurig treurt en quynt, zoo bid ik, zeg aan my
    Wie uwe ziel bestormt, wilt zulks uw Vader klagen:
    Ik wil, zoo’t noodig is, myn leven voor u wagen,
    (1905) Alzoo ik u bemin; derhalven treur niet meer:
    Heeft iemant u verkort in uwe naam of eer,
    Beveel aan my de wraak, en wilt u zelfs verwinnen.
TIB. Ik zou gelukkig zyn, zoo gy my wout beminnen
    Niet meerder als de hen haar kleenste kieken doet,
    (1910) Dat zy beschermt en bergt: ja, stort daar voor haar bloet,
    Wanneer ’t de kiekendief met zyne klaauw wil grypen:
    Maar gy, Heer Vader, helpt den degen zelver slypen
    Die myne borst doorstoot, en tweede ziel belaagt;
    Wyl Scipio voor ’t Recht is door uw raat gedaagt,
    (1915) Waardoor ik Julia, die ik bemin, moet derven.
    Hier hebt gy d’oorzaak, Heer, waardoor ik quyn en sterve,
    ’t En zy gy my verlost, ’t welk lichtlyk kan geschiên,
    Zoo gy, uit eedlen moet, uw hulp en gunst wilt biên
    Aan Afrikanus, Heer: ei! help dien Helt herstellen
    (1920) In zyne glans en eer, laat doch geen vonnis vellen
    Tot nadeel van den geen die t’onrecht wort beticht.
SEM. Hout op Tiberius, betoom uw tonge en zwicht.
    Dat hy geen schult en heeft, is my noch niet gebleken.
    De Rechters zyn verplicht het vonnis uit te spreken.
    (1925) O onbedachte zoon! hoe zytge dus verblint,
    Dat gy de dochter, zeg, van mynen vyant mint,
    En hoont uw Vaders huis? ik zweer, ik zal my wreken,
    Zoo gy geen afstant doet.
TIB.                                      Ei hoort my noch eens spreken!
SEM. Ik geef verlof, spreek op, met voorbeding, dat gy
    (1930) Van Julia niet rept.
[p. 70]
TIB.                                      Vergun alleenlyk my,
    Dat ik u, voor het lest, noch eens myn smart magh klagen.
    Ik heb myn liefd, helaas! aan haar niet opgedragen
    Door losse minnedrift: maar hoopte myne staat
    Door d’echt te ryzen, Heer, alzoo ik van de haat,
    (1935) Die gy haar Vader droegt, in ’t minst niet heb geweten:
    Daaromme wilt myn feil vergeven en vergeten.
SEM. Ik zeg Tiberius, indien gy uwe min,
    Die gy zyn dochter draagt, niet rooit uit uwe zin,
    Dat ik u nimmermeer wil zien of hooren spreken.
    (1940) Hoe! zoude ik Scipio nu bidden, vleyen, smeken,
    Dat lyt myn eere niet.
TIB.                                Ik bidde maar, dat gy
    Ten besten spreken wilt, alzoo ’k wel weet, dat hy
    Zich noit misgrepen heeft: daarom wilt hem verschoonen.
SEM. Dat kan niet zyn, ’t en zy dat ik my zelven hoone:
    (1945) Verhef ik zyne glans, zoo daalt de myne neêr.
TIB. Een edelmoedig hart benyt noit iemants eer:
    Maar poogt, door eigen kracht en deugt, zyn hooft te sieren.
    De heilge vredekrans en wykt voor geen laurieren.
    Zoo gy dien Helt verdrukt, besmet gy uw gemoet:
    (1950) En verft, noch boven dien, uw handen in het bloet
    Van my, uw zoon, dien gy het leven hebt gegeven:
    Want zonder Julia, helaas! ik niet kan leven.
FAB. Heer Grachus, ei bedaar! dewyle niet en blykt,
    Dat Afrikanus zich meineedig heeft verrykt,
    (1955) Zoo zal ’t u eere zyn, dat gy hem helpt herstellen:
    Gerechtigheit roept u aan zyne zy te hellen;
    Vermits hy van den Raat en Rechters wort benyt.
    Betoon nu eens, dat gy alleen de gene zyt,
[p. 71]
    Die ’t heilig Recht meer mint, als staatzuchts ydele eere:
    (1960) Op dat uw naam en glans steets aanwasse en vermeere.
TIB. Ik zweere Vader u, indien gy zulleks doet,
    Dat ik niet schromen zal myn leste druppel bloet,
    Voor u en ’t vaderlant, in tyt van noot te wagen.
SEM. Ik voele dat myn hart, door ’t quynen en het klagen
    (1965) Van mynen zoon, helaas! zoo hevig wort bestormt,
    Dat hy myn haat geheel in liefde heeft hervormt.
    Rys zoon, gy zult in my een Vaders hart bevinden,
    Droog uwe tranen af, en leeft met uw beminde.
Q PETILIUS, SEMPRONIUS GRACHUS, Burgermeester LEPIDUS,
PORTIUS KATO, en andre Tribuins en Rechters.
PETI. BEschreven Vaderen, door wiens beleit en raat,
    (1970) Het machtig Rooms gebouw op goude zuilen staat.
    Gy ziet, dat Scipio, die wy weêr deden dagen,
    Uw wil op nieuws weêrstreeft. Of Lucio komt klagen,
    Hy, door zyn ziekte, nu hier niet verschynen kan
    Voor uwen Rechterstoel; zulks nemen wy niet an.
    (1975) Doch schoon het was, gelyk zyn broeder heeft gesproken,
    Zoo blykt noch klaar, dat hy zyn plichten heeft gebroken,
    Wyl hy uit Rome trok, nadat hy was gedaagt:
    Waar voor hy strafbaar is. Indien ’t den Raat behaagt,
    Men doe hem datelyk van buiten herwaarts komen;
    (1980) En zoo hy weigrig is, men sleep hem zonder schromen,
    Geknevelt en geboeit, alhier voor ’t heilig Recht.
SEM. Bedaar Petilius, bedenk eens wat gy zegt:
    De Wet en laat niet toe, een burger, hier in Romen,
    Te boeyen als een slaaf.
PETI.                                  Wie niet voor ’t Recht wil komen,
[p. 72]
    (1985) Na dat hy wettig is gedaagt, wort niet verschoont,
    Al was ’t myn eigen zoon: mits ’t quaat zyn meester loont.
    Ook past het Grachus niet voor Scipio te spreken:
    Gy zyt myn Amptgenoot.
SEM.                                    My is noch niet gebleken,
    Dat hy zich heeft verrykt door vuile rovery,
    (1990) Gelyk hy wort beticht; derhalven vinde ik my
    Bezwaart, en kan noch zal in geener wys gehenge,
    Men hem, gelyk een slaaf, in Room gevangen brenge,
    Die Rome heeft bevryt voor woeste slaverny:
    Ja ik versta, dewyl zyn broeder zeit, dat hy
    (1995) Door zwakheit nu niet kan verschynen hier in Romen,
    De pleitdag wort geschorst tot dat hy zelfs kan komen.
    Hoe! zou men weigeren aan dien doorluchten man,
    ’t Geen noit en wiert ontzeit aan d’allerminste van
    De Romelynse schaar? zulks kan het Recht niet lyden.
PETI. (2000) Lafharte Grachus, zeg, zont Rome op andre tyden
    Niet naar Sicilien, om Scipio daar an
    Te grypen, en van daar als een gevangen man,
    Indien het noodig was, te brengen hier in Romen:
    En zullen wy, ô goôn! den zelven man nu schromen
    (2005) Te halen van zyn lant, daar hy geen leger heeft;
    Maar ampteloos, gelyk een ander burger leeft:
    Waar is dan ons gezag en moedigheit gebleven?
SEM. Dat ik mede, als Tribuin, myn stemme heb gegeven,
    Waar door dat Scipio ter vierschaar wierd gedaagt,
    (2010) Is my nu leet: mits hy van u slechts wort belaagt
    Door helsche nydigheit.
PETI.                                  Zulks staat ons niet te lyden.
    Eer dat Tiberius, uw zoon, zyn dochter vryde,
[p. 73]
    Waart gy van ons verstant, en spraakt met fieren moet,
    Heel anders als gy nu hier voor den Rechter doet.
LEPI. (2015) Petilius, en gy Heer Grachus, ’k wil gy beide
    Niet langer twist, zwyg stil, de Rechter zal u scheiden.
De Rechters staan op, en na datze met Burgermeester LEPIDUS in stilte geraatspleegt hebben, gaanze weder zitten om vonnisse te spreken.
KAT. Dewyl dat Scipio uit Romen is gegaan,
    Zoo is en wort by ons eenstemmelyk verstaan,
    Dat hy uit Rome blyf, tot wy hem weder dagen.
    (2020) Aangaande wat men zegt van zyne valsche lagen:
    Dewyl daarvan tot noch geen klaar bewys en is,
    Zoo vonnissen wy niet in deze duisternis,
    Noch staan in ’t minst niet toe hem van zyn hoef te halen;
    ’t Recht is ten deel vernoegt, nu wy zyn moet zien dalen.
    (2025) ’t Is beter voor den Staat hy op zyn lusthof leeft,
    Als hier in Room, daar hy te grooten aanhang heeft,
    Zoo hy van zelver niet uit Rome waar geweken,
    Wy hielden ons verplicht een vonnisse te spreken,
    Om hem te bannen, uit de stat, en ’t Rooms gebiet.
    (2030) Die zich te moedig toont en dient in Rome niet.
LEPI. Wanneer ik by my zelfs uw daden overwege,
    O groote Scipio, dan kus ik uwen degen;
    En ’t is my leet, dat gy geen ander loon geniet:
    Maar laas! de vryheit, die gedurig ommeziet,
    (2035) Dat heilig gouden beelt, waar aan ik my verplichte
    Met eede voor ’t altaar; ai wilt daar voor wat zwichten!
    Want schoon ik vast geloove, en houde voor gewis,
    Dat in uw moedig hart niet eene vonk en is
    Van valsche staatzucht, die ons vryheit wil bestryden;
[p. 74]
    (2040) Noch is het ongeraân in onze stat te lyden,
    Een man, die niet alleen van het gemeene volk,
    Alhier wort aangebeên: maar die, door zyne dolk
    En dapperheit, zoo hoog by yder is verheven,
    Dat hy, als ’t hem geliefde, ons kon de dootsteek geven,
    (2045) Door aanhang van het volk en dartle burgery:
    Want d’allervroomste man, hy zy ook wie hy zy,
    Die kan veranderen, gelyk wy dikwerf zagen.
    Men kan noit, voor den Staat, te naauwen zorge dragen:
    Ja d’allerminste wint, of ’t ritslen van een blat, Wichelaar uit.
    (2050) Dat wekt ons op, en roept, draag zorg voor Staat en stat.
    Hoe! Vader, dus onstelt; laat ons straks d’oorzaak weten.
WICH. Zoo haast ik, op myn stoel, met zorg was neêrgezeten,
    Dicht aan den Tybervliet, staaroogent naar de lucht,
    Om uit der voglenzang, en hunne snelle vlucht
    (2055) De wille t’onderstaan van d’opper hemelgoden,
    Verscheen den Tybergod; en heeft aan my geboden
    Te zeggen, dat zoo lang als gy, met eedle moet,
    Voor uwe vryheit waakt, en offerhande doet,
    Zoo lang zal ’t Roomse Ryk aanwassen en vermeêren:
    (2060) Maar als gy dat verzuimt, dan zal uw luk verkeeren.
    Want door de zelve byl die voor uw vryheit stryt,
    Wort gy met eene slag de gulde vryheit quyt.
LEPI. Gy, Vaders, hoorde ’t geen godstolk hier heeft gesproken,
    Komt gaan wy tempelwaarts, om offervuur te stoken,
    (2065) En danken Jupiter en Mars voor hunnen raat:
    Der goden gunst en hulp bewaart de Roomse Staat.
J. Bouckart.
UIT.
[p. 75-76: blanco]
Continue

Tekstkritiek:

vs. 1211: t’herstellen er staat: ’t herstellen