George Buchanan, 1506 - 1582

Continue
De Schotse humanist George Buchanan is voor de Nederlandse letterkunde interessant omdat verschillende van zijn Latijnse werken in het Nederlands zijn nagevolgd of vertaald: de tragedies Jephthes sive votum (1544) door Vondel (Jeptha, 1659) en Baptistes sive calumnia (1577) door Jeremias de Decker (Baptistes of Dooper, 1652). Verder is er invloed van zijn dialoog over koningen en onderdanen (vertaald door Ellert de Veer in 1610), De sphaera en de Franciscanus (vertaald door Jan van Hout, alleen de voorrede is overgeleverd). Ook zijn kleinere gedichten zijn vertaald en nagevolgd. Een epigram is vertaald door Arnold Hoogvliet (Mengeldichten, p. 518).
Zijn Latijnse werk is ook in Nederland verschillende malen uitgegeven. Hieronder een gedicht naar een van de Leidse uitgaves van 1628: Geor. Buchanani Scoti, Poemata quae extant. editio postrema. [Vignet: portret van Buchanan] Lugduni Batavorum Ex officina Alzeviriana A° M DC XXVIII. (UBA OK 63-1770)


GEOR:
BUCHANANI
SCOTI
POEMATA
quae extant.
EDITIO POSTREMA.

[Portret]

LUGDUNI BATAV.
Ex officina Elzeviriana.
A°. M DC XXVIII.





[p. 197]

GEORGII BUCHANANI

HYMNUS MATUTINUS

AD CHRISTUM.

PRoles parentis optimi,
Et par parenti maximo,
De luce vera vera lux,
Verusque de Deo Deus:
    (5) En nox recessit, jam nitet
Aurora luce praevia,
Coelum, solumque purpurans,
Et clausa tenebris detegens.
    Sed fuscat ignorantiae
(10) Caligo nostra pectora,
Et nubilis erroribus
Mens paene cedit obruta.
    Exsurge sol purissime,
Diemque da mundo suum
(15) Nostramque noctem illuminans
Erroris umbram discute.
    Dissolve frigus horridum;
Arvumque nostri pectoris,
Calore lampadis tuae,
(20) Humore purga noxio:
    Ut irrigetur coelitus
Roris beati nectare,
Et centuplo cura foenore
Coeleste semen proferat.

(Vertaald door Jermias de Decker.)
Continue
[
p. 199]

IEPHTHES,
SIVE VOTUM,
TRAGOEDIA.

AUCTORE
GEORGIO BUCHANANO
SCOTO.



[p. 200: blanco]
[p. 201]

Ad Illustrissimum Virum
CAROLUM COSSAEUM,
FRANCIAE MARESCHALLUM,
AC APUD TAURINOS REGIS
FRANCORUM PRAEFECTUM,

IN

IEPHTHEN TRAGOEDIAM
PRAEFATIO.

ABSURDAM fortasse rem facere quibusdam videbor, qui ad te, hominem ab ineunte aetate militaribus imbutum studiis, & inter arma tubasque semper versatum, munusculum hoc literarium mittam: sed ii ferè hoc absurdum existimaturi sunt, qui aut harum rerum inter se consensionem non satis animadvertunt, aut tuum ingenium parum habent perspectum. Neque enim inter rei militaris & literarum studium ea est, quam plerique falso putant, discordia; sed summa potius concordia, & occulta quaedam naturae conspiratio. Quamquam enim superioribus aliquot saeculis, sive hominum inertia, sive falsa quadam persuasione, divisae fuerunt hae professiones; numquam tamen perversa imperitorum opinio tantum potuit, ut ipsae inter se veterem illam, & naturalem (ut ita loquar) cognationem obliviscerentur. Omnes enim omnium aetatum Imperatores, qui res praeclaras gesserunt, aut ipsi doctissimi fuerunt, aut viros doctrina illustres sum- [p. 202] mo amore prosequuti sunt. Neque profecto fieri potest ut magnus & excelsus animus, qui neglectis rebus caducis, aeternitatis memoriam ante oculos habet propositam, non etiam memoriae & antiquitatis custodes literas amet. Neque alii fere sunt qui literas oderunt & contemnunt, quam qui vita per ignaviam & flagitia turpiter acta, conscientiam posteritatis reformidant: ut non minus vere quam eleganter mihi cecinisse videatur Claudianus:
        Gaudet enim Virtus testes sibi jungere Musas,
            Carmen amat quisquis carmine digna gerit.

    Contra vero, qui omne suum studium in eo posuerunt, ut perfectae virtutis imaginem sibi ad imitationem proponerent:
                    —————— & quae natura negavit
        Visibus humanis, oculis ea pectoris haurirent;

quanta eos laetitia affectum iri putemus, si ejus quam tantopere animo persequuntur, vivum & spirans simulacrum (ut ita dicam) nacti fuerint? Sed & praeter hanc mutuam virtutis admirationem, & naturae quam dixi consensionem, accedit utilitatis etiam mutuae quaedam species. Nam ut illustrium facinorum auctor non immerito eum suspicit, quem virtutis tradendae magistrum & illustrandae artificem esse videt, & velut parentem colit, non eum à quo hujus, qua fruimur, lucis brevem usuram acceperit, sed alteram illam longe diuturniorem vitam in posteritatis memoria collocatam speret: ita ille alter libenter amplectitur segetem & materiam suae gloriae sibi oblatam:
                    —————— quae se quoque possit
        Tollere humo, victorque virûm velitare per ora.

    Uterque enim etsi opinione hominum imparem, pari tamen studio ex eodem fundo gloriae fructum petit. Sed haec ad omnes communiter pertinent, qui (ut ait Salustius) praeclari facinoris [p. 203] aut artis bonae famam quaerunt. Illa vero tua sunt propria, quod à primis usque adolescentiae spaciis ea fuisti in patriam caricare, in bello fortitudine, in pace temperantia & aequitare, ut omnibus qui literas colunt, quarum virtutum exemplar edideris, quod posteritati ad imitationem proponere & possint & debeant: quod litteras Philippi Cossaei fratris tui Episcopi Constantiensis patrocinio orbatas, in diverso vitae instituto tamen fovendas ac tuendas susceperis: quod doctissimos homines semper tecum habeas, quibuscum etiam in medio saevissimi belli ardore, Musisque Minervam temperes, & Geticum modereris Apolline Martem: quod filium ita literis instituendum in pueritia cures, ut hanc tam amplam laudis & gloriae haereditatem à parente acceptam non solum tueri, sed etiam augere posset. Me autem absentem, nec ulla alia re quam litterarum commendatione tibi cognitum, ita complexus es omnibus humanitatis & liberalitatis officiis, ut si quis ingenii mei sit fructus, si qua vigiliarum velut foetura, ea merito ad te redire debeat. Quod quidem adeo avide facit meus hic Jephthes, ut qui antea publicam lucem, & coetus hominum reformidabat, te patrono fretus prodeat, & in spem nonnullam etiam publici favoris sese erigat. Quid enim non illis sibi speret auspiciis, quibus disciplinam militarem ad antiquae severitatis exemplum videt emendatam, & vetustam belli gloriam Galliae restitutam? cum bellica fortitudine, legum & justitiae cultum? cum summa omnium rerum licentia summam omniam rerum non modo tuam, sed etiam tuorum omnium continentiam video conjunctam? His ego causis impulsus, hanc meam lucubratiunculam, sub quo potissimum nomine in manus hominum exire volui. Tu vero (ut spero) hoc meum sive tuorum in me officiorum testimonium, sive meae erga te benevolentiae significationem (quae tua est humanitas & in literas amor) boni consules. Vale. Lutetiae Parisiorum, quinto Kal. August. M D LIV.



[p. 204]

ARGUMENTUM EX
LIB. IUDICUM
SUMPTUM.

IEphthes Galaddi filius, patre defuncto, à fratribus domo pulsus est, quod negarent aequum esse, ut nothus cum legitimis filiis in haereditate paterna dividenda aequaretur. Is quum ob inopiam collecta manu latrocinio viveret, ac fortitudinis magnum specimen dedisset, primum à cognatis, deinde à reliquis Hebraeis dux factus est adversus Ammonitas, qui viginti prope annorum gravissima servitute eos presserant. Profecturus igitur in expeditionem vovit, se, si victor reverteretur, qui primus domo sua egrederetur, eum Deo sacrificaturum. Prima revertenti occurrit unica filia: eam Deo immolat.



[p. 205]

IEPHTHES, SIVE
VOTUM, TRAGOEDIA.

PERSONAE.
ANGELUS prologus.
STORGE mater.
IPHIS filia.
CHORUS indigenarum puellarum.
IEPHTHES Imperator.
SYMMACHUS amicus.
SACERDOS.
NUNCIUS.
Continue
ANGELUS prologus.
MAgni tonantis huc minister aliger,
Coelo relicto, mittor Isaci ad Lares,
Solumque promissum Isaci nepotibus,
Solum regendis destinarum gentibus,
(5) Si pacta sacri intaminata foederis
Servasset: arma sed modo quod Ammonia
Expavit arcto servitutis sub jugo,
Tulitque quicquid triste, crudele, asperum,
Iratus audet victor, aut victus timet.
(10) Hac clade fracta gens rebellis vix Deum
Agnoscere patrum coepit, & nefarios
Mentita cultus numinis ludibria
Inspecta nosse, nota floccipendere.
Et sero quamvis, ad patrem rediit suum.
(15) Humana sed mens nescia modum ponere
Rebus, secundis intumet successibus.
Quo plura hominibus contulit bonitas Dei,
Occaeca: animos altior securitas,
Vanoque fastu turgidos superbia
(20) Stimulat inanis. Qualis in dominum furit
Equi ferocis contumax protervitas,
Imperia paulum si remissa sentiat,
Ac vix lupatis domitus, & calcaribus
Duris cruentus, redit ad officium, & suo
[
p. 206]
(25) Obtemperat hero: sic populus hic pervicax,
Cervice dura, pronus in pejus, flagrum
Sic conquievit paululum, novos deos
Adsciscit, & se dedit aliis ritibus,
Ignota sacra sequitur, Atque adeo parens
(30) Benignus animos turgidos licentia,
Bello, fameve, pestilentive aëre
Frangit, rebellem comprimens ferociam.
At rursus, animi ne cadat fiducia
Serie malorum continenter obruta,
(35) Mittit prophetas, bellicos mittit duces,
Qui servitutis liberatos asperae
Vinclis reducant, pristinisque ritibus
Servire cogant: arma nunc Ammonia
Ut excitavit in rebelles, ac Dei
(40) Iussis relictis, impiis erroribus
Se mancipantes. Sed modum statuens suae
Irae propitius liberatorem dedit:
Non è potentum quempiam numero, gravem
Turba clientum, liberisve turgidum:
(45) Sed è paternis exulantem sedibus
Jephthen, suisque fratribus spretum, satum
Genitrice vili: ne superba gens suis
Assignet armis quod manu gestum est Dei:
Ut sciat & Ammon hactenus se viribus
(50) Non floruisse propriis, sed vindicem
Caelestis irae. Porro ne Jephthes quoque
Se metiatur exitu hujus praelii,
Et intumescat insolens rebus bonis,
Damno obruetur protinus domestico,
(55) Cedentque fracti contumaces spiritus.
Etenim arma in hostes perfidos quum sumeret,
Belli secundus si daretur exitus,
Quodcunque primum se obviam ferret sibi,
Promisit aris se darurum victimam.
(60) Heu quanta moles imminet tibi mali
Miserande! quantis obruere luctibus!
Ut te propinqui credulum spes gaudii
Fallit! propago sola, quae patriam domum
Tibi nata servat, prima patri se offeret,
(65) Ut gratuletur prosperum armorum exitum:
Magnoque solvet foenore, ac jugulo luet
Felicitatis misera praecox gaudium.
Atque ecce, mater tristis egreditur domo,
Quam somniorum nocte tota terruit
(70) Tremendus horror: nataque parenti comes,
Prae se ferentes mentis aegrimoniam
Moerore vultus, gestibus, silentio.



[p. 207]

STORGE, mater. IPHIS, filia.

EHeu recenti corda palpitant metu,
Mens horret, haeret vox in ipsis faucibus,
(75) Nec ora verbis pervium praebent iter:
Nocturna sic me visa miseram territant,
Et dira turbant inquietum insomnia,
Gravibusque curis pectus urunt anxium.
Ac tu nitentis summe Dominator poli
(80) Averte in hostes luctuosum & funebre
Omen mihique placidus & gnatae meae,
Quae sola spes & familiae solatium
Superest, senectae columen unicum meae
IPH. Quin ominare cara mater laetius,
(85) Vanaeque causas abjice aegritudinis:
Et ista mentis turbidae ludibria.
Secura sperne, spretaque obliviscere.
ST. Utinam liceret: sed metus velut recens
Quoties recordor, concutit formidine
(90) Mentem, atque imago somnii tristissimi
Oberrat anino: pectus horrificat timor.
Iam cuncta passim blanda straverat quies;
Mutumque nox induxerat silentium:
Vidi luporum concito cursu gregem
(95) Ricłu cruento, spumeo, rabido, unguibus
Saevum recurvis praecipite ferri impetu
Imbellia in pecora, vidua pastoribus.
Tum pavidi ovilis fida custodia canis
Lupos abegit: atque ad infirmum pecus
(100) Trepidi timoris exanime-adhuc memoria
Denuo reversus, è sinu timidam meo
Agnam revulsam dente laniavit cruci.
O sol, ô vaga lumina lunae,
Pictaque tacito sidera mundo,
(105) Er tu nox mihi conscia curae
Nigris referens somnia pennis,
Si quid natae miserae impendet,
Si quem casum fata minantur,
Caput hoc prius in tartara miserum
(110) Detrudice, dum spes. ambiguae
Alternantibus angunt caris
Incerta suae pectora cladis.
IPH. Cur misere animum crucias mater,
Luctuque tuo cumulas luctum
(115) Publicum, & acres renovas curas:
Omine laeto reducem potius
Positis questibus excipe patrem:
Qui (nisi vano mens augurio
[p. 208] Credula nimium pectora fallit)*
(120) Spoliis aderit clarus opimis,
Remque, & laudem, & decus aeternum
Genti referens patriaeque suae.
ST. Non hunc tenorem Parca mihi vitae dedit,
Quod tempus unquam lacrymis caruit mihi,
(125) Ex quo parentis primum ab alvo prodii?
Primum juventa servitutem patriae
Tristesque vidit hostici agminis minas,
Pecorumque raptus, sterile sine cultu solum,
Caedes, cruores, vastitatem, incendia,
(130) Profana, sacra mista. Non unquam mihi
Secura vitae fluxit ulla portio.
Ut trudit undas unda, fructus fructui
Cedit sequenti, pellitur dies die,
Semper premuntur praeterita novis malis:
(135) Dolor dolori, luctui est luctus comes.
Fratrem patremque perculit belli furor,
Confecta curis mater inter funera
Cognata senuit, perduelles perfidos
Armis maritus urget. His majus nefas
(140) Tamen veretur animus. IPH. Immodicus timor
Facile sinistris adhibet auguriis fidem.
ST. Utinam secundis audiam romoribus
Virum reversum, sospitemque exercitum
Salva familia! IPH. Veniet haud dubie parens
(145) Incolumis. idem bella qui suasit Deus,
Salvum reducet laude cumulatum nova.
CHORUS.
Jordanis vitreo gurgite qui rigas
Convalles virides, pascua dividens
Foecunda Isacidum flumine languido,
(150) Et nunquam posita frigoribus coma
Formosum Solymae palmiferae nemus,
En unquam miserae candidus afferet
Curarum vacuae lucifer hunc diem,
Quum cernam patriam libera liberam,
(155) Quae nunc servitii vincula barbari
Intelix patitur. Nobilis Isaci
Sanguis degeneris fert domini jugum:
Et quos nec Pharae rex tumidas plaga
Urgens falciferis terruit axibus,
(160) Nec trux purpurei saevities freti
Undarum refluis obruit aestibus,
Nec deserta Arabum vomeris inscia,
Nec portenta hominum mole Cyclopia
[p. 209]
Fregerunt, timidi mancipium sumus
(165) Ammonis. Gravias flagitium est malo,
Sub turpi domino segne jugum pati.
At tu summe parens, qui mare turbidum
Componis, placidi qui maris aequora
Cauri nubiferis flatibus excitas,
(170) Et terrae stabilis duara tremoribus
Fundamenta quatis, mobilis & poli
Sistis praecipitem quum libuit fugam,
Cladibus tandem satiate nostris.
Desine irarum, propiusque fessis
(175) Gentis aflictae facilis bonusque
Consule rebus.
Nostra si poenas meruit severas
Culpa, si quondam tibi separatam.
Abjicis fortem, vitiis iniquus
(180) Si pater nostris, minus obsequentes
Deseris natos, & inexpiata
Antè dilecti populi querelas
Despicis ira:
Nec tibi Syrus, neque dirus Ammon,
(185) Nec Phari rector tumidus minacis
Expetat poenas, neque sit profano
In tuis castris gladio potestas.
Ignis armatus potius trifulci
Tu pater dextram jaculis tremendis,
(190) Vindicis flammae face contumaces
Obruas urbes, chaos aut patentis
Devoret terrae miseros colonos,
Aut superfusis adoperta tellus
Hauriat undis.
(195) Ne ferox hostis tumeat secundis
Insolens rebus, populusque muti
Stipitis cultor, tua qui nefando
Polluit ritu sacra: ne, quod ira
Saeviit in nos tua, vertat Ammon
(200) In suas laudes, carie peresi
Thure dum placat simulacra trunci,
Teque vesano neget ore gentem
Semper addictam tibi, se premente.
Posse tueri.
(205) Ah miser, quantos tibi risus iste
Mox dabit fletus! Breve diluendum est
Gaudiam longis lacrymis. citato
Advolat cursu levis hora, tempus,
(Vana ni vatem species inani
(210) Spe fovet) tempus properat, vicissim
Quum gravis victor mala servitutis
[p. 210]
Sentiet durae. Neque enim cruorem
Usque sanctorum patiere inultum,
Nec tuas aras dabis execrandis
(215) Pollui sacris. utinam suprema
Terminus vitae mihi in hoc supersit,
Patrio donec tibi sacra ritu,
Dum tibi gratum memori canamus
Pectore carmen.
(220) Sed ecce, celeri nuntius properat gradu.
Ni fallit animus, advenit ab exercitu.
Agnosco, sic est. scire quid ferat juvat.



NUNTIUS, CHORUS.

NUN. Salvete veteris Abrahami filiae,
Vereque sancti sancta progenies patris.
Isthaecne Jephthae est imperatoris domus?
(225) An me fefellit error ambiguum viae?
CHO. Et ista Jephthae domus, & haec est filia.
Sed quam reportas spem, refer, si quid vacat.
NUN. Nempe istud ipsum missus huc sum ut nunciem.
Fusis, fugatis hostibus, victoria,
(230) Re, laude parta, salvus est exercitus.
Haec summa. CHO. Paucis plurima ut complexus es!
Audita primum, an visa fers, edissere.
NUN. Visa, acta, vera, certa, non rumoribus.
Collecta vanis affero: ut qui praelii
(235) Pars ipse fuerim. CHO. Ut gesta res est expedi.
NUN. Vobis lubenter gaudium hoc impertior.
Aurora primum luce quum rosea polum
Perfudit, Ammon segnis impatiens morae,
Equis virisque, bellicorum & curruum
(240) Strepitu tremendo late inundarat solum.
Iamque explicata legio peditum per suas
Scabat cohortes, ferro & aere splendida:
Turmae curules antè curvis falcibus
Ibant minaces: fuderant se in cornua
(245) Equites utrinque; noster autem exercitas
Campi patentis ultimos colles tenens,
Non asper armis, nec paratu bellico,
Sed corda, fretus numinis fiducia,
Iraeque justae vindices animos gerens,
(250) Ibi noster inter imperator agmina
Praecone misso, tentat absque sanguine
Finire bellum jure, & aequis legibus,
Uterque populus at vetusti finibus
Contentus agri, ab alteris injuriam
[p. 211]
(255) Vimque abstineret, rapta dominis redderet,
Pacemque bello & certa dubiis praeferat,
Contra superbus militum hostis copiis,
Armisque fretus, increpat ferociter
Praeconem, acerbis & minis calumniam
(260) Addit. duello se perere puro & pio
Agros vetustos, unde quondam Ammonidas
Expulerat armis vique proles Isaci
Egressa terrae finibus Niloticae:
Quos si tenere perstet, atque injuriam
(265) Bello tueri praeferat, quam reddere
Erepta per vim, vindices sibi deos
Non defuturos aequa postulantibas:
Sin parta per vim jure malit linquere.
Solymaea gens, & sponte cedat finibus,
(270) Quos limes Arnon & Iebocus terminant.
Qua solitudo cogit agros ultima
Iordanis usque ad lente euntis flumina,
Aequis paratos facere pacem legibus,
Factamque, gentis utriusque commodo
(275) Sancte tueri. Haec praeco postquam rettulit.
Renuntiare protinus Iephthes jubet
Nec se, parentes nec suos Ammonio
Populo dedisse fraude vel vi damna: nec
Quos repetat agros nunc, fuisse finium
(280) Ammonis unquam, saeculis quos jam tribus
Propago Iacobi absque controversia
Tenuit: nec ulla facta mentio interim est
De jure dubio, vel joco vel serio.
Nisi forte, Chamos quae Deus tenuit tuus,
(285) Tibi jure cedent: noster autem quos Deus
Possedit agros, deseret. Non deseret:
Sed ut ante bello victor agros hostibus
Ademit, idem justus arbiter modo
Hujus secundos exitus pugnae dabit,
(290) Etiam secundum jus & aequum. Ut rettulit
Haec praeco rauci clangor aeris aethera
Pulsat, virorum clamor, armorum fragor,
Fremitus equorum, curruum stridor boat:
Caelum remugit: fracta tellus axibus
(295) Gemit: recussum duplicant montes sonum.
Virtute & astu quisque pro se nititur.
Ferir, feritur: pellitur, pellit: cruor
Permutat amnes: nocte sub densa polum
Pulverea nubes occulit: numero ferox
(300) Instabat Ammon, numinis fiducia
Et causa nostris aequat animos justior.
Dum neutra cedit, urget acies utraque,
[p. 212]
Ecce inter umbras pulveris, cadentium
Lamenta gemitusque inter, atque hortantium
(305) Voces, refulsit nube diducta dies,
Et utrasque turmas redditus caelo fragor
Implevit, humilis omnium mentes pavor
Consternat, ense languido torpent manus,
Gelidumque lentos frigus artus alligat.
(310) Ibi imperator voce noster maxima
Alacrique vultu, Te, parens rerum, ducem,
Tuumque sequimur angelum. Deus, Deus
Inimica flammis sternit illis agmina:
Torusque turmis fulget aether igneis.
(315) Haec vox utrumque posteaquam exercitum
Pervasit, amens alter in fugam ruit,
Pavido novatis instar alter viribus.
Nec his sequendi finis aut illis fugae
Fuit, tenebris donec atra nubilis
(320) Nobis quietem, illis latebras nox dedit.
CHO. Cui victor ergo non reducit copias?
NUN. Mane, universi nondum habes belli exitum.
CHO. Forsan refectis hostibus instar viribus.
NUN. Siquideni resument mortui vires novas.
(325) Namque omne robur perfidae gentis Deus
Uno coëgit demetendum praelio.
Ergo aut perempti corporum cumulis locum
In quo fecerunt, obtinent, aut lurida
Fusi per agros strage pascunt vultures.
(330) Et ne resurgat denuo bellum novum,
Multos in annos dux futuri providus
Prospexit: etiam peperit & nepotibus
Seris quietem. Victor arma Ammonium
Per omne nomen celeriter circumferens,
(335) Bis dena muris vertit oppida dirutis.
Tectis perustis puberes dedit neci:
Vastavit agros. debiles tantum senes,
Pueri tenelli, & foeminae imbelles solum
Vacuum pererrant, patriae & casum gemunt.
CHORUS:

    (340) O aurei dux luminis
Sol, qui recursu praepete
Vices diurnas temperas,
Et igne flammifer vago
Partiris orbi tempora,
(345) Post lustra tandem quattuor
Iubar beatum in liberos
[p. 213]
Fundis nepotes Isaci.
Inauspicatos impetus
Hostis superbi dextera
(350) Iephthaea fregit, spiritus
Ammonis acres contudit,
Et praedo praeda factus est.
Nec tela Scythico profuit
Pennata nervo spargere,
(355) Rapax nec axis impetus,
Minax recurvis falcibus,
Nec vis equorum, aut fortium
Densae phalanges militum,
Premente texerunt Deo.
(360) Iamjam discite perfidi,
Iamjam agnoscite: non lapis,
Non lignum Deus est: neque
Quod vel sculpserit artifex
Caelo dextera ferreo,
(365) Vel plastes facili manu
Finxit, vultum hominis luto
Mentitus madido: Deus
Noster arduus aetheris
Arces incolit igneas,
(370) Et rerum fator, & salus,
Majestate sua potens,
Nec cerni facilis, neque
Mortali docilis manu
Certam ducere imaginem.
(375) Vecordem ille superbiam
Regum fraenat, & impia
Vota, & spes nimias malum
Justus ducit ad exitum.
Ille innoxia pectora
(380) Saevis pressa doloribus
Praesenti auxilio levat:
Et de pulvere pauperem,
Et custodem olidi gregis
Scepera attollit ad aurea,
(385) Pastorum diademace
Ornans tempora regio.
Hunc unum Dominum & Deum
Terrae daedala machina,
Sub quocunque jacet die,
(390) Agnoscas, colat, atque amet:
Et quam sol oriens novis
Subjectam radiis ferit,
Et quam sub medio die
Incendis propioribus
[p. 214]
(395) Flammis: quique bibit Tagum
Fulvo gurgite nobilem,
Et qui perpetua nive
Damnatas habitant plagas.
Eia Hebraides aureis
(400) Comptae colla monilibus,
Perfusa ambrosiae coma
Suave fragret odoribus.
Eia Hebraides Indicis
Comptae tempora gemmulis,
(405) Terram multicoloribus
Late spargite floribus.
Cessant tinnula cymbala.
Cessant nablia cum lyra
Victori Domino novum
(410) Carmen dicere? tibiae
Cessat multiforae sonus?
Quis terram pede libero
Plaudit? mollibus & choris,
Festo laetus & otio
(415) Curas diluit asperas?
Festas victima dux gregis
Aras imbuat: Arabis
Suaveolentia nubila
Ignis halet odoribus:
(420) Et tu progenies ducis,
Magni spes generis cape
Cultus filia splendidos,
Et patrem reducem piis
Laeta amplectere brachiis,
(425) Iamjam purpureos sinus
Iphi assume, retortulum
Iam cirrum cohibe. ferit
Aures en fremitus virûm:
Ipse est, ipse parens adest.



IEPHTHES.

(430) Regnator orbis unus, & verus Deus,
Solumque numen propitium, pollens, potens,
Idem severus ultor, & clemens pater,
Tuis tremendas, & severus hostibus,
Tuis amicis lenis, & salutifer,
(435) Irae timendae, sed tamen placabilis,
Amore fervens idem & irritabilis:
Nos servitutis justa presserunt mala,
Meritasque poenas dedimus impiis.
Qui te relicto rege, patrono, Deo,
[p. 215]
(440) Rerum parente, fonteque perenni boni,
Ad saxa stultas mura fudimus preces,
Et vana surdis vota lignis fecimus.
Pudet fateri: mentis aeternae capax
Homo, rationis particeps, mentis inopes
(445) Truncos adorat, thura vivus mortuo
Praebet, suumque metuit artifex opus.
Ergo relicti, qui reliquimus, sumus:
Poenas subacti dedimus & fracti malis:
Quum nunc Idume, nunc Palaestinae manos,
(450) Nunc dirus Ammon, nunc Syrus contaminat
Haereditatem gentis & sortem tuae.
Malo eruditi, & hostium ludibrio
Tandem coacti, vix reversi ad te sumus.
At tu benignus atque misericors Deus,
(455) Justi furoris fraena compescis tui.
Iram remittis, & odii oblivisceris;
Et abdicatos filios culpa sua,
Restituis iterum misericordia tua.
Defectionis ceu scelestae sic parum
(460) Veniam dedisse fontibus, cumulas novis
Etiam triumphis, laudibus, victoria.
Exutus armis hostis, arcu languidus
Abiit remisso: bellici currus fugam
Totis morantur sparsa campis funera:
(465) Volucresque pascit qui superbus vincula
Solymis parabat: contegit strages agros,
Cruorque tumidas auget undas barbarus.
Ergo creator orbis, & magne arbiter,
Memores libenter mente grata gratias
(470) Agimus, habemus, supplicesque victimis,
Tuas ad aras patrio litabimus
Ritu, canentes te Deum, ac patrum patrem:
Qui per rubentis gurgites tumidos freti
Nostris dedisti tutam iter majoribus,
(475) Quum te jubente pigra moles aequoris
Posuit procellas, mobilis stupuit liquor
Cursu coacto, & vitreus cristallino
Muro pependit pontus hinc & hinc, viam
Praebere jussus, foederis memor cui,
(480) Placidus, propitiusque accipe haec servi tui,
Exigua quamvis vota grato pectore
Tanien profecta, debitaque nuper tibi.
Quod primum ad aedes sospiti occurret meas,
Tuas id aras imbuet grata hostia
(485) Suo cruore, tuis beneficiis licet
Par nulla possit comparari victima.
At tu benigne memoris animi munera:
[p. 216]
Interpretaris, ut fideliter tua
Promissa solvis, vota sic reddi cibi
(490) Fideliter gaudes, potentiam exerens
Erga rebelles, exerens clementiam
Erga mentes. Vis nec ulla est altera,
Cui cerra, caelum, parcant, & tartara.



IPHIS. IEPHTHES. SYMMACHUS, CHORUS.

IPHIS.

    Prodeo: parentis reducis ut laeta ac lubens
(495) Conspicio vultus! O mihi secundum Deum
Genitor verende, sine frui amplexu tuo.
Cur genitor à me torva vertis lumina?
IEPH. Me miserum! IPH. In hostes omen hoc vertat Deus.
IEPH. Utinam! sed in nos recidit. IPH. Heu quid audio?
IEPH. (500) Miserae parentem filiae miserrimum!
IPH. Hei mihi, tremisco. salvus est exercitus?
JEPU. Est salvus. IPH. Et tu victor? IEPH. Ita se res habet.
IPH. Nulloque corpus sauciatus vulnere?
IEPH. Sic est. IPH. Quid ergo de profundo pectore
(505) Secreta ducis ingemens suspiria?
IEPH. Id scire non est tibi opus in praesentia.
IPH. Hei mihi, quid in te misera peccavi pater?
IEPH. Nihil: sed in te misera peccavit pater.
IPH. In me profecto, quod sciam, erratum est nihil:
(510) Nec si fuisset, id tibi molestiam
Afferre debet. Nam parentum injurias
Aequo necesse est liberi ut animo ferant.
IEPH. Sapienter, ac ut te decet nata, loqueris.
Quantoque tu sapientius loqueris, meum
(515) Pectus recludis altiore vulnere.
IPH. Quodcunque mentem genitor exercet tuam.
Omitte. cunctis parta per te civibus
Tuo dolore gaudia haud contamines,
Tuaque amicos sine frui praefentia.
JEPH. (520) Nobis pariet absentiam haec praesentia.
IPH. Belli pericla forte rursum te vocant.
IEPH. Discrimen armis gravius imminet domi.
IPH. Bello periclum gravius esse domi potest?
IEPH. Bello salutem repperi, perii domi.
IPH. (525) Imo & familia salva per te & patria est,
[p. 217]
IEPH. Est: gratiamque debeo hoc nomine Deo.
IPH. Ac nomine isto semper utinam debeas.
IEPH. Sed vereor ista ut salva persistant diu.
IPH. (530) Quare secundae nunc pater quum maximè
Res sunt, precari votaque decet solvere:
Non quum reflavit sortis aura mobilis,
Palpare numen precibus, in re prospera
Obliviosa sacra negligentia
(535) Deserere. Facilem quisquis incolumis Deum
Sibi demereri studuit, ubi res ingruit
Adversa, nixus conscientiae bonae
Fructa, rogare numen audet propitium
Iam sponte, vota nuncupat securius,
(540) Er certiore spe futura concipit.
IEPH. Iamdudum id ipsum facere mecum cogito.
IPH. Quid te moratur? JEPH. Haec relinque filia
Curanda nobis: quod puellares decet
Animos & annos, id tuae curae puta.
IPH. (545) Non mihi alienum est quidquid ad patrem attinet.
IEPH. Fateor, sed interim ut domi recte omnia
Sint, provide, & morem patri tuo gere.
Huc rursus ad nos post brevi revertere.
Adesse oportet te sacrificio statim.
IPH. (550) Fiet, revertor. Hcu misera, quidnam patri
Mutavit animum pristinum erga liberos?
Hoc nemo nuper fuerat indulgentior
Nec liberorum quisquam amantior parens,
Qui nunc severus, tetricus, tristis, ferox,
(555) Vultu minaci bellicam prae se ferens
Adhuc tumultum; quicquid est, metuo nimis:
Id assequi unum nequco, quod propter me
Sese dolere, nullius quae conscia
Culpae mihi sim, qua parentem offenderim.
(560) O feminarum forte vulgus aspera
Productum in auras, quas, licet culpa vacent,
Rumor malignus dente rodit invido!
Pro facto habetur quicquid ira finxerit
Servi loquacis, quod maritas suspicax
(565) Commentas ipse est, malevola aut vicinia.
Quid suspicetur genitor, in mea manu
Non est. Remedium id arbitror tutissimum,
Intaminata conscientia frui.
SYM. Probe loquuta es digna patre filia
(570) Victore, casta digna matre, & patria.
Humana quanvis finxerit malignitas
[p. 218]
Crimen, repostos perspicit sensus Deus,
Illoque vincit purus animus judice.
Speranda ab illo & expetenda praemia
(575) Vitae peractae. patris autem injuria
Aequi ac iniqui perferenda est liberis.
Proinde patri morigera domum interim
Revise: Si quid fama divulgarerit,
Hîc aucupabor, persequens vestigia
(580) Tui parentis: mox tibi indicavero.
CHO. Quin hoc amice pergis agere Symmache!
SYM. Id diligenter fiet CHO. At quantum potes,
Ito puellam libera trepidam metu:
Hoc poscit abs te jus amicitiae vetus,
(585) Quae culta primis usque ab incunabulis
Fidei tenore semper uno perstitit:
Hoc poscit ipsa patria, quae Iephthae suam
Debet salutem. SYM. Quin tace, ac fidei meae
Permitte. CHO. At illud callide ut fiat vide,
(590) Animique caecos penitus excutias sinus.
SYM. Ne metue, ncc me poterit ille, nec volet
Celare sensas: apta novi tempora.



CHORUS.

    I felix, pede fausto:
Et qui pectoris imo
(595) Cernit clausa recessu,
Idem testis & aequus
Iudex coepta secundet.
At te pessime livor
Audax nectere fraudes,
(600) Et committere ficto
=== Dulces crimine amicos,
Et rumore maligno
Sanctae foedera taedae
Praeceps solvere, caros
(605) Qui gaudes sua patres
Contra pignora coeco
Linguae armare veneno,
Idem testis & idem
Secreti arbiter aequas,
(610) Te clausum tenebrosi
Antris abdat averni,
Unde has nec vaga sedes
Unquam fama revisat.
O quantum ille laborum
(615) Tecum detrahet una:
[p. 219]
Quam mortalia diris
Caris pectora solvet!



SYMMACHUS, IEPHTHES.

SYM Quidnam repente ductor armis inclyte
Mucavit oris pristinum statum tui
(620) Quae moestitudo laeta turbat gaudia?
Metus recessit, perduelles perfidi
Poenas luerunt, parta patriae quies.
Quum gratuletur civitas victoriam
Tibi, tuumquc patria nomen laudibus
(625) In astra tollat, cantibus festis fremens,
Qui publici auctor gaudii cs, non publicae
Felicitatis esse debes particeps?
IEPH. O grata fortis infimae securitas!
Felice natum sidere illum existimo,
(630) Procul tumultu qui remotus exigit
Ignotus aevum cuta per silentia.
SYM. At ego beatum potius illum duxero
Cui vera virtus peperit aeternum decus:
Quem de tenebris erutum popularibus
(635) Splendore, vulgo & reparatum à deside,
Gloria futuris merita seclis consecrat.
At qui sopori deditus & ignaviae est,
Et vitam inertem pecudis instar transigit,
Nil interesse opinor, an sit mortuus,
(640) An morte vitam obscuriorem duxerit,
Quum par utrumque supprimat silentium,
Quapropter in te cuncta quum congesserit
Quaecunque amicum numen homini dare potest,
Laudes, honores, rem, decus, victoriam.
(645) Benignitatem agnosce gratus numinis,
Nec sordidis sententiis res splendidas
Corrumpe: quam nil possit esse gratius
Deo, beneficii quam memor animus dati.
IEPH. Praeclara dictu res honor, victoria
(650) Decus, triumphus, parta bello gloria:
At quae videntur fronte prima suavia,
Eadem intuere propius, & intelliges
Condita fellis acri amaritudine.
Fortuna nulli sic refulsit prospera,
(655) Adversa at illam lance non penset pati:
Tristia secundis & secunda tristibus
Vicissitudo acerba fortis temperat.
Putas beatum me, beatitudinem
Fulgore inani meriens & plausibus
(660) Vulgi, miseriae quem premunt certissimae.
[p. 220]
SYM. Quin finge sortem benevolam ex sententia
Tibi polliceri cuncta: quid superest adhuc
Quod concupiscas? spretus, exul, patria
Domo repulsas, inque solitudinem
(665) Detrusus altam, paupcris dominus calae,
Repente veluti somnio dives, tamen
Felicitatis arbiter iniquus tuae
Conquereris. Altam ferre si sortem nequis,
Pusillus animi es: sin nequis agnoscere
(670) Benignitatem numinis, dignissimus
Rebus relictis pristinoque es tugurio.
Per ferrum & ignes regna mortales petunt:
Tibi nec petenti principatus contigit.
Suo cruore plurimi victoriam
(675) Redimunt, suorum caede, damno publico:
Quam tu incruento Marte, salvo exercitu
Incolumis ipse rertulisti, patriae
Auctor salutis, hostium terror, inopi
De forte dives, liber è servo: modo
(680) Ignobilis, nunc clarus altum vertice
Pulsas olympum gloria: media modo
E plebe populi principem locum tenes.
Ad absolutam nil beatitudinem
Deest parte ab omni, praeter animum muneris
(685) Tanti capacem, & prosperis rebus parem.
IEPH. Ut video, amice, publicus te error tenet:
At mentis oculis limpide si cerneres
Quam magna magnis sint malis obnoxia,
Tantopere quem nunc laude prosequeris statum
(690) Rerum mearum, diceres miserrimum.
SYM. Non poene vitio semper id nostro evenit,
Et inquierae mentis inconstantia,
Neutram ut feramas lance sortem aequabili?
Tranquillitatem pauperis laudat casae
(695) Dives, nec alta classico silentia
Turbara, somnos liberos insomniis,
Curis vigilias: pauper aurum, purpuram,
Servos, clientes, apparatus regios,
Aedesque laxas sine nullo laudibus
(700) Tollit, beatos divites solos putat.
=== Sed rem fuopte expende utramque examine: 85 Sors neutra pura est omnibus molcfiis. Inopes egeftas angit, opulentos metus: Diti ef voluptas, pauperi securitas, Acerba laeris fors utrinque miscuit: Sed illa certe cxistimanda est optima, Quae multa paucis laeta condit tristibus, [p. 221] Divina qualem tibi dedit clementia, Camulatam honore, laude, re, victoria: Quam abnuere,falti est: perfidi, haud agnoscere: Nefcire modice ferre, vix rcor viri. 95 IEPH. Fruftra mederi pharmacis vulgaribus Conare nostro vulneri, fanabilis Haec piaga non est, intimis vitalibas Insedit, alte in viva penetrans viscera: Eoque luctus eß acerbior meus, 100 Quod culpa damnum, miseria errorem gravat: SYM. Quin apud amicum quidquid est cdissere, Fidisque ne vereare credere auribus. . IEPH. Ecquid memoria ce fubit voci mei? SYM. Quod nempe salvo es pollicitus exercitu? 105 IEPH. Rem loqueris ipfam, quod utinam pra. dentior Voto fuiflem nuncapando & caatior! SYM. Quis hic fit error, comminisci non quco. IEPH. Qui me meamque perditurus est domam. SYM. Oblata potcrit perdere omnes victima? 110 IEPH. Quae fola generis supererat fpes filia. SYM. Hanc immolabis? quae jubet necessitas? IEPH. Quod prima nobis obvia redeuntibus. SYM. Quod tandé in hac re nata commisit fcelus? IEPH, Promifla cercam vota postulant fidem. 105 SYM, 115 SYM. Hic (crapus animum scilicet premit tuum? IEPH. Premit, nec avelli ante pectori meo Poterit, nefanda quam cruentus victima Miser abi miseros perditus perdam meos, illisque juftas ac mihi penas luam. 120 At tu corusci rex vibrator fulminis, Quem contremiscunt terra, caelum, tartarus, Si quando juslis obfequens prompte tuis Gratum quod effet dixerimve aut fecerim, Audi precantem, & vota dexter adjuva: 129 Non-nunc superbas postulo victorias Feftosque plausus. redde rursum praelia: Crudelis in me victor Ammon irruat, Et noxiam animam mille plagis exigat. CHO. Heu mutatio subita sortis ! Ut perpetua serie laetum Nil mortalibus usque relictum eA! IEPH. Aut cu trisulcis divides caelum ignibas, în me sceleftum parricidam & impium Molire relam Aamnco a&um turbine: [p. 222] 135 Iam nunc nocentem, & si super sit amplius Virae, futuram noxium in dies magis, Detrude vivum sub profunda carcara. SYM. Non transigenda cemerc res est tam gravis, Turbata caeco dum tumultu mcns furit. 140 Compone tete: quum qaiescet impetus, Et liber animus fana consilia audiet, Una cum amicis corda statues libere. IEPH. Confilia dubiis remedium rebus ferant. Qui consulit, quum nullus auxilio est locus, 145 Addit miseriis sponte stultitiam fuis. SYM. Remedia semper integra te lapperont. IEPH. Nempe medicinam quum modus patitur mali. SYM. Si fors initio res videtur ardga Non est quod animam protinus despondeas, 250 Quin consulendum censeovel eo magis, Quod faepe visam est uni inexplicabile, Expediit alius facile. si cedant bene Consulta prave, te sequetur gloria: Sin male ceciderint, cu tamen culpa vacas. 255 Aucrore magno desipere, paene sapere est. Quod si andiquaque clandis omnes exitus Invida vis, aut facum ineludabile, Nec explicare consilia sese queunt, Idem probabunt quicquid eveniet, quibas 160 Usus fuisti in consulendo auctoribus: Sin ipse reliquis facinus infciis novum Perages, rogatus qui probaturus fuit, Eventa primus argaet, quanquam fciat Remedia nulla, Icifle vult credi ramen. 165 CHO. Neconimonentem recta sperne. nam fere Temere patrari penitentia est comes. CHORUS. Quanquam tristia, quanquam ingrata Referam, & lu&us ludibus addam, Stat fententia promere cuncta Ordine matri, miserae & gnacae, 5 Aut consilio forie aut precibus Fatum avertere trike licebit. Subic interea communi hominum Sorti impendere lacrymas. primum Quid deplorem? miterum an patrem? 10 Quem fic valida compede vinduna Confilii exors detinet error, Ut fola puter impietate [p. 223] Se pietatem posse tueri. Miserae an doleam fata puellae? is Quam vernantem primo aetatis Fiore tenellae, fpes ad opimas Eductam, non hottica bella Patria capra captam eripiunt: Non dira lues caelo immifla 20 Perimet, patrio sed mactata victima diras imbuet aras, Et vice brutae pecudis, jugulo Calidam fanguinis evomer undam. Artus fero trunca tenellos, 25 Quos nec violet barbarus hostis, Nec moncanae feritas ursa Crudo auderet carpere dente. Vitore feret patre misella, Que nec victore hofte talisser. 30 Vos hostilia paffim cainpis. Sparsa cadavera, si quis vita Venit exutos sensus ad artus, Gaudere, afperas cernite panas Vidoren de fese exigere. 2 35 Haec 35 Haec nimirum est addita nostra Vitae fors, ut tristia laetis Vicibus subeant, tenebrae ur roli, Ut veri afpera bruma tepenti. Nula est adeo pura voluptas 40 Quam non cecro felle dolores Vitient: levitas perfida fortis Vice faeva res hominun miscer. Sic abi placidis iternitur undis Æquor tacito lene sereno, 45 Nigram glomerans turbo procellam Tumidos longe cumulat Au&us: Hinc remeabilis impetitius, Illinc Cauri flabra proteni, Per freta dubiam ipumea puppim 510 Rapiunt, nostrae haec facics sicae est. Inter caedes, furta, tumultus, Et graviores morte timores Mortis, si quid laeri illuxit, Velut arentes inter stipulas 55 Fiammae evanida lux fugitiva, Celeri velox ayolat aura: Dein perpetuis nexa catenis. Longi subeunt agmina luctus. [p. 224] IEPHTHES. SACERDOS. IEPH. O sol diornae lucis auctor, ô patres, o quicquid hominum sceleris imune es, procul Averre valtus execrandis à sacris, Aut tu cruorem virginalem innoxium 5 Potura tellus hisce, patulos in specus Sinuque vafto me vora, dum non nocens Pcrire possum: quolibet me obrue loco. Vel ipsum adire non recuso tartarum, Modo parricida tartarum non incolam. 10 Quid tartarum ajo? tartarus mihi est domi. Quo me profusis motta conjux lacrymis Rogabit ore! nata quo intuebitur Moritura valeur colla complectens, preces Quas admorebit voce lamentabili? 15 SAC. Hic altimorum consequi ludus foler Comes malorum, quum medentium manum Vulnus recufat, aut pcractum quum scelus Remedia refugit. Tu miser sis an secus, Toa repofum cf in manu; integram tibi est 20 Natam sacrifices necne: five (ur verius Dicam) integrum non cf, nisi siquis miler Sponte csse copiar: intcgrum quomodo tibic Id perpetrare, sacra quod vetat parens Natura? pieras coi relu&atur? Deus 25 Quod abominatur? Primarr amare liberos Natura nostris inseruit affectibus: Nec nostra tantuin motus ifte pedora Percellir: alcum quicquid aequor permcat Celeri naratu, quicquid alis aëra 30 Findit, quod utero cunque cun&torum parens Tellus creavit, fengit affectus sacros. Nam patris bancaegerna providentia Caelestis animis indidit mortalium Ad educandos utilem vim liberos, 35 Et continendam publicam concordiam Orbis, recentemque sobolis propaginem Semper novandam. quoqne nomen ardins Imprimerer iftad menribus, dici parer Et effe voluit: nec modo exemplo fui, 40 Sed & ferarum, & alitum acque piscium. Patriae probavit caritatis vinculum. Nos, quibus (ut hominis serviamus nomini) Peculiaris debet eile humanitas, Longe à ferarum vincimur clementia, 45 Nec scelere nostras inquinarc dexteras Sat est: nefandam facinus adscribere javat [p. 225] Coelo: cruentis vidinis confingimus Gaudere nomen, quod nec Ægyptus Dei Ignara patrat, nec superstitionibus 30 Allyria falsis una deditiffima. Quam caede paras non manus est aequius Servare, puris è parentibas fatos, Et pura ca te sacra jussos numini Offerre? nostro non licatur victimis 55 Deo craentis, bubulove languinc: Polluca nallo corda sed contagio, Et niens recocta veritate fimplice Illi offerenda, & cafta conscientia. JEPA. Cur ergo leges victimas sacrae imperant? 60 sac. Non quod bidentis caede gaudeat Deus, Famemve caeli carnibus vitali expleat: Sed audientes elle nos monitisjubet. JEPA. Non nuncupaca vora oportet reddere? SAC. SAC. Sed nuncupare jufta tantam lex jubet. 65 IEPH. Illud fuiffet rectius ab cxordio, id polliceri qnod probant ritus patram: Nunc re peracta, quod semel votum ef Dco, Lex mislá caelo nos jubet dependere. Sac. Mactare natos quae parentes lex jabet? 70 JEPt. Quae vota jaslit nuncupata reddere. ŠAC. Falne est vovere quod nefas est reddere? IEPH. Quinimo summum est, yota non folvere nefas. SAC. Quid si cremare jara vovisses patram? JÉPH. Nemo illa fanus vota nuncupaverit. 75 SAC. Car? nonne sacris quod repugnet legibus JEP.Sic est. SAC.Quid ergo, qui trucidat liberos! IEPH. Non tam quid agitur intereft,quâ curagas. SAC. Parere juslis tibi videtur nuininis? Jepti. Mactare natum jussic Abramum Dcas. 80 SAC. Qui juffit, idem quoque vetuit occidere, IEPH. Cur ergo jaslic? SAC. Ut probaretur fides Seclis fururis. IEPH. Cur vetuit? SAC. Ofendere Vel hinc volebat, victimâ obedicnriam Magis placere. JE PH. Nempe sacro numini 85 Parere oportet. SAC.Scilicet. JePH. Jubet Deus Vovere? SAC. Sanc. IEPH. Er vota solvi postulat? SAC. Sic est. JeP. Morantes increpat,& à perfidis Panas reposcit. SAC. Nihil habes hîc quo tuum Poslis cueri facinus. Infandam fcelus 90 Qui perpetrare spondet, ultro affectibus [p. 226] Stultis, suisque paretc ille insomniis. Proinde voci quidquid illud est, Deum Crudelitati desine adfcribere tuae: Nec qui fceleftos odit, & nefarios 95 Ritus sacratis execratur legibus, Scelere, quod odit, posle placari patcs: Divina yož ef ana, simplex veritas Sibique conftans; quod femel juflit, ratum Fixunique perftat tramite immutabili: joo Nec ad finiftram dextcramvc paulolum Defedere licet. Incacri unum hunc fcopum Verum est, ab ana lege confilia fuae Vitae capessere, quando ceu facem Deus: Hanc esse juffit, quae per incertas vias 105 Errore caeco regeret inftabiles gradas; Ab hac luccrna quum procul tc sencias O2 Fle? Flexisse temere, nunc priusquam longius Abducat error, in viam rursus redi, Si stulca vora credis infandis sacris pro Polle expiari, falieris: crudelicas Ifta cumulabit, non scelus tollet tuum. Nec falsa species decipiat animum: Deus Ut rite sacris gaudet oblatis, ita Nefanda vota respuit: nec abftalic Its Impune, quamvis concitus studio pio Admovit ignem qui profanam altaribus. Igitur amica monita ne fperne, & Deum Placare dum vis, concitare desine, Non instituto qui coli gaudet tuo, 120 Sed sibi probacis lege, ritu, moribus. JEPII. Hos qui videntur sapere faepe plurimam, Vagufqne supra se imperitum vendicant, Plerumque verae comperi prudentiae Minimum tenere: nemo negligentius 125 Ritas vetuftos fervat, & myfteria Facit minoris: Vulgas indocile ac rude Vori tenax est, nescium fraudis: ratum, Quod pollicetur numini semel, putat: Ut nil fit aliud fapere jam, me judice, 130 Quanu scire velum noxiae praetendere, Fucumque factis pellimis inducere. Quin potius illud cogitare erat aequius, Culpa carere, quam videri innoxios, Aut fraudulentae cautionis tegmine 335 Velare mentis improbae versurias. Piecaris ergo quisquis aemulos voler Suos haberi liberos, ne' licceris Hos erudire studeat aequo impenfius: [p. 227] Nam literarum quo quis est peritior, 140 Haic est sacrorum cura negligentior. SAC. Ar rursus audi(fi vacat) vir optime Quam caeca fallat credulum ignorancia. Errore valgi tuetur fe, nihil (Opinor) ideo peccat excufacias. 145 Nec iftud unquam moribas regnum malis Permitrat itte maximus rerum 'parens, Ur recta plebis improba consenfio In prava verrat, è bono ut faciat malam. Nec si tyrannidis blandiens palpatio ago Pejora laudes, rca morans nomina, Efficiet ut quae visa multitudini Honefta funt, honefta fiunt protinus. Una est honesti forma fimplex, quam neque Vel vis tyranni, vel porenrum auctoritas 155 Adulterare porerit aut corrumpere. Nunc quo quis est è plebe fernic indo&ior, Auctoritarem assumit arrogantius Dijudicandi in rebus obscuriffimis: Et pertinaci, quod fere ignorantia est, 160 Animo tuetur dogma susceptum semel. Nec interim aequo expendit examine, mala An recta fint quae pertinaciter tenet: Sed quum inter omnes maxime caecariat, Caecus videntes caecitatis arguit, 165 Uç cui perufta febre fervent viscera, Amara cun&a credit, unumque autumat Se sapere, quum defipiat unus maxime: Sic vos tenebris pectus atris nubili, lis imperare quaeritis quibus aequum erar 170 Parere: quorum oportuit fententiam Sequi, elle comites cogitis, & impingere In faxa, firmam sponte pellentes ratem. Religio vera est, veraque pietas, Deum Non instituto colere quod commentus et 175 Tibi ipse, sacris victinias non quaflibet Mactare, sed quas misla legum caelitus Decreta poscunt, & patrum mores probanr. IEPH. Quodcunque gefüeft mente sincera,Deo Gratum et, bonique dona femper consulic 180 Quaecunque corde lunt profecta fimplice. Nec numen aurum, sed animum dantis probat.' SAC. Si recte vitiat mentis improbitas mala Non ideo curva fultus animus corrigit. Nam quae vocatis ređa, fimplicia, proba, 185 Sunt vanitatis plena dementissimae. Nifi esse poflit forte quicquam vanius [p. 228] Quam ad veritatis lumen oculos claudete. Dein caecitatem lapsus in spontaneam, Titulis honestis in scelere laudem peris, 190 Rerumque tollis omnium discrimina, Dum iniqua justa, faeda honesta mobilis Pendere valgi statuis ex sententia. Quod si poteftas tanta fit sententiis Stultorum, at aequa iniqua faciant protinas, 195 Ut sint profana sacra, jus injuria: Car non & illud arbitremur posse eos, Ignes in undas, undam in ignes vertere, Mucare lignis saxa, viram mortais Revocare? motus temporum sistant citos, 200 Et sempiternas tansferant rerum vices. Quod si arbitraris haec supra mortalium Vires, & uni conditori obnoxia, Quas illc leges prodidit semel, puta Aeque perennes ac ratas, aut amplius, 205 Nec alam in illas effe jus niortalibus. Nec qui sapremus imminet mundo dics, Edicta romper illius: caelum & folum, Et aëra, & aquas folvet ignis ultimus: De lege vero quae data est divinitus, 210 Non carpet apicem teir poris longinquicas. IEPH. Vos ifta per me si libet sectamini, Quos juvat haberi antistites prudentiae: Ego veritatem malo Anlcam & fimplicem, Quam fplendidam fuco impiam fapicntiasi. CHORUS. Olfacidas matrona inter Rarum exemplam sortis amicae, Quum fubito te fortuna atrox Exitio fubmerfit, & illum Prope tangentem fidera faltuin Obrait, atrae & more procellae Luđu gaudia vertit acerbo. Meu nunquam homini sat compertunt Quid petar aut quid vitet in horas! Quis tibi nuper non invidit Dux fortiflime? cui prope supra Votum acciderant prospera candta: Clari gencris splendor, cati Thalami foboles digna parente, 15 Partaque validâ gloria dextra: Qui nunc subitae mole ruina Obrutus, ipfis es miserandus Hostibus, ac tua vota retradans [p. 229] Imples miseris astra querelis. 20 Nempe erroris nebula, & tetris Ignorantia sepra tenebris, Sic humanas sepelit mentes. Nec perspicuis animni gaisquam K. Oculis radios cernere potis cf 25 Veri fimplicis, aut virtutis Nudae rectum infiftere callem: Sed velati sub luce maligna Per secretos nemorum anfra&us Lubricus error mille viarum 30 Dabio occursu ladit euntes, Inrer varios semita flexus Nulla placet, neque displicet alla: Sic iter homines praerer propter Dubia incerti mente vagamur. 35 Hic venalem funere laurum Orii impatiens dum sibi quaerit, Lucta alieno dura per arma Redimit vanae murmura fama. Captatores alius captans Dulci steriles pignora lectos Multa pensat plebe cliencam. Atque intenta fraude viciffim Corvos ludere gaudet hiantcs. Cunarum alter murmura blanda 45 Tenero & balbas ore querelas Non mutaverit opibus Crefi, Aut quas divite lucidus unda Rutilas Hermas volvit arenas. Verum nemo tam fapienter 50 Vitam instituit, confilium ut non Damnet decies ipse fuum una Forsitan bora. Atque en prodit fqualida lucu Miseram comicans nata parentem: 55 Quam diffimiles, proh dolor, illis Quae conspicuae nuper cunctis Laeraeque novi laude triomphi, Pene attigerant vertice olympum: Naper ad invidiam usque beatae, 60 Nunc cxemplum nobile fortis Variae. fic Deus humana rotat, Inftar volucris pulveris acti Turbine celeri mobilis aura: Aut hyberne more procellae, 65 Quam violenti Alamine Cauri Obruit altos grandine montes, [p. 230] Mox ubi roseo fulxit ab ortu Fax perspicui pura diei, Late albentes fufa per agros 50 Vix conspecto foleliquesdit. STORGE. IEPHTHES. IPHIS. STOR. O spes inanes, festa nuptialia Tibi parabam nata, lucem cernere Illam expetebam, sorte quum te prospera Audtam viderem liberis, & conjuge 5 Claro beatam: te senectutis meae. Fore pollicebar columen ac solatium: De te augurabar falla frustra insomnia. Nunc me insolenti saeviens ludibrio Sortis furentis imporеns immanitas . 10 Felicitatis de supremo culmine Dejecit, uno cun&a vertens impetu. O ter beatos, liberis quos hosticus Orbavit ensis, pestilens aut aëris Lues, famesve: fcelere quorum lacrymae Is Carent, doloremque imputare aliis queunt, At hic in uno scelere sexcenta scelera Fortuna miscet; liberorum carnifex Parens, sceleka sacra, ritu barbaro Ara cruentae victimis nefariis. 20 Si fancta fancte sacra tantum numini Credis probari, colle morem barbarum: Crudelitare fin propitius fit Deus, Et me trucida victimam cum filia. IEPH. Acerbitaris plus fatis compleditar 25 Sors nostra per se, nihil ut acccdat mali: Quamobrem omitte meque teque incendere Nil profuturis luctui convitiis. Nam faeva quamvis fit calamitas omnium, Sors nostra molto caeteris cft faevior. 30 Conjun&a veftris innocentia est malis Bt labe sceleris miseria infelix caret. Ego nec sceleftus efse queo ni fim miser, Nec calamitolus sceleris expers degere: Solusque cogor facere facinus & pati. 35 ST. Nempe ipse tete fponte cogis & volens. JEPII. Utinam ifta nostri vota lint arbicrii, Promissa nec fit abcnegare nefariam. ST. Scelesta vota grata non sunt numini. JEPA. Fuisse grata testis est victoria. 40 ST. Quid? polliceri quod tuum non est ports? IEPH. JEP71. Mea nata non est? ST. est: sed etiam or fit Commune pignus quum fit, uni cur patri ( mea [p. 231] Mactare, vitam mihi tueri non licet? Quod si liceret liberos addicere 45 Parentis alterius libidini, & impio Dirimere amoris vinculum divorcio, Plus jure matri parte cederet fua: Matri falutis quae fit auctor, quae patri Iam sponte natam perdicuro subtrahit. 50 Quid? nuptiales si pararentur faces, Virumquc legeret filiae suae pater, Non bic parentis utriusque arbitrium Commune pariter liberis incumberet? At haec focietas impotens, & arrogans 55. Eft, conjugalis copulae consortiuni, Servare matri non licere, perdere Licere parri, si modo quis perdidit Hanc quam trucidat, cujus aftans funeri Immanitatis gloriatur ambitu: 60 Qui clauftra dum revellit animae, dum latas Mucrone Pavo referat, & vitalibus Haurit morantem lub profundis fpiritum, Cupic videri, non eget folatio. Famam aucupatur liberorum è fanguine, & 65 Compensat aura fan&imoniae scelus, Sese que jactat laude parricidii. Tu, si parentis exuisti in liberos Mentem, furcnti percitus vecordia, Permitte salcem macris indulgentiae 70 Amare, non amare quod fummum est fcelus, Servare, fummium qaod nefas est perdere: Quod prodidiffe fponte, parricidio Ett gravius omni: quod trucidare propria Manu, ferarum immanius truculentia est. 75 Si dividendum pignus esset mutui Amoris, aequa lege non divifimus: Ut tu uti, aburi morte, vita filiae Possis, redundent ad genitricem modo Luctus, dolores, lacrymae, fufpiria. 80 O rape dura durior, vel robore Prognate crudo, coribus vel alperis Inter ferarum lafra, nec generis tenens Nostri nec ulla fangainis vestigia! Num fente nata, lacrymante conjuge, 85 Maehis propinquis, liberorum carnifer Ullam doloris indicem gemicum dcdir? Quin ad paternos para procidis pedes? Oratione si quid aut lacrymis potes, Cor flecte durum, frange mentem ferrcam, 90 IPH. Miserere genitor, te per hanc rogo manum [p. 232] Voti potentem, compotem victoriae: Per si quid unquam merita sum de te bene: Si quando parvis comprimens te brachiis, Onas pependi dulce de collo tuo: I er liquid ex me tibi voluptatis fuit, Depone mentem liberos erga crocem, Er diritatis hujus obliviscere: Aar si quid in te ex parte peccatum est mean Profer. quod instar cunque levius perferam 100 Si luere paenas jure me cognovero Quid ora vercis! misera quod feci nefas Cur esse patri debeam execrabilis, Ut contueri non queat valcus meos? IEPH.Nil nata per te perpetrarum ek: hoc meữ 105 Nefas: meum iftud est fcelus totum: meae Immerita paenas pendis imprudentiae. Ego toque, meque, misera, perdidi miler Votis nefandis. quod utinam prudentior Verbis fuissem, aut praelio infelicior! 110 Et morte honefta tot virorum fortiam Inter cateryas caesus hostili manu Praeoccupassem miferiae portum mea! Ingrata nunc me vita mihi superstitem Luctus reservat, semper ut videam novos: 115 Tibi per nefanda sacra juro, quae Deo Renuente vovi, per mali cumulum mei, Et ludgosam memoriam cladis tuae; Si more redimi mors vicaria queat, Vitam libenter filia tibi impenderem. 120 Ecquid beatus videor esse vos sapra! IPH. Æque atque nos, aut amplius etiam miser, STO. Apud parentem quando levis auctoritas EA hujus, unum conjagem conjunx rogo, Atque id supremom, me mori pariter jube. 125 Mortem imparare, si me amas, potes mibi: Sin oderis, tibi; doloribus cxime Me morte, teque libera molestiis. JePH. Paratur ana caede, sceleris plus fatis. STO. STO. O fan&ticas, 6 fas, & innocentia! 130 Peccare metuit immolator filiae. · IPH. Omitte inator lacrymas chariffima. Omitte quedus, jurgia, & convicia. Et ca pater, quae pectus anxiom premit, Depone curam: nec meam propter necen 135 Ultro citroque verba comaataveris. Quod non volentem dura te neceffitas 1Ahuc coëgit, multa mihi faciunt fidem: Maestitia praesens, pristina indulgentia, [p. 233] Et nullius mens criminis mihi conscia, 140 Cur conimereri debeam mortem a patre. Quapropter ifud quicquid ef, nece Micas Quod cogit, ultro non recuso perpeci. Et quam parenti patriaeque debeo Animam, libenter reddo: & illud ultimum, 145 Nil postulatura genitrix posthac, rogo, Ne quid patri causa mea faccenfeas, Neo fis molefa. mortuis fiquis super Sensus fepultis ef eorum quae gerunt Vivi, furarum crede manibus meis 150 Ut fiquid aliud, id quidem gratiffimam, Si vos beatos prospereque degere Sim certa vitam, nec parentes ad mcos, Officia vitae mocua quibus debeo Reddere viciffim, & educandi folvere 355 Precium, lenedae infirmitatem fustinens, Ex me redundet lu&us atque acerbitas, STO. Utinam, precari si pie & sancte id licet, Dominerar Ammon, pristinum ferat jugum Judaea: quamvis serva, certe viveres, 160 Aur morte faltem non nefanda occumberes. Saevisler in nos levius insolentia Hostis furentis quam patris victoria. Novaque faci sed miserrima vice, Servire votum est, & calamitas vincere 165 O femperin nos vel favens etiamnum atrox Fortana, quantis gaudii usuram brevem Lucas acerbi foncrasti lacrymis! IPH. Quin potius illi jufta fupplicia luant: Nos, si neceffe est, immerentes fanguine 170 Aras piemas, torque caedes hostium Pensemus una sponte gratique hostia. JEYTI. Heu naca, nunc intelligo demum miser Quar Quam faeda, faeva, dira designaverim, Qui prole tali temere me orbaverim; 175 Sed ipse de me fponte paenas exigam. Te namque iniquum est dare med dementiae Panas, puellam innoxiam, superstite Auctore lactus, ipfe stultitiae meae Supplicia pendam: nec mihi exprobrabitur 180 Ab'invida vicinia, quod ultima Sub fpatia vitae parricida filiae Mihi peperci, liberumquc fanguine Vili redemi tarpis auram gloria At ta beata hac caricate in patriam 185 Patremque vive, cujus aetas dignior Superesse: quamque gratiam nequit parens, [p. 234] Persolvat ille, solus aequa qui potest Pro dignitate huic indoli rependere. IPH. Omitte genitor has moras innectere, 190 Meumqae dictis mollibus frangere animum. Nec fas, nec aequum te mea tungi vice. Me vota pofcunt: itaque tibi animam libeas Hanc reddo patri, reddo patriae meae, Nec ulla Jephthae mc redarguet dies 195 Non stirpe dignam. tolle, age, abduci jube, Devota morti, & consecrata victima Projeci amorem lucis. omnis est mora Molefta: mater jam vale carislima, Et vos penates patrii, in quibus dies 200 Laetos peregi, Ipes ad amplas molliter Edu&a, claris destinata noptiis, O faca, fata, & morte defun&ti patres, Accipite placide destinatos patriae Manes faluti: taque lux novissima 205 Hodierna nostris haurienda oculis, vale. CHORUS.         Laus foeminei famaque sexus, Et generofae gloria stirpis, Animi nimium virgo virilis, Licet injuria tibi fatorum s Utiliores abscidit annos, Licet immanis feritas Parcae Teneri forem carpferit zvi, Quod tibi vitae fors detraxit, Fama adjiciet posthuna laudi: 10 Et qua primis Phoebus ab Indis [p. 212] Rutilae tollit lumina flammae, Te posteritas fera loquetur. Te, qui primi Aumina Nili Bibit, & curru qui Sarmatico is Solidum non cimet ire per Ifrum, Concinet olim, Non formidine mortis inerti Pavidam, patriae donasse alacrem Natura tibi quos dedit annos. 20 Nostris longum tú dolor & honor Virginibas, tibi thalami expertes Meto ulalatu flebile carmen Per redeantes recinene annos. At vos, vestri dedecus aevi, 25 Animam patriae reddere segnes, Vos aeternis tenebrarum umbris Teget oblivio longa sepultos,
[p. 235]
Et generis pudor, & telluris
Pondas inutile, quos & praesens
30 Spernit, & altera nesciet aetas.



STORGE. NUNTIUS.
STOR. Heu misera, an omnis spes salutis occidit?
Effare. NUNT. Res ut inter adversas quidem
Non pessime agitur. STO. Si quid accidit boni,
Ea blandientis sortis est crudelitas:
Venena dulci melle tetra temperat.
Quapropter ede quicquid occultas mali.
Usus dolendi longaque experientia
lnduxit animo callum: ut amplius mihi
Nocere posset, nil reliquit sors sibi.
Parata certa est sed misera securitas.
NUN. Ut gesta res est ergo paucis accipe:
Quum staret aras ante tristes victima
Iam destinata virgo, purpureum decus
Per alba fudit ora virgineus pudor,
Coetus viriles intuerier insolens,
Ut si quis Indum purpura violet ebur,
Rosasve niveis misceat cum lilias.
Sed se per ora cum pudore fuderat
Perspicua certae juncta vis fiduciae,
Interque flentes sola fletibus carens,
Vultu remisso constitit firma, ac sui
Secura fati. quas tenebat lacrymas
Propinqua morti virgo, populus non tenet.
Alium parentis beneficium recens movet,
Et servitutis patriae exemptum jugum,
Et solitudo familiae clarissimae.
Alius acerbam sortis ingemuit vicem,
Longoque luctu breve redemptum gaudium,
Raroque stabilem rebus in laetis fidem.
Florem juventae deflet ille, & siderum
Similes ocellis, aemulamque auro comam,
Supraque sexum pectoris constantiam.
Et forte solito gratiorem afflaverat
Natura honorem, ceu supremo munere
Dignata funus nobilis viraginis.
Ut jam ruentis aequor in Tartessium
Phoebi recedens esse gratior solet
Splendor, rosaeque vere supremo halitus
Colorque cupidus detinet oculos magis:
Sic virgo fati stans supremo in limine,
Parata morti, nec recusans molliter,
Turpive torpens exitus formidine,
[p. 236]
Commorat omnes, versaque in se lumina
Vulgi stupentis traxerat miraculo,
Et triste cunctis attulit silentium.
STO. Narrare porro perge facinoris modum,
Neu parce matris auribus. nihil potes
Afferre triste, ut tristiora non sibi
Proponat animus. cuncta jam praecepta sunt.
NUN. Animi virilis tum puella lumina
Ad clara tollens astra, concipit preces
Ex ore casto, voce non fracta malis:
Aeterne rerum genitor, atque hominum parens,
Tandem propitius gentis errori tuae
Ignosce, & istam victimam lenis cape.
Quod si furoris exigis piaculum,
Quaecunque nostra contumax superbia
Supplicia meruit, te parentem deserens,
Utinam luatur hoc cruore! saepius
Utinam liceret sanguinem profundere, &
Hîc si parentum & civium sita est salus,
In me furoris impetum ac irae tuae
Per mille mortes saepius deflectere.
At tu sacerdos quid metuis? (etenim metu
Gelido tremebat) ades, & hanc luce exime
Animam morantem solve corporis obicem:
Populum, parentem, meque voto libera.
Ut haec loquuta est, ille jam dudum parens
Visus cruentus, saeviorque tigride,
Oculos amictu lacrymis madens tegit,
Seseque damnans votaque temeraria.
Fletu sacerdos obrutus vix solvere
Animae meatus potuit, & moesto diu
Taciturna turba torpuit silentio.
Ut vocis autem pervilique patuit iter,
Non ilIe gemitus, esse nec qualis solet
Fremitus doloris, atque lamentatio,
Sed concionis gratulantis murmure
Confusa turba, teque praedicantium
Adversa sortis inter asperae vulnera,
Et blandientis laeta dona, foeminam
Unam beatam maxime & miserrimam.
Nam plaga quamvis alte ad ossa sederit,
Magni doloris, magnum habes solatium.
STO. Solamen ipso luctuosius malo,
Quod leniendo exasperat malum vetus,
Luctusque acerbi memoriam semper novans,
Reducta cogit vulnera recrudescere.
Quo fortiore nata tulit animo necem.
Hoc angit animum tristior meum dolor.
FINIS.
Continue