George Buchanan, 1506 - 1582 |
De Schotse humanist George Buchanan is voor de Nederlandse letterkunde interessant omdat verschillende van zijn Latijnse werken in het Nederlands zijn nagevolgd of vertaald: de tragedies Jephthes sive votum (1544) door Vondel (Jeptha, 1659) en Baptistes sive calumnia (1577) door Jeremias de Decker (Baptistes of Dooper, 1652). Verder is er invloed van zijn dialoog over koningen en onderdanen (vertaald door Ellert de Veer in 1610), De sphaera en de Franciscanus (vertaald door Jan van Hout, alleen de voorrede is overgeleverd). Ook zijn kleinere gedichten zijn vertaald en nagevolgd. Een epigram is vertaald door Arnold Hoogvliet (Mengeldichten, p. 518). Zijn Latijnse werk is ook in Nederland verschillende malen uitgegeven. Wij werken met een van de Leidse uitgaves van 1628: Georgii Buchanani Scoti, Poemata quae extant. editio postrema. [Vignet: portret van Buchanan] Lugduni Batavorum Ex officina Elzeviriana A° M DC XXVIII. (UBA OK 63-1770). [In hetzelfde jaar verscheen bij Elzevier een andere editie (UBA OK 78-150).] Hier volgen o.a. zijn Jephthes en zijn vertaling van Euripides Medea. |
GEOR:[Portret] |
GEORGII BUCHANANI |
IEPHTHES, |
Ad Illustrissimum Virum |
ABSURDAM fortasse rem facere quibusdam videbor, qui ad te, hominem ab ineunte aetate militaribus imbutum studiis, & inter arma tubasque semper versatum, munusculum hoc literarium mittam: sed ii ferè hoc absurdum existimaturi sunt, qui aut harum rerum inter se consensionem non satis animadvertunt, aut tuum ingenium parum habent perspectum. Neque enim inter rei militaris & literarum studium ea est, quam plerique falso putant, discordia; sed summa potius concordia, & occulta quaedam naturae conspiratio. Quamquam enim superioribus aliquot saeculis, sive hominum inertia, sive falsa quadam persuasione, divisae fuerunt hae professiones; numquam tamen perversa imperitorum opinio tantum potuit, ut ipsae inter se veterem illam, & naturalem (ut ita loquar) cognationem obliviscerentur. Omnes enim omnium aetatum Imperatores, qui res praeclaras gesserunt, aut ipsi doctissimi fuerunt, aut viros doctrina illustres sum- [p. 202] mo amore prosequuti sunt. Neque profecto fieri potest ut magnus & excelsus animus, qui neglectis rebus caducis, aeternitatis memoriam ante oculos habet propositam, non etiam memoriae & antiquitatis custodes literas amet. Neque alii fere sunt qui literas oderunt & contemnunt, quam qui vita per ignaviam & flagitia turpiter acta, conscientiam posteritatis reformidant: ut non minus vere quam eleganter mihi cecinisse videatur Claudianus: Gaudet enim Virtus testes sibi jungere Musas, Carmen amat quisquis carmine digna gerit. Contra vero, qui omne suum studium in eo posuerunt, ut perfectae virtutis imaginem sibi ad imitationem proponerent: & quae natura negavit Visibus humanis, oculis ea pectoris haurirent; quanta eos laetitia affectum iri putemus, si ejus quam tantopere animo persequuntur, vivum & spirans simulacrum (ut ita dicam) nacti fuerint? Sed & praeter hanc mutuam virtutis admirationem, & naturae quam dixi consensionem, accedit utilitatis etiam mutuae quaedam species. Nam ut illustrium facinorum auctor non immerito eum suspicit, quem virtutis tradendae magistrum & illustrandae artificem esse videt, & velut parentem colit, non eum à quo hujus, qua fruimur, lucis brevem usuram acceperit, sed alteram illam longe diuturniorem vitam in posteritatis memoria collocatam speret: ita ille alter libenter amplectitur segetem & materiam suae gloriae sibi oblatam: quae se quoque possit Tollere humo, victorque virûm velitare per ora. Uterque enim etsi opinione hominum imparem, pari tamen studio ex eodem fundo gloriae fructum petit. Sed haec ad omnes communiter pertinent, qui (ut ait Salustius) praeclari facinoris [p. 203] aut artis bonae famam quaerunt. Illa vero tua sunt propria, quod à primis usque adolescentiae spaciis ea fuisti in patriam caricare, in bello fortitudine, in pace temperantia & aequitare, ut omnibus qui literas colunt, quarum virtutum exemplar edideris, quod posteritati ad imitationem proponere & possint & debeant: quod litteras Philippi Cossaei fratris tui Episcopi Constantiensis patrocinio orbatas, in diverso vitae instituto tamen fovendas ac tuendas susceperis: quod doctissimos homines semper tecum habeas, quibuscum etiam in medio saevissimi belli ardore, Musisque Minervam temperes, & Geticum modereris Apolline Martem: quod filium ita literis instituendum in pueritia cures, ut hanc tam amplam laudis & gloriae haereditatem à parente acceptam non solum tueri, sed etiam augere posset. Me autem absentem, nec ulla alia re quam litterarum commendatione tibi cognitum, ita complexus es omnibus humanitatis & liberalitatis officiis, ut si quis ingenii mei sit fructus, si qua vigiliarum velut foetura, ea merito ad te redire debeat. Quod quidem adeo avide facit meus hic Jephthes, ut qui antea publicam lucem, & coetus hominum reformidabat, te patrono fretus prodeat, & in spem nonnullam etiam publici favoris sese erigat. Quid enim non illis sibi speret auspiciis, quibus disciplinam militarem ad antiquae severitatis exemplum videt emendatam, & vetustam belli gloriam Galliae restitutam? cum bellica fortitudine, legum & justitiae cultum? cum summa omnium rerum licentia summam omniam rerum non modo tuam, sed etiam tuorum omnium continentiam video conjunctam? His ego causis impulsus, hanc meam lucubratiunculam, sub quo potissimum nomine in manus hominum exire volui. Tu vero (ut spero) hoc meum sive tuorum in me officiorum testimonium, sive meae erga te benevolentiae significationem (quae tua est humanitas & in literas amor) boni consules. Vale. Lutetiae Parisiorum, quinto Kal. August. M D LIV. |
ARGUMENTUM EX |
IEphthes Galaddi filius, patre defuncto, à fratribus domo pulsus est, quod negarent aequum esse, ut nothus cum legitimis filiis in haereditate paterna dividenda aequaretur. Is quum ob inopiam collecta manu latrocinio viveret, ac fortitudinis magnum specimen dedisset, primum à cognatis, deinde à reliquis Hebraeis dux factus est adversus Ammonitas, qui viginti prope annorum gravissima servitute eos presserant. Profecturus igitur in expeditionem vovit, se, si victor reverteretur, qui primus domo sua egrederetur, eum Deo sacrificaturum. Prima revertenti occurrit unica filia: eam Deo immolat. |
IEPHTHES, SIVE VOTUM, TRAGOEDIA. PERSONAE. |
ANGELUS prologus. |
STORGE, mater. IPHIS, filia. |
CHORUS. |
NUNTIUS, CHORUS. |
CHORUS: |
IEPHTHES. |
IPHIS. IEPHTHES. SYMMACHUS, CHORUS.IPHIS. |
CHORUS. |
SYMMACHUS, IEPHTHES. |
CHORUS. |
IEPHTHES. SACERDOS. |
CHORUS. |
STORGE. IEPHTHES. IPHIS. |
CHORUS. |
STORGE. NUNTIUS. |
FINIS. |
EURIPIDIS |
Ad Illustrissimum Principem |
NON, dubito plerosque futuros, Princeps clarissime, qui statim ubi haec in manus sumpserint, meam admirentur impudentiam, vel potius temeritatem, quod in tanto bonorum ingeniorum proventu, id ego potissimum sim ausus aggredi, quod aliorum vel pudor refugerat, vel reformidarat audacia, atque Euripidi verrendo manum admoliri non pertimuerim: praesertim quum non ignorarem hanc à plerisque rem prius tentatam, uni Erasmo ita successisse, ut juxta ab incepto me deterrere debuerit illorum casus, atque hujus felicitas: qui praeterquam quod ad eam rem venerat tot bo- [p. 496] narum artium praesidio instructus, etiam siqua erat in hac parte novitatis gratia, eam praeoccupaverat. Accedit & illud, quod praeter summam in choris obscuritatem (quae huic scriptori adeo familiaris est ut eam de industria sectatus esse videatur) haec ipsa quondam fabula ab Ennio prius versa fuerat, cujus non pauci versus adhuc in veterum commentariis passim leguntur: quorum comparatio his nostris, alioqui obscuris, plurimum sua luce officere posset. Ego vero, tantum abest ui his à scribendo rebus fuerim deterritus, ut in utriusque fortuna qualemcunque eventum non mediocre praesidium hinc fore jam animo praeceperim, atque mihi ipse quodammodo spoponderim. Nam tametsi plausum à studiosorum theatro haec fabula non accipiat: si utcunque tamen steterit, nec ignominiose explodatur, nunquam aeque moleste feram, Ennii atque Erasmi autoritate mihi tenebras offundi, quam me post tam praclara nomina qualemcunque saltem locum tenuise. Hoc vero quicquid est opera, nos tibi, Princeps clarissime, potissimum censuimus dicandum, non modo ut grati saltem animi professione tuam erga me summam testarer humanitatem, aut à vestra familiae nobilissimae splendore [p. 497] contra calumniantium invidiam praesidium mihi peterem, sed ut meliori spe reliquorum doctorum suffragiis me committerem, si tui judicii praerogativa subnixus essem, qui quum in omni disciplinarum genere principatum teneas, ac in hoc poëticae studio singulari quadam felicitate verseris, soles tamen (ut inquit ille) meas esse aliquid putare nugas. |
ARGUMENTUM. |
IAson Medea comite Corinthum profectus cum Glauca Creontis Corinthiorum regis filia nuptias paciscitur. Medea vero indicto à Creonte exilio, unius diei moram exorat. Idque beneficium ut remuneraretur, dono per filios ad Glaucam mittit vestem & coronam auream, quibus illa induta extinguitur: Creon quoque filiae adhaerens perit. Medea quum suos interfecisset liberos, currum quem à Sole acceperat, alatis draconibus junctum conscendit, atque Athenas profugit. Ibique Aegeo Pandionis filio nubit. Pherecydes autem & Simonides aiunt, Iasonem à Medea recoctum, juvenem denuo factum. De patre vero ejus Aesone, is qui de Argonautarum reditu scripsit, ita inquit, Atque iterum blanda fecit revitere juventa, Aesona, subtili distringens arte senectam, Plurima quum labris coxisset pharmaca in aureis. Aeschylus in fabula quae Nutrices Bacchi inscribitur, ait Bacchi nutrices earumquc viros, juvenes ab ea denuo factos. Staphylus autem inquit [p. 498] Iasonem quodammodo à Medea peremptum. Nam quum ejus suasa sub Argus puppe obdormiret, navisque jamjam vetustate solveretur, ruina puppis oppressus periit.
Medea odio adversus Iasonem concepto propter nuptias, Glaucae Creonus filiae, Glaucam Creonta, ac suos etiam liberos interemit: relictoque Iasone, Aegeo nupsit. Fabula Corinthi fingitur agi. Chorus è mulieribus Corinthiis. Docuit eam Pythodoro praetore circiter octogesimam septimam Olympiadem. |
PERSONAE. |
EURIPIDIS POETAE |
NUTRIX. |
FINIS. |
EURIPIDIS |
Ad Illustrissimam Principem |
ARGUMENTUM. |
QUam jam moriturus effet Admetus, Apollo à Parcis impetravit ei, ut quantum vixiffet, alterum tantum viveret, si alium daret qui pro fe moreretur. Parens autem uterque gaum hanc pro filio moriendi conditionem recufaffer, Alcestis uxor fe obtulit. Paucos vero post dies quam ea incidisset calamitas, Hercules advenit. Is edoctus ab uno ministrorum qua Alcestidi conrigerant, ad sepulchrum profectus, Mortem abe. gir: mulicrcm velke obnabir: atque Admetom orat ut eam à fe acceptam fervet. Affirmabat cnim sibi, quum luca viciflet, cam praemio datam. Id quum abnueret Admetus, detectam ei quam lugebat, ostendit uxorem. |
PERSONAE. | ||
APOLLO. THANATOS. CHORUS. SEMICHORION. ANCILLA Alcest. ALCESTIS. | SERVUS. ADMETUS. EUMELUS. HERCULES. PHERES. |
EURIPIDIS POETAE |
Tekstkritiek: |