Frederik Cornelis De Coninck: Bedwonghen liefde baert veel onrust’, leet en’ pijn. Antwerpen, 1635.
Uitgegeven door Marti Roos.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton020190 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. A1r]

COMEDIE
OP DEN REGHEL
Bedwonghen liefde baert veel onrust’, leet en’ pijn:
Maer vry verkoren trouw is heyl en’ medecijn.
Verthoont den 18. October vanden Jare 1635.
Op de Camer der
VIOLIEREN.
Door F. C. de C.

[titelvignet]

t’Antwerpen, By Jan Huyssens Boeckvercooper,
woonende by de Nieu Borse.


[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

Inhoudt der Comedie.

DOn Garcia een Spaensch Edelman verlieft op een Edele jonckvrouwe Emilia, van haer naer vele diensten versmaet, sendt voor het leste sijnen dienaer met eenen brief, maer sy haere trouwe ghegheven hebbende aen Don Rodrigo, scheurt den brief onweerdigh: welck Don Garcia verstaende, besluyt (jaloers ouer het voordeel van Don Rodrigo) hem des nachts te wachten, ende te vermoorden. Tusschen wijlen wordt Emilia van haren Vader ghedwonghen aen eenen anderen hare trouwe te verloven: om haer van dit houwelijck te ontslaen, verdachvaert Emilia haren beminden Rodrigo, om met hem te vluchten. Den seluen nacht Don Garcia komende om Rodrigo te vermoorden, wordt vanden Pagie, die hem voor den verwachten Rodrigo aensiet, aengesproken; ende Don Garcia door den nacht onbekent zijnde, vlucht met Emilia: maer den dagh ghenakende, vindt sy haer bedrogen. Ende hoe wel Don Garcia alle middelen voorwendt om haer tot sijne liefde te beweghen, wordt alles van haer wederstreden: dies hy toornigh ’t ghewelt voor reden soude ghebruyckt hebben, ’ten ware dry roouers op hunne stemmen passende het hadden be- [fol. A2v] let, die hun aenvanghen te plonderen, maer op de daedt verschrickt door het gerucht vande Iaghers verlaten haer om hun te berghen. Den Graue van Catalonien op de jacht wesende, vint hun op’t uytterste benauwt, d’eynde van hun ongheluck verwachtende, verstaet met verwonderinghe de gantsche avonture, ende wilt den schuldighen Garcia straffen. Des Graven Dienaers de roovers soeckende, brenghen den Vader van Emilia met sijn gheselschap, (die sijne ghevluchte dochter vervolghde) by hunnen Graue ghevanghen; alwaer den Vader bekent zijnde, wordt den gantschen handel ontdeckt, ende het houwelijck van Emilia met Rodrigo tot hun aller ghenoeghen besloten.*


[fol. A3r]

AENDE

IONGH-VROVVVEN

TOT LOF DES

AVCTEVRS.

SONNET.

GHy vrindelijck gheslacht, wiên dat de versche Lenten
    Van uw’ ontloken jeught op’t ongeploeghde velt
    Van’t silver-wit aenschijn soo grootsich voorghestelt
Sijn ghepalleert cieraedt, tot Godts lof in compt prenten:

Wanneer dat de Natuer ontluyckende de tenten
    Van schoonheyt, ’t carmosijn coleur soo fray verselt
    Met ’t Lely g’lijcke wit in’t opghepronckte beldt
Vws wesens, datmen niet volmaeckt daer by can venten.

Compt, soo ghy sijt bequaem tot de lief kosery,
    Siet hoe verscheyden dat de keus van Liefde sy,
    Als d’een de lusten neemt, en d’ander Deught tot voordeel;

Neyght tot de geltsucht niet, oft lossen Edeldom,
    Die menichmael ’t vernuft maeckt van uw’ Ouders stom,
    Maer leert ter eer de deught en reden hier het oordeel.

Hope voedt den arbeyt.


[fol. A3v]

SONNET

Ter eeren des

AVCTEVRS.

LAet nu den henxsten voet Parnassi Bergh herraken
    Dat uyt hem vloyen mach een nieu constrijckich nat,
    Waer uyt de dichters hun gaen moghen drincken sat,
Om eens nieuws dichters naem groot door gesang te maken.

Ghy Heliconides, wilt d’ouw ghesangen staken
    En met een bly gheschal een nieuwen toon hervat,
    Ghy Phoeb’ herstelt u luyt; en siet ghy niet hoe dat
Faem wacht naer desen lof met opgheblasen kaken?

    Doch wat verhaest ick u? want oft hy t’doet oft niet
    G’en cont aen sijnen lof int minsten voegen iet;
Want wie can t’sonnen-licht met ander licht vermeeren?

    Wech Mome cropt dan in u nijdich out ghebas
    Wat wilt ghy laken hem die selver den Parnas
Niet loven can ghenoegh? ay wilt eerst beter leeren.

Anag.

Si Pax, Virebo.

[fol. A4r]
TOT EERE
Vanden
Edelen, wijsen, ende seer Conste-rijcken Ionckheer
F.C. de C. Author deser teghenvvoordigher Comedie.

KLinckt vry, ECHO, door de landen,
Dat u schetterich gheluyt
Ouer bergh’ en daelen stuyt:
Dringht door Redens-const verstanden,
En vercondight ouer al
Door u snel en hel gheschal
Dat den hemel met sijn jonsten
Ouer-aerdich heeft gegunt,
Hem, die ons heeft uytghemunt,
Te verbeelden door sijn’ Consten,
Hoe dat liefd’ en waere trouw
VVoont in een deuchtsame vrouw.
Claetert door de groene boomen,
Dauert door de dunne locht,
VVandelt door het groote vocht:
VVaer u stem maer wordt vernomen
Lieuen ECHO, voor ghewis
Eerst sijn stemm’ ghewesen is.
ECHO, ECHO, oft ghy schettert,
Oft ghy clinckt, oft fluyt, oft raest,
Sijn ghedicht maeckt u verbaest,
Vwen clanck die is verplettert.
Als hy u niet vore-gaet
ECHO, ghy comt veel te laet.
Goden, uwe edel’ gauen
Scijnen hier gans uytghestort.
Ach mijn pen die is te cort,
Mijn verstandt is heel begrauen.
Vwen lof, ô weertste vrient
Voor mijn plompe pen niet dient.

VVil ick hier u lof verhaelen,
Dobbel-Edelijck Ghemoet,
VVat ghy door u reden doet?
Swacke penne, u af-maelen
Heeft geen stelsel, treck noch aert
Dat tot sijnen loff is waert.
Swijght mijn penne. Laet verconden
Sijnen Loff, door sulcken man
Die den loff beschrijuen can;
En waerachtigh heeft bevonden
Dat sijn swijmelijck gesicht
Sprietelt voor sijn Reden-licht.
Leert, wat liefde is te draeghen,
Kent de liefde, en haer vier,
Met haer wonderlijck bestier,
Kent haer stricken en haer laeghen;
’Tis u hier ter deegh verthoont
VVaer sy minnaers mede loont.
Eel’ in wercken, Eel’ in zeden,
Eel’ in ouer-groote deught,
Ghy toont hier wat ghy vermeught,
Door u Const-bevruchte reden;
Die veel meerder lof behaelt
Dan mijn traeghe pen vertaelt.
Als de liefde is bedwonghen
Baert sy veel onrust’ en pijn:
Maer sy is een Medicijn
Als men vry en ongbedronghen
Met oprechte Liefd’ bemint.
’Tis, als Liefd’ de Liefde bint.
Christophorus van Essen Scherm-meester.
[fol. A4v]
IN MOMVM
Ghy Leser ist dat ghy in alles prijst mijn dicht,
Ick laeck u sotticheyt, oft vuyl pluymstrijckerijen:
Prijst ghy oock niet en sier; uw’ haet comt my bestrijen:
Doch haet verblindt altijdt des oordeels recht ghesicht.
Namen der Personagien.
Don Garcia Edelman.
Don Rodrigo Edelman.
Emilia Edel dochter.
Den Vader van Emilia.
Den Graef van Catalonien.
Mostaert Garcias knecht.
Dry Roouers.
Argenes Touenaer.
Een hof-joncker vanden Graef.
Een dienaer vanden Graef.
Twee lackeyen vanden Vader.
Dry Edel-lieden stom.
Den Helschen gheest.
De Pagi van Emilia.
Continue
[fol. B1r]

HET EERSTE DEEL

De eerste vvtcomste.

Don Garcia een Spaensch Edeman, alleene uytcomende.

DonGarc. IS liefde niet met al, hoe can sy yemant binden?
Is sy doch yemmers wat, wat mach sy dan doch zijn?
Is sy recht ende goet, hoe gheeft sy smert en pijn?
Is sy niet goet, hoe dan is vreucht by haer te vinden?
En min ick niet door dwanck, wat hoef ick smert te draghen?
Moet ick het doen, waerom beclaegh’ ick my daer van?
Soo ick’t niet geren doe, wie can my dwinghen dan?
Maer als ick’t willich doe, wat heb ick dan te claeghen.
Ick sweve als het riet dat vande coele winden
Om leegh’ ghegeesselt wort, en strack verheven weer
Ick vlott’ ghelijck het schip, dat schielick op en neer,
Staet aen het tij ten dienst, en niet sijn ree can vinden.
Ick weet niet wat ick wil, ick wil niet wat ick weet,
Des Somers is my cout, en s’Winters is my heet.
Ghelijck den Lenten tijdt, de groente voorts doet comen,
Die door den Winter ons wort wederom benomen;
Soo is het met de min die tot ons eerstmael lacht,
Tot dat de jalousij ons met haer stricken wacht.
Veranderlijck gheluck hoe gaet ghy u verkeeren?
Ghy heelden eerst mijn smert, die ghy nu gaet vermeeren,
Hoe comt dat ghy my quelt, wat heb ick u ghedaen,
Dat ghy dit swacke lijf, doet duysent pijnen aen?
Cupido zijt ghy niet, den stercksten alder Goden?
Moet niet wat datter leeft volbrenghen u gheboden!
Hoe comt dat ghy oock niet mijn vijandinne quelt?
Die sich heeft teghen my met teghen-will’ ghestelt.
Zijt ghy niet Venus soon? die met u stercke straelen
U scharpe pijlen laet in mijnen boesem daelen.
Hebt ghy niet Iovem self met machten over heert?
Eens in een witte swaen, dan in een stier verkeert.
Ghy cont wel als ghy wilt met aengenaeme vieren,
Twee herten hoe vervremt, uyt gonst te saemen stieren.
[fol. B1v]
Oft achte my niet meer? denckt ghy niet op mijn pijn?
Van mijne versche wondt: berooft van medicijn.
Waerom hebt ghy my doch u schicht in’t hert ghedreven?
Als ghy niet weder wilt my vreucht oft troostingh’ gheven;
En ben ick niet u slaef, met wil, met bloedt, en hert?
Hoe gheeft ghy my tot loon dan dese wreede smert?
Zijn dit u rechten dan? oft zijn dit u gheseten*?
’tZijn rechten sonder recht, en straffen sonder wetten.
Hoe groot de blijdschap is, noch meerder is’t verdriet:
Dat men daer naer vercrijght, voor vreuchd’ ons eer gheschiet.
Ghelijck een Jaegher stelt sijn hert en sin te jaeghen;
Soo stelt een Minnaer oock sijn heymelijck laeghen;
Den Jaegher loopt, en keft en soeckt tot dat hy vindt;*
Den Minnaer smeeckt soo langh tot dat hy overwindt.
Ick heb hier van ghelijck met yver gaen bespeuren,
Oft my de lieve winst, mocht van mijn lief ghebeuren,
Rontom een nieuw’ Casteel waerinne dat ick sach
De straelen van een Nymph, d’Aurora vanden dach;
Haer ooghen bloncken haer niet anders als twee sterren,
Twee netten daer sich elck cost licht’lijck in verwerren,
Hoe ick haer schoon ghesicht met vlijt meer over-sloegh,
Hoe ick haer schonicheyt en gaeven meerder woegh.
Ick sprack haer vriend’lijck toe dat s’haer niet soud’ verstooren
My, haeren slaef en knecht oodtmoedich aen te hooren:
Ick opende mijn hert en wierp’t in haeren schoot,
Eer dat het soud’ vervoert zijn van de snelle doot.
Sy gaf my goeden moet naer dat ick het cost mercken,
Tot dat de daet daer naer, betuyghde haere wercken;
Want als ick langhen tijt veel moeyten deed’ om haer
Rodrigo mijnen vriendt wierd’ ick aldaer ghewaer,
Die haere gonste meer als mijne vriendtschap achte,
En meer naer eyghen baet als rechte vrientschap trachte;
Hoe weynigh weet den mensch, die op geen quaet en let,
Dat hy sijn hert en sin, op een verrader set;
Doch oft mijn jalousy woud’ tot het wreken comen,
Ick heb het uytghestelt, en niet wreets voorghecomen*,
Want die een vriendt is vriendt, en ongheveynst van aert,
Is vriendtschap niet alleen, maer aller eeren waert.
Hoe cost ghy wreede vrouw my uyt u sinnen stellen?
[fol. B2r]
Mostaert, den Cock, comt op d’ander zijde
In verschooninghe uyt.
Mostaert. DE min is deur met vleesch, ja sonder woort te mellen.
DonGarc. Ach? onbeweeghde Maeght?
Mostaert. Ach? wat een diefsche Hoer?
Ick woud’ de sellementsche prij voor den duycker voer.
DonGarc. Moet ick ong’luckich mensch dees liefd’ met smert becoopen
Mostaert. Dat ickse crijghen can ick sal haer ’tvel afstroopen.
DonGarc. Ick sweir dat ick my noch aen hun eens wreken sal.
Mostaert. Ick sweir dat ick een strick sal legghen voor den val.
DonGarc. Cost ghy mijn groote liefd’ niet met genad’ beloonen?
Mostaert. Cost ghy niet ’twarme vleesch om mijnent wil verschoonen?
Hadt ghy maer eens gheseyt; Ick draegh het vleesch daer veur,
Ick hadt terstonts gheseyt: Gaet met den huspot deur.
DonGarc. Hoe cost ghy zijn soo wreet? hoe cost ghy my verachten?
Mostaert. Hoe cost ghy loopen deur? cost ghy my niet verwachten?
DonGarc. Sy mach misschien maer zijn voor my gheveynst van hart.
Mostaert. Sy mach met t’vleesch misschien gheloopen zijn te mart?
DonGarc. Wat sal ick voorder doen, cost yemant my beraeyen
Mostaert. Ick heb den raet by my, haer aen de spit te braeyen,
Daer over maeck ick een saus, van loock, peper en asijn,
Menisch Italiaen soud’ het eten voor een tam Conijn;
Want ghy moet weten ick verstae my wel op’t coocken,
’t Is een lust voor my als ick mach vier op den heert stoocken.
DonGarc. Haer wreetheyt heeft alleen van mijne pijn de schult.
Mostaert. Ick can een Kemel in den deegh legghen met sijnen bult.
Ick can een cost die niemant can, van saffraen, pêen en cool-stocken,*
Die ick wel gauw’ soud’ weten erghens in te brocken.
Ick back struyven in de pan, beslaeghen in een vilten-hoet,
Met een Fransche courant ghelijck men in’t hoff ghemeynlijck doet,
Ick ben een Cock inder daet, en sal een Cock verblijven,
Men wilt mijn leven gaen in vierthien boecken schrijven;
Want mijn seer hooch verstant is al ghelijckt behoort,
Mijn hooft is als een temst deur en weer deur geboort.
Oft als een Venesoen met speck ghelardert, ick ben wonder in mijn wercken,
Ick weet meer als slechte sullen oft ongheleerde Clercken.
Ick can eyeren in mijn Vaders rock oft pels beslaen.
Ick hack hoorens in de pan, en doense recht om hoogh in schootel staen.
[fol. B2v ]
Ick sal een Cappoen vijf mijlen onder hondert haenen kennen,
Die sal ick brandende, met solffer en peck naer de tafel sennen.
Ick laet haest een boeck van seven duym in mijnen naem uytgaen,
Daer sullen duysent van dese vremde composten ende cockernagien in staen.
DonGarc. ’t Schijnt dat hy met my geckt, sal ick dit langher lijen?
Mostaert. O min! wan ick u crijgh’, ick sal u d’oor af-snijen.
DonGarc. Wel hoe ghy fielt, ghy bast, ghy vuylen lammen bock,
Hoe! geckte ghy met my? wacht wat, crijgh ick een stock,
Een hout oft erghens iet, ick sal u sott soo leeren
Dat u het gecken haest, in treuren sal verkeeren.
Mostaert. Sijt vry versekert Heer, ’kheb noyt met u ghespot
Dan keef om dat de min het vleesch stal uyt den pot.
DonGarc. Wel cock, moest ghy hier in mijn reden comen spreken?
Mostaert. Jae heer, ick ben een Cock daer niet can aen ghebreken,
Een Cock die wel verdient dat hy Princ’ vande Cocken hiet;
Want in dese stadt, jae in’t gheheele lant is mijns gelijcken niet.
Oock waer ick niet geweest, ghy sout de cost nu moeten rou eten,
En had ick niet geleeft, men had’ van Coocken niet gheweten,
Want in’t Jaer een-en-negentich, t’mijnen best, at het volck noch gers.
Ick meyn dat het yemant noch ghedenckt, want de memorie is vers.
De eerste cost die men at, was een platte kees inde pan gebacken,
Want men wiste doen niet van een schotel uyt te veghen oft te lacken,
Daer naer heer, stoofde ick een hoen, met huyt en haer,
En het volck meynden, om dat het wel smaeckte, dat het toverije waer.
DonGarc. Soo sien ick wel, waerdy niet ghecomen de werelt waer bot ghebleven.
Mostaert. Jae heer, daer is niemant die de cost sijn sousken weet te geven,
Ick maeck van peerts-vijghen een gherecht met een set,
En legh het eenen veur diese voor oesters et,
Denckt heer, dat ick te coocken had, hoe ick sou liggen schermen,
DonGarc. Ghy sout met u gheclap my wel den cop verwermen.
Mostaert. Die my crijght voor een Cock sal hebben een die gau is,
Daer’t spreken langh ghenoech, en somtijts niet te nau is,
Heer ick can mijn woorden soo elegantissimo segghen,
Dat vele meynen dat ickse metter Ell’ can uytlegghen,
Och ick ben soo oprecht van herten als een peeckel-heyringh van borst,
[fol. ]
Ick maeck mijn worden heer, recht crom, smal en lanck ghelijck een worst.
Maer meyndy dat ick mijn mont met een spel sal toe-speten,
Ick hebbe noyt ghehoort, dat men aen yemant het spreken heeft verweten,
Veel doen met woorden meer, als ander met de daet
Ghelijck een quacksalver diemen somtijdts siet op den hoeck van een straet,
Hy comt op stellagi met sijn quacksalverij ende Medicijne,
En seyt dat hy tanden uyt trecken can sonder weedom en pijne,
En hy roept, tiert, en slaet, ghelijck den blinden naer het ey,
En helaes, hy dwaelt als een vet schaep in een mager wey:
Hy sal ghenoech spreken om het ghelt yemant uyt de bors te clappen,
En crijght hy yevers een, die sal hy soo cleyn als huspot cappen,
Dan laet hy een waeter sien dat uyt Indien, soo hy seyt, is ghehaelt,
Daer can hy een cabel med’ vessemen door een pack-naelt,
Dan laet hy een steen sien, die van Paep-Jan is ghecomen,
Die hy yevers uyt een mest-hoop oft vuylnis-karr’ heeft opghenomen,
Desen steen is goet voor ’t ghesicht, en maeckt de ooghen claer,
Doch ick heb noyt ghehoort dat een steen soo goet van vermoghen waer;
Dan sal hy een poeyerken uyt een doosken langhen,
D’welck hy seyt goet te zijn voor de menichvuldighe purgatorios, oft Camerganghen.
Dan vertiert hy een vleyschken met katten stront voor salf,
Hier aen een lanck ghebaerden bock, daer aen een jonck eenvoudich kalf;
O Heer sy hebben een ronde troni, sy zijn wat stijf van caecken
Sy slachten Meester Peeters vinck, die om de cost sonck voor de huysen op de daecken.
DonGarc. Houdt op, houdt op, en swijght.
Mostaert. Mijn Heer houdt my’t ten besten.
DonGarc. Ist dat ghy langher spreeckt, ghy maeckt my sot ten lesten
Houdt daer, draeght desen brief: wanneer suldy beginnen
Mostaert. Ick slacht de vrijers Heer, die ydel zijn van sinnen.
DonGarc. Draeght hem in’t nieuw’ Casteel, daer voor de waeter-poort,
Mostaert. Wel Heer, ick denck datter op gheschreven staet waer hy hoort.
DonGarc. Ghy moet hem heymelijck aldaer de dochter draeghen,
Oft anders voor u loon ontfanghdy hondert slaeghen.
B3
[fol. ]
Mostaert. Maer heer soo de dochter ofte meydt dan niet t’huys waer.
Seght, wil ick hem gheven aen iemandt anders daer?
DonGarc. Gheeft haer alleen den brieff, en groetse daer beneven. Binnen.
Mostaert. Staetter poort op? sal sy my oock drinckgelt geven?
Voorwaer mijn heer hoort niet als ick hem van drinckgelt kout,
Een bode sonder winst is als een ey sonder sout!
Ick weet wanneer sy den brieff neemt, ende my vraeght wie hem heeft gheschreven,
Sy sal bevelen terstonts my duysent guldens te gheven;
My dunckt ick sie datse den brieff van buyten ende van binnen cust ende lackt:
Ick denck daer moet suycker oft iet anders zijn aengheplackt.
Nu wel ick salder heen te post op een slack oft ratteval loopen,
En wil voor’t portgelt in Biscaeyen een heerlijckheyt coopen.
Oft ’ksal vraeghen laeten om hoe veel dat Antwerpen te coop is,
Nu dat’s ganck mijn heer meynt dat den knecht al verr’ op den loop is. Binnen.
De tweede uytcomste.
Don Rodrigo een ander Spaensch Edelman, alleen uytcomende.
DonRodr. GHy bosschen, die bewoont wordt vande wilde dieren;
Ghy rotsen, die tot aen den hemel u verheft;
Ghy daelen, waerin dat de stem van echo keft;
Ghy stroomkens die door’t gras al danssende gaet swieren;
Ghy cleyne voghels die des somers tirelieren;
Ghy dierkens die u van’t ghewas der velden voet;
Ghy Fauni die in’t bosch en struycken leven moet;
Ghy herders die u vee gaet naer den hey-cant stieren;
Ghy zijt versekert van mijn pijnen ende clacht,
Die om Æmilia ick storte dach en nacht:
Daerom wilt doch aen haer mijn liefde recht verclaeren.
Ghy bosschen, stroomkens gaet, gaet berghen rots en dal,
Ghy dierkens, voghels, ras, ghy Fauni, herders al,
Gaet heen, gaet heen, en wilt, mijn liefde openbaeren.
[fol. ]
Emilia een edel Jouffrou comt in verschooninghe uyt.
DonRodr. WAt voor een groot gheluck comt my alhier ontmoeten?
Emilia. Hier staet mijn trouwe lief, ick weet hy sal my groeten:
Hy leyt in mijn ghemoet, en staedich in mijn sin,
Al is’t dat mijn ghelaet niet toont dat ick hem min.
DonRodr. Ter wijl dat Phoebus toomt met ’tgouden-snoer de paerden,
Om sijnen grooten glans te toonen aender aerden,
En Zephyrus met lust blaest eenen soeten wint,
Ontsteeckt dit vlammich hert van die u soo bemint:
Besitster van mijn siel, mijn troost, mijn hoop, mijn leven,
Mijn vreucht, mijn toeverlaet, wilt my doch weder-geven
Mijn eer-verlooren pant, de vrijheyt vande jeucht,
Die my ontrocken heeft u goddelijcke deucht.
Wanneer, sal ick jonckvrouw my moghen eens beroemen
Dat ick met uwen wil my mocht een dienaer noemen
Van u? die g’lijck de maen de sterren overtreft;
Oock meerder uwen glans voor mijne siel’ verheft.
Laet doch het soete woort uyt uwen boesem vallen
Laet doch een seker hoop mijn droevich hert omwallen
Mijn hert, mijn eenich hert, stell’ ick alhier te pandt,
Van mijn ghetrouwe liefd’, als tot een offerandt.
Emilia. Men mach sich alsoo licht op woorden niet betrouwen.
Want woorden zijn toch licht te breken oft te houwen:
Het is wel waer mijn heer, de tonghe spreeckt wel soet,
Maer laes, de galle leyt verborghen in’t ghemoet.
DonRodr. O Goddelijck cieraet! Eer sal den hemel daelen,
Eer ick met valschen schijn soud’ van u liefde dwaelen,
Eersoud’ de werelt heel tot asschen zijn ghebrandt,
Eer ick mijn trouwe liefd’ bevleck met sulcken schandt;
De schepsels vander aerd’, de dieren vande velden
Verheughen hun te saem in hondert duysent welden;
Door’t nieuw-ghemeyde groen vlieght elck sijn weder-paer
Onsteken inde lust vande natuere naer.
Ach boomen, bloemen, vee, die ’tsomers triompheren,
Ghy stroomkens van Cristael, die altijt murmureren,
En ghy o nachtegal, oft ghy o stomme blaen,
Betuyght mijn droeve clacht, mijn suchten, en ghetraen;
Ach dat ghy tonghen hadt ghelijckerwijs de menschen,
Soo soudt ghy mijn verdriet verbreyden naer u wenschen,
En met een flauwe stem, oft treurighe ghefluyt,
Mijn weer-ghegalmde leet voor ieder beelden uyt.
[fol. ]
Wilt lief, gheen rotse zijn, oft by een clip gheleken
Waer teghen dat het schip door stormen comt te breken;
Houdt uwe stroomen stil, den tocht der baeren stuyt,
Gheeft doch den Schipper moet dat hy werpt ancker uyt;
Emilia. Hoe comt dat ghy u dan begeeft nae dese steylen?
Oft zijn tempeest en wint beyd’ meesters van u seylen?
Waerom verlaet ghy doch u haeven en u ree?
En seylt dus onbedacht in liefdens woeste zee.
Kent ghy niet haer ghewelt? weet ghy niet dat haer baeren
Den koenen mensch verschrickt, den stouten soud’ vervaeren?
Wanneer dat sy verwoet, in een gheringhen tijdt
Tot onder inden gront de grootsche schepen smijt.
Den Jaegher die den haes heeft langhe naergheloopen,
Die moet het wilt met moeyt en grooten arbeyt coopen:
Het vleesch dat arbeyt cost veel soeter is van smaeck,
Als dat men soo terstont can reycken vanden haeck.
Men moet de Jonghmans niet mijn heer’ soo haest betrouwen,
Op dat de haesticheyt niet baert’ het spaey berouwen:
Met lanckheyt vanden tijdt soo kent men het ghemoet;
De haesticheyt in min’, is noyt, oft selden goet.
DonRodr. O siele van mijn siel, dry Jaeren zijn gheleden
Dat ick ghevanghen wiert in uwe schoonicheden,
In soo veel daeghen lief denck ick hebt ghy bespeurt,
Waerom mijn droevich hert ghestaedich sucht en treurt.
Het is helaes om u dat ick soo veel moet lijden;
Wilt daerom my Goddin, van soo veel smert bevrijden.
O diamant en Croon’, ghy hebt mijn hert gewont,
Alleen met u ghesicht en root coralen mont:
U schoonicheden lief, zijn oorsaeck van mijn qualen,
Die op mijn teer ghemoet ghestaedich neder-daelen:
U vriendelijck ghelaet, u lieffelijck onthael,
Maeckt dat ick in een uer op u denck duysent mael:
U bloosende, aengesicht, u lichte helder straelen,
Heb ick in mijnen sin wel dickwils gaen afmaelen;
U witte swaenen-hals, u welvercierde leen
Can ick verg’lijcken niet als by den marber-steen.
Ick bid’ u dan Goddin by uwe jonghe Jaeren,
Jae by der lichten-glans, die mijn ghemoet verclaeren,
Dat ghy bemercken wilt mijn groote smert en pijn,
En mijn dus droevich hert met troost behulpich zijn.
Emilia. Ghy cont mijn heer, ghy cont de woorden wel belegghen,
Ghy weetse wel bequaem en cier’lijck uyt te segghen;
[fol. ]
Ghy slachter meer mijn heer, ghy hebt een jonckmans aert,
Die smeeckt en pijpt soo langh tot dat hy is ghepaert.
DonRodr. Ghy immers kent mijn hert, wat hoefdy dan te sorgen?
Emilia. Ick ken niet heer u hert, ’tleyt in u lijf verborghen.
DonRodr. Lief, ’tkan niet mogh’lijck zijn, ghy weet wie dat ick ben,
Emilia. Weet heer, dat ick u hert van binnen niet en ken.
DonRodr. Hebdy geen trouwicheyt dan in my connen mercken?
Emilia. Den mensch is menichmael gheveyst in sijne wercken.
DonRodr. Soud’ dan gheen trouwicheyt nu meer te vinden zijn?
Emilia. De spinnen uyt de blom die suyghen wel fenijn,
Wie op een valsch ghemoet set duytterste betrouwen,
Die schijn op ’tlichte sand sijn hof oft huys te bouwen.
DonRodr. Ick denck den metser is den gront te voor bekent,
Eer hy den bouw begint, en leght het fondament.
Emilia. Men can des menschen gront in’t eerste niet ghewennen;
Dan metter tijt, mijn heer, men leert de minnaers kennen.
DonRodr. Seght my doch eens wat ghy voor valscheyt aen my siet?
Emilia. Geen Jonckmans ick mijn heer gheloof mijn leefdaegh yet.
DonRodr. Eer men soo weynich trouw alleen by my soud’ vinden,
Eer soud’ de snelle doodt mijns levens draet ontbinden,
Eer ick u minnen woud’ met een geveysden schijn,
Eer woud’ ick hondert mijl, jae duysent van u zijn.
Ick heb de trouwicheyt in’t minnen uytvercoren,
Een deucht die niet en wort ghestolen oft verloren;
Een deucht, die noyt en wort verslonden door den brandt,
Oft door schipbrekingh sinckt in’t swert onweders-sandt;
De dertele fortuyn en can haer noyt verderven,
De trouwicheyt Goddin, can nimmermeer versterven.
Oft wel de doot den mensch rooft met een snelle vaert
Sijn trouwicheyt die blijft voor Testament op d’aert.
Beloont dan mijn ellend’, die ick om u verdraeghen,
Laet my niet meer voor u dusdaenich my beclaeghen.
Soo wien den Scorpioen quetst met sijn fel fenijn,
Den selven Scorpioen dient hem voor Medicijn.
Bweecht u doch o Nymph, ay wilt my niet verachten,
Set op u trouwe slaef, ghenaedich u ghedachten.
O Goddelijck ghesicht! o steunsel van mijn jeucht!
O troost van mijn verdriet! en hope van mijn vreucht,
Cieraet van dese eeuw! besitster van mijn sinnen!
O sleutel van mijn hert! om u verbrand’ ick binnen.
Ontgrendelt u gemoet, versacht doch metter daet,
Al mijn voorleden smert, en teghenwoordich quaet.
C
[fol. ]
Emilia. Ghy soeckt met soet ghevley my tot u min te drijven:
Maer ick hoop dat mijn hert sal onverwinbaer blijven.
DonRodr. Stopt ghy u ooren dan voor mijne clacht alleen?
Oft zijt ghy van gheen vleesch, maer wel van harden steen;
Hoe hooch een thoren is, hy can noch eynd’lijck vallen:
Men wint de steden wel, hoe sterck die zijn van wallen,
Gheen bouw, hoe dick die zy, van vallen is bevrijt:
Den mensche oock alsoo verandert met de tijt:
Hij is ghelijck een bloem oft roos van schoon coleuren,
Die trots des morghens bloeyt, en moet des avonts treuren.
Siet hoe dat door het dal soo menich beecksken rolt
In’t soetste vanden Mey, dat ’swinters staet ghestolt.
Daerom bedenckt u wel, lief wilt u wel versinnen,
Wat dat ghy laeten moet, en wat ghy moet beginnen.
Sout ghy o schoonen boom verdort zijn en versmacht,
Eer dat u groenen struyck heeft vruchten voortgebracht?
Wat schoonheyt cander zijn in boomen sonder vruchten?
Emilia. Den mensche moet somwijl om sijne kinders suchten.
DonRodr. Wanneer der eenen boom gheen vruchten voortsbrenght hier,
Men graeft de wortel uyt, en worpt den boom in’t vier.
Emilia. Wat is my aende vrucht doch deses booms gheleghen?
DonRodr. De vruchten deser aerd’ zijn Godes rijpen zeghen;
Het houwlijck oock alsoo acht ick van g’lijcker waerdt
Emilia. Veel quellingh’ ende smert het houwlijck in ons baert.
DonRodr. Ist mog’lijck dat ick niet u herte can verwinnen!
Emilia. Ick mach soo licht noch niet den echten staet beginnen,
Mijn vader heeft mijn wil, hy is die my ghebiet.
DonRodr. Hoe, can het sonder hem van u gheschieden niet?
Emilia. Sijn willen is mijn wet, ghy hoordet hem te vraeghen,
Ghy cont soo veel wel doen hem ’tselve aen te draeghen,
Oft anders nimmermeer gheef ick u woort gheloof,
Maer dat ghy met my spot, en soeckt mijn eer tot roof.
DonRodr. De ouders veel te vies, zijn hier in swaer belaeden,
En willen Jaer en dach hun dickwils dan beraeden:
Oft haer een houwelijck ghebracht wort somtijts aen,
’Tis doch, oft dit, oft dat, de saeck’ blijft onghedaen:
Spreeck ick u Vader toe, hy salt wel over weghen,
En my een antwoort doen naer dat hy is gheneghen.
Emilia. Slaet hy u billicheyt dusdaenich in den wint,
Soo sal ick voorder doen naer dat ick ben ghesint:
Een trouwe cuysche liefd’, die sal en moet beklijven,
Daer helpt gheen teghen-raet, ick sal u eyghen blijven.
[fol. ]
DonRodr. Verpant u met dees handt.
Emilia. Nu, spreeckt voorts Vader toe,
Veracht hy uwen heys, ick weet dan wat ick doe:
Sy reyckt hem tot versekeringh de hant.
DonRodr. Fortuna can den mensch gheen meerder schat verleenen,
Als door een trouwe liefd’ twee herten te vereenen,
Het los gheluck en can ons doen gheen grooter baet
Als dats’ ons beyd’ vergaert in houwelijcken staet.
Ick hop’ dat ick my sal in uwen dienst soo draeghen
Dat ghy aen mijne plicht sult scheppen een behaeghen;
Want ghy sult zijn mijn lief, ghy sult my zijn soo waerd
G’lijckt waeter aenden vis, oft als de Sonn’ aen d’aerd’.
Ick sal soo haest ick can u Vader dan aenveerden,
En heysschen u voor vrouw, in deuchden en in weerden:
Ick hoop den hemel sal ons helpen inder daet,
En uwen Vader, lief, instorten goeden raet.
Een cleyn Pageken comt in verschooninghe uyt.
Pagi. Joffvrouw, hier is een, met een brief aen u gheschreven,
Doch wilt den brengher dien in eyghen handen geven:
Emilie. Laet hem vry comen hier, Godt gheve wie hy zy;
Wat peys ick voor een brieff mach comen nu aen my.
Mostaert comt, een brief inde hant hebbende,
In verschooninghe uyt.
Mostaert. Oho, gheselschap, soo ben ick soo willecom als den eersten dach inden vasten.
Godt gheseghen u, Jouffvrouw, de cost met sijn gasten.
Emilia. Van waer comdy vriendt?
Mostaert. Van huys, en van u lief,
Van een benout ghemoet brengh’ ick u desen brief;
Want gy moet weten dat hem sijn hert is bedorven,
Soo is hy voor een Jaer van quellingh en pijn ghestorven,
De Barbiers seyden dat sijn hert soo swart was verladt
Als oft twee Jaeren inden roock ghehangen hadt,
En voorts Jouffvrouw’, met een corte, smalle, breede salutaci,
Ghebiet den dooden sich in u goede ende gnaede graci.
Emilia. Is hy ghestorven dan?
C2
[fol. C2v]
Mostaert. Ja Jouffvrouw, hy is doodt.
Emilia. Die denckt niet meer op my, hy is in Abrahams schoot,
Dien brief is sijn dan niet, dus laet hem by u blijven,
Mostaert. Hoe, Jouffvrouw, van hem niet? Ick heb den brief sien schrijven.
Emilia. Hoe ist mogelijck dat een dooden schrijven can?
Mostaert. Ba, Jouffvrouw, ick can daer ghetuyg’nis geven van.
Voorts is hy met het vier der liefden seer belaeden,
Emilia. Heeft hy dan in de hel, peys’ ick, een Jaer ghebraeden?
Mostaert. Hy is om uwent wil doot, levend’, en vol pijn.
Emilia. Daer moet een groote liefd’ by doode menschen zijn.
Mostaert. Och hy is soo vol liefde als een ay vol suyvels,
Hy slacht de lichte cremers niet, oft ander amoureuse duyvels,
Die dol en desperaet zijn, alse voor de vrijster staen,
En de liefd’ die duert niet langer tot datse van daer gaen,
Hy is een ander quant, hy rekent sijn geslacht van groote staeten,
Hy rieckt naer d’edelheyt, gelijck een koey naer musceliaten.
Emilia. Waerom en quam hy selfs niet met dees bootschap uyt?
Mostaert. De voghels sitten meest nu, Jouffvrouw, inde muyt.
Emilia. Wat voghel is u heer?
Mostaert. Wat voghel? dat is vraeghen,
Ba dat’t eenen voghel waer, soo soud’ hy veiren draeghen,
Hy braeckt vast sijnen gheest, Jouffvrouw, dat hy u derft:
Emilia. T’is wel een soeten doot die uwen meester sterft.
Mostaert. Is dat een soeten doot, neen dat is niet met allen,
Het is al soeter in een honich-ton te vallen,
In somma sommarum, de soetste doodt is den mensch te suer en te quaet,
Godt weet, hoe ront elck, (als hy sterft) sijn broecxken staet:
Daerom ghy mooght hem wel van desen doodt bevrijen;
Want hy soo magher wordt, dat men ghemackelijck ses pont vleesch soud’ uyt sijn kaecken snijen,
Het ghesucht, het ghekarm, het ghesteen, en neemt gheen endt,
Hy clopt met een meulen-steen op sijn borst als hy hem in’t bedd’ keert of wendt.
DonRodr. Ay, Jouffvrouw, leest den brief, laet hem niet voorder craecken,
Emilia. Wat soud’ ick met dees schrift, en sotte bullen maecken.
Mostaert. Leest hem al even wel, ende denckt daer eens op als ghy slaepen gaet,
Men slijt wel soo veel tijts, dat men recht ergers gaepen staet,
Hy denckt wel op u, Jouffvrouw, want hy seyt alle dagen mijn hoonich, mijn suycker,
Mijn lief, mijn rust, mijn troost, mijn merch, mijn soete duycker
[fol. ]
Jae, hy heeft my dickwils gheseyt, en aen verscheyden lien,
Dat hy u duysentmael heeft in den droom ghesien.
De Jonghmans zijn te dier, en laetse soo niet loopen,
Ho, datse op den Mart stonden, de Jouffvrouwen souden dese waer al op-coopen,
Al waerense wat dick, wat dun, wat lanck, wat ranck, wat smal, wat cleyn, oft cort,
Jae een scherminckel, oft een dickpens, t’soud’ al moeten vort;
Daer soud’ een dieren tijt onder comen, g’lijck nu onder’t coren;
Want elck soud’ provisie op doen, al langen tijdt te voren,
En sy hebben ghelijck, datse sonder ghebien;
Hun van dees provisi, en soo lacker vleesken versien,
Voor een hooge mart, oft belegeringh’ dieder sou mogen vallen,
’Kseggh’ Jouffvrouw, die dat doen, datse niet seer en mallen;
Want t’is een luyicheyt, dat men sich te voren niet beter besorgt,
Oft dat ment haelen moet, in winckels, met stuckskens geborgt.
Emilia. Nu snapper, swijght, wanneer sal u ghesnater uyt wesen?
Mostaert. Ick segh’ maer dat ghy hoort een man te coopen, oft uyt te lesen,
Die u eert, die u looft, die u soent, die u stooft,
Die u dient, die u cust, die u warmt met een lust,
Ja in’t mans gheselschap is het vrouwken alderbest te vreden,
T’heet, quaemer een, ick naemer een, noch desen dach van heden;
Daer is by nae niet eene Maeght die niet geren ghehout waer,
Al waert met een mancken, lammen, dooven, blinden-Grootvaer,
Sy willen de ghene die hun meest schijnen te behaeghen,
Oft hun dunckt datse daer naer van noots halven hun souden verlaeghen,
Alwaer hy wat scheel, wat geel, out, cout, oft bot:
Want elcke dochter wilt toch een man hebben, dat is vande rekeningh’ het slot.
Emilia. Ghy stouten bottenguyt, wat hoefdy dit te segghen;
Cost ghy u woorden niet eerst by u overlegghen?
Ghy hadt veel beter doch ghespaert vry uwe moet,
Als dat ghy tot een schamp my dese reden doet.
Wie maeckt u doch soo stout dat ghy in u gedachten
Hier alle vrouwen comt blameren, en verachten?
Seght my, wie sondt u hier met dit pampier oft brief?
Mostaert. Garcia die u heeft dus uyter maeten lief.
Emilia. Sy scheurt den Brief. Weet ghy niet, dat ick oyt gheen brief en woud’ ghehengen?
Hoe derfde ghy my dan dees sotte bullen brenghen?
Soo ghy meer wedercomt, soo breeck’ ick u den cop.
C3
[fol. ]
Mostaert. Saeght ghy niet op den brief het poort voor my daer-op?
Emilia. Ghy geck, gaet ras van hier, oft ghy sult oock wat haelen,
Mostaert. Hoe suldy my dan niet het poort daer van betaelen?
Emilia. Ja wel, een sier oft twee, voor dat ghy gaepen staet,
Mostaert. U handen zijn soo hardt, ’tschijnt ghy met raepen slaet.
Sout ghy d’Ambassadeurs soo quaelijcken tracteren?
Die men behoort naer recht en alle reden t’eeren
Ghy hebt crimen læsæ Magistratus begaen,
Dat ghy een Agent voor sijn backhuys soo derft slaen.
Nu wel ick gae naer huys, en wil niet wederkeeren,
Ghy mocht’ het poort-gelt my dryvoudich gaen vermeeren.
Emilia. Gaet henen recht naer huys, en seght u meester vry
Dat ick gheen brieven meer begeer van hem aen my. Binnen
Den Vader van Emilia comt met eenen anderen Edelman, geheeten
Don Diego, op d’ander zijde in verschooninghe uyt.
DonRodr. Jouffvrouw u Vader comt
Emilia. Laet ons hem beyd’ gaen groeten.
Vader. Wy comen even recht mijn dochter hier ontmoeten.
DonDieg. Mijn heer neemt doch de moeyt, en wiltse spreken gaen,
En haeren wil heel wel doorgronden en verstaen,
Ick sal u antwoord’ hier met goedt ghedult verwachten.
Vader. Daer is gheen twijffel aen, sy sal mijn gonst betrachten.
Emilia. Mijn Vader zijt ghegroet, wat is doch uwen eysch,
’Tschijnt ghy ghetooghen zijt tot eenich groot gepeys.
Vader. Comt hier Emilia, comt hier by uwen Vader,
Comt hier mijn halve siel, comt dochter my wat naeder,
En ghy Rodrigo vrient vertreckt een weynich wech
Ter wijlen ick mijn kint een stille saecke segh.
DonRodr. ’Ksal my verberghen gaen, om sien wat dat sal wesen.
Vader. Ick brengh’ u goede maer’, o lieve uytghelesen,
Mijn vreucht, mijn toeverlaet, o gave der natuer:
Ick brengh’ gheluck en vreucht u beyd’ op dese uer.
Emilia. Gheluck en vreughd’ mijn heer en can ick niet versmaeden.
Vader. Ghy crijght Fortunens schat is’t dat ghy u laet raeden,
Daerom, oft kiest gheluck, oft ongheluck aenveert,
Keurt eene van dees twee, neemt wat u hert begeert.
Emilia. Heer, laet my in gheen hop’ en vreese blijven steecken.
Vader. Don Diego die daer staet, die quam my van u spreecken,
Met treffelijcke reen, hoe seer hy u bemint,
En dat hy met u waer tot houwen wel ghesint,
[fol. ]
Waerom dat ick hem heb voor uwen man vercoren.
Emilia. Wat baet het als ick schoon een ander min’ te voren.
Vader. Ghy moet ghelijckt behoort aennemen sijne trouw
Emilia. Rodrigo is mijn man, en ick ben sijne vrouw.
DonRodr. O steenrots vande zee standvasticheyt der vrouwen,
DonDieg. Dat is soo veel gheseyt, ick mach mijn rust wel houwen.
Vader. Don Diego heeft mijn woort, dat ick te voor hem gaf.
Emilia. Die eerst comt, die gaet voor, die lest comt, die gaet af
Vader. ’T ghebieden staet my toe, ghy moet my ghehoorsaemen,
En doen wat mijnn* wil ghevoeghlijckst sal raemen.
Hoe derft ghy stoute Maeght voornemen dese daet,
Dat ghy een sulcken Heer, en Edelman versmaet,
Derft ghy v teghen my, oft mijn geboden setten?
En voeght hem niet het kindt naer sijne ouders wetten?
Ghy zijt mijn erfgenaem, ghy staet in mijne macht.
DonDieg. Bedwongen honden maeckt seer selden goede jacht.
Emilia. Verhaest my vaeder niet met desen heer’ te trouwen,
Dat naer de haesticheyt v niet comt het betrouwen;
Die haer licht onbedacht soo in een houw’lijck stort,
Oft comt tot staet oft eer, oft doet haer self te cort.
DonRodr. Gheluckich is den mensch die sulcke vrouw kan kiesen.
Vader. Al mijn genad’ sult ghy halstarrichlijck verliesen:
Hoe comt dat ghy sijn eer’ en rijckdom niet betracht?
Hoe comt dat ghy sijn stam en edel huys veracht?
Ghy onbedachte zijt niet van soo grooter weerden.
Emilia. Als ick’t niet weerdich ben, wat wil ick hem aenveerden.
Mijn Heer, het los gheluck ghestaedich draeyt en keert:
Hoe dickwils wordt den mensch van haer niet over-heert:
Vader. ’Tis met u niet met al, naer dat ick can door-gronden,
De deucht en heeft geen plaets’ in u ghemoet ghevonden.
Ons neer-ghebooghden stam verhoogh’ ick van gheslacht.
Emilia. Die sich met ’t sijn’ vernoeght, naer geenen staet en tracht.
Vader. Men kiest den Edeldom, en gelt, den dach van heden.
Emilia. Den wortel is de deucht van alle edelheden.
Vader. Men prijst een heere dat hy comt van goeden huys,
Emilia. Maer is hy in manier onedel, tis een cruys.
Vader. Is’t niet een groote vreughd’ in overvloedt te trouwen?
Emilia. Door overvloedt veel doen, dat sy niet doen en souwen.
Vader. Is niet de eer’ en goedt het hoochste dat men vint?
Emilia. De hoochste zijnse, heer, voor diese bey bemint
Vader. Ach sinne loose maeght, condt ghy dan niet bevroeyen
Dat uwe tegen-spraeck mijn tooren meer doet groeyen?
[fol. ]
Cont ghy bemercken niet dat uwe noortsicheyt
Ghestaedich in mijn sin u straffe toe bereyt.
Zijt ghy mijn dochter niet? cont ghy dan niet bedencken;
Hoe dat u teghen wil mijn ouderdom moet crencken:
Cont ghy bespeuren niet dat uwe stuerheyt is
Mijns levens leste eynd’, en mijne doot ghewis,
Can u mijn stuer ghesicht en dreyghen niet vervaeren?
Can u mijn droefheyt niet verwecken door dees haeren,
Die witter zijn als sneeuw? oft aen mijn droef ghelaet
Cont ghy bespeuren niet hoe ’thert van binnen staet,
In angsten, en in vrees, met quellingh; en met sorghen,
Die my op’t onvoorsienst’ schier schijnen te verworghen:
Maer ick beloov’ u weer, ghy sult van hier niet gaen
Voor dat ghy desen heer belofte hebt ghedaen.
Emilia. Ay laet heer Vader doch de gramschap van u vlieden,
Het ghen’ ghy van my wilt, en can nu niet gheschieden;
Het is my leet mijn heer, ghy moghet g’looven vry,
Dat ick niet doen en can wat ghy begeert van my.
Ick heb mijn trouw belooft noch desen dach van heden,
Daerom zijt heer gherust, heer Vader zijt te vreden.
DonDieg. O onbeleeft onthael! Sentenci al te straff.
DonRodr. Dat is soo veel gheseyt: mijn heer ghy zijtter af
Vader. Zijt ghy dan hersse-loos, wat comt u, seght, te voren,
Dat ghy niet eens bedenckt u Vaders heeten toren?
Gheeft ghy geen reden plaets’, in u verstaelt ghemoet,
Dat ghy mijn raet veracht, en mijnen wil niet doet?
Den jonghen wreeden Leeuw die laet hem wel manieren:
Maer u en can men niet tot deughtsaemheyt bestieren.
Den dollen stier is niet in rasernij soo doll
Als wel u hert is van weerspannicheden vol.
Daer baet gheen bidden meer ghy moet sijn trouw gedoogen,
Oft anders moet ghy zijn een ballinck mijnder ooghen;
Want als ghy hem versmaet, en mijnen wil veracht,
Sal ick u dwingen wel, ghy staet in mijne macht;
Laet sien oft ghy my sult meer teghen-spreken derven,
Ten waere dat ghy wilt dat ick u sal ont-erven,
En seynden u van hier, als bastaert, en met schant
Verstooten van u eer, en jaeghen uyt het lant.
Emilia. Heer Vader wilt my doch hierom niet crachtich dreyghen:
In’t kiesen vande trouw is yeder vry en eyghen,
Oft acht ghy my niet weert, het stuck te zijn betrouwt?
Vader. ’T is beter dat het kint naer wil der Ouders houwt.
[fol. ]
Emilia. Ick segh heer, ’tis wel goet; maer niet naer wet gheschreven.
Vader. Weet ghy niet dat men hoort aen d’Ouders d’eer te geven?
Emilia. Elck heeft sijn vrijen wil, daer’t houwelijck gheschiet,
Vader. Een kint van eer en deught doet teghen d’ouders niet.
Emilia. Sal ick dan mijne trouw lichtveerdelijck versteecken?
Vader. Beloften sonder slot, met eeren zijn te breecken.
Emilia. Men dwinght oock niemant niet te trouwen teghen danck.
Vader. ’Tis met u niet met al, ghy singht steets eenen sanck.
Doch ’tis my even veel, ghy moet my gehoorsaemen.
Emilia. Te breken mijne trouw, en soud’ my niet betaemen.
Vader. De sotte geyle min brenght menich in’t verdriet.
Emilia. Dat doet de sotticheyt, de liefde doet dat niet.
Vader. Waerom als ick u raed’ strijt ghy mijn raeden teghen?
Emilia. Om dat ick meer tot d’een, als d’ander ben gheneghen.
Vader. De liefde door de trouw sich naederhant vergroot;
Emilia. Maer isser nijt te voor, hy duert tot inde doot.
Vader. Ick sweer u by mijn eer, het sal u noch eens rouwen
Ist dat ghy u beswaert met desen heer te trouwen.
Ick sal u sluyten strack in eenen kercker neer,
Daer ghy u leven-lanck gheen mensch sult spreken meer,
Het hemel-straelich licht sal u oock zijn benomen,
Daer sal gheen levend’ mensch u oyt besoecken comen,
Ghy sult des nachts met quael en onrust zijn ontstelt,
Van gheesten aenghetast, van het ghediert’ ghequelt:
Ick sal u stoute maeght castijen ende leeren,
Hoe datmen d’ouders moet naer haer verdiensten eeren,
Ick sal u toonen stracks wat eenen Vader doet,
Wanneer de gramschap hem ontsteeckt sijn grimmich bloet.
Emilia. Soud’ ick den echten staet soo ras en slecht beginnen?
’Ken kan gheen man soo haest uyt herten gront beminnen.
Vader. De min sal naeder handt wel groeyen meer en meer,
Toont dat ghy zijt mijn kindt, en bloeysel van mijn eer:
Oft is u stueren sin soo crachtich dan gheneghen,
Dat ick hem niet en can versetten oft beweghen?
Is u verkout ghemoet bemuert met wallen dan?
Dat niemant u daer af voortaen meer brenghen can.
Is dan u hert misschien een ander soo verbonden
Dat daer gheen hulp oft raedt can teghen zijn ghevonden?
Zijt ghy u sinnen quijt? verliest ghy u verstandt?
Dat ghy u groot gheluck wilt worpen uyt der handt.
Ghy sult doen mijn begeert’, en volghen mijne wetten,
Oft anders sal ick stracks u levens-rust verpletten,
D
[fol. ]
Hy sleurtse voort. ’Kwil ghy ghehoorsaem zijt aen mijnen wil en stem,
Tsa gheeft hem uwe handt, belooft u trouw aen hem.
Emilia. O liefde! te vergheefs is allen u vermoghen
Ter wijl de vrije keur tot echt ons wort ontoghen,
Vader. Don Diego comt en haelt wat ghy langh’ hebt begeert
Nu voorts, ghy stoute laef, ras sijne trouw aenveert:
Soo ghy u langh’ bedenckt in desen heer te kiesen
Sult ghy al mijn ghenad’, en mijne gonst verliesen.
Emilia. Zijt heer te vreden doch, heer Vader zijt ghestilt.
Sy reyckt hem onwillich de handt.
Hout daer is dan mijn handt, om dat ghy’t hebben wilt.
Verhaest my niet te seer, laet doch al mijne saecken
Wat tot de feest behoort eerst voor my veerdich maecken.
DonDieg. Siet hier Jonckvrouw, u slaef, u dienaer ende knecht.
Vader. Het ghene dat ghy eyscht is billich ende recht.
Een dach twee ofte dry wil ick u geren geven,
DonDieg. Het schijnt nu dat ick eerst in vreught begin te leven.
DonRodr. O vrouw, o lichte pluym die mette winden waeyt,
En als den weerhaen keert, ghy met u stuiten draeyt.
DonDieg. Hebt danck dat ghy tot my dusdaenich zijt gheneghen
Dat ick noch uwe jonst en trouwe heb ghecreghen,
De eere die ghy my soo willich overgheeft
Maeckt dat mijn swacke siel in duysent vreuchden leeft.
Soo langh den aessem sal hier in mijn lichaem woonen,
Soo langh tot uwen dienst sal ick my niet verschoonen;
Soo langh’ ick sie het licht dat in u voorhooft staet,
Soo langh mijn dienstbaerheyt en liefde niet vergaet.
Vader. Wel aen dan het is tijdt dat wy ons gaen vertreken*,
Op dat elck een bereed’ wat totte Feest mach strecken.
Ach dochter ghy zijt my een grooten Rijckdom weert,
Dat ghy naer mijnen wil nu dese trouw aenveert.
Don Rodrigo comt vveder midden op’t Tonneel.
DonRodr. Hoe, wilt dees lichte Maeghdt een ander dan verkiesen;
Oft wiltse nu voortaen haer schaemt’ en eer verliesen,
Heeft sy my niet te voor haer trouwe toegheseyt?
Oft houdt sy geen beloft’, geen eer’ oft sekerheyt?
Ach hemel! wat is dit? wat droefheyt comt my naecken?
Wat sal ick vangen aen? helaes wat sal ick maecken?
Voorwaer daer is in my soo veel verdriet vergeert,
Dat mijn gans ingewant by naer, is uytgheteert:
[fol. ]
’Tschijnt dat mijn bange siel sal uyt den kercker wijcken,
En’t uyt gheteert gherijmt mijns lichaems wil beswijcken,
Mijn beenen sonder merch, mijn aders sonder bloet
Zijn oorsaeck dat mijn romp naer d’aerde scheyden moet:
Mijn sinnen zijn verdraeyt in hondert duysent saecken,
Die mijn verwert verstant, vervremt van reden maecken.
Ach hop’, vervloeckte hop’, die ick heb langh verbeyt,
Mijn fondament is op een quaeden gront gheleyt:
Mijn breyn is heel ontstelt my dunckt steets te ghevoelen
Hoe mijn ghedachten nu in mijne herssens woelen.
Hy wordt uytsinnich. Maer holla, wat is hier? wie voeght hem op mijn zy?
Siet wat een groot gespoock hem voeghen comt by my.
Wilt ghy mijn macht besien, en proeven mijne armen?
Ick segh’ u, blijft van my, oft ’kstoot u door de darmen,
Waer ick my keer’ oft wend’, een vael verstorven schijn,
Dunckt my wil over al by my gheduerich zijn.
Sijn schrickelijk ghestalt dat het my brenght te voren,
Is als een stercken berch, een rots, oft hooghen toren,
Het schijn voorseker oock, hoe dat hy met sijn hoot
Tot aenden hemel raeckt, en aen de wolcken stoot;
Sijn vreesselijck ghesicht, sijn blaeckerighe ooghen
Soud’ wel den cloecksten mensch ontsachelijck doen booghen;
Sijn passen zijn seer wijt, wanneer hy comt oft gaet,
Soo dat mijn eyghen hair om hooch verheven staet.
Waer zijdy? seght, comt aen, ’ken sal voor u niet schroomen,
Noch loopen, oft ghy schoon hier tot my wilde comen:
O neen, siet daer mijn sweert staet t’aller zijden uyt,
Wat let my dat ick u niet loope door de huyt;
Ick sal eer weynich tijts den hemel overcrachten,
En sterren, son, en maen, met haeren loop bemachten,
De wolcken rol ick med’, tot onder in de hel,
Het diepste inder aerd’, tot in Plutonis sel.
Daer naer sal ick my noch een grooter onder winden,
En self ter hellen gaen en al de duyvels binden.
Den eenen by den arm, den andere’n by den voet;
My wasschen in haer sweet, en went’len in haer bloet.
Hoe sult ghy spoocken noch mijn groote daet behuylen,
Als ghy voor mijn ghesicht sult over al gaen schuylen;
Wanneer ick my verset soo beeft het dichte bos,
Het aerd’rijck scheurt van een en maeckt de boomen los.
Ick wil met mijne macht de gheesten staedich terghen,
Waer sult ghy spoocken u versteken, oft verberghen:
D2
[fol. ]
Vreest voor de slaeghen vry die ick u geven can;
Want yeder slach die gaet in’t midden door den man.
Ick slae door pack en sack, door armen en door sielen,
Door een, door twee, door dry, door vier, door hondert fielen,
Door bergh, door dal, door clip, door hemel, locht en al
Jae met de ronde aerd’ kets ick als met den bal;
Wie isser die ick niet met dese handt soud’ dwinghen?
Waer soud’ dit scherpe stael op’t leste niet door-dringhen?
D’inslockster vanden mensch, de doot, haer selfs vertreckt
En heeft haer bleecke varf voor mijn ghewelt bedeckt.
Maer laes! Mijn banghe siel eynd’t vast sijn leste daeghen,
Door dien sy ’t teghenspoet, en smert niet can verdraeghen:
D’inbeldingh’ is soo vremt, en crachtich in mijn hert.
’Tis best dat ick wat rust en wijcke voor de smert.
Dit naer-volgende Liedeken vvordt van binnen ghesonghen
In form vanden Choor.
[notenschrift]
Ay rusteloose min, hoestaedich woelt gy inder menschen sin
[notenschrift]
Waerom quelt ghy altijdt haer ghedachten, die toch altijt naer u
[notenschrift]
Jonste trachten met wat wint, ghy verblint, die u soeckt en vint
[notenschrift]
T’is maer schijn, t’is maer pijn, t’is maer wreet fenijn, die de
[notenschrift]
Min eens ontvlieden can, Die wacht hem naerderhant daer van.
Die wacht. &c.
[fol. ]
2.
Oft ghy schoon ieder toont
Een vriendelijck ghesicht van uwe schoont
’Thelpt niet, als gheldt-sucht en hovaerdije,
Aende ghenegentheyt is partije,
Desperaet,, metter daet,, dan den minnaer staet,
En verderft,, menich-werf,, oft ellendich sterft,
Soo niet des redens starcke handt,
Hem quam geringh tot onderstandt.
Hem quam, etc.
3.
Soet is de liefde dan
Die trouw ende standtvastich blijven can,
Oft die niet en soeckt de snoode lusten,
Maer die blijft op des deughts schouders rusten;
Want de deught,, baert de vreucht,, daer g’op steunen meught,
’T is het goedt,, daer men moet,, van worden ghevoet
Aen siel en leven tot het eyndt
Wel hem dan die tot deucht sich wendt.
Wel hem, etc.
DonRodr. Den Vaeder vande rust het aengenaeme slaepen,
Heeft mijn vervoerde siel, die sinneloos herschaepen
Was buyten het verstant, en van’t vernuft ontvremt,
Tot reden wat ghebracht, en weer by nae ghetemt.
Doch niet te min de drift in’t midden der ghedachten,
Jaeght, buldert, ende stoot, met aenghenaeme crachten,
Niet anders als het tij noch met de baeren woelt,
Al is de hitte schoon van het tempeest verkoelt.
Een Pagi comt in verschooninghe uyt.
Pagi. Ick weet niet waer ick sal Rodrigo nu ghemoeten.
DonRodr. Wie isser die my comt in mijne smert begroeten?
Pagi. Jouffvrouw Emilia bidt dat ghy ter nacht
Te comen aen haer deur op’t vlijtichste betracht.
DonRodr. Ist mog’lijck can het zijn? is sy tot my gheneghen?
Can haer mijn trouwicheyt en liefde noch beweghen?
Ach onverwacht gheluck, dat midden in’t verdriet
My d’aldermeeste vreuchd’, en heylsaem hulpe biet.
Wort sy door s hemels cracht in haeren gheest ghedreven
Dat sy, mijn Medicijn, het leven my wilt gheven?
Heeft sy mijn droefheyt dan bespeurt routom* mijn hert
D3
[fol. ]
Dat sy my swacken romp, noch soo me-lijdich wert.
Pagi. Mijn heer, sy heeft by haer een dieren eedt gheswooren,
En u alleen voor man voor allen uytvercoren,
En dat gheen ander heer als ghy alleene zijt,
Die daer ghenieten sal haer gonste t’aller tijdt.
DonRodr. Draeght haer dan dit bescheet, dat ick ghewis sal comen,
Al wist ick dat my daer het leven wiert benomen,
’Ksal my vercleeden dat ons niemant niet bespeur
Pagi. En ick sal u mijn heer verwachten aen de deur. Binnen.
De derde uytcomste.
Don Garcia, met Mostaert comen uyt.
DonGarc. VVAt brenghdy my voor nieuws? ras segghet sonder vraegen.
Mostaert. Mijn Heer, ick brenght soo veel, ’ken kant niet al gedraegen;
Want ghy moet weten ick brengh’ mijn waeren in sonder tol,
Een haeversack, een hoy-sack, oft een heele tonne vol.
DonGarc. Wat seyd’ sy dan van my? heeft sy my uytvercoren?
Mostaert. My docht sy sprack daer van, maer ick cost het niet hooren.
DonGarc. Hoe quaemt dat ghy soo haest dees nieuwe maer vergat?
Mostaert. Sy seyd’ my wel van u, doch ick en wist’ niet wat;
DonGarc. Hoe coste ghy soo haest de liefde by haer speuren?
Mostaert. My docht ick sagh de liefd’ van achter en van veuren.
DonGarc. Hoe soet en lieflijck, vrient, moet sy u spreken aen:
Mostaert. Al oftse haeren mont vol mostaert had’ ghedaen.
DonGarc. Gaf sy u gheen bescheedt, oft dorst sy’t niet betrouwen?
Mostaert. ’Tbescheet dat sy my gaf dat liet ick haer behouwen.
Want sy nam uwen brief en scheurden hem ghereet
En gaf my ses fleiren voor port, en dat was mijn bescheet:
Voorts sach ick daer alleen Rodrigo met haer spreken.
DonGarc. Soo moet ick desen quant noch dese nacht doorsteken.
Mostaert. Gheeft my de last daer van; want de werelt heeft gheen cloecker helt uytghebrocht,
Ick ben een Cloeckaert, een man, al hadt ghy hem onder duysent uytghasocht.*
Ick ben van alle kermissen ende marckten weder t’huys ghecomen,
Den grooten Torck, en cleynen Torck, heb ick met dese handt ghevangen genomen:
[fol. ]
Denckt oft naer sulcken heldt een hoender-cot oft duyven nest verlanght:
Want ick ben gheen catt’ die men sonder hantschoen met de bloote handen vanght.
Ick ben een man daer g’u lijf wel op mooght betrouwen,
O Heer ick sal doen dat and’re niet dorven souwen,
’K soud’ hem een goedt doctoor zijn, en helpen hem om niet
O’ Mostaert sal hem wel hebben als hy de pis door den koey-hooren besiet:
Ey, laet my hem een voet oft twee corten, dan sal ick voor alle saecken.*
Een cleyn geconterfeyten Fransman van hem maecken,
Oft hebdy liever eenen Spaignaert, Wael, Duytsch, oft Italiaen,
Oft wildy dat ick hem met den Ouidius verander in een Baviaen?
Seght wat ghy hebben wilt? en ghy sult alles crijghen.
DonGarc. Ghy spreeckt my veel te veel, ghy soudt veel beter swijghen;
Want lest bevocht u een, die u bycans doorstack
Mostaert. Ick weerde my tot dat mijn spiessie op sijn ondersten staelen cnop in stucken brack,
Doen was ’t alher, alher, ick nam doen mijn voeten in mijn gat, en ben deur geloopen,
Den and’ren riep my naer, blijf staen, ick sal v ’t vel af-stroopen,
En maeckender een blaesbalck van: Ick docht ick heb daer geen ghenucht’ af,
En soo ridderlijck vechtende, quam ick noch mettervlucht af.
Siet heer, niemant derf hem voor my meer openbaeren,
Ick breeck-ysers in stucken als oft maer stroywissen waeren,
Daer is niemant die maer pipt, oft hy raeckt in’t graf,
Ick slae wel met een set een seven ooren af.
DonGarc. Soo sie ick wel dat niemant voor v is versekert van sijn leven.
Mostaert. Als ick my maer verroer, de dooden moeten beven.
DonGarc. Ick ben hem mans genoech, en maeck wel dat hy sterft
Mostaert. Maer ick ben een cock, heer, die hem op alle manieren slachten derft.
Op sijn Pools, Turksch, oft Frans, door armen, been, oft handen.
Ick sweir dat ick een Carmeney soud’ maecken van sijn hooft oft tanden.
Geen beter Cock inde werelt als ick te hans,
Jae ick soud’ hem vullen met Castanien als een Sinte Martens-Gans,
[fol. ]
Oft legghen hem in asijn, ’ksalder een bedorven cost van backen
Menich moesvanger, oft borssen-jaegher salder noch de vingers Aen* lacken,
Oft ick sal hem met een deel eyeren in de pan beslaen,
Oft hy waer moghelijck beter in een boekwey coeck gedaen.
Oft ick soud’ hem in de schouw te roocken laeten hanghen,
Dat hy de vlieghen en wespen daer leert vanghen;
Oft ick sal hem in’t vier werpen, dat hy van selfs verbrandt Als* een mot,
O Heer daer blijf ick by als een hondt by een sieck calf, oft Eeen* musch op een spreeu-pot,
Oft heer int smout of bruyne boter hart gebacken
Daer soud’ men connen gaen een rechte pil van hacken
Gelijck een peerts-voet: menich souder soo aengaen
Als oft hy seven pont woud’ in sijn dermen laen,
Heer, laet my met hem doen, ick sal hem gaen deelen in vieren,
En dan met ’t pont voor schaeps oft ossen-vleesch vertieren:
Maer heer, siet doch dit mes, het snijdt gelijck een vlim,
’Ksal een bedorven fatsoen van hem maecken gelijck een sim
Want daer is niemant soo bequaem daer toe ghevonden
Noch niemant heeft sich grooter daeden als ick my onder wonden:
Waer is Samson, Roelandt, oft Hercules met sijn macht,
Ick ben mostaert, een dinck dat men het sterckste vander Werelt acht;
Waer is het alamode volcksken met haer blonde sweerden
Jae dat ick maer een vloy oft luys gewaer wierdt, ick soud’ van leer trecken, en die aenveerden.
Als ick dit scherpe stael aen iemant blincken laet,
Hy is van het te sien, en het gesicht versaet.
DonGarc. Ay swijght, en houdt v mondt, ghy vecht maer met v tanden
Mostaert. ’Tis beter stijf te blaesen als den mondt te branden,
DonGarc. Ick segh, houdt v gerust, ick sal het feyt bestaen,
En soo ghy iemmers wilt soo mooghdy met my gaen,
Ick sal Rodrigo daer door sijn ontrouw vermoorden.
Mostaert. Och heer ick mats hem met Con-juri wel van woorden
Laet my met hem begaen, lijdt dat ick hem wat pluys
’Ksalder me speelen als den hondt met ’tvleesch, oft de kat met de muys.
Siet heer, met een ghewissen slach sal ick hem tot den naevel toe clieven en cappen.
DonGarc. Soo ghy noch meerder spreeckt, ’ksal u om de ooren lappen;
[fol. ]
’Tschijnt ghy my hout tot spot, en tot u tijdt verdrijf,
Gheeftmen een vingher u, ghe wilt het heele lijf.
Ghelijck des blixems strael soo sullen zijn mijn slaeghen
Rodrigo sal hem eens van sijn ontrouw beclaeghen:
Maer ’tis te laet bedacht, te dencken op een saeck
Als voor des blijdschaps deur, wacht droefheyt met de wraeck.
Als hem een eegel comt met spijs en dranck versaeden,
Sal hy tot voorraet med’ sijn pinnen daer af laeden:
’Ksal in ghelijck gheval my als een eegel doet
Versaeden in sijn doodt, en wasschen in sijn bloet.
Den dach is nae voorby, de bruyne nachts-gordijnen,
Bedecken ’tblaeuw asuer, de maen begint te schijnen.
Fortuna staet doch stil, en keert u niet van my.
Tot dat ick van mijn leedt met recht ghewroken zy. Binnen.
DEN II. ACTVM.
De eerste uytcomste.
Don Garcia, met Mostaert, comen uyt.
DonGarc. VVY hebben hem verwacht, doch hem noch niet ghevonden.
Mostaert. Soo is ons’ huyt noch heel, en zijn noch sonder wonden.
DonGarc. Ghy sult van desen arm sien mijn ghewenschte vrucht.
Mostaert. My dunckt ick hoor daer yet, het schijnt dat iemant vlucht.
DonGarc. Hier by is het Casteel daer mijn Goddin moet woonen,
Mostaert. Daer sal ick heer voor u, mijn cloeckheyt dan betoonen:
Maer heer, soo’t u belieft ghy moet van vooren gaen,
Ick sal in d’achterhoedt als Mostaert blijven staen.
DonGarc. Hoe vreesde ghy alreets, foey wilt u doch bedaeren:
Mostaert. Neen heer, ick vrees noch heyntjen Peck, noch bulle back, noch meester verdoes,
Noch Pier, noch Claes, noch Tijs, ick ben gaeuw ghenoech al waert voor de droes,
Heer, ghy kent my niet wel, ick sweer by hondert sacken van Corenten,
Ghy sout verschricken Heer, dat ghy my maer saeght parlementen,
Kijckt maer een reys om, siet hoe ick steeck’ en houw;
Een vijf-en-twintich uyt. Maer neen, sy derven niet, sy zijn voor my the schouw;
E
[fol. ]
Die my te nae quam, die soud’ het voor een ander moeten ontgellen,
Maer wacht, heer, wy sullen ons in een vier-cante slachordre stellen,
Neemt de spiessen staen in’t midden, en de musquetiers Noort en Zuyt,
En dan plant men het grof gheschut, en dat sal schieten achter uyt:
Neemt heere, eerst marcheren de Benden van Ordonanci, die gaen voren,
Daer nae comen vijf hondert amonitie waghens, met hun toebehooren.
Dan volght de middelste batalie, van acht oft thien regiment,
Ende dan comt de cloeckste troup voor d’achterhoed’, en dat is’t endt.
DonGarc. Wat clapdy doch al sot? wat is doch dat ghy taetert,
Ick weet niet wat ghy my van crijch en slach al snaetert,
Ghy seght een menichte van reden over-hoop:
Ick sie wel, Mostaert g’hebt u reden goeden coop,
Te veel gheraes voortaen rieckt wonder wel naer stocken,
Mostaert. O heer helpt my, een gheest, een spoock, die loopt my nae als een koey op hol-blocken,
Hoe jaeght en clopt mijn hert, het sweet breeckt my van achter ende veur uyt,
Ja al wat ick in’t lijf heb, loopt langhs een verkeerde deur uyt,
Siet heer, nu is hy achter my, och, och, o sellementen,
Daer is een Cassier by, ’tschijnt hy comt om eenighe verloopen renten.
Ick besweer u, gaet van hier, al waerdy den droes met sijn moer,
En wildy niet, wacht, ick loop naer huys om een roer,
Oft dit galgen-aes verstaet misschien gheen duytsch, hy moet latijn hooren,
Hoe nae wilt hy my in een veir door het snuyt gat booren;
Och heer, staet my by, en spreeckt hem in’t latijn aen,
Hy sal moghelijck door u graviteyt en courtosie van my gaen.
Soo niet sal ick hem met de sellementen vervloecken.
DonGarc. Wat voor ghetier is dit?
Mostaert. Een weer-wolf, oft den droes, comt my van achter besoecken,
[fol. ]
DonGarc. Zijt ghy u sinnen quijt? ’ksien niemant achter u,
Mostaert. Den spoock-sack, heer, mach in vissibel wesen nu,
Hy is misschien beschaemt, daerom gaet hy ritsen en deur-loopen,
Maer daer is hy weer, siet hoe hy met solpher is bedroopen:
Ick docht wel by my selfs, heer, dat hy soo noch niet t’huys gonck,
De catt’ comt altijt weer, daer sy de leste muys vonck.
O vijfthien hondert Turcken, heer, hy comt my toe, gans velten?
Hy weeter op te loopen, als een boer op clompen, oft een kalf op stelten,
DonGarc. Ghy raest, ick sie gans niet.
Mostaert. Heer kijckt eens wacker toe,
Siet daer, hy lonckt ghelijck een hondt doet op een siecke koe,
En rickt ghy niet heer, hoe hy naer solpher ende peck gaet stincken.
Heer, hy neemt een pijp, en wilt toeback gaen drincken;
Ick seggh’ heer, dat den stanck een overgrooten last is,
Hy spert sijn muyl op, ghelijck een vlier-muys, die aen eenen naeghel vast is,
Och heer, ’tis tooverij, ’tis duyvelderij, hy wordt leelijcker en woester,
’Tschijnt hy wil my in sloecken voor een hoender-ey oft versse Oester.
DonGarc. ’Ken weet niet wat ghy siet, wat gaet u, denck ick, aen?
Mostaert. Siedy niet den a la mode gheleerst en ghespoort staen?
Voorts blinckt sijn cleedt van goudt en silver passamenten,
Met een langen tabbaert aen, als oft hy quaem van’t hof, oft uyt de Parlamenten,
’Tis iammer dat sijn leelijck backhuys met puysten en robijnen beset is,
’Tschijnt anders dat hy in sijn cleeren heel poliet en net is.
Hy soud’ met sijn fatsoen menich mensch de corts’ in’t lijf jaeghen,
’Ken woud’ niet, heer, dat hem mijn wijf oft dochters saeghen,
Ick besweer u by loot, by ijser, en by stael,
Gaet van my eer ick de elementen op u sack hael;
Neen heyntjen peck, ghy geck, ghy sult my soo niet wech-stroopen,
Maer zijdy een mensch soo comt by my, en zijdy een droes soo wilt van my wech-loopen;
E2
[fol. ]
Want ick heb u langh’ sien comen van verr’ door een stramijn,
O comdy om my gheest,’tsal al verloren moeyte zijn.
Jae, al zijdy een ficxsen droes, ick sal oock al ficx daer teghen babblen
Al waerdy Jan rap, swarten dierick, oft Belcebub selver, ghy sult my soo niet wech grabblen,
’Ksal liever een rinck oft Circel om my maecken en daer in gaen,
Daer ick voor spoock, voor roock, voor droes vry mach in staen.
DonGarc. Dat ick uytlacchen mocht, mijn Caecks-been soude scheuren.
Mostaert. Die spoock en gheesten siet die soud’ eer moeten treuren.
DonGarc. ’Tsa, gheeft my dan de handt, en wijst my waer hy is;
Mostaert. Daer heer, ginder heer, daer vint ghy hem ghewis.
DonGarc. Waer benghel? esels-cop, ick sien u lust wat stocken,
Mostaert. ’Tcan zijn dat hy met pack en sack weer naer’t guarnisoen is ghetrocken.
DonGarc. Ick segh’ hout uwen mont, u woorden zijn maer wint.
Mostaert. Hy was voorseker daer oft ghy hem schoon niet vint.
DonGarc. Wy zijn hier by’t Casteel, laet sacht u voeten daelen,
Mostaert. Ick denck heer, dat ick gae op leghe eyer-schaelen:
Heer, wy sullen soo stil, als Ossens met hoorens, gaen
DonGarc. Stilt u en zijt bedaert, oft ’Ksal u om d’ooren slaen.
Mostaert. Wy sullen invisibel gaen, een wolck sal ons omwallen,
DonGarc. Ist dat ghy meerder spreeckt, daer sullen vuysten vallen.
Mostaert. Ick heb wel g’eten heer, daerom spaert uwe moet’,
Mijn maeltijt is ghedaen, mijn hongher is ghevoet.
Maer ’tschijnt ’tis open hoff, de poort die is ontslooten:
Gaet veur mijn heer, de vrees’ sit my doch inde cooten.
Een Pagie in verschooninghe aen de deur?*
Pagi. My dunckt ick sie daer twee, vermaskert en vermomt,
Ick denck Rodrigo daer met sijnen dienaer comt.
DonGarc. Ick sien daer aende deur hem roeren een en wennen,
Blijft hier een weynich staen ick sal hem sien te kennen.
Mostaert. Ick mach wel lijden dat ick blijf; want my ’tghesicht in slaep gaet,
Ghy moght alleen’ gaen, my lust gheen cool- oft raep-saet
Mijn ooghen worden cleyn, ick soud’ gheen petercelie connen lesen,
Hy legt hem neder. Te vallen hier in slaep, dat sal het beste wesen.
Pagi. Zijt ghy’t Rodrigo heer, ghy comt heel wel ter ty,
Jouffvrouw maeckt haer ghereedt, sy sal strackx comen by.
[fol. ]
DonGarc. O Godt wat hoor ick daer? wat heb ick daer vernomen?
Pagi. Ick sal haer segghen gaen, hoe dat ghy zijt ghecomen,
Binnen. Op dat men gheenen tijdt onnuttelijck verslijt.
DonGarc. By gut, hier schuylt bedroch, laet sien hoe’t hier ghedijt:
Ick weet niet wat ick peys, mijn hert springht op en neder,
Soud’ ick naer al de quael de vreughd’ dan crijghen weder,
Jae naer een dicke wolck volght wel een sonne-schijn,
Naer nevel, damp oft mist moet weer verand’ringh zijn;
Fortuna staet doch stil, en wilt my niet begheven,
Eer dat den snellen tijdt maeyt mijn ellendich leven:
O wispeltuerich rat ghy speelt met ons-lien al,
Ghelijck een ketser doet in’t kets-spel met den bal:
Vernoeght u eens op my, denckt op mijn bitter claegen,
Denckt op mijn groot verdriet, dat ick om haer moet draeghen,
Laet haer ghesicht verblindt, dat sy niet kennen mach
Die haer als sijn Goddin en Nymph te eeren plach.
Ach draeyende fortuyn, wilt mijn verdriet eens wreken,
Laet vry dees wreede Maeght in’t teghendeel my smeken,
Laer haer doch vleyen nu g’lijck ick haer vleyden aen,
En datse bidde my, g’lijck ick haer heb ghedaen.
Ick sweer ick sal oock dan bemueren soo mijn ooren
Dat ick noch clacht, noch beed’, sal connen van haer hooren,
Ick sal, ist dat ick can, haer schenden met verdriet,
En doen in’t teghendeel haer achtbaerheyt te niet.
Ick stae, en peyse vast, oft ick haer eer’ wil breken,
Oft dat ick my aen Don Rodrigo sal gaen wreken?
Neen wreken wil ick niet, my lust gheen hant vol bloedt,
Als ick vercrijgh mijn wensch met d’alderminste moet.
Wat seght ghy mijn ghedacht? wil ick haer eer ontdraeghen?
Heeft sy haer eere lief, sy sal het niemant claeghen.
Doch mijnen gheest seyt weer, dat een van goeden saet
Noyt sijnen stam beplackt met een soo snoode daet,
Om dese sond’ mocht my drij-dobbel straf verpletten;
Maer neen, men moet het noyt in d’archste vouwe setten,
Der vrouwen eere is haer costelijckste pandt:
Doch in een cost’lijck cleedt men wel een smette vandt.
Holla, sy comt daer aen, de weertste der Jonckvrouwen,
’Ksal mijnen mantel best rontom mijn aensicht houwen.
Och liefde stiert mijn schip in eenen Ebben vloet,
Die my naer soo veel leets gheluckich landen doet.
E3
[fol. ]
Emilia, comt in verschooninghe met den Pagi geladen uyt.
Emilia. Grootmoedich Edelman, de vrijheyt my benomen,
Deur u goedt-aerdicheyt d’winght* my tot u te comen.
Ter wijlen mijn ghemoet aen’t vriendelijck ghewelt,
Van u verdiende min, ten dienst sich willich stelt.
Mijn vader meynt dat ick naer sijnen wil sal houwen,
En voor mijn echten man Don Diego soude trouwen:
Maer neen ten sal niet sijn soo langh der steiren crans
Bralt aen des hemels vloer met op-getoyde glans
Doen ick mijns Vaders wil, en sijn begeeren hoorde,
’Tscheen dat de onrust my, mijns hertsens rust verstoorde,
Ick heb geweent, gesteent, om u alleen gecrocht
Mijn traenen vielen neer, mijn suchten creech de locht,
Hoe dickwils heb ick doen mijn handen omghewrongen!
Ghesmeten op mijn borst, geraest, getiert, gesprongen!
G’lijck een beseten mensch, die door mis-troosticheyt,
Sich selver niet verschoont, maer tot de doodt bereyt:
Als oft mijn teere jeucht gheen noot meer hadt te schroomen,
Doch in het eerste docht my dat het waeren droomen;
Maer als ick weder my bedacht soo cost het zijn,
De wanhoop is een quael en pijne meer als pijn.
Hier heb ick med’ ghebrocht veel schoone goude ringhen,
Veel cost’lijckheyt, en gelt, met noch veel ander dinghen,
Om heym’lijck, eer men’t weet te vluchten uyt dit landt,
Dat wy vereenen door den houwelijcken bandt:
Wilt my mijn liefde doch met weder liefd’ beloonen,
En my getrouwicheyt in dit voornemen toonen;
Want ick en twijffel niet oft u groot hooch gemoedt,
Voor my en anders gheen’ met liefde wort ghevoedt:
Laet uwe reden heer gheslooten in de boeyen,
Maer laet ons doch te saem naer ander landen spoeyen;
Want mijnen Vader soud’, genegen tot de wraeck,
Ghebruycken wet noch liefd’, ten aensien van ons saeck.
DonGarc. Al waer ghy wilt ick gae, ick ben in u vermoghen.
Emilia. Wel aen soo laet ons gaen dan uyt mijns Vaders ooghen;
Want inde voorspoet heer heb ick wel eer gheleert,
Hoe ras dat de Fortuyn, haer rat verdraeyt en keert. Binnen.
Don Rodrigo, comt in verschooninghe uyt.
DonRodr. Als ons het cril gheluck sijn gaeven med’ wilt deylen,
Soo zijn beyd’ hop’ en vrees ghespannen in ons seylen.
[fol. ]
Men set het seyl in top, men steeckt af vande ree
Tot dat Fortuna ons brenght midden inde zee:
Maer als naer dese vreughd’ comt een tempeest verschynen,
Het helt, het wijckt, het sinckt, de Schippers zijn vol pijnen,
Stracx siet men naer ’t Compas, op dat het broose schip
Mach wijcken voor het sandt, oft voor een steyle clip.
Hier vlucht men naer het ruym, men sal de bancken wijcken,
Tot dat men ievers comt het schoot en seyl te strijcken,
Versekert vanden storm, en van het wreet tempeest,
Daer werpt men ancker uyt, elck stilt zijn matte geest.
Soo gaet den minnaer oock: hy moet sijn schip bestieren,
En in een woeste zee van druck en pijnen swieren;
Wanneer de liefde wordt met eeren uytgebreyt,
De zalousy heeft haest een strick daer voor gheleyt.
Ick ben dit leven moed’, en wil nu anders leven,
En my, soo haest ick can, in echten staet begheven
Met mijn Emilia: de lust van mijne jeucht,
Mijn uytterlijcken glans, mijn innerlijcke vreucht;
Sy heeft ontboden dat ick stil alhier soud’ comen,
Doch hebbe niemant niet aen haere deur’ vernomen,
Ick vreese dat dien wil verandert is gewis,
En datse heeft ghebeyt, en nu weer slapen is:
Maer neen, ick g’loove niet, dat sy haer woordt sou breken.
De Pagi heeft geseyt my aende deur te spreken,
Doch als ick daer op let, soo schijnt de deur is toe,
Dus ben ick heel verbaest en weet niet wat ick doe.
De wanhop’ werckt in my met wonderbaere crachten,
Die vreese die verwert mijn woelende ghedachten,
Te roepen van soo nae, dat maeckt te groot geluyt,
Hy fluyt. Van verr’ en hoortmen niet, ’tis beter dat ick fluyt.
Mostaert. Ja, ja ick hoor nu wel, daer zijn oock galgenvogels buyten,
Wortwacker. Laet my slaepen, en gaet voor den droes, oft sijn moeder fluyten.
DonRodr. My dunckt, naer dat ick hoor dat daer een stemme clonck.
Mostaert. Voorwaer ’tscheen dat de maen’ dry cabbriolen spronck
DonRodr. Gins sien ick een voor my, ick stae vast in ghedachten
Oft ick een vijandt heb, die my hier soud’ verwachten:
Maer neen, ick g’loove niet, dat just in dese nacht
Een vyandt naer mijn eer’, en nae mijn leven tracht:
Ick sal hem vraeghen gaen wat hy hier comt bedrijven;
Want hem en staet niet toe soo laet alhier te blijven;
Holla vriendt, Cammeraet, seght my wat maeckdy hier
[fol. ]
Mostaert. Maer hoort doch, wat een vraegh’ ’ten raeckt u niet een sier.
DonRodr. Dat is een goedt bescheet, dat ick hier heb ghecreghen.
Mostaert. Dat is soo veel gheseyt: Mijn Heer gaet uwer weghen.
DonRodr. Seght my wat ghy hier doet, eer ghy wat slaeghen raept.
Mostaert. Wat can hy segghen doch, die hier vast leydt en slaept.
DonRodr. Wat zijdie toch voor een, ’tsa flucx wilt u bedaeren
Oft ’Ksal u met den strick van mijnen macht vervaeren,
Seght my, wie dat ghy zijt, doet mijnen wil en wensch.
Mostaert. Ghy hoort wel aen de spraeck, als dat ick ben een mensch.
DonRodr. Ghy wilt u aende spraeck meer beest als mensch bevlijten
Mostaert. Waer ick een beest oft dier ’ksoud’ in u beenen bijten.
DonRodr. Ghy zijt waerachtich dol, oft sot, oft key van aert.
Mostaert. Ay met verlof, mijn Heer, ’tscheen ghy mijn broeder waert.
DonRodr. Seght my wie dat ghy zijt; oft ick sal u soo knollen,
Dat u ’tgesicht verdraeyt, en d’ooghen suysse-bollen.
Mostaert. Ay Heer, vergramt u niet, ick denck ghy my wel kent?
Want ick te dienen u door desen was ghewent.
DonRodr. Seght, wie hebt ghy ghedient? ghy plompaert bot van zeden.
Mostaert. Aen u mijn Heer alleen, en ’tis niet langh’ gheleden
DonRodr. ’t Mach zijn, maer g’lijcke wel ’kweet niet dat ick u ken,
Mostaert. Heer, soud’ het mog’lijck zijn dat ick verandert ben.
En saeghdy Mostaert niet al waer het inden vasten.
Ick moet op taeffel zijn by groot’ en cleyne gasten.
DonRodr. Wat spreeckt en raesde ghy? wat is doch dat ghy melt?
Mostaert. Ghy moet weten heer, Mostaert is vande Doctoren onder de Medecijne ghetelt.
DonRodr. Het schijnt dat dese beest tracht om my sot te maecken
Mostaert. Stilt u oft anders soud’ Mostaert in u neus gheraecken.
DonRodr. Ras, eer ick my verstoor, soo segh-my wie ghy zijt,
Laet vry u rallen daer ’ten is geen geckens tijt.
Mostaert. Ghy weet soo wel als ick hoe dat ick word’ gheheten;
Ick denck wel dat u niet van Mostaert is vergeten;
Wy quaemen hier om Don Rodrigo te verslaen,
En ghy ginght naer’t Casteel, ’tschijnt gh’hebt niet opghedaen
Wat vryerij is dit? waer toe doch al dit draelen?
Begeerde, ’ksalder u wel op de Mart een haelen,
De vrouwen zijn mijn Heer, dit Jaer soo wel gheraeckt,
Ons Buerman heefter lest van peper-coeck gemaeck-*
DonRodr. Wat cakelt ghy doch al? wat moghdy daer verhaelen?
Mostaert. Ick peys om Mostaert u naer’t leven af te maelen,
Ick ben Garcias knecht, mijn Heer, met lijf en siel.
DonRodr. Ick hoor wel aen de spraeck, ghy zijt een snooden fiel.
[fol. ]
Wat grillen comen v oft sotterny te voren?
Wilt ghy met gecken meer onsteken mijnen toren?
Seght schuyffelbout, ghy fielt ghy sotten Bauiaen,
Hoe comt dat ghy niet vreest my dus te spreken aen?
Is uwen Meester dan hier eerst voor my gecomen
En heeft my mijnen schat met listen afghenomen?
Hier staet Rodrigo self die ghy dus hebt verwacht,
En naer sijns levens rust met listen hebt getracht.
Mostaert. Ick heb my noyt gemoeyt met uwer beyder saecken.
DonRodr. Wilt ghy v eyghen woordt dan leugenachtich maecken?
Mostaert. ’K ben vande eerste leughen niet ghestoruen heer.
DonRodr. U redens wederleyt onsteeckt mijn gramschap meer.
Mostaert. Men moet een leugenaer soo haest geen g’loove geven.
DonRodr. Mijn gantsche lijf dat schudt, en al mijn leden beuen,
Mijn sinnen zijn beroert, mijn herssenen bewaeyt,
Mijn hooft is soo verkeert, mijn gantsche breyn verdraeyt,
Mijn hert is sonder bloedt, en sonder march dees pijpen,
Mijn ingewant vergaet, de milt doet niet als nijpen;
’Ken weet niet wat my let dat ick niet met gewelt
U toone wat dat mijn onsteken gramschap gelt.
Oft ghy sult my mijn lief, oft uwen Meester geven.
Mostaert. Maer heer ick weet niet waer sy beyde zijn gebleven.
DonRodr. Waer isser iemant meer des listicheyt gebeurt?
My ducnkt dat over al het aerdtrijck voor my scheurt:
Den grooten Occean wil ick heel doen verdrooghen,
Op dat men sijnen gront ghebruycken soude moghen.
Daer sal geen water-stroom doorvloeyen meer de zee,
Daer sal geen schip oft schuyt afsteken vande ree:
Maer siet drij reusen hier die willen my om wallen.
Ick segh’ u, blijft van my, daer sullen slaeghen vallen.
Ick word’ van dese drij ghewapent aengetast:
Maer ’klette op mijn sweert, ick heb dees roovers vast.
Siet aen, o knecht, siet aen, dees groote lange stieren,
Hoe datse om mijn lijf als mugghen comen swieren.
Tsa, comt en staet my by, zijt van hun niet vervaert,
Al ist dat elck v dreyght, en flickert met sijn swaert.
Let maer op dese handt, en sterckte van dees armen,
Oft ick hun niet verdruck, verpletter* lijf en darmen
Hun beckeneel in twee, in stucken hun ghebeent,
Ick wedd’ dat eer een uer elck sijn verdriet beweent.
Comt by my allegaer, mijn hert schijnt my te branden;
Jae quam den duyvel self, ick nam hem met mijn handen.
F
[fol. ]
En slingerd’ hem soo hooch, naer dat ick ben ghewent,
Tot boven by de maen’ en ’shemels firmament.
De geesten zijn verschrickt van mijnen naem te hooren,
Het aertrijck schudt en beeft voor mijnen grooten toren,
Hoe comt ghy my niet vreest, daer crijghdy eene wondt,
Mostaert. Ick gaf daer eenen oock een steeck recht inden mondt.
DonRodr. Houdt op, en siet wel toe, ghy vecht niet met den rechten.
Mostaert. ’T is goet cappen en slaen, als men alleen mach vechten.
DonRodr. Daer is een rechten steeck: ick stack hem deur en deur.
Mostaert. Ick gaf daer eenen oock een goeden steeck van veur.
DonRodr. Siet doch sy vluchten al, sy dorven hier niet blijven;
Want anders soud’ ick hun tot cleyne morsels vryven,
Want yser ende stael breeck ick als hoy in twee,
Als ick het roere aen en met een vinger knee.
Wie soud’ my weder-staen, en voor my derven blicken?
Het aerdtrijck sweet van ancxt, de hel die is verveert,
De duyckers zijn vol schrick, en duysent vrees’ verwert
Wie isser die my derft verpuffen of te trotsen?
Waer zijn de reusen nu met haere staele cnotsen?
Den hemel treurt en beeft, de elementen zijn
Om mijnent wil in sorgh’ en hondert duysent pijn,
Maer v, om dat gh’u hebt dus ridderlijck gedraegen,
Sal ick met dese handt tot eenen Ridder slaeghen:
Knielt neder voor my dan, op dat ghy groeyen meucht,
In cloeckheyt, wackerheyt, in riddelijcke deucht
Mostaert. Ay Heer, vergeeft mijn quaet, laet my noch langer leven.
DonRodr. Ick sal u inden neck drij slaeghen soetjens geuen.
Mostaert. Heer, eenen waer te veel, ick houd’ niet veel van op-slaen.
DonRodr. Als ghy een Ridder zijt, dan moghdy weder op staen.
Mostaert. Ey soudt misschien my soo een slach ten neck in-drijven
Dat ick niet opstaen soud, maer moeten ligghen blijven.
DonRodr. Neen, neen en vreest my niet, ick slae maer met het plat,
Mostaert. Ick soud v vreesen heer al sloeghdy maer op’t gat
DonRodr. Ick segh’ v, knielt voor my oft anders sal’t u rouwen,
Mostaert. Maer met conditie heer, van niet te steecken of te houwen,
Hy knielt. Ick maeck v Commandeur oft Ridder met dees handt
DonRodr. Van Sint Joris jartier, oft vande Coussebandt.
Wel aen, wy sullen t’saem ons Cloeckheyt openbaeren
En met een snelle drift ten hemel op waerts vaeren
My dunckt ick sie alred’ hoe dat hy voor my beeft,
En zijn vergulde poort voor ons gheslooten heeft,
[fol. ]
Wie dat ons wederstaet sal ick in stucken hacken,
Oft houwen veerdich af sijn Neder-kinne-backen;
Die mijnen tocht versmaet, en mijn ghewelt veracht,
Die voordert sijnen doot, die naer hem staedich wacht.
De wolcken dick en swaer, die schudden ende beven,
Den hemel maeck’ ick leegh’, en laet daer niemant leven,
De sterren, son en maen die moeten daer ten toon
Steets met haer straelich licht verlichten mijnen troon,
Jae, dat het Firmament had mijn ghebot vergeten,
Ick had’ het over langh’ van boven af-ghesmeten;
Want ick en anders geen voer doch de heerschappy,
Van alles dat op d’aerd’, in hel en hemel zy.
Hoe comt dat ick vertoef dees poorte op te dringhen?
Ter wijl dat voor mijn macht moet wijcken alle dinghen,
Doch als ick naerder com, soo sie ick dat de deur
Maer, aen en staet. Misschien wacht my de Pagi’ veur,
Die ick om d’ontrouw sal met mijne voeten trappen,
En Don Garcia med’ in cleyne stucken kappen.
Ick gae daer binnen nu, verwoetheyt geeft my raet
Binnen. Op dat ick hem betael’ naer sijn verdienstich quaet.
Mostaert. Hoe gaet den dollen duyvel ginder in loopen en swieren,
Hy sal daer al het volck ontwecken met sijn tieren,
Hy is soo kroes als een die hongert en geen t’eten heeft,
Oft een die twintich jaer in’t dolhuys gheseten heeft.
Is hy soo cloeck met sijn handen als in’t spreken,
Soo sal hy de werelt hermaken, en her-breken:
Het schijnt hy weet van alle dinghen het gans bescheet,
Ja, ’tis een gauw’rick, een vogel die hans heet,
De ghene die ouder* sijn handen comen te gheraecken,
Die mochten wel te veur hun Testament doen maecken.
Och ’tis een vies fatsoen, een bedorven maecksel van een goet,
Ick denck dat de moeder te langh heeft ouer d’eyeren ghebroet,
Ick crijgh’ van verveertheyt een popelcy in mijn lenden,
Dat hem de gicht en duytsche pocken moeten schenden,
Sijn moeder heeft geen snooder jonck voortgebrocht,
’Tis soo woesten kerel al hadden* men onder duysent uytghesocht,
En oock voor alle dingh’ naer dat ick can door gronden,
Heb ick geen snooder dier oft Baviaen gevonden,
F2
[fol. ]
Dat hy in een ander lant quam, en sulck een vies ghedrocht waer
Ick geloof dat hy haest op de Beurs’ voor een Meercat’ vercocht waer.
Oft voor een Dromedaris, men sou hem afmalen naert leven,
En die hem soud’ willen sien, soud’ daer voor moeten gelt geven,
Doch gheen swangher vrouw, om dit dier te sien en zy soo geck niet:
Wie onbesmeert wil zijn die raeckt den traen oft peck niet.
Mondeken toe, dat hy mijn reden niet hoort, oft comt te weten
Oft hy soud’ my anders met den grooten pollepel uyt meten,
Ja dat hy’t hadd’ gehoort, hy waer my terstonts met sijn vaere-jaeghers op’t lijf
Al hadt ick menschen en beesten by my een hondert vier oft vijf
Hy soud’ my het lijf deur en weer deur houwen en kerven,
Men hoort sulck een schelm met ratten-cruyt te doen sterven.
Hoort wat een gheraes, ’tschijnt hy worpt alles over hoop aen een kant
Loopt g’lijck den hont vande braedt-worst, want de Francoysen zijn in’t landt,
’Tschijnt dat de storm-clock luyt, hoort wat gherucht daer binnen.
Hy voert den strijt alleen, hy moet voorseker winnen,
Hoort daer, den kerel smijt alle ghelasen uyt in’t slot,
Loopt, ghy guyten loopt, oft ghy raeckt in’t hoender-kot,
Gans wolven, wat comt daer volck uyt met hoopen:
Siet daer den dollen droes comt weder uytgheloopen,
Sijn ooghen vlammen hem, hy toont te zijn een helt,
Mijn hert slaet van verveertheyt, denckt hoe ick ben ghestelt.
Don Rodrigo comt vveder uyt, dien volgen de Vader van Emilia,
Half ontcleedt, met tvvee oft dry knechten, met flambeuvven,
En bloote ghevveeren, in verschooninghe.
Mostaert. ’Ksal my verberghen ras, hier achter dese haghe
Verbercht hem.
Vader. Ghy knechten doot hem niet, maer vat hem naer den Craghe
Oft naer den cop tast toe, zijt van hem niet bevreest,
Gheeft my de fackel hier, vreest niet, ’tis gheenen geest.
Hout op, wat sie ick daer? wat heb ick nu vernomen?
Myn heer, hoe zijdy doch in mijn Casteel ghecomen?
Als yeder met den slaep te rusten sich betracht,
[fol. ]
Soo comt ghy raesen hier in’t midden vande nacht
Zijt ghy Rodrigo niet; wie hoorde doch ghebeuren,
Dat een bekenden vrient breeckt op de stercke deuren.
Vau* mijn Casteel oft slot, en doet my aen dit cruys
Te comen by der nacht als roover in mijn huys;
Mijn heer het staet niet wel dees mallicheyt te drijven,
Veel minder alsoo laet hier in mijn huys te blijven.
Mijn dochter woont by my weet dat ick niet en wou
Dat men u stout bedrijf by yeder weten sou,
Het volck is soo ghesint, men can hun niet verbieden
Dat sy niet kouten steets verscheyden vande lieden;
Want daer is niemant niet die sich oyt onder-wont
Dat hy aen yeder een cost stoppen sijnen mont
Ick bid’ doet my dees eer’, om my gherust te stellen,
Hoe ghy hier comen zijt, wilt my dat doch vertellen,
Ick sweer u by mijn trouw, gheeft ghy de minste reen
Van uwe comste hier, ick ben met u te vreen.
DonRodr. ’Khoop niet dat mijne daet sal qualijck zijn ghenomen,
Oft u verdachtich zijn, om dat ick hier ben comen,
’Ten is gheen wonder heer, het is wel meer gheschiet
Dat men een Edelman soo laet uytvrijen siet.
U dochter had’ om my in dese nacht ghesonden,
Maer by der deur heb ick Garcias knecht ghevonden,
Die ick bekennen deed’ met dreyghen en gevaer,
Oft sijnen Joncker hier by uwe dochter waer,
Hy seyde alle dinck, meer als ick wilde weten,
En hoe sijn meester was geraeckt tot sijn vermeten,
En dat hy overlangh’ was naer u slot gegaen,
Dies ick hem volghde, om hem daedich te verstaen,
Ick door de groote liefd’ gedreven in mijn sinnen,
Met dolle haesticheyt, quam in u huys van binnen
Want uwe deur stont op: en met een groot ghebaer
Doorliep ick, heer, u slot, om hem te vinden daer.
Ick was in mijnen geest door dese daet bestreden,
Ick was gedreven heer, tot vraeck insonderheden
Van mijn ontrouwen vriendt, die mijne gonste rooft,
En mijnen eeren-crans* dusdaenich neemt van’t hooft:
Vader. Gaet iemant boven sien oft het oock is waerachtich,
Eenen van sijn knechten binnen
Oft iemant by haer is; lichtveerdich, en verdachtich:
Hoe is mijn sin verdraeyt, ick schudd’, ick beef ick vrees
Fortuynens starcke pijl gespannen op de pees,
Soud’ dan mijn dochter zijn (maer neen, ten can niet wesen)
F3
[fol. ]
Een licht-verleyde Maeght, helaes ick moet het vresen,
De sorghe, ancxst en schrick verwortelt soo in my,
Dat ick door dese maer’ by nae uytsinnich zy.
Maer neen ’ken g’loove niet dat sy my soud’ beproeven,
En haeren Vader dus in ouderdom bedroeven
Toch daer de vreuchdt is groot, volcht ons veel meer verdriet,
Als de ghenucht’ en vreuchd’ te voren ons gheschiet.
De knecht vveder uyt
Wel aen hier comt mijn knecht met nieuwe maer’ gheloopen.
1. Knecht. Mijn heer, seer quaede maer’ ick vont haer camer open,
En riep eerst voor de deur, oft sy weer slaepen waer,
Maer doen ick binnen quam, doen wasser niemant daer,
Ick liep van daer rontom, en luyd’ mijn stemme loste,
Oft sy daer ergens waer dat sy het hooren coste,
Maer neen, ’ten holp al niet, ick sprack de meyssens aen
Doch niemant wist van haer waer datse was ghegaen,
DonRodr. Hier stont Garcias knecht, die soud’ daer van wel weten. Achter de haegh.
Mostaert. Ghy zijt bedroghen heer, ’tis my al langh’ vergeten
Vader. Soeckt hem hier in dit bosch, oft hy verborghen is
DonRodr. Hier achter dese haegh’,
Mostaert. Daer vindt ghy hem ghewis.
1. Knecht. Voorseker heer, siet daer, hier leyt hy doch verborgen,
Op, op,
DonRodr. Daer is den quant. Sy vatten hem aen.
Mostaert. Wat wildy my verworghen?
Vader. Ick raed’ u snooden guyt by dese helle maen
Dat ghy seght wat u heer heeft in mijn huys ghedaen.
Mostaaert. Ick can u niet mijn heer ten rechten openbaeren,
Wat datter is gheschiedt doen sy te samen waeren,
Noch ick en weet oock niet waer datse henen zijn.
Vader. Ick weet niet hoe mijn hert niet sterft van rouw’, en pijn,
Mijn sinnen zijn beroert. Garcia o verrader,
En ghy ontuchtich kindt, vlucht ghy van uwen Vader?
Quetst ghy soo onbeschaemt u maeghdelijcke eer?
Die ghy u leven lanck sult noyt niet crijghen weer.
Moest ghy u heel gheslacht met oneer dan bevlecken?
Cost u de weerde deucht niet vande geylheyt trecken?
Want als der sonden drift den mensch crijght in de val,
Sy ketst hem hier en daer, als eenen onden* bal.
O ongetrouwe kindt, waerom gaet ghy dus vlieden?
Cost ghy bedencken niet het clappen vande lieden?
Gheen Maeght bemint haer eer’, die met soo snoode daet
Haer wereltsch’ pracht en pronck dusdaenich rooven laet.
[fol. ]
Cost ghy het ongeval niet uyt den scheut ontwijcken?
By wie doch soud’ ick u op’t alderbest gelijcken.
Als by een roode roos, die op’t velt cierich staet,
En in een oogenblick, verslenst, verdort, vergaet.
Ha schandeloos bedrijf wat zijn dit voor manieren?
Cost ghy u meyningh’ niet tot deuchtsaemheyt bestieren,
Och licht-verleyde Maeght, o schande van ons huys,
Mijn ouderdoms verdriet, en mijner jaeren cruys.
Ghy hersseloose dant’ verbastert vande reden,
Die naer geen wetten leeft oft eerelijcke zeden;
Heet dat u trouw belooft? is dan in eene vrou
Soo veel lichtveerdicheyt dat m’haer niet g’looven sou.
Moest ghy een hange-bast voor uwen pol verkiesen?
Moest ghy u wereltsch’-eer met schande dus verliesen?
Ach onbedachte Maeght, wie maeckt u doch soo stout,
Dat ghy u maeghden-crans aen vremde toe vertrout?
Men sal u on-eer gaen by yeder een verhaelen
Men sal u snoode vlucht in schilderijen maelen,
Wy sullen hier en daer van yeder zijn veracht.
Van yeder zijn beschimpt, van yeder uyt gelacht.
Denckt wat verdriet en smaet my dan sal weder vaeren
Als elck belacchen sal mijn oude grijse haeren:
Doch watter is geschiedt, daer is geen helpen aen
Ick vrees den druck sal my doen smelten in ghetraen
DonRodr. Mijn heer stilt u gemoet, rust uwe matte leden:
U ouderdom die wordt van veel verdriet bestreden.
Godt sendt ons dese straf en speurt ons swack gedult;
Die niemant en vercrijght, oft ’tis sijn eygen schult.
Een Coninck oft een heer, hoe rijck die is van landen,
Wordt in een oogenblick verdreven wel met schanden;
Want selden isser recht’ volnoegingh’ in’t geluck;
Daer is niet op der aerd’, als leet, verdriet, en druck.
Vader. Alst’ kindt wordt opgebrocht in deuchden en in eeren
Soo ist sijn Vaders lust sijn jaeren die vermeeren;
Maer een van goede stam, is hy van booser aert
Is sijner vrienden schant, en sijnder ouders swaert.
Wanneer een dochter wil haer tot de deught begeven
Soo is sy als een roos, of bloeme in haer leven.
Maer als sy haere deught in ondeucht keeren doet,
De bloeme wort verslenst getrappelt mette voet.
En oftmen wilde schoon een kint vast seker sluyten;
Een Maegt past op geen slot wanneer sy niet will’ stuyten.
[fol. ]
Een deuchdelijcke vrou is als een lauwertack:
Daer is gheen blixems vier die hem in stucken brack.
Als d’eere wort ghequetst oft totten gront ghesmeten
Is sy ghelijck een bloem van vorst oft wint verbeten:
Cost ghy bedencken niet wat groot verdriet en smert
U snoode vlucht en daet baert in dit oude hert?
Ach my, ellendich mensch, ick moet hier door ghedencken,
Dat mijn ong’luckich lot mijn ouderdom sal krencken:
Mijn goedenaem is wech, mijn eer light hier en daer,
Gheworpen op der aerd’ oft het maer asschen waer.
DonRodr. Hoe wel ick selve stort’ een groote bek’ van traenen,
Ick can niet laeten u te troosten en vermaenen,
Dat ghy het ongheluck cloeckmoedich tegenstaet
Eer dat u oude romp in smert’ en pijn vergaet:
Wat helpt u claeghen doch, u suchten en u treuren:
Dit soud’ niet u alleen, maer ons, en al, gebeuren.
Wie met een grootsich hert op geen verdriet en past,
Die heeft sijn sinnen van een swaere pack ontlast.
Vader. Cost ghy u hertens wensch met eeren niet verkiesen?
Oft woudy my tot spijt u schaemt’ en eer’ verliesen?
Ha ongetrouwich kindt, vervloeckt moet zijn den dach,
Dat u dit snood’ bedrijf in u ghedachten lach.
Och cost mijn heet getraen mijn droevicheyt uytspreken,
Rivieren souden my uyt dese ooghen breken;
Elck maeck sich veerdich dat wy volghen hun gereet.
DonRodr. Wel aen ick ben met u te reysen oock bereedt,
Al ist dat ick self moet mijn eyghen smerte draeghen,
Ick sal hun volghen gaen, en neerstelijck nae-jaeghen.
Vader. Ach dat ghy wist mijn heer, oft saeghdy in mijn hert,
Ghy sout beclaeghen dat het soo ghepijnight wert:
Maer eer wy gaen van hier soo laet ons eerst te voren
Van Don Garcias knecht wat weten ofte hooren.
DonRodr. Ghy spreeckt seer wel, mijn heer, ’tis wel de pijne waert,
Mostaert. De leste slaeghen zijn eerst gisteren verjaert.
De locht die overtreckt met opgheblaesen wolcken,
Met buyen stormich weer, dat schricken doet de volcken.
My dunckt dat naer den blixem donder volghen moet,
Ick sien vast naer de locht, den hemel is verwoet.
Vader. Comt hier ghy schuyffelbout, en maeckt my niet den slechten:
Zijt ghy niet, snooden guyt, een van Garcias knechten?
Heb ick u niet voor langh tot sijnen dienst gespeurt?
Daerom seght my terstonts wat dat hier is ghebeurt.
[fol. ]
Ghy zijt tot u verdriet gheheel in mijn vermoghen,
Gelijck de crille vinck die is in’t net ghevloghen,
Schoon oft sy spertelt, laes, den strick blijft even vast
Waer door sy wort tot lust der menschen aenghetast:
Daerom doet mijnen raet vreest u niet uyt te spreken
Waer uwen meester met mijn dochter is ghewecken*,
Oft anders, met der daet, en met dit blauwe stael
Verweckt ghy my dat ick u lichaem open hael.
Mostaert. ’Ken weet niet waer mijn Heer ghevlucht is met verschroomen,
Ick lagh daer vast en sliep en scheen van hun te droomen.
Vader. Men vraeght u daer na niet, laet vry dit sot gheclap.
Mostaert. Ten is mijn schult niet Heer dat overliep de pap.
Vader. Spreckt uyt een volle borst en gheeft my meerder claerheyt,
Vindt ghy gheen onderscheyt in leughens oft in waerheyt,
Mostaert. Ick weet voorseker niet waer uwe dochter is.
Vader. Ick crygh van desen Nar gheen sekerheyt ghewis
Den nacht ontgrendelt vast haer swarte doncker deuren
Auroras rooden glans die laet sich nu bespeuren:
Waer heen den banghen mensch sich keeren wilt, oft wendt,
Sijn ongheluck en smert volght hem tot aen sijn endt.
Ach armen mensch heeft u Fortuna uytvercoren
Dat ghy in ongheluck moet effen zijn gheboren.
De vogels, dieren, vis, zijn van dit quaet bevryt;
Alleen den mensch alleen is die ghestadich lijdt.
Met dat den dagh aenvanght, soo vanghen aen mijn sorghen
Die my op’t onversienst schier schijnen te verworgen.
Bedenckt u Dochter wel wat ghy my hebt betoont;
En dat het quaet altijt sijn eyghen meester loont.
Don Diego comt in verschooninghe uyt.
DonDieg. Mijn Heere zijt ghegroet, wie quam soo vroegh u wecken?
Ick denck ghy maeckt gereedt wat totte Feest mach strecken.
Vader. Ick, die te voren heb gevoordert u gheluck,
Sal nu een boodtschap doen van herten leet en druck
Mijn dochter is van hier lichtverdich wech-ghedroopen,
Soo dat ick niet en weet waer datse is gheloopen.
DonDieg. Dees antwoort mijn gemoet van binnen open scheurt;
Wien is alsulcken smaet sijn leven meer ghebeurt
Vader. ’Ken weet niet waer sy is.
DonDieg. Hadt sy niet willen trouwen,
Ick hadt een ander wel ghecregen om te houwen.
G
[fol. ]
Nu sal ick zijn voortaen by yeder een veracht,
By yeder een bespot, by yeder uytghelacht.
Hadt ghy u dochter my in’t eerst niet willen geven,
Ick hadde sonder die alleen wel connen leven,
Het stondt in uwen wil te segghen ja, oft neen,
Ick hadt een ander wel ghecregen soo ick meen;
Ick heb u wel ghebe’en, doch quaemt u niet gelegen
’Khad wel naer mijnen sin een ander houwlijck creghen.
Vaert wel, mijn heer, vaert wel, Godt hoede u voor druck,
Ick sal nu elders wel versoecken mijn gheluck.
Vader. Sal dan mijn droevicheyt en quellingh’ noyt verdwijnen,
En smelten g’lijck den sneeuw waer op de sonn’ gaet schijnen.
Ist niet ghenoech, helaes! dat mijner dochter schant
By yeder wordt bekent hier door dit gantsche lant.
Moet my noch meerder smert in mijn gedachten quellen?
Moet my een ander oock mijn sinnen noch ontstellen?
O wanckelbaer gheluck, wat smaetheyt doet ghy aen,
Een machteloosen romp, die niemant heeft mis-daen.
Het oude spreeckwoort seyt, het quaet dat ons bejegent
Is weer gemeynelijck met eenich goedt gesegent:
Maer ick bevinde met de waerheyt datter gheen
Verdriet, oft ongeluck, ons treffen comt alleen.
DonRodr. Mijn heer, gaen wy van hier, laet ons niet langer beyen.
Vader. Wy sullen desen knecht niet laeten med’ te leyen
Hy weet misschien den wech waer dat sijn meester is.
DonRodr. Is dat sy yevers zijn, wy crijgense ghewis.
Vader. Slaet desen man wel gae, en laet hem niet gaen loopen
Vader gaet met Don Rodrigo binnen.
Mostaert. Nu wel het is ghedaen, men wil my op gaen knoopen,
Goey liedens, goede nacht, bidt voor mijn arme siel.
1. Knecht. Nu kort u reden af, voort, voort, ghy snooden fiel.
Mostaert. ’K heb niemant niet misdaen, wat hoefdy dan te kijven.
1. Knecht. Ghy hebt veel goeden sin hier langher noch te blijven,
Neemt dan u clapperny en couten noch gheen endt?
Mostaert. Ay toeft een weynich doch ick maeck mijn Testament.
1. Knecht. Wilt ghy my snooden guyt dan uyt mijn sinnen maecken?
Mostaert. Die consten can ick niet, het zijn te groote saecken.
1. Knecht. Swijght eer ick my vergram, gaet eer ghy comt in ly,
Mostaert. Wel dan, ick gae met u, doch gaet ghy wat voor my. Binnen.
[fol. ]
De tweede uytcomste.
Emilia, Don Garcia, met den Pagie uyt.
Emilia. Wat is dit voor een droom oft sotte fantasijen.
DonGarc. Wat ongeval, mijn lief, comt u ghemoet bestrijen?
Emilia. Verclaert de waerheyt my oft ghy Rodrigo zijt.
DonGarc. Ick ben Garcia lief, die staedich om u lijdt.
Emilia. Wie maeckt u doch soo stout dat ghy by my comt lieghen?
En met Rodrigos naem en valschen schijn bedrieghen.
Het staet niet wel mijn heer, datmen een dochetr seet
Een saecke heel verkeert, oft datmen beter weet:
Moest ghy dees snoode daet in u gedachten dencken?
Om mijne kuyssche siel en reyn gemoet te crencken:
Hadt niet de rood’ Auroor’ haer glans tot ons gewent,
’Ken had’ voorseker u in’t minste niet ghekent.
Een recht door-trapten man, is stil en van veel swijgen.
Uyt een geveysden mensch is geenen grondt te crijghen.
Veel toonen als een vriendt veel vrientschap alle man,
Maer laes, het herte weet van binnen niet daer van.
DonGarc. Jonckvrouw, mijn snelle sin heeft my daer toe gedreven,
Mijn over groote liefd’ heeft desen raedt ghegeven.
Slaet u ghesicht doch eens op een die u bemint,
Die nievers troost noch hop’ voor sijne liefde vint.
Ick denk niet dat ghy wilt u schoonheyt doen verslensschen,
Die stets is aengenaem in d’ooghen vande menschen:
Den ouderdom gelijckt den winter sonder vreucht;
Maer als den Lenten-tijdt is d’aengename jeucht.
Wat staedy doch versuft, en twijffelt om te keuren?
Wat viese vasery comt u altijdt te veuren?
Wat suffen? wat ghepeyns? wat dencken hier en daer?
Ist dat ghy minnen wilt, wy hebben gheen ghevaer:
Ay lief, volght doch mijn raet, wilt uwe suchten spaeren,
Waerom en vat ghy niet Fortuna met de haeren?
De saeck’ is soo beleyt, gheen mensch weet onsen wil,
Het blijft verborgen hier, versekert ende stil:
Daerom zijt doch gherust, en wilt voor niemant sorgen.
Emilia. Al zijn wy hier alleen, noyt blijft de sond’ verborghen
Voor onsen grooten Godt: die hier aen alle cant
Stets met sijn aenghesicht doorsiet het heele lant.
Die listich met een strick een ander schijnt te vangen,
G2
[fol. ]
Blijft in sijn eygen net en stricken selver hangen.
Het staet geen Maghet toe te geven haeren pandt
Oft haere weerdtste eer’ te worpen uyt der handt.
Den loosen vindt altijt die sijn bedroch ontdecken,
Men berght de waerheyt wel, maer can die niet bevlecken,
Schoon ghy v booghe spant, en nae mijn cuyscheyt schiet,
Mijn eer’ gewaepent is, v pijlen vatten niet:
Dus maeckt my niet meer wijs van dees oft ander dinghen;
En wilt niet veerder heer als v vermoghen springhen,
Laet met de deucht v hert en v gemoet omwalt,
Vlieght niet als Icarus, op dat ghy niet en valt.
DonGarc. Ghy laet het blixems-vier uyt v claer-straeligh’ ooghen
Verbranden mijn gemoet, mijn crachten die verdrooghen,
Ick groet’ en diene v, als eertijts wel de Maen’
Van Tartar en van Turck wierdt offerhand’ gedaen,
Ghy helle claere son, die met v gulden straelen
Op mijn bevrosen hert soo crachtich neer comt daelen:
Ghelijck de sonn’ verlicht den zodiacksen crans,
Soo wordt mijn siele med’ verquickt door uwen glans.
Ach ooghen, o gesicht, en gaet my niet verdwijnen;
Ach schoone Morgensterr’ wilt doch ghestaedich schijnen,
Gestaedich in mijn siel. O Goddelijck cieraet
Verlicht doch mijn gemoet, Bermhertich met genaed
Mijn tonge is te licht, v schoonheyt te verhaelen,
Geen conste-rijck pinceel v gaeven can af-maelen:
Maer met twee woorden seg ick v ghy hebt een aert,
Gans hemelsch, ende niet als oft ghy mensch’lijck waert.
Siet dan op dese slaef, hoort aen sijn droevich kermen,
Toont hem doch uwe gonst, wilt sijner doch ontfermen.
Och waer ick eenichsins gerust van dit gevaer,
My docht’ dat ick tot in des hemels vreughden waer.
Oft wel den Landtman ploeght int vroechste vanden morgen,
Hy is des nachts gerust, en buyten alle sorgen.
Geluckich is den mensch die sijn gerustheyt vint,
En sijn gewoel en sorgh’ geduldich overwint.
Hoort aen doch dese clacht: oft hebdy u versworen
Dat ghy mijn kermen niet, oft suchten meer wilt hooren
Zijt gy van wit abast, arduyn, oft marber-steen?
Dat noyt v ooren lief verhooren mijn gebeen:
Denckt op v jonge jeucht, en stelt die niet te leuren,
Gebruyckt de soete lust, terwijlt v mach gebeuren;
Op dat wanneer ghy sult oudt wesen en bedaecht,
[fol. ]
Ghy niet d’onachtsaemheyt van uwe jeucht beclaeght.
Den tijt gaet als een pijl die snellijck door can vlieghen
Bemint dan die v mint, en wilt v niet bedrieghen.
Ick sterf van smert en pijn soo ghy mij dus verstoot.
Emilia. Ghy slachter meer, ghy zijt maer metten monde doot,
Waerom soudt ghy, mijn heer, soo lichtelijcken sterven.
DonGarc. Om dat ick geenen troost oft hope can verwerven.
Emilia. U doot is v geen dood? oft heeft geen langen duer
DonGarc. Ach ick sterf duyseutmael* om v, lief, in eeu* uer
Emilia. Als ghy soo dickwils sterft hoe mooghdy dan noch leven?
DonGarc U by-zijn duysentmael can my weer ’tleven geven.
Emilia. Wanneer sult ghy dan zijn volcomen doot mijn heer,
DonGarc. Als ick voor mijn verdriet geen troost crijgh van v meer,
Dus d’oorsaeck van mijn doot salmen u wreetheyt wijten
Daerom wilt u mijn Lief’ met weder liefde quijten;
Soudt ghy O schoone boom v tacken buygen neer,
Verachten uwe jeucht, betrachten niet u eer?
Soudt ghy v schoonicheyt, oft ciersel van v leden
In uwen jongen tijt soo quaelijcken besteden:
Den vrecken wordt gelaeckt dat hy van armoey sterft,
Wilt dit, och mijn Goddin, in uwe trouw’ gedachten
Wel overwegen gaen, en neerstelijck betrachten;
Soud soo een schoone bloem’ op soo vruchtbaeren gront
Verwelcken in een dach? verdorren soo terstont?
Emilia. Wie met een kuysch gemoet en reyne liefd’ sijn sinnen
Ghestelt heeft en geset tot ’t echtighe beminnen,
Die moet standtvastich zijn, en toonen hem te recht
Te zijn der liefden slaef, en der jonckvrouwen knecht.
DonGarc. Mijn hert’ light op mijn tongh, ghy cont wel licht’lijck mercken
Oft niet mijn woorden oock betuyght zijn door de wercken,
Dat ghy maer eens bedocht wat voor een groote vreucht
Goddin, het soet geniet baert aen de jonghe jeught
Ghy soudt u selven dan dusdanich niet bedriegen.
De Mugghen inde nacht rontom de keersse vliegen,
Tot datse zijn verbrandt, en vallen in het vier:
Soo zijn de Minnaers oock die soo verbranden schier.
O Nymphe van mijn hert, Goddin hoort doch mijn segghen,
En wilt in u gedacht dit rijp’lijck overleggen;
Wanneer een schoone maeght is trots in haer gemoet,
Haer schoonheyt leelijck wort getreden met den voet
Wat is de schoonheyt doch, wie can in sonderheden
G3
[fol. ]
Die noemen schoon te zijn, die trots is in haer zeden?
Wat is een stuere Maeght? is sy van vleesch oft been
Oft van een harden block oft kouden marber-steen.
De schoonheyt is Goddin een gave der natueren,
Hoe schoon een maeghet is, haer schoonheyt can niet dueren,
Gebruyckt v schoonheyt dan gelijck het groene cruyt:
Want als het ouder wort, dan is den smaeck daer uyt.
Emilia. Ghy condt mijn schoonicheyt wel prijsen en verhaelen.
Ghy weetse met haer deucht wel constich af te maelen:
Maer meyndy dat ick niet en kan v listicheyt,
En woorden suycker soet, die uwe tonge vleyt;
Ghy doet verlooren moeyt’ naer mijne gonst te trachten
Ter wyl’ u snoode lust mijn eere wil versmachten:
Het schijnt dat ghy u siel met vuyle drieften voedt,
Gelijckerwijs den Snoeck sijn maegh’ met visschen doet.
Laet niet de wellust heer v levens rust genaecken,
Oft ghy sult nimmermeer uyt haeren strick geraecken,
Sy toont een soet gelaet, een vrindelijck aenschijn,
Maer onder’t hoonich-raet verberght sy haer fenijn.
Wanneer den wijn te sterck de gasten let oft hindert,
Soo wordt sijn cracht terstont door ’twater weer vermindert.
Wanneer de geylheyt heer aen iemant overmant,
Een lustich weder-paer, die doetse wederstant.
Bedenckt v wel in’t eerst, ’ten zijn geen cleyne dingen,
U snoode lusten dus in mijn ghemoet te bringhen,
Op dat als mijnen wil niet naer v wenschingh’ gaet
’Tgheweyger’ v met leedt niet over rugghe slaet.
Ick acht mijn schoonheyt niet, ick weet sy sal niet blijven,
Wie can in voorspoet, heer, in eenen staet beclijven?
De schoonheyt is maer wint die haest verkeeren kan,
Een deuchdelijcke vrouw de croone vanden man,
In’t midden van’t tempeest der ongestuyme baeren,
Schroomt sy niet voor de doot om haer eer te bewaeren:
Mijn leven en mijn eer’ houd’ ick in g’lijcker waert,
Een leven sonder eer heeft geenen schick noch aert.
DonGarc. ’Ken wil niet schoonste Nymph u werelts eer berooven,
Maer voor den hemel u mijn echte trouw belooven,
Ist dat ghy my begeert voor man in echten staet,
Ick sweer dat ick u lief, mijn leven niet verlaet;
Versmaet geen wereltsch’ eer, denct maer op mijn rijckdommen
Mijn renten, en mijn erv’, die ick des jaers becomme,
Besiet mijn edel huys, ons oudt en groot gheslacht.
[fol. ]
Ons mogentheyt van stam, van rijckdom, ofte macht.
O diamanten Croon wilt my niet weder-strijden:
O wensschelijcke hop’ laet ons te saem verblijden,
En leven inden echt: o staepel van mijn lust:
O hoop van mijn geluck, o troost van mijne rust.
O Goddelijck cieraet, o Nymph’ van mijn ghedachten;
O lanck verwachte vreuchdt, o eynde van mijn clachten;
O eynde van mijn smert, en eyndt van mijn verdriet,
O grendel van mijn hert, ick bid’ verstoot my niet
Hoe cleyn de schepsels zijn die op het aerdtrijck swieren,
Hoe cleyn de voghels med’ die’t somers tirelieren,
Waer isser eenich dier dat niet sijn liefde set
Op eenich weder-paer, verbonden door de wet:
Daerom wilt u o Nymph naer dese reden voeghen,
Laet u van mijn verdriet en groote pijn’ vernoegen,
Versmaet de eere niet die ick u presenteer;
Want diese eens versmaet die crijghtse nimmer weer.
Emilia. Ghy meynt met valschen schijn u woorden schoon te verven.
Maer ’tis verloren moeyt, g’en sult geen troost verwerven,
Ghy soeckt met list mijn eer: al zijdy buyten wol,
Van binnen zijdi een wolf, en aller archeyt vol.
Ghy dwaelt, is dat ghy meynt dat ick u soud’ gelooven,
G’en sult met al u goedt mijn cuyscheyt niet verdooven,
Hoe wel ghy my beleeft aenbiet u echte trouw,
Maer laes, ten can niet zijn, te wesen uwe vrouw.
Ick heb mijn trouw verlooft, hoe can ick u aenveerden?
De tweede trouw mijn heer die is van geender weerden,
Den echten staet is my te stercken vasten wet,
Die Godt in’t Paradijs heeft selver in gheset:
Wilt vry, mijn heer, wilt vry van dees proposten swijgen,
Ghy sult mijns g’lijcken wel in dese landen crijghen;
’T is een grootmoedich hert, op deuchden sterck ghebout,
Dat sijnen snooden wil besnoeyt van sonden hout.
DonGarc. Helaes waer sal dan zijn het steunsel van mijn leven?
Soo ghy een ander toch u gonste wilt gaen geven?
Hoe can ick sonder u de liefde weder-staen:
Emilia. Seer, wel, als ghy de liefd’ hebt uyt u hert ghedaen.
DonGarc. Het is onmog’lijck op de liefde yet te winnen.
Emilia. Men wint veel als men treckt van lusten d’ydel sinnen.
DonGarc. Waerom doch is u hert dus tegen my vermoet?*
Emilia. Om dat ick met ghewelt de min heb uytgeroeyt.
DonGarc. Ick bidde Jonckvrouw wilt op mijne reden letten.
[fol. ]
Emilia. Een schorft schaep can mijn Heer een heele koy besmetten.
DonGarc. Het gene dat ick seggh’, dat dient u tot een leer.
Emilia. Het gene dat ick segh, dat strijt voor mijne eer.
DonGarc. Het gene dat ghy doet is eer een obstinaetheyt,
Ghy soudt meer winnen lief met goedtheyt dan met quaetheyt.
De liefde Jonckvrouw geeft ons groote smert en pijn:
Emilia. Maer die gherustheyt neemt die cander vry af zijn.
DonGarc. De liefde is een spoor die ons tot deucht can stieren;
Emilia. Wel waerom steldy dan tot deucht niet u manieren,
’Tis maer gheveysden schijn te sprecken met den mondt;
Wanneer’t fenijn doch blijft verborgen inden grondt.
DonGarc. Ist mog’lijck dae* ghy niet condt mijnen wil bevroeyen.
Emilia. Ghy soudt veel beeter Heer u snoode lust besnoeyen.
DonGarc. De stuerheyt is geen deucht, maer wel een snoode daet.
Emilia. De deucht blijft altijt deucht, die nimmermeer vergaet.
DonGarc. Acht ghy het Houw’lijck niet van machten en van weerden?
Emilia. Om dat ick’t weerdich acht can ick u niet aenveerden.
DonGarc. U schoon gesicht Jonckvrouw is oorsaeck van mijn smert.
Emilia. Dat doet u eygen sond’, verwildert in u hert.
DonGarc. Ick sien ’tis niet met al, g’en hoort niet naer mijn reden
Emilia. Om datse zijn gevoecht met ongebonden zeden.
DonGarc. Wel aen, soo laet my dan u eere hier te pandt,
Emilia. Dat waer voor my en u een onvergeetbaer schandt.
Waer aen, segt doch mijn Heer, salmen den adel mercken,
Als aen sijn deuchtsaemheyt en adelijcke wercken.
DonGarc. Laet vry het rallen daer, geeft my geen antwoort meer
Emilia. Den costelijcksten pant der vrouwen is de eer.
Soudt ghy u naem en faem met sulcke sond’ besmetten?
Denckt dat Godts ooghen steets op alle sonden letten:
Wie eene maeght bedrieght, en haere kuyscheyt rooft
Die wordt sijn leven lanck van niemant meer gelooft
Zijt ghy een Edelman, soo wilt oock u manieren
Tot deuchtsaemheyt altoos en edel wercken stieren;
Als hooger uwen stam een ander overtreft,
Is noodich dat u deucht oock hooger haer verheft.
U rijckdom en u gelt en sal my niet verblinden,
Daer is maer ydelheydt by gelt en goet te vinden.
Hy is voorwaer niet wijs die naer dees schatten tracht,
En naer den Hemel niet set d’uytterste gedacht.
Den rijckdom is maer windt in dit snel-vaerdich leven,
Die yeder groote sorgh’ en grooten anckst comt geuen;
Den mensch dwaelt dat hy dus staet naer dit loose goet,
[fol. ]
Ter wijlen dat hy weet, dat hy’t hier laeten moet.
Don Garcia. Hebt ghy noyt niet ghesien hoe dat des wints vermoghen
Die cleyne boomen raeckt oock groote heeft gheboghen.
Ick sal v booghen oock met quaetheydt oft met min,
Ghy sult verlaeten haest v noorts-verdraeyden sin;
Want soo ick smeeckende niet can v gonst verweruen,
Sult ghy hier in dit wout van mijne handen steruen,
Mijn wil is my een wet, ghy staet in mijn ghewelt
Hier aen dit dichte bosch, hier in dit dorre velt.
Hoe dat ick soeck en draey v stuerheydt te beweghen
Hoe ghy mijn reden strijdt met weder reden teghen
Het schijnt ghy niet en acht mijn woorden oft ghesegh;
Kets ick den bal v toe, ghy ketst hem weder wegh.
Wat ick begheer en wil moet daetelijck gheschieden,
Daer helpt noch dit, noch dat, ghy condt my niet ontvlieden.
Wanneer den stueren windt een vonck verweckt tot brandt
De vlam die volght terstonts, en maeckt een huys tot schandt
Neemt niet van mijn begheert’ soo over grooten wonder,
En volght naer blixem niet den reghen oft den donder?
Daerom doet mijnen raet, v teghen my niet stelt,
Oft soo ghy my veracht, ick doe het met ghewelt.
Emilia. Wanneer de Crocodil een mensche wil verscheuren
Sal hy eerst met ghetraen des seluen doodt betreuren:
Ghy stort oock soo mijn heer voor my u clachten uyt;
Doch mijn reyn kuysch ghemoet hoort naer gheen droef geluyt.
Al zijn u ooghen nat, u hert is arch en vinnich;
Ghy vleydt mijn cuyscheyt eerst: maer dreygt op’t lest uytsinnich.
Maer g’lijck de witte swaen singht als hy steruen moet,
Soo sterft een eerbaer vrouw, oock vrolijck van ghemoet:
Ghy hoort mijn eer voor schandt de vrouwen te verschoonen
En alle courtosy oft eere te betoonen;
Ghy hebt ghehoort mijn heer, mijn weder-spraeck en reen,
Waerom ick niet en can verhooren u ghebeen.
Wanneer den sachten windt een voncke comt ontsteken
Men can in’t eerst de vlam gheringh’ met water-breken;
Wanneerder van fenijn van binnen iemant swelt,
Men gheeft hem oly in om breken het ghewelt.
Wilt doch u goede faem en mijne eer’ betrachten,
Bemuert heer met verstant en wijsheydt u ghedachten,
Bebolwerckt uwen lust: ay hoort wat ick u bidt,
Een goeden schutter heer raeckt niet altijdt het wit.
Staet teghen uwen wil, stelt uyt u lichte sinnen
H
[fol. ]
U snoode lustens-tocht van het verweirde minnen,
Strijt teghen uwen brandt, en geeft u geene rust,
Voor dat ggy* uwe vlam met waeter hebt gheblust;
Want als des werelts vreucht in wellust schynt te bloeyen,
Soo comt de snelle doodt die veerdich uyt te roeyen:
Bedenckt maer hoe dat Godt den mensche straffen moet,
Die stadich volghen wilt de lusten van’t ghemoet.
Don Garcia. Het ionghe wilde peert dat laet hem wel betoomen:
’Schijnt dat u stuerheydts sin heeft u verstant benomen,
G’en hoort niet wat ick segh noch naer mijn reden meer.
Emilia. Een deuchdelijcke maecht bewaert haer faem en eer.
Don Gar. De eer is niet met al, die ghy dus blijft beclaeghen.
Emilia Ick hop’ een goeden naem uyt dese Eeuw te draeghen.
Don Gar. Men acht geen cuyscheydt, lief, in hemel hooch van waert,
Emilia Meer wordt de cuyscheydt daer gheacht als op der aert.
Don Gar. Wat is de cuysheydt doch, waerom wilt ghy die spaeren?
Die niemandt nimmer meer sijn leven can bewaeren.
Emilia Die reyn is van gemoet, en suyver vande ziel,
T’Is seker dat hy noyt in sulcke sonden viel.
Don Gar. Waer voor is cuysheyt doch, waer wilder doch med henen;
Emilia Sy can den swacken mensch een goeden naem verleenen.
Don Gar. Ghy condt my minnen wel, en doch wel eerlijck zijn.
Emilia. Dat waer gheen deucht oft eer maer uytterlijcken schijn.
Don Gar. Een vast ghebonden dier wordt van een kindt gheringelt;
Ghy condt my niet ontgaen, want ghy zijt hier omcingelt.
Den henghst die brischt en loopt, en schijn wel wreedt van aert
Wanneermen ’t weder vanght, en neemt van’t Merri’-paert
Ghy moet van beyden een, u eer’ oft leven derven;
Ghy moet mijn wille doen oft anders sult ghy sterven.
Ick bid’ v noch een mael beraedt v op dit stuck
Eer ick dit scherpe stael in uwe ribben druck.
Emilia Ick kniel ootmoedich neer, ay wilt doch hier betoonen
Een trouw oprecht ghemoet, met mijne eer’ te schoonen;
Den worm in langhen tijdt doorknaeght en boort het houdt;
Maer datmen haestich doet is dickwils haest berout.
Is uwe vlam soo groot dan in v hert ghecomen
Dat ghy v gheylheyt niet condt dwinghen en betoomen?
Men vanght al dickwils niet, al gaet men op de Jacht,
Den Jaegher heeft altijt gheen wiltbraet t’huys ghebracht.
Daerom wilt heer v hert niet aen het minnen hanghen;
Men can altyt gheen hert met ander herten vanghen.
Somwijl den visscher wacht een heelen dach nae visch;
[fol. ]
Want hy niet alle tijt in’t net te crijghen is.
Hoe hoogher dat v vlam in crachten op wilt steijgh’ren.
Hoe hoogher mijnen wil sal wesen in het weygh’ren.
Den Jaegher in het velt sijn net om niet wel spreyt;
Soo oock een Jonckman wordt wel van een maeght ontseyt.
Don Garcia. Zijt ghy dan niet verueert van mijne dreyghementen?
Ick sweer v by mijn eer’, en by de elementen,
Jae by der lichten-glans, die in v voorhooft staen,
G’en raeckt niet uyt mijn handt tot dat ick ben voldaen.
Vreest ghy de woeste zee niet met haer hooghe baeren
Als ghy moet teghen windt en teghen stormen vaeren?
Vreest ghy niet uwen doot, mijn crachten en ghewelt?
Soo my het soet gheniet niet weer te vreden stelt.
Emilia Den loosen Crocodil die heeft een vondt ghecreghen
Dat hy met water giet, en slib’rich maeckt de weghen:
En als daer iemandt comt, ’tsy Meyssen, Jongh’, oft Man,
Hy vat hem aen, om dat hy’t niet ontloopen can.
Men hoort hier gheen ghewelt met vrouwen te ghebruycken,
Al zijnse gh’lijck den visch ghevanghen in de fuycken.
Den wreeden Leeuw vergaert gheen sterckte oft cracht
Al is hy hart gheboeyt, en in der menschen macht.
Den wey-man met ghefluyt den voghel comt verdooven,
Die hy stracx naer den vanck sal van het leven rooven;
Ghy lockt mijn cuyscheyt oock dusdaenich in v net,
Om mijnen eeren-crans te rooven met een set.
Mijn trouw ghemoet mijn heer sal niet v list ghedooghen
Hoe soet dat ghy oock fluyt met v gheseemde looghen,
’Tis beter dat ick sterf met een gherust ghemoet,
Als dat ick mijne eer soud’ stooten met den voet.
Don Gar. Ghy moet, al wildy niet, v voeghen nae mijn seden,
Men can wel door een vier een koude ijser smeden,
Daerom houdt v gherust, ’ten helpt niet v ghesegh,
Soo ghy v niet bedaert, ick weet een ander wegh.
Emilia Och hemel staet my by, wilt hem gheen middel gheven
Dat hy sijn lusten boet, oft rooft mijn kuyssich leven,
Ick acht mijn eere meer als aller werelt schat.
Don Garcia ’Tis viese vaserij, ten is maer dit oft dat:
Gheef ick v niet voor al mijn lijf en leven over.
Emilia Wech, wech, ghy snooden quant, ghy zijt maer eenen roover,
Een vrouwenscheynder recht, een eereloose guyt,
Die als den uyl oft kraey al d’oude liedkens fluyt.
Don Gar. Siet aen dit scherpe stael, can dit v niet beschroomen?
H2
[fol. ]
Can mijn ghewelt dan niet v herdicheydt betoomen?
Want in u teere borst met een seer snelle vaert
Sal zijn een ruyme plaets tot u verdriet ghebaert.
Daer helpt gheen teghen-spraeck ghy moet mijn eyghen blijven.
Pagi. Hoe, sal d’oncuysche mensch sijn lusten dan bedrijuen?
Den hemel is beschaemt te sien soo snoode daet.
Emilia Och isser niemant die my inde noot by staet.
Pagi. O Godt, stae ick daer by, och sal ick dan ghedooghen,
Dat haer mijn Jouffrouw moet voor desen eer-dief booghen,
En hadt ick maer gheweir, al ben ick cleyn van lijf
Ick stack hem naer sijn vleesch, en stutten sijn bedrijf.
Don Gar. ’Tsa gaet doch voort ghy moet.
Emilia Ay heer wilt u bedaeren.
Don Gar. Is’t dat ghy langher beyt ick vat u by de haeren.
Emilia Ick bid’ u noch een mael dat ghy u wel bepeyst.
Don Garcia. Ick hebbe my bedacht meer als de saeck vereyscht.
Hy vatse op.
Daer helpt gheen bidden meer, gheen schreyen oft gheen weenen,
Pagi. Ick sal hem loopen naer en vatten by de beenen.
Don Garcia. Blijft van my ionghen eer ick v te bersten stoot,
Hy draeghtse binnen.
Oft trapp’ u cleynen guyt met mijne voeten doot.
Emilia Och isser gheene hulp in mijn verdriet te haelen.
Dry roovers in verschooninghe uyt.
1. Roouer. Wy comen naer de stem uyt dese berghen daelen.
Pagi. Och vrienden staet my by.
1. Roouer. Wat isser dan gheschiedt?
Pagi. Mijn Jonckvrouw is hier by omcinghelt met verdriet,
Haer eere lijdt ghewelt.
1. Roouer. Waer zijnse heen gheloopen?
Pagi. Sy zijn niet ver van hier, wilt in dees bosschen stroopen.
1. Roouer. Wy gaen haer helpen, t’sa, laet ons hun volghen snel,
Den eenen dief besteelt oock ander dieuen wel. Binnen.
De derde Wtcomste, den Vader van Emilia, Don Rodrigo
Mostaert met tvvee Knechten.
Vader Ghelijck ons des smorghens vroegh de rood’ Aurora thoont
Het slot, het schoone huys, waer in dat Phoebus woont,
Die flickert op den dach, verblijdt hem met sijn straelen
[fol. ]
Die sy goudt verwich laet op alle velden daelen:
Maer als den dagh vergaet soo is de vreughdt ghedaen;
Want droefheyt naer de vreughdt comt altijdt achter aen.
Soo gaet het oock met my, mijn kindt en vreughd’ blijft achter
Niet met haer echten man, maer met een listich wachter,
Een luymer van haer eer, die haer soo heeft verleydt,
En sich te seer verlieft heeft op haer schoonicheyt.
Der ouders vreughd’ die duert soo langh’ de kinders deughen;
Want in haer deughtsaemheydt sy scheppen een verheughen,
Maer seylt oock eens het schip ter zeewaerts in verkeert,
De droefheydt heeft dan haest de blijdschap ouerheert.
O Rampspoet al te wreet, als wy meest vreughd’ verwachten
Van onse kinders, comt het lijden ons vercrachten:
Men seght, soo d’ouders zijn, het kindt oock alsoo wast,
Maer nu sien ick’t en gaet niet met den reghel vast:
Al zijn de ouders goedt, de kinders som zijn quaeder,
Som wijl bevindt men wel in deucht de kinders naeder;
Den Coopman kent de deughdt door weerde van het goet:
Men kent oock soo den mensch aen’t ghene dat hy doet.
Men moet een ionghen boom meer booghen en bestieren;
Soo ock het jonghe kindt tot deughighe manieren.
En oft men onder-wijst en leert met moeyt en pijn,
Dies niet te min en wilt het niet naer wenschingh’ zijn;
Ten heeft aen leeringh’ niet, en dwanck aen haer gheloghen
Hadt sy haer eere maer bewaert naer haer vermoghen.
De cleyne honich-bie wordt wel ghecommandeert
Van eenen Capiteyn, die over haer regeert;
’Ten is oock niet mijn schult dat ick haer niet ghegheuen
Heb eenen man naer eysch: om deuchdich med’ te leuen;
Want onse drifticheydt is als en pot die siedt,
Daer min de vlam en vier door de natuer toe biedt
Sy heeft gheen oorsaeck med’ van corsselijcke reden,
Sy heeft van my gheen quael oft gramschap oyt gheleden,
Daer was oock niemant niet van mijne dienaers daer
Die haer tot dienst niet stont als oft ick’t seluer waer.
Ay my bedroefden mensch uyt dese natte ooghen
Beween ick mijn ellend’, en canse niet meer drooghen:
Om haer mijn eenich kindt lijd’ ick al dese smert,
Om haer alleen, segh’ ick dat ick ghepijnight wert.
Wy hebben langh’ ghesocht, dees berghen op ghesteghen,
De clippen op ghestapt door d’onghebaende weghen:
Maer laes ick sie noch niet het eynde van mijn druck,
H3
[fol. ]
Het eynde van mijn quael, en van mijn ongheluck.
Twee weghen sien wy hier, maer weten niet wat kiesen,
Om weer de baen niet van ons’ reyse te verliesen.
En ist niet beter dat wy scheyden van malcaer?
Dat d’een oft dander by gheval mocht vinden haer.
DonRod. Och oudt bedroefden heer, voorwaer my deirt v lijden,
’Tis soo naturens wet die stadich comt bestrijden
Het schepsel vanden mensch: och arme creatuer
Wat proefdy en verdraeght, wat smaeckt ghy soet en suer.
Ons ongheval en quael vercrijghen wy-lien schuldich,
Daerom draeght oock v leet ghehoorsaem en verduldich.
Hier by woont Argenes een constich tooevenaer
Comt gaen wy van haer vlucht vernemen iet aldaer;
Want hun te volghen op de spoore vande hielen
Dat waer de ker ghevolght, een mijl’ verr’ vande wielen,
Vader Wel-aen gaen wy daer heen volbrenghen uwen raet.
DonRod. U clachten anders zijn al vrucht’loos sonder baet.
In dese wildernis daer moet hy erghens woonen:
Maer soo ick wel bemerck sijn huys gaet sich vertoonen,
Compt laet ons cloppen gaen, hy is voorseker t’huys,
Sy cloppen. My dunckt hy comt daer voor, ick hoor’ hem aen’t ghedruys.
Argenes eerst half uyt-siende, daer naer heel
Uytcomende in verschooninghe.
Argenes Wat comdy soecken hier, waerom zijdy ghecomen?
Wie soeckt hier Argenes, wiens const het al can toomen,
Daer selfs het firmament en hemel is verveirt
Wanneer sijn gramme gheest die door sijn const besweirt.
Ick can (wanneer ick wil) de son wel maecken duyster,
Soo datse gheenen schijn ons gheven can oft luyster,
Den windt volcht mijn ghebodt, en met ’tonstuymich weer,
Werp ick de torens af, en slaen de boomen neer,
Des blicxems helle licht, den donder moet in allen,
Waer ick hem hebben wil gheringhe neder-vallen,
Het schrickt, het vreest voor my ’tschijnt dat het groen verdooft,
Als ick de ooghen draey van mijn verbolghen hooft;
Wanneer ick ’snachts maer eens met mijn constrijcke boecken
De geesten wecke op, de graeuen com vervloecken;
Het aerd-rijck schudt en beeft, het kerckhof hier en daer
Beweeght hem alsoo los oft recht een touter waer;
Ick keer den dach in nacht, en weer de nacht in daghen,
[fol. ]
Ick doe wat dat ick wil, en moet nae niemant vraeghen,
Daerom verclaert hier vry ’tgheheym van uwen wil,
Vreest niet voor mijn ghewelt, houdt v een weynich stil,
Vraeght my wat dat ghy wilt
Vader Ick bid’ wilt my verclaeren
Waer dat mijn dochter met Garcia is vervaeren.
Argenes Vertoeft een weynich dan tot dat ick het bescheedt,
Crijgh’ vanden helschen gheest die vande saecke weet,
Gaet maer wat achterwaerts, en wilt v niet vervaeren
Voort swarte helsch ghebroet dat hem mocht openbaeren;
Want sy zijn hier ghestelt in mijn ghebiet en macht,
Sy brenghen stracks te wegh’ den wil van mijn ghedacht.
Vader Wy sullen schuylen gaen hier neffens dese boomen.
Argenes Daer can v gheen ghevaer oft ongheluck toe comen.
Sy verberghen hun Ghy swarte Belial, comt doen wat ick begheer,
Want ick v door de macht Plutonis hier besweer,
Ick wil ghy stracx verschijnt en hier comt uyt der hellen,
Om v in mijne macht en mijn ghebiedt te stellen,
Hy besvvert ’K besweer v helsch ghedrocht, door dit ghemaeckte rondt.
Dat ghy tot mijnen wil v openbaert terstont.
’K besweer v noch een mael by d’op gheblaesen wolcken,
By ’t blixems vlammigh vier dat schricken doet de volcken,
’K besweer v door de cracht van ’t hemels firmament
Dat ghy terstonts volbrenght mijn wille v bekent,
Door deser roeden cracht en ander seltsaem dinghen,
Door dees Caracters die de Son en Maen bedwinghen,
Verheft v holle stem uyt dees verschrickte aerdt,
Op dat ghy my bescheedt, dat ick v vraegh’ verclaert.
Helsche gheest van onder het tonneel
Hel. geest Seght dan wat ghy begheert, dat ick weer vaer’ ter hellen.
Argenes Wel aen, soo wilt my dan waerachtelijck vertellen
Waer don Garcia met de Jonckvrouw is ghegaen.
En als ghy my dat seght ben ick van v voldaen.
Helsche Gheest De dochter die ghy soeckt is in dit bosch versteken,
Daer desen Edelman versocht haer eer’ te breken,
Doch quaemen by gheval dry roovers op het stuck,
Dus comt sy wederom daer door in ongheluck.
Argenes Gaet heen ghy hebt voldaen, wilt weer ter hellen vaeren,
Ghy heeren comt ick sal’t v alles openbaeren.
Vader ’Tgheboomte schut en beeft, de wortels worden los,
Het schijnt te zijn een hel dit groene dichte bos,
Het vreesen vande doot my noyt soo seer veruaerde
Als wel de vreese die my dees ghespoocken baerde,
[fol. ]
Don Rod. Ick was noyt meer verveert, tot berghen stont mijn haer,
’Tscheen dat dit heele woudt een wreeden afgront waer.
Argenes Mijn heer, weet voor ghewis, dat Don Garcia crachtich
Hadd’ met ghewelt en forts’ gheschendt v dochter clachtich,
Ten waer dat op het spoor dry roouers tot haer baet
Behulpich hadden hem belet dees snoode daet.
Sy zijn in desen bosch, ghy sultse noch betrappen.
Vader Ick salse alle beyd’ in cleyne stucken cappen
’T schijnt dat de wreede doot woelt in mijn inghewant
En dat sy uyt mijn lijf de swacke siele bant.
Mijn aensicht dat versterft, met vaele-varf bestreken,
Soo dat ick ben met recht den dooden vergheleken.
Ay snoode schuyffelbout, verraeder van mijn eer;
Voorwaer dit snoode stuck vergeet’ ick nimmermeer.
En mijn rebellich kindt dat haer dus heeft verloopen
Sal, sweer ick by mijn trouw, dit van ghelijck becoopen.
DonRod. Ick worde dol van spijt in mijn vergramt ghemoet,
’Tschijnt dat de wraeck alleen ontsteeckt mijn grimmich bloet.
Moet aen Garcia dan Emilia ghebeuren,
Soo wil ick met ghewelt dit lichaem open scheuren,
En rucken uyt mijn hert, dat ick tot een present
Terstont haer senden wil, oft sy het noch wel kent.
Hoe soud’ ick dan haer gonst dus eeuwich* moeten deruen?
Sal mijn beloofde woort in haere handen steruen?
Ick loope buyten reen, ick sie dat mijn ghedacht
Drijft als een schip in zee, door stuere winden cracht,
Dat midden inden storm is op een plaet’ gheseten,
En in een ooghenblick wordt inden grondt ghesmeten.
Vader Helaes, wat is den mensch! hy is maer stof en aerdt,
Wat hertens-leedt en quael zijn in hen stets vergaert?
Die weynich vreuchd’ ontfanght, maer veel verdriet moet lijden?
Die teghen ’tongheluck moet al sijn leuen strijden.
Don Rod. Het schuddebolt en beeft, ’tschijnt dat het groen ghereedt,
Wil treuren met mijn smert, en sich in’t swert verkleedt,
Siet op de droeue blaen, wiens traenen als coraelen
Bloedt-varwich neder op haer swarte wortels daelen;
Hoort hoe de nachtegael ons queelt en singht een liedt,
Van droeue melody, bequaem naer mijn verdriet:
De dieren van dit bosch zijn voor mijn stem gheweken
En hebben voor mijn clacht haer ver van hier versteken.
De Fauni op de stuyt, de herders al te gaer,
Die spelen mijn verdriet in bosschen hier en daer,
[fol. ]
De claere beecxkens oock droef vande berghen ruysschen,
De voghels vol van druck de helle locht becruyssen,
Den echo vol ghetreur ghestadich sucht en steent,
De springhende fonteyn stets mijn verdriet beweent.
Hoe sal mijn quael en smert altoos in my regeeren?
Kan ick dan met ghewelt het ongheval niet keeren?
Ick die ghebied’ de aerd’ den wijden Occean,
Hy wordt vutsinnich. Ick die den hemel trots, wat sal ick vanghen aen?
Hoe sal ick treuren dan al-hier voor alle volcken?
Is mijn victori’ niet verheven tot de wolcken?
Is niet mijn Lauwer-crans ghestelt hooch in de locht?
Is dan de werelt niet in mijn ghewelt ghebrocht?
Wat hoeft mijn moedich hert van onrust dan te claghen?
Waerom vertoef ick hier Garcia naer te jaeghen?
Ick die den blixem g’lijck, die alle dingh’ verbrant,
Ick die het aerd’rijck keer alleen maer met dees handt.
Teghen een vande knechten Zijt ghy Garcia? wacht, ick sal u comen naeder:
1. Knecht. Neen heer, ick ben het niet, ken ben u gheen verraeder.
Don Rod. ’Tis dolle raserny die mijn ghesicht verblindt
Ick voel dat mijn ghemoet te suffen weer begint.
Zijt ghy Garcia dan?
2. Knecht. Ghy neemt my voor een ander
DonRod. Hier staet hy dan ghewis by grooten Alexander
Ja, uyt zijn troni’ merck ick sijn bedroch en list.
Mostaert Neen heer, ick ben het niet.
DonRod. Soo is het dan ghemist.
Wel geeft my dan de handt, wy sullen hem gaen soecken,
In hemel, loch en hel, in alle aerdtsche hoecken,
Diep onder’t water wech, en speuren oft hy daer
Van eenen grooten visch in zee verslonden waer.
En moet hy vreesen niet voor mijnen grooten tooren
Als ick in sijn ghedacht hem comen moet te vooren?
Moet hy verschricken niet wanneer hy wordt ghewaer,
Dat ick hem op de spoor dus nijdich volghe naer.
Vader Hoe hapert sijn verstant, hoe draeyen hem de sinnen.
Argenes De herssens zijn ontstelt in’t teghenspoedt van’t minnen.
Laet ons noch voorder sien, oft sijn verstandt niet keert,
Oft dat d’uytsinnicheyt hem gans heeft ouerheert.
DonRod. Comt aen nu sullen wy te gaer te peerde rijden,
En vlieghen naer de locht den hemel gaen bestrijden,
Sy vinden daer ergens stocken.
Siet daer het peert dat springht een Cabbriol met my.
Mostaert Mijn leuen reedt ick noyt op sulcken magher prij.
I
[fol. ]
Don Rod. Tarrara, tarrara, comt laet ons t’saem tournoyen;
Mostaert Neen heer, ghy soudt my uyt den steghel-reep licht schoyen.
Don Rod. ’Ten is gheen noodt ick com u sachtjens op de huyt.
Mostaert. Mijn heer, mijn peert dat sloegh licht beyde beenen uyt.
Don Rod. Ick sal maer met de lanc’ op uwen schildt gheraeken.
Mostaert. Dat peuteren mach ick niet lijden, ghy soudt my sandt-ridders maecken.
Don Rod. Oft laet ons swemmen dan, en duycken als een endt.
Mostaert ’Tis quaedt water seyd’ den reygher, maer hy was ’tswemmen niet ghewendt.
Don Rod. ’t Sa, doet my lustich naer. Sy worpen de stocken neder
Mostaert Och heer, ick val in’t water,
Help, help, mijn heer, ick sterf met dit verbrast ghetaeter,
Don Rod. Blaest sterck den aessem uyt, dan swemdy lustich deur.
Mostaert ’Ten helpt niet heer, ick blaes van achter en van veur.
Don Rod. Mijn hert van gramschap swelt; want mijnen grooten tooren
Comt met de jaloezy my wederom te vooren,
De rotsen en het bosch betreuren med’ de smert,
Daer mijn verlaeten siel weer van ghepijnicht wert.
Comt aen Garcia komt laet ons de plaees’* bescheyden,
Dat wy den roof met cracht behouden een van beyden,
En soo ghy’t niet en doet, ick gae om onderstandt,
By onse Coninck hier die heer is van dit landt.
Tegen mo. Neemt dat ghy Coninck zijt; ick com oodtmoedich knielen.
Mostaert. Wel als ick Coninck ben, soo cust my dan de hielen.
Don Rod. Soo ghy een rechter zijt, hier ouer’t lant ghestelt,
Straft doch rechtveerdich heer het onrecht en ghewelt,
Garcia heeft mijn vrouw met listen afghenomen:
Mostaert Seght dat hy met u vrouw moet weder t’huyswaerts comen.
Don Rod. Ken weet niet heer waer heen dat sy dus vluchtich zijn.
Mostaert Wel hebdijt niet ghehoort? oft condy gheen latijn?
Dat sy in desen wout hier erghens zijn te vinden.
Don Rod. De woorden zijn maer windt, en dienen voor den blinden.
Mostaert Mijn woorden zijn ghelijck mijn zeghel hooch van waert.
Don Rod. Men acht eens Conincks woort het hoochste op der aerdt.
Mostaert. Soo wil ick dan dat ghy niet spreeckt mijn woorden teghen.
Don Rod. Laet uwe gramschap dan en toren zijn gheleghen,
Ick kus oodtmoedich heer u voeten tot een boet.
Mostaert Daer cust my achter eens, dat bucken is niet goet.
Don Rod. U groote Majesteyt is cluchtich van manieren,
Mostaert Ick ben soo op ghebrocht ’khoud wonder veel van swieren.
De man is als de maet, waer med’ dat hy verkeert:
[fol. ]
Soo d’oude voghel sanck heeft oock het jonck gheleert.
Vader Helaes wat lijdt den mensch, waerom is hy gheboren?
Soo hy tot ongheluck en smert is uytvercoren.
O mensch! ô bobbel-blaes! Ick heb aen u bemerckt
En sie waer in het lot van onse cranckheyt werckt.
O werelt, o verdriet, hoe comt ghy ons bestrijden!
Ick sie dat u ghenucht’ verandert haest in lijden.
O werelt, korte vreuchd’, ghy vlieght soo sterck om hooch
Als eenen pijl oft schicht, ghespannen op den boogh.
Wat cont ghy snooden schijn des werelts ons doch gheuen?
Meer als een corte vreughd’, en veel verdriet int leuen.
Al zijde op ghepronckt van buyten gheblancket
Maer alsm’ u naerder siet soo zijdy oock besmet?
Bedrieghster valsch van schijn, ick sal u steets verachten
Tot dat de snelle doodt mijn grijsheydt sal vercrachten.
Argenes Mijn heer, neemt doch ghedult; want ieder heeft zijn plaegh.
Vader Mijn leet dat is te groot dat ick met smert beclaegh.
Argenes Den goeden raet die can den mensch vertroostingh’ gheuen.
Vader Wat troost vercrijght hy doch, die steruen can noch leuen,
’t Schijnt dat den mensche noyt van droefheyt wordt bevrijdt.
Argenes Die goeden raet ontfanght sijn smerte teghen strijdt.
Vader Wat can een goeden raet in droefheydt ons doch baeten?
Argenes Veel door een wijs vernuft de droeuicheyt verlaeten.
Vader Ghy doolt; want als de smert den banghen mensch regeeert
Dan wordt de edel’ siel met rampspoet over heert.
Argenes Gheen medecijn en can een droef mensch’ soo ghenesen
Als wel de baet des raets die inden mensch can wesen.
Die met een sterck ghemoet hem teghen droefheyt stelt
Breeckt haere tacken af, en houdt met macht het velt,
Daerom doet mijnen raet, en wilt u doch bedaeren,
Quelt niet u swacke gheest in ouderdom van jaeren,
Elck mensch heeft zijn verdriet, en elck verscheyden pijn;
Want niemant isser die can sonder quellingh’ zijn.
Vader My wordt om desen vriendt noch meerder vreuchd’ benomen:
Argenes Ick sal hem helpen gaen, wilt in mijn huysingh’ comen.
Vader Wel gaen wy daer nae toe, gheen mensch is sonder cruys,
Gheen kerck is sonder serck, gheen vreughd’ gheduerich t’huys.
I2
[fol. ]
III. ACTVS.
De eerste uytcomste.
Dry Roouers Don Garcia, half ontkleedt uyt-stootende,
Ende Emilia met den Pagie.
1. Roouer TSa voorts, ghy snooden guyt.
DonGar. Bindt niet soo vast mijn ermen.
2. Roouer ’tIs wonder dat ick niet dit stael drijf door u dermen.
1. Roouer Soo ghy noch meerder spreeckt, ick slaen v seker doot,
En scheydt’ u snoode lijf van dit rampsalich hoot.
Nu Jouffrouw maeckt het cort, wilt ons ghewillich gheuen
Wat u van gheldt oft goedt noch ouer zy ghebleuen,
Eer dat mijn fel ghemoet u dwinght een ander wegh,
Daerom mijn woorden hoort, en doet wat ick u segh:
Maer desen snooden hondt, die willen wy gaen binden,
Daer hem de raeuuen stracks, oft ’twilt ghediert’ verslinden,
Ghelijck wy zijn ghewoon te doen aen jeder-een.
Don Gar. En isser gheen ghenaed’?
2. Roouer Voor u en isser gheen.
1. Roouer U knechtjen Jouffrouw sien ick noch soo jonck van daghen,
Hy heeft te swaeren pack, ick sal hem helpen draeghen,
Ghy weet dat ick u heb verlost van schand’ en hoon,
Daerom gheeft my dit hier voor recht van mijnen loon.
Emilia. ’t Is waer u hulp heeft zijn moetwillicheydt verdreuen,
En my verlost al-hier van een oneerlijck leuen:
Soo dat ick niet en can voldoen u voor dit mael,
Ick weet niet heer waer med’ ick u op’t lest betael.
Hier heb ick med’ ghebrocht juweelen groot van weerden,
Wilt die voor uwe moeyt’ en arbeydt dan aenveerden.
Ick bidde laet my doch wat reys-ghelt en ghewaet,
Toont u een helper en gheen roover inder daet.
1. Roouer. Wy soecken anders niet als gheldt om op te leuen,
Daerom wilt uwen schat vry-willich hier ons gheuen,
Treckt oock u cleeren uyt eu* laetse ons tot pandt,
Emilia Dat waer een oneer my en onvergeetbaer schandt.
Oft wel de nacht den dief bedeckt in zijn vermeten,
Doch wordt hy metter tijdt ghekent, en wel gheweten,
Oft wel ’tbedroch een tijdt met gers is overdeckt,
De waerheydt blijft altijdt een maghet onbevleckt.
Hoe langh’ een doot-slach is by jeder-een verborghen,
[fol. ]
Den tijdt ontdeckt de saeck, ’t zy heden ofte morghen.
Hoe seer men deckt een lamp, men wordt haer vlam ghewaer,
Hoe seer men ’t licht verstopt, het breeckt uyt hier en daer;
Laet in u hert alleen de deuchdt en eer’ regeren,
Laet my naer mijnen staet met dese slechte cleeren,
Ghy zijt beholpen niet met desen armen buyt.
1. Roouer. Soo ghy u niet bedaert, ick trecks’ u seluer uyt.
Wanneer een stercke Stadt comt in de handt oft machten
Van s’vijants groot gehwelt, die haer met macht vercrachten,
Wordt niemant niet verschoont, men siet noyt een soldaet
Bermhertich van ghemoet, ghewillich van ghenaedt:
Doet daet’lijck wat ick segh, en wilt niet langher toeuen;
Het water vande zee is sout en brack te proeuen.
Emilia Wanneer den wreeden leeuw sijn seluen heeft versaet,
Dan doet hy niet soo licht aen vremde lieden quaet.
Hoe wreet de Scyten zijn, oft d’Amazonsche schaeren.
Hoe wreet de wilde zee is met haer hooghe baeren,
Hun wreetheyt die versacht, hun aenghebooren nijt,
Verandert en vergaet, en stilt sich metter tijt.
Mijn hert is heel ontstelt, mijn woelende ghedachten
Die worden heel beroert van u vruchtloose clachten,
1. Roouer. Mijn sinnen zijn verwert, ick stop mijn ooren toe
Voor u, en u ghetreur, ick ben dees clachten moe.
Don Garcia Denckt dat in rampspoet heer dees Jouffrouw is onschuldigh,
Straft my, en laetse gaen, ick neem dees straff verduldich.
1. Roouer. Hoe spreeckdy noch ghy guyt, sterft ghy noch niet van schroom?
Sy binden hem. Ras, gaet daer in het bosch, en bindt hem aen een boom.
Soud’ desen loosen hondt dan mijne macht niet vresen?
Hy maeckt sijn seluer schoon, jae, siet wat quelt ons desen,
Hy die te vooren was een roouer vande eer’,
Wordt in een ooghenblick in deucht verandert weer.
Mijn gans ghesicht verdraeyt, ’tschijnt dat de fackels branden,
Van mijn verbolghen hooft, dat knarssen doet de tanden,
Mijn leden zijn ontstelt; hoe comt ghy niet bevroedt
Dat uwe teghenspraeck ontsteckt dit grimmich bloedt.
Ghelijck een schip in zee dat hier en daer ghedreuen
Van een verwoedt tempeest wordt totte locht verheuen;
Soo wordt mijn hert bestormt, mijn sinnen zijn alree
Niet anders als tempeest, en baeren vande zee.
Emilia Gh’lijck diep in het metael het goudt wordt inghegoten,
Soo is mijn eere oock in dit ghewaet besloten;
Want sy is als een glas, soo broos en delicaet,
I3
[fol. ]
Dat in veel stuken breeckt wanneer men’t vallen laet.
Is niet het eeghel swijn ghewaepent met zijn pinnen,
Soo dat de honden niet het connen ouerwinnen.
Mijn eere is oock soo ghewapent met dit cleet.
Zijt maer te vreden heer, ghy hebt meer als ghy weet.
Light niet de keiren in des appels hert besloten?
Heeft niet den steen zijn’ plaets diep inde pers’ ghenoten?
Soo occk mijn cuyscheydt heer verberght dit slecht ghewaet,
Dat nieuwers toe en deucht oft iemant comt te baet.
Een treffen ofte strijt wordt weder wel begonnen,
Al meynt den vyandt eerst hy hadd’ den slach ghewonnen,
Daerom verlaet u niet op u gheluck en staet,
Neemt alles watter is, en laet my dit ghewaet.
1. Roouer. Ick spouwe vier en vlamde mijn beyde ooghen draeyen,
Mijn hooft is voller damp, ’tschijnt dat mijn herssens braeyen,
En branden van ghequel, dat ghy in u ghedacht
Soo weynich noch ontsiet, die u heeft in zijn macht.
Wanneer in eenen strijt wordt een soldaet ghevanghen
Hy laet zijn moedich hert wel haest ghecrompen hanghen,
Daerom bedenckt u wel, al zijdy naeckt en bloot,
’Tis veel dat ghy noch berght u seluen voor de doot.
Emilia Neemt alles watter is, laet my dit cleedt maer houwen.
1. Roouer. De nortsicheyt, Jouffrouw, die sal u noch berouwen:
Sy vallense aen. Vat aen, ’tis meer als tijt, maeckt alles recht tot buyt,
Treckt hunlien altegaer ras hunne cleeren uyt.
Pagi. Hoe wildy met het goedt mijn cleeren noch ontdraeghen?
1. Roouer. Ist dat ghy schelm niet swijght, ghy crijght de huyt vol slaeghen.
Emilia Ay heer, laet my dit cleedt alleen tot mijnen dienst.
1. Roouer. Ick acht’ geen woorden meer, ick speure nae de winst.
2. Roouer. Wat voor een groot gheluyt is ginder opgheresen?
Men blaest van binnen.
3. Roouer. My dunckt het herders zijn, oft’t moeten Jaeghers wesen.
1. Roouer Wel gaen wy dan van hier eer iemant ons beset,
Oft vanght met macht van volck, en leuer’ ons de wet.
2. Roouer My duckt ick hoor niet wijt het draeuen vande peerden,
Ick vreese voor verraet, laet ons de vlucht aenveerden.
1. Roouer Wie raedt my wat ick doe met dese dan te gaer?
2. Roouer Comt laet ons vluchten ras, wy comen weer daer naer.
1. Roouer Hoe souden wijse dan hier weder connen vinden.
2. Roouer Wy sullen ieder vast aen gene boomen binden.
1. Roouer. Wel aen ick ben te vreen, gaet heen en bindtse vast.
2. Roouer Ick gae dan metter daet volbrenghen uwe last. Sy bindense.
[fol. ]
1. Roouer Ick weet niet wie my houdt, dat ick u niet doe steruen,
Ter wijl ghy mijnen wil hebt teghen setten deruen:
Doch soo ick weder com, en u noch vind’ hier aen,
Ick sweere dat het u ten erghsten sal vergaen.
Men blaest van binnen weer, met groot gheluyt.
1. Roouer Een ieder bergh’ sijn lijf. Sy loopen deur.
Pagi Ick ben vol vrees’ en schroomen.
Emilia Ick vrees’ in meerder smaet en ongheluck te comen.
Sy bidt, ende den Graef van Catalonien comt op d’ander zijde
Met sijn Edel-lieden in verschooninghe uyt.
Emilia Och Heer, almachtich Godt, siet op mijn smert en quael,
Neemt mijne clachten op, die ick v hier verhael,
Mijn siel en hert dat hijght, den gheest is vol beswaeren,
En drijft ghelijck het vlot in’t midden vande baeren;
Mijn aders swellen op, my dunckt ick voel de doot,
Niet anders als een schip dat teghen rotsen stoot.
Helpt my, mijn Heer en Godt, wilt my niet meer bedroeuen,
Oft als het broose glas, en geele goudt beproeuen,
Versterckt mijn teer ghemoet voor sond’ en ’sduyuels list,
Die met een anghel-haeck somtijts den mensche vist.
Beweeght v doch mijn Godt, laet vaeren uwen toren;
Wy zijn heer met de sond’, en uyt de sond’ gheboren.
Verquickt mijn swacke siel, mijn sinnen en ghemoet
Als eenen vader heer, met spijs sijn kinders doet.
Gh’lijck als’t vermoeyde hert soud’ geren water smaecken:
Soo sal mijn moede ziel naer v mijn Godt stets haecken.
Ick ben in desen bosch omcingelt van het wout,
Waer dat ick henen sie, daer sie ick boom en hout,
Ick ben aen desen boom met stricken vast ghebonden,
Ick lijdt’ gheuaer van het ghediert’ te zijn verslonden,
Oft vande roouers handt alhier te zijn ghedoot:
Helpt my mijn Heer en Godt uyt dese groote noot.
Siet op ons swaer verdriet, siet van v throon daer bouen
Op dat wy eeuwelijck daer voor v moghen loouen.
Graef Wat clachten hoor’ ick doch, wat wonder sie ick daer.
Teghen sijn volck omsiende.
Emilia Mijn hert van vreese beeft, gh’lijck een ghetrocken snaer.
Graef. Wat mach dit wesen doch, wat mach doch dat bedieden?
Dat men aen dese plaets’ vindt dees ghebonden lieden.
Emilia Mijne ziele is ontstelt, mijn hert dat schudt en beeft,
[fol. ]
Niet anders als een mensch die sijnen gheest begheeft.
Graef En vreest voor ons-lien niet: en wilt voor niemant schroomen
Vertelt my hoe dat ghy in dese plaets’ zijt comen.
Seght my wie dat v hier soo vast met stricken bandt:
Ick ben den Graef en Heer van’t Catalonsche landt.
Ick voer in d’eene handt lauwrier van peys en vreden
In d’ander is het swaert vande gherechticheden
In d’eene is de straf, in d’ander is de Croon
Den goeden tot een troost, den quaeden tot een loon.
Emilia Wy zijn van moordenaers en roouers hier ghebonden,
Graef Gaet heen, ontbindtse ras: ’tis goedt dat ick heb vonden
U iust ghebonden hier aen dese stricken vast.
Emilia Het ongheluck mijn Heer heeft ons alhier verrast.
Graef. Seght my doch wie ghy zijt; want ick soud’ geren weten
Wie dat v ouders zijn, en hoe ghy wordt gheheten;
Emilia Ick bid mijn Heer dat ghy ghedult neemt voor dit mael,
Dat ick mijn auontuer en leuen v verhael:
Heer Graef ick ben hier by op een Casteel gheboren,
Mijn moeder heb ick vroegh in mijne ieught verloren,
Mijn vader is alleen mijn onerbleuen* pant,
De eer van onsen stam vermaert door’t gantsche lant.
Moncada is sijn naem, van goeden huys ghesproten,
Die in sijn ionghe ieucht heeft eer en goedt ghenoten;
Maer nu ghelijck den tijt hem tot sijn iaeren brocht,
Heeft hy sorchvuldelijck voor my een man ghesocht,
En eenen Jonghelinck voor mijn partuer vercoren,
Doch ick en mochte niet van desen vrijer hooren,
Om dat een ander was ghegriffiet in mijn hert,
En dat een trouwe liefd’ seer noyd’ verandert wert:
Maer gh’lijck den Stierman is van hop’ en troost begheuen;
Wanneer een schip met storm wort op een plaet ghedreuen:
Soo oock mijn hop’ en troost met buyen stormich weer
Stiet teghen ’tongheluck, en viel alsoo ter neer;
Want doen mijn vader my niet kost tot reden bringhen,
Heeft hy my met ghewelt en dreyghen willen dwinghen,
Soo dat het blood’ ontsach mijn siel dus heeft beroert
Dat mijnen swacken gheest wert sinneloos vervoert:
Dies ick het woordt by dwanck gaf desen man te trouwen,
Maer in een uur oft twee was my den coop berouwen;
Want gh’lijck den wijngaert ranck meer wast en stercker groeyt
Is’t dat men dien besnijt, besnippert, en besnoeyt,
Soo oock mijn eerste liefd’ en woud’ my niet verlaeten:
[fol. ]
Hoe dat ick die besned’ ten mocht my doch niet baeten.
Dan quam my inden sin mijn eer ghegeven trouw,
Dan weer en wist ick niet wat ’kdoen oft laeten souw:
Tot dat mijn eerste gonst verwan mijn hert met reden,
Dies ick mijn vrijer heb de selve nacht bescheden,
Op dat ick vluchten mocht, met dien ick hadt verwacht,
Daer mijn sin en ghemoet, en hert heeft nae getracht:
Maer siet in plaets’ van* hem is desen hier ghecomen,
Den welcken met ghewelt my d’eere hadt ghenomen
Ten waer dat by gheval dry Roovers tot gheluck
My hadden hier verlost van het gedreyghde stuck.
De welck’ ons voorts berooft hier hebben en gebonden,
G’lijck u genaede ons te saemen heeft ghevonden.
Graef. U wonder avontuer beroert mijn gans gemoet,
Doch meest het ongeluck van u ontroofde goet.
Tegen sijn volck een deel binnen.
Gaet volght de Roovers strack, en wilt niet weder comen
Voor dat ghy weder brenght wat datter is genomen.
Tegen Garc. Maer ghy, waer zijdy doch van nacy ende staet?
DonGarc. Ick ben een Edelman, mijn heer, u ondersaet.
Graef. Hoe rouwt my dat ick hoor dat in mijn eygen landen
Een Eelman sijn geslacht besmet met sulcke schanden,
Mijn wet en mijn ghebodt is als een dam oft dijck,
Daer noyt het water can door-breken eeuwelijck.
Die Godes sterck ghebodt verworpt tot sijnen voordeel,
Die crijght gemeynelijck van Godt oock strack sijn oordeel.
Wanneerder yemant is die wet oft reden breckt,
De straffe van het quaedt terstont sijn siele steckt.
Heeft niet de cleyne bie naturelijcke wetten?
Waer tegen geene noyt partijdich haer dorst setten.
Vreest niet den dief de galgh, den moorder voor het swaert?
Vreest niet den vroomen mensch de sonde quaet van aert?
Hoe comt dan dat ghy soo mijn wetten hebt vergeten?
Oft hebdy van het recht u leven noyt gheweten?
Oft schoon in’t eerst de sond’ ons toont een soet gelaet,
De wortel binnen is vol gift end’ alle quaet.
DonGarc. Ick ken heer, ’tis mijn schuldt, het zijn alleen mijn ooghen,
Die hebben my vervoert, en mijn ghemoet bedroghen,
De schoonicheyt alleen, en glans van haer ghesicht
Die heeft dit vlammich vier in mijn ghemoet gesticht.
De liefd’ is sonder wet geduerich in ons leven,
Men can de liefde niet besonder wetten geven.
Den Salamander heer, die leeft en woon’t in’t vier,
K
[fol. ]
Den brant verteert hem niet, ia schaet hem niet een sier.
De visschen in de zee, en op het velt de dieren,
De vogels in de locht, die blaecken in de vieren
Van onsen kleynen Godt, die ieder een verwont,
Die ieder quetst en pijnt, doch weder maeckt gesont.
Wast niet de bloem uyt liefd’, uyt liefd’ de boomen bloeyen,
De liefde doet den mensch op dese werelt groeyen,
G’lijck uyt een key oft steen het stael de voncke slaet,
Soo oock der liefdens vier spruyt uyt een soet gelaet.
Ick bid’ Heer Graef dat ghy mijn boosheyt wilt bemercken,
Laet de genaed’ en gonst in uwen boesem wercken;
Bemerckt aen een die mint wat pijnen dat hy lijt,
Ghy sult betuygen dan dat hem de min kastijt.
Graef. G’lijck aen deu* siecken mensch smaeckt alle dingen qualijck,
Soo schijnen bitter gal u woorden my verhalijck.
Ghy keert de reden om, gh’en weet niet wat ghy seght,
Het schijnt dat u verhael gebout is op het recht.
Ghy hoort u valsch gemoet niet soo om hoogh te heffen,
Ghy weet den nagel niet soo op sijn hooft te treffen;
Wanneer den ronden bal niet wel getroffen wort
Hy valt dan op de aerd’, en vlieght niet voorder vort,
De leugen die verdwijnt voor ’t schijnsel van de waerheyt,
Gelijck des nevels damp recht voor der sonnen klaerheyt:
Ghy leght de liefde wel tot uwen voordeel uyt,
Maer alle dingen zijn niet soo men dat beduyt.
DonGarc. Veel kruyden zijn bequaem om quetsen en genesen,
De liefde is oock soo, twee-voudigh in haer wesen:
Der menschen snood’ natuer is teerder als gelas,
Oft by het vlammigh vier veel weecker als het was.
Wanneer-men siet een bloem oft vogel schoon van veiren,
Wie soud’ die nimmermeer in sijn gedacht begeiren:
De min verwint den mensch, en g’lijck de sonne straelt,
Soo oock een soet gesicht tot in den boesem daelt.
Wie heeft oyt Hercules met krachten konnen winnen?
Alleen een soet gesicht dat heeft hem leeren spinnen.
Die aen een tafel sit en niet sijn mage sterckt
Maeckt dat den hongher noch veel meerder in hem werckt.
Hoe hoogh dat immer mach een tros van druyven hangen
De lust verweckt den geest die haestigh af te langen;
Hoe dickmael wenscht de gen’ die dorstigh is en kranck
Verversschingh’ van den wijn, en water tot sijn dranck.
Komt niet de honigh-bie rontom de bloemen tuysschen,
[fol. ]
Hoe menigh-mael en komt sy die niet over-kruyssen,
En bronst, en tiert, en raest, tot dat sy met een lust
Haer lusten heeft geboet, en vriendelijck gekust.
Wie mach de duyven doch bewegen oft verwecken,
Dat sy soo lieffelijck een ander trecke-becken?
Het is de liefde Heer, die in een ieder werckt,
Die in een ieder leeft, en tot sijn lusten sterckt.
Hoe komt dat Son en maen een ander gaen ontmoeten?
En als twee liefkens bey een ander nae begroeten.
Het is de liefde Heer, die in hun beyden leeft,
Die als een taeye klis aen alle dingen kleeft.
Men mint een schoone vrouw om hare goede seden,
En soetelijck onthael, en groote schoonicheden.
G’lijck een verwonden mensch gestadigh is in pijn,
Soo kan een minnaer oock niet sonder liefde zijn.
Geen grootsich Prins oft Vorst die niet hier oock in ’t leven
Hem in de woeste zee der liefden moet begeven.
De liefde heeft een wet in onse herten staen,
Die niemant eeuwelijck kan vluchten oft ontgaen.
Graef. Hoe kont ghy doch gewelt een rechte liefde noemen?
Hoe kont ghy snooden guyt van liefde u beroemen?
Wie over eenen thuyn klimt in een anders huys
Die brenght sijn eygen self in swaer verdriet en kruys,
Ick ben den Graef al-hier, en Heer van dese landen,
Ick straf de roovers meer als openbaer vyanden;
Wie isser die doch oyt het gene weder-draeght
Wat hy genomen heeft voor desen van een maeght.
Hoe meer den Chirurzijn komt in de wonde woelen
Te meer den siecken mensch moet smert en pijn gevoelen:
Hoe meer dat uwe spraeck tot ontschult is gewent
Hoe meer dat uwe daet ten vollen wort gekent.
Mijn oogen zijn vol viers, mijn aders zijn ten vollen
Gelijck een doncker locht met wolcken op-geswollen.
U leven is ghevelt, u jaeren die zijn rijp,
Ghy brandt ghelijck een keerss’ beneden in de pijp:
En naedemael dat ghy u ontschult leght te vooren,
Soo zijn u lusten uyt, u leven is verlooren,
Daerom lijdt met ghedult de straffen die men stelt,
Op dat een ander sie wat dat de boos-heyt ghelt.
DonGarc. Ick val hier neder heer, oodtmoedich voor u voeten,
Wilt om u grijse hayr u gram ghemoet versoeten,
Bedenckt dat mijn ghewelt ghesprooten is uyt min:
K2
[fol. ]
Daerom hout doch mijn heer u wraeck en tochten in.
Graef. Dat ick mijn gramschap soud’ om uwent wille breken,
Het volck, jae ’tgantsche lant, dat soud’ my schand’ naer spreken.
DonGarc. Wordt niet een vorst oft heer gepresen voor gewis
Wanneer hy by de straf oock weer bermhertich is.
Ick stel my in u macht, en in u gans vermogen,
Daerom wort heer dit mael in mijn verdriet bewoghen:
Ick bid u noch een reys by uwe eer’ en staet
Ontseght my booswicht niet barmhertich u genaet.
Wanneer aen ton oft vat de reepen zijn ghesprongen,
Den cuyper heefter haest weer ander aengedrongen:
Soo oock wanneer den mensch een sonde heeft ghedaen,
En dat hy bidt genaed’, Godt neemt hem weder aen.
Hoe stoute daet in min oock yemant heeft bedreven,
Men can gheen oorsaeck hem, maer wel der liefden, geven,
Want g’lijck het taeye veil bedwinght den siecken boom,
Soo hout de liefde med’ de menschen in den toom;
Wordt niet een laken wel verandert menich werven,
Als ’tselve is te slecht, oft vande lichte verven?
Wort niet het oude cleedt ghekeert met groote moet?
En siet, dan schijnt het kleedt en laken weder goet.
Daerom laet u genaed’ uyt uwen boesem daelen,
Wilt heer in u ghemoet mijn ongeluck af-maelen,
Bemerckt mijn droevicheyt; want die de genad’ besit
Die geeftse mildelijck aen die hem daerom bidt.
Graef. Hoe derfdy doch genaed’ voor uwe sont’ begeiren,
Meynt ghy men niet en kent den voghel aen de veiren.
De wijn die wort geproeft gepresen door den dranck,
Het gout dat wordt getoetst, ’tgelt kent men aen den clanck.
Den mensch die wort bespeurt aen sijn manier oft wesen,
Hy wordt nae dat hy is, gescholden oft gepresen;
U vonnis is gemaeckt, u leven is ten endt,
De doot ontvliet ghy niet, waer ghy u keert oft wendt.
DonGarc. Ick bidd’ laet my niet heer in uwen tooren sterven,
Maer laet my doch genaed’ en jonst by u verwerven.
Och eer ick sterven moet hier met de versche daet,
Ick bid dat ghy hier in noch beter u beraet:
Wort niet aen eenen dief oft moorder tijt ghegeven,
Op dat hy eenich tijt mach tot verweeringh’ leven,
Men maeckt eerst sijn proces, men vraeght hem naer het feyt,
En naer een rijp beraedt wort vonnis hem gheseyt:
Wilt doch mijns levens rust dusdaenich niet verstooren,
[fol. ]
Oft hebdy heer mijn eynd’ en mijne doot geswooren.
Hy is een wys vernuft, die alle dingh’ versint
En op het eynde peyst eer hy de saeck’ begint.
Graef. Men hoeft u snoode daet niet langh’ te ondersoecken,
’Ten is geen swaere saeck, men hoeft daer toe geen boecken,
Geen bullen, oft pampier, geen grooten Advocaet
Die dese dingen neerstich ondersoecken gaet.
Hier dient gheen teghenspraeck, g’en kondt oock geene geven,
Die mijn gemoet versacht, en houdt u by het leven:
Die sijnen over-heer met woorden teghen-spreckt,
Noch meerder straf en quaet op sijnen hals verweckt.
Al mijn genaed’ is wech, het sterven is u oordeel;
U segghen en geclap en doet u gans geen voordeel;
Maeckt veerdich uwen hals voor’t scherp-gewette swaert
Dat inde swarte schee tot straf u is bewaert,
Het moet en ’tsal soo zijn, het can niet anders wesen:
Daer wet noch straffen zijn gaet hoochmoet sonder vreesen.
Het quaet moet zijn ghestraft, die voor de straffen vliet
Die wijck oock voor de sond’, waer door de straf geschiet.
Emilia Denckt niet op sijn bedrijf, hy is een mensch in allen,
De stercke mueren ende toorens connen vallen,
De saeck die gaet my aen, en soo ick bidden sou,
Soo bid ick heer alleen dat hy sijn leven hou.
Graef. Daer is een strenge wet rontom in dese landen
Dat men de Roovers soud’ uyt roeyen als vyanden:
Ghelijck den herder wacht de schaepen van het veldt,
Soo is een vorst van Godt oock over’t volck ghestelt;
Wanneer den wolf een lam met listen wilt verdraeghen,
Den herder loopt hem naer het selve af te jaegen:
Een rechter van het landt die moet oock so verstaen
Te straffen yeder een die boosheyt heeft gedaen.
DonGarc. Rooft niet mijn werelts rust, die Godt my heeft gegeven,
Worpt niet soo haestich wech het bloeysel van mijn leven,
Bandt my eer uyt het lant, verstoot my van het goedt,
Eer u vergramde geest mijn leven straffen doet.
Die eenich fel fenijn in’t lichaem heeft gecregen,
Die neme metter daet wat oly in daer teghen:
Ghy zijt oock soo mijn hulp, mijn Medicijn en raet,
Mijn troost, mijn hop’, mijn goet, remedi van mijn quaet.
Ick stel my in u macht, en in u gans vermoghen,
Wilt doch in mijn verdriet genaede my gedoogen:
Oft wel mijn stout bestaen my dreyght met swaere straf,
K3
[fol. ]
Ghy als mijn toeverlaet, neemt my die weder af.
’Ken sal vortaen niet meer vervallen in dees sonden,
Maer eere mette deucht betrachten t’aller stonden;
Laet doch heer mijn gevley, mijn suchten en geween,
Versachten u gemoet van diament oft steen:
Hoort doch mijn reden aen, heer wilt u doch bewegen,
Daer volght oock sonne-schijn wel nae een stercken regen:
Hoort aen doch mijne bed’, laet heer doch u genaed
Neerdaelen op de straf, eer dat het wordt te spaed:
Laet my doch heer u gonst met hop’ en troost verwerven,
Laet my soo haestich doch in desen bosch niet sterven.
Graef. U stout bedrijf gaet meer dees Jouffvrouw aen als my.
Emilia. Ick spreeck hem, soo ghy wilt, van alle straffen vry.
Graef. Het gene dat ghy doet can ick niet wederspreken.
Maer hoort wat voor geraes comt door dees bosschen breken.
De Edel-lieden ende knechten vanden Graef van Catalonien
Brengen in verschooninge den Vader van Emilia, Don Rodrigo,
Mostaert, ende knechten voor de Roovers ghevanghen uyt.
1. HofIonc. Heer Graef wy brengen med de Roovers altegaer.
Graef. Bewaert en houtse vast,
1. HofIonc Wy liepen hier en daer
En sochten over al tot dat wy hunlien vonden
Die wy met stricken vast hebben by een gebonden.
Vader. Wy zijn geen Roovers niet, g’lijck desen heeft vertelt,
Men heeft ons aengetast als Roovers van het velt.
DonRodr. Wy zijn van Adel heer.
Graef. Dat wil ick geren g looven*,
Daer zijn wel Edellien die ander volck berooven.
DonRodr. Een Edelman, mijn heer, die naer de deughdt steets tracht
Besmet met sulcke daet noyt willens sijn gheslacht.
Graef. Wanneer den Adel is van wild’ en Nortsche sinnen,
Sal hy een snooder daet als dese noch beginnen.
Emilia. ’Tschijnt dat mijn Vader med’ alhier gevangen is.
Graef. Comt hier dees Jouffvrouw sal u kennen voor gewis.
Emilia. Het is mijn Vader heer, Sy Knielt.
Vader. Neen, neen, ’ten zijn maer droomen.
Graef. Hoe can u Vader doch in dit geselschap comen?
Emilia. Mijn Vader en mijn heer hoe deirt my u verdriet.
Vader. ’Ken heb geen dochter meer, ick ken u geensins niet,
[fol. ]
Emilia. En wilt niet uyt de spoor’ met u gedachten rennen
Graef. Dat hy u Vader waer, hy soud’ u billich kennen.
Vader. Teghen’t volck.
Ick doe als oft sy my int minste niet bestaet.
Tegen’t volck.
DonRodr. Ist droom, oft is het wel den geest in haer gelaet.
Emilia. Zijt ghy mijn Vader niet, en wilt voor niemant vreesen.
Vader. Veel menschen g’lijcken wel een ander in het wesen.
Emilia. ’Tis waer, maer g’lijcke wel, my dunckt dat ghy het zijt.
Vader. Ghy slijt met my vergeefs al twistende den tijt.
Emilia. Ghy zijt mijn Vader doch.
Vader. De vrouw die is beseten.
Graef. Hy wil in’t minste niet van u als dochter weten.
Emilia. Heer Vader seght my doch waerom ghy my versmaet.
Vader. Ghy zijt mijn dochter niet, laet desen sotten praet.
Emilia. Is dit niet mijnen man, oft schemeren mijn ooghen?
Vader. Hy kent u geensins niet, ghy zijt daer in bedrooghen.
Emilia. Seght, kendy my dan niet dat ghy u soo verberght.
Vader. ’Ken weet niet wie ghy zijt, ’tschijnt dat ghy my recht terght.
Emilia. Hebt ghy geen dochter dan getuyght oyt van u leven?
Graef. Dat hy u Vader waer, hy soud’ u antwoordt geven.
Vader. Een dochter heb ick eens ghehadt, maer als ick gis,
Soo is sy over langh ghestorven voor gewis.
Emilia. Hoe was dan haeren naem dat wensch ick wel te weten.
Vader. Sy wiert Emilia in mijnen tijdt geheeten.
DonRodr. Ick sie mijn vyant hier med voor mijn ooghen staen.
DonGarc. Hier val ick inde handt van die ick heb mis-daen.
Emilia. Ick ben Emilia in u Casteel gheboren,
Vader. Den naem ken ick seer wel, en comt my nu te voren,
Van eene lichte maegt, die tot mijn grootste cruys,
Als eene snoode dant gevlucht is uyt mijn huys.
Sy was mijn eenich kindt, mijn dochter uytvercoren,
Die met haer snoode vlucht heeft haere eer’ verloren,
En daerom wil ick oock haer Vader niet meer zijn.
Emilia. Hier is u dochter weer, vol groote smert en pijn.
Vader. Wech, wech, ghy snoode Maeght, ’kwil u niet hooren spreken,
Den sin beweeght mijn hert u snoode daet te wreken.
Wech, uyt mijn oogen wech, mijn ouderdoms verdriet,
Wanneer ick u aenschouw’, soo beef ick als een riet.
O licht-verleyde Maeght, moest ghy op ’tenckel clappen,
Met een soo snooden quant lichtveerdich deur gaen stappen?
Moest ghy u reyne siel in deughden opgevoet,
[fol. ]
Gaen worpen inde sond’ als eene lichte doet?
Seght my wie heeft v doch tot dese daet bewooghen
Dat ghy soo heymelijck van huys zijt wech-getooghen?
Antwoort my van dees daet, verruylster vande eer,
Beclatster van u stam, mis-achster van mijn leer,
Twist maeckster, lichte laef, deughtloose tegen-spreeckster
Stout aerdich huys verdriet, der echte trouwen breeckster,
Lif lafster, straet clappey, wat dienter meer geseet,
Mijns ouderdoms verdriet, en mijner jaeren leet.
Graef. Ick ben verwondert vriendt, dat ghy dus onbedachtich
In mijn presenti’ derft met bitter woorden clachtich
Beschelden dese maeght, maeckt my d’oorsaeck bekent.
Vader. Het is mijn dochter heer, sy heeft haer eer’ geschent.
Graef. Ontbindt hem vanden strick.
HofIonck. Mijn Heer hy is ontbonden.
Graef. Ghy hebt u Dochter noch hier eerelijck ghevonden,
Doch ’t waer u eyghen schult indien iet waer misschiet:
Daerom een ander mael dwinght uwe kinders niet.
Ghy ouders leert aen hem niet uwe kinders dwinghen,
Op dat sy niet en doen misschien noch ergher dinghen,
Maer geeftse eenen man die hen en u behaeght,
Die ghy in uwen sin, maer sy in ’t herte draeght.
Emilia. Noyt hadt ghy schant van my Heer Vader doch te vreesen,
Al was is* door ghegaen ’t en kost niet anders wesen,
Ick ben alleen gevlucht voor uwe gramschap Heer,
Soo dat ick niet en docht op mijn naem, faem, en eer.
Hadt ghy my met gewelt niet tot een man ghedreven
’k En had my op de vlucht oock noyt van huys begeven:
Die eenen man verkiedt naer sijnen eygen sin
Die speurt sijn voordeel uyt, der liefden tot gewin.
Vader. ’k En hebbe niemant niet u willen over-dringen.
Emilia. Heer Vader met verlof ghy wout tot een my dwingen.
Vader. Hadt ghy u sinnen dan op iemant soo geset
Dat ghy aen hem alleen verbonden bleeft door wet?
Seght vryelijck op wien u liefde was ontsteken.
Emilia. Ghy hebt my wel van Don Rodrigo hooren spreken.
Vader. Heb ick u dan hier in in ’t minst te kort ghedaen?
Seght, waerom zijdy met Garcia door-gegaen?
Emilia. Garcia met der nacht sijn spraeck soo listigh roerde,
Dat op Rodrigos naem hy my in ’t bosch vervoerde,
Al-waer hy my met macht misbruycken wou gereet
DonRodr. Dat is een krachtigh woort daer fondament op leet.
[fol. ]
Vader. Wordt hy dan niet ghestraft?*
Graef. ’Ten waer hem niet ontbroken
Waer’t dat u dochter niet ten besten had’ gesproken.
Vader. Het is veel meerder quaet een schande sonder noot.
Emilia. Ick ben beholpen niet met sijn besuerde doot.
Vader. ’Ten waer u niet ghebeurt, wie cost u oyt vervueren
Hadt ghy in mijn Casteel ghebleven binnen mueren:
Een deughdelijcke vrouw, een Maeget teer en kuys,
Blijft als een wijn-gaert-slack gestaedich in haer huys.
Den wijn is haest gestort wanneer de reepen breken,
De duyghen vallen in, oft bodem comt te leken;
Wanneer een jonghe Maeght loopt van haer Vader deur,
Den Vader sluyt sijn huys, en doet den grendel veur.
DonRodr. Ach cost ick mijn gewelt bewijsen oft betoonen,
Ick soud’ den eer-dief haest sijn schelmery beloonen.
Vader. Mijn heel gemoet ontsteeckt, mijn hert deur toren brant
Wordt hy dan niet ghestraft dit is de grootste schant
Graef. Ist dat ghy vrient begeert ick can hem haest bederven.
DonGarc. Ick ken heer ’kheb verdient, een snoode doot te sterven,
Maer heer, gedenckt oock weer en hout het voor gewis
Dat Godt oock soo vergeeft, naer dat men goedich is.
U dochter hadt haer eer’ beset met deuchdens wallen
S’en is in geen oneer oft sond’ met my gevallen,
Ick heb haer met gewelt gedreyght wel tot het quaet
Maer doch haer kuysch gemoet heeft mijnen tocht versmaet;
Soo datse ongeschent en eerbaer is ghebleven,
Daerom wilt my mijn heer het voorigh’ quaet vergeven.
DonRodr. Och dat ick swijghen moet,
DonGarc. Alhier is uwe Vrouw,
Don Garcia neemt Emilia by der hant,
Ende presenteertse Don Rodr.
Rodrigo die ghy hebt vercooren totte trouw,
Hier is u weder-helft, het cierssel aller prachten,
Den toetsteen vande deught, de vreughd’ van u gedachten,
De eere van u stam, een spieghel in het lant,
Gaet heen leeft vreughdich door den houwelijcken bant;
Gaet heen, geluckich mensch, fortuyn heeft u ghegeven,
Een staet, een echten staet, een hemel in dit leven.
Vreest voor gheen teghenspoet, voor leven, oft voor doot,
Fortuyn verlaet u niet in gheene ancxst oft noot:
Laet comen wat daer wilt, ’ten schaedt u niet met allen;
Want die gheluckich is sorght voor geen ongevallen.
Die het gheluck verheft, die comt tot staet en eer,
En die sy weder haet stoot sy van boven neer.
L
[fol. ]
Neemt [regel weggevallen]
Die ghy hebt tot een vrouw, en tot de trouw verkoren:
Neemt heen u toe-verlaet, een steunsel van u jeught,
U troost, u hop’, u lust, den wil van uwe vreught.
Ick sal my in dit bosch door struyck en hagen mengen,
En als een Kluysenaer mijn leven over-brengen,
Daer sal mijn wooningh’ zijn, der sonden tot een straf,
Op dat ick hier aen d’aerd’ laet leven lijck en graf;
Daer sal ick leeren stets, hoe dat-men door het lijden
Behoort het domme vleesch met macht te weder-strijden,
Daer wil ick tot een straf my-selven over-gaen,
Mijn leden en mijn lijf met veel kastijdingh slaen,
Ick sal mijn lichaem daer met alle smerten quellen,
Mijn siel en gansch gemoet alleen tot Godt-waerts stellen.
Ick sal van nu af aen in desen bosch alleen
Mijn korte werelts-tijt door-brengen met geween,
’k Sal vasten alle daegh, ick sal mijn armen decken
Met een dick hairen-kleet, om het berouw te wecken,
’Ksal wortels voor mijn spijs, en water voor mijn dranck
Ghebruycken in dit bosch, mijn heele leven-lanck;
Den rouwen herden grondt vol struyck en hout geschaepen,
Sal voor een sachte bedd’ my dienen om te slaepen,
Mijn kussen onder’t hooft sal zijn een herden steen,
Soo sal ick rusten steets in desen wout alleen.
Vaert wel ghy al te saem, en ghy in sonderheden,
Weest met mijn groot berouw en ongeluck te vreden,
Oock ghy geluckich paer, gaet heen, en leeft in vreucht,
Ghebruyckt de soete lust in’t bloeyen vande jeught;
De draeyende fortuyn is tot u beyd’ genegen,
Al volght u rampspoet naer, sy sal’t gelach uyt-vegen.
Hoe wonder deylt fortuyn de gaeven aen den mensch,
D’een geeft sy ongeluck, en d’ander naer sijn wensch
Die geeft sy ghelt en goedt, en d’ander moet het derven,
D’een geeft sy langh playsier, dees doet sy daetlijck sterven;
Wech wispeltuerich rat, wech werelts vreughd’, vol druck,
Daer is voor my doch niet gespaert als ongeluck.
Ick wil uyt desen bosch, noch uyt des hooge boomen
Mijn leven lanck niet meer by menschen weder-comen,
Maer hier betreuren steets, mijn sonden groot en cleen,
En wasschen die weer uyt met suchten en geween;
Eer dat mijn levens-draet in stucken wordt gesneden,
Eer dat de doot my roept, en haelt my naer beneden.
[fol. ]
Wat is des werelts vreughdt, die onse jeucht verschijnt?
Helaes! een enckel schaey, die weder haest verdwijnt.
Versacht dan u ghemoet, laet uwe gramschap wesen
Gelijck een ebbe vloedt, al wasser storm gheresen;
Laet my ten minsten toe, dat ick hier blijven mach
Mijn offerande doen met traenen en geclach:
Maer ghy, o kuyssche Maeght, o cierssel alleer* vrouwen,
Godt geef dat ghy een eeuw’ van jaeren mooght aenschouwen,
De spruyten van u boom, de tacxkens van u stam,
U groene wijn-gaerts vrucht die uyt u houw’lijck quam.
Gaet in den Echten staet voleynden beyd’ u leven,
Hebt deernis met mijn leet, wilt mijn misdaet vergheven.
Ick bid’ u altesaem vergifnis van mijn quaedt
Hy knielt. Heer Graef, Emilia, Rodrigo, o genaed’!
En ghy o ouden man vergeeft mijn dertelheden,
’Tis jonghe wulpsicheyt van ongeschickte zeden;
Ick gaen van daer ghy my noyt weer sien comen sult,
Godt geeft u heyl, en my berouw voor mijne schult.
Vader. Al heeft sijn stoute daet veel oneer ons gegeven,
Sijn groot berouw’ en leet behoudt hem by het leven.
DonRodr. Al heeft hy soo veel quaedt en quellingh’ my gedaen,
De Wraeck is uyt mijn hooft, den toren is vergaen.
Graef. Ick ben verwondert seer, en moet u doch eens vraegen,
Waerom u dochter wordt een Roover voorghedraegen?
Vader. ’Tis geenen Roover Heer, ’tis een bekenden vriendt
Een grootsich Edelman, die haer getrouw’lijck mint.
Graef. Wat is dit dan voor volck.
1. HofIonc Het schijnt aen hun gewaeten
’Tis eenich licht gespuys, oft roovers, oft soldaten.
Vader. Het zijn mijn knechten Heer, ’tzijn geen soldaten niet.
Graef. Hoe comt dat ghy te voor niet beter toe en siet,
Eer ghy dees snootheyt doet? wie quam u, seght, belasten,
Dat ghy dees Edellien als Roovers soudt aen-tasten:
Ras laet de knechten los, eer dat mijn fel gemoet,
Mijn sinnen meer ontsteckt, en u-lien straffen doet.
Vader. Heer Graef ’tis nu geschiedt, wilt uwe gramschap breken,
Heer laet ons nu van vreuchd’ en van geen onrust spreken.
Graef. Ick giet om uwent wil veel water inden wijn.
Vader. Daer vreughd’ en blijschap is, daer mach geen gramschap zijn
En g’lijck de liefde is de jonckheyt aengeboren,
Heb ick een echten man mijn dochter uytvercoren.
Graef. ’Twijl desen Eelman veel om haer geleden heeft,
[fol. ]
Is [regel weggevallen] geeft
Ick sal met al mijn volck dees Bruydlofs-feest vermeeren
En met mijn gantsche hoff den blijden dach vereeren,
Vader. Wat ghy hier inne doet, daer ben ick med’ te vreen,
Mijn dochter hoort hem toe, sy wil oock anders geen.
Den Graef neemtse met der handt.
Graef. Neemt aen Rodrigo dan u schaepken uytvercoren,
Dat vande herders was verr’ in dit bosch verloren,
Dat vanden wreeden Wolf by nae was daer verscheurt,
Als in een dichte wout wel dickmaels is gebeurt.
Siet desen Lauwerier, geen blixem can hem letten,
Geen donder, geenen brandt, geen hagel can hem pletten;
Een Roover onversins woud’ roouen hem van daer,
Doch eenen Hoovenier nam desen roover waer.
Aenveert u wederhelft; want sy in sonderheden
Is als een Palmen-boom, die u brenght peys en vreden.
Godt geve dat ghy mooght vel jaeren in de rust
Genieten uwe liefd’ met een gewenschte lust,
Op dat ghy vruchten oock van dese echte trouwe
Tot in het vierde lit’ met vreughden mocht aenschouwen.
DonRodr. Ghy doet v ondersaet en dienaer te veel eer,
’Ken can vergelden dees beleeftheyt nimmermeer;
Het heeft soo Godt belieft, hy heeft my hier gesonden,
Hier heb ick mijn verlies met vreughden weer gevonden.
En mijn verlooren pant, dat my was eer ontvuert,
Dat wordt my ongeschendt hier weder toegestuert.
Ick wensche en wil met danck haer mijne trouwe gheven,
Sy geven malcanderen de handt.
De liefde wilt dat ick soud’ eeuwich met haer leven.
Emilia. Mijn Heer, ghy doet seer wel, dat ghy nu hier aenveert
Wat dat den hemel langh te vooren heeft begheert
DonRodr. Hoe soud’ ick uwe gonst verachten oft niet wenschen,
Ghy die een spiegel zijt, een cierssel aller Menschen.
Emilia. G’lijck ick wensch om u gonst, so wenschdy om de mijn’,
Den waegen gaet gelijck, daer g’lijcke paerden zijn.
Vader. ’Tis best wy keeren om, wilt uwe reden staecken,
Denckt hoe wy moghen haest besorghen alle saecken.
Graef. Ick reys’ med’ nae u huys, ick heb het soo beraemt
Om met het bruydlofs volck te zijn VYT IONST-VERSAEMT.
FINIS.
V.Z.V.H.C.A.
Continue

Tekstkritiek:

Fol. A2v ghenoeghen er staat: ghenoegheu
B1v: ghesetten (= wetten) er staat: gheseten
B1v: keft sic, in BL is er ketst overgeplakt
B1v: voorghecomen > voorghenomen (?)
B2r: een er staat: een een
C4r: mijnn > mijnen
D1v: Vertreken > vertrecken (gezien het rijm)
D3r: routom > rontom
D3v: uytghasocht > uytghesocht
D4r: saecken. > saecken, (geen punt maar een komma)
D4v: Aen > aen (er staat een hoofdletter omdat er een extra regel wordt gebruikt)
D4v: Als > als (er staat een hoofdletter omdat er een extra regel wordt gebruikt)
D4v: Eeen > een (er staat een hoofdletter omdat er een extra regel wordt gebruikt)
E2v: deur? > deur.
E4v: gemaeck- > gemaeckt
F1v: verpletter (er lijkt een t te zijn weggestreept met pen)
F2r: ouder > onder
F2r: hadden > hadd’ (de -en is met pen doorgehaald en er is een apostrof geplaatst)
F3r: Vau > Van
F3r: (er lijkt te staan eeeren-crans, waarvan de eerste e isdoorgehaald met pen?)
F3v: onden > ronden
G1r: ghewecken > gheweecken of gheweeken
G3r: duyseutmael > duysentmael
G3r: eeu > een
G4r: vermoet (?), met rijmwoord op uytgeroeyt
G4v: dae > dat
H1v: ggy > ghy
H4v: eeuwich (?) (slecht leesbaar door hiaat)
I1v: plaees’ > plaets’ (?)
I2v: eu > en
I4v: onerbleuen > overbleuen
K1r: van er staat: vau
K1v: den er staat: deu
K3v: g looven > g’looven (de e is weggevallen)
K4v: is > ick (?)
L1r: bovenste regel deels weggevallen
L2r: alleer > aller