Jacob van der Does - Tragedie, ofte ongeluckige liefde van de koninginne Dido

Jacob van der Does: Tragedie, ofte ongeluckige liefde van de koninginne Dido.
’s-Gravenhage, 1661.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton022610 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. *1r]

TRAGEDIE,

OFTE

ONGELUCKIGE

LIEFDE

Van de Koninginne

DIDO.

Gemaeckt

Door JACOB VAN DER DOES
Rechtsgeleerde.

Gelijck die voor de eerstemael verthoont is
in ’s Gravenhage by de Compagnie van
JAN BAPTISTA van FORNENBURG.

[Vignet: typografisch ornament]

Gedruckt by ADRIAN VLACK.
Anno M. DC. LXI.

[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

Aen de Edele, Hoogh-geleerde Heere,

Mijn Heere

THOMAS VANDEN HONERT,

Wagemeester Generael der Vereenighde
Nederlanden, &c.

Mijn Heer ende Oom:

GElijck als U. Ed^t. niet alleen door U.Ed^ts genegene aenradingen ende opweckingen tot de gheleertheyt, de fundamenten van mijn hooft-studien heeft geleyt gehad, maer oock selver altijdt geraden, in mijne ledighe uyren my in de Poësie wat te oeffenen, als synde een eerlijcke remissie, [Plinius.] & quae nemini possit esse dedecori, cum maximi Oratores etiam hoc studii genus & in oblectationibus habuerint & in laude posuerint: [Petron:] & forensibus ministeriis exercitati frequenter ad Carminis tranquillitatem, tanquam ad portum faciliorem refugerint: Soo hebbe ick, mijn Heer en Oom, mijn selven aen niemant meer verplicht ghevonden om dese Tragedie van de Koninginne DIDO op te [fol. *2v] offeren, als aen U. Ed^t.. Alsoo die gene die een Boom planten, oock de eerste vruchten daer van behooren te genieten.
[Ovid:] Parva quidem fateor pro magnis munera reddi,
Cum pro concessà verba salute damus.
Maer evenwel, Qui dat quod habet, abundè gratus est.
[Ovid:] Et finem pietas contigit ista suum.
Ick hebbe de Historie, ghelijck die by Virgilius verhandelt wert, noch t’eenemael gevolgt, noch t’eenemael te buyten gegaen; ghelijck als doorgaens in de selve is aen te mercken, maer op soodanige wijse, nae mijn kleyn en onervaren oordeel gedisponeert, als ick meynde datse best op een Tonneel soude konnen vertoont werden. Ick hoope dat U. Ed^t. de selve met sodanige genegentheyt sult aennemen, als sy wel mer danckbaerheyt ende gedienstigheyt U Ed. wert op geoffert: Ende dat U. Ed^t. in toekomende tijden, ghelijck als in de voorgaende, my sult houden,

Mijn Heer en Oom,

Voor U Ed^ts. dienstschuldige ende onderdanige
Dienaer en Neef

JACOB VAN DER DOES.

[fol. *3r]

KORT BEGRYP

van dese TRAGEDIE.

DIdo, Koninginne van Carthago, hebbende haeren man* Sichéus verlooren, beklaegt haer ongeluck, die van Anna de Princesse, haer Suster, vertroost wert, ende na lang tegen spreecken, eyndelijck de Regeringe van den Raedt aenneemt. Ende werdt haer aen stonds gebootschapt dat een onbekende Vloot op haer reede gekomen was, waer op sy yemant aen Boord sendt, om te weten of het Vrienden ofte Vyanden waren. Ondertusschen kompt Mercurius de Coningin verwittigen dat het geen vyanden syn, ende belast haer wel te ontfangen. Aeneas met Achates van de Vloot verdwaelt synde geweest, vinden binnen Carthago haer volck, ende hebben onderlinghe reden met de Coninginne, die haer in haer Hof nodigt, alwaer Aeneas het droevige eynd ende ondergang van Troyen hare Majesteyt verhaelt hebbende, wierde de Selve van Cupido op het versoeck van Venus, het minnevier ingeblasen, so dat sy op Aeneas verlieft wierde, en haer liefde aen haer Suster Anna te kennen geeft, die haer tot het Huwelijck raedt, ende het brandende gemoet van de Coningin noch meerder ontsteeckt. Dido ongeduldich door de liefde, kan rusten noch slapen, ende synde met Aeneas gegaen op de Jacht, zijnse beyde door een groot onweer in een Speloncke geraeckt, alwaer sy haer met Aeneas ondertroude. Aeneas nu met Dido ondertrout synde, wert van Mercurius door last van de Goden aengedient, dat hy naer Italien soude vertrecken, ende het Roomsche. Rijck voor zijn kindt Ascanius vervorderen; ende is na een lange strijdt van liefde ende eere, eyndelijck te raden gewerden, stilswijgens te vertrecken, het welcke de Coninginne merckende, heeft sy hem met bidden ende met dreigementen soecken te houden, doch siende dat sy op hem niet konde verwinnen, wert sy eyndelijck flaeu wegh gedragen. Aeneas die wederom begon te wanckelen, wierde ander mael van Mercurius belast [fol. *3v] te vertrecken, soo dat hy het bevel der Goden soeckt te volgen, ende terstont Scheep gaet. Dido siende dat nu alles was bereyt, ende dat Aeneas mede selfs al gereet was, versoeckt haer Suster Anna, dat sy noch een mael voort ’t laetste hem wil bidden, noch een weynich tijts by haer in het Hof te willen blijven, maer vreesende dat sy niet op hem soude verwinnen, neemt voor te sterven, ende haer Suster wijs gemaeckt hebbende dat sy (volgens den Raedt van een Priestersse) de wapenen ende andere dinghen die sy van Aeneas behouden hadde, wilde verbranden, om van haer pijne verlost te worden, sent haer aen een kant, om een vuyr gereet te maken, ende steeckt haer selven ondertusschen met het Rapier van Aeneas doot, ’t welck de Princes Anna weder gekomen synde te laet gewaer wierde, ende haer doot beweende.

PERSONAGIEN.
DIDO. Coninginne van Carthago.
ANNA, DIDOOS Suster.
BOULEPHORUS. POLUMETES. PANISTOR.	{ {	den Raedt van Carthago.
MERCURIUS.
AENEAS.
ACHATES. ILIONEUS. CLOANTHUS.	{ {	Troyaensche Edellieden.
VENUS.
CUPIDO.
PANDORA, Staets-Joffrouw.
BARCE, Voedster van de Koningh.

[p. 1]

TRAGEDIE,

Ofte

ONGELUCKIGE LIEFDE

Van de

KONINGINNE DIDO.
____________________________

EERSTE BEDRYF.

DIDO. ANNA.

DIDO. ONsterffelijcke Goôn! wie kan te recht beklaghen
Myn ongeluck? helas! ick die voor weynich dagen
In silver blonck en gout, sit nu in ’t rouwghewaet:
Soo sietmen dat de doot geen mensch voor by en gaet:
(5) Al wat de gulde Son beschynt met helle straelen
Moet door de tyt vergaen en nae den afgrondt daelen:
Hoe rijck dat yemandt is, hoe machtich, of hoe groot,
Hy moet met d’allerkleynst’ in Charons swarte boot.
Maer ach! Sichéus, ach! most ghy soo vroegh verlaeten
(10) U Dido, Volck, en Rijck, en all’ u Ondersaeten?
O Doot, ô wreede Doot! dat ghy niet beter siet,
Waer dat ghy u venyn, en bitt’re pylen schiet.
[p. 2]
Treurt nu, Carthago, treurt, en laet u traenen klimmen
Tot aen ’t gewelfsel toe des Hemels, en de schimmen
(15) Van Pluto daelen neer, op dat van het ghekryt
En jammerlijck gehuyl de lucht in stucken splyt.
O schoon’ en groote Stadt, ô Hemel-hoge wallen!
U naem sal haest vergaen, en ghy ter neder vallen,
U glory leyter toe, u heerlijckheyt, en macht
(20) Zyn met Sichéus lijck, gelijck in ’t graf ghebracht.
Hy die in ’t velt was Mars, in ’t geven van de wetten
Voor Themis self niet weeck, wiens handt altijt verpletten
d’ Hoochmoedicheyt, altijt d’ Onnoselheyt behiel,
Die leyt daer nu, en is een lichaem sonder Ziel.
(25) O ramp! ANN: Mevrouw, wat raet, wat wilt gy gaen beginnen?
Geen mensch en kan ’t besluyt der Goden overwinnen,
Al wat die eens ghebi’en, dat is een staele wet,
Die niet verandert en kan werden of verset,
Schoon dat ghy traenen stort, de doot en heeft geen ooren,
(30) Den swarten Pluto kan geschrey noch klachten booren,
En was den Coninck weer te haelen met een Zee
Van traenen, ’t heele Rijck dat stont tot schreyen ree.
’k Beken, ’t is hart, Mevrouw, en elck sal u beklaeghen,
Maer ’t geen soo weesen moet, wert lichter door verdraeghen
(35) En lijdtsaemheyt van ’t quaet: ’t en is geen groot gemoet
Dat voor syn ongeval en rampen swichten moet.
En nu den Hemel stort op u haer swaerste plaegen,
Toont haer, dat ghy alleen die moedich kont verdraegen:
Want die volstandigh is en moedich in den druck,
(40) Die raeckt door ’t ongheluck veeltijts tot ’t hooghst geluck.
De Croon is nu voor u, ghy sult den Scepter swaeyen,
Soo ver als reyst de Son, soo ver de winden waeyen,
[p. 3]
Soo wydt de Zee sich streckt, het Aerdtrijck wert bewoont,
Soo ver sal gaen de Faem, dat Dido is gecroont.
DIDO. (45) Geen Scepter of geen Croon kan my Sichéus geven,
Veel liever wouw ’k in ’t velt gelijck de Herders leven
Met hem, als hier gebi’en, veel liever in het stof
Met hem, als sonder hem in ’t Conincklijcke Hof.
Ghy seght de waerheyt wel, de doot en heeft geen ooren:
(50) De liefde die kan oock soo ras haer kracht niet smooren,
En die ’k myn liefde hier alleen op aerden gaf,
’t Is reden, dat ick hem met traenen volg’ in ’t graf;
Daer is myn hert by hem, daer speelen myn gedachten,
Daer offer ick syn geest, myn liefde en myn klachten,
(55) Daer vind’ ick meer vermaeck te schreyen op syn lijck,
Als sonder hem ’t gebiedt te hebben van dit Rijck.
ANNA. De tyt die ’t al verwint, die sal ’t u doen vergeten.
DIDO. Syn liefde is te diep in Didoos hert geseten.
ANNA. Die hebt ghy hem getrouw, soo langh hy heeft geleeft,
(60) Bewaert. DID. Hoewel hy my met syne doot begeeft,
Soo sal nochtans myn min hem nimmermeer begeven.
ANNA. Meynt ghy dan ongehouwt van nu voortaen te leven?
DIDO. Dat is myn meyningh, en dat hebb’ ick in myn sin.
ANNA. Syn leven duert niet meer, en waerom duert u min?
DIDO. (65) Ghy spreeckt als die noyt hebt de lieffelijcke krachten
Beproeft van ’t echte bedt, ach Suster, die gedachten
Die leven noch in my, die liefde was soo groot.
Dat sy oock nimmermeer vergaen sal nae syn doot:
Neen, neen, soo langh als ick de aerde sal betreden,
(70) Soo langh als myne ziel bestieren sal myn leden,
Soo offer ick myn min en hert Sicheus alleen,
Noyt sal een and’re Vorst myn ledikant betreen:
[p. 4]
Schoon dat den Opper-Godt quam self op aerde daelen,
My willend’ in syn Throon in plaets van Juno haelen,
(75) Soo bleef ick evenwel op dese woorden staen,
Dat noyt Sichéus sal uyt Didoos Herte gaen.
Dienaer Mevrouw den Raedt versoekt Uw’ Majesteyt te spreecken.
DIDO. Datmen haer binnen ley, myn hert is schier besweecken
Van droefheyt, en dit sal weer een vernieuwingh zyn
(80) Van al myn jammer, en verdubb’lingh van myn pyn.

DIDO, ANNA, BOULEPHORUS, POLUMETES
en PANISTOR: Die van weghen den Raedt de
KONINGINNE den rouw komen beclagen.

BOUL. DOorluchte Koningin de wyl ’t besluyt der Goden
Den Koningh heeft by haer in ’t Hemels huys ontboden,
En dat die groote Ziel, dat Konincklijck gemoet,
Gegaen is, daer het schynt te wesen opghevoet;
(85) Gebiedt ons plicht en rouw, te komen U beklaghen,
De droefheyt, die het Rijck met U, Mevrouw, moet dragen:
Elk treurt en schreyt, om stryt, geen kint, geen man, geen vrouw*
Die niet, was’t moogh’lijck, voor den Koningh sterven souw.
Al ’t Volck is op de been, de Tempelen staen open,
(90) En daer het onlanghs pleegh met duysenden te loopen,
Om soo gesaementlijck te off’ren haer gebe’en,
Daer voeght het nu te saem haer klachten en geween.
De Vrouwen laeten t’ hayr, en haere tuyten hangen,
En scrabben haere borst, en scheuren hare wangen,
(95) En stroyen haer cieraedt met asch, de heele Stadt
Waer datmen siet, die staet als in een traenen badt.
[p. 5]
Het Krychs-volck eer ghewoon met hem in’t velt te treden,
Dat is ghelijck als dul, en buyten alle reden,
En vechten nu niet meer met stael of met gheweer,
(100) Maer die ’t in droefheyt wint die heeft de meeste eer.
De weerklanck daermen noyt, of selden yets af hoorden,
Als ’t uytterste gheluydt en d’allerlaetste woorden,
Verdubbelt nu ’t geschrey van woort tot woort, de lucht
Schynt self beweeght te zyn, door ’t jammerlijck gerucht:*
(105) Ons Raedt-huys, dat wel eer op syne schoud’ren leunde,
Dat mist nu die Pilaer, daer het soo vast op steunde,
En is een Raed’loos huys, soo dat wel desen rouw
Het heele Rijck betreft, maer ons noch meest, Mevrouw.
DIDO. Jae my, ick Koningin, ick walg’ nu van myn leven,
(110) Ach hadt de doot haer schicht oock in dit hert gedreven,
En mocht ick by u zyn in ’t Elysésche velt,
Sichéus, daer u deucht nu duysendt vreuchden telt,
Soo was ick Koningin tot ’t grootst’ geluck gebooren
Daer ick nu sonder u alleen moet gaen verlooren:
(115) De uyr, die u en my gebracht heeft in een bedt,
Ach! hadt die u en my oock in een graf geset:
Hadt een en ’t selve vuyr ons lijcken mogen branden,
En hadt de liefde, die met sulcke vaste banden
Ons leven hadt geknoopt, oock onse doot gevoeght,
(120) Soo was myn vreucht volmaeckt, en myne Ziel vernoeght.
Maer nu ick sonder u moet slepen myne daegen
In ongeluck en ramp, in schreyen en in klaegen,
Wat isser nu voor my als jammer en elendt,
En als geduerich aen te wenschen nae myn endt?
(125) De doot, die yeder een en alle menschen vreesen,
Die sal voortaen myn wensch en myn verlangen wesen:
[p. 6]
Geen vreucht die my op aerd’ nu meer vermaecken kan,
Nu dat ick missen moet myn Koningh, en myn Man.
POL. De Goede Hemel wil van ons dit quaet afweeren,
(130) En laet’ Uw’ Majesteyt, noch langh dit Rijck regeeren.
Den Throon die eertijts pleegh den Koningh te bekleen,*
Die sal van nu voortaen Uw’ Majesteyt betreen.
Het heele Rijck sal u beveelen en u wetten
Die ’t u believen sal te geven, en te setten,
(135) Alleen gehoorsaem zyn, de Aerde en de Zee
Die sullen op u wenck tot u bevel staen ree.
BOU. Sie daer de Croon, Mevrouw, om op u hooft te planten,
Die wel vol peerlen staet, en blinckt van diamanten,
Maer daer noch nevens gaet een schoon’ en claerder steen,*
(140) Dat is de gunst van ’t Volck en liefde van ’t Gemeen.
POL. Sie daer het Rijck Juweel, dat wy u overgeven
Om onder u gebiedt voortaen te mogen leven,
Want daer de Opper-macht betrouwt wert aen de deucht,
Daer groeyt het Ryck in macht, en leeft het Volck in vreucht.
PAN. (145) Sie daer het Wet-boeck oock, de allersterckste banden
Van ’t Rijck, dat stellen wy, Mevrouw, oock in u handen,
Want daer Gerechticheyt de wapens onderschraeght,
Dat is een Rijck, dat aen de Goden self behaeght.
DIDO. Hoe sou’ een swacke Vrouw in alles onervaren
(150) Aenvaerden het gebiedt, daer soo veel gryse haren
En wyse hoofden zyn, daer nu de macht en staet
Is onderstut met sulck een loffelijcken Raedt!
Dat was te ongehoort en tegens alle reden;
Het Rijck en is geen last dat past op Vrouwe leden,
(155) En daermen aen een Vrouw de Oppermacht betrouwt
Daer doetmen veeltyts yet, dat naderhandt berouwt,
[p. 7]
BOU. Dat ghy de Croon, Mevrouw, en Scepter kont verachten,
Dat doet ons meer en meer naer u gebieden trachten,
Want veeltijts gaet het soo, men heeft het oock ghesien,
(160) Dat die ’t gebiedt veracht, is waerdichst’ te ghebien:
Het is veel grooter lof verdiende eer te weyg’ren,
Als door geluck tot geen verdiende eer te stey’gren;
En ’t is u wijsheyt, die, dat sy wel draegen kan,
Haer self niet toe betrouwt soo wel als eenich man.
(165) ’t Is waer, Mevrouw, gelieft haer self een Vrouw te noemen,
Maer alsmen van een vrouw, kan boven mannen roemen,
En dat haer groot gemoet de mans te boven gaet,
Soo past een vrouw oock wel een mannelijcken staet.
DIDO. Of schoon het geen ghy seght, al waer mocht zyn, ô Heeren,
(170) En dat ick was bequaem (als neen) om te regeeren,
Seght eens wat Vrouw heeft oyt de toomen van ’t gebiedt
Gevoert, die niet en is ghecomen in verdriet?
BOU. Mevrouw weet immers wel, hoe dat de Amazonen
Sich pleegen in het velt veel moediger te thonen
(175) Als oyt de Mannen deen, hoe dat geen Stadt, of Rijck
Was in de Wapenen of Wetten haers gelijck.
Dees’ hadden sonder Mans de wapens aen ghenomen,
Dees’ waeren sonder Mans in Asia ghecomen,
En wonnen ’t heele Rijck, en dat noyt was geschiedt,
(180) Sy voerden sonder Mans een mannelijck gebiedt.
Mevrouw, daer werdt geseyt, en’t is ons oock beschreven,
Als Nynus * stierf, en hy een Soontje hiet in’t leven,

* Die Koningh van Babilonien geweest is, ende een Soontje achter gelaten hebbende by syn Vrouw Semiramis, soo heeft Semiramis alles lange jaeren geregeert gehadt onder schyn dat sy het Prinsje was, ende haer in bet gbebieden soo wel en moedigh ghedraegen dat sy alle Koningen te boven gingh, ende veel groote dingen uytvoerde.

[p. 8]
Wel moedich, maer noch van die jaeren niet, of kracht,
Dat hy bestieren kon soo grooten Rijck en Macht;
(185) Syn Vrouw Semiramis heeft aengesicht en leden,
Als of sy ’t Prinsje was, fraey weeten te bekleden,
En heeft alsoo het Rijck veel jaeren geregeert,
En meer als eenich Man aen alle kant vermeert.
Heeft die Semiramis, en and’re groote Vrouwen
(190) Haer selven het gebied wel dorven toe betrouwen?
Hoe veel te meer Mevrouw, die soo veel grooter is
Als Orethrea * was, of als Semiramis?
DIDO. Maer siet eens op het eyndt van al die groote Vrouwen,
En gaet van het begin haer leven eens ontvouwen,
(195) Soo sult ghy klaerlijc sien, met my, hoe dat sy all’
Door al te groot gheluck gheraeckt zyn tot haer val.
Heeft niet Semiramis het leven moeten geven
Aen die sy ’t leven gaf, om dat sy wierdt gedreven
Met Goddeloose min, en haer vervloeckten brandt
(200) Wou koelen met haer Kindt en eygen ingewandt?
’t Is waer, men kan wel veel van Orethrea roemen,
Nochtans soo kan men haer niet recht gheluckich noemen:
Want of sy Asia en Pontus hadt getemt,
Sy is nochtans in ’t eynd van Griecken-landt beklemt:
(205) Wanneermen door ’t gheluck is allerhoogst gheresen,
Dan heeftmen allermeest voor ’t ongeval te vreesen.
Den Blixem slaet geen Bergh, die niet verheven staet,
Maer die met haere kruyn tot aen den Hemel gaet.
’t Sal nutter zyn voor ’t Rijck, en voor de Ondersaten
(210) ’t Gebieden aen den Raedt, en aen het Volck te laten,

* De Koninginne van de Amazonen.

[p. 9]
Als dat een swacke Vrouw, die noyt is in het velt,
Noyt in den Raedt geweest, sich in ’t gebieden stelt.
PAN. Mevrouw, wy bidden u, dat ghy neemt in u ermen
Dit Vaderloose Rijck, dat sonder u beschermen
(215) Sijn val voor oogen siet, want daer het Volck regeert,
Daer wert het heele Rijck, en alles omgekeert;
Maer daer ’t op een Hooft steunt, en menichte van handen,
Daer rust een Rijck in onverbreeckelijcke banden.
DIDO. Als weer dat eenich Hooft ’t gebieden niet verstaet,
(220) Soo kruypt door ’t heele Rijck en al de le’en dat quaet.
BOU. Uw’ Mannelijcke moet, en Goddelijcke gaven,
Die boven ons verstant, en ons begrijpen draven,
Betoonen dat alleen de Konincklijcke Kroon
Past op u wijse Hooft: de menschen, en de Goôn
(225) Die zijn u toe gedaen, het Rijck heeft veel verlooren,
Maer nu ghy in de plaets des Koninghs wert verkooren,
Is dit verlies maer winst, ghy waert alleen bequaem
Te volgen naer een Vorst van sulck een grooten naem.
DIDO. Wel aen, op dat het Rijck en Volck sich niet beklagen,
(230) Sal ick de naeckte naem van het gebieden dragen,
Ghy Heeren, het gebiedt: ick sal alleen in schijn,
Ghy Heeren, inder daedt de Opper-heeren zijn.
BOU. De macht van te gebien wert u alleen gegeven,
En ’t is ons eers genoech in u gebiedt te leven.
(235) Den Hemel die u heeft op desen Throon ghestelt,
Die geve, dat u deucht de hoochste jaeren telt;
Die wil u met geluck en heyl genadich seeg’nen,
En laeten op u hooft een Zee van voorspoet reeg’nen,
Op dat dit Rijck door u in Heerschappy en eer
(240) By alle Volckeren van dagh tot dagh vermeer.
[p. 10]
POLU. Hoe sal voortaen dit Rijck in alle glory praelen,
De werelt is te kleyn om in haer enge paelen
Te sluyten dit geluck, danck sy de groote Goôn,
Die altijt nieuwe sorgh weer draegen voor dees’ Croon.
PANI. (245) Den Hemel wil soo’t schijnt tot aen de starren draeghen
De naem van dese Stadt, en heeft een wel behaegen
In ’t bloeyen van dit Rijck, de onvermoeyde faem
Sal d’ heele werelt door omvoeren uwe naem.
Sichéus was als Mars, die liet de waepens woeden,
(250) Ghy sult als Themis zyn, en door de vrede voeden
Dat door de waepens is gewonnen en ’t geweer,
Die ’t wint die heeft veel lof, maer die ’t behoudt noch meer.
ANNA. Soo heeft elck dingh syn beurt hier in dees’ werelts saecken,
Naer droefheyt sietmen vreucht, nae vreucht weer droefheyt naecken.
(255) Het volck dat onlanghs liep als sinn’loos om het graf,
En duysent traenen aen het lijck haers Coninck gaf,
Maeckt nu een bly ghejuych, het Hof dat krielt van menschen,
Elck kompt Uw’ Majesteyt gheluck en voorspoet wenschen.
Den Hemel die staet bly, jae self de Groote Goôn
(260) Die schijnen u gheluck te wenschen met de Croon.
DIDO. Datmen van stonden aen de Tempels en de Koff’ren
Der Priest’ren open doe, en aen de Goôn laet off’ren:
Want daermen het gebiedt niet met de Goôn begint,
Daer sietmen dat de wraeck des Hemels haer verslint.
Dienaer (265) Mevrouw, ick kom vol vrees hier naer het Hof gelopen,
Om Uwe Majesteyt te doen van alles open.
DIDO. Hoe zyn wy dan verra’en? wat zijt ghy soo verbaest?
Segh op, wat dat het is, spreeckt wacker, metter haest.
[p. 11]
Dienaer Ontrent een uyr geleen is hier aen onse stranden
(270) Een groote Vloot, Mevrouw, van schepen komen landen,
Die heeft haer ancker hier gegront op onse Ree,
En maeckt aen alle kant onveylbaer onse Zee.
DIDO. Heeft niemandt konnen sien wat vlaggen dat sy voeren,
Of’t Vriendt, of’t Vyandt is, men moet sich niet ontroeren
(275) Voor dat de noodt het eyscht, is ’t Vyant, sluyt de poort,
Is ’t Vrient, soo haeltse in, dat yemant eens aen boort
Van dese schepen voer, om alles te doorgronden,
En wie dat dese Vloot heeft derwaerts aengesonden,
Of waer van daen sy kompt, men moet eerst seecker zijn
(280) Van ’t quaet, eer datmen sich in vreese stelt of pijn.
BOEL. Wy gaen soo heen, Mevrouw. DID. ô Goôn wat sal dit wesen!
Mijn hert dat is belaen met hondert duysent vresen:
’t Is noodich evenwel dat ick myn vrees bedeck,
Op dat ick door mijn vrees geen grooter vrees verweck.

MERCURIUS, DIDO, ANNA.

MER. (285) ICk Majaas Soon Mercuyr, de opperste der Boden
Van ’t Hemels Hof, en van d’onsterffelijcke Goden:
Ick die al watter wort geboôn in s’Hemels sael,
De menschen bootschap, ick die op en neder dael:
Ick die mijn krachten toon in d’onder-aerdsche poelen;
(290) Ick die de doode weer doe leven en gevoelen:
Ick die de levende kan brengen in het graf,
En doot en leven voer in dese handt en staf:
Kom hier tot u op aerd ghevlogen, om te seggen,
Dat dese Vloot, die ghy siet voor u Haven leggen,
(295) Geen Vyant is, maer die door onweer van de Zee
Geslingert en verstroyt in ’t eynd’ aen dese Ree
[p. 12]
Gedreven is, om soo haer reddeloose schepen
Ontanckert en ontmast, hier aen het Landt te slepen,
En haer van al het geen is noodich te versien;
(300) Men moet d’elendicheyt altyt syn hulpe bien:
Geen deucht is naerder met de Goden te gelijcken
Als de bermharticheyt, daer’t alles voor moet wijcken,
En die d’elendige bermharticheyt bethoont,
Wert met bermharticheyt weer in syn noot geloont.
(305) ’t Bevel des Opper-Godts was dit u te belasten,
Dat ghy als vrienden haer wilt houden en als gasten,
Dat ghy haer alles geeft, het geen tot haere Vloot
Van nooden is, en haer wilt troosten in haer noot.
’t Is een manhaftich Volck dat noyt sal gaen verlooren,
(310) Maer dat tot het gebied des werelts is gebooren.
En schoon haer noch veel ramp en druck hangt over ’t hooft,
’t Gebiedt des Werelts is in ’t eynde haer belooft.
Maer nu den avondt valt, de Son begint te daelen,
’t Is tyt dat ick vertreck. DID. Wat Goddelijcker straelen
(315) Omschenen zyn gesicht, hoe lief’lijck was ’t geluyt,
Hoe aengenaem den reuck, die hem ten mondt vloogh uyt!
Darmen van stonden aen doet twintich stieren slachten,
Datmen haer hulpe bie, en machteloose krachten
Verstercke waer men kan, datmen haer huysen ruym,
(320) En nergens het bevel der Groote Goôn versuym.

[p. 13]

TWEEDE BEDRYF.

AENEAS, ACHATES.

AEN. ICk segh noch eens, Achaet, die eerlijck zyn gebleven,
Zyn veel geluckiger, als wy, die nu noch leven:
Sy hebben met haer doot haer sorgen afgeleyt,
Ons wert van dagh tot dagh weer nieuwe ramp bereyt.
(325) Wy zijn Anchyses quyt, de schepen meest verlooren
In dese laetste storm, wy weten, noch wy hooren
Niet van ons beste Volck, of van de heele Vloot,
En moogh’lijck staen wy self in ’t midden van de doot:
Wy sijn in ’s Vyants Stadt, en binnen haere wallen,
(330) Sy konnen ons terstont met wapens overvallen,
En noch op dese plaets-doen sneuv’len, lieve Achaet,
Myn moedicheyt beswijckt, en al myn hoop vergaet.
ACH. Houd moet, Godinne Zoon, dit’s ’t geen Creusa zeyde
Doen ’g inde jonghste nacht uyt Troyen van haer scheyde,
(335) Doen heeft sy u gespelt al dese swaricheen,
Veel ballinghschap te Landt, veel onheyl op veel Zeen:
Doch dat ghy eyndelijck den Tyber sou’d aenschouwen,
En daer den Opper-Throon van d’heele aerde bouwen.
AEN. ’t Is waer, maer dit is nu alree soo langh geleen,
(340) Ons Volck dat is verstroyt, en wy staen hier alleen.
Maer een dingh evenwel, dat my noch hoop kan geven,
Dat is * ick sie alsins hier afgemaelt nae ’t leven

* Aeneas siet tot Carthago een afbeeldinge, ofte schildery,
van den onderganck van Troyen.

[p. 14]
d’Elenden van ons Rijck, en jammerlijcken val,
’t Gevecht en d’oorlogh, die de faem nu over al
(345) De gansche werelt door op haer trompet uyt dondert.
Sie daer de Griecksche Vorst, het schijnt hy staet verwondert,
En hy gelooft noch niet, schoon dat hy Troyen hadt,
Dat het hem moogh’lijck was, te winnen sulck een Stadt:
Siet Atreus gins te paerdt, en gins Achilles treden,
(350) Die Hector t’hooft komt bien, wat Lant, wat Rijck, wat Steden
Zijn nu niet vol, Achaet, van ons’ elendicheyt?
Siet d’oude Priaem self, syn lodt wert hier beschreyt,
Syn deucht met eer gekroont, daer is noch mededoogen,
En al wat menschlijck is, dat is met ons bewogen.
(355) Maer evenwel ’t is ver gekomen, en wie weet
Of my myn moeder self op aerden niet vergeet?
ACH. Al wie op Goden steunt of machtige Godinnen
Die moet (het gae soo ’t wil) in ’t eynde overwinnen:
De schoone Venus, die u selver heeft gebaert,
(360) Heeft u tot u verderf niet uyt de vlam gespaert:
En lach het nootlodt soo, en was het soo beslooten,
Sy hadt veel liever u in ’t Griecksche Heyr gestooten,
En voor het Vaderlandt doen sneuv’len in het velt,
Dat braeve Helden in een eeuwich leven stelt:
(365) Laet ons de saeck maer aen haer Godtheyt over geven,
En moedich alle quaet en onheyl tegen streven.
AEN. Bedrieght my mijn gesicht, of sie ick gins Cloanth?
ACH. En ick Ilioneus dicht aen sijn rechter handt.
En noch wat verder kompt Haer Majesteyt aen treden,
AEN. (370) O Moeder wilt ons met u Godtheyt overkleden,
Op dat wy buyten vrees soo langh hier mogen staen,
Tot dat wy sien hoe’t sal met dese Helden gaen.

[p. 15]

DIDO, ANNA, ILIONEUS, CLOANTHUS,
Troyaensche Officieren. AENEAS en
ACHATES, staende in een wolck bedeckt.

ILION. ROemwaerste Koningin, wiens naem altijt sal leven,
Soo langh de Son haer licht, sal aen de aerde geven,
(375) Wiens glory noyt en sal verwelcken, of vergaen,
Soo langh als ’t minste stip van s’werelts rondt sal staen.
Die door uw’ waepenen en wijdt-beroemde wetten,
Het allerwoeste volck kont temmen en verpletten,
Die ’t alles overwint wat dat u tegen staet,
(380) En door u deuchden tot den hoogen Hemel gaet.
Wy arm elendich volck, rampsalige Troyaenen,
Die ’t ongenadigh lot altyt weer nieuwe traenen,
En nieuwe jammer baert, wy knielen voor u neer,
En bidden, dat Mevrouw van onse schepen weer
(385) ’t Verderf, en dat sy ons, die door de Zee en baeren
Noch niet verslint en zijn, genaedich wil bewaeren.
Al wat een Koningh heeft dat hanght aen ’t wanckel lodt,
Maer die barmhertich is, die maeckt sich self een Godt.
Wie maer van onsen val gehoort heeft of gelesen,
(390) Die weet, hoe datmen ons niet meer behoeft te vresen,
Die weet, hoe dat ons Rijck verdelght is tot den gront,
Soo datmen naeulijcks weet waer eertyts Troyen stont.
Wy ’t kleyne overschot; zyn aen u kust gedreven:*
Maer onse Vorst, helaes! die is in Zee gebleeven:
(395) En die de vlain, en’t swaerdt, en d’oorloch hadt verschoont,
Daer tegens heeft de Zee haer wreedtheyt noch getoont.
En brenght elendicheyt de menschen tot medogen,
Het allerwreetste mensch moet met ons zyn bewogen.
[p. 16]
Maer hoe wat volck is dit? dat ons niet toe en laet
(400) Te komen op het strandt, dat yeder open staet
Van wegen de natuer? men komt ons waepens thoonen
Aen d’oever van de Zee, daer yeder vry mach woonen.
Soo ghy met menschen lacht, en menschelijcke macht,
Denckt dat den Hemel u noch al veel minder acht.
(405) Wy hebben oock wel eer in gulde eer gebloncken,
Maer nu leyt onse eer verwoest en neer gesoncken
İn Troyens asch, siet toe, dat ghy de Goôn niet terght,
En u geluck niet meer, als ’t draegen kan, en verght:
Wanneer dat ons’t geluck op ’t allerschoonst komt vleyen,
(410) Dan is het allersnoots’ en soeckt ons te verleyen:
Jae die geluckigh is wanneer de Son opstaet,
Kan ongeluckigh zyn eer dat se slaepen gaet.
DIDO. Staet op manhaftigh Helt, en maeckt een eynd van treuren,
U Lieden sal voortaen hier niet als heyl gebeuren,
(415) En vrientschap in myn Hof, toont u nu vry verblyt.
ILION. Hoe is dat mogelijck? wy zijn Aeneas quyt.
DIDO. Ghy moet Aeneas nu met Troyen al vergeten.
CLO. Hadt Uwe Majesteyt syn deuchden oyt geweten,
Sy sou om ons verlies oock self in droefheyt zijn.
DIDO. (420) Men moet met lijdtsaemheyt verwinnen dese pijn.
CLO. De lijdtsaemheyt die veel, en alles kan verdraegen,
Die leyt verwonnen door het groot getal der plaegen.
Dees’ oogen daer wel eer een traenen vloedt uyspatt’,
Die sijn van schreyen moe, van weenen afgemat.
(425) Heeft daerom ’t wreet besluyt der Goôn u willen spaeren,
Aeneas, om dat ghy u graf noch in de baeren
Soudt hebben? maer het schynt, dat Hemel en dat aerdt
Tot onsen onderganck haer krachten saemen paert.
[p. 17]
DIDO. ’k Beken ghy hebt veel ramp en tegenspoet geleden,
(430) Maer hoe de gulde deucht wert heviger bestreden,
Hoe datse schoonder blinckt, ley Trojen niet ter neer,*
Ghy had wel meer geluck, maer minder lof en eer.
Doch dese droefheyt en dees’ pijn te gaen vertellen,
Is met geleden quaet sich op een nieu weer quellen.
(435) Leg af nu alle vrees, en zijt voortaen gerust:
Maer dat mijn Volck u heeft gedreven van de kust,
Is; dat men daeg’lijcks hier voor Vyandt heeft te vresen,
En in de tijdt van noodt moetmen voorsichtigh wesen.
Want geen Mensch is soo wreedt, geen hart is soo verstaelt,
(440) Dat alsser van den val van Troyen wert verhaelt,
En van de doodt van soo veel groot en eed’le Vorsten,
Niet in een traenen vloet medogend’ uyt sou borsten.
Voor my ’k beklaeg u lot, en is u Stadt verbrandt,
Gebruyckt mijn hof, mijn volck, het heele Rijck, en Landt
(445) Is tot u hulp en dienst, en was u Vorst in ’t leven,
En was hy met syn Schip aen dese kust gedreven,
Soo mocht hy in mijn Rijck opbouwen weer een Stad,
Die de gelijckenis van ’t oude Troyen had.

Aeneas komende uyt de Wolck met Achates.

AEN. Haer Vorst, daer ghy naer soeckt, die staet hier voor u oogen.
(450) O Koningin, ghy die alleen hebt mededoogen
Met onse swarigheen, en ons lang afgemat
Van allerhande ramp, ontfangt hier in uw’ Stadt,
Die ons van alle ding ontbloot, en nauw ontslopen
Het Griecksche moort geweer, u huys en hof set open.
(455) ’k Beken dees uwe deucht, die kan by ons haer loon
Niet hebben, maer vertrouwt, dat de alsiende Goôn,
[p. 18]
(So der noch Goden zijn die werck van vroomheyt maecken,
So de rechtvaerdigheyt weet boven te geraecken,
En soo den Hemel sich noch in de deught verblijdt,)
(460) U sullen dees’ verdienst vergelden op zijn tijdt.
Geluckigh is de uyr wanneer ghy zijt gebooren,
Geluckiger die geen, die uyt u mont mocht hooren
De naem van Moeder: Goôn! wat ouders zijn ’t geweest,
Die sulck een eed’le telg voortbrachten! wat een geest
(465) Verciert dit schoone Beeldt! Vrou Juno die moet wijcken,
Jae Venus die moet self de vlag van schoonheyt strijcken
Voor u, ’t volmaeckste werck, dat oyt natuer aensach:
’t Is wonder dat de Son niet stil staet op den dach,
En zijne loop verlaet en snel gewieckte Paerden,
(470) Om u te komen sien, Mevrou, beneed’ op aerden.
Voor my ick heb veel ramp en tegenspoet geleên,
Veel Landen doorgeswerft, en menichte van Zeên
Nu seven Jaer doorploegt, maer danck de groote Goden,
Dat ick in’t eynd noch kom aen uwe Kust gevloden,
(475) Daer d’oude vromigheyt en deucht noch wert bemindt,
En daer d’elendigheyt zijn troost en bystant vindt.
* Daer ick mijn Vrienden vind, en allerliefste panden.
ILION. O onverwachte vreucht. CLOANT. ô lang gewenste handen,
Die ick ootmoedigh kus. ACH. ô onuytspreeckb’re vreucht!
AENE. (480) Die my veel meer als mijn geboorte-dach verheucht.
DIDO. Manhaftig oorlogs Held uyt een Godin gesprooten,
Die ’t wanckel lot wel heeft uyt Rijck en Landt gestooten,
En al ontnomen, ’t geen het had in haere macht
Om u ’t ontnemen, maer wiens Goddelijck geslacht

* Aeneas hiet Ilioneus en Cloanthus welkom.

[p. 19]
(485) En mannelijcken moedt men evenwel siet blincken:
’t Geval mach gelt en goet, maer kan geen moet doen sincken.
Wat zee-verdriet, wat storm, wat onweer, wat gevaer
Drijft u aen desen hoeck? nae dat ghy soo veel Jaer
Hebt wijdt en zijdt geswerft, ick bidd’ laet wy eens hooren,
(490) Of ghy niet uyt Anchys en Venus zijt gebooren?
En die Aeneas zijt, die ’s eertijts heeft gebaert
In Phrygien? voorwaer u Goddelijcken aert
Geeft my daer tekens van, u deucht werdt om gedraegen
De heele werelt door op de gewieckte waegen
(495) Van d’onvermoeyde Faem, ’t is nu al langh geleên,
Dat ick den onderganck van soo veel groote Steên
En Troyen hebb’ gehoort, dat ick hebb’ hooren spreecken
Van u, en hoe ghy pleecht door ’t Leger heen te breecken
Der Griecken, en gelijck een blixem neder sloegh
(500) Al wat u tegen stont, soo datmen naeuw genoech
Van uwe dapperheyt en deuchden wist te roemen.
De Griecken mosten self u recht-manhaftich noemen,
En gaeven u meer lof, als haere Vorsten nae:
Maer wie by Goden staet in haet of ongenae,
(505) Die arbeyt te vergeefs. Nu sou ’k wel vorder vraegen,
Hoe ’t sich ontrent den val van ’t Rijck heeft toe gedraegen,
En hoe die schoone Stadt wel eer ’t cieraet en lof
Van ’t Asiaensch gebiedt verandert is in stof.
Maer siet de nacht kompt aen, ’t is tijt dat wy gaen treden
(510) Nae binnen, en ghy daer u afgematte leden
Met spijs eerst wat ververscht, daer nae sult ghy ’t verraet
Der Griecken, en’t bedrogh van ’t Paerdt, en d’ heele staet
Des Oorloghs van ’t begin wat naeder my ontdecken,
En hoemen Hector met een koorde voort sach trecken,
[p. 20]
(515) En slingeren door ’t bloedt, gebonden aen het radt
Der waegen, daer Achill ten pronck van ’t heyr op sat:
Wie dat Ulisses was, en van zijn loose streeeken,
Wie Ajax, en hoe hy niet machtigh was in spreecken,
Maer in de waepenen, hoe Priaem is vermoort
(520) In ’t aensien van de Goôn, aen wat voor strandt of oordt
Ghy eerst gekomen zijt, en doen in ’t kort verhaeling
Van al u ongeval, elenden, en u dwaeling.
Mijn hert dat brandt van lust, en kan niet stille staen,
Voor dat het heeft gehoort hoe Troyen is vergaen.

VENUS. CUPIDO.

VEN. (525) O Zoon, in wiens gewelt mijn opperste vermogen
En al mijn krachten staen, ghy die de minne boogen
En ’t vlammend’ schutwerck voert, ghy die de groote Goôn,
Jae self den Oppergodt hebt onder uw’ geboôn,
Ick kom ootmoedigh u om uwe bystandt smeecken:
(530) Ghy weet wel lieve Soon, en kont niet tegen-spreecken,
Hoe dat Aeneas nu veel Jaeren is geplaegt
Van Junoos bitt’ren haet, door zee en sandt gejaegt:
Ghy weet het, en ghy hebt my dickwils helpen schreyen.
Nu is hy hier in ’t Hof, en gaet sich toebereyen,
(535) Om met de Koningin aen een Banket te gaen,
Maer Juno met haer Stadt, die staet my noch niet aen.
Soo vind’ ick dan geraen de Koningin t’ ontvoncken,
En haer door nieuwe min soo ver te maecken droncken,
Dat sy Aeneas en zijn liefde meerder acht
(540) Als Juno, en geen Godt op haer sal hebben macht,
[p. 21]
Als ghy alleen. Hoe dit ’t bequaemste kan geschieden,
Sal ick’u nu (let wel) op ’t korste gaen bedieden.*
Wanneer Aeneas om zijn liev’ Ascaentje sendt,
Maeckt ghy dan, dat ghy daer of by zijt, of ontrent:
(545) Ick sal hem, als hy slaept, om het bedroch te decken,
Of op Idalien, of mijn Cythera trecken,
Schiet ghy zijn aengesicht en eygen wesen aen,
En maeckt u desen nacht op mijn versoeck Ascaen:
Om, als de Koningin u op haer schoot sal setten,
(550) En u sal deylen van de spijs en de banketten,
En u omhelsen sal, en kussen voor u mondt,
Dat ghy onwetende haer geven soud een wondt,
En ’t soete min vergift ten boesem in soud’ blaesen,
En haer betoveren de spijs, en al de glaesen
(555) Met een verborge vuyr, op dat, als ’s eet, of drinckt,
De liefde in haer borst noch dieper daelt en sinckt.
CUP. ’k Sal, als een Kindt behoort, gedienstigh uyt gaen voeren
U wil, en last, en al mijn doosen om gaen roeren,
Om ’t allerkrachtigst’ kruydt, dat in mijn min-hof wast,
(560) Te soecken tot dit werck: dat maer u Godheyt past,
In tijts Ascaentjen in een diepen slaep te wiegen,
VEN. Ick sal met hem terstont soo na Cythera vliegen,
Laet vry op my gerust all’ dese sorgen staen.
CUP. Soo word’ ick op u last van Minne-godt Ascaen.

p. 22]

DERDE BEDRYF,

DIDO, AENEAS, ILIONEUS,
CLOANTHUS, ANNA.

AEN. (565) DEwijl Uw’ Majesteyt ter neder is geseten,
En vol verlangen wacht om d’onderganck te weten
Van Troyen, en hoe’t Rijck van Priaem is te grond
Verdelght door ’t Griecks bedrog, en door de loose vond
Van een Godtsdienstich Paerdt, en d’ overgroot elende,
(570) En jamm’ren, daer dit Rijck sijn mogentheyt in ende,
Die ’k met myn oogen sach, en nauwelijcks ontquam,
Wanneer het alles wierd in een gemeene vlam
Vernielt, en uytgeroeyt: wat mensch, hoe wreedt gebooren,
Kan sonder traenen dit vertellen, of aenhooren?
(575) Oock is het middernacht, en ’t vallend’ star cieraet,
Dat aen het daelen is, raet dat men slaepen gaet.
Doch zyt ghy soo belust om onse swaericheden,
En uytterste elend my hooren te ontleden?
Hoe wel my ’t herte yst, en vande droefheyt sluyt,
(580) Soo sal ick evenwel het u gaen leggen uyt.
De Griecksche Vorsten, die door oorlogh en gevaeren
Nu moe, en afgeslaeft, heel buyten hoope waeren
Om Troyen in haer macht te krijgen, mits het lot
Haer self oock tegen viel, die maecken op ’t gebot
(585) Van Pallas haer Godin, een Paert soo groot van leden
Gelijck een bergh, en om dees’ schalckheyt te bekleden
Soo veynstmen of het was een heyligh’ offerhandt
Die haer behouden sou geleyden in haer Landt.
[p. 23]
’t Gerucht dat wert gelooft, wat doen de loose Griecken?
(590) Sy vollen ’t Monster op met waepenen en piecken,
En ’t braefste oorlogs Volck dat in haer Leger was,
En maecken van den buyck een mann’ en waepen cas,
En in de plaets van weer naer Griecken Landt te wijcken,
Soo gaense met ter sluyck na Tenedos toe strijcken,
(595) Dat over Troyen leyt, en schuylen onder ’t Landt.
Wy meynden dat haer Heyr was langh van onse strandt,
En Zee gekosen hadt: men set de poorten open,
Elck een is even graegh om uyt de Stadt te loopen
Naer ’t Dorisch Leger toe, en naer het leege strant,
(600) Daer men den Oorloghs-Tent tien jaeren hadt geplant.
Hier seydense lagh ’t Heyr der Griecken neer geslaegen,
Daer quam Achilles met syn groote Oorloghs-waegen,
En voerde ’t Leger aen, gins ley wel eer de Vloot,
Wat verder vochten sich de braefste Helden doot:
(605) Weer and’ren staen verbaest, de grootheyt aen te schouwen
Van ’t Paert tot haer bederf en onderganck gebouwen;
Als of het was een gift Minerva toe gewijdt,
En loopen langhs het strandt nu veylich wyt en zijdt.
Thymetes aldereerst, die raedt de wal te scheyden,
(610) En binnen Troyen het bedriegh’lijck Paert te leyden.
Men weet niet, of hy dit heeft door bedroch gedaen,
Dan oft nu was de tijt, dat Troyen moest vergaen.
Maer Capys en al wie dat beter was beraeden,
Die seyden, of dit Paert is met veel Volck gelaeden,
(615) Of ’t is een nieuwe vondt der Griecksche listigheyt,
Of laagen die den schalck Ulysses heeft geleyt.
Het zy wat dat het zy, laet ons ’t verraet ontdecken,
En van een hooghe plaets het Paert in Zee doen trecken,
[p. 24]
Of geven ’t aende vlam, of tenten met geweer
(620) De holte van den buyck, en slaen ’t verraet ter neer.
Het Volck dat is verdeelt, d’een helt aen Capys zyde,
En raet, dat men de gift der loose Griecke myde.
Een ander wederom, die drijft in ’t tegendeel
Dat men behoort het Paert te slepen na ’t Casteel,
(625) En setten ’t op den Burgh van Troyens vege wallen.
Hier is in ’t eerst een strijt van woorden om gevallen,
Tot dat men naderhandt veel teeckens heeft gesien,
Die door haer vremd’ gesicht ons scheenen te gebien,
’t Schijnheylich Paert met macht naer onse Kerck te voeren.
(630) Hier op soo raeckt het Volck en d’heele Stadt in roeren,
Men haelt de muer om ver, en scheyt de wal van een,
Daer ’t Monster door sou gaen, dat met zyn groote le’en
Niet door de poorten kost, elck een die valt aen ’t wercken,
En vliegen in haer doot met d’aldersnelste vlercken.
(635) Het Paert tot ons bederf, en ondergangh gemaeckt,
Dat styght ter Vestingh in, tot dat het eynd’lijck raeckt
In’t midden van de Stad by Pallas hoogen Tempel.
O Vaderlant! O Goôn! ’t bleef vier mael op den drempel
Der poorte stille staen, de waepens en ’t metael
(640) Klonck vier mael in den buyck, wy echter altemael
Geblindthockt door het lot, en door de veege tyden
(Die niemant tegens wil der Gooden kan ontmyden)
Die vaerender me voort, en rusten niet, voor dat
’t Rampsalige gedrocht was midden inde Stadt.
(645) Soo viel den avont, en de Son die was geweecken,
Maer eer de silv’re Maen quam in haer plaets gestreecken
Met haer gesternde sleep, soo was de Griecksche Vloot
Voor Troyen al gelandt, en Sinon die ontsloot
[p. 25]
Doen heymelijck het Paert, dat mans en waepens braeckte,
(650) Tot dat een groot getal in d’open lucht geraeckte.
Doen overvielense de Stadt, die lach versmoort
In dronckenschap en wijn, sy vliegen na de Poort,
En slaen de wacht ter neer, en setten alles open,
En laeten dadelijck de Griecken binnen loopen.
(655) Dit alles is gebeurt ontrent de middernacht,
Wanneer de eerste slaep de afgesloofde kracht
Der menschen weer ververscht, als ick in myne droomen
Sach Hector nae mijn bed al schreyende toekomen,
Zijn hayr van bloet geklist, zijn lichaem vol gewondt,
(660) En baert heel morslich om syn doo bestorven mondt,
My dacht ick sprack hem aen, en wou hem alles vraegen,
Doch hy sweeg stil, en heeft het geensins acht geslaegen:
Maer haeld’ een diepe sucht uyt syn bedroefde borst,
En riep, Goddinne-zoon, vliegh op, ’t is tijt, ô Vorst
(665) Dat ghy den brandt ontvlucht, de Grieck staet op de mueren,
En ’t hooge Troyen kan nu dus niet langer dueren.
Ghy hebt aen ’t Vaderlandt genoech u deugt betoont,
En was manhaftigheyt met het geluck geloont,
En had een mensche handt dit Troyen kunnen houwen,
(670) ’t Was dese vuyst alleen, daer ’t sich op kon betrouwen.
Vlucht nu met ’t heyligdom, en soeckt een ander Lant,
Daer ghy een nieuwe Stadt en d’oude Goden plant.
Soo sprack hy, en heeft self my ’t eeuwigh vuyr gegeven.
’t Gekerm dat op de vest en wallen wiert bedreven,
(675) Groeyt ondertusschen aen, en ’t schrickelijck gedruys
Van waepenen dat dringt tot in mijn Vaders huys.
Doen schoot ick uyt mijn slaep bedwelmt en buyten sinnen,
Onwetend’ wat ick sou gaen maecken of beginnen,
[p. 26]
Of hoe ’t met Troyen stondt, ick trock de wapens aen
(680) Gereet om in mijn doot voor ’t Vaderlandt te gaen,
En dacht men kan noyt meer eer met zijn doot verwerven
Als met een bloedigh swaert in ’t harrenasch te sterven.
Terstont komt Iphitus en Ripheus aen mijn sy,
En noch veel anderen die voegen sich daer by.
(685) Kom, seyd’ick, laet ons gaen, daer sy het dichste vechten,
Men kan verwonnen hoop niet als met wanhoop rechten:
Ghy siet hoe dat het luck is van ons afgekeert,
Maer ’t is geen dapper man, die ’t luck niet overheert:
Hier op soo vliegen wy door swaerden en door piecken
(690) In een gewisse doot, een menichte van Griecken
Die sneuvelen, ’t gaet al in ’t eerste voor de windt,
En ’t scheen dat het geluck weer ons was toegesindt.
De moort, de swarigheên, de neerlaeg, en de klachten
Van die nacht kan geen mensch begrijpen met gedachten.
(695) De oude Stadt die valt, en Troyen gaet te grondt,
’t Wert alles neergemaeckt, of deerelijck gewondt.
Geen Jaer getal hoe hoog, geen Kinderen, geen Vrouwen,
Hoe machteloos sy zijn, die ’t leven mogen houwen.
Den ouden Koning self wert met zijn gryse haer
(700) Van Pyrrhus neergemaeckt, by ’t God-gewijd Autaer.
Ick met mijn Vader en mijn Soontje zijn ’t ontvloden
Met noch een hand vol Volcks, die door ’t bestier der Goden
Behouden zijn uyt ’t vuyr, en schrickelijcke vlam.
Maer eer dat ick, helaes! op dese Kusten quam,
(705) Heb ick mijn Vader, die ’k vermits zijn oude daegen
Op dese schoud’ren had uyt vuyr en swaerd gedraegen,
Verlooren, al mijn raed, en troost in swaerigheên,
Soo dat ick nu ter tijt, heb niemant als alleen
[p. 27]
Een Soontjen van mijn bloet ontrent van negen Jaeren,
(710) Die (soo ick hoop) de Goôn tot beter luck bewaeren.
DIDO. Waer is doch dese Prins, mach ick hem hier niet sien?
AEN. ’t Is eer voor hem, Mevrouw, zijn dienst te mogen biên.
Dat men hem daad’lijck haelt, hy is in Rijck noch Steden,
Maer opgevoet op Zee. Mevrouw die wert gebeden,
(715) Dat zy zijn plompigheyt doch wat verschoonen wil.

Cupido wort in de gedaente van Ascanius door Cloanthus binnen geleydt.

CUPIDO, DIDO, AENEAS, ANNA, ILIONEUS.
CLOANTHUS, PANDORA,

CUP. IS dat de Koningin? CLOANT. Ja Prins. CUP. Wel aen stae stil,
Laet mijn nu selver tot haer Majesteyt toe treden,
Dit is mijn Moeder self, geen mensch heeft sulcke leden.
DIDO. Wel Prins, wel moedigh Kindt, wat doet ghy al in ’t Hof?
(720) Had ick nu oock een Prins, die met u kon om lof
Of spelen met den Bal, of met de pylen schieten.
CUP. Indien ’t met pylen was, ick sou de eer genieten,
En draegen winnaers naem: maer weerom met de handt,
Of bal, was ick het quyt, men kaets maer op het Landt,
(725) Daer ick altijt op Zee van jongs af heb gevaeren.
DIDO. Wel schiet men dan in Zee, of op de losse baeren?
CUP. Jae, als een Vogel komt gedreven over ’t Schip,
Die schiet ick uyt de lucht, of als een steyle klip
Van ver sich open doet, terstont myn boog gespannen,
(730) Ick schiet veel verder als de aldersterckste mannen,
Ick schiet na’t vaentje toe, datter de mast af kraeckt,
Wie weet of ick de Goôn wel niet en heb geraeckt?
[p. 28]
AEN. Mevrouw, ghy hoort het syn noch Kinderlycke reden.
CUP. Neen Vader, het is waer, it is noch niet lang geleden,
(735) Dat ick een Vogel schoot van boven uyt de Lucht,
Vlack door de vleugels heen, en dat noch in de vlucht.
DIDO. Hoor Prins, ick sal in ’t Hof een Doelen laeten maecken,
En soo ghy weer het wit van verre te geraecken,
Heb ick een goude boog en pyl voor u bewaert,
CUP. (740) Om ’t houwens. DIDO. Ja Prins en daer boven noch een Paert,
Een deegen, en een hoedt vol alderhande veeren,
En soo ghy wilt dan noch een pack vergulde kleeren.
CUP. O Boog en goude pyl ghy zijt gewonne goet,
Mevrou ghy lechter toe. DIDO. Past dat g’u best maer doet.
(745) Zijn ed’len aert, die schynt al door aen alle kanten.
AEN. Men moeter van ’t begin de rechte deugt in planten.
DIDO. Natuer heeft self geplant de deught in ’t edel bloet.
AEN. Maer deught vergaet, en sterft, die niet wert aengevoet.
DIDO. Het edel bloet laet sich met geen ondeucht verderven.
AEN. (750) Den Hemel geev’, dat hy in eer en deucht mach sterven.
CUP. Meent Vader my, ick ben noch immers al te jongh.
DIDO. Voorwaer de soete re’ên van zijn beleefde tongh
Doen al de swaricheén van Troyen my vergeten.
Myn Heer, dat ghy van ’t lot zijt uyt u Ryck gesmeten,
(755) En uyt u Landt, is hert, maer die sich na de tydt
Kan voegen, en syn pyn geduldig draegt en lydt,
Die voelt maer halve pijn, ghy moet u niet meer quellen
Met Troyens droevich eynd, maer uyt u sinnen stellen
Al wat u ziel bedroeft; ’t is maer een halve man,
(760) Die neersinckt onder ’t jock, en ’t quaet niet dragen kan.
Ghy sult van nu voort aen met my in ’t Hof hier leven,
En al het geen dit Rijck tot ons vermaeck kan geven,
[p. 29]
Sal tot u wellust syn, de oeff’ning van de Jacht,
Is hier vermaeckelijck, en wert hier veel geacht.
(765) ’k Heb al mijn volck belast, het jacht-tuyg te bereyden,
En soo ’t mijn Heer belieft my in het bos te leyden,
En volgen mee de Jacht, hy sal my eer aen doen.
AEN. Ick vinde groot vermaeck te Jagen in het groen,
Maer d’eere van Mevrouws geselschap te genieten
(770) Dat is my meer vermaeck, als duysent herten schieten.
Ick neem de nodingh van Mevrouw gedienstich aen,
Maer nu sal met verlof u Dienaer heenen gaen,
Om Uwe Majesteyt haer rust niet te beletten.

Aeneas binnen

DIDO. Pandoor dat men terstont in ordere doe setten
(775) Het purp’re Ledicant met peerlen ingeleyt,
De Koninglijcke Zael op ’t prachtigst toebereyt,
En voort door ’t heele Hof, alwaer de Vorst moet treden,
Sult ghy met een Tapijt van goudt de vloer bekleden:
Maer laet hem dese nacht noch in de Hof-zael gaen,
PAN. (780) U Majesteyts bevel wert soo van my gedaen.

DIDO, ANNA.

DIDO. DEwijl dat al het volck nu van ons is geweecken,
En dat de tijdt en plaets ons toelaet vry te spreecken,
Soo moet ick, Anna lief, de gronde van mijne ziel
(’t Geen tot op dese uyr de schaemte wederhiel)
(785) Aen u, mijn tweede selfs vrymoedich gaen ontdecken.
’k Beken, soo ras ick heb de Goddelijcke trecken
En dapp’re moet gesien van den Troyaensche Vorst;
Soo is het minne-vuyr gesoncken in myn borst,
Dat daer nu leyt en blaeckt met sulcke heete straelen,
(790) Dat het de eerbaerheyt kan naeuw’lijcks meer bepaelen.
[p. 30]
Syn onversaechtbaerheyt, en mannelijck gemoet,
Die toonde, dat hy was meer dan van menschen bloet.
Blooharticheyt die is het alderseeckertst’ teecken
Van een oned’len aerdt, die nergens is gebleecken
(795) In hem. O groote Goôn! O Moeder van de min!
Had ick nu niet geprent soo vast in hert en sin
De liefde t’eenemael uyt dit gemoet te bannen,
En na Sichéus doodt myn noyt met and’re Mannen
Te koest’ren in de min, dees’ was hy, dees’ alleen,
(800) Daer ick in ’t echte bedt en huwelijck mee sou treên:
Dees’ sou het vry gemoet van Dido konnen sluyten
In banden van de min, hier gingh ick my te buyten,
Of nergens: Ick gevoel weer d’ oude minne gloet:
Maer liever eer de schaemt en eer uyt myn gemoet
(805) Sou wijcken, wenschten ick, dat d’ aerd’ my in sou swelgen:
Ja dat Jupijn my met syn blixem sou verdelgen
Na Plutoos swarte poel, daer Dagh noch Son oyt blinckt,
Maer ’t jammerlijck gehuyl, en klaegen deerlijck klinckt.
Neen, syt gerust Siché, ghy hebt myn hert beseten,
(810) Soo langh ghy hebt geleeft, ’k sal u oock niet vergeten,
Schoon dat ghy rust in ’t graf, de rechte liefde leeft,
Schoon dat de liefste helft door’t sterven haer begeeft.
ANNA. Sult ghy dan, Suster lief, u jeucht en beste daegen
Verslyten in getreur, en in geduerich klaegen?
(815) Sult ghy noyt Kind’ren sien, de vreugt van ’t echte bedt?
Hebt ghy de liefde soo uyt hert en sin geset?
Of meent ghy, dat Sicheus sich daer noch mee bekommert,
Of syn begraeven asch? u Ziel die is belommert
Met noodeloose sorgh. En nu ’t de min u raet,
(820) Ick bid, dat ghy de min doch nu niet weder staet.
[p. 31]
Bedenckt eens hoe ghy sit by d’alderwoeste Volcken,
Hoe dat gedurich aen weer altijt nieuwe wolcken
Van oorlogh op u Rijck aendringen, de Barceen,*
En Numidiners kont ghy niet weerstaen alleen.
(825) Maer als dien grooten Helt met ons te velt sal treden,
En stercken met zijn macht ons heyr, wat Rijck, wat Steden
Kan ons dan tegen gaen? my dunckt ick sie dees’ Stadt
Hier door op ’t hooghst verheft, ja tot het Sterren-padt
Geresen met haer kruyn door sulcke huw’lijcks banden.
(830) Siet dat ghy maer versoent de Goôn met offerhanden.
Maer nu ’t gesternten is al meer als halver baen,
En morgen sal men vroeg weer na het Jacht-bos gaen,
’t Is tijdt, dat haer Mevrouw wat tot de slaep begeve.
DIDO. De slaep wert van de min en liefde weg gedreve.
(835) De rust valt nimmermeer in een verlieft gemoet.
ANNA. Misschien of g’in u droom de lusten niet en boet,
Die ’t brandende gemoet nu soo in min doen blaecken.
DIDO. Ach! wou de slaep-Godt my doch soo geluckigh maecken,
Ick wenschte nimmermeer t’ontwaecken uyt dien droom:
(840) Den droom is vry, en geeft de lusten vollen toom:
Men heeft sich voor geen mensch of quade tong te wachten,
En evenwel ’t vermaeck dat heeft de selve krachten,
Of mogelijck de slaep noch schoot in mijn gesicht.

DIDO gaet binnen.

ANNA. Voorseecker sal haer min hier werden door verlicht:
(845) Hoe is zy nu gestelt om haer beloft’ te houwen,
Die sy Sichéus deed’ van nimmermeer te trouwen?
Als ick van trouwen sprack, sy scheen op mijn verstoort,
En nu soo wert haer hert, en ziel door min vermoort.
[p. 32]

DIDO komt wederom.

O minne-Godt hoe swaer is liefde om te draegen
(850) Voor een ontvonckte Vrouw, die treuren moet en klaegen,
En decken haere min, en sticken in den brandt!
Of soo ’s haer hert ondeckt in oneer en in schandt
Moet vallen; waerom heeft natuer ons enger wetten
Als aen de mans gestelt? sal liefde ’t hert verpletten,
(855) En moet de eerbaerheyt en schaemt, noch syn voldaen,
En een verliefde Vrouw al quynende vergaen?
Wert dan het Vrouwe hert met heeter brandt ontsteecken?
En sal het van geen pijn of liefde mogen spreecken?
Wat reden dat een Vrouw de vryheyt niet en heeft,
(860) Dat sy, gelijck een man, haer min te kennen geeft?
Of waerom heeft de min met ons geen mededoogen?
Daer komt noch rust noch slaep in mijn verliefde oogen:
Waer dat ick leg, of rust, of sit, of gae, of stae,
Hy blijft voor myn gesicht, en volgt my altydt nae:
(865) Ick kan myn dullen brandt niet stillen of niet blussen,
Als met een snelle vloedt van hondert duysent kussen.
Ach! sach ick maer de Son weer in het Oosten staen,
Soo mocht ick soo terstont met hem uyt jaegen gaen,
En ryden aen zijn zyd, en soo mijn oog vermaecken,
(870) En sien geduerich aen, dien ick niet aen mach raecken.
O Gever van de min, en oorsaeck van myn pijn,
Quetst doch syn hert oock met het selvige venijn.
Ick sal myn lichaem op het cierelijck’st doen kleden,
En toonen hem ontbloot de aengenaemste leden,
(875) En die een Vrouw gebruyckt tot voedtsel van de min,
Om hem, soo’t moog’lijck is, te treffen in syn sin.
[p. 33]
Maer waer voert my de min? waer soud’ ick toe geraecken?
Neen, Dido, neen, ghy moet u dulle liefde staecken,
Eer het vergiftigh quaet door al de leden kruypt,
(880) En eer dat ghy ’t gevoelt, tot in het merg toe sluypt.
Wie d’eersten aenval van die heete minne-toortsen
Stantvastich kan weêerstaen, wert meester van die koortsen;
Maer als de min in ’t hert een diepe wortel schiet,
Sy brengt geen mensch alleen, maer Goôn in haer gebiet.
(885) Weg min, weg liefde, neen, jae, voort uyt mijn gedachten,
Ey neen, komt doch weêrom, en wilt dit ja niet achten.
Hoe, zinneloose Vrouw, roept ghy de min weérom?
Mijn driften kaetsen my gelijck een lichte blom.
O min! schoon dat ick u soeck uyt mijn hert te drijven,
(890) Soo wensch ick evenwel dat ghy moogt Meester blijven:
Ick sal soo veel ick kan u moedigh tegen gaen,
Om dat ick weet dat u geen vrouw kan wederstaen.
Hoe sult ghy dan de min, en dulle rasernyen
Noch dieper in u borst, en herte laeten glyen?
(895) Maer schoon genomen ghy Aeneas al bemindt,
Hoe weet ghy of u min by hem wel weerliefd’ vindt?
Beraedt u wel. ô Goon! wat helpt een Vrouw beraeden
Die eynd’lijck swichten moet, en binnen werd gebraeden
Als van een koockend’ vuyr? ick schaem my voor dees reên,
(900) Schoon dat het niemant hoort, en dat ick ben alleen.
Sal dan een snoode min mijn schaemte soo ontbinden,
Dat ick sal naem, en faem, en eer slaen in de winden?
Neen, schoon de Minne-Godt noch duysent pylen schoot
In dees’ verliefde Borst, hy schoot noch d’eer niet doot.
(905) ’t Is beter geyle lust een kleynen tijdt te derven,
En met een goede naem en faem te mogen sterven.
[p. 34]
Maer dulle liefde die gaet boven goeden raedt:
Ick sie en prijs het goet, maer volg en doe het quaedt.

VIERDE BEDRYF,

ILIONEUS.

=== ILION. EEr dat den Dageraet met haer vergulde straelen,
(910) De nevels en den damp van ’t Star-hof had doen daelen:
Eer het gewolde Vee ging graesen in het velt,
Eer met syn fel geschreeuw den Beyr het Bosch ontstelt,
Liep heel Carthago uyt, met honden en met netten,
Om ’t Bosch aen alle kant t’ omringen en besetten.
(915) Daer snuff’len Bracken by, en Jagers wel versien,
Die helpen ’t schuwe Wilt van alle kant aen ’t vlien.
De Koningin quam self met haere sleep gereden
Gelijck als een Godin, op prachtichst haere leden
Aen alle kant verciert, met silver en met goudt,
(920) Soo datse als de Son blonck door het heele woudt.
Den Troyschen Adel, en Aeneas die verselden
Oock self de Koningin, uytmuntend by die Helden
In schoonheyt en in pracht, gelijck de groote Maen
By kleynder sterren doet, die aen den Hemel staen:
(925) Maer naeuw begon de Jacht, of’t woudt begon te huylen
Van donder, regen, wind, elck soeckt het te ontschuylen.
Ick swerm vast gins en weer, doch raeck in ’t eynd’ van’t padt
Soo dat ick nu niet weet te raecken in de Stadt.
Ick stae alhier rondom in bosschen en in boomen,
(930) En weet noch by de Vorst noch by syn volck te komen.
Maer stil: wat sie ick daer bewegen in de bla’en?
My dunckt dat de Princes komt hier na toe gegaen.
Ick schuyl mijn wat in ’t loof.

[p. 35]

ANNA, ILIONEUS.

ANNA Heeft liefde sulcke krachten!
O Goôn! hoe kan een mensch sich voor die quael dan wachten!
(935) Ick weet de Koningin heeft lang haer lust bestreên,
Om soo het moog’lijck was haer min te overreên:
Een heete minne-vlam had wel haer ziel bewoogen;
Maer evenwel zy hield’ haer eer en plicht voor oogen;
De min bekoort haer wel, maer wederom de eer
(940) Die wederstaet de min, en doet zijn tegenweer.
s’ Heeft alles uytgestaen, het geen een vrouw kan lijden,
Om soo het moog’lijck was de liefde te ontmijden:
Maer ach! hoe kan een Vrouw twee Gooden wederstaen?
Ick voel mijn swackheyt selfs, als my die koorts komt aen.
(945) Neen, Dido, ’t is niet vreemt, dat ghy hebt moeten swichten
Voor hem, die in hem draegt de beste minne-schichten:
De deught, de dapperheyt, en edelheyt van aerdt,
Waer door hy een Godin, ’k laet staen dan U is waerdt.
Ghy reed quansuys ter Jacht, maer hoe saegt ghy na ’t jagen?
(950) Ghy hạdt u hert en sin alleen op hem geslaegen.
En als g’een vriend’lijck oogh van hem genieten meugt,
Dat is u blijdste vangst, en aldergrootste vreugt.
De Vorst die jaegt het wilt, en volgt de snelle Hinde,
Ghy loopt het wilt voorby, en volgt slechts u beminde.
(955) ’t Sy waer dat u ’t geval nu ’t samen heeft gevoecht,
’k Geloof ghy hebt u min ten vollen daer vernoegt:
Maer hoe kom ick gedwaelt in dese nare hoecken?
Ick weet naeuw waer ick weer de Koningin sal soecken;
’k Sie niemant van mijn volck, ’k sie Tyrier, noch Troyaen,
ILION. (960) Behalven dat Mevrouw hier heeft een Dienaer staen.
[p. 36]
ANNA. Hoe staet ghy daer mijn Heer, ick meynd’ alleen te spreecken,
Maer hoe komt ghy doch hier soo van de weg geweecken?
ILION. Ick denck gelijck Mevrou, door onweer en door windt.
ANNA. Maer waer liet ghy de Vorst, en waer bleef doch zijn Kindt?
ILION. (965) In ’t midden van ’t gebergt hebb’ ick haer beyd verlooren.
ANNA. Waer bleeft ghy onderwijl? ILION. In een vervallen Tooren.
En waer Mevrouw? AN. Ick school hier ergens in een hut,
En was verblijt dat ick maer selver was beschut.
ILION. Waer was de Koningin? AN. Ick sach van ver haer rijden.
(970) Ontrent de Vorst, maer hadt genoech het selfs ’t ontmijden
Laet ons langs dese Beeck, en dit geboomte gaen,
My dunckt ick sie gints aen haer Edellieden staen.

DIDO en AENEAS sittende in een Hol met groente cierlijck toegemaeckt.

AEN. Ick sal de Koningin noch hier wat laeten rusten,
En ick sal onderwijl my noch wat gaen verlusten
(975) In ’t Velt, het weder is nu ’t eenemaelt gestilt,
En na het quaetste weer soo siet men ’t meeste wilt.
Maer waer lal ick myn volck, en al de Jagers vinden?
Waer of de Netten staen? waer of de snelle winden?
Waer of de bracken syn? maer stil het dondert weer,
(980) ’k Sie vier, ô goede Goon, wie komt hier tot my neer?

MERCURIUS, AENEAS.

MER. Aeneas wat is dit, laet ghy u hier vervrouwen,
En staet de min ten dienst? of soeckt ghy hier te bouwen
Een Stad? waer leyt u hert? waer sinckt dat edel bloet?
Dat ghy hier voor de eer uw’ minnelusten voet?
[p. 37]
(985) Heeft nu een schoone Vrouw op u soo veel vermoogen,
Of kan u’t flonckeren van twee bevallig’ oogen
So ver vervoeren, dat ghy ’t Roomsche Rijck vergeet,
En sulck een grooten hoop in ydelheyt besteet?
U Moeder, daer het al in schoonheyt voor moet swichten,
(990) Heeft u tot tweemael toe uyt d’ allerdichste schichten
Van ’t Griecsche heyr gehaelt: maer niet met desen sin,
Dat ghy met Dido soud u koest’ren in de min:
Maer gantsch Italien, en d’allerwoetste Landen,
Die swanger van gebiet in heeten oorlogh branden,
(995) Door kracht van Wapenen soud’ brengen in u macht.
En d’ heele Werelt door het hoog beroemt geslacht
Van Teucers ed’le stam manhaftig voort soud setten,
En alle Volckeren doen beven voor u wetten.
’t Is self den Opper-Godt, die my dit heeft belast;
(1000) Maer soo ghy op geen eer, of groote dingen past;
Of selver u ontsiet door soo veel moey’lijckheden
En arbeyt op den Troon van ’t aersch gebiet te treden:
Soo siet doch op. u Kindt, en op u liev’ Ascaen,
Die vast in jaren groeit, en moedicheyt neemt aen,
(1005) Dien het Romeynsch gebiet by ’t noot-lot is gegeven,
Door wien u naem en roem in eeuwicheyt moet leven.
Gae, neemt dit stuck by ’t werck, en staeckt u sotte min,
Loop, soeck Italien, en vat een hooger sin.

Mercurius wegh.

AEN. O overwreede last! moet ick van hier dan vlieden?
(1010) Ja, ’t is Jupijn die my dit selver doet gebieden.
Wat rampen treffen my!
Aen d’ een zijd strijdt de min, en weer aen d’ ander zy
[p. 38]
’t Bevel der groote Goôn: soo ick mijn min wil houwen,
Soo moet ick het bevel der groote Goôn mistrouwen.
(1015) En volg ick haer bevel, soo quets’ ick min en woort:
En blijf ick hier, soo syn de Goôn op my verstoort:
Sal ick mijn Kints geluck en eygen eer dan haeten?
Sal ick de Koningin en mijn Meestress’ verlaeten?
’t Verstant dat staet hier stil.
(1020) Hoe twijffel ick dan noch te volgen s’ Hemels wil?
Had ick een vrije wil ick deed’ ’t bevel der Goden:
Maer nu heeft my de min mijn vrije wil verboden.
Daer sie ’k Mercurius, en daer mijn Dido staen,
En moet beyd’ Goôn en Kindt, of mijn Meestress’ verraên.
(1025) O Zee vol ongelucken!
Waer sal u ebb’en vloet noch mijn gedachten rucken?
Voort, voort, Aeneas, gae, ’t is veel te lang beraên:
Voor al moet het bevel der Goden syn gedaen.
Ja ’k volg den Hemel voor een mensch, ick gae soo heenen:
(1030) Maer hou, daer komt de min, en trapt my op de teenen,
En hout my voor ’t gesicht de aller wreedste doot,
Die Dido sterven sou, indien ick van haer vloot.
Waer heen sal ick my keeren?
Ick moet of Rijck en Kindt of mijn Meestress’ ontbeeren.
(1035) Ick terg de Goôn tot wraeck, of mis mijn Koningin;
Het opgaen van mijn eer is ’t sterven van mijn min.
Nochtans soo moet ick hier het een of ’t ander kiesen,
En moet Italien, of mijn Meestress’ verliesen:
Dit ’s wel een droeve keur, maer evenwel de eer
(1040) Moet voorgaen voor de min, hoewel dat ick hier zweer,
Dat ick gedwongen scheyd’, mijn Dido, van u stranden,
En niet lichtveerdighlijck de min verbreeck haer banden.
[p. 39]
Wat raedt dan om dit stuck te stellen in het werck,
Dat het de Koningin, of de Princes niet merck?
(1045) k’ Sal door mijn Oversten het Volck aen strand doen leyden,
En lasten haer de Vloot stilswijgens te bereyden
Met Zeylen, Anckeren, met Kabels, en Geweer
Om soo gereet te syn op d’eerste wind en weer:
En dat sy noch voor ’t eerst de oorsaeck wat bedecken
(1050) Van dees’ toerusting’ en dit heymelijck vertrecken:
Ick sal my midd’lerwijl onthouden in het Hof,
En als de liefde schijnt het krachtigs’, breecken of.
Maer een verliefde Vrouw is qualijck te bedriegen;
Ick vrees dat het gerucht in ’t Hof sal overvliegen.
(1055) Wat raedt dan om een Vrouw, die dul is van de min
Met reden t’ondergaen? waer vind ick een begin
Om my t’ ontschuldigen? hoe derf ick haer genaecken?
Ick sie het minne-vuyr noch branden op haer kaecken.
Maer evenwel de last der Goôn moet zijn voldaen,
(1060) Ick gae eer dat ’s ontwaeckt, en spreeckt my weder aen.

*DIDO ontwaeckt in het hol.**

DIDO. Mijn lief, my dunckt ghy zijt soo ver van my geweecken,
Ey naedert my doch wat. Wel hoor ick u niet spreecken!
Wat ’s dit? ’k en voel u niet. Of syt ghy weg gegaen?
Och jae, ick sie de Son weer in haer straelen staen:
(1065) ’t En is niet vremdt dat my de slaep soo heeft bedroogen,
Alsoo voorleden nacht in mijn verliefde oogen
Geen slaep gevallen was, ’k heb beter in dit wout
Gerust als in een bed of ledekant van gout.
Geen Hof of geen Paleys kan ons genoegen geven,
(1070) De Herders doet haer staf veeltijts geruster leven,
[p. 40]
Als ons den Scepter doet. Een Herderlijck gewaet
Is beter als een kleet dat stijf van peerlen staet.
Indien een Herder wist wat sorgen datter schuylen
In ’t Hof, hy sou zijn stroo voor geen Tapijten ruylen.
(1075) De Goden syn oock hier, men kan soo wel in ’t groen,
Als op een goud Autaer syn Offerhanden doen:
Mach ick maer met de Vorst voortaen in liefde leven,
’k Wil gaeren Rijck, en Kroon, en Scepter overgeven.
O wonderlijcke kracht der liefde! ick die eerst
(1080) Iarbas heb versmaet, die wijdt en zydt hier heerst,
Veel Vorsten heb ontseyt, en niemant wilde hooren,
Heb op een Vremdeling, die alles heeft verlooren,
Soo hert en sin geprent, dat ick in d’ eerste gloet
Geen Meester blyven kon van mijn ontvonckte bloet.
(1085) ’k En sie zijn Paert hier niet, waer of de Vorst mach wesen?
De liefde laet niet naer oock ’t veylichste te vresen:
Maer waer toe dese vrees? de Vorst is op de Jacht.
Maer of hem had een Leeuw, of Tyger omgebracht?
Hoe vol is oock de min van noodelose sorgen:
(1090) In een verliefde Ziel leyt altyt vrees verborgen.
Daer komt mijn Suster aen, ’k sal wel uyt haer verstaen,*
Of sy de Vorst niet heeft te boswaert in sien gaen.

DIDO, ANNA.

DIDO. Wel Suster, waer van daen? AN. Gints uyt die Eycke-boomen.
DIDO. Hebt ghy de Vorst oock niet ontrent die streeck vernoomen?
ANNA. (1095) Gints by de koele bron is hy my stracx ontmoet,
Soo ’t scheen bedwelmt van sin, verbaest in zijn gemoet,
En op een hooge saeck verruckt van zijn gedachten.
DIDO. Alleen? AN. Alleen, Mevrou. DI. Wat moet de min al wachten?
[p. 41]
Waer heen nam hy zijn weg? AN. Recht na het strant toe heen.
DIDO. (1100) Een kille vrees beklemt mijn bloedt en al mijn leên.
Alleen! recht naer het strandt! bedwellemt van gedachten!
De spraeck begeeft my schier, sou hy dan oock wel trachten
Stilswygend’ met zijn Vloot te zeylen van mijn kust?
Al wat gebeuren kan dat maeckt my ongerust.
ANNA. (1105) Mevrouw, van sulck een Vorst soo quaede vrees te voeden?
DIDO. De liefde heeft veeltijts het allerquaetst vermoeden.
De liefde siet wat ver, en werdt yet ras gewaer.
ANNA. De liefde stelt sich wel in noodeloos gevaer.
DIDO. Geen reden helpen my, mijn vrees kan niet verlichten,
(1110) Voor ’k weet wat datter schort, of wat men wil verrichten.

CLOANTHUS, AENEAS.

AEN. Ick ’t wijffel niet Cloanth’, of alles is volbracht,
Wat aengaet onse Vloot om dees’ aenstaende nacht,
Soo ’t uyt het Westen waeyt, noch zee te konnen kiesen,
En hier op dese Kust geen tijdt meer te verliesen.
CLOA. (1115) Al wat de Vorst my heeft belast, dat is gereet,
En sonder dat een mensch, ja selfs het Boots-volck weet,
War datter gaende is: de maets syn op de schepen;
Maer onbewust, waer dat ghy haer na toe sult slepen.*
De masten syn gerecht, en voorts de heele Vloot
(1120) Leyt zeyl-ree, soo maer slechts de wind na ’t Westen schoot.
AEN. Ghy hebt u plicht volvoert getrou, als ghy waert schuldich;
Wat voorts de windt aengaet, die moet men nu geduldich
Afwachten, midderwijl soo geef ick u ’t bewindt
Van alles, en beveel aen u mijn lieve Kindt:
(1125) Soo ras als ’t moog’lijck is, sal ick oock selver komen:
Want hoe’k hier langer toef, hoe ’k meerder heb te schromen,
[p. 42]
Dat eynd’lijck noch in ’t Hof sal dringen dit gerucht.
Vertreckt, de Koningin komt gins, ’k werd al beducht.

DIDO, AENEAS, ANNA, PANDORA,

DIDO. Trouloose, dorst ghy hier noch in mijn oog verschijnen?
(1130) Of meende ghy dit werck te decken met gordijnen
Van veynsery? ô neen, het schelmstuck is te groot;
Den aenslach is ondeckt, en alles is ontbloot.
’k Weet niet, hoe ’t moog’lijck is, dat ’t ghy hebt dorven hoopen
Stilswygens van mijn kust met sulck een Vloot te loopen,
(1135) En by ’t ontstuymigh weer, en bulderende Noordt,
Te soecken door de Zee soo onbekenden oordt.
En heeft noch min, noch trouw, noch Dido, die moet sterven
De allerwreedste doodt, als s’ u sal moeten derven,
Op u soo veel gewelts, dat ghy dit reysen staeckt,
(1140) Tot dat de wind en weer, de Zee weer vaerbaer maeckt?
Dat self oudt Troyen stondt met zijn verheven wallen,
En dat men Priaems stam in glory noch sach brallen,
Sou ’t wel geraeden zijn nae Troyen toe te gaen
In dit onstuymigh weer? ick laet Italien staen.
(1145) Hoe vlught ghy dan van my, en sult ghy die verlaeten,
Die liever d’heele aerdt, als u alleen sou haeten?
Vindt liefde sulcke loon? dit ’s immers al te wreedt,
Dat ghy soeckt u geluck, in die u lieft haer leedt.
Ick bidd’, ô Vorst, ick bidd’, jae ’k bidd’ u om dees’ traenen
(1150) (Die tot medogentheyt de wreetste herten baenen)
Ick bidd’ om onse trouw, en om u rechterhandt,
Daer mee ghy u soo vast hebt aen mijn min verpandt;
[p. 43]
Of soo der yetwes is waer in ick u beliefde,
Of soo mijn liefde oyt u met wat soets geriefde,
(1155) Heb medelyde met uw’arme Minnaress’
(Want ick verdien niet meer de naem van u Voogdess’)
En is noch in u hert een plaetsje voor gebeden,
Laet ick doch niet vergeefs mijn klachten daer besteden;
Maer staeckt doch dese reys, en set die uyt den sin,
(1160) Is.’t niet om Didoos wil, soo doet het om haer min.
Om u soo is op my heel Africa gebeten,
Jae self myn eygen Volck, om u heb ick vergeten
Mijn achtbaar’ eerbaerheyt, het suyverste cieraet,
Waer door een kuyssche Vrouw tot aen de Sterren gaet.
(1165) Seg Gast, wien wilt ghy my nu tot een proye laeten?
’k Seg Gast, om dat my nu de naem niet meer kan baeten
Van Man of Echt-genoot, wien geeft ghy my tot buyt?
Maer waerom dese smaet niet met het stael gestuyt?
Of wacht ick dat mijn Brôer verwoesten komt mijn wallen,
(1170) Of my Iarbas sal met wapens overvallen;
En my die hem eertijts heb trots ontseyt mijn min,
In plaets van Koningin nu maecken zijn Slaevin?
Sach ick slechts maer een Kindt, in wiens gesicht en wesen
Aeneas uwe deught, of schoonheyt was te lesen,
(1175) Hier spelen in het Hof: dat soud my in mijn pijn
Noch eenighsins tot vreugt, en tot verlichting zijn.
AEN. Mevrouw, ’k beken ’t is waer, ick sal oock altijdt prijsen
U goedertiere deught, die ghy my aen kondt wijsen
In duysend’ weldaan, my hier in u Hof gedaen:
(1180) Daer voor sal oock Mevrouw in mijn gedachten staen;
Soo lang als my mijn ziel toelaet aen yets te dencken,
En my de swarte doot sal in haer winckel wencken.
[p. 44]
Maer wat de saeck betreft, ick seg met weynich reên,
Dat ick noyt heb gehoopt met veynsen te bekleên
(1185) Dit vluchten, noyt heb ick my soo aen u verbonden,
Dat met dit door te gaen, de trou sou syn geschonden.
Ach! was de wil der Goôn, en ’t noot-lot soo gestelt,
(Dat nu en u en my met ongelucken quelt)
En mocht ick leven na mijn eygen welgevallen:
(1190) Ick stonde op dese uyr weer binnen Troyens wallen,
En boude weder op het afgebrande Hof
Van Priaems hooge stam, om soo weer nieuwe lof
Te soecken uyt dees’ asch, maer ’t schijnt de staele wetten
Van het onfeylbaer lot sich om geen mensch versetten.
(1195) Soo last my nu Apol na ’t Roomsche Rijck te gaen:
En wie kan sonder straf der Goden wil weerstaen?
Hier is mijn Vaderlandt, mijn liefde, mijn verlangen:
Blijft ghy aen ’t hoog Casteel van u Carthago hangen?
En kan u het vermaeck van dese schoone Stadt
(1200) Hier houden? seg Mevrouw, wat reden isser, dat
Ghy ons benijt, dat wy Italien bewoonen,
En ons al oude deught en dapperheyt daer toonen?
Soo dickwils als de nacht het Aerdrijck overdeckt
Mer duysternis en dauw, werd ick met schrick geweckt,
(1205) Dan van mijn lieve Kindt, dan van mijn sael’ge Vader,
En nu, ’k sweer by de Goôn, is self Mercuyr noch nader
Verschenen voor mijn oog, die alle my gebien,
Dat ick op ’t spoedighste na ’t Roomsche Rijck moet sien.
Laet af dan u en my met klachten dus te quellen,
(1210) ’k Sou meer naer uwe min, als naer Italien hellen,
Stondt het in mijne keur: neemt met de Goôn gedult,
Die schuldigh is door haer, is buyten alle schult.
[p. 45]
DIDO. Troulooste die der leeft, noch Venus was u Moeder,
Noch Vader een Dardaen, noch Minne-God u Broeder.
(1215) Maer d’alderhartste Klip, die heeft u voort geteelt.
Ghy hebt een Tygers borst gesoogen en gestreelt.
Want waer toe meer geveynst, en niet recht uytgesproocken?
Heb ick door myn geschrey zijn hert wel eens gebroocken?
Heeft hy wel eens gesucht, als ick soo bitter kreet?
(1220) Sijn oogen wel verdraeyt, om al mijn deerlijck leet?
Wat seg ick eerst? wat laetst? ô Goôn, kont ghy ’t gedoogen,
En siet ghy ’t schelm-stuck aen met u al siende oogen?
De oude trouwicheyt is nergens meer op aerdt.
Heb ick hem met zijn Volck niet van de doot bewaert?
(1225) Heb ick hem in mijn Rijck niet ’t grootste deel gegeven?
Maer waer was doen mijn sin, en mijn verstand gebleven?
Ick lief, ick brand, ick raes, ick woedd’, ick hol, ick dol,
Nu komt Mercuyr, seyt hy, en dan komt weer Apol,
En al om dese last op aerden uyt te voeren.
(1230) Quansuys of dese sorg den Hemel kon ontroeren;
En stooren hare vreed’. Gaet, gaet, ick hou u niet,
Gaet, soeckt een Rijck, door soo veel onweer en verdriet.
Maer evenwel ick hoop, (soo noch de Goden leven,
Die de rechtveerdicheyt alleen wert toegeschreven)
(1235) Dat ghy, ô wreede, sult in ’t midden van de Zee
Noch dragen uwe straf, en roepen dickwils wee.
Ick hoop als ghy sult syn in ’t midden van de klippen
Verzeylt, dat Dido dan noch dickwils op u lippen
Sal leggen, maer vergeefs, waer dat ghy strandt of Landt,
(1240) Ick sal u volgen met een toorts die schrick’lyck brandt:
En als de bleecke doot myn Lichaem sal ontzielen,
Sal noch myn naere geest u soecken te vernielen,
[p. 46]
En als een schaduw syn van dit voorgaende quaet,
En hangen in u sin, waer dat ghy gaet of staet:
(1245) ’k Sal ’t hooren na mijn doot, en ’t sal mijn vreugt dan wesen
Dat ghy omringt sult syn met hondert duysent vresen.
AEN. Mevrouw! DIDO. ô wreede!

ANNA en PANDORA brengen DIDO, die hier mede van haer selven valt, wegh.

Goôn! my dunckt dat sy verflaeut.
AEN. Hoe wert mijn bange ziel van alle kant benaeut?
Mijn Dido! ach! kost ghy met u verliefde oogen
(1250) In desen boesem sien het innerlijck medoogen;
En hoe dat yeder traen, die vloeyde langs u wang,
My in het herte snee, en immers viel soo bang
Als u! ja banger: ’k weet, ghy soud het my vergeven,
En niet aen my de schult, maer aen den Hemel geven.
(1255) Ach Dido! mocht ick u noch vallen eens te voet,
En mijn genegentheyt voor d’ allerlaetste groet
Opoff’ren met een hert vol alle dienstbaerheden:
Maer of ick dan op nieu wierd’ van de min bestreden?
Die noch niet ’t eenemael gedooft is in dit hert;
(1260) Dat was voor haer en my maer weerom nieuwe smert.
Vaer wel, mijn Dido, ’k gae, want waer toe langer beyden,
Daer ick doch in het eynd van u sal moeten scheyden!
Ghy weer het groote Goôn, hoe nood’ ick haer verlaet,
En hoe s’ in ’t binnenst van mijn hert geschreven staet.

ANNA.

ANNA. (1265) O Goôn! wat wil dit syn! waer sal ’t in ’t eynd noch henen!
De Koningin doet niet als schreijen en als weenen
[p. 47]
Van liefde, die haer hert en ziel en sin verkracht:
En evenwel de Vorst die slaet dit geensints acht.
Geen liefde, geen geschrey; geen klacht kan hem bewegen;
(1270) Want het bevel der Goôn dat leyter strijdigh tegen.
Hoe hem haer liefde perst, soo perst hem noch veel meer
De liefde van syn Kindt, en ’t opgaen van zijn eer.
Wat heb ick nu al sorg en pijn op my geladen,
Dat ick de Koningin heb tot dees’ min geraden!
(1275) ’k Sal evenwel noch eens voor ’t laetste by hem gaen,
En sien, of ick hem niet kan houden daer van daen.

AENEAS.

O wreede min! hebt ghy op ons soo veel vermogen,
Dat ick weer tegen wil werd door u kracht bewogen,
En wanckel! doch kan self den Opper-Godt Jupijn
(1280) Verlaten ’s Hemels Rijck, om by een vrouw te syn,
En moet den Donder-Godt, daer ’t alles voor moet beven,
Sich selven aen de min verwonnen overgeven:
Is ’t vreemt, dat ick gevoel dit lieffelijcke quaet,
En om een Koningin een Werelts Rijck verlaet?
(1285) Als ick het voorbeelt volg van d’aldergrootste Goden,
Wie seyt dan, dat ick derf vertreden haer geboden?
Maer wie heeft aen Jupijn oyt kunnen yets gebien?
Gelijck als hy nu my gebiedt van hier te vlien?
Ach Dido! dat de wind, die my van dese Kusten
(1290) Moet brengen, nimmer woey en eeuwichlijck bleef rusten!
Wat glans vertoont sich daer? ’t is weer de selve Godt,
Die my heeft aldereerst gebracht dit wreedt gebodt.

[p. 48]

MERCURIUS, AENEAS.

MER. Goddinne-Soon, hoe lang sult ghy van liefde rasen?
Hoort ghy niet hoe naer wensch de Weste winden blasen?
(1295) Siet ghy niet wat gevaer, wat ongeval, wat noodt
U dreygen, soo ghy hier blijft leggen met u Vloot?
De Koningin door haet en liefde aen het woeden,
Gaet zwanger van verraet; en soeckt yets quaet te voeden,
Alree ter doot bereyt, en die de doot veracht,
(1300) Geen schelmstuck is soo groot, of’t wert van hem volbracht.
Vlucht doch met dese wind, ja vliegt van dese stranden;
Ghy sult de heele Zee van Fackels op sien branden,
En rondom dese Kust in rep en roeren staen,
Soo ghy maer dit gety en windt voor by laet gaen.
(1305) Gaet dan, betrouwt geen vrouw, die altijt wispeltuyrigh
En noyt of selden in haer liefde is geduyrigh.
AEN. O heyl’ge Godt! wie dat ghy sijt of wesen meught,
Wy volgen u bevel met blijdschap en met vreught.
U, Dido, sal ick noch voor ’t laetst dees’ traenen geven,*
(1310) Soo langh ick leven sal, soo sult ghy staen geschreven
In ’t binnenst’ van mijn hert: vaert wel in eeuwicheyt,
Het is den hemel die ons van malkand’ren scheyt.

[p. 49]

VYFDE BEDRYF.

DIDO. ANNA.

DIDO. ACh Anna lief! ghy siet; hoe zy met groote hoopen
By een vergadert syn, gereet om uyt te loopen,
(1315) Hoe dat de wind haer dient, Aeneas met zijn sleep,
En al zijn Oversten die syn alreede scheep.
Had ick oyt sulcke pijn of droefheyt konnen vresen,
Ick soud daer tegens nu dan oock gewapent wesen:
Maer d’ onverwachte slagh verdubbelt my het quaet:
(1320) Doch Suster, ick versoeck, eer dat ghy van my gaet,
Dees’ laetsten dienst van u, en sonder meer: gaet heenen,
Valt hem noch eens te voet, misschien of hy u weenen
Meer achten sal, dit syn de wapens van een Vrou:
Ick smeeck hem nu niet meer om zijn voorgaende trou,
(1325) Die hy geschonden heeft, of dat hy ’t Rijck onbeere
Hem toegeleyt by ’t lot, laet hy maer weder keere
Een kleynen tijd, dat ick mijn dulle min wat stil,
Wat uytstels, en niet meer, is ’t geen ick van hem wil,
Tot dat mijn droeve lot my metter tijdt sal leeren*
(1330) Mijn liefde, die ick noch niet machtigh ben, verheeren.
Dit is de laetste dienst, die ick van u begeer,
En niet vergeten sal voor dat ick leg ter neer.
ANNA Al wat Mevrouw begeert, heeft sy maer te gebieden.
DIDO. Gaet dan en doet dit noch eer hy komt weg te vlieden,
(1335) De tijdt die lijdt nu niet dat ghy hier langer wacht.
ANNA O Goôn! of ick gehoor mocht krijgen op mijn klacht!

Anna binnen.

[p. 50]
DIDO. Nu voel ick eerst wat ramp dat Dido is beschooren,
Nu ben ick ’t eenemael geschonden en verlooren:
Want schoon mijn Suster gaet, die Vyand is te trots,
(1340) ’k Weet, sy sal hem niet meer bewegen als een rots:
Ach arme Koningin! wat sult ghy gaen beginnen?
Wat uytkomst of wat raedt is voor u te versinnen?
Sal ick Iarbas, die ’k wel eertijts hebb’ veracht,
En trots heb afgeseyt, wanneer ick noch in macht,
(1345) In eer en kuysheyt blonck, versmaet en uytgestreecken,
Nu selver aensoeck doen, en om zijn huw’lijck smeecken?
Of sal ick den Troyaen gaen volgen en syn Vloot?
Quansuys om dat sy my, die haer in haere noot
Soo goedertieren was, soo trouw in ’t eynde loonen,
(1350) En sulcke danckbaerheyt voor al mijn wel doen toonen.
Maer neemt, ick wilde al, wie sal my laeten gaen?
Hoe soud’ dien wreedaert, dien hoveerdigen Troyaen,
Een uytgelacche vrouw nu op syn schip begeeren?
Verloore Koningin, waer heen sult ghy u keeren?
(1355) Sterf Dido, maeckt u ziel van dese bangheyt los,
En schreyt en klaecht dan voort in Venus Martel-bos.
O lieve Suster, ghy zijt oorsaeck van mijn qualen;
Ghy hebt my eerst geraen mijn Vyand in te halen
Hier in het Hof, ghy hebt my tot de min geport,
(1360) Door u onnoos’len raed leg ick in ’t quaet gestort.
Mocht Dido buyten blaem en buyten echt niet leven,
Gelijck de Dieren doen, die in de Bosschen sweven,
En dese pijn ontgaen? maer dit is nu te laet;
Wie sterven wil en kan vermeestert licht zijn quaet.
[p. 51]
(1365) Gints komt mijn Suster aen, ick sal dit droevig peynsen
Door uytterlijcke vreught haer soecken te ontveynsen.

Anna wederom uyt.

ANNA Mevrouw ’k heb u versoeck en klachten hem gedaen,
Met all’ ootmoedicheyt hem soecken t’ondergaen:
Maer hy bleef onbeweegt, het nootlot stopt sijn ooren,
(1370) Dat hy na geen geschrey, of geen geween kan hooren:
’t Is al vergeefs gekermt, en al vergeefs geweent;
Wanneer het hert door ’t lot van binnen is versteent.
En even eens gelijck de felle Noorde-winden
Een harden ouden eyck t’saem soecken te verslinden,
(1375) En met een groot gedruysch te rucken uyt sijn grond,
Indien hy niet heel diep of vast gewortelt stondt:
Soo stormden ick op hem, nu socht ick het met schreyen,
Dan weer met dreygen, dan met smeecken en met vleyen;
Maer ’t was al te vergeefs, hy sach mijn tranen aen,
(1380) En bleef gelijk een Klip gantsch onbeweeg’lijck staen.
DIDO. Nu Suster, zijt gerust, ick heb een wegh gevonden,
Die my ontbinden sal van mijne minne-wonden;
Of stellen hem terstont weer in mijn macht en handt.
Hier is een Priesterin ver uyt het Mooren-landt
(1385) Aen ’t eynde van de Zee, die door haer Toover-dichten
Kan alles wat sy wil uytwercken en verrichten:
Dees’ kan de herssenen, die dul van liefde syn,*
Genesen, en sy weet weer and’ren met de pyn
Te plagen; dese doet de naere Geesten komen
(1390) Uyt haere graven; dees’ doet groene essche bomen
Afwand’len van ’t gebercht, de Zee staet voor haer stil,
En d’ heele ’Tover-konst past op haer woordt en wil:
[p. 52]
Dees’ heeft aen my belast tot asch toe te verbranden,
Al wat ick van dien schelm noch hier heb in myn handen,
(1395) Zijn wapens, zijn geweer, zijn kleed’ren, zijn gewaedt,
Voor al zijn Schildery, die ick meest vloeck en haet.
Dit, seyt de Priesterin, sal myne pijn verlichten:
Gaet ghy in ’t heymelijck een stapel houts oprichten,
Heel stil in ’t binnenste van ’t Hof, en d’ open Lucht:
(1400) Want ick sou van dit werck niet gaerne syn berucht.
ANNA Mevrouw ick gae; waer ick u pijn maer kan versachten;
Geen doot, noch geen gevaer, dat ick niet sal verwachten.
DIDO. Gaet hy dan door Jupijn? gedoogt ghy dit goe Goôn
Dat nu een vreemdeling beschimpt myn Rijck en Kroon!
(1405) Raeckt al het wapentuyg niet daad’lyck op de wallen?
Sal hem myn Borgery, en Stadt niet overvallen?
Kom Borgers, Borgers kom, vat Toortsen in de handt,
Ruckt Kielen van de werf, brengt Wapenen aen Strandt,
Set alle Zeylen by: voort, voort, gehoonde zielen,
(1410) Wreeckt uwe Koningin, en volgt hem op de hielen.
Waer ben ick? wat is dit? wat nieuwe dullicheyt
Beneemt my mijn verstant! ’t is tydt dat ghy beschreyt
U onheyl, Dido, maer te laet om u te wreecken;
Dit is de man die noyt sou zijn beloften breecken:
(1415) Dit is zijn trouwe min, dit is zijn rechter handt,
Dit is hy, die men seyt, dat mee voerd’ uyt syn Landt
Het Heyligdom der Goôn, om haer vernielde Kercken
Weer in een ander Landt Gods dienstich op te wercken;
Dit is hy die men seyt dat op syn schoud’ren nam
(1420) Zyn oude Vader, en hem bergde uyt de vlam.
Was ick niet machtigh hem van een te laten rucken?
Kost ick Ascaen niet doôn en kappen ’t lyf aen stucken,
[p. 53]
En hebben hem zijn kindt gedischt tot een bancket?
Zijn volck, zijn vloot en al in vier en vlam geset?
(1425) En had ick het gedaen, wat wasser aen gelegen?
Had ick slechts Vaer, en Kindt gemoort met eenen degen,
En al zijn Volck vernielt, zijn heele Vloot verbrandt,
En dan mijn self ontzielt met dese rechter handt.
O Son, ô Werelts oog! voor wien niet blijft verborgen!
(1430) En ghy, ô Juno, die ter herten neemt met sorgen
Het huwelijcks krackeel, en van myn ontschult weet:
En ghy Tysiphone, op wraeck en straffen heet:
En al wat vloecken meer in Plutoos Kercker schuylen,*
Wraechgierich, swart van moordt en ’t gruwelycke huylen:
(1435) Hoort doch myn jongste klacht, en neemt de wraeck-sucht aen,
En wilt op hem alleen all’ uwe straffen laen.
Doch soo het nood-lot spelt, dat desen Schelm moet landen,
Soo laet hem dadelijck met Wapenen aenranden
Een wrevelmoedigh Volck, verkeert hem zijne Throon
(1440) In ballingschap en angst, daer hy zijn lieve Soon
Niet meer omhelsen mach, maer schandelyck moet wycken,
En al syn vrinden sien veranderen in lycken:
Dat hy noyt vrede tref, maer altydt sy vol schrick
Voor nieuwe Wapenen, en niet een oogenblick
(1445) Mach blyven in syn Rijck, maer vol ellenden sterven,
Eer dat syn sterf-dagh komt, syn lijck het aerdrijck derven,
En leggen tot een aes van Vogelen en ’t Vee,
Dit is mijn laetst’ versoeck, en doot-geverfde beê.
En ghy mijn Tyriers, op haer en haer geslachten
(1450) Verbittert, soeckt altydt met waepenen en krachten
Te wreecken dese hoon, treedt noyt in een verbondt.
Ick wenschste, dat ghy my dees’ gift in ’t graf noch sondt.
[p. 54]
O dat doch uyt mijn asch een wreecker voort mach koomen,
Die de Dardaens vervolgh, en Mars met met volle toomen*
(1455) Laet woeden tegens haer, en haere stam verdelg
Nu, namaels, en altydt, tot d’alderlaetste telg.
Dat Zee mach tegens Zee, en Stranden tegens Stranden,
Volck tegen Volck in haet en dullen Oorlog branden.

ANNA, BARCE.

ANNA Wel Barce, hebt ghy nu mijn meyning wel verstaen?
BAR. (1460) Jae, maer nochtans, Mevrouw, ick bender in begaen.
Ick weet wat min vermach bysonder in de vrouwen,
Geen vier, noch vlam, noch swaerd, noch zee kan haer weerhouwen:
Als een verlaeten vrouw in toorn en liefde brant,
Daer wanhoop tegens min sich op malkand’ren kant,
(1465) Soo is geen felle noort, geen blixem soo te vreesen,
Geen vlam, geen pijl, die uyt de aengereckte peesen
Met kracht komt aengesnort als dese dullicheyt:
Sy luyst’ren na geen reên, noch hooren na bescheyt:
Maer soecken door den toorn haer self in ’t stael te storten;
(1470) Ick vrees de Koningin sal ons en haer verkorten,
En door dees’ offerhand ons soecken te verraen:
Sy spalckt twee oogen op, die als twee vlammen staen,
Haer kaecken sidderen, haer aengesicht en wangen,
Die sijn met vlacken en met doot-verw overhangen;
(1475) Dit sonderling gelaet, dat heeft yet gruw’lijcks voor.
ANNA Neen Barce, sijt gerust, en geeft aen my gehoor.
BAR. Mevrouw, ick seg noch eens, ick heb een quaet vermoeden.
ANNA Den Hemel die wil ons voor vorder quaet behoeden.
[p. 55]
Neen Barce, s’is vol hoop en thoont een bly gelaet,
(1480) De Priesterin die heeft belooft door desen raedt
Te stillen al haer pijn, of hem haer weer te geven,
Of maecken dat sy noyt meer sal in liefde leven.
Recht ghy de stapel op, als ick u heb geseyt,
En maeckt, dat alles is tot d’offerhandt bereyt.
(1485) Men moet het alles aen de vlammen overgeven,
Ja tot het minste stip, dat van hem is gebleven,
Tot dat het al tot asch verteert is en tot stof.
Gaet ghy vast hier mee voort, ick gae soo weer na’t Hof.*

BARCE.

BAR. Mijn handen schricken om het Autaer aen te raecken.
(1490) U Hemel is bekent wat dat ons sal genaecken.
Wie weet, of ick misschien hier niet een stapel bouw,
Die ick eer langen tijt sal aensien met berouw.
En of (mijn tong die gruwt de woorden uyt te spreecken)
De Koningin haer self niet in den brandt wil steecken,
(1495) En al wat sy noch heeft van dien trouloose man,
En wreecken ’t op sijn beelt, en alwaer dat sy kan.

DIDO, BARCE.

DIDO. Hoe Barce, zijt ghy hier noch besich? Gaet heen treden
Naer de Princes, en seght, dat sy besprenckt haer leden
Met heylich water, en haer hooft met d’ offerbandt
(1500) Bewimpel, en terstont kom by dees’ offerhandt.

Barce wegh.

DIDO. Dit is mijn sterf Thoneel, hier eyndig’ ick mijn leven,
Komt swaert, maer Dido niet tot desen dienst gegeven:
Dringt u in dese borst, en sprenckt dit lijck cieraet
Met mijn onnosel bloet dat voor u open staet.
[p. 56]
(1505) O bedt! dat aller eerst mijn kuyscheyt sach bevlecken;
Ghy sult dees’ schanden weer met Didoos bloet bedecken.
O aengenaem gewaet, en uytverkoore kleedt!
Soo lang den Hemel en mijn droeve lot dit leedt:
Ontfangt voor ’t laetst mijn ziel, maeckt dat ick werd ontslagen
(1510) Van al mijn sorg en smert: ick heb mijn levens dagen
Niet sonder eer voleynt, en altijt met mijn moedt
Veroverreyckt gehad mijn Konincklijcke goedt.
Maer nu soo sal mijn geest, die niet is te bepaelen,
Met grooter glory naer den diepen Afgront daelen.
(1515) ’k Heb in mijn levens tijt geluck genoech gehadt:
In eer, en macht sien staen, mijn Vesten en mijn Stadt,
Sicheus gewroocken, van mijn Broeder straf genomen;
En was maer den Troyaen niet aen mijn strandt gekomen,
’t Geluck dat had te veel op mijne zyd geweest.
(1520) Nu sal ick maecken, dat de heele Werelt leest
Van mijn manhafte doot. Sal ick dan moeten sterven,
En van dien wreên Tyran myn wraecke moeten derven?
Ja, Dido, sterft, ghy hebt gelijck een Man geleeft,
Toont, dat u oock de ingedt in ’t sterven niet begeeft.

ANNA, BARCE.

BAR. (1525) Daer leyt de Koningin gevallen in zijn degen.
ANNA O Goôn! sy is alree ter aerde neer gezegen.
BAR. Mevrouw, dit heb ick u te vooren wel geseyt
ANNA Sy heeft door goede hoop ons alle beyd’ misleyt.
Laet ons ons ongeluck nu t’ samen hier beklagen.
BAR. (1530) En ons onnoselheyt den Hemel voor gaen dragen;
Want heel Carthago, al het Volck, en ’t heele Rijck
Sal meynen, dat wy syn de oorsaeck van dit lijck.
[p. 57]
ANNA Wanneer den Hemel ons wil ongeluckigh maecken,
Geen mensch en kan ’t besluyt der groote Goden staecken.
(1535) Seyd’ dit de Priesterin? is dit de offerhandt?
Is dit gewaet en kleedt gestoocken in den brandt?
Most ghy u Suster noch in ’t eynde soo verraden?
Laet ick my voor het laetst met kusschen doch versaden,
En drucken uwe borst met aengesicht en mondt,
(1540) My dunckt ick voel noch aem, en leven door de wondt.
Hebt ghy dit lijck-autaer my selver laten stellen?
En mocht ick u oock niet in dese doot versellen?
Mijn Dido! had ghy my tot dit bancket genoot;
Soo had ons een geweer, een uyr gebracht ter doot.

ANNA, BARCE: BOULEPHORUS, POLUMETES
PANISTOR, den Raedt van Carthago.

BOUL. (1545) O Hemel, wat is dit! wie heeft de moordt bedreven?
BARC. Soo men onnoselheyt de schult van ’t quaet kan geven,
Ben ick hier oorsaeck van. ANNA. Ick heb alleen misdaen,
Straft my. BARC. wy alle beyd’ syn deerelijck verraen.
POL. Hoe heeft de Koningin haer selven dan doorsteecken?
ANNA (1550) Mijn droefheyt is soo groot, dat ick noch niet kan spreecken.
BARC. Soo is’t, sy heeft haer self hier om den hals gebracht
Uyt wanhoop van de min. PAN. O Goddeloose kracht
Der liefde! AN. Die my in mijn Susters bloedt doet baden.
BOUL. Die ons en’t heele Rijck met rouw sal overladen.
BARC. (1555) Die mijnen ouderdom noch brengt in dit verdriet.
POL. Maer seg doch eens, Mevrouw, hoe is dit al geschiet.
ANNA. Helpt my maer aen mijn doot, en gaet het and’re vragen.
PAN. Hoe straft den Hemel ons altydt met nieuwe plagen!
[p. 58]
ANNA. Heb ick geen vrient, die my uyt gunst helpt aen mijn doot?
BOUL. (1560) Mevrouw bedaert u wat, dees droefheyt is te groot.
ANNA. Geen Vyand, die uyt haet wil dese borst doorsteecken?
BAR. Myn Heer, wilt haer niet meer of langer hier van spreecken:
Ick sal het heele werck, den aenslagh van de moort
Verhalen, als Mevrouw dit niet en siet of hoort.
ANNA. (1565) Neen, Barce, spreeckt vry op, en wilt ons onschult melden.
POL. Maer wat sou ’t helpen? schoon zy dit nu al vertelden.
Het zy, hoe dat het zy, dit sterven en dit lijck
Is d’ onderganck van u, van ons, en ’t heele Rijck.

Druck-fauten.

Pag. 21. lin. 2. gebieden voor bedieden. pag. 31. lin. 3. Bareen voor Barceen. pag. 40. lin. 21. ’t sal voor ’k sal. pag. 49. lin. 17. keeren voor leeren. pag. 53. lin. 11. kercken voor kercker. pag. 54. lin. 2. Mans voor Mars. pag. 55. nae lin. 9. mankeert
Gaet ghy vast hier mee voort, ick gae soo weer na’t Hof.

Tekstkritiek:

fol. *3r man er staat: naem
vs. 87 geen man, geen vrouw er staat: geen man geen, vrouw
vs. 104 door ’t er staat: doort ’t
vs. 131 Koningh er staat: Koninngh
vs. 139 schoon’ en er staat: schoon’en
vs. 393 u er staat: n
vs. 431 Trojen er staat: Trojen,
vs. 543 bedieden er staat: gebieden (Druck-fauten.)
vs. 823 Barceen er staat: Barceen (Druck-fauten.)
vóór vs. 1061 hol er staat: bol
vs. 1091 ’k sal er staat: ’t sal (Druck-fauten.)
vs. 1118 onbewust er staat: ombewust
vs. 1309 laetst er staat: laestt
vs. 1329 leeren er staat: keeren (Druck-fauten.)
vs. 1387 syn, er staat: syn.
vs. 1433 Kercker er staat: Kerck en (Druck-fauten.)
vs. 1454 Mars er staat: mans (Druck-fauten.)
vs. 1488 toegevoegd (Druck-fauten.)

Ceneton
Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands

TRAGEDIE,OFTEONGELUCKIGELIEFDEVan de KoninginneDIDO.GemaecktDoor JACOB VAN DER DOESRechtsgeleerde.Gelijck die voor de eerstemael verthoont isin ’s Gravenhage by de Compagnie vanJAN BAPTISTA van FORNENBURG.

Gedruckt by ADRIAN VLACK.Anno M. DC. LXI.

Aen de Edele, Hoogh-geleerde Heere,Mijn HeereTHOMAS VANDEN HONERT,Wagemeester Generael der VereenighdeNederlanden, &c.

KORT BEGRYPvan dese TRAGEDIE.

PERSONAGIEN.

TRAGEDIE,OfteONGELUCKIGE LIEFDEVan deKONINGINNE DIDO.____________________________EERSTE BEDRYF.DIDO. ANNA.

DIDO, ANNA, BOULEPHORUS, POLUMETESen PANISTOR: Die van weghen den Raedt deKONINGINNE den rouw komen beclagen.

MERCURIUS, DIDO, ANNA.

TWEEDE BEDRYF.AENEAS, ACHATES.

DIDO, ANNA, ILIONEUS, CLOANTHUS,Troyaensche Officieren. AENEAS enACHATES, staende in een wolck bedeckt.

Aeneas komende uyt de Wolck met Achates.

VENUS. CUPIDO.

DERDE BEDRYF,DIDO, AENEAS, ILIONEUS,CLOANTHUS, ANNA.

Cupido wort in de gedaente van Ascanius door Cloanthus binnen geleydt. CUPIDO, DIDO, AENEAS, ANNA, ILIONEUS. CLOANTHUS, PANDORA,

DIDO, ANNA.

DIDO gaet binnen.

DIDO komt wederom.

VIERDE BEDRYF,ILIONEUS.

ANNA, ILIONEUS.

DIDO en AENEAS sittende in een Hol met groente cierlijck toegemaeckt.

MERCURIUS, AENEAS.

DIDO ontwaeckt in het hol.*

DIDO, ANNA.

CLOANTHUS, AENEAS.

DIDO, AENEAS, ANNA, PANDORA,

ANNA en PANDORA brengen DIDO, die hier mede van haer selven valt, wegh.

ANNA.

AENEAS.

MERCURIUS, AENEAS.

VYFDE BEDRYF.DIDO. ANNA.

ANNA, BARCE.

BARCE.

DIDO, BARCE.

ANNA, BARCE.

ANNA, BARCE: BOULEPHORUS, POLUMETES PANISTOR, den Raedt van Carthago.

Druck-fauten.

Tekstkritiek:

TRAGEDIE,

OFTE

ONGELUCKIGE

LIEFDE

Van de Koninginne

DIDO.

Gemaeckt

Door JACOB VAN DER DOES
Rechtsgeleerde.

Gelijck die voor de eerstemael verthoont is
in ’s Gravenhage by de Compagnie van
JAN BAPTISTA van FORNENBURG.

Gedruckt by ADRIAN VLACK.
Anno M. DC. LXI.

Aen de Edele, Hoogh-geleerde Heere,

Mijn Heere

THOMAS VANDEN HONERT,

Wagemeester Generael der Vereenighde
Nederlanden, &c.

KORT BEGRYP

van dese TRAGEDIE.

TRAGEDIE,

Ofte

ONGELUCKIGE LIEFDE

Van de

KONINGINNE DIDO.
____________________________

EERSTE BEDRYF.

DIDO. ANNA.

DIDO, ANNA, BOULEPHORUS, POLUMETES
en PANISTOR: Die van weghen den Raedt de
KONINGINNE den rouw komen beclagen.

TWEEDE BEDRYF.

AENEAS, ACHATES.

DIDO, ANNA, ILIONEUS, CLOANTHUS,
Troyaensche Officieren. AENEAS en
ACHATES, staende in een wolck bedeckt.

DERDE BEDRYF,

DIDO, AENEAS, ILIONEUS,
CLOANTHUS, ANNA.

Cupido wort in de gedaente van Ascanius door Cloanthus binnen geleydt.

CUPIDO, DIDO, AENEAS, ANNA, ILIONEUS.
CLOANTHUS, PANDORA,

VIERDE BEDRYF,

ILIONEUS.

*DIDO ontwaeckt in het hol.**

VYFDE BEDRYF.

DIDO. ANNA.

ANNA, BARCE: BOULEPHORUS, POLUMETES
PANISTOR, den Raedt van Carthago.