Focquenbroch - Verwarde jalousy

Willem Godschalk van Focquenbroch - De verwarde jalousy - 1663.

Uitgegeven door Michiel Kemeling.
Redactie A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton02674 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. A1r]

DE

VERWARDE

JALOUSY,

BLY-SPEL.

[Vignet: Perseveranter].

t’ AMSTERDAM,
By Jacob Lescaille, Boeckverkooper op den Middel-
dam, naest de Vismarckt, 1663.

[fol. A1v]

VERTOONDERS.

Rogier, Burger van Amsterdam.
Leonora, sijn Dochter.
Katrijn, haer Dienstmaeght.
Leander, Minnaer van Leonore.
Dorel, sijn Knecht.
Iasper, Burger van Amsterdam, en ingebeelde hoorn-
drager.
Margriet, sijn wijf.
Bertrant, Oom van Margriet.
Boudewijn, Vader van Krispijn.
Een swijgende Buurman.

Het Tooneel is op straet, voor de deur van Rogier
en Iasper.

[fol. A2r]

De Verwarde Jalousy.

EERSTE TOONEEL.

Katrijn. Leonora.

Kat. HOe Iuffrouw! wijgert ghy met soo veel straffigheyt,
’t Geen al de werelt acht soo vol van soetigheyt?
Hoe! sult ghy op het woordt van trouw geduerigh weenen,
En ’t vrolijck woordt van jae, steets smooren door uw steenen?
(5) Ach dat men my slechs meê een reysje trouwen wouw,
’k Beloof u dat men my so lang niet bidden souw.
Want in de plaets van dat my ’t jawoort sou doen beven,
Sou ick ’er daedlijck wel een twee drie hondert geven.
Seecker de Pedagoog van onse Frederijck,
(10) Uw jongste broertje, had mijns oordeels groot gelijck,
Toen hy lest by geval van ’t vrouvolck quam te spreken;
Een vrouw wort (seyd hy) recht by klimop vergeleken,
Vermits dat aen de boom gehecht, op ’t heerlijckst wast,
Maer sijnde gantsch alleen, sich self is tot een last.
(15) En in de werelt is geen ding so waer bevonden;
En och ick voel dat wel in my, om al mijn sonden:
Want in de saelge tijt van onse goe Michiel,
Daer ick schier noch on schrey (de hemel heb sijn ziel)
Toen was ick wel wat aêrs als nu: ’k had mooje oogen,
(20) Fray hair, ’k was glat en wel: maer dat is al vervloogen,
Gelijck een blixem, met de vreugde van die tijt.
Ia wel als ick het denck, ach! wat was ick een Meyt!
’k Sliep ’s winters sonder vuur, ick wouw geen stoof gebruycken,
Ick flensten in het nat gelijck een ende-kuycken;
(25) Maer nou, ô my! wat is ’t, ja siet my nou een rijs;
[fol. A2v]
Nou, in de hontsdagen self, ben ick soo kout als ys:
En so sal ’t u oock gaen, raeckt eens uw tijt verlooren,
En soo ghy niet en wilt na man, noch trouwen hooren.
In ’t endt Iuffrouw, daer is geen ding (gelooft my vry)
(30) Soo soet, als ’s nachts een man te hebben aen sijn zy;
Al sou ’t maer sijn, om geen welbekomt u te verliesen,
Als men juyst by geval by nacht eens komt te niesen.
Leon. Soud ghy my kunnen raên dees misdaedt te begaen?
Dat ick Leander liet, en ging Crispijn op slaen?
(35) Ach denckt vry nimmermeer, dat noch mijn vaders drijgen,
Noch uw raedt, oyt de macht sullen op my verkrijgen,
Dat my Crispijn, dien lomp, sou winnen tot sijn vrouw;
Mits dat ick eer het graf dan hem beminnen souw.
Maer zijt vry seker, dat ick nimmer en verander
(40) De liefde en trouw, die ick ben schuldigh aen Leander;
Vermits mijn Vader my daer toe eerst heeft geraên:
Hoewel hy nu weêr tracht, sich van het woordt t’ontslaen,
Waer door hy self my aen Leander ging verlooven,
Om ’t geen hy ons eerst gaf, ons nu weêrom t’ontrooven.
(45) Doch hy doe, wat hy wil: hy ried my ’t minnen aen,
Des sal mijn liefde tot Leander noyt vergaen.
Kat. Leander seker is hier in oock niet te prijsen,
Dat hy soo buytens tijts is uyt het landt gaen rijsen:
Voor my ick ben beducht, vermits hy soo lang beydt,
(50) Dat sijn voorgange Min keert in ontrouwigheydt.
Leon. Ach! doet my toch niet meer in mijn ellenden vreesen.
Sy haelt een schilderijtje van Leander uyt haar sack.
Maar ’k bid u, let eens op de trecken van sijn wesen.
Siet eens, of dit gesicht aen my geen Trouw belooft:
En of ghy t’onrecht niet sijn ontrouw en gelooft.
(55) Gewis mijn ziel vind sich versekert, dat sijn sinnen
My eeuwiglijck op Aerdt sullen alleen beminnen.
Kat. ’t Is seker dat men niets in sijn gesicht bevindt,
Dan ’t geen dat waerdigh is van u te sijn bemindt.
Leo. En nochtans moet ik... Ach! houd my wat vast Katrijne.
Sy beswijmt, en laet het schilderijtje van Leander vallen.
[fol. A3r]
Kat. (60) Ach Iuffrouw! ach sy swijmt! help buuren, help! verschijnen
Hier dan geen menschen? ach!

Tweede Tooneel.

Leonore. Katrijn. Iasper heel verbaest uyt zijn deur.

Ias. WAt of die stem bediedt?
Kat. Ach! ach! mijn Iuffrouw sterft.
Iasp. Wel nou, is ’t anders niet?
Iy maeckt hier een gerucht, of ’t heele land vergaen sou,
Of dat de werelt niet een oogenblick meer staen sou.
(65) Nou lijckwel laet eens sien: of sy my noch wel hoort?
Seg Iuffrouw, ben je doot? och! sy spreekt niet een woort.
Kat. Ik bid, houd haer wat vast. ’k gae onse buurman vragen,
Of hy ons helpen wil, om haer in huys te dragen. bin.

Derde Tooneel. Iasper. Leonora. Margriet.

Iasper haer de handt over de boesem strijckende.
Iasp. S’ Is overal al kout, waer ick haer voel: wat raedt?
(70) Doch lijckwel laet eens sien, of oock haer hart noch slaet.
Seker ick weet het niet: maer ben ick niet bedroogen,
Soo, dunckt my, leeft sy noch.

Margriet uyt haer venster siende.

Wat sie ick voor mijn oogen?
Een vrou in d’armen van... Maer sagt, ’k dael van de trap,
Op dat ick den verraêr noch op het feyt betrap. binnen.
Iasp. (75) Veel langer, lijckewel, dient sy geen hulp te derven,
Of sy wierdt wel soo geck dat sy ging leggen sterven.
Want ’t is een sotterny, so wel voor vrouw, als man,
Dat iemandt gaet en sterft wijl hy noch leeven kan.

Katrijn met een Buurman uyt.

Ho, ho, komt zijt ghy daer?
Kat. Ey neemt haer met uw beyen,
(80) En volgh my na, ick sal u nae haer kamer leyen.
Ach, ach, wat ongeluck! Sy dragen haer in huys.

[fol. A3v]

Vierde Tooneel. Margriet alleen.

HY is al wegh soo ’t schijnt;
Soo dat my d’errigwaen op ’t alderfelste pijnt;
Want sijn verradery is klaer genoegh gebleecken,
Mits ick terstont daer van sagh al te blijcklijck teeken.
(85) So komt het dat hy steets met so veel koeligheyt,
Betaelt al mijn onthael, so vol van vrindlijckheyt.
Hy spaert, dien schelm, na ’k sie, sijn lust voor andre gasten,
Die hy, geloof ick, voedt, met steets by my te vasten.
Siet daer van onse mans de waere afbeeltenis:
(90) So vlieden sy het geen dat haer geoorlooft is,
En soecken op een aêr so in de mat te springen.
In ’t eerste sijn ’t met ons veel wonderlijcke dingen:
Maer die verraders sijn daer nae maer vroom in schijn;
En brengen op een aêr, ’t geen sy t’huys schuldigh sijn.
(95) Ach, wat sou ’t heerlijck sijn dat eens de Raet bestemde,
Dat ’t vry stondt so van man te wislen als van hemde.
Ick loof, dat ick ’er hier misschien wel een dosijn
Sou vinden, die haer hart sulcks meê wel wenst met mijn.
Sy siet het schilderijtje leggen, ’t geen Leonora had laeten vallen.
Maer wat voor een juweel sie ick hier voor mijn voeten?
(100) Het werck dat schijnt seer fraey: ’k moet hier mijn lust eens boeten,
En sien eens wat het is. Sy raept het op.

Vijfde Tooneel. Iasper. Margriet.

Iasp. MEn meende sy was doot;
Maer haer beswijmenis had so het blijckt geen noot:
Vermits sy so terstont daer van is opgeresen.
Doch ’k sie mijn wijf daer staen.
Mar. Ach! wat een aeng’naem wesen
(105) Sie ick hier afgebeeldt in dese schildery!
Iasp. Wat siet sy daer so nau? ick voegh m’er dichte by.
Sijn wijf van achteren over de schouwer siende.
O schildery! jy komt my niet veel goets te melden:
O bloedt, dit is maer wis, dat dit mijn eer sal gelden.
Mar. Niets weet ick dat ick oyt mijn dagen schoonder sagh,
[fol. A4r]
(110) Mits men de kunst noch meer als ’t gout waerdeeren mach.
Sy ruyckt het.
Hou, ’t is geparfumeert.
Iasp. Hoe varcken! in mijn bysijn
Kust ghy het? o mijn hooft! hoe kunje nu noch vry sijn?
Mar. ’k Beken dat ick die vrou op ’t hooghst geluckigh vint,
Die van so schoonen man gedient wordt, en bemint.
(115) Gewis, ick voel dat ick wel dien dit sien te staecken,
Of dat ick lichtlijck souw in quaê bekooring raecken.
Ach wat een soet gesicht, wat vriendelijck gelaet!
Daer is niets dat ick sie dat aen hem qualijck staet.
Ach! waerom heb ick meê geen man van sulcken troonje?
(120) In plaets van mijnen lomp, mijn backbeest?
Iasp. O karoonje!
Hy ontgrijpt haer het schilderijtje.
Hier grijp ick u op ’t fijt, wijl ghy dus onbedacht,
Iouw man, so wel gemaeckt, so lastert en veracht.
’k Hoor wel, jou rekening, ô staeltje schoon en aerdich
Die luyt dan, dat mijn Heer Mejuffrou niet is waerdich?
(125) Dat jouw de Krancken hael, jouw ritse varcken, segh,
Wat schort aen mijn persoon? wat is ’er in de wegh?
Dees mijn gestaltenis, trots alle braeve baesen,
Dees Troonje, so bequaem om liefde in te blaesen,
Dit hayr, dees gang, in ’t endt al ’t gene dat my raeckt,
(130) Is dat een brockje dat u niet voldaen en maeckt?
En kan ick, gulsigh swijn, u niet alleen vernoegen?
Maer moet g’uw acker nog van andre laeten ploegen?
Marg. ’k Verstae ten naeste by al wat hy seggen wil.
Iy meendt op deese wijs....
Iasp. Houdt vry je backhuys stil:
(135) De saeck is al te klaer: Ick heb hier in mijn handen,
Te goe getuygenis van uw en mijne schanden.
Marg. De gramschap is alreets te groot in mijn gemoet.
Sonder dat hy hier door die noch vermeerdren doet:
Hoor hier eens, kom geef weêr: denck dit niet wegh te steecken,
(140) Maer denck eens dat ick....
Iasp. Wat? ’k denck jouw den hals te breecken.
[fol. A4v]
Bloedt! had ick al so wel het principael hier al,
Als wel ’t Copy......
Marg. Waerom?
Iasp. Waerom? Om niemendal,
Mijn kuysche vrou! want jae, ’k heb onrecht so te jancken,
En ’k loof, mijn kruyn moet u noch voor uw gaef bedancken.
Op de schildery siende.
(145) Siet hier een rijs, dit is, dit is dat kindt van weeld,
Daer ghy so loffelijck de vrouw van Eer meê speeldt:
En waer meê......
Mar. En waer meê, vaer voort.
Iasp. Ia, en waer meede
Ghy.... Bloemerhart, ick ben schier buyten alle reede.
Mar. Wat of dit droncke beest hier noch meê seggen sel?
Iasp. (150) ’k Meen varcken, jy verstaet my meer als altewel.
Iy hebt mijn eerste naem van Iasper al versleeten,
En maeckt dat men voortaen my sal Cornutus heeten,
Dat heb ick voor mijn eer so fraeytjes wegh: maer jy,
’k Sweer, jy raeckt met een arm, of been, daer niet van vry.
Mar. (155) En jy durft my so lang met suleken praet te verveelen?
Iasp. En jy durft my, ô teef! die helsche parten speelen?
Mar. Wat helsche parten, he!
Iasp. Ey, hoort eens wat sy vraecht!
Maer ja, dat is niet waerd dat m’er noch eens om klaecht;
En of sy my eens met twee hoorens gaet verrijcken,
(160) Dat dunckt haer, is noch waerdt dat men my komt bekijcken.
Mar. In ’t endt, na dat ghy my dus hebt verongelijckt,
En dat al mijn verstant door gramschap schier beswijckt,
Soo hebt ghy ’t veynsen noch dus listigh voorgenomen,
Om door uw schelden mijn verwijt dus voor te koomen.
(165) Wel sulck een vreemt bedrijf is hier nog bijster raer:
Die selver schuldigh is beschuldight hier een aêr.
Iasp. Wie souw, als hy haer dus eens hoorde rederijcken,
Niet seggen, dat haer deugt vont nergens sijns gelijcken?
Mar. Gaet heen, van daer ghy komt, loop soeck uw Iuffrouw weêr,
[fol. A5r]
(170) Gaet kust, en streelt die vry, en doet haer noch vry meer;
Maer geeft mijn schildery my straks weêr sonder dralen.
Sy ontneemt hem het schildery, en loopt wegh.
Iasp. Ia loop so snel ghy wildt, ’k sal u wel achterhaelen. bin.

Seste Tooneel. Leander, Dorel.

Do. ’k BEn bly, wy sijn in ’t endt dan weêrom hier in stadt.
Maer dorst ick eens, mijn Heer, ick vroeg u wel wat.
Lea. Wat?
Dor. (175) Ben je van de Droes of van sijn moêr beseeten?
Dat so veel ongemack u niet heeft neêrgesmeeten.
Acht daegen lang, die wy sijn onder weegh geweest,
Geseeten elck op ’t slimst’ en utgeteerste beest,
Dat ooyt de aerde droegh, en waer door al mijn leeden,
(180) En boven al een plaets, aen flarden heeft gereeden,
Die, schijnt het, hebben noch op u so weynigh vat,
Dat sonder eten ghy blijft leven vet en glat.
Leand. Dees groote heaftigheyt en is niet te misprijsen,
’t Huwlijck van Leonoor doet my dus vaerdigh rijsen:
(185) Ghy weet dat ick haer min; des kom ick herwaerts aen,
Om van dit Huwelijck de waerheyt te verstaen.
Dor. Ia maer een goet ontbijt dat souw u ’t noodighst weesen;
Dat souw uw hart, ick sweer ’t, beletten van veel vreesen.
Want Heer, wanneer men wel ter deegh gegeeten heeft,
(190) ’t Is seecker dat men min voor d’ongelucken beeft.
Dat weet ick uyt mijn selfs; want als ’k niet heb gegeeten,
Door ’t minste dat my let, wordt ick ter neêr gesmeeten.
Maer als my t hart wel is met spijs gebollewerckt,
So is ’t voor alle noot, en ongeval, gesterckt.
(195) Geloof my, eet dan wat, so ghy na raedt wilt leven,
Op dat ghy beter mooght tegen uw onluck streven.
En op dat noch uw hart te bet gehart magh sijn,
So leght het safjes in een twintigh glaesjes wijn.
Lea. Ick heb geen eetens lust.
Dor. Ick wel, sou ick schier sweeren:
(200) Nochtans, mijn Heer, men sou uw kost haest prepareren.
Lea. Swijght stil, gebied ick u.
[fol. A5v]
Dor. Ach, al te droef gebodt!
Lea. Ick heb geen honger, maer wel droef heyt om mijn lot.
Dor. En ick heb honger, en geen kleyne droef heyt mede,
Mits dat een sotte min dwingt uw verstant en reden.
Lea. (205) Laet my, het geen ick soeck, verwachten hier in stilt.
En sonder moeylijck sijn, gaet eeten, so ghy wilt.
Dor. Tegen mijn Heers gebodt derf ick niet langer spreecken.
Binnen

Sevende Tooneel. Leander alleen.

GEwis ick heb mijn self te licht in noot gesteecken;
Des vaders woordt, so ’k hoop, dat sal bestendig sijn,
(210) En van des dochters zy, heeft het te weynigh schijn,
Na so veel eeden die sy my wel heeft geswooren,
Dat sy ’t geheugh daer van sou hebben reets verlooren.

Achtste Tooneel. Iasper. Leander.

Iasp. ICk heb ’t al weêr; nu kan ick nae mijn wensch het beeldt
Eens sien van dat gedrocht, dat my mijn eer onsteelt.
Hy besiet het schildery.
(215) Ik ken den schender niet.
Lean. Ach, ben ick niet bedroogen,
So speelt mijn schildery my daer van ver in d’oogen.
Iasp. Ellendigh’ als ick ben, ach! In wat wreet gewelt,
Van laster en van schandt is hier mijn eer gestelt?
Moet dan...... Leander aansiende, keert hy sich om.
Lean. Dit pant en kan, sonder my te doen vreesen,
(220) Van Leonore niet aen hem gekomen weesen.
Iasp. Moet dan mijn eer voortaen dus glat te gronden gaen.
Foey! Sal men dan mijn naem sien in pasquillen staen?
Sal ick dan dus mijn schandt my voor de neus sien smijten?
En sal men my gestaegh mijn wijfs bedrijf verwijten?
Lean. (225) Bedriegh ick my?
Iasp. O beest! of ghy so stout wel zijt,
Dat ghy my dus bekroont, in ’t jeugdighst van mijn tijt?
[fol. A6r]
En wijl ghy vrouw zijt van een man die so volmaeckt is,
Hoe komt dat hy door u in dese schandt geraeckt is?
Lean. Ach ick bedriegh my niet, ’t is wis mijn schildery.
Iasp. (230) Hoe siet die keerel so?
Lean. Ach! is ’t geen toovery?
Iasp. Op wie doch heeft hy ’t dan?
Lean. O jae, ick gae ’t hem vragen,
Hem, holla, vrindt! een woordt.
Iasp. Wel hoe of ’t hier sal dagen?
Lean. Sou ick van u, mijn vriendt, wel kunnen weeten, wie
U gaf dat schildery, ’t geen ’k in uw handen sie.
Iasper siet nu het schildery, en dan Leander aen.
Iasper safjes. (230) Van waer komt hem dees sorgh? maer sacht, my dunckt, sijn wesen
Gelijckt wel ’t selfde van mijn schildery te wesen.
O jae, hy staet verstelt: so dat ick seecker houw,
Dat dit mijn man sel sijn, of eer, die van mijn vrouw.
Overluydt tegen Leander.
Ick weet nu al, mijn Heer, de oorsaeck van uw vreesen:
(240) Vermits dit schildery voor wis sal ’t uwe weesen.
’t Was in de handen van die geen die ghy wel kendt;
En waer meê ghy, ô schandt! Te ver gekoomen bendt,
Om niet ontdeckt te sijn in uw onkuysche liefde,
Daerom so wouw ick wel, dat ghy, so ’t u beliefde,
(245) Voortaen haer, en uw Min, verbandt uyt uw gedacht,
Vermits een man als ick sulcks onbetaemlijck acht.
Maer denck eer, dat de knoop der echte huwlijcksbanden....
Lean. Hoe! sy, van wie ghy hebt dit schildery in handen,
Die is......
Iasp. Die is mijn vrouw, en ick haer man.
Lean. Haer man?
Iasp. (250) Ia man; en so vol spijt als iemand dencken kan;
En ghy weet d’oorsaeck wel; des gae ick so vertrecken,
Om aen haer vrinden dit so daedlijck meê t’ondecken.
binnen.

[fol. A6v]

Negende Tooneel. Leander alleen.

HElaes! wat hoor ick hier? Men had my wel geseydt,
Dat sy nam tot haer man het puyck der beestigheyd.
(255) Ach! Schoon ghy niet en waert verplicht door duysent eeden,
Ontrouwe Leonoor! uw trouw noyt te vertreeden.
’t Enckel verachten van sulck een verachtlijck beest,
Dat diende voor uw Trouw mijn borgh te sijn geweest.
Ondanckbre, en wat goet.... Maer ach, dees felle slagen,
(260) Gevoeght by ’t ongemack, van my op reys verdragen.
Doen dat my al mijn moet, en al mijn kracht ontwijckt;
So dat mijn hart byna door flauwigheyt beswyckt.
Hy waggelt.

Tiende Tooneel. Margriet uyt haer deur, en Leander siende.

TEgen myn danck dien schelm.... Maer sacht, wat mach u letten
Mijn Heer? My dunckt ghy swymt. Wilt u wat needersetten.
Lean. (265) Het is een quaedt dat my stracks aengekomen is.
Mar. Ick vrees, myn Heer, voor u, hier een beswymenis.
Kom best so lang in huys, tot ghy wat zyt bekomen.
Lean. Dees gunst werdt graegh van my, wyl ’t sijn moet, aengenomen.
Binnen.

Elfde Tooneel. Iasper, Bertrant.

Ber. ’t Is waer, dat ick uw sorgh niet in dit stuck en laeck;
(270) Maer doch, so zijt ghy al vry haestigh in dees saeck:
En al ’t geen ick van u kom teegen haer te hooren,
Bewijst gansch niet, dat sy dus heeft haer eer verlooren.
Siet Neef, dit is een point dat al vry wat bediedt,
En ’t geen men eerst bewijst, wanneer men ’t selver siet.
Iasp. (275) Als of ghy seyd, men moet ’t eerst voelen, en betasten.
Bert. De groote haestigheyt seer meenigh man verraste:
Wie weet eens waer van daen sy ’t schilderijtje heeft,
En of s’ hem wel eens kent, diegh’ hier de schuldt van geeft.
[fol. A7r]
Des gaet, verneemt dat eerst, wy sulen raet dan schaffen,
(280) En d’aldereerste syn om dese daedt te straffen. binnen.

Twaelfde Tooneel. Iasper alleen.

’k BEken hy spreeckt seer wel; en in der daedt, ’t is goet
Dat men maer safjes gaet: want licht heeft myn gemoet
Sich self maer ingebeelt dees hoorenige spoocken:
Gewis het sweet is my te haestigh uytgebroocken.
(285) En door dit schildery, en blyckt myn schandt, voorwaer,
Als men ’t oock seggen moet, noch niet te byster klaer.
Daerom so moet ick eerst....

Dertiende Tooneel. Margriet met Leander uyt haer deur,
t’ saemen spreeckende. Iasper haer siende.

Iasp. MAer sacht, wat sal dit weesen?
Ach! Ick en hoef niet meer voor het Copy te vreesen,
Siet hier eens, by mijn keêl, de saeck in ’t principael.
Ma. (290) Mijn Heer, ghy gaet te ras, want misschien dat uw quael,
So ghy dus haestigh zijt, u weêr sal ooverkoomen.
Lean. Ick danck u voor de hulp die ’k van u heb bekoomen,
Mits ick nu t’eenemael my daer van voel bevrijt. Mar. bin.

Veertiende Tooneel. Iasper. Leander.

Iasp. O Varcken! Is ’t by u noch geen verreckens tijt?
(295) Maer saght, hy siet my; ’k wacht, of hy my aen sal spreecken.
Lea. safjes. Ach! ’k voel door dit gesicht mijn hart en ziel ontsteecken.
Maer laes! Wat baet my toch voortaen mijn ongedult?
Ach! ’t onluck van mijn lot heeft maer alleen de schuldt
Van al mijn ongeval, en mijn geduurigh lijden.
(300) Wat kan ick des meer doen, dan slechs sijn luck benijden?
En steets beklaegen mijn ellende en mijn rouw.
Voorby Iasper gaende, en hem aensiende.
Te luckigh zijt gy, dat gy hebt so schoonen vrouw. bin.

[fol. A7v]

Vijftiende Tooneel. Iasper alleen.

DAt is altijt een tael, die wel is uyt te leggen.
O bloedt! ’k stae so verstelt, door ’t geen hy daer gaet seggen,
(305) Als of my so terstondt twee hoorens waeyden an.
Hy siet Leander nae.
Ia gaet vry, deese daedt en past geen eerlijck man.

Sestiende Tooneel. Leonora hebbende Leander sien wegh gaen. Iasper.

Leo. HOe! sag ick niet terstont Leander voor mijn oogen?
Souw hy sijn weêrkomst wel voor my verbergen moogen?
Iasp. Te luckigh zijt gy dat gy hebt so schoonen vrouw.
(310) Ja, ongeluckigh eer, dat ick dat varcken houw,
Die al mijn eer, en faem, so schandelijck verkeert heeft:
Vermits dat sy mijn kruyn dus fraey gehoorniseert heeft.
Terwijl Iasper dit spreeckt, nadert hem Leonora, om hem te
spreecken als hy ophout.
Maer ondertusschen laet ick hem vast heenen gaen,
En blijf, gelijck een beeldt, met kruyste armen staen.
(315) Ach! ’k Moest ten minsten hem sijn mantel af gaen rijten,
En hem met steenen, of met slijck na d’ooren smijten;
En stellen over endt de ganschelijcke buurt:
En maecken, dat hy soo sin schelmery besuurt.
Leon. Die geen die daedelijck sich van u af ging wenden,
(320) Ick bid u, segh my eens, is ’t lang dat ghy hem kende?
Iasp. Ach! ick en ken hem niet, Mejuffrouw! Maer mijn vrouw
Die ken hem maer alleen.
Leon. Waer uyt spruyt dees uw rouw?
Iasp. Ick bid, wildt d’oorsaeck niet van dees mijn droefheyt vraegen;
Maer laet my maer alleen mijn ongeluck beklaegen.
Leon. (325) Wat is doch d’oorsaeck, daer uw smart uyt koomen ken?
[fol. A8r]
Iasp. ’t Is om geen deuvicken dat ick dus treurigh ben:
Ick wouw ’t een ander wel een reys in dryen geeven,
Niet bang te kijcken, als hy in mijn staet moet leeven.
Van d’ongeluckighste die ’er te vinden is,
(330) Helaes! Siet ghy in my de waere afbeeltenis.
Men heeft my eer, en faem, op ’t schandelijckst ontdraegen,
Wat dunckt u, heb ick dan geen reeden om te klaegen?
Leon. Wie steelt uw eer?
Iasp. Die vent, die schijtvalck van het hof,
Die set my hoorens op, Mejuffrouw, met verlof:
(335) En dit heb ick van daegh gesien selfs met mijn oogen,
So dat ick heel wel weet dat ick niet ben bedroogen.
Leon. Hoe! die geen die terstont?....
Iasp. Ia, ja, die steelt mijn eer;
Want hy bemindt mijn wijf, en sy bemindt hem weêr.
Leon. Ach! ’k had al wel gedacht, dat dit ras wederkeeren,
(340) Geen quaede oorsaeck tot mijn naedeel kon ontbeeren.
Ach, ’t hart dat beefde my, so drae ’k hem quam te sien,
’t Welck wis een teken was, van ’t geen ick sie geschiên.
Ias. Die goeje Sloof schijnt heel met mijn verdriet bewoogen.
Souw men van iemandt dit noch wel verwachten moogen?
(345) ’k Loof neen: want al die geen, die ick het heb geseydt,
Die lachte my noch uyt, in mijn ellendigheyt.
Leo. Of’ er wel godlooser Verraeder hier op Aerd is.
En vind men wel een straf, die hy niet dubbel waert is?
Gewis het leeven is hy niet meer waerdt voortaen,
(350) Na hy dees schelmsche daet vol ontrouw heeft begaen.
O heemel! Kan het sijn?
Iasp. ’t Is voor my al te seecker.
Leon. Bedrieger, valschen drogh, ontrouwen Eedenbreeker!
Iasp. Die goeje ziel!
Leon. Neen, neen, de hel heeft straf noch pijn,
Waer door dees schelmsche daet genoegh betaelt kan sijn.
Iasp. (355) Dat is eerst wel geseydt!
Leon. Handelt ghy dus die gene,
[fol. A8v]
Die door onnooselheyt geen quaedt van u en meenen?
Iasp. Hay!
Leon. Een die nimmermeer heeft ’t minste quaedt gedaen,
Verdient die dan van u dus valsch te sijn verraên?
Iasp. Dat’s waer.
Leon. Die nimmermeer.... Maer ’t is genoegh; het dencken
(360) Aen dees vervloeckte daed, sou wis mijn sinnen krencken.
Iasp. Mijn goeje Iuffrouw, ey, ontstelt u niet so seer?
Want door uw klachten wordt mijn droefheyt noch veel meer.
Leon. En beeldt uw self niet in, dat ick hier by sal blijven;
En dat ick dus onnut maer droefheyt sou bedrijven:
(365) O neen, mijn harte wil, dat ick dit klaegen staeck,
En my in alderhaest gae schicken tot de wraeck. bin.

Seventiende Tooneel. Iasper alleen.

DEn hemel die wil haer voor deese goetheyt loonen.
Doch door haer voorneem komt sy my mijn plicht te toonen;
En wat my selver staet in deese saeck te doen:
(370) Om my te wreeken, en mijn schande te verhoên.
Want so ick niet en wil by ieder een tot spot sijn,
So moet ick dit affront gaen wreecken, of een sot sijn.
Welaen, ick wil terstont dien schelm dan soecken gaen,
En hem tot loon sijn kop aen duysent stucken slaen.
(375) ’k Sal u, ô schenbrok! ’k sweer ’t, die parten wel verleeren,
Van dus een eerlijck man met hoorens te vereeren.
Sa wacker dan, dat ’s gang: biget hy sel der an,
Dat sweer ick hem noch eens. En tot begin hier van,
Gae ick so daedelijck my steecken in het waepen,
(380) En roepen ooveral, hy heeft mijn wijf beslaepen. bin.

Achtiende Tooneel. Rogier. Leonora. Katrijn.

Leon. IA vaeder, ’k heb mijn wil geheelijck omgekeert,
Des handelt vry met my, gelijck ghy selfs begeert;
En doet vry, met Crispijn, terstont mijn huwlijck sluyten:
[fol. B1r]
Ghy sult my niet een woordt daer teegen hooren uyten.
(385) Mits ick mijn eygen wil geheelijck doe te niet,
En volgh gewillighlijck al ’t geen ghy my gebiedt.
Rogi. Ach wat verheught ghy my door dees veranderingen!
Ick souw van enckle vreught, wel hippelen, en springen,
So ’t volck, het geen ons siet, daer om niet lachen souw.
(390) Komt naedert, op dat ick u in mijn armen douw:
Sijn kindt te kussen is geoorlooft aen een vader,
Sonder dat ’t volck daer uyt gedachten treckt van quaeder.
Hy kust haer.
Gaet nu; en so ghy voorts in die goe wil volherdt,
So maeckt ghy dat ick wel tien jaeren jonger werdt. Bin.

Negentiende Tooneel. Leonora. Katrijn.

Katr. (395) Deese verandering, so schielijck opgekoomen,
Verwondert my op ’t hoogst.
Leon. En als ghy hebt vernoomen,
Door wat voor reeden ick dus van mijn opset wijck,
So weet ick, dat ghy my selt geeven groot gelijck.
Katr. Dat sou wel kennen sijn.
Leon. Wel, weet dan dat Leander
(400) Alleenigh d’oorsaeck is, waerom ick dus verander;
Mits dees Ontrouwe my op ’t godloost heeft verraên.
Want niet alleen was hy....
Katr. Maer siet, daer komt hy aen.

Twintighste Tooneel. Leander. Leonore. Katrijn.

Lean. Eer ick voor eeuwigh noch my van u af gae schyen,
So wil ick u, voor ’t laetst, van uw bedriegeryen....
Leon. (405)Hoe! My te spreecken noch? Hebt ghy die stoutigheyt?
Lean. ’k Beken, sy is seer groot, maer uw ondanckbaerheyt
Noch grooter; en uw keur so schandlijck om te melden,
Dat ick met reeden u mach lasteren, en schelden.
Leeft dan, ja leeft vernoeght, stoot al mijn vreugde om,
(410) Door het besit van sulck een waerde Bruydegom.
Leon. ’k Sal leeven, ja verraêr: en al mijn grootst verlangen,
Sal sijn, u hier door niet dan smart te doen ontfangen.
[fol. B1v]
Lean. Wie gaf u reeden tot dees gramschap teegens my?
Leon. Hoe schellem, veynst ghy noch dees uw bedriegery?

Een-en-twintighste Tooneel.
Iasper gewaepent uyt. Leander. Leonore. Katrijn.

Iasp. (415) Sa, waer is nu dien fielt, dien galgebrock verschoolen,
Die sonder deerenis my heeft mijn Eer gestoolen?
Leon. Keer om, en antwoordt niet, maer siet wie dat daer komt,
Lean. Ach, ’k sie hier....
Leon. Dit gesicht maeckt u genoegh verstomt.
Lean. Maer diende u veel eer van schaemte te doen sterven.
Iasp. (420) Bloedt! magh ik van ’t geval nu slegs ’t geluk verwerven,
Dat ick hem achterhael, so sweer ick is hy doot:
Vermits dat nu mijn moedt, en gramschap, sijn so groot,
Dat niemandt hier op aerdt sijn dootsteeck sal beletten.
’k Sal hem dit entje staels tot in sijn darmen setten.
(425) Al was het selfs op straet, dat al de weerelt ’t siet.
Lean. Segh, op wie hebt ghy ’t vrindt?
Iasp. Ach, ’k heb ’t op niemandt niet.
Lean. Waer toe dees waepens dan?
Iasp. safjes. Ick draeghse voor de reegen.
Bloedt! had ick nu de moet, ick had hem al doorreegen.
Doch, sa, couragie, komt, hy moet nochtans te neêr.
Lean. (430) Wat seght ghy?
Iasp. Ach, ick spreeck geen enkel woordt, mijn Heer.
Hy slaet sich self op de borst, en op de tronie, om quaet te worden.
O laffe, en bloode bock! waer blijft uw eer nu leggen?
Schep moet, segh ick, schep moet.
Leon. Hy komt genoegh te seggen;
Vermits hy uw bedrijf hier door genoegh verwijt.
Lea. Ia, ’k sie hier door wel recht, hoe schuldigh dat gy zijt,
(435) Door sulck een Ontrouw, die men niet en kan vergeven,
En wiens gelijcke nooit op aerde is bedreven.
Iasp. Waerom heb ick geen hart?
Leon. Ach. swijght verraeder, vry
De reeden, al te straf en al te wreet voor my.
Ias. safj. Siet ghy niet met wat vlijdt dat sy uw saecken voor staet,
[fol. B2r]
(440) Sa schep dan moet mijn Soon, eer dat hy daedlijck door gaet:
En op dat hy sich niet tot uwer schae verweert,
Stoot hem van achtren deur, wijl hy sijn rugh om keert.
Leander doet onverhoets een stap of twee ter sijden; waer door Iasper,
die hem naederde, om hem van achteren te deursteeken,
weêr te rugh keert.
Lean. Nadien dees reeden dan, ô valsche! u mishaegen,
So wilt ghy, na ick hoor, dat ick noch niet sal klaegen,
(445) Maer prijsen eer de keur, so schoon van u gedaen.
Leon. Mijn keur behaeght my wel, dat leydt daer u niet aen.
Lean. O jae, ghy doet noch wel, uw valsheyt te verweeren.
Iasp. Voorseecker doet sy wel, mijn recht te defendeeren:
En deese daet, mijn Heer, streckt my te seer tot schandt,
(450) Om niet te klaegen. Bloedt! ick heb te veel verstant,
Maer anders, ’k sweer, de stadt sou van wat anders wagen.
Lea. Wat maekt u dus ontsint? en wat voor beestig klagen...
Iasp. Houd op: ghy zijt te wel van mijn verdriet bewust.
Maer uw conscientie dient te weesen ongerust,
(455) En moest u weeten doen, dat steets mijn wijf mijn wijf is,
En dat het in het minst geen redelijck bedrijf is,
Dat in mijn bysijn, ghy haer te verlijde tracht.
Lean. Dees errigwaen in u is waerdigh uytgelacht.
Gaet heen, en wildt uw self vry van die sorgh bevryen,
(460) ’k Weet wel, sy hoort u toe; maer dat ick souw verlyen...
Leon. Ach met wat listigheyt, verraeder, veynst ghy hier!
Lea. Hoe! ghy vermoedt my dan, dat door een onkuysch vier
Mijn ziel tot overspel souw werden aengedreeven?
Leo. Spreeck my niet aen, maer hem, hy sal u antwoord geeven.
Iasp. (465) Ghy drijft welspreeckender als ick mijn saecken voort,
En ghy begrijpt mijn recht, gelijck als het behoort.

Twee-en-twintighste Tooneel.
Margriet. Iasper. Leonore. Leander. Katrijn.

Marg. ICk ben hier niet van sins op straet gerucht te maecken,
tegen Leonoore,
Mejuffrouw! noch op u veel scheldens uyt te braecken;
Hoewel mijn jalousy al is in top geraeckt.
[fol. B2v]
(470) Maer ’k ben oock gansch niet sot, en sie wel wat ghy maeckt.
Dees uwe liefde is verfoejelijck, en schandigh,
Vermits dat ghy een hart my hebt gemaeckt afhandigh,
’t Geen niemand hier op Aerdt toekoomen kan, dan my.
Leon. Dit voorstel van haer Min doet sy hier al wat vry.
Iasp. (475) Uw komst, Caronje! was hier gantslijck niet van nooden,
En niemant had van ons uw bysijn hier ontbooden.
Ghy komt en steurt haer maer, terwijl sy voor my pleyt,
Doch ’k loof, ghy meent dat sy uw Minnaer u ontvrijdt.
Leo. Gaet vry, want in die sorgh zijt ghy geheel bedroogen.
tegen Leander.
(480) Nu blijckt het klaer genoegh of ’t waerheyt is, of loogen.
Leand. Wat maeckt men my hier wijs?
Kat. Voorwaer, ’k kan niet verstaen
Waer uyt dees warring spruyt, noch hoe sy sal vergaen.
Ick heb hier op een wijl mijn sinnen al staen slypen,
Doch hoe ik meerder hoor, hoe ’k minder kan begrijpen.
(485) ’t Is best dat ick hier meê eens spreeck in dit geval.
Sy stelt sich tusschen Leander en Leonora.
’k Bid, antwoordt my elck eens, op ’t geen ick vragen sal.
teegen Leander.
Waer meê beschuldight ghy mijn Iuffrouw? segh Leander!
Leand. Dat dees Ontrouwe my versmaedt heeft voor een ander:
En dat ick, met een Min, die nooit vond sijns gelijck,
(490) Hier koomend, op ’t gerucht van dit haer Huwelijck,
(Schoon ick nooit dacht dat sy haer Trouw dus had geschonden)
Haer vindt getrout te sijn, en met een aêr verbonden.
Kat. Getrout! met wie?
Leand. Met hem. op Iasper siende.
Kat. Met hem? wel dat is raer.
Leand. Wel jae.
Kat. Wie seyd u dat?
Leand. Hy self, noch flus.
[fol. B3r]
Kat. aen Iasper. Is ’t waer?
Iasp. (495) Wel jae, ick heb geseydt, dat ’k aan mijn Wijf getrout was.
Leand. Ick heb flus wel gesien, hoe seer uw hart benout was,
Toen ghy vor errigwaen besaeght mijn schildery.
Iasp. Dat ’s waer, daer is ’t.
Leand. Ghy seyd oock teegens my,
Dat sy, van wien ghy had dat schildery gekreegen,
(500) Uw Echte Huysvrouw was; wat hebt ghy daer dan teegen?
Iasp. Wel deeglijck: want ick heb ’t ontweldight uyt haar handt;
wysende op sijn vrouw.
En ’k was noch, sonder dat, onweetend van mijn schandt.
Mar. Wel wat of my van daegh noch langer sal ontmoeten?
Ick heb het by geval gevonden voor mijn voeten.
wysende op Leander.
(505) En selfs, toen ick mijn heer, na uw te sotte klaght,
In sijn beswijmenis heb in ons huys gebraght,
Heb ick niet eens gekent de trecken van sijn weesen.
Leo. Uyt my alleenigh is dees warring eerst gereesen;
Mits ick het vallen liedt flus in mijn flauwigheyt;
wijsende op Iasper
(510) Waer in dat ghy, my self, hebt na mijn huys geleydt.
Kat. Ghy siet wel, dat ick noch dit gaeren moest ontwinden,
En dat ghy sonder my u noch verwardt soud vinden.
Iasp. Sal men nu dit dan so voor goet gelt neemen aen?
’k Weet niet, of noch mijn kruyn daer toe wel wil verstaen.
Marg. (515) Mijn achterdocht en is oock niet gansch vervloogen,
En hoe soet ’t quaet oock zy, ’k vrees noch te sijn bedroogen.
Iasp. Ey! kom laet ons malckaêr gelooven vroom te sijn:
Ghy waeght niet veel van ’t uw, en ick waegh veel van ’t mijn.
Kom, kom, stae toe de koop, die u nu komt te vooren.
Marg. (520) ’t Is wel: maer wacht je kop, so ’k weer iet kom te hooren.
[fol. B3v]
Leonora teegen Leander, na dat sy en wijl tijts stil samen
gesproocken hebben.
Leon. O Heemel! so ’t so is, ach, wat heb ick gedaen?
Mijn gramschap al te licht, sal my te swaer vergaen.
O jae, wijl ick my dacht van u te sijn bedroogen,
Heeft mijn gehoorsaemheyt my in dit net getoogen:
(525) En ’k heb bewillight in het huwlijck van Crispijn,
Mits ick daer door van u gewroocken dacht te sijn.
Ick heb mijn Vaeder flus belooft met hem te trouwen.
Maer siet daer komt hy self.
Lean. Hy sal sijn woordt wel houwen.

Drie-en-twintighste Tooneel. Rogier. Leander. Leonore.
Iasper. Margriet. Katrijn.

Leand. tegen Rogier.
MYn heer, ghy siet my weêr gekoomen in dit landt,
(530) Verselschapt met mijn Min, en met mijn oude brandt,
Des hoop ick, dat ghy niet hebt uw beloft verlooren,
Maer my nu gunnen sult ’t besit van Leonore.
Rog. Mijn Heer! die ick weêr sie gekomen in dit landt,
Verselschapt met uw Min, en met uw oude brandt,
(535) En die hoopt, dat ick niet heb mijn belooft verlooren,
Maer u nu gunnen sal ’t besit van Leonore,
Ie suis ton Serviteur, charissimo Signore!
Lean. Hoe nu mijn Heer, wilt ghy dan dus mijn hoop verraên?
Rog. O jae, mijn Heer: ick heb mijn schuldt, en plicht voldaen;
(540) Mijn dochter volght mijn wil.
Leon. Mijn plicht, die noyt vergaen moet,
Wil, dat ick my van ’t woordt, ’t geen ick u gaf, ontslaen moet.
Rog. Hoe nu? antwoordt ghy dus op ’t geen ick u gebiedt?
En breeckt ghy dus geswindt uw goeje wil te niet,
Die ghy had voor Krispijn? maer ’k sie sijn vader komen,
(545) Die ’t Huwlijck-sluyten wis van daegh heeft voorgenomen.

[fol. B4r]

Vier-en-twintighste Tooneel. Boudewijn. Rogier. Leander.
Leonora. Iasper. Margriet. Katrijn.

Rog. WEl wat brengt ons hier, Signeur Heer Boudewijn?
Boud. Een saeck van groot belang, van wegens mijn Crispijn;
Waer door dat ick mijn woordt niet meer aen u kan houwen,
Vermits mijn Soon, die ick wouw met uw Dochter trouwen.
(550) Al sint vier maenden tijts, in ’t heymelijck sich heeft
Aen Isabel verlooft, daer hy getrout by leeft.
En mits haer Ouders goet, en afkomst, my beletten
My tegen dit verbondt en hunne Trouw te setten,
Soo kom ick.........
Rog. Houd vry op. So ghy uw Soon Crispijn
(555) Sonder uw weeten dus getrouwt bevindt te sijn,
Weet dat mijn Dochter oock verlooft is aen een ander;
En dat ick haer al lang ben schuldigh aen Leander,
Wiens goeje hoedanigheên ick soo in waerden houw,
Dat ick mijn Dochter hem gae schencken tot sijn vrouw.
Boud. (560) Dees keur behaeght my seer.
Lean. Al ’t voorspoet van mijn leven,
Komt ghy my t’seffens met dees schoone gaef te geven.
Rog. Kom laet ons gaen den dagh bestemmen van uw Trouw.
Iasp. Wie dacht oyt soo gekroont te wesen door sijn vrouw,
Als ick? Des siet ghy wel, dat men geen schijn moet achten;
(565) Mits die steets doolen doet, door valsheyt van gedachten.
Neemt een exempel dan aen dit mijn ongeval,
En schoon ghy ’t alles siet, gelooft vry nietmetal.

W. G. V. F.

Durum patientiâ frango.
[fol. B4v: blanco]