Van Ghistele - Terentius - Andria

Cornelis van Ghistele, naar Publius Terentius Afer: Andria. 1555.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton030480 - Ursicula - books.google
De gehele comedie is in fractuurletter gedrukt, behalve de voorrede en de verzen in het Latijn (steeds het begin van de passage uit de Andria die vertaald wordt; wij geven deze hier niet weer). Wij hebben de afwisseling van lettertypes hier niet aangegeven. In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. *π1r]

Terentius Comedien Nu eerst wt den latine, in onser duytscher talen, door Cornelis van Ghistele, Rethorikelijck over ghe- sedt: vol goeder leeringhen ende playsant om lesen.
[Typografisch ornament]
	G H I S T E L E	hi amoruese Jongers, die nae u ghevoech,, claer ier daghelijcx tot wellusten u went n Venus ackere, siet dat ghi den ploech,, swaer onder ommesien nyet te diepe en ment. erentius Comedien in u herte prent: n spieghelt u hier, ghelijck in eenen speghele iefde, die onwijs, vierich is, en blent: n ghebruyct redene, mate oft reghele.
¶ Tot den studiosen iongher.
	Ghi ionghe Minervisten, Palladis scholieren In Terentius speelhoefken u herte verfraeyt: En pluct de bloemkens, met soeter manieren Die aen alle canten hier zijn ghesaeyt. Gheprent bi mi Symon Cock Anno .M.CCCCC.lv.

[fol. *π1v]

By den Keysere.

OPt versoeck ghedaen voor onsen Heere den Keyser, in sinen raden van Brabant, van weghen Symon Cock, ghesworen prenter ende boecvercooper van Antwerpen. Tenderende ten eynde, dat hem toe ghelaten worde te moghen prenten* ende vercoopen Comedias Terentij, over gheset wten Latine, in onser Duytscher tale, ende ghevisiteert by Heere en meester Jan Goossens, prochiaen van sinte Jacobs kercke binnen Antwerpen. Die Keyserlike M. na dien* dat hem van die voorscreven visitacie ende approbatie ghebleken is, dat dese Comedien niet quaets en begripen: heeft toe ghelaten, gheorloeft, gheconsenteert*, ende begripen: heeft toe ghelaten, gheorloeft, gheconsenteert, ende ghepermitteert: laet toe, oorloeft, consenteert, ende permittert bi desen, den voorscreven Symon Cock suppl. dese Comedien, achtervolghende der correctien daer op ghedaen, in dien daer eenighe gheschiet is: te moghen prenten, vercoopen, ende distribueren al omme binnen desen lande van Brabant, daert hem goet duncken ende ghelieven sal. Sonder daer omme teghen die voorscreven k. M. oft zijn ordinancie ende verboden oft placcaten te misdoen. Behoudelijck dat de voorscreven suppliant schuldich sal sijn in desen hem te reguleren, navolgende der ordinancien, van wegen der M. voorschreven, hier op ghemaect. Interdicerende, ende verbiedende de selve. M. allen anderen prenters ende librariers dese voorscreven Comedien Terentij niet na te mogen prenten in vier iaren naestcomende. Opte pene vande confiscatie, vanden selven boecken. Ende daer en boven te incurreren, tot behoef vanden voorscreven suppliant, die emende van twintich Carolus guldenen, bi elcken vanden ghenen die de contrarie daer af doen sal. Want ons alsoe belieft. Ghedaen in de stadt van Bruessele, den xix. dach Aprilis. Int iaer .xv. hondert, ende vierenvijftich voor paeschen.

Onderteekent P. de Lens.

[fol. *π2r]

DEN EERSAMEN EN VER-
standighen GABRIEL Studelin, Prin-
ce van der Gulden der Goubloemen
binnen Antwerpen, Corne-
lis van Ghistele .S.

SOMMIGHE PERSOONEN, dese Comedien lesende, my grootelijck (sorch ick) berispen en blameren sullen, verhalende het* woort welck Thucidides sprac, hoe ongheleerdere hoe stoutere. Maer niet bevroeyende het ghene Lucianus tot Nigrinum screef, als dat liefde der scientien en der consten, oock menighen stout ende vierich maken can: dwelc die principale oorsake is Eersame Prince, dat ick die Terentius Comedien wt den latine in onser duytscher tale over te setten, mi vercloect en ghepinicht hebbe. Ende oock niet, om daer dore eenighen grooten lof oft eere te behalen, maer alleenlijck om dat yeghelijck sou bevroeyen, dat onse Rethorikelijcke spelen die wy iaerlijcx (alst bequamen tijt is) den volcke exhiberen, gheen nieuwe inventie oft conste en is. Maer vanden Romeynen (ick laet de Griecken staen die de eerste inventeurs sijn) over menige iaren gheploghen is. waer af Livius Andronicus* de aldereerste gheweest is, die Latijnsche Comedien nader Griecxscher maniere gheschreven heeft, ende binnen Roomen doen spelen anno vijf hondert derthien na dat Roomen ghesticht was, te weten ontrent twee hondert iaren voor Cristus gheboorte. Ende nae hem quamen Ennius, Naevius, Pacuvius, Accius, Cecilius, Plautus, ende Terentius. Xistus betuleus scrijft dat Terentius eerste Comedie ghenaemt Andria ghespeelt wert Anno vijhondert ende achtentachentich na dat Roomen ghesticht was, ende daer nae van iare tot iare alle dan- [fol. *π2v] dere, die welcke oyt sint dier tijt vanden Romeynen, en van alle gheleerde in grooter weerden ghehouden sijn. want Marcus Tullius Cicero, (soe wy lesen) waer hi ghinck oft reysde, om haerder suyver leeringhen, en elegantien Terentius Comedien altijt over hem droech. Hierom dan. E.P. en heeft my gheenen arbeyt verdroten, om die in onser duytscer talen over te setten, op dat een yeghelijck soe wel leecke, als clercken, sijn groot verstant en gheleertheyt daer dore aenmercken en bevroeyen souden moeghen, bescrivende der ouders sorchvuldicheyt, der vrouwen gheemelijcheyt, der ionghers leven, ende regement, der minnaers manieren, der hoeren subtijlheyt, der knapen schalcheyt, der verwaender sotten glorioesheyt, ende der loeftuyters pluymstrijckerye, dwelck hy al door eenen godlijcken gheest die inde Poeten werckende is, (soe Ovidius sey:) ons soe constich bethoont heeft, dat ick metter waerheyt van hem wel segghen mach, het ghene dat Horatius scrijft.
OMNE* TULIT PUNCTUM QUI MISCUIT UTILE DULCI. Dat is te segghene.
Alsulck Poeet is wel weerdich gheeert
Die duecht en profijt. met ghenoechten leert
Soe dat hi boven alle Poeten dan wel mach ghepresen, en gheexalteert worden, en den Laurieren hoet, wel weerdich gheweest is te draghen.
Maer al yst sake dat ick soe natuerlijck, en elegantelijck in ons duytsche tale dese Comedien niet overgheset en hebbe, als Terentius die in Latine bescreven heeft, de verstandighe leser (hoep ick) my daer in defenderen sal. want die hem sulcx soude vermeten te doene, die mocht wel slachten den ghenen, die eenen Papegaey sijn natuerlijcke pluymen wt treckende, met eens anders voghels pluymen soe suyver soude willen verchieren. Ende want hier voortijts, de latijnsce Poeten, oversettende oock de Griecxsche Comedien, soe vol- [fol. *π3r] comelijck dat niet ghedaen en hebben. Soe Terentius in sijn tweede Prologhe vermaent segghende. QUI EX GRECIS BONIS LATINAS FECIT NON BONAS. So eest my oock dan wel te vergheven, heb ick dese ooc soe volcomelijck* na der elegantien eysch in onser tale niet overghesedt. want alsmen de propriteyt van de Griecxsche woorden, soe perfect inden Latine (dwelck nochtans een suyver volcomen sprake is) niet overghesetten en can, Hoe veel te min soude yemant den de proprieteyt en de Elegantie vande Latijnsche woorden, so volcomelijck in ons slechte tale overghesetten connen? Daerom. E.P. al ist bi also dat ick dan soe grooten lof (want tot dier intencien van mi dit niet bestaen en is) niet verdient en hebben, this mi alleenlijck ghenoech, dat ick late blijcken, hoe de Romeynen dese Rethorikelijcke conste, in haerlieder tale oock gheuseert hebben. Ende hoe grootelijck, dat si die gheacht, en in eeren ghehouden hebben is blijckelijck aen de triumphantelijcke Theatren, die sommighe keysers doen ter tijt (soemen noch te Roomen aenschouwen mach) soe costelijck en soe groot hebben doen maken, om dat yeghelijck dese spelen, diemen Ludi Scenici hiet ende noch meer ander, op feestdagen daer toe gheordineert sijnde soude moghen sien spelen. wy lesen dat .M. Scaurus een Theatrum dede maken, met dry hondert tsestich calomnen, dwelck soe Plinius scrijft tachentich dusent menschen begreep, ende Pompeius Amphiteatrum was oock soe costelijck ghemaect datter dertich duysent menschen elck na sijn digniteyt, en qualiteyt, een ghemackelijcke sidtstede hadde. En Titus Vespasianus ordineerde een, daer viventachentich* dusent persoonen sitten mochten. Augustus Marcellus dede oock eene soe triumphantelijcken maken, dwelck altoos nae hem Augustus Marcellus gheheeten wert: en noch meer ander, dat hier te lange soude vallen om te verhalen, en dwelck den gheleerden wel kennelijck is. Die van Athenen hielden [fol. *π3v] voor een maniere, dat elck mensche iaerlijcx twee ghesette penninghen gheven moeste, den eenen om de schamele menschen, den anderen om dese Theatren te onderhouden, wy lesen oock dat sommighe borghers van Athenen ghevanghen sijnde van de Sicilianen werden los en vry weder nae Athenen ghesonden om haerder grooter consten wille die si daer bewesen en ghetoont hadden int spelen van sommige Tragedien. Hierom moetent dan nu wel onverstandighe menschen sijn, die de Rethorikelijcken spelen verachten ende blameren willen. inde welcke ons nu gheen versierde fabulen, maer Gods woort suyverlijc verbreyt, en verclaert wort. Inde welcke ooc yeghelijck sijn ghebreken ende vitien ghelijck in eenen spieghele, aenmercken ende aenschouwen mach. Maer om dat de sulcke niet soo gheerne op sijn seer gheraect en wilt wesen, oft sijn ghebreken bekennen, daerom hi dese spelen verachtende is. Hier voortijts inde oude Comedie pleghen de Griecxsche Poeten ghelijck Eupolis, Cratinus, en Aristophanes, ende noch meer ander, soe Horatius scrijft, yeghelijck namelijck te beschimpen, en baer lemten, ende ghebreken openbaerlijck te verhalen, niet myende Keysers Coninghen, oft hoe groot van machte dat yemant was, dwelck de Princhen int leste niet langher en wilden verdraghen. want Alcibiades dede Eupolim apprehenderen ende inde zee verdrincken, om dat hy hem in een Comedie ghenaemt Baptas, seer schandelijck berispt hadde, soe dat alle ander Poeten haren spieghele daer aen namen, en haer sint dier tijt ghemijt hebben, yemanden meer namelijc te beschimpen. Maer vonden een ander maniere om bedectelijck de machtighe op haer seer te gheraken welcke plaestere haer noch te bitter docht wesen, soe dat de nieuwe Comedie opghecomen is. waer in niet dan de manieren, en dleven, met versierde namen van slechte ghemeyn persoonen, sonder ye- [fol. *π4r] manden te beschimpen verhaelt werden, daer Menander int Griecxsche de principaelste meester af was, den welcken Terentius int Latine seer constich nae ghevolcht heeft, ende een wonderlijcke gheleert verstant, daer inne ghebruycte, soe dat hi eenen eewighen lof en naem vercreghen ende achterghelaten heeft.
Hier om dan Eersame Prince, want ghy al sulcke ingenieuse gheesten, ende der voorghenoemder consten, beminnende ende in duechden ionstich favoriserende sijt: waer door u eerbaer verstant wel blijckende is: soo heb ick mi verstout dese Terentius Comedien uwer liefden (want ghy sulcx meer dan weerdich sijt) toe te scrivene, en op uwen naeme soot wel behoorlijck is wt te laten gane. Hopende dat u sulcx (al en is de conste soo groot niet als den arbeyt gheweest is) aenghename sal wesen, ende ghewillich in dancke nemen sult. want ter liefden van alle Rhetorices beminders, ende ter eeren der edelder Goubloemen tot eender eewigher memorien ick dit begonst, ende voleynt hebbe. Hopende oock daerom dat ghi mi voor alle schimpige berispers die noch Zoylus nidighen aert int herte hebben defenderen ende verantwoorden sult. Ende dese Comedien dan in onser ghemeynder spraken (al yst dat ghi die van uwen ionghen iaren af wter latijnscher talen gheincorporeert hebt) somtijts noch alst past by luste, en voor een recreatie, als den gheest beswaert is, en om uwer memorien te renoverene overlesen wilt. waer inne ghi duechdelijcke leeringhen, goede redenen, wise sententien, recreativelijcke woorden, en boerdelijcke cluchten, sonder dorperheyt, oft eenighe vilonye (die misprijselijck is) bevinden sult. waer dore u (en een yeghelijcx) ingenieus verstant, ontwijffelijcken groote soeticheyt, tot deuchdelijcker stichtinghen smaken en bevroeyen sal.
Van u eerbaer duecht meer te scriven (so ghi wel weerdich [fol. *π4v] sijt) soude wel behooren, maer ick weet wel dat uwer liefden sulcx niet aenghenaem en soude wesen. De heere almachtich wil u ingenieus verstant in duechden u laten ghebruycken. en salighen voorspoet altoos verleenen. Vale.

[Vignet: In Duechden Groeiende]

[fol. *π5r]

¶ Tot den leser.

MEn vint vernufte menschen, die segghen dat onbehoorlijck is latijnsche boecken in onser duytscher talen over te setten: haer laten dunckende dat de latijnsche sprake daer door onteert, ende te cort ghedaen wort. Maer waerom dan hebben so veel gheleerde mannen de Griecxsche Poeten, ghelijc Homerum Euripidem, Sophoclem, ende noch meer ander int Latine over gheset, en noch daghelijcx doen: wort de Griecxsche sprake (die soe groot gheacht is) daer door eenichsins vercleynicht? Ende noch ooc, meest al dwelck men int Latijn bescreven vint, de Italianen, Overlanders, Franchoysen, ende de Spaensce natie elck in zijn tale daghelijcx (soe men siet) oversettende zijn. Sullen wy dan haerlieden oock niet moghen nae volghen, als wy niet over en setten, dan dat duechdelijc en eerlijc is, ende daer niemant by gheschandalizeert en wort: Ist niet beter dat de slechte menschen in ons ghemeyn sprake de gheleerde Poeten lesen mogen dan dat si haer met Ulespieghels beuselen oft met soedanighen boeverye veronleghende zijn? Hier om dan beminde Lezer, wilt uwen gheest met dese Comedien vernieuwen ghy sulter in vinden, waer dore u leven, ende u manieren ghebetert mogen worden, ende my dan (hoep ick) bedancken.

[fol. *π5v]

¶ Het leven van den Poete
Terentius.

PUblius Terentius Afer was geboren inde stadt van Cartago, ende soe sommighe scriven, in zijn ionghe tiden, vanden Romeynen, inde orloghe van Cartago, nae Rome ghevoert wert. Maer daer zijn sommige die anders schriven, ende segghen dat hy noyt als een ghevangen, te Rome ghebracht en is: want hi na die tweede orloghe van Chartago gheboren wert, ende sterf, eer die derde orloge van Chartago begonste opte risen. Maer het is warachtich, dat hy binnen Roome woonachtich was, in zijn ionghe tiden: ende diende eenen Raetsheere, ghenaemt Terentius Lucanus de welc hem so bemint ende begracijt hadde, om zijn wtnemende verstant, ende menierlijc wesen, dat hi hem van als dede leeren so dat hi een expeert meester wert int latijn, ende int griecx. Dese Terentius, wert van alle edele, gheleerde, ende wise persoonen binnen Rome seer bemint, principalijc van .M. Marcellus .P. Scipio, ende van Scipio Africanus, ende van C. Lelius. ende hi wert so van yegheliken begheert, dat hi daghelijcx by deene en by dander te gaste ghenoot wert soe dat hi niet seer neerstich en was, om veel goets te vergaderen, want hi anderen lieden meer ghedienstich was, dan hem selven. Sesse Comedien heeft hi bescreven die noch openbaer zijn, die wile dat hy binnen Roome woonachtich was. Daer na is hy ghetrocken na Griecken, om haer manieren, ende noch meer goede leeringhen te leeren, daer hi oock noch veel Comedien ghescreven heeft. Maer als hi weder omme na Romen waende te [fol. *π6r] comen, so sijn door tempeeste, ende storm van winde, alle zijn Comedien die hy daer ghemaect hadde, inde zee ghebleven: dies hi van grooter onghenoechten, ende hertsweyr (alsoe men scrijft) in Arcadien ghestorven is. Hy was een middelbaer persoon, niet seer grof van lichame, bruyn van coleure. Hi en liet niet veel goets achter dan een stuck lants ghelegen by Romen .xx. bunderen groot zijnde. Hi liet ooc achter een dochter, die eenen ridder binnen Rome troude. Van zijn wtnemende groote gheleertheyt, ende van zijn constighe latijnsche sprake diveersche gheleerde mannen wonder scriven, dwelck hier niet te passe en coemt te verhalen.

Terentius Ephitaphium

Natus in excelsis tectis Cartaginis altae
Romanis ducibus bellica praeda fui
Descripsi mores hominum, iuvenumque, senumque
Qualiter & servi decipiant dominos
Quid meretrix quid leno dolis confingat avarus
Haec quicumque legit, sic puto cautus erit.

Het selve in duytsche.

ICk ben gheboren in Carthago hooge bemuert
De Roomsche Capiteynen gheweldich verheven
Hebben my wech genomen, en in haer lant gevuert
Der menschen manieren, heb ick bescreven
Hoe ouders, en ionghers noch daghelijcx leven
En wat hoeren, roffiaens, ghelt ghierich, voortstellen,, al
Hoe de knape den meester het lavuyt can gheven
Die dit leest, wijs wordwen door sulck vermellen,, sal.

[fol. *π6v]

¶ Het onderscheyt van Tragedien
ende Comedien.

TRagedien dat zijn spelen, die de Griecken hier voormaels bescreven hebben, die groote sware materien tracteerden, ende verhaelden feyten, gesten, ende tyrannyen van Keysers, Coninghen, Princen, oft groote vorsten: ende het beghinsel, ende het middel, altijt vol turbatien, miserien, ende commotien was: int leste oock noch comende tot eenen droeven, ende tot eenen cattivighen eynde.
Comedien zijn spelen, die alleenlijck tracteren, ende aengaen ghemeyne slechte persoonen, ghelijck van rijcke borghers, ionghers, knapen, maerten, ende van die onbehoorlijcke liefde der ionghelingen, ende van der hoeren bedrieghelijcke listen, int beghinsel, ende int middele: oock vol twists, ende turbacien, maer int leste comen si altoos tot eenen bliden ende heughelijcken eynde.
Terentius heeft zijn Comedien altoos in vijf actus ghedeylt dat zijn wercken te segghen, al daer die duytsche rhetorisinen pausen in haer spelen af maken. Ende elck Actus oft pause wort ghedeelt in dry, oft vier, oft vijf scenen elck scene, dat is een nieuwe wtcomen, oft alsser veranderinghe van personagien comen, alsoe ghy int lesen wel bevroeyen sult.

[fol. *π7r]

Den sin, oft tbgrijp vanden eersten
spele, ghenaemt Andria.

DEse eerste Comedie is ghenaemt Andria, om dat die heel materie roerende is, van een maecht die tot Athenen ghecomen was, wt een eylandt ghenaemt Andria. Ende was nochtans eens borghers dochter van Athenen, de welcke Chremes haer vader, over langhe iaren, in tiden van orloghen verloren hadde, meenende dat si overlanck ghestorven was wiens naem doen ter tijt was Passibula. So dat Chremes meynde maer een dochtere meer te hebben, ghenaemt Philumena die by hem noch woonde, de welcke Carinus een ionghelinck binnen Athenen seer vierich beminnende was, en te houwelijck begheerde: Maer Chremes haer vader heeft dese Philumena gheloeft te gheven, Pamphilo die sone van Simo, oock een borgher van Athenen. Maer dese Pamphilus beminde stille, en diere Passibulam, nu ghenaemt Glycerium, die wt Andria ghecomen was, als een weese, om hare ouders te soecken, oft daer na te vraghen, en de welcke van Pamphilo bevrucht wert. Simo Pamphilus vader dit hoorende wert heel ontstelt, en tonvreden, en Chremes dit oock vernemende (niet wetende dat Glycerium zijn dochter was) is tot Simo ghecomen heel verstoort van sinne Pamphilo zyn dochtere Philumena ontsegghende. Simo qualijck te vreden zijnde, gheliet hem nochtans voor sinen sone dat die bruyloft voortganc hebben soude, om hem, en Davum sinen knecht te ondertasten, soe dat Pamphilus heel mistroostich was, want hi die ander vierich beminde. Ende Carinus ooc seer ongherust van herten was, meenende dat Pamphilus Philumenam trouwen soude [fol. *π7v] die hi beminnende was, so datter groote onghenoechte ende verdriet aen beyde siden hier dore quam, totter tijt datter eene tot Andria ghecomen is ghenaemt Crito, Waer door alle dvescheet, en die waerheyt bevonden wert, dat dese Glycerium die selve Passibula, Chremes dochtere was, die hi over vele iaren verloren hadde, so dat Pamphilus zijn lief troude, en Carinus zijn Philumena die hy wtvercoren hadde. Ende een yeghelijc over beyde siden, hier dore int eynde, seer verheucht en verblijt werden. Wt deser Comedien moghen wy bevroeyen, hoe sorchvuldich dat de ouders voor haer kinderen zijn. Ten tweeden dat liefde alle dinghen verwinnende is. Ten derden mogen wy hier wt aenmercken, die valscheyt van sommighe dienaers oft knapen, die dickwils met schalcheyt haren meester helpen bedrieghen, en die ionghers in alle quaetheyt behulpelijck zijn en bystaen.

¶ Een moralijck begrijp.

Eerbaerheyt, wijsheyt, die laudabel,, is.
Goede leeringhe, die profitabel,, is.
Suyver amoreusheyt, die amiabel,, is.
En groote schalckheyt, die onabel,, is.
Hoe de knapen haer meesters wt strijcken
Heeft Terentius hier in Andria laten blijcken.

[fol. π8r]

Die Personagien van de- ser Comedien.
	Simo	Een oudt man de vader van Pamphilus.
	Sosia	Een knape
	Davus	Een knape
	Pamphilus	Een ionghelinck
	Birrhia	Een knape
	Glycerium	Een maecht
	Crito	Een man van buyten
	Carinus	Een ionghelinck
	Mysis	Een maerte
	Lesbia	Een vroeyvrouwe
	Chremes	Die vader van Philumena
	Dromo	Een dienaer

[fol. *π8v]

THEATRUM ROMANUM.

[fol. A1r]

Hier beghint die
eerste Comedie, Andria.

¶ Die eerste pause, ende het eerste wt-
comen vander Comedien Andria.

¶ Hier wort verhaelt de materie, ende het beghinsel daer het gheheele spel af roerende is. Ende ons wort geleert, hoe hem een ionghelinck behoort te stellen, ende hem eerlijc te voeghen.

Simo een oudt man. Sosia een knape.

DRaecht dit daer binnen: en vertrect te gadere:
Sosia coemt ghy herwaerts, en my wat nadere
Ick moet u een weynich spreken.

Sosia

Denct this al gheseyt
Dat die spise inde bruyloft wel worde bereyt
(5) Dat is u meyninghe, ick weet int cleyre.

Simo

Neen, this al een ander dat ick begheyre.

Sosia

Waer toe mach u minen dienst orboorlijc wesen,, doch
Dan in sulcke sake?

Simo

Den dienst ghepresen,, noch
In tgheen dwelck ick op handen tot desen stonde,, hebbe
(10) Ic niet en behoeve: mer sulcx als ic bevonden,, hebbe
Altijt in u: dat is ghetrouwicheyt groot
En dat ghi swighen en helen cont, alst is noot:
In sulcke sake heb ick van doene,, u.
[fol. A1v]

Sosia

Segt vrylijck dan wte, als de koene,, nu
(15) Wat u begheerte is, want icker nae wachte.

Simo

Al yst dat ick u, van ioncx kints, als een verachte
Slave ghecocht hebbe, soe ghi moecht weten
Nochtans eenen saecheten dienst (ic derfs mi vermeten)
Hebdy bi mi ghehadt, avont, en noene:
(20) En u, die eyghen waert tot minen verdoene
Heb ick vry ghemaect, als een vrient
Om dat ghi mi so vryhertich, en wel hebt gedient.
Sulcken loon u ghevende, yst niet warachtich,, al.

Sosia

Ick bekent, en eewich ick sulcx ghedachtich,, sal
(25) Vroech en spade wesen, wt oprechter trouwen.

Simo

Daer om en yst mi oock gheenssins berouwen
Den bekenden duecht doen, is een goet vermaen.

Sosia

Ic verblide mi Simo, dat ic oyt yet hebbe ghedaen
Oft noch doen can, naer u ghewaghen
(30) Dat uwen persoone mach behaghen.
En ick dancke u meester lofsame
Dat minen dienst u gheweest is aenghename.
Mer al dit verhael, dwelck mi voorwaer spijt,, wat
Dunct mi te wesen een verwijt,, plat
(35) Van mijn ondancbaerheyt: daer om sonder vercleeninghe
Segt met eenen woorde u begheeren.

Simo

Hoort dan mijn meeninghe
Die sake sal ick u int platte verhalen.
Maer alder eerst seg ick u met corter talen
Dese bruyloft tusschen Pamphilum minen sone
(40) En Philumena Chremes dochter ydone
[fol. A2r]
En sal niet voort gaen, die wy te wercke legghen

Sosia

Waer om ghelaetiy u dan soe?

Simo

Dat sal ick u segghen
Vanden eersten beghinsel, op dat mijns soons regiment
En al dat minen raet gedraecht, u worde bekent.
(45) En al dat ick, van u, tot minen ghemake
Wille hebben ghedaen in dese sake.
So haest als mijn sone te manne was comen
Ick liet hem doen sinen wille, tsijnder vromen.
Want te voren mocht ick qualijc sinen sin te deghe
(50) Bekennen, want die ioncheyt was mi inde weghe
En de meestere, die hem hielt onder de roeye.

Sosia

This waer soe ghi segt.

Simo

En nu, want soe ick bevroeye
Alle ionghers zijn van sulcker conditien
Dat sy haer voeghen tot eenigher exercitien.
(55) Oft te peerde riden, een mannelijck behaghen
Oft sy gaen met honden int velt iaghen.
Jae oft som zijn si totter philosophien gheneghen.
En mijn sone, als verstandighe pleghen
Hantierde van als, maer altoos bi maten.
(60) Daer ick inne verhuechde.

Sosia

Met reden, voor alle staten
Mocht ghi u daer in eerlijck verbliden.
Want duechtsamich leeft hi, die hem soe can miden
Dat hi alle dinghen bi maten useert:
En niet te vele.

Simo

Soe was hi gheconditioneert.
[fol. A2v]
(65) Soe was zijn leven, tot elcker spatie.
En dan hadde hi noch een groote gratie
Dat hi de ghene, daer hi spade, en vroech
Mede verkeerde, altoos ghewillich verdroech
Hem nemmermeer houdende voor de meeste
(70) Daer hi was, tsi in avontspel, oft in bruyloft feeste
En soe een ander ghesint was, so dede hi mede:
Soe dat hi sonder haet oft nijt, tot elcker stede
Van yeghelijck bemint wert, en ghepresen.

Sosia

Wijsselijck heeft hi hem ghevoecht in desen
(75) Want die nu ter tijt, tsi tot wat spele
Yeghelijcx sin can volghen, crijght vrienden vele.
Maer die de waerheyt, met sinnen obstinaet
Straffen wil, coemt dicwils inder menschen haet.
Wel hem, die hem altoos is vernerende.

Simo

(80) Als mijn sone hem aldus was regerende
En leefde eerlijck, tamelijck na elcx behaghen
Soe ysser een vrouken binnen corten daghen
Hierin ons ghebuerte, wt Andro comen woonen
Scamel, verlaten van vrienden, maer niet om verschoonen
(85) Eerbaer van wesen, en int beste van haren leven.

Sosia

Ic sorghe dat ons wat quaets coemt aenghedreven
Dit vrouken wt Andro doet my grouwen.

Simo

Eerst heeft si haer seer eerlijcken ghehouwen
En leefde vroeyelijck, met soberen schine
(90) Den cost besuerende, door arbeyt en pine
Inde wolle met spinnen, winnende haer broot.
Maer doen de vryers begonsten te comen minyoot
En creech eenen aenstroot, van deen, en dandere stout
Haer belovende ghiften, kluer, en gout;
[fol. A3r]
(95) (Want de natuere des menschen, in allen weghen
Is meer tot wellusten, dan tot arbeyt gheneghen)
Soe viel si ghewillich, en terstont te vreden,, was
Luysterende na tghewin, en tot oneerbaer zeden,, ras
Sy haer begaf, alsoot wert blijckelijck
(100) En dan dese vryers, alle weeldekens rijckelijck
Hebben minen sone (soot dicwils gheschiet)
Soe verre bracht, en mede gheleyt, het welck mi een verdriet
Was in mijn herte, met swaer verstranghen
Sorgende, dat hy aen haer ooc was verhanghen
(105) En met liefden bevangen, dies ic vroech en spade
De iongers, die wt en in gingen, sloech wel gade
Hoort ionghen (vraechdick) segt mi dbescheet
Wie had gisteren Chrysis? (so was haren naem ghereet)

Sosia

Ick verstae u meyninghe.

Simo

Dan noemden si terstont
(110) Phedrum, Cliviam, oft Niceratum, want die goet ront
Waren haer vryers, en knaechden als de vrye
Soe honden pleghen, aen een been alle drye.
Ic vraechde wat heeft Pamphilus bedreven,, daer?
Sy spraken, hy heeft zijn gelach ghegeven,, maer
(115) Hi adt, hi dranck, hi maecte goede chiere.
Ick verblide mi noch door dese maniere.
En tsanderdaechs vraechdick weder vangelijcken
Maer niet en bevondick, daer aen mocht blijcken
Dat Pamphilus hem eenichsins der vrouwen aentrack
(120) My docht dat ick doen, nae dat elck sprack
Vry sonder sorghe was, en wel bewaert:
Merckende een exempel van eenen goeden aert.
Want die met sulcke verkeert, bi avont, bi ontiden
En hem van sodanighe begheerte can miden
[fol. A3v]
(125) Alsulck persoon (ick derft noch affirmeren,, wel)
Docht mi, sal voortaen hem selven regeren,, wel.
Het behaechde my wel, ic en hoorde sonder wanen
Niet dan duecht en eere van hem vermanen
Een yeghelijck verblide hem met mi door desen
(130) Om dat ick hadde sulcken sone ghepresen.
Wat wil ick veel meer segghen? door dese fame
En door tsvolcx vermaen, Chremes eersame
Quam selve aen mi, en minen sone presenteerde:
Sijn dochter rijckelijc, dwelck ic niet en refuseerde
(135) Soe dat wy tsamen met minlijcke zeden
Den dach der bruyloft feesten, op heden
Hebben gheordineert, als vrienden vol vromen.

Sosia.

En wat stock ysser dan int wiel ghecomen
Dat de bruyloft (so ghy segt) niet sal voort gaen?

Simo.

(140) Dat suldy nu hooren, en verstaen.
Corts daer nae, als dit ghebuerde:
Soe is Chrysis (daer elck vryer om truerde)
Ons ghebuerwijf subitelijck ghestorven.

Sosia

Och ic vreesde dat si tpeper sou hebben bedorven
(145) Maer ghy hebt my noch verlost van dyen vaer.

Simo

Terstont mijn sone, met de ghene, die haer
Seere bemint hadden, was neerstich inde weyre
Om dlijc te beschicken, en ooc (gheseyt int cleyre)
Seer droeve om haer doot, weenende bi vlaghen
(150) Dwelc mi noch gheenssins en mocht mishaghen
Ick dacht in mi selven, seer weemoedich van aerde
Is mijn sone, die als de beswaerde
Om dese vrouwe maect sulcke lamentatie:
Daer hi nochtans mede hadde cleyn conversatie.
[fol. A4r]
(155) Wie sou gheweest hebben (dacht ick) zijns drucx ontladere
Had hise bemint? oft hoe sou hi om sinen vadere
Dan bedroeft zijn, lijdt hi om een vreemde dees smerte?
My docht, twas al een teeken van een goet herte
En van eenen getrouwen mensce, soot scheen goet ront
(160) Soe dat ick mi hier dore oock onderwont
Metten lijcke te gane, sonder quaet vermoeden

Sosia

Wat sal doch dit gheworden?

Simo

Dat suldy bevroeden.
Dlijck wert voort gebracht, wy gaen me, elc eene
En onder de vroukens, mismaect van weene
(165) Sach ic een ionghe maecht, noyt dies ghelijcke.

Sosia

Hoe, meyndy soe schoone?

Simo

Binnen onsen wijcke
Haer niemant te boven gaet, weerdich gepresen.
Soe manierlijc, en soo schoone van wesen.
En om dat si mi docht meer weenen en screyen
(170) Dan alle dander, dies ick sonder beyen
(Want haer eerbaerheyt, weerde om loven,
Verre alle dander ghinck te boven)
Quam wat naerder, en den dienstmaechden vraechde
Wat maecht dat was? dies mi eene gewaechde
(175) Ende antwoorde met droeven belide
Dat Chrysis suster was, dies wert ick onblide
En was versleghen, ick dachte ter stont
Is dit zijn weenen? en sinen sachtmoedigen gront?
Is dit dmisbaer, het kermen, en dbeclaghen?

Sosia

(180) Och nu sorch ick voor het wt eynde.
[fol. A4v]

Simo

Dlijck wert voor ghedraghen,
Wy volchden nae, metten cortsten gheseyt
Tot daer den brant offer was bereyt:
Daert doot lichaem in geleyt wert, nade maniere
Elc dreychde om tseerste: en met droeven bestiere
(185) Heeft die suster van der dooder vrouwen
Door mistroostichheyt, haer selven (zijnde vol rouwe)
Niet sonder perikel, bi nae gheworpen int vier.
Pamphilus dit siende, maecte een groot ghetier
Heel ontstelt zijnde, iae wtsinnich, door desen,, claer
(190) En heeft zijn secrete liefde wel bewesen,, daer.
Hi schoot haer toe, met een deyrlijck karmen
Ende omvinck die maecht met sinen armen.
Och mijn lieve Glycerium sprack hi koen
Wat wildy maken? waer toe wildy u verdoen?
(195) Terstont (so datmen mercte die vierighe minne)
Vlooch si hem om den hals, als zijn vriendinne:
Seer bitterlijck screyende, voor minen ooghen.

Sosia

Och meester wat segdy?

Simo

Ick moestet ghedooghen:
Ick ghinc van daer verstoort, met onghemake
(200) Maer hem te bekiven, had ic noch cleyn oorsake
Noch redenen ghenoech, door alsulck bestaen:
Want, o vader, wat heb ick bedreven, oft misdaen?
Sou hi gheseyt hebben, was mijn bevroeden
Ist quaet, dat icxse heb willen behoeden
(205) Die haer selven int vier wou worpen mispriselijck?
En dat was goede redene.

Sosia

Ghy dachte wiselijck.
Want soudy den sulcken straffen, die eens anders lijf
[fol. A5r]
Geschermt hadde, het waer een quaet motijf.
Wat soudy den genen doen, die met valsche daden
(210) Eenen anderen hinderen wilt, oft schaden?
Die duecht straft, is weert selve ghestraft te sine.

Simo

Den derden dach, quam Chremes met grammen scine
Tot my, seer ghebeyrende: en zijn vermonden, was
Datter een oneerlijck stuck bevonden,, was
(215) Aen Pamphilum, die met een secreet bedrijf
Dese vreemde maecht, voor zijn ghetroudt wijf,
Hadde ghenomen: ick hoorde vry
Ick loochende sulcx, hi bleef daer vast by.
Aldus zijn wy met twiste van een ghegaen
(220) Sijn dochter weder segghende met cort vermaen
Minen sone: dies wert ick ghestoort,, och.

Sosia

Hebdy Pamphilum niet ghestraft dan?

Simo

Niet een woort,, noch
En heb ic hem vermaent, van sulc onghevoech
Want ick en heb noch niet oorsaken ghenoech
(225) Om te kiven, soe ghi moecht bekinnen.

Sosia

En waer om datte?

Simo

Merckt mijn versinnen:
Hi sou gheseyt hebben, en met goede reden
Ghi hebt mi ghedoocht, mijn ieucht te besteden
Aldus, en mijn sinlicheyt laten volgen vroech en laet
(230) Den tijt die naect, dat ic met sorchvuldighe daet
Een ander leven sal leyden,, moeten:
En tot een huysvrouwe my sal bereyden,, moeten.
Dus laet my nu eenen corten tijt
En so langhe, mijn leven ghebruycken met iolijt
[fol. A5v]
(235) Als ioncheyt daer toe ghenegen is, en nature.

Sosia.

En wanneer salt dan tijt, stonde, oft ure
Worden, om hem te straffene, door dit vercleenen?
Als hy hem weyghert, beraest van liefden, dits mijn meenen
Chremes dochter te trouwene, want hy draecht
(240) Meer liefden tot een ander, soe sal ic onversaecht
Hem overvallen, met een grammelijc motijf.
Also moet ick den sin weten: en daer om soe stijf
Ghelate ick mi noch, dat hi heden trouwen,, sal
Chremes dochter: dit moet ic u waerschouwen,, al
(245) Weyghert hi sulcx dan, daer ick nae hake
Soe heb ick ter stont om kiven een oorsake:
En sal hem stoutelijc moghen verspreken,, dan.
En alsoe sal ick mercken de treken,, dan
Vanden valschen Davus: maer luttel quaets
(250) Can hi bedriven, al weet hi wat raets
Laet hem vry met zijn schalcheyt te werc,, gaen:
Want ick gheloove, nae dat ick can merc,, slaen
Dat hi in alle manieren meer gheneghen,, is
Om minen sone te believen, en mi seer teghen,, is
(255) Met zijn valsheyt, heymelijck en stille.

Sosia.

Waerom datte?

Simo.

Daer een quaet herte, daer is eenen quaden wille
Maer can ict vernemen, ic salt hem verleeren,, wel
This nu hier af ghenoech, ic wil mi keeren,, snel
Tot Pamphilum, hi sal mi onderdanich,, zijn
(260) En hier inne (hoep ick) niet wederspanich,, zijn
Dan wil ic tot Chremes gaen, dit dunct mi dbeste
En hem bidden, soe en ysser gheen queste
Op dat ons bruloft mach hebben voorspoet,, noch
[fol. A6r]
En siet dat ghi anders niet en segt, of en doet,, noch
(265) Dan oft de bruyloft warachtich ware:
Hebt ooc minen sone in dooghe: en ancxt, en vare
Wilt Davum aen iaghen, dus mijn begheyren,, al
Merct doch wat raet dat si tsamen scheyren, al
Mijn sone, en hi, die valsche trouwant.

Sosia

(270) Al ghenoech gheseyt, ick hebbe tverstant.
Ick salt wel beschicken, laet ons nu binnen,, gaen.

Simo

Gaet vore, ic volghe u, sonder lange versinnen,, saen.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die eerste pause.

¶ Hier ondertast Simo Davum, om bescheyt te weten van sijns soons vryagie, ende regiment, ende hem ghelatende, dat die bruyloft voortganck moet hebben; hem verbiedende met dreyghementen, dat hi gheen valscheyt te wercke en stelle waer dore die bruyloft belet mochte worden.

Simo. Davus.

ICk en twifel niet: het leyt mi in de leden,, al
Dat mijn sone seer quaelijc zijn te vreden,, sal
(275) En weygheren hem het wijf te trouwen.
Want Davus so ic ghevoele, heel pijnt te flouwen
En was beducht, als hi hoorde vermanen,, my
Dat dese bruyloft, sonder wanen,, vry
Voortganck sal hebben: siet ghinder coemt* hi gestreken.

Davus teghen hem selven.

(280) Ick verwonder mi, als ic de waerheyt wil spreken
Of ditte soe ghemackelijck sal passeren,, noch
Mijns meesters saechtmoedicheyt (ic derft affirmeren,, noch)
Sorch ic dat ons comen tot eenen quaden ende,, sal
Want al hoort hi (ick weet de legende,, al)
(285) Dat Chremes niet en wilt zijn dochter,, gheven
Pamphilo, ick en sie hem niet te onsochter,, leven.
[fol. A6v]
En niemande een quaet woort heeft hi toe gesproken,

Simo teghen hem selven.

Maer nu sal hijt doen, en u den rugghe croken
Sonder verdriet en suldyer af gheraken,, niet.

Davus

(290) Ick weet watter* schuylt, dit zijn de saken,, siet
Hi en wil noch niet so haest weder verbliden,, ons
Maer meynt alsoe schalckelijck bi tiden,, ons
Te betrapen, onversien en subijt
Om dat wy hebben souden gheen respijt
(295) Om de bruyloft te verstooren, och tis een scalchase.

Simo

Wat seyt die boeve daer?

Davus

Och wat stae ick en prase?
Ick en sach den baes niet: wee minen rebben.

Simo

Dave.

Davus

Wat belieft u? wildy yet hebben?

Simo.

Coemt hier tot my.

Davus

Wat sal den grisere ghebreken?

Simo

(300) Wat legdy hier nu af?

Davus

Waer af sou ick segghen oft spreken?
Wat can mi gedroomen, waer om dat ghy peyst.

Simo

Vraechdy dat noch? hoe houdy u gheveyst?
Den roep onder tvolck craijerich,, is
Hoe dat mijn sone verlieft seer vierich,, is
(305) Op dese vreemde maecht, vry als de koene.
[fol. A7r]

Davus

Het volck heeft seker wel anders te doene
Dan voor uwen sone sorghe te draghen.

Simo

Hoordy niet wat ick segghe?

Davus

Waerom pijndy mi daer nae te vraghen?
Ick laet hem vryen tot elcken termine.

Simo

(310) Het sou mi oock duncken een daet te sine
Van eenen straffen vader, dat te beletten:
Want al dat hem belieft heeft voort te setten
Tot noch toe, en treck ick mi gheenssins ane:
Want den tijt, en iuecht, riedt hem sulcx te bestane.
(315) Dies ick hem heb laten te vollen, nae sinen wille
En na zijn sinlicheyt leven, openbaer en stille
Maer nu hi ghecomen is tot sinen daghen
Gehoort hi hem wat manierlijcker te draghen.
Want den tijt die eyscht ander manieren,, nu
(320) Hi moet zijn ioncheyt wat badt bestieren,, nu
Daerom bid ic u (al yst niet betamelijck
Dat de meester de knapen souden bidden vramelijc)
Wilt hem wat beweghen, en onderwisen
So machmen hem voor een man van eeren prisen
(325) Al heeft hi wulps geweest, als de sulcke plaghen
Dien tijt is gepasseert, dus wilt hem ghewaghen
Dat hi voort ane hem mide van sulck regiment.

Davus

Wat is dat te segghene?

Simo

Sy en zijn niet wel content
Die wat liefs hebben: maer seer tonvreden
(330) Als de ouders haer willen ter eeren besteden
En een vrouwe gheven teghen haren danck.
[fol. A7v]

Davus

Dat seytmen ghemeynlijck.

Simo

En als yemant dan vry en vranck
Eenen ghehoor gheeft, die hem inde sake
Op ruydt, en met onbehoorlijcke sprake
(335) Teghen der ouders raet te rebelleren:
Dan wort hi veel argher, dits myn fantaseren.
Want de nature altijt tot tquaet is gheneghen

Davus

Ick en verstae dat niet.

Simo

O schalck, vol boosheyts bedeghen
Hoe gheveynsdelijck condy u houwen.
(340) Verstaedy dat niet?

Davus

Neen ick by mijnder trouwen,
Ick ben Davus plomp van verstande:
Ick en verstae gheen parabolen, als de valiande
En die subtile Oedipus, soe ick schatte.

Simo.

Wildy dan dat ict u verhale int platte
(345) Tgene datter noch scuylt, en met corte woorden?

Davus

Jae ghy vrylijck, soe moghen wy accoorden!
Tghene dat ghi meynt, segghet int clare.

Simo

Yst sake dat ick heden worde gheware
Dat ghi in dese bruyloft voorsproken
(350) Eenighe valsheyt oft bedroch wilt coken
Om die te beletten, verstaet mijn spreken
Oft dat ghi erghens laet varen u scalcke treken
Ick sal u so deyrlijck inde molen doen gaen
En u ribben met stocken in stucken slaen
[fol. A8r]
(355) Jae totter doot toe, sonder ophouwen:
En dat belove ick u mijnder trouwen
Verlosse ick u daer af, ten sal niet falen
Ick sal selve voor u ploeghen oft malen.
Wat segdy daer af? suldy nu tverstant hebben?

Davus

(360) Dat verstae ick ter deghe, wee mijn rebben:
Ghi hebt mi daer gheseyt een sterck vermaen
Ghi en hebt daer gheenen omslach ghedaen
Nu can ick verstaen, wel plat u meeninghe.

Simo

Siet dat ghi u wacht, oft u naect vercleeninghe:
(365) Een ander sake sou ick lichtelijc passeren,, laten
Maer hier in en wil ick mi niet tromperen,, laten
Oft gheenssins zijn in dese bruyloft bedroghen.

Davus

Ue stelt u te vreden.

Simo

Spot niet seere, ick segt u ongheloghen
Ghi en sult mi niet meer de blau huyck om hangen
(370) Maer ic vermaen u noch eens, u naect verstranghen
Gaedy weder u ganghen, als de koene:
U porrende tot scalcheyt, soe ghi pleecht te doene:
Denct ghi zijt gewaerscout, door tvermoden,, mijn

¶ Het derde wtcomen van die eerste pause.

¶ Hoe dat Davus in twifele is, ende beraedt hem, oft hi Simo sinen meester wilt ghehoorsaem wesen, oft dat hi Pamphilo den sone wilt by staen.

Davus alleene.

VOorwaer Dave nu en macher gheen kerre ghebonden,, zijn
(375) Aen uwen eers: ten is gheen tijt om dralen:
Nae dat ick merckelijck hebbe hooren verhalen
Van den ouden, den gheheelen sin.
[fol. A8v]
Vander bruyloften: ons (sorch ic) een cranc ghewin
Ist dat wi daer tegen niet eenen loosen vont,, vinden
(380) Tsal mi, oft minen meester inden gront,, schinden
Ic en weet wat beghinnen, oft wat ick sal aengaen
Jae oft ick Pamphilum wil helpen, en bistaen
Oft den ouden zijn onderdaen? ic en weet wat raet:
Verlaet ick hem, soe blijft hi heel desolaet,
(385) Helpe ick hem, soe naect mi van Simo punitie:
En hi is soe loos, en soe schalck van conditie
Datmen hem qualijck sal connen wt strijcken:
Want Pamphilus heeft zijn liefde laten blijcken
Dies ick als een dief seer nau ghewacht,, worde
(390) Op datter geen bedroch van mi gewracht,, worde
En verneemt hi sulcx, so benic een verdorven knecht
Jae wilt hi, hi sal wel teghen recht
Lichtelijcken vinden een oorsake
En doen my ploeghen met onghemake.
(395) Ia so mocht hem int hooft schieten, sonder vraghen
En sonder recht, sou hi mi inde molen iaghen
Daer om moet ick toe sien, en hier op passen.
En nu ysser noch wat quaets toe ghewassen.
Want dese maecht wt Andro (noyt meerder grief)
(400) Weer dat zijn boelschap is, zijn wijf, oft zijn lief,
Is van Pamphilo bevrucht, dits een benoutheyt
En dan hoort noch: een alte grooten stoutheyt
Hebben si voor handen, soe ick can versinnen
Tschijnt datse beyde, meer ontsinnen, dan minnen
(405) Tsi knechtken, oft meysken, datter wort gheboren
Si willent eerlijc doen ophouden, is den raet geschoren
Jae en dan gaen si noch valschelijck versieren
Segghende dat Glycerium (o stout bestieren)
Soude eens borghers dochter ghepresen
(410) Van Athenen (noyt vreemder wonder) wesen
Daer quam eens in haer eylant (so si ghewaghen)
[fol. B1r]
Een coopman van hier, seer oudt van daghen:
Die daer ghestorven is, hoort wat si wt legghen:
En Chrysis vadere, alsoe si segghen
(415) Heeft dees weeze aenveert, ionc zijnde, en cleene
Maer het zijn al beuselen, so ick meene.
Het luydt te logenachtich, nochtans voorwaer
Willen zijt affirmeren: hola wie sie ick daer?
Mi dunct Mysis de maerte coemt van haer ghegaen
(420) Maer ic wil mi ontrent der merct haesten saen.
En sien na Pamphilum, als een ghetrou knape
Op dat hem die vader niet onversien en betrape.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die eerste pause.

¶ Hier verhaelt Mysis haer bootscap, waer omme dat si wt ghesonden is: ende hier leert de Poete, datter niet onbehoorliker en is, dan een vroeyvrouwe die droncken van aerde is.

Mysis een maerte.

ICk hebt wel ghehoort Archiles, ghy beveelt mi sonder falen
Dat ic Lesbia die vroeyvrouwe ter stont sou halen
(425) Mer seker my en staet niet ane, haer leelijc bedrijf
Want this een dronckersie, en een lichtverdich wijf.
Niet weerdich datmen haer sou betrouwen
Den eersten arbeyt van eender bevruchter vrouwen
Niet te min ic salse bringhen, sonder cesseren,, noch
(430) Aenmerct van deser ouder comeren,, doch
De onverstandicheyt, ende het cranck bescheet
Om dat si so gheerne me suypt en lact ghereet
Ghelijck si, daer om seynt si om haer koenlijck.
O God u gratie hebben wy nu van doenlijck:
(435) Verleent hulpe deser vrouwen, in haren arbeyt
En laet de droncken luyte (al hier gheseyt)
Haer elders misgaen: ontbeydt ick sie comen
Pamphilum heel ontstelt, och tot onser onvromen
[fol. B1v]
Sal dit claerlijck (sorch ick) nu wesen
(440) Ick sal hem verbeyden, om te hooren van desen
Tbescheet, en tfinael van deser onghenuchten
Die inden noot zijn, altijt voor een quader duchten.

¶ Die vijfde scena, oft het vijfde wtcomen van die eerste pause.

¶ Pamphilus, verstoort sijnde om dat sijn vader hem so onversien Chremes dochter wil doen trouwen, is heel mismoedich nochtans beloeft hi Mysis, dat hi Glycerium gheen ontrouwe doen en sal, niet aensiende sinen vader.

Pamphilus een ionghelinck. Mysis.

IS dit ooc eerlijc ghedaen van minen vadere?
Is dit een behoorlijc werc? o straffe adere

Mysis

(445) Och wat swaerheyt is ditte?

Pamphilus

O God, die hemel, en aerde bevrijt
Wat is dit anders, dan eenen enckelen spijt?
Hi wilt mi noch heden goet ront, sonder verdrach
Een wijf gheven: behoorde hi niet, also men plach
My eerste de wete te voren te doene?

Mysis

(450) O wee mi, wat sal doch comen van desen sermoene?

Pamphilus

Is Chremes nu weder van eenen anderen sinne?
Hi hadse mi ontseyt, om dat ick beminne
Glycerium: iae heel daer omme ghestoort,, was
Dies ick wel te vreden door sulck rappoort,, was.
(455) Want ick tot zijn dochter hebbe cleynen lust:
Maer ick sie wel mijn vader en is niet gherust
Hi doet noch al zijn beste en is in de weyre
Om mi te trecken, van die ick begheyre:
Dat is Glycerium, de liefde vercoren.
(460) En moet dat gheschien, och so blive ick verloren
En sal als sneeu eylaes verdwinen,, oock
[fol. B2r]
Och hoe macher rampsaliger mensce schinen,, oock
Oft ongheluckiger, als icke, door dit gheschien?
Help god, en sal ick gheenssins moghen ontvlien
(465) Het maechscap van Chremes? noyt quader dach
Ic meynde twas al ghedaen, na Davus gewach
En nu wordick weder begheert, die was versteken
Wat macher scuylen doch? wonderlijcke treken
Oft wat vreemts, dat en is niet min
(470) Soe ick vermoede, hebben si inden sin.
Ick peyse si en connen niemant anders vinden,, nu
En daer om willen sise weer mi thuys sinden,, nu.
Tschijnt voorwaer this met my gheghect,, heel.

Mysis

Och dit relaes mi tot ancxste verwect,, heel.
(475) Mijn sinnen ghemisse ick door sulck aenhooren.

Pamphilus

Dan ooc mijn vader, wie en sou hem niet stooren
Leeft seer onhebbelijck inder saken:
Hi quam op die merct en sey met corter spraken
Gaet Pamphile, maect u weerdich, sonder flouwen
(480) Ghi sult noch heden Chremes dochter trouwen.
My docht dat hi sprack door sulck verstranghen:
Gaet maect u van hier, en wilt u verhanghen.
Ick stont verbaest, en niet een half woort
En condick ghespreken, door sulck rappoort:
(485) Goet, noch quaet, maer bleef stom staende:
Want twas deerste dat hyer mi af vermaende.
Had ick van te voren hier af gheweten
Soe soudick hem ber, dits mijn vermeten
Gheantwoort hebben, ick salt doen, oft laten:
(490) Maer nu en weet ick doch in wat gaten
Dat ict ghieten sal, hoe sal ict beghinnen?
Ancxt, sorghe, beroeren soe mijn sinnen
Dat ick met hondert ghepeynsen stae beladen.
[fol. B2v]
Ick en weet niet met wien ick mi best sal beraden
(495) Glycerium mijn lief, maect mi heel ontstelt
En dees bruyloft dan mi sorghelijck quelt.
En dan mijn vader, ick moet beclaghen
Die mi soe goedertieren, als vaders plaghen
Heeft gheweest, (tot noch toe) avont en noene,
(500) Al dat ik wou, oft begheerde te doene
Was mi gheorloeft, soot is ghebleken,, vry
En sal ick nu teghen hem gaen steken,, my?
Certeyn dat en ware niet wel ghedaen.
Aldus stae ick vertwifelt, ick en weet wat aengaen
(505) De fantasien quellen mi met onvromen,, al.

Mysis

Och ick duchte dat hier qualijck wt comen,, sal
This wel van noode dat ick mi verstoute:
En van Glycerium hem wat becoute.
Want als de sinnen soe verdraeyt,, staen
(510) Veranderen si haest, so de weerhaen waeyt,, saen
Metten winde, nu hier, nu daer.

Pamphilus

Wien hoor ick hier spreken? o Mysis coemt naer
Wel moet u gheschien, met uwen ghesinne.

Mysis

Pamphile en u oock.

Pamphilus

Hoe staghet al met mijn vriendinne?
(515) Sy doet my, nacht, en dach versuchten.

Mysis

En si is oock sieck, en cranck van ongenuechten
De schamel deerne soe seere bevreest,, is
Om dat op heden geordineert u bruyloft feest,, is
Duchtende dat ghi haer sult verlaten.

Pamphilus

(520) Soudick dat connen ghedoen? van haer verwaten
[fol. B3r]
Te sine, waer mi een cruys, en een smerte:
Die my soe opelijck heeft haer herte
Te kennen ghegheven, en mi betrout soe vele:
Ja die ic als mijn wijf beminne, wat baet dat ict hele
(525) En sou ic alsulcken verstandigen maecht,, fijn
Laten vergaen door armoede? dat moest God gheclaecht,, zijn.
Om niemants wille en sal ick verlaten de weese.

Mysis

Hingt aen u alleene, soe waert sonder vreese.
Maer ic sorge, ic duchte al voor uwen vader siet.

Pamphilus

(530) O neen, ick en hebbe sulcken valschen ader,, niet.
Meyndy dat trouwe, en eere, van my zijn gheweken,, al?
En dat ick mijn gheloefte breken,, sal?
Betrout mi sulcx niet, mijn herte is te eerbaer.

Mysis

Ic weet dat wel, dat si wel heeft verdient voorwaer
(535) Teghen u, om haers te sine ghedachtich.

Pamphilus

Ghedencken segdy? O Mysis dat kenne God almachtich
De woorden die Chrysis sprac van Glycerium verheven
Staen inden gront van mijnder herten ghescreven
Sy riep mi bi haer, in haer dootbedde, alleene
(540) En sprack dese woorden wt ionsten reene:
O Pamphile ghy siet, de schoonheyt, ende iuecht
Van mijnder sustere, vol alder duecht
En die twee saken, soe ghy wel zijt vroet
Menighe maecht dicwils brengen onder de voet.
(545) Si bid ick u sprack si (mi nemende metter hant)
Door u trouwe, en door u eerlijck verstant:
En door de minlijcke conversatie
[fol. B3v]
Dat ghi haer niet en verlaet, is mijn supplicatie.
Maer haer gade slaet als een behoedere.
(550) Want ick hebbe u bemint, als een broedere.
En als tkint de moeder, si oyt onderdanich,, was
In alle manieren u? noch si vermanich,, was
Haer man, haer vrient, make ick u alleene
Haer vadere, en haer beschermere reene.
(555) Al mijn goet bevele ick uwen persone
U betrouwende Glycerium, en geefse u over ydone
Dese last heb ic aenveert, met vaster trouwen,, ooc
Inde vre haerder doot, en ic salt haer houwen,, ooc
Soe langhe als ick leve.

Mysis

Och dat hoep ick sonder falen.

Pamphilus

(560) Maer Mysis waer henen?

Mysis

Een vroeyvrouwe halen:
Dus moet ick vertrecken sonder respijt.

Pamphilus

Spoeyt u seere, mer siet dat ghi voorsinnich sijt
Segt niet een woort van die bruyloft, si mocht daer deure,, snel
Te seere versleghen worden.

Mysis

Ick verstae u ter keure,, wel.
(565) Nu this tijt dat ick van hier sonder beyden,, moet
Noot dicwijls goede vrienden scheyden,, doet.

¶ Die eerste scena, oft het eerste wtcomen van die tweede pause.

¶ Carinus de welcke beminde Chremes dochter, die Pamphilo toe gheschict was, coemt bi Pamphilum, hem biddende, dat hi haer doch niet trouwen en soude. Ende dit ist tweede deel vanden spele: waer wt groote turbatie is risende.

Carinus een iongelinck. Birrhia een knape.

[fol. B4r]

Carinus*

WAt segdy o Birrhia? sal Pamphilus haer
Heden noch trouwen?

Birrhia

Jae hi, dats claer.

Carinus

Hoe condijt gheweten?

Birrhia

Al trechte bescheet
(570) Heb ick van Davo ghehoort.

Carinus

Wee mijns, noyt meerder leet
Tot noch toe heb ick tusschen hopen, en duchten gheleeft
Maer nu, want de hope my heel begheeft
Alle mijn crachten van ongenuechten beswijcken.

Birrhia

Carine wilt desen druc van uwer herten strijcken.
(575) Want alst niet ghebeuren en mach, tghene dat ghi wilt
Wilt dan dat ghi vermuecht.

Carinus

Och ick ware ghestilt
Mocht na minen wille Philumena gebueren,, my

Birrhia

Och this beter, swicht van sulck trueren,, ghy
En stelt sulcke liefde heel wt u herte
(580) Want door dese woorden, naect u meerder smerte.
En de begeerte, te vergeefs meer in u ontsteken,, sal

Carinus

O sy connen wisen raet gheven, en spreken,, al
Den siecken, de ghene die cloeck zijn, en ghesont
Och Birrhia waerdy so van liefden, als ic ghewont
(585) Ghi souder certeyn dan beter bevroeyen,, eer.
[fol. B4v]

Birrhia

Doet uwen sin, ic en wil mi ws niet moeyen,, meer
Maer siet toe, en brengt u in gheenen laste.

Carinus

Ic sie Pamphilum, this best dat ic hem ondertaste
Eer ick den moet heel gheve verloren.

Birrhia

(590) Jae, wat can hi ghedoen?

Carinus

Om sulck oorboren
Wil ick hem bedden: en gheven te verstane
Mijn groote liefde hem, op dat ick (so ick wane)
Mach verwerven eenichssins, sonder letten
Dat hi een luttel tijts, dees bruyloft wil wt setten.
(595) En hier tusschen (hoep ic) sal God wat anders versien.

Birrhia

Wat anders? dat en heeft niet vele te bedien
Dats cleyn hope, weet ghi anders gheenen raet.

Carinus

Wat dunct u, wil ick hem aen vallen?

Birrhia

Waerom niet niet? ten schijnt niet quaet.
Condy hem niet versmeecken, hi sal door dit bedrijf
(600) Vermoeden, dat zijn toecomende wijf
Wat achtich is, dit salder af comen.

Carinus

Wech ghi aen een galghe, vol onvromen
Met sulck vermoeden, tot mijnder oneeren.

Pamphilus

Ick sie Carinum, ick wil mi tot hem keeren
(605) Weest ghegroet Carine.

Carinus

Pamphile wel moet ghi varen,, oock
Ick come tot u, hoort mijn verclaren,, oock
[fol. B5r]
Om troost, hulpe, en raet te vercrighene.

Pamphilus

O Carine pijnt doch daer af te swighene
Ick en can u certeyn helpen, oft raden
(610) Want ick ben selve soe met drucke beladen
Dat ick nau en weet, oft ic voorwaert oft achterwaert gae.
Maer wat schuylter doch?

Carinus

Nae dat ick verstae
Soe suldy heden een huysvrouwe trouwen,, soet.

Pamphilus

This waer, soe segghense.

Carinus

Och dwelck my nu flouwen,, doet.
(615) Pamphile yst sake dat sulcx gheschien,, sal
Achter heden mi niemant meer sien,, sal:
Maer wille gaen achter lande dwalen.

Pamphilus

En waerom datte?

Carinus

Och, met droever talen
Vreest den mont te seggen, dat int herte is verborghen
(620) Birrhia verclaert ghi minen noot.

Pamphilus

Vry sonder sorghen
Segt oppe, laet hooren dit hinderlijc grief,, oock

Birrhia

U bruyt die ghi trouwen sult, dat is zijn lief,, oock
En zijn vrijdtstere, en haer vierich bemint.

Pamphilus

Ic hoore wel, wy en zijn niet gelijckelijc ghesint
(625) Carine ick bidde u, segt mi trechte bescheet
Hebdy noyt met haer te doene ghehadt?
[fol. B5v]

Carinus

Neen ick, dat kenne God, diet weet
Voor sulcke blame en dorst ghi u niet verveeren.

Pamphilus

Het waer wel minen wille, en mijn begheeren,
Soe had ick om te weersegghen een oorsake.

Carinus

(630) Op alle vrientschappe, met corter sprake
Soe bidde ick u, dits deerste, en dleste,
Dat ghi haer niet en trout.

Pamphilus

Darer toe sal ick doen mijn beste
Want tot haer en is den sin gheneghen,, niet.

Carinus

Ic duchte, ghi en sullet connen houden teghen,, niet.
(635) En ooc weet ic, oft si u mochte behaghen,, saen.

Pamphilus

Behaghen? laet dat ghewaghen,, staen
This al een andere die is int herte voorwaer.

Carinus

Ick bidde u dat ghi ten alder minsten, maer
Twee oft dry daghen de bruyloft wilt wt setten:
(640) Hier en tusschen, soe sal ic sonder letten
Erghens vertrecken, op dat ic niet en aenscouwe
Sulcx, met minen ooghen.

Pamphilus

Hoert nae my, als de ghetrouwe
Ick wil gheerne doen: sulcx als ghi begheert:
Een ionc man en is certeyn niet veel eeren weert
(645) Die lof en danck eyscht, om een cleyn weldaet.
Want Carine, mijn redene verstaet
Liever wil ick haer laten, dan ghi verwerven.

Carinus

Och dat zijn noch soete conserven
[fol. B6r]
Ghi gheeft mi weder moet, door sulcke woorden.

Pamphilus

(650) Hebdy cracht, en macht, wilt tsamen accoorden
Birrhia en ghi, practiseert, soect raet,* versiert listen
Dat si u geiont worde: ic met onminne en twisten
Sal maken, dat icker (can ick) af comen,, sal
Ic sie Davum ghinder tot mijnder vromen,, al
(655) Wiens raet ick volghe in dese sake,, noch.

Carinus

Maect hier af teghen hem gheen sprake,, doch
Laet hem niet weten, dan dat hem is van node.
En ghi Birrhia vertrect.

Birrhia

Tot uwen ghebode
Sal ick my pooghen: wilt ghi lien accoorden
(660) Die niet en weet, en derf niet verantwoorden.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die tweede pause.

¶ Davus coemt hier seer verblijt sijnde, om dat hi verstaen hadde, dat die bruyloft niet voort gaen en sal, ende hi verclaert Pamphilum die sake.

Davus. Carinus. Pamphilus.

O Soete God, wat goeder tidinghe
Brenghe ic voor Pamphilum: noyt meerder verblidinghe
Maer waer sal ic hem vinden, op dat ic hem ontlaste
Van de sorghe die in hem is,en de onraste:
(665) En dat ick sinen gheest wat mach verbliden.

Carinus

Hy is heel wel ghesint, soot schijnt aen dbeliden
Mer ic en weet waer om, vremt zijn dees cluchten,, siet

Pamphilus

Hi en weet noch van onser onghenuchten,, niet
En van tquaet dat wy beyde verwachten.
[fol. B6v]
Davus.
(670) Och wist hi van de bruyloft, wat grooter clachten
Sou hi mi doen, en hem rampsalich vercloecken.

Carinus

Hoordy wel wat hi seyt?

Davus

Hy sal my soecken
Jae half sinneloos, de heele stadt deure:
Waer sal ick hem vinden, achter oft veure?
(675) Werwaert wil ick eerst minen wech maken?

Carinus

Waerom spreect ghi hem niet ane?

Davus

Niet meer spraken:
This tijt van hier, op een ander ick wille
Ick moet hem spreken.

Pamphilus

Dave, staet stille.

Davus

Wie is daer die mi roept? o Pamphile meestere
(680) U ist dat ic soecke, en ghi Carine met u tweestere
Vinde ick u hier te passe ghereet?
U beyde wil ick hebben.

Pamphilus

O Dave noyt meerder leet
Ick ben half doot, ick moet u claghen.

Davus

Hoort eerst wat nae my.

Pamphilus

Och wat wildy ghewaghen
(685) This met mi al ghedaen, ten helpt gheenen raet

Davus

Ick weety wat u ledt.
Carinus.
[fol. B7r]
Och, en mijn leven oock wanckelbaer staet
Ick en weet nauwe, weer ick sterve, oft leve.

Davus

Ick weet oock al wat u deyrt.

Pamphilus

Och om dees bruyloft ick beve
Die voor mi bereyt wort, noyt meerder noot.

Davus

(690) Dat weet ick oock wel.

Pamphilus

En heden salt gheschien.

Davus

Ghi breect my thoot
Met al dese woorden, ick verstae den sin
Ghy sorcht dat si u niet en sal gheworden
Carinus.
Dat en is niet min.

Davus

En ghi ducht dat ghi haer sult moeten trouwen.

Pamphilus

Daer hebdijt gheraden.

Davus

Wilt beyde niet flouwen
(695) This al sonder sorghe noch, ick weet dbescheet.

Carinus

Hebdy tverstant?

Pamphilus

En mijn sake ghi oock weet
Schuylter wat goets, ten dient niet ghesweghen.

Davus

Daer en is noch gheen perikel in gheleghen
Siet op mijn aensicht, merct hoe ic ghesint,, ben.

Pamphilus

(700) O Dave ick bidde u, want ick u beste vrint,, ben
[fol. B7v]
Wilt doch dees vreese iaghen wt minen live:
Want ick heel ontstelt ben.

Davus

Ick weet vanden bedrive
Chremes en wiltse u niet geven, die u vromen,, sal.

Pamphilus

Hoe weet ghi doch datte?

Davus

Dat heb ick vernomen,, al
(705) Tsal noch wel lucken, al tot uwer bate
U vader aenveerde mi voor noen int strate
En sprack, dat hi u heden sou gheven een wijf
En noch meer ander saken, maer dats daer een blijf
Ten is gheen tijt nu dat al te verhalen:
(710) Terstont liep ick nade merct, sonder te dralen
Om dat ick sulcx u soude waerschouwen
Maer ic en vant u nerghens, dwelc mi de flouwen
Dies ginc ic staen, op een hoochde vander straten
Om badt u te siene, maer ten nocht niet baten.
(715) Ick en sach u nerghens, verre oft by
Terstont sie ick Birrhiam, ick vraechde nae dy.
Maer hi en had u niet ghesien, in gheene wijcken
Ick was ontheystert, soot wel nocht blijcken.
Overpeynsende wat best waer ghedaen.
(720) Als ick wederom nae huys come ghegaen
Creech ick in mi selven een vremt vermoeyen
Hola, daer is noch luttel spisen, en na mijn bevroeyen
Simo scheen bedroeft, ten docht mi accorderen,, niet
Om bruyloft te houwen.

Pamphilus

Wat sal dit worden?

Davus

Sonder cesseren,, siet
(725) Loop ic nae Chremes huys, met schalcken kuere
[fol. B8r]
Niemant en sach ick ontrent die duere
Ick verblide mi noch, en creech confoort.

Carinus

Het luydt noch gheloovelijck.
Pamphilus.
Och Dave segt voort:
Ghi verblijt herte, moet, en sinne.

Davus

(730) Ic sie datter niemant wt coemt, noch niemant inne
En dan binnen den huyse, en waren gheen vrouwen.
Nergens en condick eenich chieraet aenschouwen
Dat der bruyloft feesten mocht ghelijcken:
Gheen gheruchte en hoordick, oft sach ic blijcken
(735) Jae ick ghinck binnen, en sach vrylijck over al.

Pamphilus

Het was al een groot teeken.

Davus

Nerghens en hoorde ick gheschal.
Wat dunct u, was dit om bruyloft te houwen
Goede ghereetschap?

Pamphilus

By mijnder trouwen
Ic meyne wel neent, dies te minder minen druc,, is.

Davus

(740) Meyndy segdy? mi dunct dat een claer stuck,, is
Oft ghi en verstaet den sin niet soe ick wane.
Terstont aenveerdick met stouten bestane
Een knechtken, dwelck drie oft vier vischkens bracht gheladen
Alleen voor den ouden, om die te braden
(745) Teghen zijn avontmael, nau weert een blancke.

Carinus

Dave ghi hebt mi vertroost, dies ic u bedancke.

Davus

[fol. B8v]
Ghi zijt, oft en zijt.

Carinus

En waer om datte?
Als hi haer niet trouwen en sal?

Davus

Voor een dwaes ick u schatte:
En oft Pamphilus haer niet en trout, so ick huwe
(750) Is daerom iuyst de bruyt terstont al uwe?
Neense, noch soe niet, maer voor alle saken,, saen
Moet ghi goede vrienden toe maken,, gaen
Die aen Chremes maghen dit moeten vercrighen

Carinus

Ghi segt warachtich, ick wil swighen
(755) Fortune my hier inne gheloghen,, heeft
Hope, en wanen, menighen bedroghen,, heeft.

¶ De derde scena, oft het derde wtcomen, van die tweede pause.

¶ Davus raedt hier Pamphilum, dat hi voor sinen vader segghen soude, dat hi Chremes dochter wel begheert te hebben: daer Pamphilus niet wel toe ghesint en is, maer namaels consenteert hijt, dat hi sulcx segghen s.

Pamphilus. Davus.

Wat machty dan bedieden Dave, dat nae u sprake
Mijn vader soe gheveynst is?

Davus

Ick sal u segghen de sake
Tonrechte waer hi certeyn op u ghestoort
(760) Om dat Chremes zijn dochter, so ic heb gehoort
U niet gheven en wilt, eer hi aenmerct, en bekint
Oft ghi wel, oft qualijck daer toe sijt ghesint.
Hi sou hem selven daer dore achten onvroet:
Maer ghevoelt hi, dat ghi weygheringe doet
(765) En dat ghi de dochter gheenssins en wilt trouwen
[fol. C1r]
So sal hi de schult (ick moet u waerschouwen)
Altemael op u legghen: en ons sal naken,, dan
Grooten hooftsweyr, en twist.

Pamphilus

Hoe salt ict maken,, dan?
Wil ick hem in als wesen onderdaen?

Davus

(770) Het is u vader, qualijc moechdy hem wederstaen.
En dan dit vrouken vindt haer selven alleene
Hi sal wel een oorsake vinden, tsi groot oft cleene:
Om haer, eylaes, wter stadt te iaghen.

Pamphilus

Sou hi haer veriaghen?

Davus

Jae hi, sonder u te vraghen
(775) Daer sal hi af hebben een lichte hant,, vry.

Pamphilus

Och Dave wat raet?

Davus

Thoont een gheveynst samblant,, ghy
En segt dat ghy haer te wive begheyrt.

Pamphilus

Och, och, wat segdy?

Davus

Wat yst dat u deyrt?
Sidy daer om soe seere beducht, en verblaut?

Pamphilus

(780) Sou ick sulcx dorren segghen?

Davus

Waerom niet alst naut?

Pamphilus

Soe verre en suldy mi nemmermeer bringhen.

Davus

Doet dat ick u segghe.
[fol. C1v]

Pamphilus

Voor alle dinghen.
Raedt mi sulcx niet, twaer tot mijnder onvromen.

Davus

Siet oft qualijc sal tieren, en wt comen
(785) Wildy nae minen raet perfectelijck leven.

Pamphilus

Dat ick van mijn liefste sou worden verdreven
En sou moeten begheven mi, met herte, met sinne
Tot eender die ick niet en beminne
Dit soude deynde wesen vander saken.

Davus

(790) Ten sal seg ick soe verre niet gheraken
Maer ick weet wel, dat u vader u te voren legghen,, sal
Om haer te trouwen, en ghi sult segghen,, al
Dat met uwen wille is: hoe sal hi door desen
Op u dan eenichssins ghestoort connen wesen?
(795) En alsoe sal hi bi hem selven bevroeyen
Dat hi op u heeft een contrarie vermoeyen.
Aldus suldy hem wt strijcken sonder u scade,, siet
En Chremes en is van dien rade,, niet
Om te gheven u zijn dochtere
(800) Hi en sal oock dies niet zijn te sochtere
Om spreken, al hoort hi dat met uwen wille
Sulcx geschieden soude: daer om sonder gheschille
Segt altoos vrylijck, dat u begheeren,, is
Soe en sal u vader (dit mijn vercleeren is)
(805) Al wilde hi, gheenssins op u moghen gram zijn
En oft hi u, daer ghy oock voor ducht, op eenich termijn
Een ander schamel vrouwe wist ghecreghen
Om dat ghi van dese vremde sout worden ontslegen*
(Want gheen rijcke en sal hi u toe stieren
[fol. C2r]
(810) So langhe als ghi dus beraest zijt van manieren)
Wilt hem altoos onderdanich zijn in desen
Soe sal hi terstont verghetende wesen
Glycerium, en daer niet meer op achten.
En onder tusschen sullen wy verwachten
(815) Oft ons yet wil lucken tot onsen favuere,, noch.

Pamphilus

Is dit u meeninghe?

Davus

Twijffelt daer niet vuere,, doch
Tsal soe gheschieden als ick u spelle.

Pamphilus

Och al mijn betrouwen ick op u stelle
Daerom siet dat ghi mi in gheenen hindere
(820) Oft last en brengt.

Davus

Weest daer af gherust.

Pamphilus

Als een stout onderwindere
Sal ick dan sulcx segghen, tot alle tiden
Maer Dave, voor een sake moeten wy ons miden
Dat hi dit kint niet en worde gheware
Dwelck ic van haer (teghen u gheseyt int clare)
(825) Hebbe gewillich, wt liefden, en blidelijc ontfaen
En beloeft op te houwe.

Davus

O stout bestaen.

Pamphilus

Dit heeft si van mi begheert op trouwe
Om dat ick haer gheenssins verlaten en souwe
Om lief, om leet, om vrienden, noch om maghen.

Davus

(830) Weest gherust, ick salder sorghe voor draghen
Hola u vader coemt, wilt u nu miden,, doch
[fol. C2v]
Van een droef ghelaet, so moechdy verbliden,, noch
Hi moet eerst suer proeven, diet soet smaken,, sal.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die tweede pause.

¶ Hier coemt Pamphilus by Simo sinen vadere, ende Davus beveelt hem sulcx te doene noch, also hi hem eer gheraden hadde, dwelck Pamphilus doet.

Simo. Davus. Pamphilus

ICk come besien wat dat si doch maken,, al
(835) Mijn sone, en Davus, of wat raet si scheyren

Davus

Hi en twijffelt niet, ghi en sult vercleyren
Dat ghi haer gheenssins en wilt trouwen
Hi heeft wat versint soe ick can aenschouwen
Teghen hem selven, om met woorden
(840) U te verhappen, siet toe, wilt wel accoorden
En verdraecht hem een weynich, als de koene.

Pamphilus

Ick sal can ick, en yst moghelijc om doene.
Maer ick duchte hi sal my te seere versnauwen.

Davus

Ghelooft mi Pamphile, wilt niet verflauwen
(845) Als hi hoort dat ghi haer wilt trouwen
Niet een quaet woort en sal hi meer ontfouwen.

¶ Die vijfde scena, oft het vijfde wtcomen, van die tweede pause.

¶ Birrhia coemt hier om Pamphilum gade te slane, Pamphilus ghelaet hem dat hi dwijf begheert te trouwen: ende dit gaet Birrhia Carino over draghen.

Birrhia. Simo. Davus. Pamphilus.

MIjn meester heeft mi belast, dat ick gaey slaen,, moet
Jae en alle mijn werck daer om laten staen,, moet
[fol. C3r]
Om te weten, hoe Pamphilus is ghesint
(850) Tot deser bruyloft, en daer om ben ic hem ontrint.
Van achter volghende, en hebbe hem in dooghe
Hi gaet ghinder met Davus, dies ic my pooghe
Hem gade te slane, naer Simos bevel.

Simo

Ick hese beyde ghesien, dit luct noch wel.
(855) Nu sal ick verstaen, haerlieder schalcke treken.

Davus

Hem Pamphile, siet voor u.

Simo

Pamphile ick moet u spreken
Coemt wat herwaerts, op dat ghi den sin verstaet.

Davus

Kijct omme met een vremt ghelaet
Als oft ghi van hem niet en wilt certeyn.

Pamphilus

(860) O vader zijt ghi daer?

Davus

Daer heeft hi den rechten treyn
Alsoe doende, sal hi wel bedecken tfeyt.

Simo.

Ghi moet heden een wijf trouwen, so ic u heb geseyt
U daer toe bereyt, en doet als die vroede.

Birrhia teghen hem selven.

Och wat sal hi nu antwoorden, bedruct van moede.
(865) Ick sorghe, ons naect nu twist, en onminne.

Pamphilus

Gheenssins voorwaer ick teghen u hier inne
Met woorden, oft met wercken, rebelleren,, sal
Maer ghewillich ick mi presenteren,, sal
Want noyt en is de dochter van mi ghelaect.

Birrhia

(870) Och wat spreect hy daer?
[fol. C3v]
Hy is (soot schijnt) stom ghemaect
Alree, door sulcke woorden bequamelijck.

Simo

Ghi spreect eerlijck, wel, en tamelijck,
Want ick op u Pamphile sulcx begheere

Davus

Mi dunct ic ben nu een waersegghere int cleere
(875) Het comt gelijc ict hebbe te voren ghedicht,, plat

Birrhia

Het schijnt dat den baes van dwijf nu swicht,, wat
Hy moet ghecreghen hebben ander sinnen,, vry.

Simo

Pamphile spoeyt u, en gaet daer binnen,, ghy
En siet dat ghi, alst noot is, en tijt
(880) Bereet, en niet te soecken en sijt.

Pamphilus

Vader ick gae, naer u ghewaghen,, nu.

Birrhia

Och ysser nerghens gheen trouwe, mach ick wel vraghen,, nu?
Hoe haest zijn der menschen sinnen gheweken.
Tis waer certeyn, so men gemeenlijc hoort spreken
(885) Dat yeghelijck meer soect zijns selfs profijt
Dan eenen anderen te voorderen, maer trouwen ic lijt
Philumena die is een suyver maecht,, oock
Ic gheef Pamphilo ghelijc dat si hem behaecht,, oock
En dat hyse hem selven veel liever iont
(890) Dan Carino: dies ick wil gaen terstont
Dese bootschap Carino over draghen,, oock
Hi sal Pamphilum vloecken, door dit gewagen,, oock

¶ Die seste scena, oft het seste wtcomen van die tweede pause.

¶ Hier bedrieghen sy malcanderen Simo ende Davus, met schalcken woorden malcanderen antwoordende, ende haer gheveynst houdende.

Davus. Simo.

ICk weet wel dat dees Simo, al meent, en ghelooft,, noch
Dat ic eenige scalcheyt heb in mijn hooft,, noch
(895) En dat ick daer omme hier blive staende.

Simo

Wat seyt doch Davus al?

Davus

Dat ick eerst vermaende
Luttel, oft niet, en hoordy my ontvouwen.

Simo

Niet segdy?

Davus

Neen ick in trouwen.

Simo

Ick meynde nochtans wat te hooren
(900) Oft ghi inden sin hadt, dees bruyloft te verstooren
En ofter yemant ware, die daer op beende

Davus teghen hem selven.

Ic ghevoele wel, tis al anders comen dan hi meende
En daer om dunct mi, is hi heel ontstelt.

Simo

Een sake Dave, moet mi van u worden ghespelt
(905) Maer suldy mi connen die waerheyt vercleyren?

Davus

Jae ick terstont, wat soude my deyren?
Also verre als ick weet, daer af bescheet.

Simo

Oft dese bruloft die ic voor handen hebbe ghereet
Pamphilo minen sone wel ghenoeghen,, sal?
(910) Want hi hem nu moeten, wennen en voeghen,, sal
Huys te houdene, met een vrouwe
[fol. C4v]
Die hi noyt en vryde.

Davus

Cleyn is den rouwe
Alsoe ick aenschouwe, die hi daer om maken,, sal
Al yst dat hem wat hertsweyrs naken,, sal.
(915) Die alder eerst twee oft dry daghen
Dat sal haest gedaen zijn: hi wilt als sulcke plagen
Vrienden raet gebruycken, gelijc de eensame,, was.

Simo

Dat is hem te prisen.

Davus

Doen den tijt bequame,, was
En hem sulcx gheorloeft, so beminde,, hi
(920) De meyskens, stil, en diere: mer altoos versinde,, hi
En sorchfuldich was voor zijn eere
Soot den wisen betaemt: maer nu met snellen keere
Want zijn iaren teere, behoeven een vrouwe
Soe wilt hi oock met volcomen trouwe
(925) Tot een huysvrouwe, zijn herte stieren
En daer toe hem voeghen.

Simo

Maer, het schijnt aen zijn manieren
Dat hi een weynich droeflijck ghesint,, is.

Davus

De sake van dien mi wel bekint,, is
Maer this al een andere, daer hy om wat sterck
(930) Op u ghestoort is.

Simo

Waer om doch dan?

Davus

Ten is maer kinder werck.

Simo

Wat yst?

Davus

[fol. C5r]
Ten is niet vermanens weert
En niet te bedien.

Simo

Ick begheert
Te weten: daer om den sin mi als een clerck,, segt

Davus

Om dat ghijt al te vroeyelijck te werck,, legt.

Simo

(935) Wie, icke?

Davus

Jae, ghye, dit is zijn vermaen.
Ghi en hebt naulijc om thien gulden cost ghedaen
Ten schijnt niet datmen bruyloft houwen,, sal
Oft dat hi heden een wijf trouwen,, sal.
Hi en weet naulijck, wie hi van zijn consoorte
(940) Daer toe best bidden sal, nade behoorte.
En hier gheseyt, ick segt mede,, siet
Ghij sijt te veel scerp, men prijst sulcke sede,, niet
Ghi moet altoos tijt en stonde aensien vry
En die castuyme.

Simo

Dave, swijcht van dien,, ghy.

Davus

(945) Gans lijf daer heb ic hem verstoort koenlijck.

Simo

Ick weet wat my inde sake is doenlijck:
Merct waer me dees lecker hem wilt moeyen
Certeyn my dunct, soe ick can bevroeyen
Coemter twist oft hooftsweyr, dit onderwinsele
(950) Sal wesen den oorspronck, en dbeghinsele.

¶ Die eerste scena, oft het eerste wtcomen van die derde pause.

¶ Simo door sijn groote vernuftheyt, en door sijn quaet vermoeyen bedriecht hem selven, meynende dat sijt versieren, [fol. C5v] dat Glycerium van Pamphilo bevrucht was: nochtans warachtich sijnde. Ende Mysis spreect teghen Lesbia die vroeyvrouwe, niet wetende van Simo.

Mysis. Simo. Lesbia.

CErteyn Lesbia het is waerachtich,, toch
Also ghy vermaent hebt, ick bens ghedachtich,, noch
Seer qualijc can men, voor een vrouwe,, fijn
Mans ghevinden, die haer ghetrouwe,, zijn
(955) Oft daermen eenich gheloove op stellen,, mach

Simo

Mi verwondert wat dit meysen vertellen,, mach
Ist niet Glyceriums dienstmaecht segt?

Davus

Jaet voorwaer.
Mysis teghen Lesbia.
Maer dese Pamphilus.

Simo

Wat seyt si daer?

Mysis

Heeft vastelijc, en eerlijc zijn gheloefte gehouwen

Simo

(960) Hem Dave.

Davus teghen hem selven.

Noyt meerder benouwen
Och oft hi nu doof, oft dat si stom ware.

Mysis

Want hi heeft noch belast, gheseyt int clare
Als tkint gheboren ware, datment ter voesteren
Sou beschicken, en wel op coesteren
(965) Alsoot behoorlijck is, maer heymelijck en stille.

Simo

O God wat hoor ick nu, tot minen onwille
Mijn voornemen, mijn hope nu al ghedaen,, is
[fol. C6r]
Soe verre als warachtich tvermaen,, is
Van deser dienstmaecht, noyt meer ontstelt.
Lesbia
(970) O Mysis nae dat ic hoore, voorwaer ghi vertelt
Groote verstandicheyt van eenen ionghen persoone

Mysis

Hi is seer wijs, en beleeft, hi spant die croone
Ic derft mi vermeten, boven alle ionghelinghen.
Maer ten is gheen tijt nu, van dese dinghen
(975) Langher te spreken, coemt volcht my hier binnen
Op dat ghi niet en coemt te late.

Davus

Ick en weet wat versinnen
Om nu te vinden remedie oft raet
Tot dit onversien, en subitelijck quaet.
Een zee vol onghenoechten sal hier dore vloeyen.

Simo

(980) Ick en weet wat ick peysen wil, oft vermoeyen
Hi moet dul en sot zijn, soudick ghelooven
Dat hi hem soe heeft laten verdooven
Van een vremde, die is wt verre lande.
Hola, ic weet watter scuylt, al ben ic slecht van verstande
(985) Haer boeverie ick noch int leste ghevoele

Davus

Wat ghevoelt hi doch nu?

Simo

Hoe soet, hoe coele
Comen si nu met dese scalcheyt voort
En brenghen bi, met een versiert rappoort
Hoe dat Glycerium, noyt vreemder cluchte
(990) Indenarbeyt gaet, en wilt baren een vruchte:
En dat alleene, soe ick bevroeyen,, can
Om dat Chremes mijn sone sou te meer verfoeyen,, dan
En zijn dochter hem te noodere gheven
[fol. C6v]
Glycerium van binnen.
Staet mi by, bid ick u Lucina verheven
(995) Die alle vroukens te hulpe coemt in deser noot.

Simo

Hola, alree? dits merckelijck bloot
Eenen ghemaecten raet, en versierde cueren
Sy weten wel dat ick ben ontrent haerder dueren
Daerom is si roepende met valsche manieren:
(1000) Och Dave, dit en sal noch ter tijt niet wel tieren.
Ghi brengt seer quaelijc te passe dat werck,, siet.

Davus

Wie, icke?

Simo

Wa ghy en denct om uwen clerck,, niet
Dats Pamphilum, die ghy fautsoeneren,, wilt:

Davus

Ick en weet niet wat ghi segt, van sulcken presumeren,, stilt
(1005) Ick kenne mi ontschuldich in die sake.

Simo

Och oft dese scalc, eenichsins door mijn sprake
Hadde verstaen, dat ick noch onghereet
Totter bruyloft ware, hoe sou hi God weet
Met mi ghespot hebben vroech en spade.
(1010) Maer tsal hem nu doch vergaen te quade
En ick ben gherust, en het is al comen,, wel
Nu ick alle saken hebben vernomen,, wel.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die derde pause.

¶ Hier coemt Lesbia weder wt, vermanende van Glycerium Ende Simo en Davus vermanen oock van het nyeugheboren kint, dwelck Simo niet en ghelooft, hemselven bedriegende.

Lesbia. Simo. Davus.

[fol. C7r]
ARchilles ic sie noch goede teekenen, en manieren,, al
Dat met Glycerium (hoep ick) wel tieren,, sal
(1015) Maer ghy moet ten eersten sorghen een weynich
Dat si haer wassche, en cuyssche reynich
En dan gheeft haer te drincken, matelijc ghepast
Sulcx, en soe vele, als ick hebbe belast
Ick sal terstont weder herwaert sporen:
(1020) Och wat een lief kint is Pamphilo gheboren
Sterck van leden, en schoon van live.
Ick bidde God dat langhe levende blive:
De vader ooc (so ic hoore) eenen goeden aert,, heeft
Dwelck hi aen dese maecht wel ghebaert,, heeft
(1025) Gheen ontrouwe haer betoonende, maer groote ionste.

Simo

O schalck wie en weet niet, dat door u conste
(Die u te rechte kent) dit is spruytende?
Sal een vroeyvrouwe opt strate zijn wtende?
Het ghene dat den kinderbedde is bequame?
(1030) O Dave wordick aldus nu als de oneersame
Veracht van u? ben ick nu nut en weerdich
Bedroghen te worden soe veerdich
En soe merckelijck, met u schalcke treken?
Subtilijc my ontsiende, want soot is ghebleken
(1035) Ghi ducht, vermane ic sulcx, ghi soudet betrueren

Davus

Desen ouden meynt, noyt sotter kueren
Dat ick hem bedrieghe, maer seer deyrlijck
Bedriecht hi hem selven.

Simo

Ghi weet wel hoe cleyrlijck
En hoe scherpelijck dat ick u hebbe belast
(1040) Met dreygementen, daer ghi noch luttel op past
Dat ghi u miden sout van sulck opstel:
[fol. C7v]
En noch, en helpt niet mijn straf bevel.
Meendy dat ic geloove, datmen hier verclaert,, heeft
Dat si Pamphilo een kint ghebaert,, heeft?
(1045) Waendy dat Simo, soe simpel en soe slecht,, is?

Davus

Ick weet wel dat zijn vermoeden al onrecht,, is,
Maer ic sal hem met woorden noch badt verdooven.

Simo

Wat seghdy toe?

Davus

Waer om soudy sulcx ghelooven?
Yemant heeft u, weet ick wel, dbedroch ontdect.

Simo

(1050) Wie, my?

Davus

Jae, hoe soudy soe perfect
Door u selven verstaen, alsulck versieren?

Simo

Ghect ghi noch met my, nae u oude manieren?

Davus

Iemant moet u sulcx hebben ghewaerschout
Want hoe waert moghelijck dat ghi sout
(1055) Dat selve bevroeyen, al sidy subtijl van sinne?

Simo

Hoe om dat ick valscheyt wel kinne.

Davus

En wildy dan segghen ter goeder trouwen
Dat minen raet sulcx heeft ghebrouwen?
En dat ick altoos valsheyt en arch pleghe?

Simo

(1060) Dat weet ick sekerlijck.

Davus

Och ghi en kent mi niet ter deghe
Ghi en weet niet Simo wat ic voor een knecht,, sy.
[fol. C8r]

Simo

Wie, ick niet? ick doe te recht,, vry
O schalck ick hebbe u langhe doorkeken.

Davus

Daer om soe wanneer ick yet sal spreken
(1065) Ghi meynt terstont dat ick u wil bedrieghen.

Simo

Dat moechdy wel segghen vry sonder lieghen
Want seer qualijck gheloof ick u rappoort.

Davus

En hierom en derve ick nauwelijck een woort
Kicken oft spreken, dit moet ick clachtich,, zijn.

Simo

(1070) Inden eersten duncket mi onwarachtich,, zijn
Datter een kint, al thoonen si sulck samblant
Hier nu gheboren is.

Davus

Ghi hebbet verstant
Nochtans sullen si ontrent uwer dueren
Een kint brenghen, ick waerschouwe u te vueren
(1075) Dat sulcx sal ghebueren, mi wel verstaet
Op dat ghi u hier duere niet en verslaet:
Hier om dan, dat minen raet sulcx heeft ghewracht
En wilt my niet na segghen: qualijc sidy bedacht
Dat ghy die schult op mi wilt legghen.

Simo

(1080) Maer hoe weet ghy dit al?

Davus

Ick hebt hooren segghen
En ick gheloove ooc sulcx sterckelijck.

Simo

Nu blijcken alle die teeckenen merckelijck
Dat maer en is eenen versierden vont
Dit kint gheboren te sine binnen so corter stont,
[fol. C8v]
(1085) Want als si hoorde, (so die fame verbreyt,, was)
Dat de bruyloft tot minen huyse bereyt,, was
So hebben si terstont om een vroeyvrou ghesonden
En dat si een kint noch in doecken ghewonden
Met haer sou brenghen, o stout bestaen.

Davus

(1090) Jae en qualijck soudense, so haer vermaen
Dese bruyloft heden connen verstooren
Ghy moet selve tkint eerst sien, en hooren
En meenen alsoe die bruyloft te beletten.

Simo

Help wat segdy? mer als ghi wist van sulc opsetten
(1095) En doen ghi haerlieder raet hadt vernomen
Waerom en sidy niet terstont ghecomen
By Pamphilum, hem verclarende sulcke daden?

Davus

Wie isser doch, die hem meer heeft ontraden
En af ghetrocken, dan icke, van deser vrouwen?
(1100) Want yegelijc wel weet, so men mocht aenscouwen
Hoe iammerlijck dat hi op haer was verlieft
En nu begheert hi, alsoe ick u hebbe ghebrieft
Een ghetroudt wijf, daer om gheeft mi den last
Hem gade te slane, want hi op my is ghepast.
(1105) En weest ghi gherust, en gaet vrylijck voort
Metter bruyloft, alsoe dat behoort,
God sal u daer toe behulpelijck wesen.

Simo

Nu gaet daer binnen, al ghenoech van desen.
En doet het ghene datter is te doene.
(1110) Al mach hi schoon clappen als de koene,
Hi en heeft mi soe niet connen verdooven
Dat ick zijn woorden seer sal ghelooven:
Want al conste hi zijn redenen wel belegghen
Ic weet wel ten was niet al waer zijn segghen.
[fol. D1r]
(1115) Dies ick van zijn woorden niet veel en houwe.
Maer dmeeste daer ick mi op betrouwe
Dat is op tghene, dat ick hebbe verstaen
Van minen sone, die mi sonder waen
Heeft beloeft te trouwen de dochtere
(1120) Dies wil ick mi pooghen van herten te sochtere
Na Chremes, hopende dat ick sal connen,, noch
Hem verbidden, en dat hi sal ionnen,, noch
Minen sone zijn dochtere: dit dunct mi dbeste.
Mach ick sulcx verwerven, so en ysser gheen queste
(1125) Van dat wy heden metter bruyloft voort varen
Want ick en twifel niet (naer zijn verclaren)
Dat Pamphilus beloeft heeft, sal hi volbringhen
Wilt hi oock niet, ick salder hem toe dwinghen.
Ontbeydt ick sie Chremes tot mijnder vromen.

¶ Die derde scena, oft het derde wtcomen van die derde pause.

¶ Hier comen die twee ouders bi malcanderen, ende spreken wijsselijck met malcanderen, aengaende van thuwelick, daer Chremes weder in consenteert, waer wt wederom een groote beroerte spruyt. Want de bruyloft die eerst valsch was, nu warachtich gheworden is. Hier wort ons gheleert, hoe de vrienden malcanderen raden sullen, om een dochter te besteden

Simo. Chremes.

(1130) ICk gebiede my o Chremes tuwaert seere
Met herte, en met sinne.

Chremes

Tuwaerts ick oock keere,
Ick was op weghen, om u te soeckene,, oock.

Simo

Daer toe pijnde ick mi te vercloeckene,, oock.

Chremes

Och ghi coemt soe wel na mijn begheeren,, nu
(1135) Want sommige persoonen, ic moet vercleeren,, u
Quamen heden tot mi, mit een vreemt rappoort;
[fol. D1v]
En seyden, dat si wt uwen monde haddengehoort
Hoe dat mijn dochtere, sou trouwen op heden
Uwen sone, dies ben ick wat tonvreden
(1140) En come besien, door alsulck prasen
Weer dat ghi, oft dat si lieden rasen.
Want tsijn dwasen, die haer sulcx te segghen vermeten.

Simo

Luystert wat na mi, soe suldy verstaen, en weten
Mijn begheerte, en tghene daer ghi na vraecht.

Chremes

(1145) Ic sal u gehoor gheven: segt sulcx als u behaecht:
Teghen u en begheer ic onminne, oft gheschille.

Simo

Ick bid u om God, en onser vrientschappen wille
Die van ioncx kints met ons is op ghesproten:
En om u dochter, en minen sone die ic onverdroten
(1150) Heel, en al, stelle in u bewaernisse,
Dat ghi mi wilt ontlasten van dese swaernisse,
En mi behulpsaem zijn als een vrient ghepresen
Tot mijns soons oorbor: en dat door desen
Dat dees bruyloft, die eens gheordineert,, is
(1155) Mach voortganck hebben.

Chremes

Sulcx u niet gherefuseert,, is
Maer wilt mi daerom niet bidden, scout sulcke seden
Soudick hier toe van u moeten zijn ghebeden?
Waendy dat ick ben van eenen anderen sinne
Dan ick eerst was, doen ick (soe ick bekinne)
(1160) Uwen sone ionde mijn dochter eerbaer?
Duncket u oorboorlijc voor ons beyden, voorwaer
Ick laet gheschieden, nae u bevelen:
Maer souden wy, en si, naemaels dat bequelen
En sout ons meer hinderlijc, dan profitelijc wesen
(1165) So bid ick u Simo oock als een vrient ghepresen
[fol. D2r]
Peyst om ons beyder profijt en salicheyt
Alleleens, oft mijn dochter (met corte verhalijcheyt)
U kint ware, en Pamphilus mijn sone.

Simo

Dats oock minen wtersten wille ydone
(1170) Begheerende minlijck op u door dien
Dat sulck mach o Chreme gheschien:
Ick en sou oock niet so stout bidden dorren,, u
Maer noot, en redene mi daer toe porren,, nu
Daerom zijt mi doch ionstich in dese daet.

Chremes

(1175) Wat noot is datte?

Simo

Grooten twist en haet
Isser tusschen Glycerium en minen sone minioot

Chremes

Dat dunct mi vreemt zijn.

Simo

Jae en soe groot
Is de gramschappe tusschen haer beyden,, al
Dat ic hope dat Pamphilus van haer sceyden,, sal
(1180) Door de verstoortheyt.

Chremes

Och ten is maer een versieren.

Simo

This soe, als ick segghe.

Chremes

Jae in sulcker manieren
So de gheleerde van dees vryers oyt briefden
Der minnaers gramscappe is een vernieuwinge der liefden

Simo

Och wat segdy: soe bid ick u door desen
(1185) Laet ons doch inde voorbate wesen
Als den tijt ons voordeel iont: en want sinen lust, nu
[fol. D2v]
Door de gramschappe is wat gheblust,, nu
En eer der vrouwen bedroch, en gheveysde tranen
Sijn herte weer vermorwen: dits mijn vermanen
(1190) Vernieuwende weder de ghequetste wonde:
Daerom laet ons hem binnen corte stonde
Een huysvrouwe geven: so hoep ick certeynelijck
Dat alsulcke versaminghe reynlijck
En der trouwen bandt hem sullen omsetten,, heel
(1195) En de onsuyver liefde beletten,, heel:
En dat hi lichtelijck van sulcke manieren,, al
Hem sal ontwennen.

Chremes

U dunct, dat wel tieren,, sal
Maer ick sorghe: dit is de principael queste,, nu
Dat hi mijn dochter verlaten int leste,, sou
(1200) Dwelck mi een liden waer, en een bedroeven.

Simo

Ghi en cont sulcx niet weten, ghy moetet proeven
En versoecken, hoe hi hem daer toe voeghen,, sou

Chremes

Och dat versoecken mi swaerlijck ghenoeghen,, sou.
Met mijn dochter te proeven, sulcx my qualijck vromen,, mocht.

Simo

(1205) Het meeste verdriet datter af comen,, mocht
(Daer God af beschermen moet haer beyden)
Dat men thouwelijck soude moeten sceyden:
Maer, oft hi hem dan ghinc tot wijsheyt spoeyen
Wat grooter solaes sou ten eersten in mi groeyen
(1210) Door minen sone, en door u bestieren.
En dan eenen swager vreedsamich van manieren
En eenen ghetrouwen man soudy bevinden
Voor u dochtere: dus latet ons onderwinden
Want hi goet is van aerde, en eerbaer tot desen,, al
[fol. D3r]

Chremes

(1215) Orsa dan: dunct u dat profijt wesen,, sal
Laet ons dan ghereetschap maken
Ick en wil u niet vercorten in eenighe saken
Maer u voorderen met alle mijnder macht.

Simo

O Chreme ick hebbe u oyt gheacht
(1220) Voor een eerlijc man, en verstandich ghehouwen
Dwelck ick noch bevinde.

Chremes

Maer wilt mi noch ontfouwen
Hoe weet ghi datter sulcken twist en haet,, is
Tusschen haer beyden.

Simo

Door Davus, die haren nausten raet,, is
En seyt noch, dat ick sonder verdrach
(1225) Die bruyloft voorderen sou soe haest als ic mach
Hy en sou niet spreken ditte, dat en is niet min
Wiste hi niet wel dat ware mijns soons sin:
Jae dese woorden sal ick hem doen wten
In u presentie: hem roept Davum hier buyten
(1230) Ic sie hem comen, nu suldy hooren, alst gaet aent nypen
Dat die waerheyt altoos moet een ste grypen.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die derde pause.

¶ Hier coemt Davus en versterct die sake noch meer vermanende sinen meestere, dat hi hem totter bruyloft spoeyen soude, ende spreect teghen zijn herte. Simo gheeft hem door dien gheloove, en hem sinen heelen raet en secreet ontdect, en maect dat die bruyloft die onseker was, nu warachtich wort, dies Davus heel beanxt is.

Davus. Simo. Chremes.

SImo nae u quam ick sien

Simo

Wat ysser gaens?
[fol. D3v]
Sal die bruyt niet ghehaelt worden vlues staens
Het wort heel avont, this meer dan tijt.

Simo

(1235) Hoordy dat nu wel? Dave ic heb mi oyt ghemijt
Tot noch toe voor u, ick moet bekinnen
Sorghende dat ghy oock sulcx sout beghinnen
Als dese ghemeyne knapen pleghen te doene
My wtstrijckende met valsheyt koene
(1240) En minen sone bi staende, die in liefden stout
Eertijts soe beraest was.

Davus

Wie, icke?

Simo

Sulcx hebbe ick u betrout
En daerom heb ict ghehouwen voor u bedectelijck
Dwelck ick nu sal opelijck en perfectelijck
Sonder gheveynstheyt u gheven te verstane.

Davus

(1245) Wat is doch dit?

Simo

Want nu voort ane
Houde ick u, voor ghetrouwe, en oprecht.

Davus

Weet ghi nu dan eerst wat ic ben voor een knecht?
Seker dat heeft mi oyt verdroten.

Simo

Dese bruyloft en was noyt ghesloten
(1250) Alsoe ghi meende, ick segt u naect.

Davus

Hoe verstae ick dat?

Simo

Ick hebt u altoos wijs ghemaect
Om dat ick u lieden sou proeven hier in.
[fol. D4r]

Davus

Ick hoore vreemt toe.

Simo

Dit was minen sin
Nu heb ick u minen boeck open ghedaen.

Davus

(1255) Dit en heb ick noyt connen ghemercken oft verstaen
O schalcken raet, en subtijl bevroeyen.

Simo

Hoort voort: doen ic u scier binnen waert de spoeyen
So quam mi dees man Chremes int ghemoete
En iuyst wel te passe.

Davus teghen hem selven.

Och dats mi een crancke boete
(1260) Dat woort dat maect mijn herte ontstelt,, heel.

Simo

Soe heb ick Chremem den sin vertelt,, heel
En al tghene dat ghi mi hebt te voren gheseyt.

Davus

Och wat hoore ick nu?

Simo

Soe heb ick hen te voren gheleyt
Al biddende, dat hy doch woude ionnen
(1265) (Maer nauwelijc en heb ict verwerven connen)
Sijn dochter minen sone.

Davus

Och ick ben half doot.

Simo

Wat segdy?

Davus

Dat ghy ter noot
Wel en wijsselijck hebt ghedaen.

Simo

En Chremes sal mi in als voorderen saen
[fol. D4v]
(1270) So dat volcomen nu zijn mijn saken,, al.

Chremes

Ick gae na huys: en alle dingn bereet maken,, sal
Dwelc ons van noode is, en mijn dochter cleyrlijck
Sal ick dees blide bootschap doen.

Simo

Dave nu ben ick op u begheyrlijck
Want ghi van dit houwelijck also ick meene
(1275) Die principael meester zijt.

Davus

Dat ken ick: ick alleene
In dese sake moechdy wel prisen,, my.

Simo

So bid ick u noch wilt onderwisen,, ghy
Minen sone tot zedigheyt, en obedientie.

Davus

Daer sal ick in doen mijn wterste diligentie
(1280) Ic hope dat hi door mi sal worden verheert,, wel.

Simo

Nu sinen sin dus is om ghekeert,, snel
Hy sal u te lichtelijcker gheven ghehoor,, dan

Davus

Sijt segghe ick gherust.

Simo

Wel doet u divoor,, dan
Maer waer mach hi wesen?

Davus

Thuys meen ick suldy hem vinden

Simo

(1285) Ick sal hem gaen die sake ontbinden
En al tghene dat ick hier oprecht,, u
Hebbe vermaent.

Davus teghen hem selven.

Och ick ben een bedorven knecht,, nu
[fol. D5r]
Nu worde ic rechte voort in die kerre ghedreven
Het bidden, oft smeecken, en salmen gheen ste gheven
(1290) Ick hebt heel int verweert ghestelt
Niet dan loghenen en hebbe ick hem ghespelt
This al bedroch dat ick gheploghen,, hebbe
En den baes ic so schalckelijc bedroghen,, hebbe
En Pamphilus, sal moeten nu dwijf,, trouwen:
(1295) Hoe ist mogelijc dat ic sal connen dlijf,, houwen?
Het houwelijck sal voortgaen dwelc stont stille,
Ja buyten zijn meenen, en tot Pamphilus onwille
En al door mijn stout voortstel, en bedrijf:
Och hadde icx mi noyt ghemoeyt onsalich catijf
(1300) Soe en souder gheen quaet af hebben ghecomen
Hola ick hebbe Pamphilum ghinder vernomen
Och oft ic hem nu heymelijc ontsluypen,, mochte
Oft waer hier een hol daer ic in cruypen,, mochte

¶ De vijfde scena, oft het vijfde wtcomen, van die derde pause.

¶ Hier coemt Pamphilus heel verstoort en gram zijnde, op Davus om dat hi hem gheraden heeft, dat hi sinen vader gheloven soude dwijf te trouwene, waer door een nieu turbatie rijsende is, en Pamphilus verfoeyt hem selven dat hi Davo soe veel ghehoors ghegheven heeft.

Pamphilus. Davus.

Waer is die booswicht die mi gebracht,, heeft
(1305) In dit verdriet nu?

Davus

Och ick beswime.

Pamphilus

Al tghene dat hi ghewracht,, heeft
En al datter mi af coemt besuere ick te recht
Om dat ick soe onwijs ben, iae oft soe slecht
Dat ic sulcken lichtveerdigen knecht, heb betrout
Alle mijn welvaren; och dwelck mi nu rout
[fol. D5v]
(1310) Dies ick voor mijn dwaesheyt loon ontfaen,, sal
Maer ick wedde hi mi oock niet ontgaen,, sal.
Ick salt op hem wreken eer lancheyt van tiden.

Davus teghen hem selven.

Och niet meer en sal ick in dusdanich liden
My brengen, mocht ick hier door gheraken,, nu

Pamphilus

(1315) Wat sal ic minen vader antwoorden in die saken,, nu
Sal ick hem segghen, dat ick haer niet en wille
Want ick hem gheloeft hebbe sonder ghescille
Dwijf te trouwen? o druckigh vermaen
Hoe sal ick dan sulcx dorren bestaen
(1320) Ach ic en weet wat aengaen, oft wat ic laten,, sal.

Davus

So en doe ick oock, maer tot mijnder baten,, al
Sta ick en peyse, hoe ict heffen oft legghen,, sal
En wat ick nu voor dbeste segghen,, sal
Ick stae puer verdraeyt, en betwijfelt van sinne
(1325) Hola ic weet ghemaect, daer coemt mi wat inne
Ick sal hem wijs maken, dat ick weet noch raet
Om de bruyloft wt te setten met valscher daet
Op dat wy sulck quaet, noch moghen ontvlien

Pamphilus

Och ghinder coemt hi.

Davus

Hy heeft mi ghesien
(1330) Ick duchte mi si nu nakende een cranc ghespan.

Pamphilus

O willecome, sidy daer ghy abel man?
Siedy wel hoe dat ick door uwen raet,, nu
Come in laste?

Davus

Ick weet u gheholpen sonder verlaet,, nu
Weest gherust, ende en vreest niet een hayr.
[fol. D6r]

Pamphilus

(1335) Noch helpen segdy?

Davus

Jae ick voorwaer
Ick belove u Pamphile, ick sal u noch bistaen.

Pamphilus

Jae bistaen? soe ghi tot noch toe hebt ghedaen
Dwelck mi vergaen, sal sorch ick ten quaetsten.

Davus

Ick hope al beter, men sal noch niet seer haesten
(1340) Met die bruyloft, ghelooft mi dat vast.

Pamphilus

Soudick u noch ghelooven, o lichtveerdich gast
Eer weert eenen bast, te hebben om uwen hals?
Meende ghye, God gheve u veel onghevals
Dat ghi mi wt dit verdriet sout helpen?
(1345) Tfy mijns dat ic uwen raet niet weert twee scelpen
Hebbe ghelooft? hebdy mi niet wel bestoppelt?
Ja tegen minen danck aen een wijf ghecoppelt,
Daer ick af ontslegen was? o scalc vol onvromen
Seyde ick niet datter ditte sou mi afcomen?

Davus

(1350) Ick bekent this waer.

Pamphilus

Wat hebdy verdient nu?

Davus

Een galghe, dats claer
Maer laet mi doch watte ick bids u goeyere
Tot mi selven comen: soe wordy vroeyere
Wat raet dat ic weet noch, dits mijn supplicatie

Pamphilus

(1355) Och dat ick niet en hebbe eenighe spatie
Om hem te castiden hier ghereet
Maer den tijt en eyscht nu niet God weet
[fol. D6v]
Om te wreken mijn leet? mer ic salt onthouwen
Langhe gheborcht en is niet quijt gheschouwen.

¶ Die eerste scena, oft het erste wtcomen van die vierde pause.

¶ Hier coemt Carinus heel verstoort zijnde op Pamphilum die* meende dat met sinen wille is dat hi Chremes dochter trouwen sal: en want hi anders gheloeft en toegheseyt hadde dies hihem straft van zijnder onghetrouwicheyt, dies Pamphilus oock verturbeert wort, want hi onschuldich in die sake is, en sulcx tegen sinen wille en danck is, maer verclaert dat Davus die oorsake hier af is.

Carinus. Pamphilus. Davus.

(1360) WIe soude dat ghelooven, oft dorren spreken met monde?
Dat yemant so valsch is van gronde
Oft gheboren tot sulcker onduecht
Dat hi in eens anders verdriet hem verhuecht?
Scheppende vruecht, blischap en iolijt
(1365) Als hi door eens anders scade, ghewin en profijt
Mach ghenieten? is sulc volc van herten rechtverdich
O neent, mer boos, valsch, gheender eeren werdich
Die haer niet en scamen, tot yemants vercleenen
Te spreken, tghene dwelck si niet en meenen.
(1370) En alst dan tijt en noot is dat si moeten verclaren
Door bedwanc die waerheyt, so sullen si openbaren
Noch nauwelijc haren sin, door anxtelijc duchten
Haer myende,: o boose, gheveysde cluchten,
Want haer valscheyt, alsoot is ghebleken
(1375) Dwinct haer, dat si anders dan de waerheyt spreken
Dan comense ghestreken, en brenghen voort
Met eenen nieuwen vont, en een valsch rappoort,
Wat sidt op u: ghi en bestaet mi in geender manieren:
Sal ick, die ick begheere, u toe stieren?
(1380) Neenick voorwaer, dat en docht niet begonnen:
Sal ick mi selven niet lievere wat goets ionnen
[fol. D7r]
Dan eenen anderen: en alsmen dan vraecht
Oft sulcx ghetrouwicheyt is? si zijn onversaecht
En puer onbeschaemt, ia daert is van noode:
(1385) En daert niet en behoort, daer zijn si bloode:
Wat sal ic doen? wil ic hem aenspreken als de bouwe
En my gaen beclaghen, van zijn ontrouwe
En van tgroot onghelijc, dat hy mi heeft ghedaen
En hem met spitighe woorden overgaen?
(1390) Maer nu mocht yemant seggen, tis beter gelaten
Wat sou mi sulcx helpen oft baten?
Oft wat sou ick daer dore connen ghewinnen?
Een bate salt ymmers wesen, naer mijn versinnen
Ick sal hem beschaemt maken, dits dat ick prise,
(1395) En minen wille soe voldoen.

Pamphilus

O Carine, als die onwise
Hebbe ick, u en mi (oft God moet ons bistaen)
In den gront bedorven.

Carinus

Als donwise? swijcht dat vermaen:
This al ghemaect raet, so men mach aenscouwen
Och hebdy nu niet wel u woort ghehouwen?
(1400) En mi soe stoutelijck hebt dorren lieghen.

Pamphilus

Waeromme alsoe?

Carinus

Wildy mi noch bedrieghen?
En met dese schoone woorden soe tromperen?

Pamphilus

Wel wat is doch ditte?

Carinus

Als ghi mi hoorde affirmeren
Dat ick dese dochter so vierich beminde
(1405) Soe heeft si u oock, als daer toe de ghesinde
[fol. D7v]
Wel aen ghestaen: wee mijns bedorven knecht
Dat ick oyt meende, u te sine soe oprecht
En so ghetrouwe van herten als icke.

Pamphilus

Ghy hebt quaet vermoeyen.

Carinus

Twas u ghenoech soe ick micke
(1410) Dat ghi u wellust hadt ghebruyct, naer ws fine begheyren:
Mer ghi en hadt my niet dorren thonich smeyren
Om den mont, doen ghi wist dat icxse ooc beminde.
Nu vaerter wel me.

Pamphilus

Wel varen? och in wat allinde
Ic mi selven keere en winde, condy qualic geweten
(1415) En wat grooter hertsweyr, ic derfs my vermeten
Heeft mi dese dief hencker nu aen ghedaen
Met sinen valschen raet.

Carinus

Soe ick can verstaen
Tschijnt wel dat hi sulcx aen u heeft geleert,, oock
Want ghi door u valscheyt my hebt verheert,, oock
(1420) Soe de meestere, soe is de knecht,, vry.

Pamphilus

O Carine kende ghi te recht,, my
En mijn liefde, ghi en sout sulcx spreken,, niet.

Carinus

Ick weet al u loose schalcke treken,, siet
Jae hoe dat ghi met uwen vader noch heden
(1425) Seer twistich geweest hebt, dies hi was tonvreden
Want hi u niet en heeft connen bedwinghen
Haer te trouwene.

Pamphilus

Neen ick sal wat anders bi bringhen
[fol. D8r]
Want ghy niet en weet wat hertsweyr ick lide:
Ick was heden heel gherust als de blide
(1430) Want de bruyloft en was voor my bereyt,, niet
Noch niemant en was van sin, met den cortsten gheseyt,, siet
My een wijf te gheven, twasser al stille.

Carinus

Daerom sidyer toe bedwongen met uwen wille
Ten is u int herte verdriet, pine, noch leet.

Pamphilus

(1435) Vertoeft, want ghi voorwaer gheen bescheet
Te rechte en weet, hoort mijn ontfouwen.

Carinus

Ick weet wel, dat ghi haer heden sult trouwen
Wat wildy veel brouwen, oft parabolen maken.

Pamphilus

Ghi cruyst mi te seere: hoort met corter spraken:
(1440) Hi en heeft mi niet ghelaten int wit, oft int swerte
En mi ghequelt dat ick teghen mijn herte
Segghen soude, (alsoot is gheschiet)
Dat ic dwijf wel begeerde, en want hi niet af en liet
Met bidden, soe heeft hi met sotte cueren
(1445) My hier toe ghebracht.

Carinus

Wie?

Pamphilus

Davus, diet al stelt in rueren.

Carinus

En waerom hebdy doch nae hem ghehoort.

Pamphilus

Ic en weets niet: God moet op mi zijn gestoort
Dat ick oyt luysterde nae sinen raet.

Carinus

Dave yst soe ghebeurt?
[fol. D8v]

Davus

(Ick bekenne de daet)
(1450) This soe gheschiet iaet.

Carinus

O boos ghewaghen
Ghy zijt weert dat u alle heylighen plaghen:
Sijn meeste vianden die hem willen dwinghen
Tot dit wijf, hoe souden si connen bi bringhen
Valsscheren raet, dan ghi hebt gheploghen
(1455) In dese sake?

Davus

Ick ben int stuck bedroghen
Maer ick en sal daerom niet af laten,, noch
Ick weet noch wat raets.

Pamphilus

Wat salt u baten,, doch
Luttel raets weetty, soe ick versinne.

Davus

Ist so qualic geluct, ic wil eenen anderen wech inne
(1460) Al en yst tonsen ghewinne, ter eersten slaghe
Niet wel ghetiert, meendy dat ic tonsen behaghe
Dit quaet niet en sal connen ghekeeren
En veranderen weder ten besten?

Pamphilus

Ja wildy u neersticheyt doen, ghi sult my ten lesten
Noch wel een wijf bescicken, die op u passen,, woude
(1465) Oft dat door een quaet, meer quaets ons aanwassen,, soude
En een grooter beroerte verwecken.

Davus

Pamphile ick wil mijn leven voor u strecken
In alle manieren, tsi dach, oft nacht
Om u voor te stane, yst in mijnder macht:
(1470) Want ghi sulcx op mi wel hebt verdient
[fol. E1r]
En daerom behoordy oock, mi als u vrient
Te vergheven, tghene dat buyten mijn meenen
Onnooselijc gheschiet is om gheen vercleenen
Want ic mijn neersticheyt sonder fraudelijc waen
(1475) Altoos tot noch toe hebbe ghedaen:
Al yst dat nu qualijcken is ghetiert
Ick hebbe noch eenen schalcken raet versiert
Die sal ick te* wercke legghen, laet mi betiden
Tsal noch wel ghelucken.

Pamphilus

Ick begheere sonder miden
(1480) En stelt mi weder op mijn verssche voeten,, koen.

Davus

Trouwen ick sal.

Pamphilus

Ghy sullet oock moeten,, doen.

Davus

Maer Pamphile ic hoorde heden moergen open gaen
Glyceriums deure.

Pamphilus

Swijcht van dat vermaen
Alsulcke saken en roeren u niet.

Davus

(1485) Ick en vraecht maer, ofter yet waer gheschiet
Dat ic tot minen voordele mocht nemen terstont

Pamphilus

Ist noch te versinnen dan?

Davus

Neen, ick weet al eenen vont
Die ick u sal gheven te kinnen,, koen
Noot, en benautheyt menigen list versinnen,, doen

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die vierde pause.

[fol. E1v]
¶ Hier coemt Mysis Glyceriums dienstmaecht en berwert* Pamphilum heel, ende ontsteect hem met Glyceriums liefde op dat hi volstandich blive, en op dat hi hem niet van sinen vader en laet verwinnen, en hi gheloeft Mysis dat hi Glycerium om vrienden oft magen niet afgaen en sal. Mysis spreect eerst van buyten tot Glycerium die binnen is.

Mysis. Pamphilus. Carinus. Davus.

(1490) GOd gheve waer hi is, ic sal hem soecken,, gaen
En hem vinden, tsi op wat hoecken,, saen
En bi u bringhen, sonder eenich toeven
Dus wilt u selven niet te seere bedroeven
(1495) Mijn liefste vriendinne, maer maect eenen moet.

Pamphilus

Mysis.

Mysis

O Pamphile, dit is seer goet
Dat ick u hier vinde, ick hebt iuyst wel ghepast.

Pamphilus

Wat schuylter Mysis?

Mysis

Glycerium heft mi belast
Dat ic u bidden sou, yst dat ghy haer bemint,, noch
(1500) Dat ghi haer comen spreken sout.

Pamphilus

Ick blive gheschint,, och
Liefde mi verwint,, noch, ic worde desperaet:
O Dave, u valsche en stoute daet
Werct al dit quaet, en ons hertsweyrich sneven,, doet
(1505) Jae dat ick, en si in onghenoechte leven,, moet.
Want ick ghevoele, om dat si heeft vernomen
Dat thouwelijc sal voort gaen, so doet si mi comen
Tot haer, als eene die is vol rouwen.

Carinus

Jae en dit houwelijck wy lichtelijck souwen
[fol. E2r]
(1510) Hebben mogen scouwen, sonder moeyte oft verdriet,
Hadde dese Davus hem onderwonden niet,
En stille gheseten met sine visevasen.

Davus

Wa tschijnt dat Pamphilus int leste sal rasen
So hi hem nu van selfs tot gramscappen spuerich,, is

Mysis

(1515) Dit is de cause, waer om dat si soe truerich,, is
Want si u bemint met siele en met live.

Pamphilus

Mysis segt haer, dat si gerust, en getroost blive
Ick sweyre u, dat ic haer nemmermeer en sal verlaten
Al wist ick, dat alle menschen mi souden haten
(1520) En mijn vianden worden, dat vrienden of magen,, zijn
Ick hebse vercoren, si staet int behaghen,, mijn
Haer wesen, haer manieren bequame,, zijn
En mijn zeden haer oock aenghename,, zijn.
So dat wy malcaneren kennen, en wel ghelijcken:
(1525) Laetse varen de ghene, die met arghe practijcken
Tusschn haer en mi willen haet, en nijt,, saeyen
Al yst datter vele op ons met verwijt,, craeyen
Niemant, dan de doot, weer hi verre oft naer,, is
En sal ons van een scheyden.

Mysis

Het herte dat swaer,, is
(1530) O Pamphile zijt ghi verlichtende door desen.

Pamphilus

Apolloes orakel, en mach niet warachtiger wesen
Als tghene dat ic hier hebbe ghesproken coenlijck
Maer ick begheere wel, yst mi doenlijck
Dat mijn vader niet en meene, dat dit houwelijc
(1535) Door mijn daet belet wort, mer ic seg u trouwelijc
Can ic ooc sulcx niet: niemant en sal mi dwinghen
Ick salder mi metten quaetsten dore dringhen
[fol. E2v]
En doen, daer minen sin oyt toe gheneghen,, was
En dan mach hi ghelooven, dat ick oyt daer teghen,, was
(1540) Wel Carine, wat segdy? wat dunct u van mi?

Carinus

Dat ghi niet min benaut, dan icke en si
Wy zijn beyde sieck van eenen onghemake.

Davus

Och ick versinne vaste, hoe ick dees sake
Wijsselijck sal moghen legghen te wercke.

Carinus

(1545) Dave ghi zijt noch van herten als de stercke
Weynich verdriets en can op u niet ghewinnen.

Pamphilus

Ick weet wel ghi sult raets ghenoech versinnen.
Maer mi twijffelt oft ghi ons sult moghen helpen.

Davus

Sorcht niet, al schine ick een arm welpen
(1550) Ick sal uwen commer stelpen, binnen corter stont.

Pamphilus

This oock wel van noode.

Davus

Ick weet eenen vont
Die u helpen sal van desen gheweene,, claer.

Carinus

Wat vont is doch datte?

Davus

Neen, voor hem alleene,, maer
Niet voor u, wilt daer op niet stocken.

Carinus

(1555) Dat waer mi al ghenoech.

Pamphilus

Segt hoe suldijt rocken?
Wilt mi doch hier af de waerheyt bedien,, al?
[fol. E3r]

Davus

Ick sorghe dat mi den dach ontvlien,, sal
En te cort vallen, om te wercken mijn listen:
Soudick dan hier minen tijt verquisten?
(1560) En meendy dat ic leech ben om lange te dralen
Oft dat orboor is hier veel woorden te verhalen?
Maer tis beter dat ghi tsamen wandelen,, gaet
En dat ghi mi alleene die saken handelen,, laet
Want ghi lieden zijt mi heel in de weghe.

Pamphilus

(1565) Ick gae nae Glycerium.

Davus

Al te deghe
En ghi Carine werwaert neemdy van hier den ganck?

Carinus

Wildy dat warachtich weten?

Davus

Maer maket niet lanck

Carinus

Versint mi dan yet Dave dat mi wel greyt.

Davus

Ghi zijt seer onverstandich, heb ic u niet gheseyt
(1570) Dat ghi noch hebben sult tijt en stonden
Te wile dat icke met loose vonden
Pamphilus houwelijck heden beletten,, sal.

Carinus

Waert sake nochtans

Davus

Mijn opsetten,, al
En vermach niet meer, dus wilt mi niet quellen

Carinus

(1575) Dat icxse mocht trouwen?

Davus

Ghy slacht den sot met bellen
[fol. E3v]
Can icke daer inne u helpen oft bi,, staen?

Carinus

Maer oft ghi yet wist, spoeyt u tot mi,, saen
Dat begheere ick op u, en laet mi dat weten.

Davus

Waerom datte? want naer mijn vermeten
(1580) Ick en bevroeye niet, dat u ghelucken,, can.

Carinus

Maer oft gheviele.

Davus

Nu wilt swighen, en ducken,, dan
Weet ick wat, ic come bi u als de ghesinde
Maer maect dat ick u ontrent huys vinde.

Carinus

Dat sal ick doen.

Davus

Wel dan daer me scheyden,, wy
(1585) Mysis ic gae hier binnen, wilt mi verbeyden,, ghy
Want ick hebbe ws van doene grootelijck

Mysis

Waer toe datte?

Davus

In een sake nootelijck.

Mysis

Spoedt u dan gheringe, ick en hebbe gheenen tijt.

Davus

Ick sal terstont comen bi u, want gheen respijt
(1590) En heb ic, ick duchte, dies zijn wy tonvreden,, al
Datmen dyser, ter wile dat heet is, smeden,, sal.

¶ Die derde scena, oft het derde wtcomen van die vierde pause.

¶ Hier beghint Davus sijn bedroch voort te stellene, ordinerende in wat manieren dat hy dat met Mysis te wercke legghen sal. Ende hi brengt dat ionck kint om voor de deure van Simo te legghene, om dat hi hier dore, dat houwe- [fol. E4r] lijck weder om stooten soude.

Mysis. Davus.

MAcher niemanden niet eyghens, oft gheduerich aencleven?
Help God in hemel en in aerden verheven:
Ick meynde vastelijck, dat mijnder vrouwen
(1595) Door Pamphilum haer lief, vol alder trouwen,
Een eeuwige ruste, en vruecht was nakende:
Mer, wat groter hertsweyr is si door hem makende
En altoos smakende, meer suers, dan soets?
Den druck werct dagelijcx meer quaets: dan wi goets
(1600) En vruechden vander liefde ghenieten.
Hola, ghinder coemt Davus: och mijn leden verschieten
Werwaerts wilt hy doch met desen kinde?

Davus

Mysis u hulpe en subtijlheyt (hoort wat ic ontbinde)
Is mi nu van noode.

Mysis

Wat wildy beghinnen?
(1605) Ick en weet wat ick peysen wil, oft versinnen
Want ick sie hier een wonderlijcke cuere.

Davus

Dit kint suldy gaen legghen voor ons duere
Sonder ghetruere, neemt willet aenveerden.

Mysis

Sal ict couwelijc legghen plat opter eerden?
(1610) Ick sorghe dat ict eylacen soe doyen,, mochte
Het kint is noch teere.

Davus

Ghi sulter onder stroyen,, sochte
Wat groens cruyts, dwelck hier is ghereet,, al.

Mysis

Waerom en doet ghijt selve niet?

Davus

[fol. E4v]
Ick sal u segghen dbescheet,, al
Ick weet wel, die oude sal leelijck ghebeyren
(1615) En oft hi mi dan woude doen sweyren
Oft ic mi onderwonden hadde, tkint hier te legghen
Soe en sal ick mi niet vreesen neen te segghen
En stoutelijck dat by eede dorren affirmeren.

Mysis

Ick hebt verstant, o devoot practiseren,
(1620) Is u dese heylicheyt langhe aenghewassen?

Davus

Nu versiet u van hier, en wilt u rassen
En slaet my altoos gade: och noyt meer onghevals.

Mysis

Wat schuylter nu?

Davus

Des bruyts vader coemt ons over den hals
Ick weerroept nu Mysis, laet sulc rappoort staen
(1625) En dat niet beghinnen.

Mysis

Ick sal voortgaen
Ic en weet niet wat ghi praest, ic ga mijnder straten

Davus

Wel doet soe dan, ick sal mi ghelaten
Oft ick quame, van der rechter siden
Luystert schalckelijck toe nu sonder miden
(1630) En siet dat subtilijck u woorden
Op mijn redenen wel accoorden
Ick hope wi crighen hier dore ghewin,, siet.

Mysis

Ick en verstae u meyninghe, oft uwen sin,, niet
Maer hebdy mijn hulpe hier in van doene
(1635) Oft noch in een andere, ick sal als de koene
Hier bliven, oft ick u eenichsins mocht baten
[fol. E5r]
Inden noot, en mach deen vrient dander niet verlaten.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die vierde pause.

¶ Hier coemt Chremes en vint dit kint voor Simoos deure ligghen en hoort door Davus en Mysis woorden (daer Davus schalckelijck mede te wercke gaet) dat Pamphilus kint is: Davus hier een wonderlijcke stoutheyt bi brengt gheveysdelijck teghen Mysis sprekende, dies Mysis selve ghestoort is.

Chremes. Mysis. Davus.

TOt Simo keere ic, nae dat ic sorchfuldich
Alle dinghen die ons totter bruyloft ghehuldich
(1640) Van noode zijn, hebbe doen bereyden:
En op dat ick mijn dochter sonder langer beyden
Ontbieden soude tot sinen huyse:
Maer wat is ditte? ick stae als de confuyse:
Certeyn this een kint, dies wordick versleghen
(1645) Ghi vrouken brengde ghi dit kint hier ghedreghen
En hier gheleyt hebt, willet mi ghewaghen?
Mysis. Davus is aen deen side gheloopen.
Och waer is hi doch nu?

Chremes

Waerom en antwoordy niet op mijnder vraghen

Mysis

Ic en sie dees mensch nieuwers, achter oft veure
Dies ick onsalighe stae met doleure
(1650) Want in de meesten noot is hi gaen strijcken
En laet mi hier alleene.
Davus ghelatende hem oft hi niet en* weet.
Help God in dese naeste wijcken
Ontrent de merct, hoe tieret volck over hoop,, haer
Men kijfter, men vechter, this om den dieren coop,, claer
[fol. E5v]
Want alle dinghen sie ick verdieren:
(1655) Dus doende: moet ick een beusel versieren.

Mysis

Och waerom laetty my alleen in dit verdriet,, doch?

Davus

Wel wat is dit Mysis, segt mi dbediet,, doch?
Van waer coemt dit kint, oft wie hevet hier bracht

Mysis

Hoe ghelaetty u dus? sidy wel bedacht?
(1660) Hebdy u sinnen niet bi u dat ghi mi sulcx vraecht?

Davus

Wien sou ict anders vragen ghy cuyssce maecht
Want ick niemanden hier en sie verre oft naer.

Chremes

Het verwondert mi oock, hoe? oft van waer
Dat tkint hier comen is bi schoonen daghe?

Davus

(1665) Wildy mi noch niet antwoorden?

Mysis

Help wat een plaghe

Davus

Coemt herwaerts wat ontrent mijnder rechter siden

Mysis

Mi dunct dat ghi raest, naer u beliden
Hebdy ghi niet selve my tkint ghegeven?

Davus

Segdy een woort ghi sulter om beven
(1670) Anders dan tghene daer ick u vraghe naer.

Mysis

Ghy spreect seer spitich, oft ghy dreycht mi voorwaer.

Davus

Segt dan openbaer, hoe coemt hier dit kint?

Mysis

Van u lieden.
[fol. E6r]

Davus

Ha ha, altoos is een hoere ghesint
Stout, en onbeschaemt, valscheyt te doene.

Chremes

(1675) Nae dat ick verstaen can van desen sermoene
Is dit niet een maecht oock wt Andria gheweken

Davus

Meendy dat ghi met mi dus den draec moecht steken?
En uwen spot houwen, onaerdige dante

Chremes

Hoe iuyst come ick te passe

Davus

Steect u schuyte van cante
(1680) En neemt wech dit kint, oft u naect verdriet:
Blijft stille staen, Mysis, al seg ict, ic en meens niet
Wijct van deser plaetsen niet:

Mysis

God moet u schinden
Dat ghi u soe stoutelijck dort onderwinden
My te quellen, en desen ancxt aen iaecht

Davus

(1685) Hoordy niet wat ick segghe?

Mysis

Wat yst dat ghy ghewaecht?

Davus

Vraechdy dat noch, o ghi stoute dracht?
Segt mi (seg ick) wie heeft dit kint hier bracht?

Mysis

Weetty ghi dat niet?

Davus Dit spreect hi heymelijc tot haer weer

Ghi en moecht niet segghen
Dat icker af wete: mer wilt de waerheyt wtleggen
(1690) Vantghene dat ic vrage: wien hoort segt dit kint?

Mysis

[fol. E6v]
En u lieden

Davus

Ghi maect mi ontsint
Segt wie van ons lieden, ghy leelijcke madone

Mysis

En Pamphilum ws meesters sone.

Davus

Pamphilum segdy? certeyn ghi raest,

Mysis

(1695) Jae en yst soe niet?

Chremes

Te rechte en heb ick mi niet ghehaest:
Maer geschout altoos voorwaer dit houwelijc.

Davus

Merct doch dit stuc van deser hoeren ontrouwelijc.
Weert om castyen: o stout versieren.

Mysis

Wat wildy qualijck spreken, roepen, oft tieren
(1700) This waer dat ick segghe.

Davus

O valsch van rade.
Heb ick niet ghesien dat ghister avont spade
Dit kint ghebracht wert tot uwen huyse?

Mysis

O stoute loghene.

Davus

En tot meerderen confuyse
Sach ic een ou matroone hebbnde wat ghelaeyen
(1705) In haren schoot op gheschorst.

Mysis

Hoe wel waren wy beraeyen
O God daer ick u af dancke (sout aldus comen)
Dat wy inden arbeyt tuygenisse hebben ghenomen
Want meer dan een vrouwe wasser ontrent.
[fol. E7r]

Davus teghen hem selven.

Ick mercke wel dat Mysis Chremes niet en kent
(1710) En dat si noch niet en ghevoelt de waeromme
Dat ick dit voortstelle: want soe ick somme
Als hi dit kint hier siet ligghen voor ons dore
Soe sal hi zijn dochter weder als vore
Pamphilum ontseggen: of twaer een clucht,, fijn
(1715) Dat hi dies ghewilligher ware.

Chremes

Dat sal sonder ducht,, zijn
Hem te gheven sal ick nu wel laten.

Davus

Doet dit kint wech, oft in midden vander straten
Sal ict schuppen, en u desghelijcke
Stooten tot den hals toe int slijcke
(1720) Daerom siet wat ghy hier hebt ghebracht.

Mysis

Voorwaer ghi zijt alte qualijck bedacht
Ghi en ghebruyct gheen redene in de sake.

Davus

Och ick ghevoele nu wel aen u lieder sprake
Dit si deen bedroch versieren by dandere
(1725) Want si segghen oock (al yst een wtlandere)
Glycerium een borghers dochter te sine
Hier binnen Athenen.

Chremes

Met grammen schine
Stae ick hier vervoert, door dit bi bringhen,, noch

Davus

Ja en dan willen si Pamphilum dwingen,, noch
(1730) Met rechte dat hi Glycerium moet trouwen.

Mysis

Ja en yst so niet? daer voor wil ic haer houwen:
This eens borghers dochtere sonder spotten.
[fol. E7v]

Chremes

Och, hoe nae heb ick mi laten versotten:
In wat verdriet soudick mi hebben ghesteken
(1735) Warense ghetrout nu?

Davus

Wien hoor ick daer spreken
O Chremes sidy ghy daer? ghy coemt hier
Juyst wel te passe: merct welcken bestier
Van deser stouter deernen: en wat een rappoort
Sy hier can by bringhen.

Chremes

Ick hebt al ghehoort.

Davus

(1740) Hebdijt ghehoort segdy?

Chremes

Jae ick tslot, en dbeghinsele.

Davus

Bevroedy wel dit stout onderwinsele
Van deser vrouwen weert om castyden?
Schaemdy u niet dat ghy sonder vermyden
Mi niet, maer desen eerliken man coemt verdooven
(1745) Met u loghenen.

Mysis

Vrient wilt mi ghelooven
Ick en hebbe niet onwarachtichs verhaelt.

Chremes

Ic weet al watter schuylt, dies ic nu onghedraelt
Gae tot Simo, Dave is hi binnen?

Davus

Ick meende wel iae.

Mysis

Ghy moecht wel versinnen
(1750) Ghi valsche van aerde: dus wilt mi niet ghenaken
Glycerium sal haer seer aentrecken dees saken
[fol. E8r]
Om dat ghi my, van loghenen straffen wilt.

Davus

Swijcht ghy vuyl sloore, en weest ghestilt
Gy en weet niet waerom dat ick sulcx hebbe gedaen.

Mysis

(1755) Wat sou ick sulcx weten, als ghi mi gheen vermaen
Te voren en hadt ghedaen, van dit bestieren.

Davus

Dit is des bruyts vader, in gheender manieren
En sullen wy badt die bruyloft beletten
Dan hi moest dit eerst weten.

Mysis

Van sulck opsetten
(1760) Soudy my te voren, hebben ghewaerschout.

Davus

This noch al wel comen, weest niet verflout
Want het quam veel sterckelijcker,, by
Ghelooft mi datte, en werckelijcker,, vry
Om dat met vryer herten soe is ghedaen:
(1765) Want de waerheyt can men soe alder best verstaen

¶ Die vijfde scena, oft het vijfde wtcomen van die vierde pause.

¶ Hier coemt Crito een vreemt man wt Andria, vernomen hebbende Chrysis doot, en maeschap van haer zijnde quam daer meenende haer goet te deylene, ende door hem sal al den* sin verclaert worden, hoe dat Glycerium eens borgers dochtere is.

Crito een vreemt man. Mysis. Davus.

IN dese strate, soe ick hebbe onthouwen
Plach Chrysis te woonen, die als oneerbaer vrouwen
Liever rijcdom en weelde begeerde te ghebruycken
Oneerlijck: dan tamelijck te sitten duycken
(1770) In haer eyghen lant, in een huysken povere:
Wiens goeden, ysser trouwens wat overe
[fol. E8v]
Gheschoten, mi zijn verstorven door haer doot,, nu
Wien sal ick best vraghen, nae die waerheyt bloot,, nu
En om besceet te weten? God groet u goey lieden.

Mysis

(1775) Wat sie ick hier, noyt vreemder bedieden
Schijnt dit niet Crito te sine eerbaer
Chrysis neve? hy yst voorwaer
Ick verwondere mi door dit aenschouwen.

Crito

Weest ghegroet Mysis

Mysis

O Crito vrient vol trouwen
(1780) Ghegroet zijn mede, hoe moechdy al varen

Crito

Is Chrysis overleden?

Mysis

Och noyt meerder beswaren
Sy is ghepasseert, en heeft ons ghelaten
Bedruckt vol rouwen.

Crito

Och tuwer onbaten:
Mer hoe yst met u lieden> hoe moechdy hier woonen?
(1785) Is alle dinck te deghe?

Mysis

Als benaude persoonen
Die niet en moeghen, ghelijck si willen
Maer soe si connen.

Crito

Ghy moet u te vreden stillen
Maer hoe yst met Glycerium, wilt mi vermonden
Heeft si haer ouders noch niet vonden?
(1790) Oft daer geen bescheet noch af vernomen?

Mysis

[fol. F1r]
Och oft dat ware.

Crito

Noch niet? soe ben ick ghecomen
Ter quader uren hier, en worde onblide,, nu
Had ick dat gheweten, vorwaer ick belide,, u
Niet eenen voet en sou ic herwaert gestelt,, hebben
(1795) Want ic hebbe gehoort dat si oyt vertelt,, hebben
Glycerium Chrysis sustere te sine
En si heeft haer altoos met blijckelijcken schine
Eerlijck gheacht, en ghehouwen daer veure:
Soe dat ick oock ontwifelijck hier deure
(1800) Overpeyse, en wel can vermoeyen
Dat si int besidt is van haren goeyen:
Ooc can ic bevroeyen, dat geen orboor en waer
En mi te moeyelijck, dat ick teghen haer
Hier comen te rechte soude, als een wtlandere:
(1805) Want ick sie daghelijcx aen deen, en dandere
Met recht yet te crighen is groot verdriet:
En dan oock, ick en twifele niet
Sy heeft hier al eenen vrient ghetrouwe
Die haer voorstaet: want doen si wt ons landouwe
(1810) Vertrack, was si goets ouwers: en men mocht mi nae spreken
Dat ic om een luttel goets hier quame gestreken,
Als een hongherich erfghename schamelijck:
En dan en yst oock niet wel betamelijck
Datmen een onnosel weeze soude verdrucken:
(1815) En naect, en bloot maken.

Mysis

Tsal te beter met u ghelucken
O Crito dat ghi prijst de oude rechtveerdicheyt
En eerlijck te vreden sijt.

Crito

Believet uwer weerdicheyt
[fol. F1v]
O Mysis, want ick dus verre come ghereyst
Leydt my doch bi haer, op dat ick ongheveyst
(1820) Haer noch eens spreken mach, want icxse beminne
Om haerder duecht.

Mysis

Coemt met mi hier inne,
Met bliden sinne, sal si u onthalen.

Davus

Ick wil den hoop volghen sonder dralen
Want ick en begheere nu ten tide
(1825) Niet te wesen biden ouden onblide.
Sijn teghenwoordicheyt ick mide, hi mocht my schuppen:
Hi is wijs, die hem alst reghent, maect wt den druppen.

¶ Die eerste scena, oft het eerste wtcomen van die vijfde pause.

¶ Hier coemt Chremes, en is op Simo heel verstoort, om dat hi hem sulcx te voren gheleyt heeft, ende hem ghebeden heeft om sijn dochtere, wel wetende dat sijn sone Pamphilus met een andere verhanghen was. Ende om dat hi verstaen heeft, dat Glycerium Pamphilo een kint ghebaert heeft, soe wederseyt hi hem sijn dochtere.

Chremes. Simo.

GHy hebt ghenoech ghemerct Simo, dat ick onghehoont,, u
Vrientschappen ghenoech hebbe bethoont,, nu
(1830) Ick hebbe mi ghenoech, soot is ghebleken
In sorghe, en in perikel ghesteken
En bi nae mijn dochtere, om u te believen
Ghebracht in liden.
Simo niet wel erstaende de sake.
Daer om bid ick u sonder grieven
Dat ghi u woorde metten wercken wilt volbringhen
[fol. F2r]
(1835) Och ghi eyscht certeyn onbehoorlijcke dinghen
Tot sulcker begeerten zijnde gheneghen seere
Niet aensiende vrientschappe, duecht, oft eere:
En ghi en bevroedt ooc niet, hoe onbequamelijc
Dat tghene is, en oock onvramelijck
(1840) Daer ghi om bidt, ick moet u segghen,, vry
Want ghi en sout niet te voren legghen,, my
Waert dat ghi de sake wel wout bevroeyen
Alsulck onghelijck: oft mi niet meer moeyen
Met sulcke onbehoorlijcke molestatie.

Simo

(1845) Wat onbehoorlijcheyt, oft fraudatie
Legghe ick u te voren? segghet mi int platte.

Chremes

Wat onbehoorlijcheyt? O Simo vraechdy datte?
Hebt ghi mi niet soe verre by nae ghebracht
Dat mijn eenighe dochter, weert gheacht
(1850) Sou moeten hebben versliten* haer leven
Met eenen wulpschen man, die hem niet en wil begheven
Ter eeren, oft ten houweliken state
Maer die een hoere aen hangt, vroech en late:
Sou haer dit niet geweest hebben een groot verdriet?
(1855) En dan eer lanck (soot dicwils gheschiet)
Sou hi haer verlaten hebben, sulcx hebdy mi gebeden
En ick consenteerdet, en was te vreden
Jae soe langhe alst mi docht orboor te sine:
Maer nu ick sie niet merckelijcken schine
(1860) Dat sulcx mi ware een groote blamatie
Vaert wel met uwen sone tot deser spatie
Want ick gheensins daer toe en ben ghesint:
Glycerium segghense is eens borghers kint
En heeft Pamphilo eenen iongen sone ghebaert:
[fol. F2v]
(1865) Laet ons dan met vreden: en u bidden spaert
Want mi en staet niet ane alsulcke vryagie

Simo

Ick bidde u Chremes dese clappagye
En wilt niet achten, oft gheensins ghelooven
Want daer me willen si ons verdooven:
(1870) En al dat lachter, en schande is tot sinen verwite
Dit nemen si al tot haren voordeele, en profite
Want dese loghenen, cleyne met den grooten
Versieren si al, om dat si souden omstooten
Dit houwelijck, met een valsch bedrijf.

Chremes

(1875) En oft Pamphilus hadde ghetrout het wijf?
Souden si dan stille sitten van dien?
O neense, want ick hebbe merckelijck ghesien
Dat Davus hierom heden was seer twistich
Met die dienst maerte.

Simo

Ten was maer een bedroch listich
(1880) Dat weet ic wel, en een geveynsheyt practijckelijc

Chremes

Ten scheen gheen ghemaect raet, soot wel was blijckelijck
Niemant en hadde oock noch vernomen,, daer
Minen persoone.

Simo

Datter dit af sou comen,, claer
Was mi al van Davo ghebrieft te vueren.
(1885) En ick hadde voor mi ghenomen, alle dese cueren
U te vermanen, maer twas mi wten sinne
Valsche clappernie, brengt luttel vruchten inne.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die vijfste pause.

[fol. F3r]

¶ Hier wort vermaent, hoe dat Glycerium is eens borgers dochter van Athenen, dwelck Davus eerst bi brenghet, dies Simo seer ghestoort sijnde, doet hem vanghen, en handen en voeten binden.

Davus. Chremes. Simo. Dromo een knape.

NU moghen wy wel gherust zijn, en vrolijck van herten.

Chremes

Daer coemt Davus.

Simo

En wt wat huyse.

Davus

Al door mijn perten
(1890) En door den buyten man, och noyt soe blide.

Simo

Wat sal hier af comen?

Davus

Noyt mensch en quam badt te tide
Sijn coemste maect mi nu een stout haenken.

Simo

Wien mach hi daer prisen?

Davus

This nu al een claer baenken
Wy zijn gheraect wt alle ons hindere.

Simo

(1895) Ick wil hem toe spreken.

Davus

Och den baes is ghindere.
Wat sal ick maken? schoon spreken? en vleyen?

Simo

O sidy daer goet gheselle?

Davus

Weest ghegroet Simo, en ghy Chremes met u beyen
Alle dinghen sijn beschict nae u beheet.
[fol. F3v]

Simo

Ghi hebbet neerstelijck ghedaen.

Davus

Als ghy sijt ghereet
(1900) So moechdy de vrienden halen, die ghi hebben wilt.

Simo

Ghy spreect wel, wy zijn daer af ghestilt:
Maer Chremes, hi is nu verre van huys
Antwoort my wat anders, oft u naect confuys
Wat bootschappen hebdy toch hier te doene?

Davus

(1905) Icke?

Simo

Jae ghy, antwoort my koene
Waer om dat ick u ontrent deser dueren sie staen?

Davus

Ick wasser ter stont eerst inne ghegaen.

Simo

Ick en vraghe niet wanneer, maer waeromme?

Davus

Met Pamphilum uwen sone ick hier comme

Simo

(1910) Wat segdy? is Pamphilus daer binnen,, dan?
Ist wonder dat ick behouwen mijn sinnen,, can?
O ghy vileyn, nu kenne ick uwen aert:
Hebdy my niet voor die waerheyt verclaert?
Datter grooten twist tusschen haer beyden,, was
(1915) En dat hi met onminnen van haer gescheyden,, was?

Davus

Dat is doch waer.

Simo

My wondert wat hi dan hier bedrijft?

Chremes

Dat weet ick wel, dat hi met haer kijft
[fol. F4r]
Meendy anders? soe verstae ick die sake.

Davus

Hoort Chremes ick sal u seggen met corte sprake
(1920) Een wonderlijc abuys dat ick hier hebbe vernomen
Daer is een oudt man van buyten ghecomen
Loos, subtijl, en rijp van wesen
Statelijck, manierlijck, en noch by desen
Gheloovelijck, alsoot schijnt, in zijn woort.

Simo

(1925) Wat suldy weer by bringhen?

Davus

Niet dan dat ick hebbe ghehoort
Wt sinen monde sonder fineren.

Simo

Wat seyt hi doch?

Davus

Hi wilt affirmeren
Dat Glycerium, dit is dbeghinsel en tslot
Is een dochter van Athenen.

Simo

Ghi en sult uwen spot
(1930) Met mi niet lange houwen: Dromo Dromo coemt hier.
Dromo
Wat belieft u meestere?

Simo

Noyt valscher bestier
Derfdy datte noch soe stoutelijck ghewaghen?

Davus

Hoort doch Simo.

Simo

U naken meer slaghen
Hoore ick u noch een woort spreken oft rueren
(1935) Waer blijfdy Dromo?

Davus

[fol. F4v]
Hoort noch een woort.

Simo

Ghi sullet besueren,
Neemt dese boeve, spitich
En worpt hem inden kerckere*
Dromo
Wien?

Simo

Davum subitch.
Dromo
Davum? och waer om datte?

Simo

Want mi sulcx ghelieft, gheseyt op tplatte
(1940) Dus grijpt hem met den halse en daer megedaen

Davus

Simo lieve meestere wat heb ick misdaen?
Bevindy mi op loghenen ick ben te vreden
Wilt mi deen lidt van dander ontleden.

Simo

Ick en wil niet een woort van u hooren
(1945) Maer ick sal al u valsscheyt noch heden verstooren
En al u bedroch sal nu te rechte worden verclaert

Davus

Ick segghe de waerheyt nochtans.

Simo

Siet dat ghi hem wel bewaert
En bindt hem handen en voeten, acht gheen verseeren
Nu sal ick hem heden bethoonen, en leeren
(1950) Watter hen af coemt, die soe stoutelijc lieghen
En haren meester willen bedrieghen.
Jae en haren vader, dit coemter nae af.

Chremes

Simo sijt te vreden, weest niet soe straf:
Laet uwen hittighen moet een weynich coelen.
[fol. F5r]

Simo

(1955) O Chreme denct bi u selven, en wilt ghevoelen
De oneerlijcheyt van minen sone onvroet
Die mi nu alle dit liden aen doet.
En mi dus beroert maect tot elcken keere
Tfy Pamphile, coemt wt Pamphile, hebdy schaemte,* noch eere?

¶ Die derde scena, oft het derde wtcomen van die vijfste pause.

¶ Hier toont Simo zijn quaetheyt en zijn gramschappe op sinen sone en Pamphilus is den vader onderdanich, zijn quade woorden ootmoedelijck verdraghende.

Pamphilus. Simo. Chremes.

(1960) Wie roept mi daer? ick besterve, this mijn vadere.

Simo

Wat wildy segghen? coemt vry wat nadere
Hoe suldy u eenichsins moghen verantwoorden?

Chremes

Wilt met saechtmoedicheyt accoorden
Spreect niet qualijck, maer met manieren.

Simo

(1965) Hoe soumen argher feyt connen versieren
Dan hi voortghestelt heeft, alsoe ick houwe?
Wat wildi segghen van dese wtlandtsche vrouwe
Glycerium u boelschap, is si sonder wanen
Een dochter van Athenen?

Pamphilus

Ick hoore soe vermanen:
(1970) Sy segghen soe noch, die comen van daer.

Simo

Segghense soe? o herdtneckicheyt claer
Hoe vast blijft hi oock bi de woorden stout.
Merct doch hoe seer dat hi is verflout:
[fol. F5v]
Hi wort root van schaemten, iae par deriere:
(1975) Hoe moechdi so onwijs, en dwaes zijn van bestiere
Dat ghi teghen maniere, en trecht van den lande
En tegen ws vaders danck, u een groote scande
Soe vierich haer nae loopt, dach en nacht.

Pamphilus

Wee mijns onsalighe.

Simo

Dats nu wel bedacht
(1980) Overpeysdy ditte o Pamphile int leste?
Hier voormaels doen ghy sonder eenighe queste
Daer toe voechde herte, en sinnen
En gaeft ghehoor der onbehoorlijcker minnen
Doen behoorde ghi sulcx te bevroeyen:
(1985) Maer waer me wil ick mi selven noch moeyen?
Waer om die ic mi ane, desen hooftsweyr,, ooc?
Ja en mijn bloet en vleesch om hem verteyr,, ooc?
Sal ick mijn oudtheyt crencken om sinen wille?
Sal ick ontghelden moeten door dien gheschille
(1990) Dat hi misdaen heeft? Neemtse in u behoudt
Vaert wel metter hoeren, houdt, en troudt
Hoe ghijt bact oft broudt, ic en trecx mi niet ane.

Pamphilus

O vadere

Simo

Swijcht van dyen vermane
Ghi en hebt desen vader niet meer van doene
(1995) Ghi hebt wel vonden teghen minen danc koene
Huys, huysvrouwe, en daer toe kinderen:
Wie mach u letten? wie mach u hinderen?
En dan yst een eerlijcke dochter so si wtlegghen
Hier van Athenen.

Pamphilus

Vadere mach ick een woort segghen?
[fol. F6r]
(2000) Ghehengt mi sulcx, ick bids u goeyere.

Simo

Wat soudy my segghen?

Chremes

Simo weest wat vroeyere
En hoort hem spreken sonder verstooren.

Simo

Ick hooren? O Chremes waer na sou ic hooren?
Nae zijn loghenen die hi sal by brenghen.

Chremes

(2005) Ick begheere op u wilt sulcx ghehenghen
En hoort hem spreken, wat macht u schaden?

Simo

Wel ick ghedoocht hem.

Pamphilus

Hoort dan, met uwer ghenaden:
Ick belide, this waer sulcx ick bekinne
Dat ick dese Glycerium seere beminne
(2010) En misdoe ick daer ane, ick kenne mi schuldich
En gheve mi o vader als een kint ghehuldich
In uwen handen gheheelijck overe:
En aensiet mi niet arm knecht povere
Legt mi te laste naer u ghenoeghen
(2015) Al dat ghi wilt, ick salder mi toe voeghen,
En in gheen manieren u wederspanich,, zijn:
Gheefdy mi dwijf, ick wille u onderdanich,, zijn
En begheerdy dat ick Glycerium verlate
Ick salder mi in breken, op datter bate
(2020) Mach door comen, en duecht, en eere.
Maer o vadere om een sake bid ick u seere
Dat ghi u niet en laet duncken in gheender manieren
Dat dese oude man door mijn bestieren
Hier nu ghecomen is van buyten:
(2025) En om dat ghy de waerheyt moecht hooren wten
[fol. F6v]
Laet my hem hier brenghen voor uwen ooghen.

Simo

Hier brenghen segdy?

Pamphilus

Wilt sulcx ghedooghen
Op dat u den sin mach worden bekent.

Chremes

Hi begeert dat redelijc is, gheeft hem daer toe consent.

Pamphilus

(2030) Laet u hier toe vermorwen.

Simo

Wel ghi moecht hem hier bringhen:
Chremes al dat ghi begeert wil ic wel gehingen
Als ick niet bedroghen en worde door haer perten.

Chremes

Neemt die sake niet soe nae ter herten
Al heeft een kint somtijts grootelijck misdaen
(2035) Theeft haest correctien ghenoech vanden vader ontfaen.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die vijfde* pause.

¶ Hier coemt Crito ende verclaert, hoe dat Glycerium eens borghers dochter van Athenen is, ende men bevindt door sijn woorden, dat si Chremes eyghen dochtere is, dyes sy alle te samen seere verblijdt worden. Hier wort alle den twist gheslist, ende Pamphilus troudt sijn Glycerium.

Crito. Chremes. Simo. Pamphilus.

LAet staen u bidden, voorwaer ghy en dort,, niet
My daer om quellen: want ghenoech my port,, siet
Van dryen een sake, om sulcx te doene
Ten eersten, u grote vrientscap, so ic pine te bevroene
(2040) Ten anderen, datmen schuldich is de waerheyt te
[fol. F7r]
verclaren
En dan, dat ic oyt Glycerium, van over veel iaren
Jonste, en een goet herte hebbe ghedraghen.

Chremes

Mi dunct dat ic Crito, oudt zijnde van daghen
Gheboren in Andro, ghinder sie comen:
(2045) Hy yst selve, ghegroet weest Crito, werwaerts hebdy ghenomen
De reyse? dit ben ick onghewoone
Hier binnen Athenen te siene uwen persoone.
Wat bootschappen hebdy hier: dit gheeft mi vry.

Crito

Voorwaer Chremes dat coemt seer vreemt by
(2050) Maer segt doch my, de ghene die hier staet
Is dat niet Simo?

Chremes

Crito iaet.
Hi is de man selve daer ghi naer spoort.

Simo

Soect ghi mi? sidy de ghene die dit rappoort
Over brengt? en wilt affirmeren goet ront
(2055) Dat Glycerium is, (noyt loosere vont)
Eens borghers dochter van deser stat.

Crito

Jae ick, en wildy ghi loochenen dat?
This eens borgers dochter weert gheacht.

Simo

Och hoe hebdy u te voren bedacht
(2060) Ghi zijt ghewapent met schalcke omslaghen.

Crito

Waer om doch datte?

Simo

Wildy noch sulcx vraghen?
Niet sonder hindere (ick derfs mi vermeten)
[fol. F7v]
En suldy sulcx doen: iongers die niet en weten
Goet en quaet, en eerlick zijn op ghehouwen
(2065) Hoe dorfdy bestaen, en u betrouwen
De sulcke met schalcheyt te verleyen
En met schoone woorden haer te vervleyen?
En met gheloeften haer soe wilt verdooven?

Crito

Ghi sijt quaelijck bi sinne, sou ick best ghelooven
(2070) Dat ghi my aen spreect van sulcke saken,, hier.

Simo

En daer boven noch, wildy maken,, schier
Van een hoere, een ghetroude vrouwe.

Pamphilus

Och ick besterve, och och ick grouwe
Dat hi minen vadere sal connen quaelijc wederstaen
(2075) En hem verdraghen.

Chremes

Simo, dit is quaelijck ghedaen:
Ghi en sout alsulcx gheenssins vermoeden
Waert dat ghi hem kende, hi is van den goeden
Een oprecht man, in woorden, in wercken.

Simo

Hi mach wel goet zijn, maer soe ick can mercken
(2080) Hoe sou hi soe iuyste nu te passe comen:
Hi heeft vander bruyloft al vernomen
En want hi eertijts noyt en is ghesien
Hier binnen Athenen: bevroeyt dan door dien
Wat gheloove dat men hem sal gheven.

Pamphilus

(2085) Mijns vaders gramschappe doet mi beven
Vreesde ick die niet, ick sou sommighe woorden
Crito in steken, die daer op souwen accoorden
Maer hi is te boose, en te onbestierich.

Simo

[fol. F8r]
O stout vileyn.

Crito

Ghi spreect onmanierich
(2090) Die woorden Simo suldy noch betrueren.

Chremes

Weest te vreden Crito, hy is van sulcker natueren
En trect u zijn woorden niet meer ane.

Crito

Hi mach sien wie hi is, pijnt hi voort te gane
Om mi leet te segghene, met verstooren
(2095) Hi sal tot sinen onwille oock leet van mi hooren:
Dat ic mi sulcx moeye, en hier in ben sorchvuldich
Dat doe ick, om dat ghi sout liden verduldich
Ws soons misbruyck, al dat ick hebbe gheseyt
Oft loghene is, oft die waerheyt
(2100) Orsa, dat suldy nu weten, en beliden.
Een borgher van Athenen quam in voorleden tiden
Ghedreven in Andro, och tsijnder onbaten
Want hi schip, en goet, int zee hadde ghelaten
En bracht met hem een ionghe maecht,, teere
(2105) Elck creech met hem medeliden, en wert beclaecht,, seere
Want hi seer cativich was, en vol van drucke
Soe dat hi ten lesten quam by ghelucke
Aen Chrysis vader, die hem als die amiabele
Heeft vrientschappe betoont.

Simo

Hi beghint weder zijn fabele
(2110) En zijn loghene, wt te segghene.

Crito

Waer om verstoordy mijn redene?

Chremes

Pijnt voort te segghene
Crito, ick hebber nae verlanghen.
[fol. F8v]

Crito

En want mijn neve was, die hem ontfanghen
Hadde binnen sijne huyse, als vrient vol trouwen
(2115) Hoe heb ick hem dickwils hooren ontfouwen
Soe dat hi een borgher was van Athenen:
Maer is int leste door onghenoechte verdwenen
En daer als een wtlandere eersame
Ghestorven en begraven.

Chremes

Hoe was doch sinen name
(2120) Ick begheere op u laet mi dat weten.

Crito

Den naem heb ick by nae vergheten
Ick en can u dat niet gheseggen so bot, en subijt.
Hy hiet Phania.

Chremes

Ick besterve door dit belijt
Och dien naem, brengt mi tot bitteren weene.

Crito

(2125) Twas warachtich Phania soe ick meene
Een borgher (soe hi sprack) van Athenen bekent
Gheboren wt Rhamos, een dorp ontrent
Athenen gheleghen, alsoe hi ons spelde
Ick en meyne niet, dat hi ons beuselen vertelde
(2130) En noch meer in Andro die dit hebben ghehoort.

Chremes

Och is dit waer (so ic hope) noyt meerder confoort
Maer Crito segt voort, seyde hi doen daer
Dat dit zijn dochter was?

Crito

Neen hi voorwaer.
Maer zijns broeders dochter, dit was zijn seggen.

Chremes

(2135) Och this mijn dochter, nae u wt legghen
[fol. G1r]
Ick wete den oorspronck van deser saken.

Crito

U dochtere?

Simo

Wildyer u dochter af maken?
Dat sou wonderlijck moeten bi comen.

Pamphilus

Pamphile luystert hier na, dwelck u sal vromen.

Chremes

(2140) Ick worde in als dese saken vroedere,, bet
Dese Phania dat was mijn broedere,, net
En die ick hiel voor een vrient ghetrouwe.

Simo

Ick weet dat waer is, want soe ick houwe
Ick hebbe hem ghekent, als borghers pleghen.

Chremes

(2145) Dese, doen Athenen was beleghen,
Mi volgende, quam oock in Asia ghevlucht,, ras
En want hi voor mijn dochtere seer beducht,, was
Soe heeft hi haer trouwelijc met hem ghenomen
Maer noyt en zijn si by my ghecomen
(2150) Noch noyt en heb ick nae dyer tijt
Yet meer ghehoort, (dan nu subijt)
Hoe dat met haerlieden is vergaen
Oft waer si bleven zijn.

Pamphilus

Ick en can nauwe ghestaen.
Op mijn beenen, door hope, blischappe, en troost
(2155) Om dat alle saken, naer mijn propoost
Soe bottelijck, en so vreemt tot minen ghewinne
Sijn ghecomen.

Simo

Met bliden sinne.
Verheughe ick oock tot deser stonden
[fol. G1v]
Soe dat wy de waerheyt hebben bevonden
(2160) Op dat Glycerium u mach ghebueren
In duechden eerlijck.

Pamphilus

Ter goeder uren
Moechdy wel verbliden, want ghy de waerheyt ghevoelt,, nu

Chremes

Maer een sake leyt my in den sin en woelt,, nu
Dwelck mijn herte, noch moeyt, en quelt
(2165) En noch tonvreden ben.

Pamphilus

This al ghenoech vertelt
Tschijnt dat ghy in de sake te seer curieus,, zijt
Ghy maect swaricheyt, en scrupuleus,, zijt
Daer gheen swaricheyt meer en is, so ic bevroeye.

Crito

Wat is dat Chremes?

Chremes

Onrecht ick noch vermoeye
(2170) Door den naem, en vindick geen bescheet dat claer,, is
Sy en hiet niet Glycerium.

Crito

Ick kenne dat waer,, is
Sy hadde eenen anderen naem doen si was cleene

Chremes

Sidy den naem niet ghedachtich?

Crito

Niet wel ick meene.
Maer beydt ick salder my op versinnen.

Pamphilus

(2175) Och sou hier om minen troost moeten dinnen
Ick sal my selven oock helpen, Chremes ic weet bescheet
[fol. G2r]
Sy hiet Passibula.

Crito

Daer hebdijt ghereet
Soe was doen ter tijt haren naem.

Chremes

Och (soe yst mijn dochtere)
Door al dit aenhooren wort mijn herte te sochtere
(2180) Passibula hier si in haer ionghe tiden.

Pamphilus

Ick hebt haer duysent mael hooren beliden
En wel onthouwen, niet slachtende den dooven

Simo

O Chreme ghy moecht nu wel ghelooven
Dat wy met u verblijt zijn al te samen.

Chremes

(2185) Soe moet my God helpen, noyt blider versamen
En is my ghebeurt, dan op den dach van heden

Pamphilus

Wat begheerdy nu meer vader?

Simo

Die sake stelt ons heel in vreden
Chremetem, en mi, als vrienden ghetrouwe.

Pamphilus

Maer sal Chremes haer nu my voor een huysvrouwe
(2190) Hier sorch ick vore, wel willen ionnen?

Chremes

Wa ten docht niet anders begonnen
Recht en redene my daer toe porren
Oft u vader mochter teghen segghen.

Simo

Hoe soudick dorren
Daer teghen segghen this best soe ghegaen.

Chremes

[fol. G2v]
(2195) Pamphile thien talenten suldyer met ontfaen
Daer me set ic haer wte, als mijn dochter eerbaer

Pamphilus

Ick dancke u Chremes.

Chremes

Crito, coemt laet ons gaen by haer
Ick weet wel dat icxse niet en sal kinnen.

Simo

Waerom ontbiedy haer hier niet?

Pamphilus

Dat is dbeste versinnen
(2200) Dien last sal ick Davo bevelen gaen
Dat is recht zijn werck.

Simo

Neen laet dat staen
Hi heeft met hem selven ander werc arm knecht

Pamphilus

Hoe soe?

Simo

Ick hebbe hem doen vanghen.

Pamphilus

Och dat is onrecht
Vader ghi doet hem groote vercleeninghe.

Simo

(2205) Ic hebt nochtans ghedaen ter goeder meeninghe
En hem daer toe wel vaste doen setten.

Pamphilus

Ick bidde u ontslaet hem.

Simo

Ick laet gheschien.

Pamphilus

Sonder letten
Loop ic tot hem, die seere, (weet ick wel) bedruct,, is
Och desen dach ons allen wel gheluct,, is.

[fol. G3r]

¶ Die vijfde scena, oft het vijfde wtcomen van die vijfste pause.

¶ Dit is tslot vanden spele, en Carinus bidt Pamphilum, dat hi make, dat hi Glycerium trouwe, dwelck so ghebeurt Pamphilus trout Glycerium, en Carinus Philumenam.

Carinus. Pamphilus. Davus.

(2210) ICk gae besien, hoe dat Pamphilus mach te wercke legghen,, al
Hola hy coemt ghindere.
Een yeghelijck nu segghen,, sal
Dat onwarachtich is dese sake
Maer van dyen clap ick luttel wercx make
Want ic hout voorwaer, en dat is mi ghenoech
(2215) Och is hi niet wel geluckich die naer zijn gevoech
Altoos met God in den hemel leeft?
Want hem daer een gheduerige vruecht aencleeft
Soe oock, my een eewich welvaren naect,, nu
Ist datter gheenen stock weer int wiel en gheraect,, nu
(2220) Ick sal meenen een God oock te sine:
Maer wyen sal ick nu best met bliden schine
Mijn groote blischappe openbaren,, saen.

Carinus

Wat vruecht is ditte?

Pamphilus

Ick sie Davum dien moet ick verclaren,, gaen
Dese goede bootschappe, en blide tidinghe:
(2225) Want hi alleene door mijn verblidinghe
Sal meest verheughen, als een vrient ghepresen

Davus

Waer mach nu dese Pamphilus wesen?
Wijt, en breet heb icker ghekeken,, naer.

Pamphilus

Dave.
[fol. G3v]

Davus

Wyen hoor ick spreken,, daer?

Pamphilus

(2230) Ick bent Dave.

Davus

Willecoem Pamphile ter goeder uren.

Pamphilus

Och ghi en weet niet van mijnder avontueren

Davus

Dat is doch waer, maer dat mi gheschiet,, is
Dat weet ick beter.

Pamphilus

U verdriet,, is
My oock bekent, en in wat dangiere
(2235) Dat ghi gheweest zijt.

Davus

Dat is altoos die maniere
Datmen eer wat quaets sal vernemen
Dan wat goets.

Pamphilus

Nu hoort het slot van mijnder temen
Mijn Glycerium is onder haer ouders geraect
En haer vader nu vonden is

Davus

Och dats soe wel ghemaect
(2240) Dit is tghene Pamphile dat u dient.

Carinus

Ick hoor hier wondere.

Pamphilus

En de vadere is ons beste vrient
This al ghecomen naer mijn begheeren.

Davus

En wie doch?

Pamphilus

[fol. G4r]
Chremes selve.

Davus

Noyt blider vercleeren:
Nu moechdy met u lief een trouwelijck verbont,, houwen.

Pamphilus

(2245) Daer en is gheen toeven: ick sal haer terstont,, trouwen
Het is ghesloten soe ongheveyst.

Carinus

Tschijnt hi droomt, daer hi sdaechs op peyst.
Nae dwondere dat ick hem hier hoore prasen.

Pamphilus

Maer hoe yst met kint ghemaect.

Davus

Swijcht van die visevasen
(2250) Ghy zijt die gheluckichste boven al die leven
Jae van God vercoren.

Carinus

Deen gheluck (Carine) sal dander aencleven
Ist dat warachtich is haer vermonden
Ick moet haer aenspreken.

Pamphilus

Wie heb ick hier vonden
O Carine ghi coemt nu seer wel te tide

Carinus

(2255) This al wel ghemaect, met u ick verblide
Noyt beter nieumare en quam in dlant.

Pamphilus

Weet ghy wat het is?

Carinus

Ick hebbe al tverstant
En dbescheet ghehoort: wie mach u crincken
Maer als ghy wel vaert, wilt om u vrienden
[fol. G4v]
dincken:
(2260) Ick en twifele niet: nae dat ghy vercleyrt:
Chremes sal al doen dat ghy begheyrt:
Soe bidde ick u zijt mijnder ghedachtich,, oock.

Pamphilus

Carine sorcht niet: ick sal warachtich,, oock:
Maer hem hier te verbeyden, sou te langhe risen
(2265) Coemt met mi hier binnen, om een veriolisen
By Glycerium mijn weertste vercoren:
En ghy Dave wilt u nae huys sporen
En beschict dat si tonsen huyse worde gehaelt
Spoeyt u gheringhe, waer toe stady en draelt?

Davus

(2270) Ick gae, en sal den cloecken slachten.
Ghy heeren ghy en dort niet meer wachten
Datter yemant meer wtcomen van ons lieden,, sal
Tghene datter voort te doene is, sal binnen gheschieden,, al
Men sal gaen houwen en trouwen naer dbetamen
(2275) Verblijt u met ons heden alte samen.

FINIS.

Tekstkritiek

fol. π1v prenten er staat: preuten
ibid. na dien er staat: na dieu
ibid. gheconsenteert er staat: gheconsenteeert
fol. π2r het er staat: bet
ibid. Andronicus er staat: Andromicus
fol. π2v OMNE er staat: OMNe
fol. π3r volcomelijck er staat: wolcomelijck
ibid. viventachentich er staat: viventachtentich
fol. π5v expeert er staat: erpeert [?]
vs. 279: coemt er staat: eoemt
290: watter er staat: watte met ruimte voor de r, die niet is doorgedrukt.
567: Carinus. er staat: Pamphilus. gecorrigeerd in hs.
651: raet, er staat: raeet, met de hand gecorrigeerd.
808: worden ontslegen er staat: wordenontslegen
Bij 1359: die Dit woord is niet goed leesbaar.
1478: ick te er staat: ickt e
1489: berwert Dit woord is moeilijk leesbaar.
Bij 1651: en er staat: eu
Bij 1766: den er staat: deu
1850: versliten er staat: nersliten
1936: kerckere er staat: kerekere
1959 schaemte, er staat: chaemte,
Bij 2035: vijfde pause. ten onrechte aangeduid als vierde pause.

Terentius Comedien Nu eerst wt den latine, in onserduytscher talen, door Cornelis vanGhistele, Rethorikelijck over ghe-sedt: vol goeder leeringhenende playsant omlesen.

¶ Tot den studiosen iongher.

Ghi ionghe Minervisten, Palladis scholieren In Terentius speelhoefken u herte verfraeyt: En pluct de bloemkens, met soeter manieren Die aen alle canten hier zijn ghesaeyt. Gheprent bi mi Symon Cock Anno .M.CCCCC.lv.

By den Keysere.

DEN EERSAMEN EN VER- standighen GABRIEL Studelin, Prin- ce van der Gulden der Goubloemen binnen Antwerpen, Corne- lis van Ghistele .S.

¶ Tot den leser.

¶ Het leven van den PoeteTerentius.

Terentius Ephitaphium

Het selve in duytsche.

¶ Het onderscheyt van Tragedienende Comedien.

Den sin, oft tbgrijp vanden eerstenspele, ghenaemt Andria.

¶ Een moralijck begrijp.

Die Personagien van de-ser Comedien.

Hier beghint dieeerste Comedie, Andria.¶ Die eerste pause, ende het eerste wt-comen vander Comedien Andria.

¶ Hier wort verhaelt de materie, ende het beghinsel daer het gheheele spel af roerende is. Ende ons wort geleert, hoe hem een ionghelinck behoort te stellen, ende hem eerlijc te voeghen.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die eerste pause.

¶ Hier ondertast Simo Davum, om bescheyt te weten van sijns soons vryagie, ende regiment, ende hem ghelatende, dat die bruyloft voortganck moet hebben; hem verbiedende met dreyghementen, dat hi gheen valscheyt te wercke en stelle waer dore die bruyloft belet mochte worden.

Simo. Davus.

¶ Het derde wtcomen van die eerste pause.

¶ Hoe dat Davus in twifele is, ende beraedt hem, oft hi Simo sinen meester wilt ghehoorsaem wesen, oft dat hi Pamphilo den sone wilt by staen.

Davus alleene.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die eerste pause.

¶ Hier verhaelt Mysis haer bootscap, waer omme dat si wt ghesonden is: ende hier leert de Poete, datter niet onbehoorliker en is, dan een vroeyvrouwe die droncken van aerde is.

Mysis een maerte.

¶ Die vijfde scena, oft het vijfde wtcomen van die eerste pause.

¶ Pamphilus, verstoort sijnde om dat sijn vader hem so onversien Chremes dochter wil doen trouwen, is heel mismoedich nochtans beloeft hi Mysis, dat hi Glycerium gheen ontrouwe doen en sal, niet aensiende sinen vader.

Pamphilus een ionghelinck. Mysis.

¶ Die eerste scena, oft het eerste wtcomen van die tweede pause.

¶ Carinus de welcke beminde Chremes dochter, die Pamphilo toe gheschict was, coemt bi Pamphilum, hem biddende, dat hi haer doch niet trouwen en soude. Ende dit ist tweede deel vanden spele: waer wt groote turbatie is risende.

Carinus een iongelinck. Birrhia een knape.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die tweede pause.

¶ Davus coemt hier seer verblijt sijnde, om dat hi verstaen hadde, dat die bruyloft niet voort gaen en sal, ende hi verclaert Pamphilum die sake.

Davus. Carinus. Pamphilus.

¶ De derde scena, oft het derde wtcomen, van die tweede pause.

¶ Davus raedt hier Pamphilum, dat hi voor sinen vader segghen soude, dat hi Chremes dochter wel begheert te hebben: daer Pamphilus niet wel toe ghesint en is, maer namaels consenteert hijt, dat hi sulcx segghen s.

Pamphilus. Davus.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die tweede pause.

¶ Hier coemt Pamphilus by Simo sinen vadere, ende Davus beveelt hem sulcx te doene noch, also hi hem eer gheraden hadde, dwelck Pamphilus doet.

Simo. Davus. Pamphilus

¶ Die vijfde scena, oft het vijfde wtcomen, van die tweede pause.

¶ Birrhia coemt hier om Pamphilum gade te slane, Pamphilus ghelaet hem dat hi dwijf begheert te trouwen: ende dit gaet Birrhia Carino over draghen.

Birrhia. Simo. Davus. Pamphilus.

¶ Die seste scena, oft het seste wtcomen van die tweede pause.

¶ Hier bedrieghen sy malcanderen Simo ende Davus, met schalcken woorden malcanderen antwoordende, ende haer gheveynst houdende.

Davus. Simo.

¶ Die eerste scena, oft het eerste wtcomen van die derde pause.

¶ Simo door sijn groote vernuftheyt, en door sijn quaet vermoeyen bedriecht hem selven, meynende dat sijt versieren, [fol. C5v] dat Glycerium van Pamphilo bevrucht was: nochtans warachtich sijnde. Ende Mysis spreect teghen Lesbia die vroeyvrouwe, niet wetende van Simo.

Mysis. Simo. Lesbia.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die derde pause.

¶ Hier coemt Lesbia weder wt, vermanende van Glycerium Ende Simo en Davus vermanen oock van het nyeugheboren kint, dwelck Simo niet en ghelooft, hemselven bedriegende.

Lesbia. Simo. Davus.

¶ Die derde scena, oft het derde wtcomen van die derde pause.

Simo. Chremes.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die derde pause.

Davus. Simo. Chremes.

¶ De vijfde scena, oft het vijfde wtcomen, van die derde pause.

¶ Hier coemt Pamphilus heel verstoort en gram zijnde, op Davus om dat hi hem gheraden heeft, dat hi sinen vader gheloven soude dwijf te trouwene, waer door een nieu turbatie rijsende is, en Pamphilus verfoeyt hem selven dat hi Davo soe veel ghehoors ghegheven heeft.

Pamphilus. Davus.

¶ Die eerste scena, oft het erste wtcomen van die vierde pause.

Carinus. Pamphilus. Davus.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die vierde pause.

Mysis. Pamphilus. Carinus. Davus.

¶ Die derde scena, oft het derde wtcomen van die vierde pause.

¶ Hier beghint Davus sijn bedroch voort te stellene, ordinerende in wat manieren dat hy dat met Mysis te wercke legghen sal. Ende hi brengt dat ionck kint om voor de deure van Simo te legghene, om dat hi hier dore, dat houwe- [fol. E4r] lijck weder om stooten soude.

Mysis. Davus.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die vierde pause.

¶ Hier coemt Chremes en vint dit kint voor Simoos deure ligghen en hoort door Davus en Mysis woorden (daer Davus schalckelijck mede te wercke gaet) dat Pamphilus kint is: Davus hier een wonderlijcke stoutheyt bi brengt gheveysdelijck teghen Mysis sprekende, dies Mysis selve ghestoort is.

Chremes. Mysis. Davus.

¶ Die vijfde scena, oft het vijfde wtcomen van die vierde pause.

¶ Hier coemt Crito een vreemt man wt Andria, vernomen hebbende Chrysis doot, en maeschap van haer zijnde quam daer meenende haer goet te deylene, ende door hem sal al den* sin verclaert worden, hoe dat Glycerium eens borgers dochtere is.

Crito een vreemt man. Mysis. Davus.

¶ Die eerste scena, oft het eerste wtcomen van die vijfde pause.

Chremes. Simo.

¶ Die tweede scena, oft het tweede wtcomen van die vijfste pause.

¶ Hier wort vermaent, hoe dat Glycerium is eens borgers dochter van Athenen, dwelck Davus eerst bi brenghet, dies Simo seer ghestoort sijnde, doet hem vanghen, en handen en voeten binden.

Davus. Chremes. Simo. Dromo een knape.

¶ Die derde scena, oft het derde wtcomen van die vijfste pause.

¶ Hier toont Simo zijn quaetheyt en zijn gramschappe op sinen sone en Pamphilus is den vader onderdanich, zijn quade woorden ootmoedelijck verdraghende.

Pamphilus. Simo. Chremes.

¶ Die vierde scena, oft het vierde wtcomen van die vijfde* pause.

Terentius Comedien
Nu eerst wt den latine, in onser
duytscher talen, door Cornelis van
Ghistele, Rethorikelijck over ghe-
sedt: vol goeder leeringhen
ende playsant om
lesen.

Ghi ionghe Minervisten, Palladis scholieren
In Terentius speelhoefken u herte verfraeyt:
En pluct de bloemkens, met soeter manieren
Die aen alle canten hier zijn ghesaeyt.

Gheprent bi mi Symon Cock
Anno .M.CCCCC.lv.

DEN EERSAMEN EN VER-
standighen GABRIEL Studelin, Prin-
ce van der Gulden der Goubloemen
binnen Antwerpen, Corne-
lis van Ghistele .S.

¶ Het leven van den Poete
Terentius.

¶ Het onderscheyt van Tragedien
ende Comedien.

Den sin, oft tbgrijp vanden eersten
spele, ghenaemt Andria.

Die Personagien van de-
ser Comedien.

Hier beghint die
eerste Comedie, Andria.

¶ Die eerste pause, ende het eerste wt-
comen vander Comedien Andria.