Anthonie Hartsen - De wedergevonden zoon - 1759

Anthonie Hartsen: De wedergevonden zoon. Amsterdam 1759.
Naar L’enfant prodigue (1736) van Voltaire.
Uitgegeven door drs. J. Breunesse
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton03259 - KBH
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk (*).

DE

WEDERGEVONDEN

Z O O N,

BLYSPEL.

Gevolgd naar het Fransche van den Heere
DE VOLTAIRE.

t’AMSTERDAM,

By IZAAK DUIM, Boekverkooper, op den hoek van
den Voorburgwal en de Stilsteeg, 1759. Met Privilegie.

[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

OPDRAGT

AAN DEN HEERE

WILLEM KOPS.

De vriendschap, die voorlang, sints onze lentedagen,
Toen ik u aan de Waal ontmoette, ons t’saam verbond,
Verstout my nu, ô KOPS! om, van des Amstels grond,
Deez’ WEERGEVONDEN ZOON aan ’t Spaarne u op te draagen.

De Jongling zal misschien uw dichtmin niet mishaagen.
Ik leide, in plaats van ’t Fransch, hem ’t Neêrduitsch in den mond.
Hy, die met schaamte ziet hoe hy zyn pligten schond,
Erkent met droefheid zich voor de oorzaak zyner plaagen.

’k Breng u geen’ logenaar, die zyn vergryp verbloemt;
’k Bied u geen’ lichtmis aan, die op zyn ontucht roemt,
Geen’ huichelaar, die ’t kwaad door schyndeugd poogt te dekken.

ô Neen; zyn inkeer eischt dat elk zyn woord betrouw’.
Toon hem uw gunst; zo moog’ zyn dooling, zyn berouw
De wulpsche Jeugd te meer ten zedenspiegel strekken.

A. HARTSEN.

BERICHT.

Tot deeze Nederduitsche Navolging des Blyspels L’ENFANT PRODIGUE van den Heere DE VOLTAIRE, heb ik my bediend van den verbeterden Leipziger Druk, die onder het opzicht van den Dichter-zelven is vervaardigd. Door den Franschen Titel word gemeenlyk in onze taal DE VERLOOREN ZOON verstaan, waaröm ik denzelven eenigzins heb veränderd, gelyk ik ook den Personaadjen bekender en gebruikelyker naamen gegeeven heb dan die, welke in het oorsprongkelyk Stuk gevonden worden. Van sommige kleine veränderingen en tusschenvoegingen behoef ik niets te zeggen; en dat ik dit Blyspel niet naar onze gewoontens verschikt heb, zal niemand vreemd dunken, die de houding van ’t Fransche naauwkeurig nagaat, en ’t caracter nevens het kort-op-handen zynde huwlyk van den President in ’t oog houd. In het vyfde Tooneel des tweeden Bedryfs, en in het laatste Tooneel van het Spel, heb ik noodig geacht twee byvoegsels van myne [fol. *3r] vinding te brengen: het eerste, op de zes-en-twintigste bladzyde in het verhaal van zestien regels vervat, strekt om de waarschynlykheid, dat de twee Broeders aan elkanderen onbekend konden zyn, te bevorderen; en door het tweede, ’t welk op de een-en-tagtigste bladzyde begint met den vyftienden regel, en niet, voordat de President het woord opvat, eindigt, verbeeld ik my dat de Vader en Minnares van de Hoofdpersonaadje deezes Blyspels tot dien echt, waarvan daar gesproken word, hunne toestemming geeven met meer welvoegelykheid, dan zy ten dien opzichte in het Fransche stuk betrachten.

PERSONAADJEN.

ERNESTUS.
ARGANTES.
SOFIA, Dochter van Argantes.
ALARDUS, oudste Zoon van Ernestus.
DE HEER VAN LAAGENPRAT, President van
Conjac, jongste Zoon van Ernestus.
DE BARONNES VAN OLDENRAK.
IDA, Kamenier van Sofia.
PASQUYN, Knecht van Alardus.
Een LAKEI.

Een Lakei van den President.
Vier Dienders.

Het Tooneel is te Conjac, verbeeldende in het eerste,
derde en vierde Bedryf een straat, en in het tweede
en vyfde Bedryf een ruime Binnekamer.

DE

WEDERGEVONDEN

ZOON,

BLYSPEL.
___________________

EERSTE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

ERNESTUS, ARGANTES.

Myn lieve Buurman! laat ons lagchen; zucht zo niet;
Vergeet toch nevens my luchthartig uw verdriet,
Nadien myn Dochter, door myn’ raad tot min gedreeven,
Uw treurend huisgezin in vreugd zal doen herleeven.
(5) Maar, Vrind! uw jongste Zoon, de Heer van Laagenprat,
Is, dunkt me, een lompe nar in al zyn doen.

Laatdunkende op zyn ampt, dat hem van elk doet groeten,
Vryt hy, als of men hem met eerbied moest ontmoeten.
Een jongeling, die als een achtbre gryzaard prykt,
(10) Of Cato in zyn spraak en deftigheid gelykt,
Schynt my ’t bespottlykst dier. Ik wil het niet verzaaken;
Een halve kwibus, die me aan ’t lagchen weet te maaken,
Behaagt my beter dan het gaauwst en kloekst verstand,
Dat door gepaste taal de gulle vreugd verbant.
[p. 2]
(15) Ernestus! hy is al te walgchlyk: tot een teeken....

En gy, Argantes, zyt wat onbedacht in ’t spreeken.

’k Ben zo geschapen. ’t Is de waarheid, die my streelt:
Die aan te hooren, Vrind, heeft nimmer my verveeld,
En die te zeggen, om myn’ Schoonzoon door te haalen,
(20) Vermaakt my ongemeen. ’k Zal, hoop ik, door dat smaalen
Hem nog geneezen van zyn’ ongerymden zwier.
In alles, wat hy doet, is hy gemaakt en fier.
’t Is waar; gy deed gelyk een wys, een deugdzaam Vader,
(Wanneer uw oudste Zoon, die lichtmis, die verrader,
(25) Die dobblaar, die den naam van all’ zyn maagen schond,
U en uw huis ontweek,) dat ge op dien eigen stond
Uw’ zotten jongsten Zoon tot erfgenaam verklaarde,
En, stellende alle uwe eere in zyn verhoopte waarde,
Hem ’t Presidentschap hebt gekocht van deeze stad.
(30) ’t Was wel begreepen; maar sints hy op ’t kussen zat,
En voerde, als President, een’ tytel zo behaagchlyk,
Wierd die verbruide gek door trotsheid onverdraagchlyk.
’t Is alles deftig; ’t zy hy spreekt of treed of staat,
Mynheer de President doet alles op de maat.
(35) Hy roemt op zyn verstand, als moest ik voor hem wyken,
Ik, die zyn’ Vader-zelv’ daarin de vlag doe stryken,
Als ieder weet. Daar by....

Wat schort ’er meerder aan?
Gy zyt toch vreemd van aart.

Loop; loop; laat my begaan.
Ik kan, wyl hy veel gelds ten huwlyk meê zal brengen,
(40) All’ die gebreken in myn’ Schoonzoon ligt gehengen.
Die gierig is, is wys. Is Laagenprat een vrek,
O! als men huishoud, Vrind, is zulks een schoon gebrek.
Myn Dochter is voor hem. Gy hebt slechts te overweegen
Dat ge alle uw goederen, zo die gy hebt verkreegen,
[p. 3]
(45) ’t Zy door den voorspoed, ’t zy by erffnis u vergund,
Als die gy door den tyd misschien nog krygen kunt,
Myn’ heer uw’ jongsten Zoon moet by contract verëeren,
En van het vruchtgebruik kunt gy ordentlyk teeren.
Wanneer dit alles is gebragt op vasten voet,
(50) Voegt hy een’ grooten schat by ons aanzienlyk goed;
En, zonder dat, moet myn Sofië op andren denken.

Ik heb ’t beloofd, myn Vriend, en zal myn woord niet krenken.
All’ ’t myne is voor den Heer van Laagenprat alleen.
Ik denk in stilte op ’t land met zuchten en geween
(55) Het droevig overschot te slyten van myn leven;
Maar ’k wenschte dat een Zoon, dien ik zo veel wil geeven,
Min dorstte naar myn geld. ’k Zag, ondanks all’ myn’ raad,
In mynen oudsten Zoon de raazende overdaad;
En ’s jongsten snood gebrek doet elk met reden yzen;
(60) Zyn gierigheid.....

Is ’t all’, waarïn ik hem kan pryzen.

Zo gy een’ vader zoekt, wiens kroost zyn rampspoed is,
Zie my....

Weêr klagten! ’k walg van all’ die droefenis.
Wenscht gy niet wel dat, met zyne onbezonnen nukken,
Die wakkere oudste Zoon, verhard in gruwelstukken,
(65) Zich tegen onze vreugd en ’s Broeders huwlyk kant’?
Dat hy u dreigt’ te slaan, en zweere uw huis in brand
Te zullen steeken...?

My myn Sofië onttroone,
Welëer aan hem verloofd? Myn Dochter....?

Neen; die Schoone
[p. 4]
Zy nooit het eigendom van zulk een’ snooden guit!

(70) Dat hy hier wederkoome, en schudd’ zyn’ Vader uit?
Uw goedren eigne?

Neen; ’k zal ’t all’ zyn’ Broeder geeven.

Of die zal nimmer met Sofië in ’t huwlyk leeven.

Die kryg’ Sofië en all’ myn goedren in ’t geheel!
Myn oudste Zoon zal niets erlangen voor zyn deel,
(75) Dan welverdienden toorn van zyn’ getergden Vader:
Dit zy het loon van dien ontäarden, dien verrader!

Gy duldde veel te lang zyn wreevlig onbescheid.
De jongste, voor het minst, heeft meer voorzichtigheid.
Wat buitenspoorigheên dorst de oudste niet beginnen?
(80) Dat was een schobbejak! maar schiet u wel te binnen,

Hoe hy (die pots was nog by de andren nietmetäl)
Uw linnens, huissieraad en paarden u ontstal,
En bragt by zyn Francyn, die voor vervolging duchtte,
En hem, eer ’t ochtend wierd, met al zyn goed ontvluchtte?
(85) Wat lachtte ik om die grap! maar dat zyn overmoed...

Wat blydschap baart het u, dat gy my weenen doet?

ARGANTES, lagchende.

Wel twintig stapels goud durfde op één aasje waagen....

En toen hy, naar aller welbehaagen,
Zich zou verlooven aan Sofië in ’t openbaar,
(90) Zeg, heugt het u nog wel, by wie, en hoe, en waar
Die kwant gevonden wierd? O! ’t was een licht der lichten.
[p. 5]

Zwyg van die losheid, zo ge een’ vader wilt verpligten,
Genoeg rampzalig, schoon gy ’t haatelyk gedrag
Zyns wulpschen zoons op nieuws niet stelt in heldren dag.
(95) ’k Ontweek de plaats van myn geboorte, om min te denken
Aan misdaên, daar gebeurd, die my de zinnen krenken.
Schoon gy geen voordeel door myn byzyn hier geniet,
Ontzie toch, bid ik u, myn vriendschap en verdriet,
Die, toen de handellust u herwaarts riep, my dreeven
(100) Te volgen, om by u hier in Conjac te leeven.
Gy zegt gestadig niets dan waarheid, maar myn hart
Word door die waarheid steeds gegriefd met nieuwe smart.

’t Is wel; vergeef het my: gy hebt gelyk; ’k zal zwygen.
Maar zeg my toch; hoe kost gy ’t in uw harssens krygen,
(105) (Gy kende hem vooräf voor los, oploopend, stout,)
Om hem te schikken tot den krygsdienst? dat was fout.

’k Zal zwygen; maar gy immers moest het weeten...

Dat, naar ons nieuw besluit, ik alles moet vergeeten
Om mynen jongsten Zoon, uw Dochter toegezeid.
(110) Maar, zoud gy denken, Vrind, dat zyn bezadigdheid
Sofiaas harte kon in wederliefde ontsteeken?

Gewis; haar eerbied is van jongsäf my gebleeken.
Ze erkent naar eisch de magt eens vaders op zyn kind.
Wanneer ik ernstig zeg: ,,Ik wil dat gy bemint,”
(115) Dan zal haar buigzaam hart my nimmer wederstreeven,
En moet aan hem, dien ’k noem, terstond zich overgeeven.
Ik heb haar opgevoed; myn zin is haar vermaak.

Ik twyfel echter of zy mint naar uwen smaak:
’k Bedrieg my zeer, zo haar uw schikking zal bekooren.
[p. 6]
(120) Eenvoudig, zonder dwang, heeft ze eerst haar trouw gezwooren
Aan mynen oudsten Zoon. Nog speelt my in den zin
De teêrheid van het harte en kracht der eerste min.
Haar wonde is niet zo ligt te stelpen; en zy beiden....

Zeg wat gy wilt. Wien kon hy niet verleiden?

(125) Die booswicht? haar geenzins. Ik heb, toen hy zo schoon
Had huisgehouden, aan Sofia straks verboôn
Hem meer te minnen. Stel uw harte des te vreden.
Geen mensch zegt ja, wanneer ik neen zeg; ’t heeft ook reden.

hy ziet Sofia.

Daar is zy zelve. Let nu op wat ik vermag.

TWEEDE TOONEEL.

ERNESTUS, ARGANTES, SOFIA, IDA.

(130) Kom hier, myn Dochter: dit ’s voor u een groote dag.
Zoud gy niet wenschen dat ge een’ minnaar mogt behaagen,
Het zy mismaakt of schoon, ’t zy oud of jong van dagen,
’t Zy dof of vrolyk, kaal of ryk, indien ik hem
U opdroeg? Gaaft gy niet daartoe terstond uw stem?
(135) Zou hy uw liefde niet...?

Hoe, Ontäarde!

Het schynt dat uwe magt wat kreupel gaat, myn waarde,
Myn goede Argantes. Waar is uw volstrekt gebied?
[p. 7]

ARGANTES, tegen Sofia.

Hoe! als ik ’t u gebie, zoud gy terstond dan niet
Voor uw’ aanstaanden man de liefde plaats vergunnen?

(140) Myn lieve Vader, neen. Ik zou onmooglyk kunnen....

Weet gy dan niet dat u de pligt moet overreên
Om hem op myn bevel uw hart te geeven?

Neen.
Maar, Vader, ’k weet waaräan, in ’s huwlyks heilge banden,
Een hart, tot deugd geneigd, altoos zich moet verpanden.
(145) ’k Weet dat men, evenzeer beminnelyk als vroed,
Eens egaês tederheid zich waardig maaken moet,
En des te meerder die door vriendlykheden kweeken,
Wanneer ’t ons by geval aan schoonheid mogt ontbreeken.
’k Weet dat men, binnenshuis, zachtzinnig, aangenaam,
(150) Zich-zelve steeds gelyk, en, buitenshuis, bekwaam,
Bedaard en heusch moet zyn; zulks lyd geen tegenzeggen:
Maar zich, als ’t iemand wil, op ’t minnen toe te leggen
Is van een’ andren aart. Het hart blyft altoos vry.
Gebie my niets. De liefde ontvlugt de slaverny.
(155) ’t Komt all’ myn’ egaê toe; maar, durft hy ’t hart begeeren,
Dat hy ’t verdien’. Myn hart, niet ligtlyk te overheeren,
Schoon de echtverbindtnis waar’ notariaal geschied,
Mint juist door ’s vaders last en overreeding niet.

Uw braave Dochter spreekt zeer wel naar myn gedachten:
(160) Ik stem ’t volkomen toe. ’t Staat aan myn’ Zoon te trachten
Dat hy een hart, zo eêl en teêr, zich waardig maak’.

Zwyg, fulpe fiemelaar! zwyg, kindrenpest! de zaak
Is immers buiten u. Ik heb haar onderweezen,
En zulk een zotheid nooit van haar gezien voordeezen,
(165) En ’t ware ook niet geschied, had ze u hier niet ontmoet.
[p. 8]

Sofia, hoor naar my. ’k Zal u op staanden voet
Een’ man, al is hy trots, al is hy gek, verschaffen.
Maar ’t staat aan my, zo ik myn’ Schoonzoon wil bestraffen,
Aan u, dat gy hem neemt, hy zy dan zo hy zy.
(170) Dat gy malkandren mint, na ’t eind’ der vryery,
Zo goed en kwaad als ’t valle, en nooit u moogt onttrekken*
Te doen, ’t geen ik gebie, moet u ten voorschrift strekken.

tegen Ernestus.

Kom, Schoonvaêr! gaan wy voort naar myn’ Notaris heen,
Dien langen knevel, die, met overvloed van reên,
(175) In ’t geen hy op zyn meest kon met vier woorden zeggen,
De menschen ophoud om zyn schriften uit te leggen.
Kom, laat ons loopen, dat ik braaf hem de ooren schuur’,
En hy zyn rabbelschrift voltooije binnen ’t uur.
Dan meen ik eens myn hart met kyven op te haalen
(180) Aan haar, uw’ Zoon en u.

Ik volg u zonder draalen.

DERDE TOONEEL.

SOFIA, IDA.

ô Hemel! wat is dat een raare Potentaat!
Hoe windrig is zyn doen! hoe kluchtig is zyn praat!

Ik ben zyn kind, en zyne uitwendige verwoedheid
Beneemt zyn harte niets van de aangeboorne goedheid.
(185) Hy heeft in al zyn drift by dat gefronst gelaat
Een vaderlyk gemoed; en dikwils heeft myn raad
Zyn onbedacht geknor, zyn raazen op doen houwen.
Doet hy de fouten van myn’ Bruîgom my beschouwen,
Van zulk een’ huwlyksband my schetsende al ’t gevaar,
(190) Hy heeft gelyk daarïn, gewis; ’t is al te waar:
[p. 9]
Maar, dat hy my nog dwingt dien Bruidegom te minnen,
Is ’t bitterst ongelyk voor myne ontroerde zinnen.

Hoe! met dien Laagenprat te treên in ’t echtverbond!
’k Nam eer een’ oud’ soldaat, die zyn genoegen vond
(195) In vloeken, zuipen en zyn wyf de rug te meeten,
Dan dien geleerden gek, door eigenmin bezeten;
Die met een trotsche taal, in ’t spreeken tot zyn vrouw,
Gelyk een schoolvos, haar steeds lesjes geeven zou;
Die, als de paauw, zich-zelv’ beschouwt gelyk een wonder;
(200) Die, ruim zo gierig als hovaardig, daar hy, onder
Zyn’ tabbaard, braaf de borst voorüitsteekt als een held,
By u den minnaar speelt, al stoffende op zyn geld.

Ach! uw penseel heeft hem getroffen naar het leven.
Maar zeg, wat zal ik doen? ’k Moet wel, door dwang gedreeven,
(205) Myn rust opöffren aan deez’ echt gedwee en stil.
Men schikt zyn noodlot niet zodanig als men wil.
Myn jaaren, maagen, staat, ’t schynt alles zich te scherpen,
Om me aan de slaverny des huwlyks te onderwerpen.
Die Laagenprat, ondanks myn’ afkeer, is ’t alleen,
(210) Die voeglyk hier met my in d’echt zou konnen treên.
Ons beider vaders zyn te saamen goede vrinden.
Naar myn fatsoen scheen hier geen beter man te vinden.
Maar ach! wat hart, verliefd op de eedle vryheid, kan
Zich overgeeven aan den wensch van zulk een’ man?
(215) Men geev’ het op. ’k Zal ligt myn’ afkeer voor myn’ gade
Verwinnen door geduld en tyd, met rypen raade,
En dus, zyn fouten als myne eigene gewend,
Myn’ pligt gehoorzaam zyn tot aan myn levensënd.

’t Is waarlyk fraai gezegd: maar, Juffrouw, hoe ’t moog’ weezen,
(220) Uw hart weêrspreekt uw tong; ’t is uit uw oog te leezen.
Zo ’k durfde... maar gy gaaft my eensvooräl bevel
Nooit van dien oudsten Zoon gewag te maaken.
[p. 10]

Wel? van Alardus, die, ondanks zyn dartle zeden,
’t Geluk had van u ’t eerst tot liefde te overreeden;
(225) Die u beminde.

Hy! hy heeft my nooit geliefd.
Zwyg, zwyg dien snooden naam, die my de ziel doorgrieft.

IDA, heen en weêr wandelende.

Laat ons dan zwygen.

SOFIA, Ida ophoudende.

Schoon ik niet zoû loogchnen konnen,
Dat voor een poos zyn jeugd myn teêrheid had gewonnen,
Zeg, was hy de achting van een deugdzaam hart wel waard’?

IDA, heen en weêr wandelende.

(230) ô Neen. Hy was een guit, van alle trouw ontäard.

SOFIA, wederkeerende.

Zyn jeugd, omsingeld van bedriegers, snood van handel,
Verviel, van dag tot dag, tot spooreloozer wandel.
Ach! die rampzaalge zocht nu dit, dan dat vermaak;
Doch van de liefde had hy niet den minsten smaak.

(235) Maar, Juffrouw, ’t heugt my nog dat gy my dikwils meldde,
Dat hy zyn’ grootsten roem in u te minnen stelde,
En door uw tederheid geheel was overheerd.

Had hy me oprecht bemind, ik had hem ook bekeerd.
Eene ongeveinsde min, vry van eenzinnigheden,
(240) Kan de ondeugd allesbest doen luistren naar de reden.
Al wie zich in den band dier liefde houden kan,
Word, zo hy ’t reeds niet is, een braaf, een eerlyk man.
Maar hy, die zyn Meestres te ondankbaar dorst begeeven,
Versmaadde de eerbre min, en koos een schandlyk leven.
(245) Zyn valsche vrindenbende, all’ schelmen, kaal van geld,
Die hem verwarden in den strik, die thans hem knelt,
[p. 11]
Na al zyn moeders goed te hebben opgegeeten,
Bestal zyn’ ouden man, en ’t feit wierd hem geweeten.
Hy heeft, tot overmaat van alles, in het end
(250) Dier wreeden raad gevolgd, zich elders heen gewend,
Verr’ buiten ’t vaderlyk bereik, verre uit myne oogen,
Die nog zyn snood gedrag beschreijen met meêdogen,
En zyn bevalligheên beweenen met verdriet;
Maar, Ida, hy, hy-zelf raakt thans me in ’t minste niet.

(255) In ’t kort; zyn Broeder, hoe verwaand, hoe onbehaagchlyk,
Zal nu zyn plaats bekleên. ’t Is inderdaad beklaagchlyk.
’t Is of ik nog hem zie. Hy was van hairen blond,
Bekoorlyk van gelaat, van beenen fyn en rond;
In zang en dans bekwaam, en voor de min geboren.

(260) Helaas! waar toe doet gy my all’ zyn gaaven hooren?

Hoe zeer hy zich in ’t net der driften vond verward,
Men kon, onäangezien zyn misdaên, van zyn hart
Besluiten dat het iets van de eer der deugd bevroedde.

’k Beken het: hy was niet onvatbaar voor het goede.

(265) Hy was (ik prys hem niet) noch schoft, noch lasteraar.
Hy vleide niet, althans hy was geen logenaar.

Zyn Broeder komt. Gaan wy....

Neen; ’k zal hem wachten.
Ik moet wel, hoe ’t me ook smarte.

VIERDE TOONEEL.

SOFIA, DE HEER VAN LAAGENPRAT, IDA.

Ik wil u myn gedachten,
Mejuffer! klaar ontleên. Dees huwlyksgaaf vermeert
(270) Het vergenoegen, ’t welk met recht u overheert
Om zulk een’ schoonen echt. Gewis; den groei te aanschouwen
Van zyne goedren, is de ziel van ’t rechte trouwen.
Eer, waardigheên en geld: ’k heb ’t all’ in overvloed;
En, wat beschaafde liên ge ook in Conjac ontmoet,
(275) Op allerhande wyz’ zal elk u altoos eeren.
Wat vleijender vermaak kan ooit een vrouw begeeren,
Dan dat zy momplen hoort: ,,Zie daar! dat is Mevrouw!”
In waarheid; als ik eens met rechten ernst beschouw,
Hoe ’k aan myn’ staat en geld een deftig ampt kon hechten,
(280) En, toegejuichd van elk, tot de eerstgeboorterechten
My ook bevorderd zie, vergroot onze echt uwe eer.
Niet waar, Mejuffer? spreek.

Voor my, ’k beklaag haar zeer.
’t Is schande dat men, in uw minnekozeryen,
Van goedren, staat en rang u telkens op hoort snyen.
(285) Narcis en Midas op een’ zelfden stond te zyn;
Zo moedig als een paauw; zo gierig als een zwyn;
Zyne oogen op zich-zelv’ gestadig werk te geeven;
Zyn geld te aanschouwen als ’t genoegen van het leven:
Een hebziek pronkertje en getabberd; dit, voorwaar,
(290) Is al ’t belagchlyke op het zeldzaamst by elkaêr.
Een jonge kwibus is een last; maar, ongelogen,
Een jonge gierigaard een monster in myne oogen.
[p. 13]

LAAGENPRAT, tegen Ida.

Gy weet wel, hoop ik, dat myn Vader, zoete kind,
Thans niet aan u, maar aan uw Juffer my verbind.
(295) Bemoei derhalven, zo gy ’t kunt op u verkrygen,
U niet met my, wyl u niets anders past dan ’t zwygen.

Gy, Juffer, die van daag myn vrouw word, hoor naar my,
En heb de goedheid van die onbeschofte pry
Op myn verzoek, en vóór den avond weg te jaagen,
(300) Die, om dat zy den naam van kamenier mag draagen,
Haar tong den teugel viert. ’k Ben hier geen President
Voor nietmetäl. Men kan, en zal haar hier omtrent
Vastzetten tot haar best.

IDA, tegen Sofia, ter zyde.

Nu spreek; waar toe te schroomen?
Verdedig my. ’k Ben de uwe. U voegt het vóór te koomen
(305) Dat hy my vastzette, of hy zet u ook wel vast.

SOFIA, ter zyde, tegen Ida.

Dit alles spelt my reeds een’ schrikkelyken last.

IDA, ter zyde, tegen Sofia.

Wel; spreek dan op, en laat dat vruchtloos momplen blyven.

SOFIA, ter zyde, tegen Ida.

Helaas! wat kan ik doen?

IDA, ter zyde, tegen Sofia.

Hem ook eens braaf bekyven.

SOFIA, ter zyde, tegen Ida.

ô Neen; ’t is beter hem met reden te ondergaan.

IDA, ter zyde, tegen Sofia.

(310) Gantsch niet; daar is met hem geen redeneeren aan.
Myn raad is veiliger.

VYFDE TOONEEL.

ARGANTES, SOFIA, DE HEER VAN
LAAGENPRAT, IDA.

’t Is, by me keel! te gruwlyk.
Een malle pots weêrstreeft myn oogmerk en uw huwlyk.

Hoe dat, Mynheer?

Wel hoor; zo als ik, bly te moê,
Ons huwelykscontract bragt naar uw’ Vader toe,
(315) Zag ik hem, aan den voet van gindsche rots geweeken,
Met eenen Reiziger, die uit een koets trad, spreeken.....

Een’ jongen Reiziger?

Neen; hy was oud en zwak,
Vol rimpels, tandloos, en zo vlug gelyk een slak.
Gulhartig drukten die twee paaijen in het eerste
(320) Hun gryze baarden aan elkander, elk om ’t zeerste.
Hun kromme rug of daalde of rees, naar maate dat
Hun diep gezucht of meer of minder doortogt had.
Hun scheemrende oogen, diep in ’t hoofd gezonken, lieten
Gestadig op hunn’ neus de traanen nederschieten;
(325) En na een kort gesprek begaf met grooten haast
Ernestus zich naar huis, ontroerd en gantsch verbaasd.
’k Zocht vruchtloos hem naar myn’ Notaris toe te leijen:
Hy zuchtte, en kermde, en riep dat hy eerst uit moest schreijen,
En niemand, wie ’t ook waar’, te woord zou kunnen staan.

(330) Is ’t anders niet? kom, kom; ik zal hem troosten gaan.
[p. 15]
Gy beiden weet te wel hoe ik hem kan bestieren,
En van wat groot belang de zaak is voor ons vieren.
’k Verzeker u, dat hy, myn aanzien ten gevall’,
Als ik ’t contract hem toon, terstond het teeknen zal.
(335) Myn eerstgeboorterecht, nog nieuw, maakt zulks hoognoodig:
De tyd is kostlyk.

SOFIA, terwyl de Heer van Laagen-
prat weggaat.

Neen, die haast is overbodig.

Het tegendeel is waar: ik brand van ongeduld,
Dewyl ook al ’t gebeurde uw schuld is.

Hoe! myn schuld?

Gewis; nadien de moeite en twist der huisgezinnen
(340) Door de ongezeglykheid der dochtren meest beginnen.

Wat heb ik dan gedaan, dat u verstooren moet?

Wat gy gedaan hebt!... Dat elk dochter steeds misdoet.
Kom: ’k wil onze oude twee breekspellen, hoe te onvreden,
Hoe zwaar hen ’t hoofd ook hang’, doen luistren naar de reden;
(345) En maak, het ga hoe ’t ga, (dit is myn vast besluit)
In spyt van hen en u, nog heden u de bruid.

Einde van het Eerste Bedryf.

TWEEDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

SOFIA, IDA.

Hoe! zucht gy, daar uw echt hier elk doet vrolyk weezen?

Hoe ’k naauwer my doorzoek, hoe ’k meer begin te vreezen
Voor ’t zwaare huwlyksjuk, ’t welk my te wachten staat.
(350) De trouw is ’t grootste goed, of wel het grootste kwaad.
Zy heeft geen’ middelweg: ze is ’t zoetst geluk der menschen,
Als de overéénkomst van de harten, zinnen, wenschen,
Haar knoopen, door natuur geschikt, door min gelegd,
Door eerbaarheid volmaakt, steeds vaster t’saamenhecht.
(355) Wat blydschap, Hemel! in het bloeijendst zyner dagen
Te minnen voor elks oog, zyns egaês naam te draagen!
Uw huis, uw liverei en dienstboôn, alles maakt
Dat ge altoos peinst op hem, voor wien ge in liefde blaakt.
Uw kindren, ’t kostlykst goed, waaröp ge in d’echt kunt hoopen,
(360) Uw kindren strekken ook tot nieuwe liefdeknoopen.
Wie zo gelukkig zich door ’t huwelyk vind gepaard,
Moet zeggen dat de trouw een hemel is op aard’.
Maar vryheid, naam en staat droefgeestig weg te teeknen;
Zich-zelv’ verslaafd aan een’ volstrekten heer te reeknen,
(365) Die u voor de eerste van zyn huisbedienden houd;
Elkanderen by dag te ontwyken, stug en stout;
Den maaltyd met gemor, geknor, gekyf te mengen;
En zonder teedre min de nachten door te brengen;
Altyd te siddren om een foutje of ongeluk;
(370) Een hoofd te toonen, of te buigen onder ’t juk;
Geduurig voor zyn’ man, zyn’ heer, te moeten veinzen,
[p. 17]
En hooploos, vol verdriets, op zynen pligt te peinzen;
Te zuchten; in zyn smart te kwynen, steeds vervaard:
Ach! zulk een huwlyk heet met recht een hel op aard’.

(375) Men zegt (en ’k wil me aan dat gevoelen onderwerpen)
Dat zeekre geest ’t verstand der meisjes weet te scherpen.
Welk een verlichting in zo jong een jeugd! gewis;
De meestërvaarne weêuw, die loos en schrander is,
En wyslyk in Parys de smart weet in te houwen,
(380) Dat ze om drie mannen in haar’ tyd heeft moeten rouwen,
Dacht nooit iets beters op dat punt. Maar zeg waarüit
Uw afkeer, Juffrouw, van dit schoone huwlyk spruit.
’t Mishaagt u zeker met den President te paaren.
Zou ’t met myn’ heer, zyn’ Broeêr, u geen genoegen baaren?
(385) Ontdek het my. Word niet de tweede Zoon versmaad
Om d’oudsten Zoon? spreek op. Wat voed gy, liefde of haat?

Ach! Ida! ’k weet het niet. Ik kan noch durf de reden
Myns afkeers aan my-zelf, veel min aan u ontleeden.
Wat is ’er, dat ons meer in ’t zoeken hinder doet,
(390) Dan droeve waarheid in een al te ontroerd gemoed?
Die zich wil spieglen in het water, laat zulks blyven,
Totdat de buijen, die ’t beroeren, overdryven:
Totdat der winden woede, allengs in rust geraakt,
Het vlak der stroomen met geen rimplen meer mismaakt.

(395) Geen vergelyking kan tot redengeeving strekken.
Het valt niet zwaar den grond van zyne ziel te ontdekken.
Men ziet haar door en door; en schoon de drift haar reeds
Te fel ontroert, zo weet een braave Juffer steeds
Aan ’t draaijen van haar hoofd volkomen op te merken,
(400) Vanwaar de wind komt, die dat onweêr uit kon werken.
Men weet....

En ik, ik wil niets weeten dan myn’ pligt;
Ik wil niets zien; ô neen: ’k sluit willens myn gezicht.
[p. 18]
Ik wil niet in myn hart naauwkeurig onderzoeken
Of ’t een’ rampzaalgen mint, dien ’t waarlyk moet vervloeken.
(405) Ik wil den afkeer niet vermeerdren in myn ziel,
Door ’t peinzen op een’ man, die beter my beviel.
Dat vry Alardus, die ontrouwe, my begeeve,
En elders, zo hy kan, vernoegd, gelukkig leeve!
Zyn erfgoed, voor het minst, zy niet verbeurd verklaard!
(410) Geen wraakzucht spoort my aan. ’k Ben niet zo wreed van aart,
Dat in het huwlyk, daar myn Vader my toe porde,
Ik, tot verhaasting zyns verderfs, zyn zuster worde.
Zie daar myn hart: ’t is veel dat ik ’t zo verr’ doorgrond’,
En ’t wierd misschien verscheurd, zo ik iets meer bestond.

TWEEDE TOONEEL.

SOFIA, IDA, EEN LAKEI.

(415) Mevrouw de Baronnes van Oldenrak laat vraagen
Of ze u belet zal doen.

SOFIA, tegen Ida.

Dat ’s vreemd. Weêr nieuwe plaagen!

Zy komt van Angoulême, en wil, gelyk zy zegt,
U hier begroeten.

Wel; om uw’ echt.

tegen den Lakei. tegen Ida.

Dat vreesde ik al... Zy koom’. Hoe kan ik haar genaaken?
(420) Hoe haar een zotte reeks van complimenten maaken,
Waarïn men met geweld zyn’ tegenzin ontveinst,
Zyn oordeel schier bezwymt, terwyl ’t met moeite peinst
Op vergezochte taal, die nietmetäl wil zeggen?
[p. 19]
’t Is my de grootste last, my daaröp toe te leggen.
(425) Zy komt.

IDA, naar binnen gezien hebbende.

Ik ken haar al. Zy valt vry trouwgezind.
Men zegt dat ze ook vermaak in ’t procedeeren vind,
En grondig in de kunst van ’t snappen is bedreeven.

Geef stoelen dan....

DERDE TOONEEL.

DE BARONNES VAN OLDENRAK, SOFIA,
IDA.

SOFIA, nygende.

Mevrouw!... Indien... Wil ’t my vergeeven....

DE BARONNES, nygende.

Ik bid, Mejuffer....

Ei! Mevrouw!...

Ik geef my de eer......

(430) Uw dienaares, Mevrouw! Ik bid u, zet u neêr.

Zy zetten zich, terwyl Ida op een’ wenk van Sofia
binnen gaat.

DE BARONNES, Sofia sterk aanziende.

In waarheid, Juffer! ’k ben verbysterd en verslagen....
Ik wenschte uit al myn hart....

Mevrouw! gun me u te vraagen...

’k Wenschte u de schoonheid, die zo ryklyk u versiert,
Te ontrukken, zo ik kon, en dat gy leelyk wierd.
(435) Helaas! ik schrei op ’t zien van uw bevalligheden.
[p. 20]

Schep moed, Mevrouw!

Dat is me onmooglyk, en met reden.
Ik zie dat u natuur zo groote gaaven gunt,
Dat ge elk, wien gy slechts wilt, tot man verkrygen kunt.
Eén, zo ik hoopte, schonk zyn hart my, tot zyn voordeel;
(440) Eén eenige! ach! het is wel weinig, naar myn oordeel.
Zelfs had ik groote moeite, alvoorens ik hem vond;
En gy, op ’t eerst’ gezicht, ontneemt hem my terstond.
’k Beleef een’ tyd (en ach! die tyd komt ras, myn waarde!)
Waarïn men ’t all’ verliest, als een, die zich verklaarde
(445) Voor onzen minnaar, ons ontwykt en zitten laat;
En ’t is niet wel gedaan noch eerlyk, inderdaad,
Haar, die byna niets heeft, all’, wat zy heeft, te onttrekken.

Vergun my, bid ik, myn verwondring u te ontdekken
Om uw bezoek en reên. Wat baart u deezen rouw?
(450) Spreek; wien verliest gy? Wien ontroofde ik u, Mevrouw?

Hoor, Engel! Daar zyn veel gerimpelde oude wyven,
Die waanen dat ze aan zich de schoonheid doen beklyven
Door valsche tanden, verw en moesjes; dat de vreugd
Haar nog zo eigen is als eertyds in haar jeugd.
(455) ’k Zie tot myn ongeluk, helaas! met klaarder oogen,
(En ’k ben ’er raazende om) dat alles is vervloogen.

Het doet my leed; maar elk staat bloot voor dat gekwel;
En ik kan u niet doen verjongen.

Gy kunt wel.
Ik hoop nog; en my myn’ verrader weêr te geeven
(460) Waar’ ligt het middel om myn jeugd te doen herleeven.

Verrader, zegt gy! Wie?...

Een snoode ondankbre vent,
[p. 21]
Die zich aan my verloofde; een trotsche President,
Dien ik, tot hygens toe, loop zoeken al te vaardig,
Want, op myne eer, hy is die moeite gantsch onwaardig.

(465) Wel nu, Mevrouw?

Wel nu. Der Presidenten min
Verveelde me in myn jeugd, en streelde nooit myn’ zin.
Hun ampt mishaagde my, en daaröm haatte ik ze allen;
Maar door den tyd is dat vooröordeel gantsch vervallen.

Nu maakt gy my wanhoopig.

(470) ’k Was weduw te Angoulême en had geen’ mensch te ontzien,
Wanneer daar Laagenprat de beide rechten leerde,
Of liever, toen hy daar tot President studeerde,
Waarvan hy veel te vroeg den titel hier bekwam.
Hy zag me, en kweekte straks eene eerelooze vlam:
(475) Ik noem die eerloos; ja, het was een snoode liefde,
Dewyl myn geld alleen, naar ’k merk, hem ’t hart doorgriefde.
Ik schreef daaröver aan zyn’ goeden ouden man.
Men zette ’t yverig voort; men sprak met hem daarvan,
Waaröp na weinig tyds zyn Vader my liet zeggen
(480) Dat hy het alles naar den eisch zoude overleggen.
De zaak, gelyk gy ziet, was klaar.

Ja toch, Mevrouw.

’k Had myn besluit gereed. Zyn ouder Broeder zou,
Gelyk ik toen verstond, met u een huwlyk sluiten.

Wat wreed herdenken!
[p. 22]

Ja: hy was het schuim der guiten,
(485) Myn waarde! een deugniet, die, als knaapen van zyn slag,
Op de eer van uwe min zich dorst beroemen.

Ligt is die schurk die zich aan deugd verbond noch orden,
Zyn’ Vader tergde, en sints een balling is geworden,
Reeds dood: wat weet ik ’t? maar ik merk, gy zyt ontsteld....
(490) Ei hoor; myn President, myn Academieheld,
Verzekerd dat ge my in rykdom gingt te boven,
Dorst, tot myn hartzeer, my van myn geluk berooven:
Hy, door de schoonheid van uw huwlyksgoed bekoord,
Krygt deezen avond u in de armen, naar men hoort.
(495) Maar, hebt gy vryheid, denkt ge, in ’t stuk van huwlykszaaken,
Om u voogdesse van een gantsch geslacht te maaken,
En eerst des eenen, dan des andren broeders bruid
Te kunnen zyn? ’t Is best, dat ik uw huwlyk stuit’,
’k Verzeker u, ik zal ’t uit al myn magt vertraagen:
(500) Ik zal daar myn kasteel en al myn geld aan waagen;
En, Juffer! ’k Zal ’t proces zo wel beleggen, dat
Gy en uw Vader, en myn kroost, en Laagenprat
Dood zullen zyn, eerdat men ’t vonnis ooit zal vellen.

’k Verdien die gramschap niet. Het zou my waarlyk kwellen,
(505) Zo ’k immer door myn trouw veröorzaakte uwen druk.
Hoe! word men nog benyd, al smaakt men geen geluk?
Sla op myn’ staat of my, Mevrouw! geen nydige oogen.
Wy zyn gewis verzoend, zo ras als wy zulks poogen.
Het pleiten om een’ man zou ’k aanzien als een straf.

(510) Gy wilt niet pleiten?

Neen; ’k sta hem gewillig af.
[p. 23]

Hoe! wilt gy hem dan met uw weêrmin niet verëeren?

’k Vind weinig zoets in d’echt, en niets in ’t procedeeren.

VIERDE TOONEEL.

DE BARONNES VAN OLDENRAK, ARGANTES,
SOFIA.

Och! och! myn lieve Kind! men doet ons dingen aan,
Die alle schoonvaêrs doen het hair te berge staan.
(515) ’k Heb hooren momplen van uw huwlyk uit te stellen.
Wat wissewasjes, my daarvan aan ’t oor te lellen!
Ik zal die hekken wel verhangen.

Moet men nog
Veröngelykingen verdraagen? luister toch;
Mynheer, hoor eens naar my: ligt dat ik u bevredig’.

(520) Wat is ’er van uw’ dienst?

Uw Schoonzoon is meinëedig,
Een schurk van ’t vreemdste slag, een laffe pronker, vrek
En weêuwen tafelvriend, niet min verwaand dan gek.
Hy mint om ’t geld alleen.

Die keur kan my bekooren.

Hy heeft wel honderdmaal zyn trouw my toegezwooren.

(525) Wie hield zich ooit, Mevrouw! aan diergelyk een’ eed?

Mynheer Argantes! hy verliet my al te wreed.

Ik had me, by myn keel! gelyk als hy gedraagen.
[p. 24]

’k Zal by zyn’ Vader gaan om dien myn’ nood te klaagen.

Spreek liever hem dan my.

’k Weet wat my staat te doen.
(530) De gantsche schoone sexe, uit zucht voor myn fatsoen,
Zal van zo snood een zaak ’t heeläl doen kennis krygen.

Dat kunt gy zelf wel af: de sexe mag wel zwygen.

O! gy zult weeten of u die behandling past
By Baronnessen.

’t Is belagchlyk.

Dit staat vast:
(535) ’k Wil trouwen, en ik zal hem neemen, of zyn’ Vader,
Of u.

Ja, by gebrek van dien verrader.

Daar tart ik u toe uit.

’k Heb genoeg gezeid;
Wy zullen pleiten.

ARGANTES, terwyl de Baronnes heengaat.

Welk een buitenspoorigheid!

VYFDE TOONEEL.

ARGANTES, SOFIA, DE HEER VAN LAA-
GENPRAT, die met de derde regel uitkomt.

ARGANTES, tegen Sofia.

Ik wenschte ook wel van u te weeten, om wat reden
[p. 25]
(540) Gy zulk een vreemd bezoek tot mynent hebt geleden.
Gy brengt my altyd in verwarring, doch ik zweer.....

tegen den Heer van Laagenprat.

Maar, welk een dwaaze geest vervoert u toch, Mynheer!
Jouw rechte koning der verwaande lettergekken!
Om tot uw wederliefde een Baronnes te trekken,
(545) Die gy bedotten wilt? Ik moet bekennen, ’t staat
U wonderbaarlyk met dat trotsch en stroef gelaat,
ô Logge Luiäart! u den schyn te willen geeven
Van los en ligt te zyn naar ’t hedendaagsche leven.
Het voegt u wonder wel te speelen voor galant.
(550) Dat was de zaak wel van uw’ Broêr, dien lossen kwant;
Maar gy,... maar gy....

Mynheer! heb andere gedachten.
Men heeft my nooit naar die verééniging zien trachten.
Verloofde ik my, ’t was op voorwaarde, dat het recht
My openbleeve tot het doen van ryker echt.
(555) Myn ouder Broeder sints ontërfd zynde en versteeken
Van al myns Vaders goed, het welk ik ’t myne reeken,
Zo vryde ik eindelyk uw Dochter. ’t Geld alleen
Is ’t rechte fondament des huwlyks.

’t Steunt op reên;
Ik stem ’t volkomen toe; ik ben ’er meê te vreden.

(560) Steunt dat op reden? ’t Stryd veelëer met alle reden.

ARGANTES, tegen Sofia.

Loop; loop; ’t is zeker dat het geld toch alles doet.

tegen den Heer van Laagenprat.

Kom; haasten we ons dan ten besluite op deezen voet;
Dan krygt uw huwlyk voort, door zestig volle zakken
Met kroonen, zyn beslag, spyt alle de Oldenrakken.
(565) Ernestus talme vry, en maakte ’t hoofd my moê.
Kom, gaan wy maar voorüit naar myn’ Notaris toe.
[p. 26]

Neen, Vader! ik moet ook dit huwlyk wederstreeven:
’k Zal nimmer my daarïn, dan op beding, begeeven.

Beding! Waar zal ’t nog met uwe onbeschaamdheid heen?
(570) Wat praat gy van beding?

Ik zeg het geen ik meen.
’t Vermeerdren van ons geld, hoe ’t onzen geest moog vleijen,
Is haatlyk, als het een’ rampzaligen doet schreijen.

tegen den Heer van Laagenprat.

En gy, Mynheer! vergeet in uw geluk misschien,
Dat gy een’ broeder hebt.

Wel; ’k heb hem nooit gezien;
(575) Want zeven dagen oud verloor ik myne moeder:
Na weinig weeken, op ’t verzoek van haaren broeder,
Wierd ik by hem geplaatst, die me opbragt als zyn’ Zoon:
’k Was buiten op het land sints by hem met der woon,
En mogt nooit naar de stad, hoe gaarne ik zulks toen wilde.
(580) Voorts, wyl myn Vader met myn’ Oom altyd verschilde
In myn bestier, wierd hy zo vriendlyk opgewacht,
Dat, als hy kwam, hy nooit myn’ Broeder medebragt,
En zelfs my schaars bezocht. Steeds van myn’ Oom gepreezen,
Dacht ik zyn erfgenaam alléén te zullen weezen.
(585) Kort voor zyn’ dood kocht hy het aadlyk Laagenprat:
Dat kreeg ik slechts voorüit, schoon ’k meer te hoopen had.
Toen woonde ik te Angoulême, om, in den bloei der jaaren,
Een’ onvergangbren schat van weetenschap te gaêren,
Waarïn, myn vlyt ten loon, ik nu genoegen schep.
(590) Mejuffer! ’k twyffel haast of ’k wel een’ broeder heb;
Hy liep reeds weg, toen ’k nog op de Academie leerde,
In Bartolus en in Cujacius studeerde.
’k Heb sints zyn schoon gedrag vernomen, en zo hy
Hier ooit weêr koomen durft, wees vry gerust op my:
(595) ’k Weet wat ons staat te doen om die geschillen te enden.
[p. 27]
Wy zullen hem in stilte op de galeijen zenden.

Een vriendelyk ontwerp! een broederlyk besluit!
Zyn erfdeel midlerwyl verklaart gy tot uw’ buit.
Dit is uw vonnis. ’k Zal ’t niet verder onderzoeken,
(600) Maar zulk een snood ontwerp in eeuwigheid vervloeken.

ARGANTES, tegen den Heer van Laagenprat.

Trarare!... Ga maar heen; wy zyn ’t al eens geraakt;
Daarby is reeds ’t contract notariaal gemaakt.

LAAGENPRAT, tegen Sofia.

Neen: ’t is het vonnis, ’t welk in deezen de Ouden stryken.
Hun wil, in zaaken van het recht, doet alles wyken.
(605) Zoek in Cujacius capittel vyf en zes
En zeven eens; daar vind gy woordlyk deeze les:
,,Elk losbol, die, in alle ontuchtigheên verzoopen,
,,Der oudren hoede en zorg balstuurig durft ontloopen,
,,Zyns Vaders huis besteelt, en als een deugniet zwerft,
(610) ,,Werde als een basterdzoon, op heeter daad ontërfd!”

Hoe ook het recht, Mynheer! hoe ook ’t gebruik moog’ weezen,
’k Versta ’t my niet; ’k heb nooit Cujacius geleezen:
Maar ’k denk dat ieder mensch ondeugend is of suft,
Die, vyand van het harte en van ’t gezond vernuft,
(615) In ’t wetboek heeft gestaafd, dat, hoe men ’t keere of wende,
Een broêr zyn’ broeder mag doen kwynen in elende.
Natuur en eer doen ook haar rechten ons verstaan,
Die uw’ Cujacius wel verr’ te boven gaan.

Ei, doe als ik, en zwyg van wetboek, eer en wetten.
(620) Wilt ge om dien oudsten Zoon u tegen ons verzetten?
Wat raakt u toch, myn Kind! die schandvlek van de jeugd?
Geld moet ’er weezen; geld!

Deugd moet ’er weezen; deugd.
Men straffe hem, mar niet, gelyk men wel zou kunnen.
[p. 28]
Men moet hem, hoe onwaard’, een weinig goeds vergunnen,
(625) Een deel ten minsten van een eerstgeboorterecht.
Ik zal myn huwelyk (dit zy genoeg gezegd)
Nooit tot verzwaaring van zyn ongeluk voltrekken.
Veränder in ’t contract, ’t welk ons ten smaad zou strekken,
Dat gruwzaam punt; en, wyl ’t belang ons daartoe dreef,
(630) Men doe het weêr te niet; ’t waar schande, indien ’t zo bleef.

Och! hoe verkeerd bevat een vrouw veeltyds de zaaken!

ARGANTES, tegen Sofia.

Hoe! gy alleen wilt dan ’t contract ons doen vermaaken,
En twee Notarissen verbeetren! ’t heeft geen’ schyn.

Gy zult nooit een goede huisvrouw zyn,
(635) Maar ’t all’ verbrodden.

’k Weet, wel verr’ van dat ik ’t heele,
Dat my het huisbestier, myn Vader! maar ten deele
Tot nog toe is bekend: nogtans de inhaaligheid
(Myn hart betuigt het u) brengt eêr door haar beleid
Een huisgezin ten val, dan zy ’t in stand kan houwen.
(640) Voor my, zo ras ik ’t kryg, ’k zal trachten ’t op te bouwen
Naar billykheid en recht.

Ze is koppig, en om haar
Te vergenoegen, kom, myn Schoonzoon! gaan wy maar:
Volvoeren wy ’t. Men moet ook andren laaten leeven.

Mejuffer! wyl gy ’t wilt, zal ’k u voldoening geeven.
(645) ’k Vergun myn’ Broeder... ’k Wil hem schenken voor zyn deel.....
Ik zal hem geeven....

Geef hem echter niet te veel...
Maar ’k zie den goeden man Ernestus herwaarts treeden.

ZESDE TOONEEL.

ERNESTUS, ARGANTES, SOFIA, DE HEER
VAN LAAGENPRAT.

Myn Dochter, Buurman! is in ’t eind’ gebragt tot reden;
Niets dan uw talmen dat haar’ echt vertraagen kan.
(650) Ga teeknen: beur u op; vertoon u, als een man
Die naar een bruiloft gaat. ’t Is nu geen tyd van pruilen;
Ontfrons uw voorhoofd; schei eens uit met al dat huilen,
Want van de bedplank af verwacht ik, bly te moê,
Twee kindren... ’k Weet byna van vreugd niet wat ik doe.
(655) Verheug u; lach met my; troost u met die gedachten;
Verban toch in het einde uw droefheid; staak uw klagten.
Kom, teeknen, teeknen wy!

Ik kan onmooglyk; neen.

Dat is weêr wat anders.

Word al de waereld zot? zyt gy beroofd van zinnen?
(660) Hoe nu! ’t is rondöm neen! wat zal men dan beginnen?

Ach! nu te teeknen in dees naare omstandigheid,
Dat waar’ Natuur gehoond met wreevlig onbescheid.

Zou Oldenrak, om met uw’ President te trouwen,
Ons wel in stilte dit vervloekt gehaspel brouwen?

(665) Helaas! het smartlyk wee, het deerlyk zielverdriet,
[p. 30]
’t Welk ik gevoel, spruit uit haar krachtloos schreeuwen niet,
En die uitzinnige wil slechts vergeefs beletten
Het wenschlyk huwlyk, ’t geen wy poogen voort te zetten.

Zo is ’t die kreuple van de koets dan, naar ik gis,
(670) Die ’t alles hier verbrod?

Zyn tyding moet gewis
’t Gelukkig trouwverbond, het welk wy gaarne zagen,
(Vergeef het my, myn Vriend!) ten minsten iets vertraagen.

Wat was het toch, Mynheer! ’t geen hy u hooren deed?

Wat nieuws bragt hy u meê?

Een nieuws, helaas! te wreed.
(675) Hy had gereisd, trok door Bourdeaux in ’t herwaarts keeren,
En vond myn’ Zoon daar, die, in gyzling, zonder kleêren,
Byna den doodsnik gaf van schaamte en ongeneugt.
Angst, honger en elend’ verslonden zyne jeugd.
De bloei zyns lentetyds, door ziektens fel bestreeden,
(680) Lag door den overmaat des ramps verdord, vertreeden.
De koorts zat hem in ’t bloed, daar hy erbarmlyk lag
Te worstlen met den dood, wanneer myn vriend hem zag.
Helaas! de jongling is gewis niet meer in weezen.

Dan is zyn kost gekocht, en gy hebt niets te vreezen.

(685) Hy is dan dood?

Wat raakt het u? Ontstel u niet.

Wat word zy bleek, Mynheer! zie, hoe haar kleur verschiet.

Gy had hem dan nog lief, Malloot!... Maar ’t is om ’t even,
[p. 31]
Dewyl hy dood is. ’k Wil ’t voor ditmaal u vergeeven.

Maar, Vader, moet myn trouw?....

Betrouw aan my dat stuk:
(690) Gy zult haar egaê zyn; uw echt is myn geluk:
Maar ’t zou te wreed zyn, wyl men ’t anders kan bestieren,
Dat we op een’ dag van smarte een echtfeest gingen vieren.
Zoude ik het vreugdemaal van uw gewenschte trouw
Vermengen kunnen met myn’ welgegronden rouw.
(695) Kan ik, by ’t vloeijen van myn vaderlyke traanen,
U sieren met gebloemte, u ’t spoor ter bruiloft baanen?
Dat niets vandaag den loop van myne traanen stuit’!
Ik bid, myn Zoon! stel ’t uur van uw verlangen uit.
My tot het vreugdefeest van uwe trouw te schikken,
(700) Waare onbetaamlyk in dees droevige oogenblikken.

Ach! ja, myn waarde Heer! uw droefheid steunt op reên.
’t Behaagt my beter dat ik deele in uw geween,
Dan dat ik, daar gy treurt, in ’t huwelyk zou treeden.

Maar, Vader!....

ARGANTES, tegen Ernestus.

Ben je zot? Wilt gy dan zonder reden
(705) Deez’ echt verschuiven om dien ongebonden Zoon,
Die honderdmaal ontërfd moest worden tot zyn loon,
En elks vervloekingen verdient? Bedenk u nader.

Ach! in dien toestand is een vader altyd vader.
Zyn wulpsheid, snood gedrag en onbesuisde geest
(710) Zyn steeds het onderwerp van myn geschrei geweest;
En ’t geen my ’t felste grieft, is, dat hy, in zyn zwerven,
Eer hy zyn leven heeft verbeterd, kwam te sterven.

Weläan; laat ons het dan verbeetren: laaten wy
Van kleinzoons ons voorzien, die beter zyn dan hy.
[p. 32]
(715) Weg met die droefheid! dat men dansse! dat men teeken’!

Maar... Wat drommel! my verveelt dat tegenspreeken.
’t Is slecht gedaan, heel slecht; wanneer men, droef te moê,
Durft klaagen in ’t geluk. De druk deugt nergens toe.
Maar zich van zwaaren last in tyds te zien ontslagen,
(720) En om die reden nog met harteleed te klaagen,
Dat is belagchlyk gek; dat is iets ongemeens.
Die oudste Zoon, die Zoon, uw plaag, heeft meer dan eens
U tot op ’t kantje van het naare graf gedreeven.
Zyn dolheid had u vroeg of laat beroofd van ’t leven.
(725) Och goeije bloed! ga jy maar heen en volg myn’ raad.
Stel u gerust. Het is groot voordeel, inderdaad,
Wanneer men zulk een’ zoon, als de uwe was, moet missen.

Ja; maar dat voordeel kost veel meer, dan gy kunt gissen.
’k Beklaag, helaas! zyn’ dood en ’t uur van zyn’ geboort’.

ZEVENDE TOONEEL.

ARGANTES, SOFIA, DE HEER VAN LAAGENPRAT.

ARGANTES, tegen den Heer van Laagenprat.

(730) Loop, volg hem; neem ’t contract, en zet uw zaaken voort.
De dood kan metderhaast den leevenden verrassen.
Het is geen tyd om meer met my te hassebassen.
Bestier zyn hand, opdat hy teeken’: dan is ’t uit.

tegen Sofia, terwyl de Heer van Laagenprat binnen gaat.

Myn Kind! men wachte dan tot d’avond zyn besluit.
(735) ’t Zal alles zich eerlang naar onzen wensch ontbinden.

De wanhoop sleept my weg. Waar zal ik uitkomst vinden?

Einde van het Tweede Bedryf.

DERDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

ALARDUS, PASQUYN.

Gy waart in vroeger tyd myn meester; ja, myn Vriend!
Ik kende u niet, en heb twee jaaren u gediend,
Maar de armoê wist u korts met my gelyk te maaken,
(740) Wyl ze u, zo wel als my, deed in het gasthuis raaken.
Gy zyt niet meer die Heer van Breedenhoven, neen,
Die zwierge ridder, zo gevierd van ieder-een,
By Dames wel gezien en in ’t vermaak verzopen.
’t Is alles naar de maan. Dat ty is lang verloopen.
(745) Vergeet die ydle smart, dat u, naar allen schyn,
De schoone dagen van uw’ roem ontvloden zyn.
’t Is zotterny zich op een’ misthoop trotsch te toonen.
’t Herdenken van ’t geluk, het welk ons plag te kroonen,
Schetst als ondraagchlyk zwaar den ramp voor onzen zin.
(750) My, steeds Pasquyn geweest, treft des de elende min.
Geschikt tot lyden, kan ’t gebrek my niet doen beeven,
Noch ’t lyden suffen doen. Zie daar myn wyz’ van leeven.
Uw oude hoed met die gelapte grove py,
Waaröm ge u kwelt en schaamt, was eertyds myn kleedy.
(755) Gewis het moet voor u een bittre droefheid weezen,
Dat ge altijd, zo als ik, Pasquyn niet waart voordeezen.

Hoe volgt de schande, ô smart! de elende dag aan dag!
Moet dan een knecht my dus verneedren? Hemel! ach!
Wat lessen vol verdriets en gruwzaame yslykheden!
(760) Maar ik gevoel, ’k gevoel de kracht van zyne reden.
Hy troost me op zyn manier, of ’t mooglyk my geviel;
Hy blyft getrouw my by; ja zelfs zyn’ grove ziel,
Aandoenelyk en teêr, hoe laag hy zy geboren,
[p. 34]
Heeft nog de menschlykheid niet gantsch voor my verlooren.
(765) Mensch zynde als ik, en op één wyze voortgebragt,
Helpt hy de zwarigheên my torssen naar zyn magt.
Hy wil zelfs in myn’ ramp zich aan myn’ dienst verbinden,
Schoon all’ myn vrinden my verlieten.

Hebt gy vrinden?
Ei lieve! zeg my eens, indien gy ’t zelf maar weet,
(770) Wat soort van volk het is, het welk men vrinden heet.

Zy kwamen steeds by my om te eeten en te speelen.
Gy zaagt met hun bezoek hen dikwils my verveelen.
Die tafelbezems van zo menig kostbaar maal
Verhieven mynen smaak met hun beleefde taal,
(775) En leenden geld van my, die deel nam in hun smarte.
Elk vulde my den kap met zyn genegen harte,
En roemde telkens my in ’t aanzicht.

Arme hals!
Hebt gy dan nooit gezien, onnoozle bloed! hoe valsch
Men, na het smullen, u in ’t heenen gaan bedotte,
(780) Uw gulle zorgloosheid belachte en fyn bespotte?

Neen; maar ’k geloof het wel; want in myn ongeluk,
Gegyzeld in Bourdeaux tot overmaat van druk,
Zag niemand naar my om, kwam niemand van die lieden,
Dien ’k alles leende, om my zyn beurs of hulp te bieden.
(785) In vryheid eindlyk, ziek, en zonder maag of vrind,
Wanneer ik een’ van hen, oprecht van my bemind,
Weemoedig nader trad met wankelende stappen,
Bedekt met deez’ gescheurde en havelooze lappen,
(’t Gevloekte liverei der armoede en elend’,)
(790) Toen ik om bystand hem verzoeken durfde in ’t end,
Of ik myn leven, hoe rampzalig, rekken konde,
Zag die verrader van my af, verward, in ’t ronde,
Alsöf hy my niet kende en vreesde voor gevaar,
[p. 35]
En graauwde, en wees my af, gelyk een’ bedelaar.

(795) Vertroostte u niemand?

Ik kon troost noch blydschap vinden.

Helaas! die vrinden! ach! wat schurken zyn de vrinden!

De mannen waren alle onbuigzaam, hard als staal.

En nu de vrouwen?

Weet dat zy my honderdmaal
Meer griefden, wyl ’k van haar meer zachtheid my verbeeldde:
(800) Eéne onder allen, die my voor elks oogen streelde,
En eertyds door myn min, zo ’t scheen, zich hield geëerd,
Had in haar huis, door myn geschenken gestoffeerd,
By ’t plengen van den wyn, dien ik welëer betaalde,
Haar minnaars juist te gast, die zy met pracht onthaalde,
(805) Toen ’k voor haar deur schier stierf van honger en verdriet.
Om kort te gaan; zo my die goede gryzaard niet
By toeval in Bourdeaux ontdekt had, die te vooren
My in myn kindsheid zag, gelyk hy my deed hooren,
Zo had een rasse dood myn lyden afgesneên.
(810) Maar zeg my toch, waar zyn we? in welk een oord?

Naar ’k meen,
Niet verre van Conjac, myn Vrind; en ’k heb vernomen,
Dat korts Argantes hier is met der woon gekoomen.
Hy was myn eerste Heer.....

Hoe! hy?... de vader van...?
Wat naam is dat, Pasquyn?

Die van een’ driftig man,
(815) Een’ woesten hobbelaar: ’k was jongen in zyn keuken,
[p. 36]
Maar, wild van aart, voelde ik myn hart naar ’t reizen jeuken.
’k Wierd eerst een postiljon; (deed ik geen schoone keur?)
Toen kraaijer, voorts lakei, soldaat en deserteur.
’k Ben in Bourdeaux by u voor ’t laatst in dienst getreeden.
(820) Ligt zal Argantes my nog kennen: wees te vreden.
Dan kunnen wy terstond in onzen ramp.....

Ei zeg,
Hoe lang is dat geleên? wanneer toch liept gy weg?

Voor vyftien jaar. Hy was door haastigheid wat kwastig,
Een kluchtig mengelmoes, half potsig en half lastig,
(825) Maar in den grond was hy nogtans een heel goed slag.
Hy had één kind, zo schoon,..... zo schoon gelyk de dag:
Een éénge Dochter, klein van neus en blaauw van oogen,
Van voorhoofd glad, volmaakt van mond, en, ongelogen,
Een wonder van verstand. Zy was, zo veel my heugt,
(830) Toen zes of zeven jaar. Dat bloempje van de jeugd,
Nu door de jaaren wis in schoonheid toegenomen,
Verlangt reeds, dat het haast een’ plukker aan ziet koomen.

ALARDUS, ter zyde.

Ach my, elendige!

Maar ’k heb schoon kaaklen, Vrind!
Terwyl gy geen vermaak in all’ myn praatjes vind.
(835) Gy keert u van my af, en stort gestadig traanen.

ALARDUS, ter zyde.

Wat bitter lot wist my den weg hier heen te baanen?
Ach! ’s Hemels wil heeft my, rampzaalgen, hier gevoerd.

Gy ziet deez’ huizen aan! Gy staat verstomd, ontroerd,
En schreit!

Met reden. Ach!
[p. 37]

Maar, zo ik ’t u mag vraagen,
(840) Zyt ge aan Argantes ook bevrind?

Ach! laat my klaagen!

PASQUYN, Alardus omhelzende.

Myn lieve Meester! ’k bid, voldoe toch aan myn’ wensch;
Zeg wie gy zyt.

ALARDUS, schreijende.

Ik ben.... ’k ben een rampzalig mensch,
Een dwaas, een booswicht, die elks afkeer moet verwekken,
En reeds, in ’s Hemels toorn, den dood ten prooij’ moest strekken,
(845) Die my eerlang....

Denk om te leeven. Word je gek?
’t Is al te onmenschelyk te sterven van gebrek.
Zie; immers hebben wy vier handen met ons beijen.
Kom; laaten we ons daarvan bedienen zonder schreijen.

hy wyst naar binnen.

Ziet gy die menschen niet, wier armen voor en na
(850) Al hun geluk zyn, met de handen aan de spaê,
En met een’ krommen rug aan ’t spitten, in die dreeven?
Weläan dan, laat ons ook ons by dat volk begeeven.
Ga by hen; volg hen na; werk; win de kost, als zy.

Helaas! wat smaaken ze in hun werk al lekkerny!
(855) Dat laage volk, meer diersch dan menschlyk, ruuw van zeden,
Geniet een heil, ontzegd aan valsche vrolykheden,
Waarïn my dag aan dag de wroeging overviel.
Het leeft gezond, gerust; en heeft den vreê der ziel.

TWEEDE TOONEEL.

DE BARONNES VAN OLDENRAK, ALARDUS,
PASQUYN.

DE BARONNES, in ’t verschiet.

Wien zie ik daar? zou ik ook blind zyn? hoe! waarachtig,
(860) Hy is ’t! maar neen;.... ja toch; hoe meer ik hem aandachtig
Beschouwe, hoe ik meer gelyknis vinden kan.

zy beziet Alardus met aandacht.

Maar, zo hy ’t is, hy is niet meer dezelfde man,
Die zwierge ridder, die steeds leefde in volle weelde,
En, ryk gekleed, grof spel in Angoulême speelde.
(865) Hy is het echter....

zy treed wat nader.

Maar den andren zag ik aan
Voor ryk, gelukkig, schoon en vlug en welgedaan;
En, (welk een onderscheid!) voor arm en leelyk deezen.
De ziekte en pyn bederft de schoonheid van ons wezen,
Maar de armoê nog veel meer.

PASQUYN, tegen Alardus.

Waaröm begluurt ons toch
(870) Dit vrouwlyk spook zo naauw?

My dunkt, ik ken haar... och!
Zy is het inderdaad, en zag me in vroeger dagen,
Toen ’k ieder van myn’ pracht en luister deed gewaagen.
Het is te afgryslyk om in zulk gelapt gewaad
Een’ mensch te naadren, ’t welk ons kende in grooten staat.
(875) Gaan wy!

DE BARONNES, naar Alardus toetreedende.

Wel! jonge Heer! ontmoeten wy malkandren?
Wat vreemd geval heeft u zo deerlyk doen verändren?

Myn misdyf.
[p. 39]

Kan het zyn! Hoe dus bedroefd gesteld?

Zyn vrinden waren alle uitmuntende, en zyn geld
Is weg, Mevrouw! Hy is bestoolen; maar met zoetheid.

(880) Hoe nu! Bestoolen? en door wien?

Mevrouw! door goedheid.
Hoor; onze dieven zyn van de allerbraafste liên,
En van dat volkje, ’t welk de waereld heeft gezien;
Begaafde, maar niets nuts verrichtende verleijers;
Melkmuilen; dobbelaars; behaagchelyke vleijers;
(885) Doorsleepen gasten, om hunn’ kloeken geest geroemd,
En ’t aangenaam geslacht, ’t welk Vrouwen word genoemd.

DE BARONNES, tegen Alardus.

’k Begryp het wel. Gy hebt dan alles opgegeeten;
Maar, tot voltooijing van uw droefheid, moet gy weeten
Wat ongemeen verlies ten aanzien van de trouw
(890) Ik onlangs heb geleên. Hoor toe.

ALARDUS, willende weggaan.

Vaar wel, Mevrouw!

DE BARONNES, Alardus wederhoudende.

Vaar wel? neen. ’k Wil u eerst myn ongeluk ontdekken.
Myn rampspoed zal gewis uw deernis tot zich trekken.

Wel, ik beklaag u reeds. Vaar wel, Mevrouw!

Neen; neen.
Ik wil, dat zweer ik, u het gantsch geval ontleên.
(895) Een jong Student, die tot den tabbaard zocht te raaken,
De Heer van Laagenprat, kwam met my kennis maaken...

zy loopt Alardus na.

In Angoulême... ’t Was toen gy daar, al te woest,
Vier dienders wakker roste en elders vlieden moest......
Hy woont hier by den Heer Ernestus, by zyn’ Vader.
[p. 40]

ALARDUS, wederkeerende.

(900) Ernestus?

Ik bid, Mevrouw! verklaar u nader.
Zou die Ernestus, de eer van zyn geheel geslacht,
Die Heer, om zyn verstand en deugd by elk geacht,
Hier woonen?

Hebt ge ook vernomen...?
Kan ik, hoe dat hy vaart, van u te weeten koomen?

(905) Zeer wel, geloof ik: maar wat raakt dat u of my?

Wat zegt men van....?

Een’ oudsten Zoon, dien hy
Voordeezen heeft gehad?

Wenscht ge iets daarvan te hooren!
Die deugniet was een zoon, ter kwaader uur geboren,
Een ongebonden gek, zyns Vaders roede en smaad,
(910) Sints langen tyd verslaafd aan spoorlooze overdaad,
En mooglyk naar de galg de leêr al opgetreeden.

Ik schaam my waarlyk, dat ik u zo in uw reden
Gevallen ben, Mevrouw!
[p. 41]

Hoor toe dan. Toen ter tyd
Wierd ik in ’t openbaar van Laagenprat gevryd,
(915) Aan wien ik door de trouw een’ gade dacht te vinden....

Wel; heeft hy dat geluk? zult ge u aan hem verbinden?

Neen; door de tyding van zyns dollen broeders lot
Verrykt en gieriger geworden, wil die zot
Dien echt verbreeken, die zyn glorie op zou bouwen,
(920) En met de Dochter van een’ plompen burger trouwen,
Met naame Argantes, hier het katje van de baan.

Wat zegt gy? hoe! Mevrouw! gaat hy dat huwlyk aan?

Ja toch; en ’k ben daaröm half dol van jalouzyë.

Dat minnlyk voorwerp, zo onschatbaar van waardyë,
(925) Waarvan Pasquyn aan my ’t verwonderlykst tafreel
Zo even heeft gemaald, valt dat aan hem ten deel?
Zou dat...?

Wat zotterny! of scheeren wy malkander?
Is deeze man voor haar zo goed niet als een ander?
Wat drommel schort u, dat ge om alles u ontstelt?

ALARDUS, ter zyde.

(930) Die slag heeft myn geduld ten eenemaal geveld.

tegen de Baronnes.

Myn edelmoedig hart (myn droefheid kan ’t u toonen)
Deelt met oprechten ernst in zulk gevoelig hoonen.
Indien ik wierd geloofd, ’k verzeker u, Mevrouw!
Dat hy die Juffer nooit ten echt verkrygen zou.

(935) Die taal past op de zaak. Gy deelt in myne smarte.
O! de arme lieden zyn toch altyd teêr van harte.
Gy scheent welëer veel min geraakt door iemands leed,
[p. 42]
Toen gy van zilver blonkt en kostlyk gingt gekleed.
Maar hoor; men zou elkaêr wel heimlyk bystaan kunnen.

(940) Mevrouw! ik bid u, wil ons dan uw’ bystand gunnen.

DE BARONNES, tegen Alardus.

’k Wil u hier handlen doen tot voordeel van myn min.

Kan ik u dienen? ik? helaas! Mevrouw! waarïn?

In alles. Gy moet hier myn schande doen verdwynen.
Een ander kleed, dat u wat zwierig doet verschynen,
(945) Zal u nog fraai genoeg vertoonen voor ’t gezicht.
Uw geest is aartig, vlug, inneemend, afgericht.
Gy kent de kunstjes, die der juffren harten dwingen.
Tracht by Argantes u maar aanstonds in te dringen;
Speel dan den vleijer by den Heer van Laagenprat;
(950) Verhef zyn’ tabbaard, zyn geleerdheid en zyn’ schat;
Maak dat ge in gunst geraakt, en, als ik hem in rechten
Zyn’ roof betwist, moet gy het ovrig werk beslechten,
Terwyl ik voorts den tyd met protesteeren rekk’....

ALARDUS, zyn’ Vader ziende en wegloopende.

Wat zie ik! Hemel! ach!

DE BARONNES, tegen Pasquyn.

Die knaap is waarlyk gek.
(955) Waar vlugt hy om?

Uit vreeze om met u aan te leggen.

DE BARONNES, Alardus toeroepende en volgende.

Blyf, bloodäart! luister; hoor: ’k heb u nog meer te zeggen.

DERDE TOONEEL.

ERNESTUS, zyn’ Zoon achter naziende.
PASQUYN, wat achterwaarts.

Ik moet bekennen dat dit onverwacht gezicht
[p. 43]
Van een’ rampzaalgen, die tot deernis my verpligt,
My innerlyk ontrust, en my, als door vervoering,
(960) Vervult met bittren angst en ongewoone ontroering.
By de eedle houding heeft hy trekken in ’t gelaat,
Die my ontstellen. Ach! ’k zie nimmer in dien staat
Een’ ongelukkigen van diergelyke jaaren,
Of ’t smartlyk beeld myns Zoons komt door myn zinnen waaren,
(965) En treft dit vaders hart met d’allerfelsten druk.
Myn Zoon is dood, of leeft in ’t yslykst ongeluk,
En ligt tot ’s Vaders smaad in ontuchts snoode banden,
Zie, hoe van allen kant ’t verdriet my aan komt randen.
Ik heb twee Zoonen; elk bedroeft my dag aan dag;
(970) De een, door zyn’ boozen aart en schandelyk gedrag
Myn ziel verscheurende met de uiterste verwoedheid,
Verstrekt my tot een straf; en de ander schend myn goedheid,
Omdat hy wel bemerkt, dat ik, wat hy ook poog’,
Den staf myns ouderdoms in hem-alleen beöog.
(975) Ach! ’t leven is me een last....

tegen Pasquyn, die hem groet.

Maar... wat is uw begeeren?
Wat wilt gy, Vrind? spreek op.

PASQUYN, hem naderende.

Beminnlykste aller heeren!
Ernestus, kunt ge u iets herïnnren van Pasquyn,
Die aan Argantes huis....

Zyt gy dat? Kan het zyn?
De tyd verändert ons van wezen en gedachten.
(980) Myn kaale kruin kan ook getuigen van zyn krachten.
Ik was, toen gy vertrokt, nog vlug en wel gedaan.
Nu ben ik oud en af: myn einde spoeit vast aan.
Zo komt ge in ’t vaderland weêr eindlyk op te daagen?

ô Ja: ’t verveelde my my-zelven meer te plaagen,
(985) Te zwerven als een boef, tot ieders ergernis.
Het schynt dat vrouw Fortuin een losse vogel is.
[p. 44]
Myn zotheid eindlyk, die my trouw is bygebleeven
En weg deed loopen, heeft weêr herwaarts my gedreeven.

Gedraag voortaan u wel; ik zal u bystand biên.
(990) Maar zeg my eens wie ’t was, dien ’k straks hier heb gezien,
Die u ontvlugtte, die hier stond met u te spreeken?

Myn maat, een arme hals, van honger schier bezweeken,
Die niets bezit, en, door den nood daartoe verpligt,
Mede omziet naar een’ dienst.

Men kan u beiden ligt
(995) Daarmeê geryven. Is hy schikklyk, goed van zeden?

’t Moet zyn. Ik merk in hem verstands genoeg en reden.
Hy is niet onbegaafd: verdient met recht uw gunst;
Kan teeknen; kent muzyk; verstaat de rekenkunst
En schryft een schoone hand; ook heeft hy veel geleezen.
(1000) De snaak moet inderdaad van goeden huize weezen.

Is ’t zo, dan weet ik hem te plaatsen: dat komt schoon.
Pasquyn! gy t’samen zult in dienst zyn by myn’ Zoon.
Hy, die in ’t kort, misschien deez’ avond nog, zal trouwen,
Mooge op myn huwlyksgave een’ knecht te meerder houwen.
(1005) Een van zyn volk verhuist. Ga, om u aan te biên,
Hem daadlyk aan het huis uws ouden Meesters zien.
Ik ga, en zal myn’ Zoon uw komst vooräf berichten.

hy geeft Pasquyn een stuk gelds.

Daar;... drink eens op ’t succes, en pas voorts op uw pligten.

VIERDE TOONEEL.

PASQUYN, alleen.

ô Braave Man!... wie zou ooit denken, dat ’er nog
(1010) In dees bedorven eeuw van schyndeugd en bedrog
Zo goed een sterveling in gantsch Euroop’ zou leeven?
[p. 45]
Zyn ommegang, zyn aart, tot weldaên steeds gedreeven,
Is ’t klaarste tafereel van d’ouden gouden tyd.

VYFDE TOONEEL.

ALARDUS, PASQUYN.

PASQUYN, Alardus te gemoet loopende en omhelzende.

Zie daar! ’k Heb reeds een’ dienst gevonden: Wees verblyd.
(1015) Wy zullen saamen by den Heer Ernestus woonen.

Waartoe nu dat woest gezicht te toonen!
Waartoe te siddren van verbaasdheid op dat woord?
Staat gy verstomd van rouw? of zyt ge op my verstoord,
Dat ik u nevens my verhuurd heb?.. Wat gepeinzen...?

(1020) Het is me onmogelyk myn tederheid te ontveinzen:
’k Zwicht voor myn wroeging, die zich langs hoe meer verheft.

Wat zeide u die Mevrouw, dat u zo vinnig treft?

Zy zei my... ach!

Myn harte ontdekt zich nader.
’t Barst!... die Ernestus!... ach!...

Die is myn Vader.

(1025) Uw Vader! Hy, Mynheer?
[p. 46]

Ja: ’k ben die oudste Zoon,
Die snoode, onzalige, en der maagen schrik en hoon.
Ach! mogt myn hart zich eens ontdekken voor zyne oogen!
Kon zyne goedheid myn vernedering gedoogen,
Hoe schielyk wierp ik my voor zyne voeten neêr!

(1030) Hoe! gy zyn Zoon? Ik bid, vergeef het my, Mynheer!
Zo ’k door gemeenzaamheid en spoorelooze reden
De stoutheid had den pligt eens dienaars te overtreeden.

Ach! zwyg toch. Kan myn hart, van angst doorgriefd, Pasquyn!
Al hebt gy my vertoornd, daaräan gedachtig zyn?

(1035) Gy zyt de zoon eens mans, die steeds tot goeddoen vaardig
En zonder weêrgaê is, ja elks verwondring waardig;
En, zo ik ’t zeggen mag, de Heer Alardus heeft
Vry slechter naam: gy hebt zo deugdzaam niet geleefd.

Dat stort me in wanhoop neêr. Ik moet my eeuwig schaamen.
(1040) Wat zei myn Vader u?

’k Vertelde, dat wy saamen
Omzochten naar een’ dienst; dat gy, hoe arm gy waart,
Wel opgevoed moest zyn; en hy, gedwee van aart,
Ons beider droevig lot met mededogen ziende,
Verklaarde u nevens my terstond voor zyn’ bediende.
(1045) Hy zal nog heden by zyn’ Zoon, den President,
U plaatsen, die, verloofd, gelyk u is bekend,
Gelukkig is, wyl hy Sofia staat te trouwen.

Weläan: ’k moet u geheel myn hartsgeheim ontvouwen.
Zie all’ myn rampen: hoor hun woede en grootheid aan.
(1050) Door t’samenschakeling van gruwlen overlaên
Met welverdienden toorn van myn’ beminden Vader;
Van hem ontërfd; gevloekt van vriend en maag te gader;
[p. 47]
Door armoede en elende op ’t schrikklykst overheerd,
Zie ik een’ jonger Zoon met myn geluk verëerd,
(1055) Ja my geperst by hem, die me alles heeft ontnomen,
ô Schande! ô droefheid! als lakei in dienst te koomen.
Dit is myn noodlot: ’k heb ’t verdiend: maar ach! Pasquyn!
Gelooft gy wel, dat ik, in ’t midden myner pyn,
Beroofd van alle vreugd en ’t uitzicht myner wenschen,
(1060) Alöm verächt, en wreed gehaat van alle menschen,
Nog minnenydig ben, daar ’k niets meê winnen kan?

Op Sofië en haar’ aanstaanden Man.

Zoud gy de huisvrouw van uw’ Broeder wel begeeren?
Maar, was ’t zo niet, gy zoud uw’ fraaijen naam ontëeren.
(1065) Ligt heeft men zulk een kwaad van u nog niet gezien.

Gy weet niet (wyl ge by Argantes toen misschien
Niet meer in dienst waart) dat, op ’t eind’ der kindsche dagen,
Ons beider harten, ’t een aan ’t ander opgedragen
Door weêrzydsche oudren, zich gedroegen aan hunn’ zin.
(1070) Elkanderen gelyk in jaaren, staat en min;
Het dagelyksch gezicht, en dicht byéén woonächtig
Te weezen; ach! ’t verbond ons alles even krachtig.
Wy groeiden op, gelyk twee boompjes, aangenaam
En dicht byéén geplant om hunne telgen t’saam
(1075) Te vlechten door den tyd. ’k Zag ras haar schoonheid groeijen.
De liefde deed haar jeugd tot rypheid vlugger spoeijen,
En teder zyn van harte. Elk had my toen benyd;
Maar ik, geheel verslaafd aan schurken toen ter tyd,
Die myn eenvoudig hart bedorven door hun zeden;
(1080) Ach! ik, brooddronken, woest in buitenspoorigheden,
Ik, laffe! dacht dat my het schenden myner trouw,
’t Versmaaden haarer min tot eer verstrekken zou.
[p. 48]
Ik heb haar deugd gehoond met daaden, woorden, schriften.
Wat tyd was dat!.... helaas! de stormen myner driften,
(1085) Vernielende al ’t geluk, ’t welk my was toegedacht,
Verdreeven me eindlyk van myn’ Vader en geslacht.
Gy weet wat toestand sints my dreigde duizend dooden.
Ach! buiten myne liefde is alles my ontvloden.
Pasquyn! de Hemel, die ons scheiden moest vanéén,
(1090) Laat me een gevoelig hart, doch tot myn straf alleen.

Zo gy Sofia nog bemint in uwe elende,
Best dat gy tot den raad van die Mevrouw u wendde,
En in Argantes huis u indrongt met beleid;
Want beter kunt gy niet in deeze omstandigheid.
(1095) Door haatlyk dobbelspel is al uw geld verdweenen;
De liefde zal u ligt weêr troost en hulp verleenen.

My? zou ik ’t waagen, na zo snood eene euveldaad,
Op haar het oog te slaan in deez’ rampzaalgen staat?
Neen, ’k moet voor myn meestresse en Vader my verbergen.
(1100) ’k Dorst beider tederheid misleiden, hoonen, tergen:
Wat overmaat van rouw! en in myn’ tegenspoed
Weet ik niet wie van hen het meest my haaten moet.

ZESDE TOONEEL.

DE HEER VAN LAAGENPRAT, ALARDUS, PASQUYN.

Zie daar dien President, geloof ik: staak uw klaagen.

’k Heb nimmer hem gezien sints de eerste kindsche dagen.

(1105) Is dees myn Broeder? myn Meêminnaar?

LAAGENPRAT, ter zyde.

’t Staat nu vast.
[p. 49]
’t Gaat wel: ik heb zo sterk myn’ Vader aangetast,
Dat ik van daag nog trouwe, in spyt van al zyn schroomen.

hy ziet Pasquyn.

Wel nu! waar is het volk, dat by me in dienst zou koomen?

Wy zyn ’t, Heer President! en bidden needrig de eer....

(1110) ’t Is wel. Wie van u tweên kan leezen?

PASQUYN, wyzende op Alardus.

Hy kan ook schryven?

Ja: zeg zelfs dat hy iets reken’,
Dat kan hy grondig.

Maar hy moest ook kunnen spreeken.

Hy komt eerst uit een ziekte, en is beschroomd van aart.

Op ’t uiterlyk nogtans schynt hy vry onvervaard,
(1115) En al te moedig op zyn gaaven, naar myn oordeel.

tegen Alardus.

Wat wilt gy winnen?

PASQUYN, tegen den Heer van Laagenprat.

Wy dienen niet om voordeel:
Och neen, Mynheer! Wy doen ’t uit edelmoedigheid.

Wel: tot dien prys vind ge in myn huis uw plaats bereid.
Ik neem die voorwaarde aan; zy kan my niet berouwen.
(1120) Komt; laat myn vrouw u zien.

Uw vrouw?
[p. 50]

Ja; ik ga trouwen.

Deez’ avond nog.

ALARDUS, eerst ter zyde, en daarna tegen den Heer van Laagenprat.

ô Hemel!..... maar, Mynheer!
Zyt ge op de Bruid verliefd?

Bemint ze u ook?

Gewis. Wat zou ze in my toch laaken?
Nieuwsgierge vraagäl! Wat kan onze liefde u raaken?

ALARDUS, ter zyde tegen Pasquyn.

(1125) Ochöf ik hem den mond dorst snoeren in myn’ druk,
Om hem te straffen voor zyn al te groot geluk!

LAAGENPRAT, tegen Pasquyn.

Dat hy zich zo lofflyk wil gedraagen,
Dat hy naar u gelyke, en dat hy moog’ behaagen.

Ei! dat geloof ik wel. Dat is vry stout gezegd.
(1130) Komt, volgt my. Weest getrouw, zorgvuldig, kuisch, oprecht,
Eerbiedig, zuinig, net, en wacht u voor ’t rapailje,
Dat andre Heeren dient. Kom maar in huis, Canailje.
[p. 51]

ALARDUS, tegen Pasquyn, terwyl de Heer van Laagenprat binnen gaat.

Hy maakt my gantsch belust om zyn stadhuisgelaat
Eens met myn vuisten braaf te sieren naar zyn’ staat.

(1135) Gy zyt nog niet genoeg verbeterd, mag ik vreezen.

Laat ons (’t word eenmaal tyd,) laat ons bescheiden weezen.
De vrucht, die ik voor ’t minst van zulk een groote schuld
En dwaaling plukken moet, is ’t oeffnen van geduld.

Einde van het Derde Bedryf.

VIERDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

DE BARONNES VAN OLDENRAK, ALARDUS,
PASQUYN.

’k Deed reeds naar ryp besluit, op gisteren genomen,
(1140) Twee booden van ’t gerecht van Angoulême koomen.
Maar gy, hebt ge u bediend van uw gewoon beleid?
Hebt ge alles wel gedaan, ’t geen ik u heb gezeid?
Zult ge, onder schyn van deugd, wel tweedragt kunnen zaaijen?
Wist gy den goeden man Ernestus reeds te paaijen?
(1145) Spreek op. Heeft u de Bruid al eens te woord gestaan?

Geenszins, Mevrouw! ach! neen.

Hoe dat! wat schort ’er aan?

’k Sterf van verlangen om die schoone maagd te ontmoeten,
En wensch op ’t nedrigst’ my te werpen aan haar voeten.

Weläan. Begin dan toch om mynent wil des te eer.
(1150) Geef my d’ondankbren; geef my myn’ verleider weêr:
’k Zal tot uw’ onderstand hem voor ’t gerecht doen daagen:
Gy, om my dienst te doen, zult u verliefd gedraagen.
Herneem dien fieren moed, die veelen ’t oog verblind,
Die, op zich-zelv’ gerust, meest alle harten wint,
(1155) En ’t menschdom dikwils meer dan wysheid kan bekooren:
Herneem uw stoutheid tot uw heil.

’k Heb die verlooren.
[p. 53]

Ik was stout, eer ’k ben verliefd geweest.

PASQUYN, tegen de Baronnes.

Om andre reden is hy mooglyk wat bevreesd.
’t Is ons geen moeite in huis by Laagenprat te koomen.
(1160) Hy heeft ons beiden in zyn’ dienst reeds aangenomen.

DE BARONNES, tegen Alardus.

Zeer wel. Die vordring is vry groot in mynen zin.
Te dienen in het huis van ’t voorwerp zyner min
Is zekerlyk een lot, dat zelden word verkreegen.
Bedien u van ’t geluk, en wees maar niet verlegen.

Sofia treed uit haars Vaders huis, en wandelt achter op het Tooneel.

PASQUYN, tegen de Baronnes.

(1165) Mevrouw! daar ginder komt een jonge Juffer aan,
Om hier by ’t mooije weêr uit wandelen te gaan.
Ze is uit Argantes huis.....

DE BARONNES, omgezien hebbende, tegen Alardus.

Zie hier uw’ tyd geboren.
Ei! wees dan ras verliefd. Laat u vrymoedig hooren,
En spreek haar aan: maar hoe! wat zucht, wat siddert gy?
(1170) Bemint gy haar misschien? spreek, bid ik, zeg het my.

Ach! zo gy wist, Mevrouw, wat angsten my ontroeren,
In wat verwarringen my thans de driften voeren,
Die groote ontsteltenis verwonderde u niet meer.

PASQUYN, Sofia ziende.

Dat lieve meisje! ei! zie, wat wierd zy schoon, Mynheer!

(1175) Is zy ’t? ô Hemel! ’k sterf van minnenyd en liefde.
’k Weet niet dat immer my de wanhoop feller griefde.

Vaar wel! ik ga om u te helpen naar myn magt.
[p. 54]

Maak dat dees droevige echt, kan ’t zyn, niet word’ volbragt.

DE BARONNES, in het naar binnen gaan.

Dat is myn oogmerk.

Ach! ik beef door haar te aanschouwen.

(1180) Gryp moed, en tracht voor ’t minst alleen haar te onderhouwen.
Ik ga.

Ik volg u... ach!... wat zal ik doen?... misschien....
’k Weet niet wat ik begon: ’k durf my niet laaten zien.

TWEEDE TOONEEL.

SOFIA, IDA, PASQUYN, wat achterwaarts, ALARDUS, een weinig verder op ’t Tooneel.

Hoe ik my-zelve ontvluchtte, of tot my wederkeerde;
My nu ontweek, dan zocht; en de eenzaamheid begeerde,
(1185) Om in ’t geheim myn ziel te ontdekken tot den grond;
Hoe ’k naauwer my doorzag, hoe meer ik ondervond
Dat ik geen blydschap heb te wachten in dit leven.
Zo iets my voor een poos een weinig hoops kan geeven,
’t Is de oude Baronnes, die trouwzieke Oldenrak,
(1190) Die, zo ’t haar mooglyk waar’, myn huwelyk verbrak.
Maar ’t geen myn’ ramp verzwaart, dien ’k maar ten halve kende,
Is dat myn Bruidegom en Vader myne elende
Om ’t zeerst verhaasten, want zy hebben, al te wreed,
Den goeden ouden man Ernestus overreed.

(1195) Ernestus is te goed: zyn Zoon, te stug van zinnen,
Bestiert hem naar zyn’ lust.

Een’ eengen Zoon te minnen
[p. 55]
Acht ik geen fout in hem. Hy, om zyn oudste kind
Aan ’t kwynen, hoopt dat hy een’ steun in ’t ander vind.

Maar, schoon men zulks verhaalt, en ’t styft met schyn van reden,
(1200) ’t Is nog niet zeker dat die oudste is overleden.

’k Moet hem beklaagen, zo hy dood is, (wreed verdriet!)
Of haaten, zo hy nog het levenslicht geniet.

’t Bleek echter, Juffrouw! toen ge u flus om hem ontstelde,
Dat gy nog eenigzins naar de oude liefde helde.

(1205) Beklag van iemands lot bewyst geen minnepyn.

Niet meer te zyn bemind is waarlyk dood te zyn.
Gy gaat toch eindlyk met zyn’ Broeder d’echt voltrekken.

Dat woord, ach, Ida! kan myn bittre wanhoop wekken.
Gy kent myn koelheid voor den man, die my begeert,
(1210) En waarlyk, de afkeer is in afschrik zelfs verkeerd.
’t Zal my een gruweldrank van bittren nasmaak weezen
Waartoe, in ’t uiterst van den ramp, die my doet vreezen,
Ik in myn’ weêrwil my berei, en die myn hand
Al siddrend zich onttrekt.

PASQUYN, Ida by de mouw trekkende.

Mag ik aan deezen kant,
(1215) Bevallig Meisje! wel met u een woordje spreeken?

SOFIA, ter zyde.

Wat mart gy, om myn’ levensdraad te breeken,
ô Bitter Lot! terwyl eens booswichts overmoed,
Een schuldig minnaar my zo droevig leeven doet!

IDA, naar Sofia toetreedende.

’t Zyn Knechts, Mejuffer! van uw’ Bruîgom, en zy trachten
(1220) Om u te spreeken.
[p. 56]

My te spreeken! Laat hen wachten.

IDA, tegen Pasquyn.

Gy moet wat wachten, Vrind!

SOFIA, ter zyde, terwyl Pasquyn en Ida samen spreeken.

Moet my die hoon geschiên?
Men durft, afweezend zynde, alöm my doen bespiên!
Myn bruidstaat walgt my reeds: hoe wil my de echt verdrieten!

PASQUYN, tegen Ida.

Ik bid u, meisjemaat, doe ons die gunst genieten.

IDA, tegen Sofia.

(1225) Hy smeekt op ’t ernstigst, dat gy hem te woord wilt staan.

Och! Ik bemerk het wel: wy moeten hier van daan.

Die andre wil terstond die eer van u verwerven,
En zegt rondüit dat hy u spreeken moet, of sterven.

Wel, haasten wy ons dan! Verbergen we ons voor hem!

ALARDUS, langzaam opkomende, tegen Pasquyn.

(1230) Myn zwak gezicht word als beneveld. Ach! de stem
Begeeft me:... ik kan niet meer.....

PASQUYN, Alardus ondersteunende.

Schep moed; sta niet te droomen;
Hier moeten ze u voorby om in haar huis te koomen.

Een doodlyke angst doorknaagt myn hart....

Gedoogt gy?.....

SOFIA, zonder Alardus aan te zien.

Vriend!
Wat wilt gy?

ALARDUS, zich aan haar voeten werpende.

Wat ik wil!.... Den dood, dien ’k heb verdiend.
[p. 57]

(1235) Wat zie ik? Hemel! Ach!

Mag ik myn oog betrouwen?
Wat vreemd bezoek! Het is Alardus, dien we aanschouwen!
Maar hoe veränderd! Welk eene ongemeene zaak!

ALARDUS, tegen Sofia.

ô Ja, ik ben ’t. Uw hart bekoomt volkomen wraak;
Maar ach! Sofia! ken, ik bid u, ken my nader:
(1240) Ik ben niet langer die verwoede, die verrader,
Die, aller vloek, elks vrees, in dit vermaaklyk oord
De werking der natuur en liefde heeft versmoord.
Jong en verwilderd, wist ik geen geneugt’ te vinden,
Dan in de roekloosheên en gruwlen myner vrinden;
(1245) En de onverschoonlykste, ach! van all’ myne euveldaên,
Myn grootste misdaad was uw’ toorn op my te laên.
’k Heb, (’k zweer het by de Deugd, die ’k vlood, maar nu waardeere;
Of gun dat ik by u, die zelf de Deugd zyt, zweere:)
’k Heb ’t snoode pad ontdekt, waaröp ik was verward.
(1250) De afschuwlyke ondeugd was niet eigen aan myn hart,
Dit zuiver hart is door geen vlekken meer ontluisterd,
Waardoor ’t natuurlyk licht der reden word verduisterd.
’t Wierd van alle andre drift en zyn baldadigheên
Gezuiverd door het vuur van uwe liefde alleen.
(1255) Die min, die teedre min doet my dees plaats genaaken;
Niet om de banden van uw nieuwe trouw te slaaken,
Of uw’ aanstaanden echt te mengen met verdriet:
Neen; dees rampzaalge heeft in ’t minst dat oogmerk niet:
Doch, daar myn geest bezwykt door overmaat van kwaalen,
(1260) Die, in den bloei der jeugd, my doen ten grave daalen,
Heb ik, ter naauwernood den dood ontsnapt, in ’t end’
Myn schreden, naar ’t bestier der min, hierheen gewend;
Ja, in myn uiterste uur ziet gy my herwaarts streeven.
Gelukkig honderdwerf by ’t scheiden uit dit leven,
(1265) Zo ik, voor u welëer geschikt tot d’echtenstaat,
[p. 58]
Ten minsten sterven mag, bevryd van uwen haat!

’k Ben naauwlyks by my-zelf. Myn krachten zyn bezweken.
Zyt gy ’t, Alardus! ach! Wat tracht gy my te spreeken?
In welk een’ staat en tyd? Hoe hebt ge u-zelv’ verkort,
(1270) Elendige! hoe my in ’t uiterst leed gestort!

Ja; ’k weet het al te wel, en ly verdiende pynen.
’t Is of myn misdaên, nu ’k u zie, my grooter schynen.
’k Verfoei ze, en ook my-zelv’. Zy zyn elks afschrik waard.
Gy weet ze, en schoon haar straf my telkens siddring baart,
(1275) Die straf is nog te kleen naar maate van myn boosheid.

Kan ’t waarheid zyn? bedwongt ge in ’t einde uw roekeloosheid?
En heeft een waar berouw, in ’t hevigste uwer smart,
Den glans der deugd ontdekt aan uw verbryzeld hart?

Helaas! wat helpt het dat de deugd my blinkt in de oogen?
(1280) ’k Ontdekte veel te laat haar’ luister, haar vermogen.
’t Is vruchtloos dat ik blaake om haar aanminnig schoon.
Nu ’k u verliezen moet, misse ik in u haar loon.

Alardus! antwoord my. Verfoeit ge uwe oude wegen?
Hebt gy zo groot een zege op uw gemoed verkreegen?
(1285) Bedrieg myn’ wensch niet. Wil u met u-zelv’ beraên.
Bemint ge in ernst de deugd?

Ja; want ik bid u aan.

Gy my nog minnen? Gy!

Of ik u min, myn waarde!
Het was die liefde-alleen, die my in ’t leven spaarde
En nooit verliet. ’k Heb ’t all’, tot schande toe, geleên.
(1290) Myn hand had reeds den draad myns levens afgesneên,
Maar, wachtende of de elend’ my naar verdienste moordde,
[p. 59]
Behield ik ’t slechts om u, dewyl ’t u toebehoorde,
Dat ik dan de inspraak nu der zuivre deugd erken;
Dat, na zo veel verdriets, ik nog in wezen ben;
(1295) Dat in ’t vervolg, op ’t spoor der zedelyke pligten,
Een nieuwe glans misschien myn schreden voor zal lichten;
En, zo ’k reden nog by zo veel min behield,
Dat zy my wederom met nieuwe kracht bezielt,
Ben ik aan u verpligt. Dek, voor myn weenende oogen,
(1300) Niet meer dat lief gezicht, met zagtheid overtoogen
En nieuwe aanlokklykheên. Sla de oogen neêr op my,
Veränderd als ik ben. Zie van myn razerny
’t Gevolg op myn gelaat: zie me aan; ’t zal me iets vernoegen.
De afgryselykste smart van ’t altoosduurend wroegen
(1305) Is de oorzaak dat de jeugd myn wezen reeds verliet.
’k Was ligt in vroeger tyd zo onbehaachlyk niet;
Maar zie my aan: dat is all’ wat ik durf begeeren.

Wilt ge u standvastig tot de deugd en rede keeren,
Dan, dunkt me, ontbreekt het u aan geen bekoorlykheid;
(1310) Dan zyt ge als ik u wensch.

Wat zegt gy? hoe!... gy schreit?

SOFIA, ter zyde, tegen Ida.

Ach! ondersteun my toch. Helaas! waar zyn myn zinnen?
Zou ik, als echtgenoot, zyn’ Broeder kunnen minnen?

tegen Alardus.

Zaagt gy uw’ Vader reeds?

’k Moet hem uit schaamte ontvliên.
Die gryzaard, fel gehoond, heeft my nog niet gezien.
(1315) Ik durf, van hem gehaat en hoopeloos verweezen,
Hem wel beminnen, maar ik moet zyn byzyn vreezen.

Wat is uw uitzicht dan?

Word hier myn tyd verlengd,
[p. 60]
En zo uw lot u in myns Broeders armen brengt,
Dan zal ik om gehoor u nooit nadeezen vergen:
(1320) Dan ga ik in den kryg den dood uit wanhoop tergen,
Verwisslende in ’t vervolg zo wel van naam als staat.
’t Zal my geen schande zyn te dienen als soldaat.
Ligt zal my daar ’t geluk den weg tot glorie baanen,
En gy zult my misschien verëeren met uw traanen.
(1325) De krygsdienst stemt met de eer volkomen overëen:
Fabert en Rose zyn aldus my voorgetreên.

SOFIA.

Die wanhoop is geenszins een groote ziel onwaardig,
En toont my klaar een hart, dat, tot verneedring vaardig,
De snoode aanlokselen der ondeugd moedig tart.
(1330) Dat denkbeeld treft my meer dan uw geween aan ’t hart.
Ach! mogt ik ’t huwlyk, ’t welk men heden staat te vieren,
Ontwyken, naar myn’ zin myn’ levensloop bestieren
En zorgen voor uw heil! dan zaagt ge in uwen druk
Op korter afstand u bejegend door ’t geluk.

ALARDUS.

(1335) Kan ’t mooglyk zyn, dat u myn ramp den boezem griefde?

SOFIA.

Uw ramp ontroert myn ziel; uw wroeging wekt myn liefde.

ALARDUS.

ô Hemel! wat geluk! Is dan uw schoon gezicht,
Zo lang door my getergd, met liefde op ’t myn’ gericht?
Het lust u dan op nieuw dat heilig vuur te ontsteeken,
(1340) ’t Welk ik gedoofd heb door ontelbre zielgebreken?
Ach! schoon myn Broeder, die van waan en hebzucht berst,
Zich eigende al het goed, myn’ Vader afgeperst;
Schoon ’k eens door hem-alleen die erfnis zag ontfangen,
Waarvan ik door natuur myn deel behoor te erlangen,
(1345) Dat hy myn heil nochtans beny’, zyn schaê beween’!
Wyl ik u nog behaag, is hy de ontërfde alléén.
Myn vreugd is al te groot; ik zal van blydschap sneeven.

IDA.

Daar is hy zelf. Wat droes heeft hem hier heen gedreeven?
[p. 61]

SOFIA.

Bedwing die vuurigheid van drift, en, zo gy kunt,
(1350) Alardus! veins.

ALARDUS, opstaande.

Waaröm, zo gy me uw weêrmin gunt?

SOFIA.

Ducht vry myne Oudesr: vrees uw’ Vader meer te tergen.
Al kan men, wyl hy ’t zag, uw’ Broeder niet verbergen
Dat gy myn kniên omhelsde, ontdek u echter niet.

IDA, lagchende.

Hoe deftig is zyn toorn! ’k Moet lagchen, schoon hy ’t ziet.

DERDE TOONEEL.

SOFIA, ALARDUS, IDA, PASQUYN, DE HEER VAN LAAGENPRAT, achter op het Tooneel, terwyl Alardus hem den rug toekeert.

LAAGENPRAT.

(1355) Gewis; een booze geest draait my een rad voor de oogen,
Of zo zich myn gezicht niet deerlyk heeft bedroogen,
Dan is... dan zag ik daar... dan ben.. maar ’k heb ’t al weg.

hy ziet Alardus.

Wat zie ik? hoe! zyt gy ’t, Valsaris! Schobbert! zeg....

ALARDUS, oploopend.

Ik!

PASQUYN, zich tusschen beiden stellende, tegen den Heer van Laagenprat.

Och! Mynheer! ’t Was iet gewigtigs, moet gy weeten,
(1360) ’t Welk, pas ontdekt, uw komst heeft overhoop gesmeeten.
Zie daar twee harten, korts veränderd tot hun vreugd....
Zy zyn bekenden... door hunne achting.... door hun deugd....
Ik ben daarvan verrukt.

LAAGENPRAT.

Hier nog van deugd te roemen!
[p. 62]
Haar hand te kussen, schoft! kunt gy dat deugdlyk noemen?

ALARDUS, ter zyde tegen Pasquyn.

(1365) Pasquyn! indien ik durfde.....

SOFIA, tegen den Heer van Laagenprat.

Als ik het zeggen mag....

LAAGENPRAT.

ô Neen: dit schandlyk stuk treft me als een donderslag.
Was ’t nog een edelman; maar hier, een knecht, een kalis,
Een bedelaar, op wien waarschynlyk geen verhaal is,
Schoon ik hem crimineel ter vierschaar daagen liet.

SOFIA, ter zyde tegen Alardus.

(1370) Ach! zo gy my bemint, bedwing u.

LAAGENPRAT, tegen Alardus.

Deugeniet!
’k Zal u doen hangen, guit! verrader! pest der zeden!....

tegen Ida, welke lacht.

Caronje! lacht gy nog?

IDA, lagchende.

ô Ja; Mynheer.

LAAGENPRAT.

Wat reden?

IDA, lagchende.

Mynheer!.... omdat gy.....

LAAGENPRAT.

O! gy weet niet, zoete kind!
In wat gevaar ge u stelt, wat dwaasheid gy begint,
(1375) En waar men menigmaal, haar diensten ter belooning,
Zulk soort van meisjes plaatst uit naam van onzen Koning.

IDA.

Vergeef het my, Mynheer! ik weet daarvan genoeg.

LAAGENPRAT, tegen Sofia.

En gy, die, uiterlyk oprecht en zacht, zo vroeg
My hebt deez’ trek gespeeld, gy kunt, naar ’t schynt, niet spreeken.
(1380) Ontrouwe! uw losse drift is al te ras gebleeken.
Juist op uw’ trouwdag! naauw één uur voor ’t huwlyksfeest!
Zie daar de vruchten van uw’ deugdgezinden geest.
[p. 63]

SOFIA.

Bedwing uw’ toorn, Mynheer! Laat af my los te noemen,
En de onschuld slechts-alleen op schyn van schuld te doemen.

LAAGENPRAT.

(1385) Wat! onschuld!

SOFIA.

Als men u myn denkbeeld openlegt,
Ben ik gerust, dat gy me uwe achting niet ontzegt.

LAAGENPRAT.

Een schoone weg, ’k beken ’t, om achting na te jaagen!

ALARDUS.

’t Gaat al te verr’.

SOFIA, tegen Alardus.

Wat drift! weêrhou die woeste vlaagen.

ALARDUS.

Neen; ’k wil niet dulden dat hy u verwyten doet.

LAAGENPRAT.

(1390) Weet gy wel, Juffer! dat men al zyn geld en goed
En huwlyksgaaf verbeurt, en ’t nimmer weêr kan krygen,
Wanneer men, zo als gy....

ALARDUS, driftig, en de hand aan zyn’ degen slaande, tegen den Heer van Laagenprat.

En weet gy wel te zwygen?

SOFIA, tegen Alardus, dien zy wederhoud.

Ik bid, bezadig u.

ALARDUS.

Mynheer de President!
Toon u min trotsch, min stout, min rechter; in het end’,
(1395) Gebie wat minder, want dees Juffer heeft tot heden
’t Geluk nog niet gehad met u in d’echt te treeden;
En zy betoont ook niet dat ze uw meestres wil zyn.
Waartoe dan dit verwyt? Uw recht is niets dan schyn.
Geloof myn woord. Men moet zich eerst behaachlyk maaken,
(1400) Om ’t recht te erlangen van uit liefde in toorn te blaaken.
Haar zoete aanminnigheên zyn niet voor u geschikt.
[p. 64]
U voegt geen minnenyd, waardoor gy haar verschrikt.
Dees schoone is goed: uit gunst nam ze in myn drift behaagen:
Wees dan ook goed als zy.

LAAGENPRAT, dreigende Alardus te slaan.

Ik kan ’t niet meer verdraagen.
(1405) Hei! holla! volk!

ALARDUS.

Hoe nu?

LAAGENPRAT, tegen den Lakei, die op zyn geroep op het Tooneel is gekoomen.

Haal my de dienders: vlug!

SOFIA, tegen Alardus.

Ontwyk hem, eer zyn drift....

LAAGENPRAT, tegen Alardus.

Ik zal u leeren, plug!
Wat diep ontzag men aan zyn’ meester is verschuldigd,
En aan een’ heer, die tot den tabbaard is gehuldigd,
En mynen staat bekleed.

ALARDUS.

En gy, neem zelf in acht,

* Hy wyst op Sofia.

(1410) Wat gy verschuldigd zyt aan de * Eer van ’t schoonst geslacht;
En, ziende op my (schoon ’t uit myn’ stand niet is te leezen)
Mynheer! gy zoud my ligt ook iets verschuldigd weezen.

LAAGENPRAT.

Hoe! ik?

ALARDUS.

Ja; gy.

LAAGENPRAT, ter zyde.

Die gast is stout en afgerecht.
’t Is vast een minnaar, die vermomd is in een’ knecht.

tegen Alardus.

(1415) Wie zyt gy?

ALARDUS.

’k Weet het niet. Wat me ook de tyd moog’ geeven
Myn noodlot, staat, geluk en rang, ja zelfs myn leven,
[p. 65]

’t Hangt alles van haar hart, haar gunst en lonken af.

LAAGENPRAT.

Neen; van ’t Gerecht veelëer. ’k Sta in voor uwe straf.

tegen Sofia.

Ga zo maar voort. Ik zal de zaak aan elk vertellen,
(1420) En myn verklaaringen ten eersten op doen stellen.
Trouwlooze! vrees myn’ toorn. ’k Zal by uw’ Vader gaan,
Om hem uwe onschuld op het klaarst te doen verstaan;
En wy, wy zullen u naar uw verdiensten achten.

VIERDE TOONEEL.

SOFIA, ALARDUS, IDA, PASQUYN.

SOFIA, tegen Alardus.

Verschuil u ras; hierüit staat ons veel ramps te wachten.
(1425) Door welk een middel wierd uws Vaders toorn bedaard,
Zo hy te weeten kwam dat gy hier by my waart?
Hy dacht ligt dat ge op nieuws, door dolle woede aan ’t branden,
U hier vertoonde, om hem baldaadig aan te randen;
Dat gy verwarringen bedoelde, en onbeschaamd
(1430) In onze huizen ’t zaad der tweedragt strooijen kwaamt.
Door deeze ontmoeting, die u weêr verdacht zal maaken,
Kunt ge, eer gy iemand spreekt, in hechtenis geraaken.

IDA, tegen Sofia.

Dat ik hem dan verberge, en wees gerust op my.
Ik zal wel maaken dat al ’t zoeken vruchtloos zy.

SOFIA, tegen Alardus.

(1435) ’k Moet trachten in ’t geheim uws Vaders drift te toomen.
De Liefde moet, kan ’t zyn, Natuur doen wederkomen.

ALARDUS.

Wat wilt gy dat ik doe?

SOFIA.

Verberg u wel.

zy vervolgt tegen Ida.

Draag zorg
[p. 66]
Dat niemand hem ontdekk’.

IDA.

Daarvoor blyf ik u borg.

VYFDE TOONEEL.

SOFIA, alleen.

Wat zal het eind’ toch zyn van dit rampzalig minnen?....
(1440) Daar komt myn Vader... Ach! wat zal ik nu beginnen?....
Indien dit voorval... maar, zo ’k iets besluiten kan
Uit zyn bedaard gelaat, weet hy nog nergens van.

ZESDE TOONEEL.

ARGANTES, SOFIA.

ARGANTES.

Wat is ’er toch te doen? Ik loop in alle hoeken,
Myn waarde Kind! om u en uw’ Gemaal te zoeken.

SOFIA, langzaam heen gaande, ter zyde.

(1445) Hy is ’t nog niet, dank zy den hemel!

ARGANTES.

Blyf wat staan.

SOFIA, binnen gaande.

Neen, Vader! ’t voegt my best zyn byzyn nog te ontgaan.

ZEVENDE TOONEEL.

ARGANTES, alleen.

Die President is, by myn keel! dan wel gevaarlyk.
’k Wou haar incognito wel eens begluuren... Waarlyk!
De dartle grapjes van twee ondertrouwde liên
(1450) Zyn dikwils om een hoekje al kluchtig om te zien.

[p. 67]

AGTSTE TOONEEL.

ARGANTES, DE HEER VAN LAAGENPRAT,
vier Dienders.

LAAGENPRAT.

O! dat canailje is slim. Zy zyn reeds weg, die snooden.
Waar vind ik hen? Waar zyn..? Waar zyn zy heen gevlooden?
Waar toch verbergen zy hun misdaên en myn’ hoon?

ARGANTES.

My dunkt, uw deftigheid is buiten adem, Zoon!
(1455) Wat wilt...? wien zoekt gy hier? Wat is u wedervaaren?

LAAGENPRAT.

’k Ben koekkoek!

ARGANTES.

Koekkoek! gy? wil zulke woorden spaaren.
Bedenk u wel. Uw Vrouw....

LAAGENPRAT.

Ja toch!... myn Vrouw!... die blaam.....
De hemel spaar’ my dat ik immer met den naam,
Dien haar gedrag verdient, myn lippen zou besmetten.
(1460) ’k Ben koekkoek, inderdaad, ten spyt van alle wetten.

ARGANTES.

Maar, Schoonzoon!....

LAAGENPRAT.

Schoonvaêr! ach! ’t is meer dan al te waar.

ARGANTES.

Hoe is de zaak?

LAAGENPRAT.

De zaak is als de dag zo klaar.

ARGANTES.

Wat bittre hoon!

LAAGENPRAT.

Myn schand’ gaat de uwe verr’ te boven.
[p. 68]

ARGANTES.

Zo ’k u geloofde.....

LAAGENPRAT.

Gy moogt alles vry gelooven.

ARGANTES.

(1465) Maar, Zoon! hoe meer ik hoor, hoe min ik u versta.

LAAGENPRAT.

Myn zaak is evenwel te tastbaar tot myn schaê.

ARGANTES.

Indien we aan dat vergryp Sofia schuldig vinden,
Zal ’k zelf haar wurgen voor het oog van all’ myn vrinden.

LAAGENPRAT.

Wel; wurg haar dan. ’t Bewys der zaak heeft zyn beslag.

ARGANTES.

(1470) Is ’t mooglyk!.... maar... nogtans... toen ’k haar daar even zag,
Stond zy bedeesd, verstomd, met neêrgeslagene oogen.....
Kom! zoeken wy die pry, myn Schoonzoon! laat ons poogen
De zaak te ontdekken: de eer doorgrieft my... Hemel! ’k zweer....
’k Versta geen reden, als het komt op ’t punt van eer.

Einde van het Vierde Bedryf.

VYFDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

SOFIA, van een flaauwte bekoomende en zittende in een’ armstoel; IDA, Sofia ondersteunende.

(1475) Ach! naauwlyks geeft gy me in uwe armen ’t leven weder.
Wat nood! wat doodsängst! Moet een ziel, zo rein als teder,
Den hoon van dit vermoên, zo schandlyk voor myn jeugd,
Geduldig lyden? Waarde Alardus! al myn vreugd!
Rampzalig Minnaar! ach! zyt gy alleen geboren
(1480) Tot kwetsing van myne eere, of om myn rust te stooren?
Ge ontrukte my byna het leven door uw vlugt;
En, ach! uw weêrkomst stelt my bloot voor ’t snoodst gerucht.

Pas op; men zoekt alöm. Hebt gy hem wel versteeken?

Ik heb, geloof ik, mooi die zoekers uitgestreeken.
(1485) Ik daag ’t gerecht en al die pennelikkers uit.
’k Heb in myn kas een deur, die zo onzichtbaar sluit,
Dat all’ die snuffelaars, daar zoekende in den blinden,
’t Geheim gebruik daarvan onmooglyk kunnen vinden.
Daar schuilt hy achter voor de wreede tieranny
(1490) Van al ’t getabberd volk, hoe loos en boos het zy.
Ik heb hun aller loop gezien met groot behaagen,
Wyl all’ die honden ’t wild niet wisten op te jaagen.

TWEEDE TOONEEL.

SOFIA, IDA, PASQUYN.

Wel nu, Pasquyn! hoe is ’t? Wat heeft men al gedaan?

’k Heb al het onderzoek kloekmoedig doorgestaan,
[p. 70]
(1495) En, als een oude dief, die ’t handwerk al zyn leven
Met kunst geoeffend heeft, bedaard bescheid gegeeven.
De een teemde langzaam, als een schoolvos; de ander trok
Den monde op zyde, en schreeuwde en keek gelyk een bok;
Een derde piepte, en sprak: ,,Waartoe die drift, die woede?
(1500) ,,Gy, spreek de waarheid, Vriend!” Ik, altoos op myn hoede
En steeds beknopt van styl in ’t antwoord, dat ik gaf,
Kaatste al den aanval van die schoolsche gekken af.

SOFIA, opstaande.

Zo weet men nergens van?

Tot nog toe niet, maar morgen
Zal alles zyn bekend. All’, wat men houd verborgen,
(1505) Komt in het einde in ’t licht.

Ach! dat maar Laagenprat,
Door minnenyd getergd, in gramschap uitgespat,
Hem niet ontdekke eer wy zyn’ braaven Vader spreeken.
Myn vrees groeit telkens aan: myn hoop is schier bezweeken.
’k Vrees voor myne eere en hem. Myn hoop, in dit geval,
(1510) Is op myn min gevest, die me ondersteunen zal.

’k Voorzie hierïn voor u veel moeite of nog iet kwaaders.
Wy hebben tegen ons één’ President, twee Vaders,
Zottinnen by de vleet, en al het fyne soort.
O! wist gy eens hoe bars, hoe spytig en verstoord,
(1515) Met wat gefronst gelaat, terwyl haare oogen gloeijen,
Haar hoogverheven deugd uw’ handel zal verfoeijen;
En hoe haar tong, zo scherp als gladgesleepen staal,
Uwe onschuld lastren zal met de onbeschaamdste taal,
Haar yver, haar geschreeuw zou u alle oogenblikken
(1520) Door haar schynheilig woên doen lagchen of verschrikken.

Ik heb gereisd; ’k zag veel verwarring hier en daar;
[p. 71]
Maar nergens wierd ik zulk een woest geweld gewaar.
Om u, Mejuffer, ligt al ’t huis het onderst boven.
Wat zyn de menschen boos of zot, die ligt gelooven!
(1525) Men mompelt, doemt u, snapt, vergroot de zaak en smaalt.
Op allerhande wyz’ word dit geval verhaald.
De muzikanten, die zich reeds in huis bevonden,
Zyn, zonder drank en geld, verbaasd, te rug gezonden.
Zes tafels, tot het maal der bruiloft toegemaakt,
(1530) Zyn, in dit onverwacht getier, omvergeraakt.
Al ’t volk schiet toe; de een zuipt en lacht, daar andren kyven;
En daar Argantes vloekt, zit Laagenprat te schryven.

Maar zeg; hoe is in dit afgrysselyk geweld
De braave Vader van Alardus toch gesteld?

(1535) Hy doet, Mejuffer! ons op zyn verbysterd wezen
Een deugdzaam harteleed, een teedre droefheid leezen.
Hy slaat het oog omhoog, en twyfelt of met recht
Zo snood een blaam uwe eer ten laste word gelegd;
Hy poogt uw vrinden met zyn reên te wederstreeven;
(1540) Hy zucht, verwonderd door de blyken, die zy geeven,
En zegt: dat elk voortaan, zo gy uw’ goeden naam
En frissche schoonheid hebt bezoeteld met dien blaam,
Mistrouwd zal moeten zyn.

Hoe edel zyn uw zeden,
Eerwaarde Gryzaart!

’k Zie Argantes herwaarts treeden,
(1545) Al mede een’ gryzaart, maar heel anders van fatsoen.
Kom, Juffrouw! vlugten wy.

Neen; laat ons dat niet doen.
Myn hart is zuiver; dies behoef ik niet te vreezen.

Nu, dan vrees ik; ik ga. ’t Mogt hier myn beurt weêr weezen.

DERDE TOONEEL.

ARGANTES, SOFIA, IDA.

Nu zien wy in het einde, ontäarde en dartle meid!
(1550) Het heerelyk gevolg van alle uw schranderheid.
Kom; gy moet alles, zelfs de minste omstandigheden
Van dit vervloekte stuk, voor my terstond ontleeden.
Hoe lang hebt gy dien schurk gekend? Door wat bedrog
Drong hy in uwe gunst? Wat is, hoe heet hy toch?
(1555) Ik wil het kluwen van zyn misdaên voort ontwinden.
Waar kwam de guit van daan? Waar is hy nu te vinden?
Gy spot nog met myn’ toorn? Geef antwoord op myn reên.
Sterft gy nog niet van schaamte?

ô Neen, myn Vader! neen.

Nog neen? Dat drommels Neen! Ik kan ’t niet meer gedoogen.
(1560) ’t Is altyd neen, wanneer ge uw’ Vader hebt voor oogen,
Gy zyt by my verdacht, of gy ’t ontkent of niet.
Dewyl gy my misdeed, wil ik dat gy me ontziet
En my gehoorzaamt.

’k Zoek uw’ toorn niet op te wekken.
Neen, Vader! ’k ben bereid om alles u te ontdekken.

(1565) Dat noem ik spreeken. Als ik dreig, dan zingt men fyn.

’k Wensch slechts die goedheid by Ernestus waard te zyn,
Dat hy, op uw verzoek, vooräf me alleen will’ hooren.

Ernestus! heerlyk! Hebt gy hem voor my verkooren?
Wat kan Ernestus doen, schoon gy hem alles zegt?
(1570) Ik ben ’t, voor wien de zaak moet worden bloot gelegd.

Beweeg hem dat hy koom’: ’t zal my tot troost verstrekken.
Myn lieve Vader! ’k heb hem iet geheims te ontdekken.
[p. 73]
Ach! zend hem hier. Dit is all’ wat ik zeggen kan.

Moet ik nog stemmen in uw beê? Gy wilt u dan
(1575) Op aller aanklagt by die goeden Man verklaaren.
’t Kan ligt geschiên. Gy moogt de zaak hem openbaaren,
Hem spreeken in ’t geheim: daar meê is ’t afgedaan.

’k Zal die zottin daarna doen in een klooster gaan.

VIERDE TOONEEL.

SOFIA, IDA.

Ernestus! konde ik u beweegen door myn smeeken!
(1580) Helaas! het hart schynt my ten boezem uit te breeken.
Ligt dat die braave Man, zo hy my houd verdacht,
My dit gesprek ontzegt, waar naar ik vierig tracht.
Zo hy my niet wil zien, is al myn hoop ten ende.
Ik wacht door hem-alleen den troost voor myne elende,
(1585) Het leven of den dood. Myn Vader raast van spyt,
En Laagenprat van toorn en waan en minnenyd.
Myn Minnaar is in nood; myn goede naam verdweenen.....
Waar blyft de eerwaarde Man?... ach! Hemel!...

Staak dat weenen.
Waartoe dien goeden Man met zulk een kwaad vermoên....?
(1590) Daar komt hy reeds: schep moed.

Hoor hier eens.

IDA, nadat Sofia haar iets ingeluisterd heeft,
in het naar binnen gaan.

’k Zal het doen.

VYFDE TOONEEL.

ERNESTUS, SOFIA.

Mynheer!.... neem plaats..... Gun my, geknield, u myn begeeren....
[p. 74]

ERNESTUS, haar wederhoudende.

Neen, Mynheer! myn hart zal steeds u eeren;
’k Bemin uw tederheid; ’k bemin uw’ zachten aart,
En merk u aan, alsöf ge alreeds myn Vader waart.

(1595) Hoe! Gy myn Dochter?

Ja, geliefde Heer! ’k durf denken
Dat ik dien naam verdien, en gy hem my zult schenken.

Kunt ge u, na ’t naar geval en dien verwoeden slag,
Die ons verbond verbrak, daarmeê nog vleijen? ach!

Wees zelf myn rechter: maar, zo ge in myn hart kost leezen,
(1600) Myn rechter zou terstond myn sterkste voorspraak weezen.
Gun my een’ poos gehoor, opdat gy duidlyk ziet
Of wy verschillend van gevoelen zyn of niet.

zy zet zich neder, naast Ernestus.

Indien de reinste zucht u ooit in vroeger dagen
Gedrongen had uw harte een voorwerp op te draagen,
(1605) Wiens minlyke eerste jeugd iets groots u hoopen deed;
Wiens frissche lentetyd, uitmuntend, vry van leed,
In schoonheid bloeide, en groeide in gaven en verdienste:
Indien dat voorwerp eens, verdoold op ’t onvoorzienste,
Tot woeste losheid door zyn driften uitgespat,
(1610) Uw vriendschap en zyn’ pligt te wulpsch vergeeten had;....

Zo ’t vervolgens door de deerlykste ondervinding
Het nut, doch naar gezicht dier doodlyke onderwinding
By ’t licht der reden kreeg, en door dien ommekeer
Die valsche goedren kende, aan wier bezit welëer
(1615) Het all’ zyn wenschen schonk, die uit zyn dwaaling sprooten,
En thans zyn hartewee onmeetelyk vergrooten;
[p. 75]
Zo ’t in het eind’ zich schaamde om ’t schenden van zyn’ pligt:
Zo nu zyn reden, door den rampspoed onderricht,
Op nieuw de fakkel van zyn deugden doende blaaken,
(1620) Hem met vernieuwden geest weêr deed tot u genaaken;
Of liever, zo hy nu, op eerlykheid bedacht,
Zyn’ aangebooren aart oprecht te voorschyn bragt;
Zoud gy hem thans tot u den toegang niet vergunnen,
En ’t hart, welëer voor hem steeds open, sluiten kunnen?

(1625) Wat wilt gy dat ik van dat voorwerp zeggen zal?
’t Heeft geen betrekking op myn’ hoon in uw geval.
De jongling, dien men u zag aan uw voeten smeeken,
Is dienstbaar, slecht, en niet bekend in deeze streeken.
Die Weêuw zegt zelf, dat hy, een maand of zes geleên,
(1630) In Angoulême ’t eerst voor haar gezicht verscheen:
Een ander wil, dat hy, gantsch onbeschaamd in ’t vryen,
Zich dwaaslyk ophoud met geheime minnaryen:
En uw tafreel (’k beken ’t) maakt me op dit oogenblik
Op ’t hoogst verwonderd, by ’t verdubblen van myn’ schrik.

(1635) Ach! als u alles zal gebleeken zyn, wat deezen,
Wat my betreft, zult gy nog meer verwonderd weezen.
Ik bid u; nog één woord! één woord nog, en niet meer.
Uw ziel, myn Vader! is goedäartig, edel, teêr;
Zy voed geen’ haat; zy heeft geen wreedheid ingezogen.
(1640) Hield gy in vroeger tyd met liefde uw gunstige oogen
Niet steeds geslagen op Alardus, uwen Zoon?

ô Ja; maar zyn bestaan, en, ach! myn avrechts loon
Deed hem te meer myn zorg, myn liefde en goedheid derven.
Eerst schreide ik om zyn’ ramp; toen weende ik om zyn sterven.
(1645) Natuur nochtans, hoe zwaar de droefheid haar beklemm’,
Liet my de reden nog gezond, opdat ik hem,
Indien hy leefde, ’t loon zyns misdryfs mogt verschaffen.

Ik sidder.... Zoud gy hem voor altoos kunnen straffen?
[p. 76]
Hem altoos ’t ongeluk doen smaaken van uw’ haat?
(1650) Zoud ge, ongevoelig in zyn’ rampspoed, u met smaad
Verwydren van dien Zoon, die, door des Hemels zegen
Thans u in deugd gelyk, tot in de ziel verlegen,
Voor uwe voeten wenscht te smelten in geween?
Zoud gy dat kunnen?....

Ach! zou ik dat kunnen? neen.
(1655) Maar waartoe lust het u, door zulke folteringen,
De bloedwel van myn wonde op nieuw te doen ontspringen?
Myn Zoon, helaas! is dood; of verr’ van hier, ô smart!
Voor eeuwig in den strik der dartelheid verward.
Indien hy weêr den weg der deugd had leeren kennen,
(1660) En zich met waaren ernst wilde aan zyn’ pligt gewennen,
Waartoe zulks dan geheeld? Waaröm komt hy dan niet,
Vernederd door elende en bitter zielverdriet,
My smeeken om genaê? Wat had hy toch te schroomen?

U smeeken om genaê! Gewis; hy zal hier koomen;
(1665) Gy zult hem zien; gy zult hem hooren, en hy zal
U ’t harte roeren door zyn droevig ongeval.

Ja, gy zult, zo een te haastig sterven
Hem ’t einde van zyn smart en schand’ niet deed verwerven,
Hem hier door overmaat van naberouw misschien
(1670) Met weenende oogen voor uw voeten sneeven zien.

Gy ziet te klaar door welk een drift ik word gedreeven.
’k Was nimmer zo ontroerd. Zou dan myn Zoon nog leeven?

Zo waarlyk als hy leeft, zyt ge ook van hem bemind.

Ach! had hy my zo lief, als ik hem heb bezind!
(1675) Maar, ydle hoop! gy spelt my niets, dan feller smarte,
[p. 77]

Waarmeê zult ge uw verhaal my staaven?

Is ’t mooglyk? Weet gy ’t wel?

Van alles, wat hem raakt,
Heb ik de waarheid u terstond bekend gemaakt.

Neen; neen: gy doet myn’ wensch te groot een heil beoogen.
(1680) Heb met myn’ ouderdom een weinig mededogen.
Ik hoop nog, maar helaas! ik ben vol vrees metëen.
Ik heb myn’ Zoon bemind; om hem is ’t dat ik ween’.
Ochöf hy leefde! Ochöf de deugd hem kon bekooren!
Ga voort, Sofia! spreek.

’k Zal alles u doen hooren.
(1685) ’t Word tyd, dat u ’t geval ten vollen word verhaald.

zy staat op en gaat naar een kamerdeur,
vooräan op het tooneel.

Hoe nu!.. Waar heen? Hebt gy niet lang genoeg gedraald?

SOFIA, met de hand aan de deur.

Eén oogenblik, Mynheer! ’k verklaar terstond my nader.

de deur openende, tegen Alardus.

Vertoon u thans.

ZESDE TOONEEL.

ERNESTUS, SOFIA, ALARDUS.

Wat zie ik? Hemel!

ALARDUS, zich aan zyns Vaders voeten werpende.

Ach! myn Vader!
Erken me, of liever zeg wat ge over my besloot.
[p. 78]
(1690) ’k Wacht met één woord van u het leven of den dood.
[Ik, wiens gedrag voorheen tot toorn u heeft gedreeven,
Durf, te onrecht thans vervolgd, aan u my overgeeven.
Ik neem, te onwaardig om my in uw’ arm te zien,
Verlegen en beschaamd, myn toevlugt aan uw kniên.]*

(1695) Hoe! daar uw snoode vlugt zo pynlyk my doorgriefde?.....
Wat jaagt u weder hier?

Berouw, Natuur en Liefde.

SOFIA, mede knielende voor Ernestus.

Gy ziet uw kindren, door een zelfde hoop bezield,
Veréénd van harten, voor uw voeten neêrgeknield.

Ernestus heft haar op.

Door haaren zachten aart beminlyk aangedreeven,
(1700) Heeft zy de snoodheid van myn driften my vergeeven.
Volg voor deez’ droeven Zoon, eer hy verga van rouw,
’t Gelukkig voorbeeld na van haare oprechte trouw.
Myn doodlyk wee liet my geene andre hoop verwerven,
Dan dat ik in haar liefde en uwe gunst mogt sterven,
(1705) En, zo ik leevend blyf, ach! Vader! ’t is alleen,
Opdat ik my uw gunst en haare minzaamheên,
Waarmeê ’k my vleijen durf, op nieuw moog’ waardig maaken.
Ontzegt gy my het zoet van uw gezicht te smaaken?
Wat drift bestormt uw ziel? Word myn berouw versmaad?
(1710) Is dees bedroefde Zoon het voorwerp van uw’ haat?

ERNESTUS, Alardus opheffende en omhelzende.

Neen, van myn tederheid. ’k Wil alles u vergeeven.
Zo ge eindlyk naar de wet der deugd begint te leeven,
Ben ik uw Vader weêr, en deel in al uw pyn.

En met dat voorbeding durf ik zyn gade zyn.
(1715) Ik was zyn eigendom; laat me op uw’ bystand hoopen.
Hervat en leg op nieuw onze eerste liefdeknoopen.
Hy heeft in zyn berouw geen oogwit op uw goed.
ô Neen: hy offert u een ongeveinsd gemoed.
Niets eischt hy; maar, als hy de deugd heeft van zyn’ Vader,
(1720) Bezit ik gelds genoeg voor hem en my te gader.

ZEVENDE TOONEEL.

ERNESTUS, ARGANTES, DE BARONNES
VAN OLDENRAK, SOFIA, ALARDUS, DE
HEER VAN LAAGENPRAT, vier Dienders.

LAAGENPRAT, in ’t opkomen, tegen de Dienders.

Dat is hy, dien gy daar ziet by Sofia staan.
Verrast hem, eer hy ’t merkt, en vat hem stoutlyk aan.
Betoonen wy een hart, dat nergens voor kan vreezen.

Wy zyn zes tegen één’. Laat ons kloekmoedig weezen.

SOFIA, tegen Argantes.

(1725) Zie hier wien ik bemin, opdat ge u niet vergist.

Hy is ’t waarächtig!

Ja, hy is ’t.

Die guit myn Broeder? Kan hier iemand dit gelooven?

Myn blydschap streeft nu alle vreugd te boven.

Wat groot verschil? Is dit die kwant, die dartle bol?

(1730) Ik speel hier inderdaad een zonderlinge rol.
De droes! Wat broêr is dat?

ô Ja; ’k had hem verlooren,
[p. 80]
Maar dank den hemel, die myn klagten wilde hooren,
Hem tot berouw verneêrde en brengt voor myn gezicht.

Is dit Alardus dan? Wat aangenaam bericht!

(1735) Die snoode keert alleen om my myn bruid te ontrukken.

Ken my in ’t eind te recht, na zo veele ongelukken.
Gy zyt het, gy, Mynheer! die haar my hebt ontroofd.
’k Verwierf haar weêrmin, eer ge u hebt aan haar verloofd.
Door onbezonnen jeugd vervoerd, dorst ik, ontäarde,
(1740) Die min, dat heerlyk goed, welks nimmerschatbre waarde
Ik niet genoeg begreep, verfoeijelyk versmaên.
’k Zie op deez’ blyden dag hier elk met my begaan,
En heb myn Deugd, Meestresse en Vader weêrgekreegen.
Benyd ge alléén aan my dien onverwachten zegen,
(1745) Dat ik, gelyk welëer, my zie bevestigd in
De rechten van het bloed, en die der teedre min?
Behoud myn goedren vry; stel u daarmeê te vreden;
Die mint gy toch; maar ik, ik min haar deugd en zeden.
Elk zal zyn hoogste vreugd dan smaaken zonder smart;
(1750) Gy in myn goed, Mynheer! ik in Sofiaas hart.

ERNESTUS, ter zyde.

Wat blydschap! Zyn berouw sproot niet uit zelfsbelangen!
Zyn goedheid zal van my een beter loon ontfangen,
Als hy de trouw voltrekt.

tegen Alardus.

ô Neen, Alardus! neen.
’k Zal zonder huwlyksgave u niet in d’echt doen treên.

(1755) Dan is het wel.

Ik sta versteld en opgetogen.
’t Zal alles nu wel gaan. Myn vrees is gantsch vervloogen.
Gewis; deeze Edelman keert zo ter rechter tyd,
Alsöf hy waare ontboôn ter wraak van mynen spyt.
[p. 81]

tegen Alardus.

’t Lot is u gunstig. Trouw terstond uwe Uitverkooren;
(1760) Mynheer! Dees Juffer is voor u-alleen geboren.

zy ziet Sofia aan, en vervolgt.

Ligt dat ik, zo men ’t zoekt, door zulk een schoon geval
Myn’ lieven President dan weêr bekomen zal.

SOFIA, tegen de Baronnes.

Met al myn hart.

tegen Argantes.

En gy, wilt gy me in d’echt doen leeven,
Gun dat myn ziel, die zich maar eens kon overgeeven
(1765) Door haare oprechte trouw, die alles heeft bezocht,
Zich naar haare eerste keur, myn Vader! zie verknocht.

Indien men maar van hem geen parten had te vreezen,
En hy, in ’t eind’ bedaard,....

Daar zal ik borg voor weezen.

Zo hy de zotheid ziet van zyn verkeerd bestaan,
(1770) En u in ernst bemint,...

Sla daar geen twyfel aan.

Indien Ernestus, hem, gelyk het schynt, genegen,
Wat veel hem mede geeft, dan heb ik daar niet tegen.
Voltrek uw trouw dan maar zo spoedig als gy kunt.

Neen, braave Vrind! Schoon gy myn’ wensch gehoor vergunt,
(1775) En myn’ Alardus met uw Dochter wilt veréénen,
Wy zouden ligt in ’t kort uw’ grooten haast beweenen.
Men werde eerst door de vrucht van zyn berouw verheugd!
Want word het niet gesterkt door liefde tot de deugd,
En is het door den nood-alleen in hem verreezen,
(1780) Zo zal zyn goed gedrag niet lang bestendig weezen.
[p. 82]
Waag dan Sofia niet, voordat hy blyken geeft
Dat hy met ernst op ’t pad der zuivre zeden streeft.
Uw Dochter denkt dit mede; althans, naar myn gevoelen
Van haar voorzichtigheid, moet zy dit ook bedoelen.

(1785) Al weder talmery! Alardus toont berouw;
Gy naamt hem gunstig aan; zy smeekte me om zyn trouw.

Het denkbeeld, dat hy was gekomen tot bedaaren,
En zy met Laagenprat misschien zou moeten paaren,
Wiens echt haar tegenstaat, nam op haar kloek verstand
(1790) En zachte lydzaamheid wat schielyk de overhand.

Uw’ eedlen aart, Mynheer! ontdek ik langs hoe nader.
Schoon elk voorüit moet zien, ’t is eigen aan een’ Vader.
Hoe zacht berispt gy my, en hoed myne eer naar wensch!
Ik twyffel waarlyk of ge een engel zyt of mensch.

tegen Alardus.

(1795) Zo gy myn hand begeert door ’s huwlyks heilge knoopen,
’k Sta u gewillig toe op dat geschenk te hoopen;
Maar zorg dat gy voortaan, bemint gy me inderdaad,
Zo yvrig zyt in ’t goede, als ge eertyds waart in ’t kwaad.
Eén jaar beproevens moete Alardus niet verdrieten;
(1800) Eén jaar is ras voorby....

Voor die hunn’ wensch genieten:
Maar ’t nut van deezen last, door u my opgelegd,
De heerlykheid van ’t loon, door u my toegezegd,
En Vaders wyze raad beletten my ’t weêrstreeven.
Nogtans (of ge eêr besloot uw hand aan my te geeven)
(1805) ’k Heb borgen hier omtrent, die my, van hen verzeld,
Bewaaren zullen op het pad, my voorgesteld.
Ik eerde in myne ziel voorlang hun groot vermogen,
Doch nooit zo zeer als nu.

Wie zyn die toch?
[p. 83]

ARGANTES, tegen Ernestus.

Dat heeft hy wel; niet waar? Daar is nog leven in.

tegen Alardus.

(1810) Alardus! gy zyt recht een Schoonzoon naar myn’ zin.
Ik wil, het ga hoe ’t ga, uw Schoonvaêr zyn op morgen.

Maar zorgt gy dan niet dat....?

Ik lach wat met uw zorgen.
’t Is altyd zorg en schroom; altyd bekommering:
Dat eindeloos gevrees schynt my een lastig ding.
(1815) Ik heb altyd goê moed met vrolyke gedachten.

SOFIA, tegen Alardus.

’t Was best voor ’t minst een maand met deeze trouw te wachten.

Geen maand, geen week, geen’ dag! ’k Vertrouw op zyn besluit.
Hem voegt een blok aan ’t been, of ligt spat hy weêr uit.
’t Was nutter dat gy niet myn oogmerk zocht te hindren.
(1820) Ik sterf schier van verlangst, Sofia! naar uw kindren.

Wat wil myn Vader dan?

Dat gy deez’ avond trouwt.

’k Moet wel gehoorzaam zyn, zo ras ge uw’ wil ontvouwt.

Alardus! ’k Zal ’t contract terstond op nieuw doen schryven.

En ik, Mynheer! uw gunst altoos gedachtig blyven;
[p. 84]

(1825) U toonen, lieve Bruid! dat ik uw waarde ken;

tegen Ernestus.

En u, myn Vader, dat ik rein van harte ben.

Zo maakt ge u meester, Zoon! van aller braaven achting.
’k Bestem uw’ echt, in hoope op uwe deugdbetrachting.

’k Heb, ongetwyfeld, veel gewonnen op deez’ tyd.
(1830) Wyl ik myn’ Broeder vond..... maar ’k raak myn Bruid weêr kwyt,
Daar by ’t verschot, het welk ik niet hebbe opgeteekend,
En Vaders halve goed, reeds als het myn’ gereekend.

Foei! trotsche en laage Ziel, door gierigheid verblind!
Verdient de rykste dan alleen te zyn bemind?
(1835) Bezit ik niet genoeg aan rente en landeryen?
’k Heb meer dan gy verdient: ik kan ’t niet langer lyen.
Spreek; ben ik de eerste niet, die gy uw liefde zwoert?
Heugt u niet meer dat gy, door minnedrift vervoerd,
By eed en by geschrifte u hebt aan my verbonden?
(1840) Wat hebt gy toen my niet al vaersjes toegezonden?
Wat zotte liedjes my van dag tot dag gebragt?
Uw trouwbelofte heb ik immers in myn magt:
Ik zal u roepen doen, en all’ de stukken toonen.
In zulke zaaken kan ’t Gerecht geen’ mensch verschoonen.
(1845) Daar word uwe ontrouw haast verdiende straf bereid.

ARGANTES, tegen den Heer van Laagenprat.

Ik raad u als een vriend; vrees haar gramstoorigheid:
Zy heeft al wat gelyk. Waarächtig! ’k Zou haar trouwen,
En doen de zaak maar af, of ’t zal u wis berouwen.

ERNESTUS, tegen de Baronnes.

’k Zie, met verwondring, hoe de drift u overheert,
(1850) Waarmede gy myn’ Zoon den President begeert.
’t Proces, waarmeê gy dreigt, moest zelfs met tot u trekken.
Uw bitse spyt, Mevrouw! kan hem tot eer verstrekken.
Maar, stoor op deezen dag door brandend ongeduld
’t Volmaakt genoegen niet, het welk myn ziel vervult,
(1855) Nu ’k myn’ verlooren’ Zoon my weder zie gegeeven.

tegen zyn Zoonen.

Dit heilryk oogenblik, het blydst van al myn leven,
[p. 85]
Myn Zoons! zy de aanvang van uw broederlyke min!
Bevlytigt u dat elk des anders harte winn’.

tegen Argantes.

Laat ons, oprechte Vriend! den hemel dankbaar weezen,
(1860) Wiens groote goedheid, nooit naar haar waardy gepreezen,
Hier ’t all’ ten beste keerde. Ik zie nu middagklaar,
Dat, als de wulpsche Jeugd zich stort in ’t grootst gevaar,
Men aan de wanhoop der verbeetring van haar leven,
Hoe welgegrond zy schyn’, zich nooit moet overgeeven.

COPYE

VAN DE

PRIVILEGIE.

DE Staten van Holland ende Westvriesland doen te weeten: alzo ons te kennen is gegeeven by de Regenten van het Wees- en Oude Mannenhuys der Stad Amsterdam, en in die qualiteiten te samen Eygenaars, mitsgaders Regenten van den Schouwburg aldaar; dat zy Supplianten, eenige Jaaren hebben gejouïsseert van ’t Octroy by ons den 27 May van den Jaare 1728. als meede van de prolongatie van dien den 6 December 1742. aan de Supplianten verleent, waar by wy aan de Supplianten goedgunstiglyk hadden geaccordeert en geoctroyeert, om nog voor den tyd van vyftien agter een volgende Jaaren, de Werken, die ten dienste van het Toneel reets waren gedrukt, en van tyd tot tyd nog verder in het licht gebragt, en ten Tooneele gevoert zouden mogen werden, alleen te mogen drukken, doen drukken, uitgeeven en verkopen, dat de Jaren, by de voorsz. prolongatie van ’t gemelde Octroy of Privilegie vervat op den 6 December van deezen Jaare 1757. stond te expireeren; en dewyl zy Supplianten ten meesten dienste van de Schouwburg, waar van hunne respective Godshuyzen onder andere meede moeten werden gesustenteert, de voorgenoemde Werken, zo van Treurspellen, Blyspellen, Klugten, als anders, die reets gedrukt, en ten Toneele gevoert zyn, of in het toekoomende gedrukt, en ten Toneele gevoert zouden moogen werden, gaarne alleen, gelyk voorheenen, zouden blyven drukken, doen drukken, uitgeeven en verkopen, ten einde dezelve Werken, door het nadrukken van anderen, haar luister, zoo in taal, als spelkonst, niet mogten komen te verliesen, en dewyle haar Supplianten zulks na de expirarie van de voorgenoemde prolongatie van ’t voorsz. Octroy, niet gepermitteert was; zoo keerden de Supplianten haar tot Ons, reverentelyk verzoekende; dat Wy aan de Supplianten, in haar voorsz. qualiteyt, geliefden te verleenen prolongatie van het voorsz. Octroy, om de voorsz. Werken, zoo van Treurspellen, Blyspellen, Kluchten, als anders, reets gemaakt, en ten Toneele gevoert, of als nog in het ligt te brengen, en ten Toneele te voeren, nog voor den tyd van Vyftien eerstkomende, en agter een volgende Jaaren, alleen te mogen drukken, en verkoopen, of te doen drukken, en verkopen, met verbod aan alle anderen op zeekere hooge Poene by Ons daar tegens te statueeren, daar van te verleenen Octroy in forma; ZO is ’t dat Wy, de Zaake ende ’t voorsz. verzoek overgemerkt hebbende, ende genegen wezende, ter beede van de Supplianten, uit Onze regte wee- [p. 87] tenschap, Souveraine magt en authoriteit, dezelve Supplianten geconsenteert, geaccordeerd en geoctroyeert hebben, consenteeren, accorderen ende octroyeren haar by deeze, dat zy, geduurende den tyd van nog Vyftien eerst achter een volgende Jaaren, de voorsz. Werken, indiervoegen, als zulks by de Supplianten is verzogt, en hier vooren uitgedrukt staat, binnen den voorsz. Onzen Lande alleen zullen mogen drukken, doen drukken, uitgeeven ende verkopen, verbiedende daaromme alle en een iegelyken de voorsz. Werken, in ’t geheel ofte ten deele te drukken, na te drukken, te doen nadrukken, te verhandelen, of te verkoopen, ofte elders nagedrukt, binnen den zelven Onzen Lande te brengen, uit te geven of te verhandelen en verkoopen, op de verbeurte van alle de nagedrukte, ingebragte, verhandelde of verkogte Exemplaren, ende een boete van drie duyzend guldens daar en boven, te verbeuren, te Appliceren een derde part voor den Officier, die de Calange doen zal, een derde part voor den Armen der plaatsen daar het Casus voorvallen zal, ende het resteerende derde part voor de Supplianten, en dit telkens zo meenigmaal als dezelve zullen worden agterhaalt, alles in dien verstande, dat Wy de Supplianten met dezen Onzen Octroye alleen willende gratificeeren tot verhoedinge van hunne schade door het nadrukken van de voorsz. Werken, daar door in genigen deele verstaan den innehoude van dien te autoriseren, ofte, te advouëren, en veel min, dezelve, onder onze protextie en bescherminge, eenig meerder Credit, aansien, of reputatie te geeven, nemaar de Supplianten in cas daarinne iets onbehoorlyks zoude influëren, alle het zelve tot hunnen laste zullen gehouden wezen te verantwoorden, tot dien einde wel expresselyk begeerende, dat byaldien zy dezen onzen Octroye voor dezelve Werken zullen willen stellen, daar van geene geabbrevieerde of gecontraheerde mentie zullen mogen maken, nemaar gehouden weezen, het zelve Octroy in ’t geheel, en zonder eenige omissie, daar voor te drukken, of te doen drukken, en dat zy gehouden zullen zyn, een Exemplaar van de voorsz. Werken, op Groot Papier, gebonden en wel geconditioneert, te brengen in de Bibliotheek van onze Universiteyt te Leyden, binnen den tyd van zes weeken, na dat zy Supplianten dezelve Werken zullen hebben beginnen uit te geeven, op een boete van zes hondert gulden, na expirarie der voorsz. zes Weeken, by de Supplianten te verbeuren ten behoeve van de Nederduitse Armen van de plaats alwaar de Supplianten woonen, en voorts op poene van met ’er daad versteeken te zyn van het effect van deezen Octroye, dat ook de Supplianten, schoon by het ingaan van dit Octroy een Exemplaar gelevert hebbende aan de voorsz. Onse Bibliotheek, by zoo verre zy geduurende den tyd van dit Octroy dezelve Werken zouden willen herdrukken met eenige Observatien, Noten, Vermeerderingen, Veranderingen, Correctien, of anders, hoe genaamt, of ook in een ander formaat, gehouden zullen zyn wederom een ander Exemplaar van dezelve Werken, geconditioneert als voren, te brengen in de voorsz. Bibliotheek, binnen denzelven tyd, en op de boeten [p. 88] en poenaliteit, als vooren. En ten einde de Supplianten deeze onzen Consente ende Octroye mogen genieten als naar behooren, lasten wy allen en een iegelyken, dien het aangaan mag, dat zy de Supplianten van den inhoude van dezen doen, laaten en gedogen, rustelyk, vredelyk en volkomentlyk genieten en gebruiken, cesseerende alle belet ter contrarie. Gedaan in den Hage, onder onzen Grooten Zegele, hier aan doen hangen op den agtsten November, in ’t Jaar onzes Heeren en Zaligmakers duizend zevenhonderd zeven-en-vyftig.

P. STYN.

Ter Ordonnantie van de Staaten,

C. BOEY.

Lager stond,

Aan de Supplianten zyn, nevens dit Octroy, ter hand gestelt by Extract Authenticq, haar Ed. Gr. Mog. Resulotien van den 28 Juny. 1715, en 30 April 1728. ten einde om zig daar na te reguleeren.

De Regenten van het Wees- en Oude Mannenhuis hebben, in hunne voorsz. qualiteit het recht van deze Privilegie, alleen voor den tegenwoordigen Druk, van DE WEDERGEVONDEN ZOON, Blyspel, vergunt aan IZAAK DUIM.

In Amsteldam, den 6den February, 1761.

Continue

Tekstkritiek.

De verbeteringen op p. 85 zijn in de tekst stilzwijgend ingevoerd,
voor zover het evidente zetfouten betreft. In de druk van 1761 zijn al
deze plaatsen verbeterd.
p. 76: De verzen 1691-1694 staan niet in deze editie, zij zijn ontleend
aan de herdruk (1761).