Pieter Cornelisz. Hooft - Geeraerdt van Velsen

Pieter Cornelisz. Hooft: Geeraerdt van Velsen. Amsterdam, 1613.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton038410 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. A1r]

P.C. HOOFTS

GEERAERDT

van

VELSEN

Treurspel.

[Vignet: Wapen van Amsterdam].

TOT AMSTERDAM,
__________

By Willem Iansz. op’t waeter, inde vergulde Sonnewyser.

ANNO M DC XIII.

[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

INHOUDT.

NAe dat Floris de vijfde, Graeve van Hollandt, de gemeente lang gequeeckt hebbende om den Adel te onderdrucken, d’onghelijcken ende wederwaerdicheden den selve toeghedreven opghehoopt hadde met het vercrachten van de huysvrouwe des Heers van Velsen; soo is de haetelijckheyt van dit stuck waergenomen vande voorneemste des ouwling verbitterden ridderschaps, voor een gelegenheyt om de ghemoeden des volcx vanden Vorste af te keeren, ende onder eenen naem haer aller leedt te wreecken. Daer over Geeraerdt van Velsen man, Harman van Woerden vaeder, Gijsbert van Aemstel neef vande onteerde vrouwe, met verscheyden andere der voortreffelijcxten des landts, in heymelijck verbondt ghetreden zijnde, niet sonder haeren raedt met uytheemsche ende Ghebuyrvorsten te menghelen, hebben den Graeve onder dexel van ten vederspele te vaeren buyten Wtrecht in de laeghe der gewaepende ghevoert; ende ghevangen, eerst op’t huys te Cronenburch, voorts inder nacht nae’t huys te Muyden. Aldaer is de vrouwe van Velsen sonder van den aenslach te weten haeren man verbeydende: Ende terwijl dit werck uytghevoert wordt, rijst de Twist uyter hellen, ende hist haere trauwanten Gheweldt ende Bedroch aen ten bederve des landts.
[fol. A2v]
De ghevanghen Graeve wordt te Muyden op het slot gebracht, ende nae veel scheldens in ysers geslaeghen. Waer op Eendracht met haere ghesellinnen, Trouw ende Onnooselheydt, den aerdbodem verlaetende ten Hemel wel ontfanghen innevaeren.
De Heeren van Velsen ende Woerden ontdecken den Heere van Aemstel ’t verborghen des aenslachs, ende haere meeninghe van den Graeve naer Enghelandt in ’s Conincx handen te brengen: waer van hy een afkeer hebbende, ende dryvende dat de saecke by de Staeten ’s Lands opperste, behoort afgehandelt te werden, sonder met uytheemsch ghesach de vryheyt te verseeren, scheydt twistich van haer, om elck te ruste te gaen, op naerder beraedt. Ondertusschen de Schildknaep des Heers van Velsen, door last zijns meesters, vraecht eenen Tooveraer nae den uytgang des aenslachs, ende crycht onseecker antwoordt.
De Gheest des broeders van Geeraerdt van Velsen verschijnt den Graeve in zijn slaep, hem verwytende d’onschuldighe doodt die hy gheleden heeft, onthalst door zijn bevel. Waer over de Graeve gheslaeghen in zijn ghemoedt, aen Velsen zynen soen ende vergiffenisse versoeckt, sonder verwerven. Ondertusschen daecht het, ende openbaert haer de gemeente in waepenen als om’t slot te beleggen, ’t welck de verswoorene raedt af te trecken met den ghevanghen.
Maer tot by Muyderberch ghetoghen, ende aldaer [fol. A3r] van een laeghe Naerders bespronghen zijnde, ende door sulcx ghenootsaeckt den Graeve te verlaeten, wort de selve, nae dat hy van Geeraerdt van Velsen doodtlijck ghequetst was, uyt een sloote ghetrocken, ende op’t hooghe ghebracht: alwaer hy zynen geest gheeft. ’T welck de vrouwe van Velsen gheboodtschapt, in swaere becommeringhe brengt, ende van gelijcken haere staetdochteren. De welcke naer veel droeflijck claeghens in slaepe ghevallen, de Stroomgod vande Vecht sien verschynen, die leerende dat dese swaericheden den wech baenen tot den wasdom van Amsterdam, haer teghenwoordighe tegenspoedt vertroost, met verhael der toecomende voorspoedicheden van die stadt ende staet des ghemeenen Vaederlandts.
Het Treurspel begint van den avondt nae’t vangen des Graefs, ende eyndicht inden morghen daer aen, met zijn doodt ende beclach daer op volghende.
Het toonneel is op ende om het Huys te Muyden.

[fol. A3v]

PERSONAGIEN.

Heer Geeraerdt van Velsen.
Graef Floris van Hollandt.
Vrouw Machtelt van Velsen.
Heer Harman van Woerden.
Heer Gijsbert van Aemstel.
Schildknaep.
Gheest van Velsen.
Timon. Tooveraer.
Twist.
Gheweldt.
Bedroch.
Eendracht.
Trouw.
Onnooselheydt.
Helsche gheest.
Trompetter.
De Vecht.Stroomgod.
Rey van Aemstellandsche Iofferen.
Rey van Hemellieden.
Rey van Naerders.

[fol. A4r]

GEERAERT VAN VELSEN

TREURSPEL.

EERSTE BEDRIIF.

Machtelt van Velsen.

WIe soud ghelooven, dat de gloory overvloedich
Des heugelijcken Sons; wie, dat den schencker goedich
Van’t aenghename licht ter wereld, (’twelck ghewis
De soetste suster des ghewilden levens is)
(5) Wie, dat de schoonste der gheschaepene verveelde
Een schepsel, daer oft siel oft siels ghelijck in speelde?
Ghekomen ist soo ver, (helaes!) met my, wien (in
Het bloeyen van mijn jeuchdt, en’t weder, dat mijn min
Soo minnelijck toeloech, al hadd het min ghedraghen)
(10) De blixem schielijck heeft en onvoorsiens gheslaghen,
Versengt, verdort, en neerghesmeeten in het slick,
Tot een uytveechsel snoodt, op eenen ooghenblick!
Sinckt gouden Sonne, sinckt; en gaet u lang vergheeten
By’t gruwelijcke wildt, en dieren onghemeeten,
(15) Die daer gheschoolt, soo wijd en t’zijd te weyde gaen,
Onder de golven vanden graeuwen Oceaen.
En is uw fakel schuw van boosheyts leelijckheden,
Ghy sult in dat vertreck uw marren bet besteden,
Dan oft uw hemelsch ooch voortvarende’, alle daech,
(20) Der menschen goddeloos gheslachte’ in’t aensicht saech.
Sinckt gouden Son,en wendt vry elders heen uw brallen:
Noch veel te helder my de duysternissen vallen,
En tintelt’er een Star, die repp’ haer hooft ghekruyft,
My dunckt s’een nevel neer tot op mijn harte schuyft:
(25) Soo naer vind ick het licht en soo seer ist my teghen.
Och oft den Hemel droef af storte een dichten reghen
[fol. A4v]
Van nachten, uyt de lucht; dan dunckt my droeve Vrouw,
Dat het benauwt ghemoedt lichtenis voelen souw:
Oft waer dit levend’ lijck ghemetst, met dicke muyren
(30) In onderaerdtsche tomb’ om d’ongheluckighe’ uyren
Te brenghen aen een eyndt, en d’overmaet van tijdt,
Die’t straffe noodtlodt my weyghert te schelden quijt.
Nu kan ick niet alleen aenschouwt te zijn niet dooghen;
Maer ben, ’k en weet niet hoe, schuw voor mijn eyghen ooghen.
(35) En elck ghesicht vernuwt, waer’t op my valt, ghering,
Mijn eerlijcke’ huwelijcx schandlijcke’ ontheyliging.
Neen, neen, ick weet het wel: wie dat my komt t’aenschouwen,
Dien schiedt voort in’t ghedacht; dit’s eene vande vrouwen
Die’s Roomschen Konincx soon. o smart! o droefheyt! ach!
(40) Graef Floris, dat nu, op, de Koning Willem sach!
Hartsweer vol schaemte soud een vloedt van traenen dringhen
Uyt zijn ghenaedich ooch, en dese woorden wringhen
Uyt zijn oprechte tong: Hoe ondiep schiet in’t bloedt
De Deuchd haer wortel! Soon, gheen soone nae’t ghemoedt;
(45) Maer die my na den vleesch alleen bestaet, niet naeder,
En in het beste deel verloochent uwen Vaeder;
Ick hield een andren wech, doen’t vlieghende gherucht
Mijn loffelijcken naem uytbromde door de lucht,
Soo dat daer mee bekoort de grootste vander aerden
(50) My riepen om den Staf van’t Roomsche Rijck t’anvaerden.
Gheeft seecker ’t jeuchlijck bloedt, en’t hoochste luck wat toe;
Men besicht inde ploech gheen Spaensch ghenet; maer hoe?
Vercrachten? een ghehuwde? een welghebooren vrouwe?
Een dochter van zijn vriendt? een lief van zijn ghetrouwe?
(55) Uyt minnes dulheyt niet, maer om de raeuwe smaeck
Van een gulhartich woordt? en dat een boel te wraeck?
Hoe souwt, ghy Graef, hier op uw vaeder antwoordt bieden?
Hoe anders als met van zijn aenghesicht te vlieden?
Ghelijck ghy seecker souwdt, ten zy ghy onberaên,
(60) En eer en schaemt ghelijck ter aerden hebt ghedaen,
[fol. B1r]
Op de’ongheluckighe’ uyr, die bitter te vernuwen
Den grondt leyde’ om al mijn ellenden op te stuwen.
Wat is het sterffelijck gheslachte swack en broos?
O Godt, hoe licht vergrijpt een uyr, door ’t radeloos,
(65) Bestaen van moedwil slincx, ’t gheen eeuwicheyts verlenghen
Met alle ’swijsheyts Raedt niet weer te recht kan brenghen!
En die een schakel trock, uyt myner daghen reecx
Omse’ uyt te spoelen in’t nat des verghetel beecx;
Dat haeres heuchde vriend nocht vyand, nocht my selven;
(70) Wat soud hy arghernis en ramps den wech op delven?
Nu is’er niemandt van mijn Maeghen, noch mijn Man
Die ’s lasters heughenis, helaes! af leeren kan:
Maer gramschap siedend’ brouwt den schendere, met wrocken,
’Tbederf, al soud’mer sich en al de zyne’ in brocken.
(75) Dier sal, Hollandsche Vorst, u uwen hoomoed staen;
En voorbood is my ’thart van schrickelijcke quaên:
Maer men beveeltse my diep in mijn borst bedooven
Te sluyten: Ia de rouw, die alsoo qualijck hooven
En passen haren gang kan na gheveynstheyts ry,
(80) Te dwinghen binnewaerts; om na te bootsen ’tbly
Ghelaet, met dit aenschijn ’twelck door verdriet en vreesen,
In treurens kreucken nu al moest bestorven wesen.
Maer waer ick steelsghewijs van’t selschap wend mijn tredt.
Dan ist, dat eensaemheyt de sluysen open set
(85) Voor mynen vollen moedt; dan komt met grooter krachten
De droefheyt barsten uyt aen troosteloose klachten
Aen suchten al te diep, aen tranen siedend heet
Dan sijgh ick t’eenemael, en smelt ick in mijn leedt.
Men laet niet toe dat ick aflegghe de cieraden
(90) Des weelds, om aen te doen soo treurighe ghewaeden
Als mijn rampsalicheyt wel passen; en men lijdt
Niet, dat ick, mids in druck en kommers noodt, versmijt
Sorghen, en sinlijckheên, daer voorspoedt bly van wanghen
En groene frissicheyt des jeuchds mee zijn behanghen:
[fol. B1v]
(95) Maer o myn Bruydegoom, myn uytverkooren schat,
Myn uytverkooren Heer, hoe seere ducht ick, dat
Ghy’t weeuwelijcke kleedt verbiedt in uwen daeghen,
Op dat ickt’ korteling hebb’ om uw doodt te draeghen!
Dat ick verwachtende’ hier, op’t Huys te Muyden bleef
(100) ’Twelck in bewaering heeft, van Aemstel mynen Neef,
Was u bevel: maer in wat schijn ick sal aenschouwen
Uw wederkoomst, dat heeft verhoolen my ghehouwen
Den Hemel, die den mensch soo weynich uytsichts laet
In saecken daer de tijdt noch eerst mee swangher gaet.
(105) Ghy weet het rijcke Godt, wiens ooghen’t al ontsluyten
Wat dicht is voor de Son; die, daer zijn straelen stuyten,
Passeeren sonder moeyt; ooghen die t’gheenen keer
En wemelen van vaeck; ooghen die nimmermeer
Beswalcken vande nacht; ooghen die t’gheenen vlaeghen,
(110) En scheemeren van’t licht der schitterighe daeghen.
Och slaetse, slaetse doch met een beweeghen teer,
O Vader goedt, nu eens ten langhen laetsten neer,
Op dese’ ellendighe gheschende’ onteerde vrouwe,
Die t’eenemael, helaes! ghedompelt leydt in rouwe,
(115) Dien ramp volcht als haer schim, dien aenhangt eenen klis
Van swaericheên, daer gheen doorredden aen en is.
En naedemael’t niet is uw goddelijcke wille
Dat ick van desen val erryse’, oft opwaerts tille
Het overlaeden hoofdt, en beure’ het door mijn quael;
(120) Soo gundt my dat de doodt het voorts heel onderhael,
En met haer killende’ handt dees weenende’ ooghen luycke;
En graeve’ in d’aerd’ een wech waer lancx dat ick ontduycke
Des levens leyde licht van alte stercken dach,
En al den druck, daer ick niet teghens op en mach.
(125) Doch, is de doodt, dien de gheluckighe vervloecken,
Te waerden gast, om my verfoeyde te besoecken?
Soo zijt ghy welkoom my in mynen banghen noot,
O sorchsachtende slaep naemaeghe vande doodt;
[fol. B2r]
Die stillen kundt alleen het knaeghen van mijn smarten;
(130) Die u ontfarmen laet der afghepijnder harten;
En noodicht ’t lichaem mat en ’t treurighe ghemoedt
Nu tot vergheetelheyts volschoncken beecker soet.
Och oft de tooghen soo mijn harsenen bevinghen,
Dat’s lichaems rust den gheest beschutte, voor’t bespringhen
(135) Der beelden ijsselijck, voetstappen diep gheplant
Van ’s daechs verloopen anxt in’t weeckelijck verstandt.

Twist.

Hier, opghedondert uyt het voorburch vander Helle,
Ben ick scheursiecke Twist: dien ghy met moeden felle,
Hollandsche Vorsten, hebt beswooren, om den kop,
(140) Teghen den Hemel vol van spijt, te steecken op.
En wordt hy noch niet paersch? beswalcken noch de starren
Niet van mijns adems gift? sal noch de Maene marren
Met saluw worden, van het gruwel dat zy siet?
En sweet van grooten anxt de banghe nacht noch niet?
(145) Zy doen ’t ghewisselijck. ’t vergifticht aerdtrijck mede
Ghevoelt dat ick’er ben: en waer ick het betrede,
Daer gheven haeren gheest de bloemen frisch, en’t kruydt;
En wat mijn voetstap deckt, daer smoort de wortel uyt.
De toorens schudden van het hooghe Huys te Muyden,
(150) Niet anders oft de windt van teghen over’t Zuyden
In ’s aertrijcks hollicheydt benauwt met onghemack
Om aemtocht woelde’, en al zijn vinnen van hem stack.
Soo schrickt haer ’t oopen doen van dese grijns: soo anghen
Met giftich blaesen haer dese ghekrulde slanghen.
(155) Aerselen sie ick hier de Zuyder Zee vervaert;
En uyt verbaestheyt vliên zijn golven achterwaert,
Beghevende de strandt, al waer ick ben verresen.
Oft soud mijn achtbaerheyt dacht ick verwelleckt wesen?
En ghy verkeert Bedroch, en moedwillich Gheweldt
(160) Een eersleep die my staech met siel en sin verseldt,
[fol. B2v]
En nu kort volghen moest, soo ghy my oyt verselden.
Waer blijfdy?

Gheweldt. Twist.

Gheweldt. Wacht u voor verlaeter my te schelden.
Verwijt my slappen moet nocht traecheyts ongherucht.
Uyt boosheyts lendenen is noyt ghesproten vrucht
(165) Die soo veel harde moeyt’, en arbeyds heeft verswolghen,
Nocht ander soon soo fors, soo dapper, soo verbolghen.
In ’t Oorloch treede’ ick staech aen Mars zijn rechter zy
En nerghens houdt hy ’t lijf verseeckert sonder my.
’Kheb niet vergheefs ghedoocht dat my de God der voncken
(170) In’t ruwe stael van hooft tot voeten heeft bekloncken;
En naghelvast aen ’t lijf dit knarssende gheseet
Met kraft ghedwonghen, dat van riem noch gesp en weet:
Maer om dat ick my ’tontwapenen t’gheenen tyen
Gheswooren heb by d’Heylicheên der Raseryen.
(175) Dus gae, dus stae, dus waeck, dus slaep ick, nimmer uyt
Het yser bars, en bruyck het Harnas als mijn huyt.
Dit swaerdt is m’inde vuyst ghesmeedt; naaktarmde reusen
Op aenbeeldt, souden’t met gheen logghe mookers kneusen.
Mijn suster volcht met vlijt; en kan niet wesen veer.
Twist. (180) Bedroch komt voor den dach.

Twist. Bedroch. Gheweldt

Bedroch. Gheen ding en haet ick meer.
Twist. In dicke duysternis en wordt gheen Eer verkreghen.
Bedroch. Die jaech ick niet. Twist. Noch ooc geen aensien. Bedroch. Dats my teghen.
Twist. Lust valsheyt u alleen? Bedroch. daer ist. Twist. komt even graech.
Bedroch. In’t duyster tiertse best. Twist. s’is aldergrootst by daech.
Bedroch. (185) Met weynich proncx en is het licht soo niet te mompen.
Twist. Uw voorschoot is soo schoon. Bedroch. Dat net is voor de plompen.
Twist. Blancketselkorst beveynst u aensicht om end’ om.
Bedroch. Blancketsel liecht te blaeuw, want dat ick my vermom.
Mijn Sluyer, en het kap noch wat verschickt zijn moesten.
Gheweldt. (190) Onsalighe Goddin, wat neemdy te verwoesten
[fol. B3r]
Voor bloeyend rijck, ’twelck sloopt vermast van weeld’ en schat?
Oft uyt te royen voor vermoghen groote stadt?
Oft voor Doorluchtich Huys en stamme te vernielen?
Werwaerts hebdy ’t gemunt? Bedroch. Wy volgen op uw hielen.
(195) Myn sinnen zyn, o al t’onderbrenghende Twist,
Ghescharpt tot uwen dienst op duysentderley list,
En valsheyt wayfelooch; al wat ’er in ’t vermoghen
Van blinde laeghen is, en van verbloemde loghen,
Van arghe schallickheyt, van dubbeltongsheyt stouwt,
(200) Van haetlyck vainsen, van deurtraptheyt meenichvouwt,
Van nydighe’ achterklap; al wat, met slimme treecken,
Verradery vervloeckt is machtich te besteecken;
Wat met meyneedicheyt die Godt vergheeten pry
Is door te dryven; laet dat komen aen op my.
(205) En zyt gherust, heb ick de Griecken konnen leeren,
De Goôn te roepen om een dackschaer, met haer sweeren;
Te leyden om den tuyn, de kindren door het spel,
De mannen door den eedt; en met het vossevel
Behendich aenghenaeyt, te stoppen en vervanghen
(210) Al waer de leeuwenhuyt niet toe en mochte langhen:
Heb ick het Roomsche volck, nasaeten van dat vry,
Oprecht en preusch gheslacht (’t welck tot verradery
Te vroom, nauw anders streed als onder vliênde vlagghen)
Doen keeren tot vergif, en tot bedeckte dagghen:
(215) Heb ick den Helschen Jood bewaerder van de bus,
Zyn Meester en zyn Godt doen levren door een kus:
Ick sal wel strecken nu een dochter van de boosheyt.
Twist. Aen werck ick helpen sal u vernuftighe loosheyt:
En u schendsiecken arm aen oeff’ning te ghelyck.
Gheweldt. (220) ’T zy ghy ghegrepen aen wilt hebben ’t Fransche ryck;
Tusschen Garrone’ en Loyr de borgherschap ontuyen;
De Seyne krom van loop, teghen de Rosne’ opruyen;
Oft witte’ en roode Roos verhitten in’t gheschil,
En stoppen toe, den Tems, met lycken zynen kil;
[fol. B3v]
(225) Oft Duytslandt schudden, dat de Vorsten haer versetten
Teghen de Steden op haer vryheyt trots; oft wetten
Den Portugeeschen haet teghen den Castiljaen;
Oft in het averouwdt Italien klaeuwen slaen,
En ryten het van een, door’t doodelijck krackeelen
(230) Van Guelf, en Gibelin de schaedelijcke deelen:
Oft dat u lust den Turck teghen den Tartar rap;
Teghen den Mameluck der Persen ridderschap;
Den geelen Indiaen teghen het rijck van Chine;
Den schenstraet Arabees teghen den Abissine;
(235) Teghen den Christen kloeck des Moors verbolghen krop;
Strandt teghen Strandt, Zee teghen Zee te maecken op;
De Koninghen vol prachts, Hertoghen grof van haven,
Te doen in haer bederf, met arren moede draven;
’tAertrijck in vier en vlam te stellen; en in roer
(240) Weerspannich overeyndt ’s ontsetten werelts vloer:
Mijn handt en wederstaen noch waepenen, noch wallen;
S’is reedt, gheeft als ghy wilt teecken om aen te vallen.
Mijn spieren joocken. Bedroch. Ick van grooten yver swoech.
Gheweldt. Waer leyd de tocht? Twist. Ghy zijt voor dees tijd ver genoech.
(245) Legt krachten ghy te kost, ghy konst en listicheden,
Aen ’t plaeghen van dit Volck, op Aedel, Graef, en Steden
Uw raeserye veldt, gaet haer, met loose grondt
En gladde stricken aen; en brengt met helsche vondt
De voorsichtichste by. bedreyt haer de ghedachten;
(250) Dat zij niet weeten waer vertrouwen, waer haer wachten,
Door al te scheeven gang verbijstert in het spoor.
Houwt mijn voetstappen warm, ick treed’ u moedich voor.
’Thans sullen haer oock by koomen de Krijch moordaedich,
De leedtkauwende wraeck, de wreetheyt onghenadich,
(255) De rouwe roodooch, en den honger slytevlees
Met haeren quaeden raedt, de verweloose vrees
Met archvermoên haer naeste bloedt, den armoe smaelijck,
De kortademde moeyt, de doodt van opsicht laelijck.
[fol. B4r]
Elck schricklijker om sien als ander, met een swerm
(260) Van sorghen knaeghende’ en te machtich alle scherm.
Scheuren en schenden sullen zij, rooven en rucken
Vellen, en villen elck om strijdt, scheeren en plucken
’Tbetoverde gheslacht. Bedroch. Voochdesse treedt voorheen.
Gheweldt. Wy volghen onvermoeyt met evenwyde schreên.

Rey van Amstellandsche Joffrên.

(265) Wie sal in Prinssen dienst voortaen
Sich quyten vroom, oprecht, en heylich?
De beste ’t booste loon ontfaên,
En nerghens is de trouwe veylich.
Den Heere van Velsen in vreemden landt
(270) Lach onder onbekende daecken,
Als nyver, en nechtich, en trouw ghesant;
En dreef des Graefs van Hollandt saecken.
Om ’t voordeel zijns Landtsheeren, liet
Hy ’t soete slaepen alle nachten;
(275) Zijn nieuwe bruydt en had hy’er niet,
Die hem zijn sorghen kon versachten.
Hoe luttel vermoed hy, dat ouwden haet
Hem had soo verre doen versenden,
En middeler tijdt, met oevelen raedt,
(280) De Graef zijn eere socht te schenden?
O saet des Roomschen Konincx waerdt,
Wat oorsaeck had uw onbesweecken
En moedich hart van eelder aerdt,
Met soo verwoeden brandt ontsteecken?
(285) Dat was een antwoort alte straf
En quaelijck op zijn hoofs behouwen,
Dat d’altevrijpostighe ridder gaf,
Doen ghy hem verchd’ uw boel te trouwen.
[fol. B4v]
Dat ick (Godt lyd het nimmermeer)
(290) Zy teghen die schand opghewassen;
Sprack Geeraert van Velsen tot zyn Landtsheer,
Uw slete schoen myn voet niet passen.
De Graef verbeet zyn leedt, tot dat
Men d’adelycke Maechdt van Woerden,
(295) In staetlyck selschap, uyt haer stadt,
Voor Vrouw op ’t Huys te Velsen voerden.
Doen raeckte, door verspeeten smart,
De Vorstelycke Boel aen ’t rasen;
En heeft het smoockend vier, in ’t hart,
(300) Weer door zyn ooren, opgheblasen.
Hoe selden sal, in Minnes gloedt,
Smeeckende mondt haer bede missen?
En ghy Hovaerd, en Overmoedt,
Hoe kundy ’s menschen bloedt ophissen?
(305) De Grave reed na ’tSlotelijn
Dat in’t gheboomt verschuylt zyn kruynen;
Daer Hollandt op zyn smalst mach zijn,
En krimpt voor ’t stuyven vande Duynen.
De Duynen die by verwaeyt onweêr,
(310) Met grondt met al de vruchten snoepen,
Als de Noordzee en Wijckermeer
Elck met oneven keel beroepen.
Vrouw Machtelt staeckte’ haer naeldwerck knap,
Als zy de tyding heeft vernomen,
(315) En daelde vande wenteltrap,
Om haer Landtsheer te moet te komen.
Nieuws van uw Man, myn Nicht, seyd hy
Niet lang ghy spaenen sult uw Minne;
Leydt my daer ’tis om spreecken vry.
(320) Zy gaet, hy volcht ter kamer inne.
Mits dat de grendel gaf een kras,
Hoe seer ontsetten al haer leden?
[fol. C1r]
De Graeve werd ghewaer wel ras,
Dat woorden daer gheen proef en deden.
(325) Zy riep soo luyd kracht, en gheweldt;
Wat maeckt ghy mijn edele Landesheere?
Waer daer een man op my ghestelt,
Ghy soudt hem met uw swaerdt af keeren.
Hoe zy meer riep, en kermd’, en badt,
(330) Hoe dat hy dwong en drieschte grover;
Tot dat de’ Heylloose lust was sat,
En gaf zyn hart den wroeghinghe’ over.
Nu, ducht ick, brouwt de wraeck versteurt
Den gantschen Lande quaedt met hoopen:
(335) O Godt wat d’Overheydt verbeurt
d’Onnoosele’ al te dier bekoopen!

TWEEDE BEDRIIF.

Geeraerdt van Velsen. Schildknaep.

G. v. Vel. MYn paerdt staet by de brug vast aen de teughelsnoeren;
Men doe ’t terstondt gherack met havenen ende voêren,
Eer het de kouwd bevang. Schildk. Met blydschap ick aenschouw
(340) U wederkomst myn Heer, hoe ist vergaen? G. v. Vels. De wouw
Plach eens de schrick te zyn van kieckens mack en duyven.
Ghekeert’ ist, en hy self benaghelt inde kluyven
Van moedigher gediert. Schildknaep. Wat, is de Graef in ’t net?
G. v. Vel. Hy is ghevanghen; en sal hier haest wesen, met
(345) De schaer van Edelliên en Heeren bondtghenooten,
Hem voerend’ ordentlijck; ick koom voor uyt ghestooten
Met volle ren, om dees gheschiedenis bewust
Te maecken, aen mijn Vrouw. Waer is zy? Schildk. S’is te rust.
G. v. Vel. Ick gae ter kamerwaert. Ontwaeckt mijn uytverkoren.

Geeraerdt van Velsen. Machtelt van Velsen.

M. v. Vel. (350) Oyme. Wie weckt my? o mijn Heere wel gheboren,
[fol. C1v]
Myn Troost zyt welkoom. Maer, dus inde naere nacht
Myn trouwen Bruydegoom, en waerdy niet verwacht.
Wat komdy met ghevaer, door duysternis ghereden?
G. v. Vel. En ghy wat weygherdy, mijn lief, uw waerde leeden
(355) De sachtheyt vanden bedde’, en rust dus inde stoel?
M. v. Vel. Ach wat kan maecken meer dat ick uw af zijn voel,
Als ’t bedde? ach wat meer doen naer u byzijn haecken
Met smart, als ’t bedde? wat kan meer indachtich maecken
My mynen droeven val, als’t bedde sonder u?
G. v. Vel. (360) Verandert is het met den Vrouwenschender nu:
Ghevanghen is hy die te dwinghen plach voor desen.
M. v. Vel. Van hoe veel quaets, helaes sal ick al oorsaeck wesen!
G. v. Vel. Misschien oock van veel goedts: indien de Prinssen prat
Haer spieg’len willen maer, zij moghen leeren, dat
(365) Niemant het recht ontwast. Die schrick van ondersaeten
Die onlancx hield voor spel, te hoonen bey de staeten
Adel en Borghery; met smaedich onbescheydt,
Te terghen ’s Ridderschaps waerdy en achtbaerheydt;
Is een ghevanghen man. De Dwinghelandt nu leere,
(370) Wien hy onsuyver heeft verreuckeloost zijn eere.
Doet u ter venster; en versaet met wraeck den gheest.
Hy komt terstond. M. v. Vel. Ach, wraeck geen schennis en geneest!
G. v. Vel. Men sal hem dat hy proef, wat leedt is, leedt toe dryven.
M. v. Vel. Ach nimmer moet ghy in leedt doen zijn meester blyven.
G. v. Vel. (375) De smaeck van’t leedt sal hem doen leedtdoens lust vergaen.
M. v. Vel. Dat hoord ick liefst, dan ick sach zijn ellenden aen.
G. v. Vel. Goedt is die ’t quaedt verdraecht, en weldaedt weet te loonen.
Maer, wie met danck, en wraeck van beyds sich dapper toonen
Kan vriendt en vyandt, leeft doorluchtich en vermaerdt.
M. v. Vel. (380) ’tDoorluchtich leven zy my nimmer soo veel waerdt.
G. v. Vel. Tijdt is het, vindy’t goedt om vensterwaert te pooghen.
M. v. Vel. Ach! neen gheen grooter schrick en weet ick voor mijn ooghen;
Die, om hem noyt ghehadt te hebben in’t ghesicht,
Soo gaeren souden, (laas!) verwenschen’t lieve licht,
[fol. C2r]
(385) Kunnen, in gheenen schijn, hem aensien met vernoeghen.
G. v. Vel. Luyster, ick hoor ghewach en gae my derwaerts voeghen.
M. v. Vel. Godt gheve dat ghy u ten besten moocht beraên.

Geeraerdt van Velsen. Graeve Floris. Gijsbert van Amstel.
Harman van Woerden.

H. v. Wo. Uw, hooghe spronghen zijn, Heer meester, nu ghedaen.
Ghy sult nae desen tijdt, der voeren niet meer dryven:
(390) In onser hand’ ist, u te spaeren of t’ontlyven.
G. v. Vel. ’tIs daer ghekoomen toe dat ghy vervloecken sult
En uyr en stondt, doen wierd verdicht de valsche schuldt,
Teghen mijn broeder vroom; en’t trouwloos lack gheweven
’tWelck ghy hem op den hals deed werpen, om, nae’t leven
(395) Hem smaedelijck ontrooft, uw klaeuwen klem van bloedt,
Met holle giericheyt, te slaen in ’t wettich goet:
Verrader eerloos, streep, en schandtvleck aller grooten.
G. v. Am. Onsalich Prins, hoe ver heeft moedwil u verstooten
Van d’edel gloory, daer ghy toe gheroepen waert,
(400) Door hoochgheboorenheydt, en door den vroomen aerdt
En’t Vorstelijck gheluck van staetlijcke’ overouwderen:
Die tot pylaeren van ’s Lands welvaert uwe schouwderen
Verkooren hadden: en u inder handt ghebreydt
Den erffelijcken toom, om, met rechtvaerdicheydt,
(405) Te stieren volcken trots: die tot verheven troone
U hadden opghevoerdt; van waer uw deuchd ten toone
Mocht, (nevens ’t loon beset in een vernoechd ghemoedt)
Van yder zijn aenschouwt, en loffelijck begroedt.
Belooninghen dus hooch hebbense niet vermooghen
(410) Dy ’t hart te trecken, nocht gheneegentheyt ghebooghen
Tot weldoen, door het welck soo talleloosen tal
Bedeeghen soude zijn, en vry van ongheval?
In steede van uw Graeflijck hulsel te verlaeden,
Met dese perlen, soo minlockende cieraeden,
(415) Hebt ghy u selven (laes!) een vuylen hoedt besmet
Met ongherechticheydt, op’t reuckloos hoofdt gheset,
[fol. C2v]
Verdoemende de gheen dien vry sprack u ghewisse.
Maer wie daer op den mondt klopt het ghetuyghenisse,
Zijns eyghenen ghemoedts, verdelght, met onbescheydt,
(420) Het leven vande ziel, dat is de reedlijckheydt.
O gruwel, Eelmans eer te doôn met valsche schulden!
H. v. Wo. ’Ten bleef daer by niet. Velsen. Dat heb ick verdient met dulden,
Men passe’ het den Tyran. Wie door gheen vreese swicht
Maer dapper is van deuchdt, hy op zyn hoornen licht:
(425) En wie dat lijdsaem ’t juck ontfangt met heelen lyve,
Daer ist laed op, laed op, tot hy daer onder blyve.
Maer oft ghy my al aensaecht voor soo slap van moedt,
Verrader, dacht ghy niet dat yemandt van mijn bloedt
In hoogher eer verweent, en ridderlijcke maeghen,
(430) Die haer in duystre’ en licht ghewoon zijn preusch te draeghen,
Dat yemandt van myn grootte’ en edle swaghery
Den Lande deur ontsien, dat yemandt van dit vry
En vranck Hollandsche volck zijn dagghe soud’ ontblooten
Om, door zyn eighen borst oock, dy in’t hart te stooten;
(435) Tot lossing van dit allerwaertste Vaderlandt,
En wraecke vande God, en Eervergheten schandt,
Die van uw moedwil heeft mijn Eerbre Vrouw gheleeden?
H. v. Wo. Daer toe gheboren wy, dat uwer dartelheden
Verwaende woesticheydt, die veel te weeldrich klom,
(440) Met onse Naem, en Haef na lust soud springhen om?
Dat wy in dienstbaerheydt verbluffet souden teelen
Voor beulen onse soons, ons dochters voor bordeelen?
W’en zyn vande’ Helden vroom en braeve stammen, die’t
Noyt vaylich was te smaên, die bastaertspruyten niet.
(445) En dat het Naeneef zy, Godt gheve’ het t’gheenen stonde.
Nu treckt den Dwingheland den Handtschoen uyt den monde:
Wat wil hy seggen? Amstel. Welcke’ uytvluchten dicht uw geest?
G. Floris. Ghy Heeren ben ick niet uw wettich Vorst? Woerden. gheweest.
G. v. Vel. Ghy waert het, alsoo lang ghy eer en eedt betrachte:
(450) Doen die versturven in uw goddeloos ghedachte,
[fol. C3r]
Verstorf aen ons de staf des Vorstelijcken hands.
G. v. Am. Aen ons, die Leden zyn der Staeten deses Lands,
Dien ghy’t voorneemste der voorwaerden hebt ghebroocken
De welcke waeren op uw Huldinghe besproocken.
(455) Ghy swoert met daeghing Gods, en by ghestaefden eed,
Dat ghy dit vrye volck, in oorloch en in vreed,
Trouwlijck berechten soudt en vroomelijck beweyren;
Eer dat het Graeflijck gouwdt ghenaecken mocht uw heyren.
Daer zydy op ghehuldt; en is uw toegheseydt
(460) By eede wederom, daer op, ghehoorsaemheydt:
’Twelck doen ghy maeckte los, los wierden d’ondersaeten.
G. Floris. Soo stelt my dan te recht voor ’tlichaem vande Staeten.
’Tgheen my mijn Kransse gaf, dat oordeel van mijn krans.
G. v. Vel. De minste van het volck is Halsheer des tyrans.
H. v. Wo. (465) Des rechts uytroyer is onwaerdich’s rechts weldaden.
G. Floris. Uw Broeder is ghedoemt by wettich Hof, en Raeden.
G. v. Am. Wettich ghekooren, maer wel wetteloos van stem.
G. Floris. Zy streecken ’t vonnis. Velsen. uyt ghy voerd’ het teghens hem.
G. Floris. Ist recht vervalscht, zy deên’t: verhaelt het op haer alle.
G. v. Am. (470) Dat’s eerst de schelm, wien schiedt het schelmstuck te ghevalle.
G. v. Vel. Welcke’ onbeschaemtheydt? dart ghy Vrouwenschender snoodt
Ontschuldigingh bereên? G. Floris. Mijn leven, en mijn doodt
Zijn Heeren in uw macht, en wildy my ghebieden
Te swyghen, ’k weet ick moet ghehoorsaem zyn u lieden.
(475) Indien ghy my ghebiedt te spreecken, ick beken
Dat ick ghevallen, en niet sonder schuldt en ben.
Oordeelt het ghy hoe ver die schuldt moet zijn ghetrocken.
Dit darr’ ick bidden, dat ghy niet en laet verrocken
Uw reedlijckheydt, door tocht en hevicheydt van moe.
H. v. Wo. (480) Het gheene dat ghy wilt dat nu een ander doe,
Stont te betrachten dy, doen ghy uw korselheden
Door een vrypostich woordt en gulhartighe reden
Gheraeckt aen’t hollen, smeet den toom los inden neck;
Daer zy niet waeren self dan veel te hardt van beck.
[fol. C3v]
G. Floris. (485) My leert mijn schae mijn feyl, u leer zy niet te feylen.
G. v. Vel. Bevaeren loodsman, sal ons uwe sorghe peylen
Te vooren onse Zee? van waer dit hart soo goedt?
G. Floris. Ick acht dat wijsheyt nut aen vriend en vyandt doet,
Des wensch dats’ u versel: al hadse my verlaeten
(490) Doen ick in mijn ghemoedt verbolghen boven maeten,
Besloot te doen den stap, die my aen’t glissen bracht.
Laet werden yet verschoont mijn misslach onbedacht
Van d’uytsteeckende plaets daer ick op was gheseeten:
En wilt gheen Vorst zijn ruymt, naer all’mans deunheyt meeten.
H. v. Wo. (495) Wat ruymt? De woesticheyt van uwe lusten boos,
En moedwil? Aemstel. Wettich Vorst en was noyt wetteloos.
Hoewel hy, sonder het ghemeene best te steuren,
Mach onghehouden, jae moet wesen in veel keuren,
Voor welcke ’t vollick heeft te buyghen met gheduldt;
(500) Want wetten stelt altijdts de gheen die wettich huldt:
Te weeten ’t eyndt, waer toe hy yemandt gaet verheffen.
Dat is op dat die’t volck in deuchdt soud overtreffen;
Met meerder wijsheydt, goedt bejaeghen, quaedt verhoên,
En stieren’t alterecht, dan de ghemeent soud doen.
(505) Dees wet verknoopt den Prins, oock binden hem de wetten
Die ons den Hemel gaf; en de Natuyre setten
Met diepe letters deed, in’t reedelijck verstant.
Dees moet hy volghen: al waert maer ten spieghel. want
Den ondersaet is op de wet ghewendt te luyeren,
(510) Maer yder soeckt den Vorst, zijn wandel na te kuyeren:
Gheoorloft achtmen’t gheen dat hy ghebooden heeft:
Maer eerlijck eerst en schoon, het gheen dat hy beleeft.
H. v. Wo. Den harder als hy dwaeldt met reuckeloose beenen
Beslommert sich en’t vee, in moerachtighe veenen.
G. Floris. (515) Wat eyscht ghy, voor de schuldt, dat ick tot beet’ring doe?
G. v. Vel. Uw leven, staet en bloedt zijn te ghering daer toe.
H. v. Wo. Dit is het voordeel vande grootste schelmeryen,
Dat nimmer na verdienst de straf haer kan doen lyen;
[fol. C4r]
En altijdt d’arme wraeck vindt haer verhael te kleen.
G. Floris. (520) Heeft dien zijn misdaedt rouwt, dan niet ghenoech gheleên?
G. v. Am. Ghenoech voor hem; maer niet tot beternis van andren
H. v. Wo. Leydt ghylie binnen t’saem den queller der Holland’ren;
Ick gae de ronde doen, en selve nemen acht
Hoe brug en poort versorcht, en toorens zijn bewacht.
(525) Verseeckert hem terwijl, ick sal my herwaert spoeyen.
G. v. Vel. Waer is mijn Schildknaep? brengt hier ysers om te boeyen,
Men kan bewaeren den verrader niet te vast.
G. v. Am. Den Schildknaep is daer al. Velsen. Daer dient wel op ghepast.

Eendracht. Trouw. Onnooselheyt.

Eendracht. Mijn heuchelijcke troost, o lieve ghesellinnen;
(530) Ghy die met suyver snoer, ghewent zijt op te winnen
Uw vlechten silververw ghebleeckt van menigh’ eeuw,
En met den sluyer wit ophuyft dit hayl’ghe sneeuw;
Wiens loffenisse noyt quetsuyren leed oft breucken;
Die nocht van lief, noch oock van leedt uw woordt laet kreucken;
(535) Te’eenvouwdich om te doen’t ghelaet, met schallickheydt,
Ia segghen tot het gheen daart harte neen toeseydt;
Wel grootmoedighe Trouw. En ghy, dien, t’allen tyden,
Ondrachelijcker valt het letten dan het lyden,
Voldoend’ Onnooselheyt. ghy siet om heind en veer
(540) Wat nemen, in dit landt, de saacken voor een keer.
De Twist met grooter feest ontfaên, is heel aen’t woeden,
Zy heeft doen barsten uyt d’onsteeckene ghemoeden
Der eedellinghen trots; en niet een groote stadt,
Oft daer en heeft het gift haers adems op ghevat;
(545) Den besten leden sit de smet diep in ’t ghebeente,
En loopt gheweldelijck voort onder de ghemeente,
Die morrend t’saemen rot. t’Aerdtrijck, dat ick betree,
Roept oorloch oorloch, en ontseydt mijn soolen vree:
Des ick mijn hielen licht, beslooten te vertrecken
(550) Vanden ghevloeckten grondt, om ’s Hemels held’re plecken
[fol. C4v]
Te winnen; en van daer een volleck te bespiên,
Wiens open arm my troont, en my, te jonnen dien.
Trouw. Ghy die de Staeten sticht, en spoedich doet bedyen;
Die zijt der Steden hayl, en gheest der burgheryen,
(555) Der Volcken vaylicheyt, der Koninckrijcken kracht;
Goddin des Landtbestiers, o wereltwyse’ Eendracht:
Waer ghy bevochten wordt ontseydmen ons ten stryde;
Wy missen al te noodt de luwt van uwer zyde.
Onnoosel. Grootmoghende Vorstin, ’t vernielende Gheweldt
(560) En’t eereloos Bedroch zijn meesters van dit veldt.
Reyst ghy, wy reysen mede’, en zyn van hier verbannen.
Eendracht. Aensienelyck ghesticht des Hemels wyd ghespannen,
Die buyten zyt omheynt met muyr van diamant
Ghedopt met levend goudt; en binnen d’heldre want,
(565) Met Son, by Son verciert, aen d’hooghe welfsels keurich;
Deurvrolyckt met den galm van liefdes aedem geurich,
Die d’aldergoedichst is der krachtelheden schoon.
Uw armen opent ons, o gloryrycken throon
Des Alderhoochsten, voor wien alle schepsels knielen:
(570) Der sael’ghen weeldich huys, en burch der vromer zielen:
Ontfangt, ontfangt, o ghy heerlycken Tempel groot,
Ons uw poortressen ouwdt in uw gherusten schoot.

Rey van Hemellieden. Eendracht. Trouw. Onnooselheyt.

Rey van He. O Heylighe Drietal wellekom,
Die’t wereltlyck beswaeren,
(575) Komt ontvaeren:
En hebt den wech ghekooren, om
Met ons volnoechde schaeren,
Te vergaeren.
Op opwaerts stycht, al hoogher, tot
(580) In dit verheven blinckend slot
Vervult door alle leeden,
Met weeld’ en wel te vreeden,
[fol. D1r]
Vrolijckheden.
Eendracht. Ghelucksaelighe reyen,
(585) Die ’s Hemels vloer beswiert met suyvre voeten,
Daer ongeneucht met schreyen
Haer selven wars, aen niemant kan ghemoeten:
Noch wrevelheydt,
Met prickend’ leydt;
(590) De vensters darf ghenaecken;
Noch nestelt ’t saeghen,
Nocht sorghe met haer knaeghen,
Aende daecken.
Rey van He. Sweeft in, sweeft in, ghy zijt verwacht
(595) In d’hoochverdiepte saelen
Vry van quaelen;
En als’t ondanckbaer aertsch gheslacht
U quaelyck sal onthaelen,
In haer daelen,
(600) Soo sullen u, o landliên mijn,
Dees vaederlycke poorten zijn
Gheslooten t’gheenen tyen.
Sweeft in, en wilt u vlyen,
Tot verblyen.

Rey van Aemstellandsche Jofferen.

(605) O Rome rijck van roem, o dochter ’s hoochghemelden
Grootmoedicheyts, van soo kloeck opgheschooten leên;
Vruchtbaere Moeder der ouwling vergooder helden,
Die zijn door deuchdes kerck ten eerslot inghetreên!
Die inde wolcken hebt eertijdts u stoel verheven;
(610) En’t hooft te kroonen met blinckende starren plaecht;
En met de necken trots des aertrijcks opgheheven,
En’s t’onderbrachten Zees, uw voeten hebt gheschraecht.
Ghy die hebt uytghestreckt u armen kloeck ter daede,
[fol. D1v]
Daer selden te vergheefs het gladde staal aan blonck,
(615) Van’t rooseroodt prieel der gulden Daegheraede,
Tot ’s laeten avonds scheemervallighe spelonck;
Godin ghebeden aen van allerleye standen;
Ontsichbre tuchtichster der Koninghen vol prachts;
Voochdes der Volcken; schrick der feller Dwinghelanden;
(620) Heyl, en bevreedichster des menschlijcken gheslachts.
Nu zydy immers meer niet, dan een onbegraven
Ghebalsemt lijck, verselschapt met bestoven kleên,
Beraechde Croonen, opghehanghen Scepterstaven,
En waepens uytghedient, en swaarden afghestreên.
(625) Dan peynse niemandt dat hy sal te boven raecken
De mooghentheydt des lucx; oft trouwe’ haer wayflen yet:
Haer speelkindt, daer zy lang in minnen om te blaecken
En op verslinghert scheen, ten laetsten zy verliet.
Sich niemandt en beloof dan, eenich ding ter hoede
(630) Te brenghen, teghens quets van droeve sterflijckheydt;
Door sorghen kommersieck, oft stortinghe van bloede,
Oft staedich sloven van besweeten arrebeydt:
’t Zy dat hy onderstaat de Volcken t’haeren besten
Te stichten burgherlijck door wetten wijs; oft tracht
(635) Voor eyndeloosen tijdt, Adel en eer te vesten,
In zijn doorluchtich huys, oft Vorstelijck gheslacht;
Oft dat hy besich wroedt om schatten, te versaemen,
Voor zijn naeneeven dwaas, soo verre boven maat,
Dat zy in ’t darde lidt haer zynes sullen schaemen,
(640) En dichten ouwders valsch van heerelijcker staat.
Ghestellet zijn al t’onverwickelijcke paelen
Den aartschen grootheên, van den noodt onwinnelijck.
Die parst ten gronde ’tswaar, en dwingt het hooch te daelen:
Die doemt het murwe fruyt ten pluyck, het ryp ten slijck.
(645) Der saacken beurten, en der Staeten wissellinghen
Roert om haer handt gheswind en nimmer woelens sat.
Dees heeft ten laatsten u, o Rome grootst der dinghen,
[fol. D2r]
Door onontworstelbaere stormen afghemat.
Och had zy konnen oock de boose lusten breecken
(650) Daer uwer Koninghen gheslacht is toeghewendt!
En had doch Brutus, met het loffelycke wreecken,
Omsiende vreese den naekoomers ingheprendt!
Soo souden nu ter tydt de vreese wy ontbeeren,
Die ons beleeghert heeft met anxten en verdriet.
(655) Maer, laes! het lichte luck noch trouwe wraack verleeren
Der grooten kinderen haer woeste moedwil niet.
Nu is ’sLands rust ghesteurt, de swaerden uyt de scheeden.
Ghy Helden hoochghemoedt, ghy Burghers trots, besiet
Erlegt in u ghedacht, besint, eer verder treeden,
(660) Aen welcken gruw’len ghy der poorten sleutels biedt.
Keert buyten, buyten keert dat beest ontstelt van harssen
Den goddeloosen Krijch: en bouwt hem gheenen brug,
Dien’t met bebloeden beck in ’t yser lust te knarssen.
Men kan wel nauwlijcx, doch men kan nu noch te rug.
(665) Maar t’hans als’t al vervuldt sal zijn met schrick en duchten,
Door’t overromplen en verwoesten van het landt,
Der schuyren droeve smoock, en het verbaesde vluchten
Der huysliên opghejaecht, der slooten lichten brandt;
Sal yder achten, dat zyne’ is de grootste schaede,
(670) En zijn de beste kans, in’t wrockighe ghemoedt;
En luchtich oopen doen zijn ooren tot het quaede,
En niemandt luystr’en nae verdrach oft vreedes goedt.

DERDE BEDRIIF.

Harman van Woerden. Geeraerdt van Velsen.
Gijsbert van Aemstel.

H. v. Wo. Ick koom het inder ijl daar alles deur ghevlooghen.
De poort is wel bewaart; de brugghen opghetooghen;
(675) Op elcken tooren is een schildwacht uytgheset;
Het wachthuys vol kryoels; een yder rustich, met
[fol. D2v]
De waepens byder handt; en niemandt suf van allen:
Verseeckert houd ick ons voor schielijck overvallen:
Ten zy selfs ’s Hemels haet ten oorloch ons ontseg.
G. v. Vel. (680) ’Ten is de meening niet te wachten na beleg.
Maer, om bequaemelijck de saacke te voltrecken,
Vereyscht den tijdt, dat wy’t verborghen nu ontdecken,
Aen neef van Aemstel, als een treffelijck medelidt
Van ons verbintenis. Aemstel. wat’s dat verborgens? Woerden. dit.
Van al die’t vaederlandt ghetrouwe liefd toe draeghen,
De gulden vryheyt, en gherechticheyt naejaghen,
Ick wel gheen aenstoot vrees, zy prysen ons verdrach:
Maer op haer hulp men oock sich niet verlaeten mach.
In quaeden saecken wert den hevighe bedryver,
(690) Met haesten aenghevoert, van zijn verblinden yver:
Gherechtighe’ aenslach sloert, onder beleydt, en raedt
Des juysten redens, die nauw uyt haer tredt en gaet.
Soo sullen zy: des waer daer op te wachten, doolen.
D’onkundighe ghemeent heeft d’ooghen inde soolen;
(695) En blindeling verkiest, en blindeling versmijt;
En vaeck vive ma mort, meure ma vie krijt.
Des vaylich nerghens wy in’t landt zijn vande Graeve.
G. v. Am. Hoe dan doch toe? Velsen. De Vorst die onder zynen stave,
’t Ghehoorsaem Eng’landt buycht, en heeft in zyner macht
(700) De kindren effen rijp te scheyden, van gheslacht
En ouwders eeuwelijck (hoe seer het oock doorsnyde
Haer overhangend hart) en prestense ten stryde,
Met booghen handich tay, en flitschen scharp van dop:
’t Zy dat hy drieghe met beschreylijck oorloch, op
(705) Te koomen den Franchoys, wiens speer hy niet laet roesten;
Oft met verslinnende’ heyrtocht Schotlandt te verwoesten;
Oft te versteuren, met het yser blanck en ’t vier,
In zyne nachten lang, den ongastvryen Yer:
Dees heeft hem vast ghemaeckt by schriften, en by spraecke
(710) Van eeden dier, ghelooft te’ handthaven onse saecke.
[fol. D3r]
Des den verraeder hem te geven inde handt
Wy hebben, ons in zijn bescherming ende landt.
H. v. Wo. Daer is des Graeven soon de Prince Ian met naemen,
Dien d’eer ghebeurt is van in echte te versamen
(715) Met ’s Konincx dochter; dees als vande rechte struyck,
Een onbesproocken spruyt, salmen naer ouwdt ghebruyck,
Doen sweeren’t onderhouwt van alle vryicheden,
Die’t land oyt had voorheen, oft hebben mocht met reden;
En soo bemoffelen zijn handen, dat hy’t spel,
(720) Door hoochmoed, echter ons niet weer in’t war en stel;
Maer heb eerbiedelijck d’Enghelsche Croon te vreesen.
En als hy sal ghehuldt op dese voorwaerd wesen,
Verheffen tot den naem zijns vaders. Desen vondt
Is d’eenighe’ uytcoomst die wy hebben, des terstond,
(725) (Want ons gheen ding soo quaet als sloffen is oft slepen)
Bestelt ons, neve, drie vande beseylste schepen.
Ghy kendt dees hoeck, ghelyck u volck de schipliên doet.
G. v. Am. Schepen? Ick ben ghescheept daer ick med’ over moet.
En vind my soo ver t’Zee met u verhaeste kielen,
(730) Dat ick, helaes! vergheefs nu omsie nae mijn hielen.
Maer weeldich Wtrecht, o Bisschoppelijcke stadt!
In ick noch binnen uw strijdbaere vestens sat;
Ick brachte den Tyran in handen niet den gheenen,
Die min het vaderlandt als eyghen wraecke meenen.
(735) De waerheyt is (ghelyck ick gheensins en beneen)
Dat ick in handeling en vruntschap ben ghetreên,
Op uw aenhouwden, met de Vorsten ons ghebuyren,
Eer datmen yets bestonde’; om binnen haere muyren
Uytvlucht te vinden, en eenighen toeverlaet
(740) Te weten, by al dien misluckt waer onsen raedt,
En aenslach vol ghevaers: die’k helpen heb beginnen,
Met goeden yver, om gheleghentheyt te winnen,
Tot het vergaederen der Staeten, ’t welck dus lang,
De schalcke Dwinghelandt door slimmer treecken gang,
[fol. D3v]
(745) Door dreyghen en ontsich, gheweeten heeft te weeren.
Maer toegang inden land t’oopenen vremden Heeren,
Om groote steeden met drieschende slooten vast
Te dwinghen; ’t platte landt parssen met overlast
Van knechten tuchteloos, en Overzeesche koppen;
(750) Met oorlochsvolck uytheemsch ons vestinghen te stoppen;
Te setten d’Eedlen van haer ampten; Borghers rijck
Van haer vryheeden oudt; Huysluyden op den dijck:
’t Was noyt mijn meening. Velsen. Wie kan ordentlijck verquicken
Een staat ter doodt toe kranck, en weêr in orden schicken,
(755) Als d’Opperoverheyt onordlijck wordt beliedt?
H. v. Wo. Dat konde d’eerste nocht de tweede Brutus niet.
Nocht die in’t vrouwenkleedt als mannelijck bevryder
Zijns Vaederlants hem droech. En waar’t dat het een yder
Soo nauw soud nemen als Epaminond en ghy;
(760) Doen Thebe’, en Hollandt nu, bleven in slaverny.
G. v. Vel. Dan waer het straffeloos de volcken te verslinnen.
G. v. Am. Onordens al ghenoech, laet orden eens beginnen.
H. v. Wo. Dat sal’t, wanneer de Graef sal zijn in ’s Konincx handt.
G. v. Am. Siet toe, siet toe, ghy scheept ’s Lands welvaart uyt het landt.
G. v. Vel. (765) Wie is dat? de Tyran, dien wy te samen vinghen?
G. v. Am.’s Lands hoocheyt ist, die ghy verraedt aen vremdelinghen.
G. v. Vel. Men set een billick Prins, in Dwinghelandt zijn stoel.
G. v. Am. Hoe lang doch billijck? tot dat hy sich meester voel?
H. v. Wo. Zijns levens heele loop doet hem voor goedt befaemen.
G. v. Am. (770) Het zy soo: wie wil borgh zijn voor zijn erfghenaemen?
G. v. Vel. Dat is te ver ghesorcht. In tusschen dach en raadt.
G. v. Am. Noyt sorchde’ hy ver ghenoech, die sorchde voor een staat.
H. v. Wo. Ghemeen’lijck komen voort de vroomen vande vroomen.
G. v. Am. En als die reghel mist dan is het omghekoomen.
G. v. Vel. (775) Men kan een Vorst zyn macht bepaelen by verdrach.
G. v. Am. Volvoert dat, als zyn vremdt krijchsvolck u overmach.
H. v. Wo. Wat middel soudt ghy dan goedt vinden te ghebruycken?
G. v. Am. Den Graaf, en Graaflijckheydt haer wiecken wel te fnuycken;
[fol. D4r]
Doch niet door vremdt gheweldt: maer nae voorouwders seên.
(780) Beschrijft de ridderschap, beschrijft de grote steên,
Daar d’opperheyt by staat: en laat die wederhaelen
De buytenspoorsche macht in d’ouwbesette paelen.
Ick waarschuw, noch ist tijdt, verblindt u niet de wraack.
H. v. Wo. En soo de Staeten haar niet kreunen onse saack?
G. v. Vel. (785) Oft soo zy, den Tyran ten dienst, ons teghen spannen?
G. v. Am. Wil ’t beste deel des volcx verheert zijn van Tyrannen
Het oordeel staat an haar: des dulden zy, elck een
Die dulde dan met haar, oft geev’ hem elders heen.
Want, stootmen dit om, ’t schuym van Burghers en van Boeren
(790) Sullen, ghelyck als ghy den Prins te land uytvoeren;
En soo zy ’t vinden goedt, met lasterlyck bedryf,
Hem tasten aen zijn croon, hem tasten aen zyn lyf.
Des soo gh’u niet en wacht hier verder in te moeyen;
Soo sullen eeuwelyck verspuwen en verfoeyen
(795) De tydtghenooten en naeneeven uwen naem.
En, oft ick’t met u stond, soo waer ’t noch onbequaem
Dus inder yle, volck en schepen toe te reeden.
H. v. Wo. Dewyl de saeck by u dus staet, ick ben te vreeden
Dat wy ons inde rust van dese nacht beraên.
G. v. Vel. (800) Soo ghy my overstemt, ick moet’er onder staen.
Maer sal doch nimmermeer hier blyven vaylich vinnen.
G. v. Am. Noyt isser heyl ghevolcht uyt raedt van bystre sinnen.
Ay reddet d’uwe’ en toont van reden wat meer blycx.
H. v. Wo. Goe nacht soon. Aemstel. Neef, goe nacht. Velsen. Ick wensche’ u desgelijcx.

Geeraerdt van Velsen. Machtelt van Velsen.

G. v. Vel. (805) ’t Was wel dat wy de grondt voor Aemstel eerst versweeghen,
Wy hadden anders hem niet in ’t verbondt ghekreghen.
’t Is quaat yet aen te slaan met nauw ghesette liên.
M. v. Vel. Myn Heere, zydy daar? wat quelt u? over wien
Is u misnoegen? G. v. Vels.’tschynt oft Aemstel soud beswycken.
M. v. Vel. (810) Hoe dat? Velsen. Hy nycht tot raadt die geensins vaylichlycken
[fol. D4v]
Te wercke zijn ghestelt, noch billijck wesen kan.
M. v. Vel. Wat doch? Geeraerdt. maer sachtelijck te’ hand’len den Tyran.
M. v. Vel. Indien een vrouw betaemt te segghen haer ghevoelen,
Soo bid ick laet den brandt van onse smart bekoelen,
(815) Soo veel, dat onse leedt, en de besondren haet,
Niet boven liefde van’t ghemeene best en gaet.
G. v. Vel. ’k Heb groot verlanghen na mijn Schildknaeps wederkeeren,
De welcke’ ick henen heb, om antwoordt te begheeren,
Dat d’uytcoomst vande saeck ontdecke naeckt en klaer,
(820) Nae Muyderberch gheschickt, aen Timon tooveraer.
Ick gis, hy is nu wel ten eynde zynen paede.
M. v. Vel. Wat quaeder raetsman, lief, daer ghy mee gaet te raede!
G. v. Vel. Wat sal ick maecken? een begheerte sonder maet,
My’t harte nimmermeer te snerpen af en laet,
(825) Om weten wat gheluck wy hebben te verbeyden.
’t Zy dat wy laeten ons van Aemstels sinne leyden;
Oft datmen’t aende gunst der winden hanghen sal;
’t Is rondom vol ghevaers en’t gelt my boven al.
M. v. Vel. Helaes! Geeraerdt. soo niet mijn troost, mijn siele, spaert u traenen.
(830) Van vaeck ick my en van vermoeytheydt voel vermaenen.
M. v. Vel.’t Is wonder dat u die bevinghen niet veel eer.
G. v. Vel. Treedt in. Machtelt. Ick volch, mijn lief treedt in en geeft u neer.

Schildknaep.

Myn leven hoord ick vaeck en meenichmael ten breesten
Van spoock ghewaeghen, en van toovery en gheesten:
(835) Maer ondervond noyt yet. doch ’t hooren en het sien
Van sulck bedrijf somwijl ghetuyghen kloecke liên,
En die niet zijn ghewoon de waerheyt te bemeuselen:
Des ick wel’t meeste deel, maer al niet houd voor beuselen.
Als ongheluck my parst, vind’ ick my heuchlijck som,
(840) En somtijts treurich, dat ick niet kan sien waerom.
Komt dat by gheesten toe, die swyghend inne sluypen,
En onse sinnen door haer binnenste, becruypen?
[fol. E1r]
Oft maecken sonneschyn, oft buyich weêr onstuym
Den menschen nu een droeve’ en dan een blyde luym?
(845) Doet al uw best, somtijts een licht ding sal u missen:
En somtijts rolt een saack van selven teghens gissen.
Zijn ’t gheesten, die alsoo beschertsen ons verstant?
Oft is het wildt gheluck des werelts allerhandt?
Som schynt te picken yet op ons van alle zyen:
(850) Som waarschuwt yet; oft helpt; en schynt met ons te lyên.
Wanneermen daar op let, dunckt my gheloovens waardt,
Hoe datter gheesten zyn van goede’ en quaeder aardt.
Den quaeden gheesten eer van wijsheyt toe te schryven;
Aen haer te soecken heyl en raadt in ons bedryven;
(855) En is na dat ick kan bevroên, niet wel ghedaen:
Nochtans belast myn Heer my daerom uyt te gaen.
Een ander van zyn hals dus duydend had gheschoven
Zijns Heers bevel: Ick leg de toortsen inden oven.
Hoe dat ick naerder koom aen Muyderberch ghegaen,
(860) Hoe dicker lucht; of laat ick ’t my te vooren staen?
Hier, in verlooren hol en hegghen naer beloocken,
Timon de Tooveraer van niemant onbesproocken
Verschuylt zyn haetlyck hooft, ’t verkeerde schepsel leydt
En wallecht vanden dach en alle lieflijckheyt.
(865) Zyn eyghen lichaem niet en wenscht hy wel te tieren:
Maer scharp ghebeent bekleedt met onderaertsche spieren,
Is schoonheyt in zyn sin: een kinne dien de schayr
Haar ruycheyt noyt besnoeyde’, en onghekemmet hayr,
En van gheschroockten huydt de rimpels hem vermaacken;
(870) Lantaernhoornich ghesicht, holle’ ooghen, hooghe kaecken.
Onsaelich mensche’ is dan uw wysheyt onghemeen
Ghebonden aen dusdaenighe wanschaepenheên?
Oft kan de dwaesheyt yl van jonghers en van vrouwen,
Aen desen woesten schijn lichtlijcker toe vertrouwen
(875) Verborghen weetenschap? voorwaer het mochte wel,
Dat dit, en al uw doen niet waar dan guychelspel.
[fol. E1v]
Ick sal’t doorsien. Wat kan’t my meer als u doch deeren?
Hou, luystert, constenaer die met afgrijslijck sweeren,
’t Haylloose vollick dwingt des afgronds, naer ick hoor.
Timon. (880) Ick hoor.
Schildkn. Ghy die mijn eyghen stem te rugghe kaetst, in ’t oor,
En antwoordt met mijn mondt, waer zydy met u wonder?
Timon. Onder.
Schildkn. Indien ghy u vermeet te wesen een vermonder
(885) Van’t gheen dat sal gheschiên, soo gundt dat ick coom in.
Timon. Coom in.
Schildkn. Op saecke van ghewicht ick hooren soud’ uw sin.
Wat raet om’t hol zijn deur te vinden in des’ hoecken?
Timon. Soecken.
Schildkn. (890) Ick soeck vergheefs, en soud mijn ooghen schier vervloecken.
Maer hier is ’t duyster, leydt de wech hier nae beneên?
Timon. Neen.
Schildkn. Al is het dicht, waer ick het loch te vinden meen.
Seght vanden ingang my, bid ick, een merreckteycken.
Timon. (895) Eycken.
Schildkn. Hier staetse. maer het oogh gheen ingang can bereycken.
Komt buyten liever ghy, verwachten u ick sal.
Timon. Ick sal.
Schildkn. Waer wildy dat ick toef, beneden in het dal,
(900) Dat vol van liesen staet, oft liever hier ter stede?
Timon. Ter stede.
Schildkn. Ick bid u helpt my voort, ’t is middernacht alreede,
Wanneer soo sal u const doch coomen voor den dach?
Timon. Voor den dach.
Schildkn. (905) Beginnen sult ghy dan al sonder lang verdrach;
De Son, om dees tijdt ’s jaers is niet ghewoon te luyen.
Wat sien ick? d’eycken leeft. Het aerdrijck met de cruyen,
Rondom de wortel schudt, de boom springt uyt zijn grondt:
Die waesemt roock, en vlam, och dit’s den hel zijn mondt!
(910) Och, dreyghen vande doodt my noyt soo seer vervaerde.
[fol. E2r]
Timon. Hier ben ick Timon, die in waeter, lucht, en aerde,
Voer, over gheesten, spoock, en ickers heerschappy.
Al, waer de wereldt af verschrickt, dat schrickt voor my:
In’t diepe vander Zee, door cracht van heylloos rymen,
(915) Becommer ick de Son. Ick doe de Maen beswymen,
Dat zy haer doodtveruw set. de winden, sonder toom
Aen’t rennen schut ick cort, en maeck een doode stroom.
En mits het my beliefdt, help ick haer weer aen ’t hollen,
En schud den Hemel, dat de starren suysebollen.
(920) Ontbinden can ick de ghemoeden vande min:
En andren weder stuyr ick harde sorghen in.
By naere middernacht mijn eunjers ick doe draven
Het kerckhof om, en driesch de dooden uyt de graven,
En breeck haer ysren slaep; en dwing haer vaerdich, dat
(925) Zy my aenwysing doen van een verborghen schat,
Oft van cleynoodien voor veel jaeren al verlooren.
Oft wil ick weten’t eyndt eer dat het is ghebooren,
Van eenighe’ aenslach; sulcx sal by een gheest gheschiên,
Die door d’omstandicheên vervollichs noot can sien.
(930) Eyscht wat ghy weten wilt. Schildk. De Velser heer ontsteecken
Met eedel gramschap, om de schennisse te wreecken,
Bedreven aen zyn vrouw, heeft als een moedich man,
Zijn handen cloeck ter daedt gheleydt aen den Tyran:
En houwdt op ’t Muyderslot ghevanghen den misdaedighen.
(935) ’t Gheluck wat dreycht het? sal’t zyn aenslach begenaedighen?
Oft waer het beter noyt in dit ghevaer ghetreên?
Timon. Vertoeft soo lang dat ick behoorlijck toe mach reên.
De mondt van eenen gheest u ’t antwoordt sal verclaeren.
Verschrickt niet, wat haer voor ghedaenten openbaeren;
(940) Want alles is in dwang van dese roedes cracht.
Schildkn. Daer coome wat het zy; al ’t gheen dat ghy verwacht,
Dat ben ick wel ghetroost; en zijt ghy voor de schaeren,
Der hellen veylich self, ghy sult my wel bewaeren.
[fol. E2v]
Timon. Nu luystert nae my, ghy driekoppigh’ Hecate,
(945) Som vol, nu rechts, dan slincx van trony hallef snee;
O grootste dwaelstar, die de duyster mindt, van sessen;
Ghy die in u ghewouwt hebt alle tooveressen,
En let van liever leede’ op beevaert, en ghelol;
Nachtloopster, luystervinck, weermaeckster, groote kol.
(950) En ghy ghekroonde draeck, vol van verbolghen steuring;
Die ’s Hemels burghery afvallich bracht tot scheuring,
En worpt u op tot hooft des heyrs dul opgheruydt;
Die ’t muyten suyrst bequam, en noch ghestaedich muyt
Aenhissende’ Hemelwaerts uw boos wanschaepen schimmen,
(955) Hoe wel nu t’sinck soo diep als ghy dacht hooch klimmen.
Tyran des sulphurpoels, voor wien den afgrondt beeft,
En al wat, onder Maen, de wereld ommesweeft,
Van toovergheesten tuck op kruyden en venynen;
Oft onderaertsch ghedrocht gaet waeren inde mynen.
(960) U lieden ick besweer, door dese teeckens plat,
Door dese beelden die ghemaelt staen op dit bladt,
Door dese naemen groot by Arabiers en Mooren,
Door dese roed’, en door de kracht daer in beswooren,
En door’t versteurt ghebeent van desen circkel rondt,
(965) Dat ghy verschynen doet, alhier voor my, terstondt
Een gheest, gheswind op reys, deurtrapt, rondommeswierich,
Betweeter, tydingsieck, bemoeyal, en nieusgierich,
En die van looghentael te spreecken voor myn schrickt.
De maen ghehoorsaemt reed’, zy heeft my toegheknickt:
(970) Der hellen Koning meede’, oft ick ben onervaeren;
Want d’aerde loeyt van anxt, en arbeydt om te baeren.

Schildknaep. Timon. Helsche gheest.

He. Geest. De Vorst der diepten schickt my, uyt den helschen brandt,
Onwillich, maer door dwang zyn vaerdighe ghesant,
Timon, om op de vraech, die ghy hebt voor te stellen,
(975) t’Antwoorden. Vraecht maer cort, en oorloft my ter hellen.
[fol. E3r]
Timon. Den Heer van Velsen houdt, d’Hollandsche Graef ghevaên,
Te Muyden op het slot, seght hoe’t hem sal vergaen.
He. Geest. ’tIs wel van hem versint,
Dat hy ’t sich onderwindt.
Timon. (980) Vaert heen ghy hebt voldient. Geest. Ick vaer. Tim. dees tyding draeghen.
Ghy jongman moocht u Heer, dien zy wel sal behaeghen.
Op looghen ghy den Gheest sult vinden nimmermeer.
Schildkn. Ick gae dan, Timon, dit laet u te loon mijn Heer.
’tIs onghelooflijck dat soo wonderlijcke saecken
(985) Niet inder daedt gheschiên, maer dat haer menschen maecken,
En gheven valschen schijn. Nochtans haer maackt verdacht,
Dat zy dusdaenich spel niet spelen dan by nacht;
Een tijdt die gunstich heelt ’t litteecken vande looghen.
Laet sien, hoe sprack de Gheest? ick soudt vergheten mooghen.
(990) ’tIs wel van hem versint, dat hy’t sich onderwindt.
Hoe nu? het woordt versint, men dubbelduydich vindt.
Ist van mijn Heer versint, met sinnen wel ghesleepen?
Oft heeft hy sich versint, en wel te deech vergreepen?
Wie leydt my uyt, hoe ick dit nemen sal? Ia, ja,
(995) Nu dat het ommekomt vind’ ick my even na.

Rey van Amstellandsche Joffrên.

Och hoe veel beter waer het noyt te zijn ghebooren,
En’t licht te missen,
Welcx min soo meenich meenich mensche doet bekooren,
En schendich glissen:
(1000) Als uyt voorouwders snoodt te zijn ghesprooten;
En wesen van’t veracht,
Onsuyvere gheslacht,
Verworpen looten?
Al wie dat het ghenot van haer begheerte vynen
(1005) Door boose daeden,
Dien moet haer lust, met naesmaeck quaet, in ’t cort verdwynen,
[fol. E3v]
Den Heer tot schaeden.
En ’t leelijck ongherucht sterft t’gheenen stonden:
Maer wispelt naer, en voor
(1010) Met vaele wiecken, door
Der menschen monden.
Gheen ding en isser dat soo seer verleydt de vroomen,
Van vroomheyts weghen,
Als slimme voorgang; meest van ouwders, en van oomen
(1015) Tot quaedt gheneghen:
In haerliêr spoor, zijn voeten onghebonden,
Elck licht verreuckeloost,
En met ’t gheselschap troost
Sich inde sonden.
(1020) Hoe veele doen te cort, helaes! dan haeren neven
Naecomelinghen,
De gheen, die door bedompte tocht des moeds ghedreven
In schanden springhen!
Ghelijck de Velser heer, die gaet besluyten,
(1025) Dat hy, om wraex versaên,
’s Lands hoocheyt wil verraên,
Aen macht van buyten.
My lust in’t clachbadt, laes! weemoedelijck te treeden
Nae drucx vermaenen,
(1030) En my te wasschen heel van boven tot beneeden,
In laeuwe traenen:
O menschen broosch, hoe glad is voor u allen
Heylsaeme deuchdes baen;
Daer niemandt seecker staen
(1035) En can voor’t vallen!
Tot noch toe Velsen ging, soo ’t scheen, dat niemandt vaster
Zijn treeden spande.
Nu is, helaes! helaes! zijn lof verkeert in laster:
Zijn roem in schande.
(1040) Voortaen sal elck, die plach te prysen, smaelen;
[fol. E4r]
Voortaen sal niemandt meer,
Om d’onbesproocken eer,
Zijn huys op haelen.
O Ghijsbrecht waerdich Heer van onsen vaderlande,
(1045) Wijs, goedertieren;
Die daer den claeren Aemstel met zijn groenen rande
Hebt te bestieren;
Hoe is den inslach u bedeckt ghehouwen?
Hoe zydy ingheleydt,
(1050) Door uw trouwharticheydt,
En goedt betrouwen?
Nu vreese’ een yder, die ghetroont werdt om gheswooren
Aenslach te maecken,
Dat daer yet anders schuylen mach, dan’t schijnt gheschooren,
(1055) In’t hol der saecken;
Soo datmen lichtlijck comt, door’t valsch bedieden,
Niet in ghevaer alleen;
Maer nae te jaeghen ’t gheen
Men meent te vlieden.
(1060) Niemandt verlaet sich hier op edel oft oneele,
Vrienden oft maeghen.
Want, die te saemen spannen, doen’t, ten meestendeele,
Door haer te draeghen;
Oft hoop tot hoogher luck, beyd’ eer vergheeten:
(1065) Neemt Aemstel uyt haer rot;
Wiens wit sal liefde tot
’s Lands welvaert heeten.

VIERDE BEDRIIF.

Gheest van Velsen. Graef Floris.

Geest van Velsen. Wee Graef van Hollandt, wee Graef Floris, wraeck, wraeck, wraeck,
Zy over u, die in mijn bloedt vondt sulcken smaeck.
[fol. E4v]
(1070) U, die my afghesneên den draedt eerst aengheheven;
My uyt den arm ontruckt het alderliefste leven;
En my ontweldicht hebt des blyden lichts ghenot;
En schendichlyck berooft van’t costlijck overschot
Der soete’, en van natuyr my noch ghejonde daeghen;
(1075) Van’t selschap smaeckelyck van vrienden, en van maeghen;
En alles waer het hart soo teeder overhing,
Met bitter scheyden en verlies van alle ding.
Ghy die daer hebt ghemaeckt myn lichaem tot een leêghe
En maxeloose romp; ten akelighen weghe
(1080) Ghesleten van het spoor dat nae beneden leydt,
My stuyrend henen af, in myner eensaemheyt;
Om met de binnensmontsspreeckende te vergaeren,
En sonder sonneschijn en sonder lucht te waêren.
Ghy rechter rechteloos, nu is uw tijdt naeby,
(1085) Wee Floris, Floris wee, te wraeck ontseg ick dy.
Dit wreekvyer, dese toors, die seyndt u ’t recht vergheten.
De vlamme seng’ u ’t hart, en knaeghe dy ’t gheweten.
G. Floris. Oyme! wat schrick is dit die my de stem besluyt?
Mijn hayren staen te berch, het sweet dat breeckt my uyt.
(1090) Wat anxt beklemt my ’t hart? och wat is my verscheenen?
Mijn tijdt naeby? o ramp! hoe wroecht mijn borst vol peenen!
Heeft my de gheest gheraeckt? oft is het dat, soo flucx,
Ick die bevanghen was met dronckenschap des lucx,
En sluymervallich, word gheweckt van mijn versleghen moedt;
(1095) En mijn gheweten nu benuchtert door de teghenspoedt?
Ayme’! ick sie noch de gheest, en bloed dat wraecke raest.
O Velsen, Velsen!

Geeraerdt v. Velsen. Harman van Woerden.
Gijsbrecht van Aemstel. Graef Floris.

G. v. Vel. Wie vereyscht my soo verbaest?
G. Floris. O Velsen! Velsen. Wat’s’er gaens? op ridders, op en knaepen.
Op Woerden, Woerden. H. v. Wo.Wat ist onraedt? waepen, waepen.
[fol. F1r]
(1100) Op Aemstel, Aemstel. Gijsbert. hoe? vyand? wat’s’er of?
Beleert hy ’t slot? oft is hy inden binnenhof?
H. v. Wo. Waer ist te doen? Velsen. Van wien is dit gherucht begonnen?
G. Floris. Van my, o Velsen! die van anxte ben verwonnen,
En sprack u gaeren. Velsen. My alleen, oft d’ander mee?
G. Floris. (1105) Alleen. Ick ben gheparst aen u te soecken vree.
G. v. Vel. Wat seght ghy Heeren? Woerd. doet. Aemst. ’twort van my goet gevonden.
H. v. Wo. Wy gaen dan weer te rust. Aemstel. ghy moocht zijn hart doorgronden.
G. v. Vel. Ick sal hem hooren, wel, wat, Floris, wildy doch?

Geeraerdt van Velsen. Graef Floris.

G. Floris. Ick deed u onghelijck, och, neef van Velsen, och!
G. v. Vel. (1110) Wat kendy aen het gheen dat yder oopenbaer,,is?
G. Floris. Ach! ick heb u vercort, soo dattet al te swaer,,is.
G. v. Vel. Ick voelt, en duyd’lijck: spaert daer vry woorden af.
G. Floris. Ick viel u broeder streng, en hielp hem in het graf.
Den Raedt met dreyghen doend’ alsulcken vonnis vynen.
G. v. Vel. (1115) Gheen argher onrecht als dat enckel recht wil schynen.
G. Floris. ’t Bewijs was niet bestaende’ en teghens hem te swack.
G. v. Vel. Uw bloedtdorst stopte’ het gheen dat aen’t bewijs ontbrack.
G. Floris. My deert dat ick oyt deed’ d’onnoosel’ anneclaeghen.
G. v. Vel. Dat denck ick wel, nu ’t comt dus quaelijck te beslaeghen.
G. Floris. (1120) Ick was vol quaet vermoêns en heel verblindt daer van.
G. v. Vel. Die yemandt quaedt toeschrijft, eer dat hy’t weten can,
En uyt vermoeden haet, is waerdich dat hy snevel.
G. Floris. ’t Is Prinssen sieckt; wy gaen altsaemen aen dit evel.
G. v. Vel. Die veeler vrees wil zijn, gaet veel te vreesen aen.
G. Floris. (1125) Helaes! noch heb ick u in swaerder stuck misdaen.
G. v. Vel. Niet my alleen, maer haer die ’k eeuwich heb te minnen.
G. Floris. De wederwaerdicheyt sporrelde door mijn sinnen,
De spijt die wrong my’t hart, en dreef my tot die saeck.
G. v. Vel. Wel, yder dan zijn beurt, nu drijftse my tot wraeck.
G. Floris. (1130) Mijn boelschap terchdme staech; dees heeft de schuldt van alle.
G. v. Vel. Soo schendt ghy liên van eer, den hoeren te ghevalle.
[fol. F1v]
G. Floris. Ick vloeck de tijdt dat ick beminde’ haer lichten aerdt.
G. v. Vel. Maer Hollandt vloeck de tijdt, dat ghy ghebooren waert.
G. Floris. Ach Velsen! gheeft mijn pays; siet hoe ick my verneder.
G. v. Vel. (1135) Gheeft ghy myn broeder ’t lijf, mijn vrouw haer eere weder.
G. Floris. Doet afstandt van ’t crackeel, o Ridder! en ick sal.
G. v. Vel. Wat soudy, die nu hebt dat u is niet met al?
G. Floris. Uw bastaertdochter sal ick trouwen, laet my ’t leven.
G. v. Vel. Te waerd is zy me’ ick wilse’ aen gheen verraeder gheven.
G. Floris. (1140) Hoe hebdy’t met my voor? oft waer dan wacht ick naer?
G. v. Vel. Dat werdy t’zijner tijdt in tijdts ghenoech ghewaer.
Ick gae, de reden wordt hier doch om niet versleten.

Graeve Floris.

G. Floris. Wat is de myne’ een val? Hoe ver ben ick versmeten!
Op gistren sat ick hooch, verselschapt met de pracht
(1145) Des Priestersdoms verwaent, en Heeren groot van macht;
In ’t schoone midden van den drang der eed’le schaeren;
Omringhelt met den stoet van lijfwacht, en dienaeren;
Als een vermooghen Vorst, en van dit vrye landt
d’Uytsteeckenste persoon: en soud dees gulden bandt,
(1150) Die niet dan Graeflijck hayr ghewoon is te verschuylen,
Met meenich Conincx croon nood hebben willen ruylen.
Nu leg ick als verslenst, van yder te versmaên,
Onwaerdelijck gheboeyt, en op mijn hals ghevaên:
Des ick my selven ’thooft, van troosteloosheyt, plonder.
(1155) In een, in eenen dach, ben ick gheworpen t’onder:
En is verdweenen heel, myn gloory claer, ghelyck
Als van den Hemel valt de sneeuw, en smelt in’t slyck.
Gaet heen, vertrouwt het luck. My dien, met feestich groeten,
De morghen annebad, den avondt trad met voeten.
(1160) Maer hoe doch? Ay ick dool, myn scheut begon veel eer.
Aen’t vallen was ick lang, maer gistren quam ick neer.
Smeeckende vyandin, doen ghy’t onlydsaem raesen,
Met giftighe’ ooghen, my ten aedr’en in quaemt blaesen;
[fol. F2r]
Dat greep my aen, ghelyck, door den ghebeten wondt,
(1165) Zijn schennis schiet het schuym van eenen dullen hondt,
En onghenaedich woedt op al de leên verwonnen.
Doen stiet mijn luck zijn cruyn: doen viel ick: doen begonnen
Te wanckelen mijn staet, te wagghelen mijn croon:
Doen sweecken onder my de stylen van mijn throon.
(1170) O valsche vrouw, hoe dier staet my uw loos aenschouwen!
Hoe dier u lusten! och wat comt’er ramps door vrouwen,
Dat gheblanckette quaet! Fy dat ick, ter begheert
Uws opgheblaesenheyts, d’eerwaerdighe’ heb onteert!
Daer’t soo bederflijck in bestier van alle staeten
(1175) Is, sonder eers ghenot, d’eerwaerdighe te laeten.
Wat ging my aen? ’k en weets. ’tvernuft was slincx en crom:
Een averechtschen wech sloeghen mijn sinnen om.
Nu ist te laet. O man, onsaelichst uwer tyden!
Wat sal ick? wacker zijn, noch slaepen can ick lyden:
(1180) Vol kommers ’t waecken is, de slaep vol anxten straf.
Ellend, wort ghy niet mat, soo mat my haestich af.

Trompetter.

De blancken uchtendt met haer bloosend roode kaecken,
In’t heuchelycke kleedt van dundoeck en scharlaecken,
Rust toe ten Hemelvaert. Haer gouden pruyck al ree
(1185) In’t silver schittert van de vlacke Zuyder Zee;
En doet de schaduw vocht des duysterheyds verjaeghen:
Het sweeft een frisschen dauw van roosen om haer waeghen.
De Sonne volcht het spoor van ’s ouden Thitons bruydt,
En steeckt den Hemel al zyn minder ooghen uyt.
(1190) In’t Ooste daecht het op. De nacht begint te duycken.
Wie dat ter schildwacht staet, en laet gheen ooghen luycken.

Geeraerdt van Velsen. Schildknaep.

Schildkn. Ick acht myn Heere neemt myn meening seer wel in;
En siet de tweesprong van dit antwoordt dubbelsin;
[fol. F2v]
En ’t strydighe verstant, in eenderley gheluyden.
G. v. Vel. (1195) Men neem het soo men wil, voor my, is datmen ’t duyden
Ten minsten op den sin can, die my best ghelijckt.
Dus, mijn ghemoedt gheensins van d’eerste raedt en wijckt:
Maer’t gheen dat ick besuyr, dat sal hy mee besuyren.

Geeraerdt van Velsen. Schildknaep. Trompetter.

Trompet. Op waepen, waepen, mant uw toorens, mant u muyren,
(1200) Op Crijchsluy. vyand. op, en vaerdich in ’t gheweer.
G. v. Vel. Wat vyandt? Schildk. Ridders op. Velse. Waer is hy? heynd of veer?
Aen welcke zyde siet ghy wachter haer ondecken?
Trompet. Ick sie, langs Diemerdijck, een stofwolck herwaerts trecken:
In rep en roeren is de Waeterlandsche zy;
(1205) Van schuyten sonder tal grimmelt het op het Y.

Gijsbrecht van Aemstel. Schildknaep. Harman van Woerden. Geeraerdt van Velsen.

G. v. Am. Wat isser gaens? Schildk. Op, op. Woerd. Hoe? Schildk. vyandt. Aemstel. waer verscheenen?
G. v. Vel. In ’t Y, oock op den dijck van Diemen, en dat heenen;
In groote menicht. Schildkn. op mannen; op met vlijt;
Beset uw muyren. Woerden.’t Is gheen muyr besettens tijdt,
G. v. Am. (1210) Soo doet het seecker niet. Velsen. ’t Is tijdt om te vervaeren.
H. v. Wo. Een yder rust hem toe. Aemstel. Het volleck laet vergaeren,
Om af te trecken. Velsen. Gaet ghy om de Graef te hael.
Schildkn. Ick gae. Velsen. Datmen terstond de paerden toome’en saêl.
Mijn vrouw, waer is zij?

Machtelt van Velsen. Geeraerdt van Velsen.

M. v. Vel. Hier mijn Heer. Geeraerdt. Mijn lieve leven,
(1215) De tijdt wil dat wy ons van’t Huys te Muyden gheven,
In sulcker yl, en wijs, dat zy niet toe en laet,
U liên te voeren mee. Machtelt. waer blijf ick dan? wat raet
Schiedt my dan over? Geeraerdt. Mijn vercooren, stilt u weenen.
[fol. F3r]
D’onwetende ghemeent is schendich op de beenen:
(1220) Haer oploopenden moedt t’ontwijcken is ons’t naest,
En bodt te gheven, tot dat zy hebbe’ uytgheraest.
Want wederstant te doen is haer met spooren noopen.
Maer laetmen sonder stoot, hen t’eynden adem loopen,
Haer dapperheyt verslenst; en hoe zy hoogher clom,
(1225) Hoe dat zy loggher sinckt: dan siet een yder om,
Wat loon van zynen dienst hy hebbe te verwachten:
Dan schieten huys, en vrouw, en kindt inde ghedachten.
Dus hoopt ten besten, Godt zy met u lief; ick gae.
M. v. Vel. Hier blyve’ ick dan alleen op ’s woeden volcx ghenae.
(1230) Helaes wat overlast sal my al staen te lyen!
G. v. Vel. De vrouwelijcke staet sal u ghenoech bevryen;
En’t mededooghen van het leelijck onbescheydt,
Daer ghy mee zijt vercort; en uw onnooselheydt.
De droefheyt bindt uw tong, och! laet dit schreyen achter,
(1235) Dat doch verlooren is, en set uw hart wat sachter.
Schildkn. Alst u belieft mijn Heer, ’t gheselschap is ghereedt.
G. v. Vel. De Godt ghedencke’ aen u, die’t schijnt dat my vergheet;
En wil u, beter wech, dan ’t hart my tuycht, gheleyden.
M. v. Vel. Een blijd versaemen jon hy ons nae ’t droevich scheyden.

Rey van Amstellandsche Joffrên.

(1240) Den oopenbaeren Dwinghelandt,
Met moed te bieden wederstandt,
En op den harssenpan te treeden;
Om, met het storten van zijn bloedt,
Den vaderlande ’t swaerste goedt,
(1245) Den gulden vryheyt te bereeden;
Dat is, van ouwder hercoomst wydt,
By d’aldertreffelycxt altydt
Beloondt met eerenbeelden dancklyck.
De roem is uytgheblaesen, met
[fol. F3v]
(1250) Gheleertheyts heldere trompet,
In schrift, en dichten onvergancklijck.
De lofkrans groenens nimmer moe,
Die comt het hayr der sulcken toe,
Die’t al, voor’t alghemeene waeghen:
(1255) Ghelijck den Heer van Aemstel tracht.
Hoewel zijns selschaps overmacht,
Hem let zijn voorstel te bejaeghen.
Dan wie met wensch om goede crijt;
Maer allerhande Prinssen lijdt;
(1260) En’t gheen hem overcomt te dooghen,
Sacht opneemt, dof in hoop en vrees;
En’t onghelijck van weeuw, en wees,
Kan annesien met goeden ooghen:
Sulck een blijft onvermaert, en muyt
(1265) Niet, met het hooft doorluchtich uyt:
Zijn doove faem can hem niet bringhen
In ’s werelds ooch, en aenghesicht;
Nocht, uyt de duysterheyt, in ’t licht
Optrecken, tot aen ’t roer der dinghen.
(1270) Zijn naem heeft clanck by oudt, noch jong,
Noch soetheyt op des vollecx tong,
Onêel by burghers en by boeren.
Stilswyghend glipt zijn leven deur:
Maer sonder stoot, en sonder steur,
(1275) En sonder trom in ’t hart te roeren.
Hem angt, gheduyrende ’t beliedt
Van zynen aenslach, d’ontrouw niet,
Oft lichtheyt, van die’t saemen swoeren:
Nocht misluck als het annegaet:
(1280) Nocht de vervaerelijcken haet,
Des blinden vollecx nae’t uytvoeren.
De minste twyfel van gheluydt
En jaecht hem ’s nachts ten bed niet uyt;
[fol. F4r]
Noch vluchtens noodt van vrouw, en vrinden.
(1285) Het veel bestaen can nauw bestaen:
Ghemackelijck is vaylichst gaen:
En groote rust cleen onderwinden.

VIIFDE BEDRIIF.

Graeve Floris. Rey van Naerders.

G. Floris. ACH! mijn ghetrouwe, set; en draecht my verder niet:
Mijn swackheyt is te groot. Een beeck van bloede vliet
(1290) My door de wonden af, en verwet al de cleeden.
En bleeckghedaene flaeuwt becruypt mijn laffe leeden.
Ick heb volleeft, en ben ten eynde mynen pat.
Van dese wereldt heb ick wel mijn deel ghehadt:
Gheboortens hoocheyt, lichaems frischeyt, macht van staeten,
(1295) Ontsich by vreemdelinghen, gunst by ondersaeten.
Gheluckich, och! al te gheluckich, soo my maer
In’t hooft de dampe niet des lucx ghesteghen waer:
Oft had ick noyt aenschouwt het vrouwenbeeld aenminnich.
Waer onder school vermomt lichtvaerdicheyt crancksinnich!
(1300) U lieden danck ick, voor den dienst, en trouwe groot,
Die ghy bewesen hebt my, in mijn laetsten noodt:
En moeyt my, dat ick’t niet nae wensche kan beloonen.
Maer wie mijn naesaet zy, Vorst zijnde, sal hy toonen
Dat hem der Vorsten val, met mededooghen, sny;
(1305) En weygheren gheensins dees laetste beede my:
Dat is, dat hy alhier ter plecke’ een kercke bouwe,
Waer by, d’aencomende’ eeuw my in ghedachten houwe,
En mijn danckwillicheyt. Het jaerelijcksche geldt
Tot noodich onderhouwt dat zy daer by bestelt.
(1310) Maer langher nu en heb ick cracht in gheen ghewrichte.
De leden slappen aen ten slaepe’, en het ghesichte
Wort van een ysren vaeck verovert. Het gheluydt
Ontsinckt my t’elcken maele’, en kan ten keel nauw uyt.
[fol. F4v]
Ick sijgh, ick sijgh, ick ben ghecomen op het spade.
(1315) O Schepper, ick ontschep, ontsluyt my uw ghenaede.

Rey van Naerders.

Hy is verscheyen.
Heft nu aen te schreyen
Ionghers en grysen:
Droefheyt wilt bewysen:
(1320) Cleerên verscheuren:
Gheeft u op tot treuren.
d’Hollandsche Graeve
Is om hals en have;
Deerlijck verslaeghen.
(1325) Deerlijck verslaeghen!
Wendt u stem tot claeghen.
Traenen laet vlieten:
Suchten opwaerts schieten.
Siet hem versmooren:
(1330) Hem, die was ghebooren,
Uyt ’s wijd bekenden
Roomsche Conincx lenden.
’t Leven is heenen.
’t Leven is heenen!
(1335) Ach wat eyndt van weenen!
’t Hooft sal verrotten
Dat de Croon der Schotten
Had mooghen draeghen.
O bedroefde daeghen!
(1340) Weeslijcke Landen,
Slaet in’t hayr uw handen.
O swaer verliesen!
O swaer verliesen!
Wie sal nu de Vriesen
[fol. G1r]
(1345) Echter bedwinghen,
Als zy boudt bespringhen
’s Kennemers grensen?
Hard is’t om te pensen.
Hy deed haer’t saeghen,
(1350) En het juck verdraeghen.
Tijd is’t te kermen.
Tijd is’t te kermen
Wie sal nu beschermen
’s Lands innesitter,
(1355) Voor den Vlaeming bitter?
Dees keerd’ haer vlooten,
Van de Zeeusche slooten:
Plach te vernielen,
d’Haettelijcke kielen.
(1360) Nu is’t verlooren.
Nu is’t verlooren!
Brenghet rouw te vooren.
T’hans sullen treeden,
Inde swarte kleeden,
(1365) Burghers en Eelen;
Sonder haer juweelen,
Treuren de Paerden;
’t Gouwdt moet vande swaerden:
’t Lichaem ter aerden.

Machtelt van Velsen. Rey van Aemstellandsche Iofferen. Trompetter.

M. v. Vel. (1370) Trompetter, wel wat is ’t dat u te rugghe jaecht?
Quae maere speur ick uyt u aenghesicht vertsaecht.
Verclaert u ras. Trompetter. Mijn vrouw quae tyding mach wel schromen
Van haesten. M. v. Vel. Niet. Zy can al mee te spade comen.
Uw uytvlucht my benauwt, oft is mijn Heer ghevaên?
Trompet. (1375) Naeby. Maer zijt ghetroost: hy is het noch ontgaen.
[fol. G1v]
M. v. Vel. Dat set my wat van’t hart. En wat’s hem wedervaeren?
Trompet. Doen wy aen ’t koorenlandt te Berch ghecomen waeren,
Verhief sich uyt de laech een drommel ysre liên.
Myn Heer van Velsen reedt voor aen, om uyt te sien:
(1380) Hy hield zyn paerd cort op, en vraechd’ haer wat zy sochten.
Haer antwoordt was; den Graef die wy ghevanghen brochten.
Dat mist u, seyde daer de dappre Velsen op;
En wendt, dewyl hy spreeckt, ’t gheswinde ros den cop;
En stoot ten Graevewaerts, daer sit hy vanden paerde
(1385) En treedt zijn vyandt toe, met uytghetooghen swaerde.
Die schrickt: en waende met een sprong t’ontgaen de doodt,
Ghebonden op het paerdt, maer snevelt inde sloot.
De strenghe Ridder volcht, en gheeft hem soo veel steecken,
Dat ick hem seecker min niet als voor doodt en reecken.
(1390) Het volck was handtghemeen gheworden mid’ler tydt.
Eer Velsen ommesach, was hy zyn paerdt ver quyt:
Des (’t veld viel ons te nauw die schier omringhelt streeden)
Beschrijdt zijn Schildknaeps paerdt; en isser afghereeden.
Wy worpen om; en boôn den vijandt al de rug;
(1395) En spreyden elck zijns weechs: vrees maeckt de voeten vlug.
’k En ben’s gheen verder tuygh. oft yemand quam in handen,
Oft op de plaetse bleef, oft werwaerts de vyanden
Ghetooghen coomen, is my gantschlijck onbekent.
Maer vaylich houd’ ick my nocht hier, nocht hier ontrent.
(1400) Des bid verlof, dat ick my elders heen mach gheven.
M. v. Vel. Gaet daer ghy seecker meent te wesen, van u leven.
Maer waer blijft dese vrouw? waer heenen neemts’ haer keer?
Waer soeckt zy vaylicheyt, aen leven oft aen eer?
Waer vindt zy troost? mijn hoop gheleghen inder assche,
(1405) Is, dat in ’t eedel bloedt d’oneedel’ handen wassche,
Het onvermurruwt volck, eer dat den avondt stort.
Rey van Aemstelsche Ioffren.
Mijn vrouw, ach! rust uw hart: dat vaeck bevonden wort
Meedooghen en bescheydt, in ons ghemeent, wy weten.
M. v. Vel. Wraeckgiericheydt te seer haer harten heeft doorbeten:
[fol. G2r]
(1410) Des ick de doodt het best, dat my ghenaeckt, vermoe.
Doch sterven vrees ick niet: alleene vrees ick hoe.
Ach! dat, op dese ruy, gheen woestaert onverstandel,
Uyt vuyle bitterheyt, dit lichaem en mishandel:
Oft spotter, en voltooy, uyt dartelheden snoodt,
(1415) Mijn leelijck ongheval, met een mismaeckte doodt!
O Godt, wat knellen ’t hart my toeghewronghen schroeven!
Rey van Amstelsche Iofferen. De seeckre ramp is groot: dus wilt u niet bedroeven
In ’t gheen onseecker is. Machtelt. Ick bid’s laet my alleen
Vertrecken, dat ick my begheve tot ghebeên.

Rey van Aemstellandsche Jofferen.

(1420) O deuchdgeurighe roos, aensienelijckste spruyt
Die’t eedel Woerder huys oyt heeft ghegheven uyt;
Wat hebdy in uw may ghetroffen straffen weêr?
Wat valt’er onghenaed des Hemels op u neêr!
O claeren spieghel van ghetrouwicheyt en zeên,
(1425) Hoe seer beswalcken u des eeuws verdorventheên!
O eere des gheslachts der vrouwen, vol van druck,
Hoe eerloos doet by u ’t ondeuchdighe gheluck!
O wel ghebooren vrouw, beschreyelijck voorwaer,
Voorwaer beclaechlijck zijn soo veel ellenden swaer,
(1430) Die uw verwonnen borst met droefheyt opghevuldt
Bedrucken altesaem, en gheene tot uw schuldt!
Maer moeten noch veel meer d’ellenden zyn beclaecht
Des gheenes, die, tot schuldt, daer mede wort gheplaecht:
Want, als de voorspoedt vliedt, soo comen de misdaên
(1435) Die hy verborghen droech, den boose’ om’t harte slaen.
Waer heenen dan ghewendt? waer heenen dan ghekeert?
Van binnen is ’t ghemoedt verettert en verseert;
’t Voorlachend schellemstuck toont ysselijck ghelaet:
Van buyten, houdt de plaech op lichaem aen, en staet.
(1440) De rampsaelighe Graef van Hollandt is, door ’t stael,
[fol. G2v]
Verlost onlancx gheleên van dusdaenighen quael.
O Velser Ridder vleyt ghy u met sulcken wraeck!
Waer uw doodtvyandt door uyt alle lyden raeck?
Te vooren vreesd’ hy’t klem van uwen strenghen moet;
(1445) Te vooren kond de schrick haer prenten in zijn bloedt;
Te vooren vreesd’ hy d’hoon des batsen onghevals:
Nu acht hy niemandt, en is schootvry teghen als.
En ghy eenvouwdich volck, wat’s dat ghy claechlijck mort
Om’t bloedt oneelder wijs in vanghenis ghestort?
(1450) Dat cierlijcker aen ’t spits eens hayrs in ’s oorlochs brandt
Ghevlooten hebben soud, ten offer ’t vaderlandt?
Dit’s laete rouw. ’T was tijdt te schreyen, doen de Ziel
Van Vorstelijcken lof, oneelder wijs, verviel
In laster grondeloos; en storf, aen ontrouw groot,
(1455) En aen meyneedicheyt, een schandelijcker doodt.
Tijdt is het, tijdt is ’t nu, om te beschreyen (laes!)
Den jammerlijcken val der Eedelinghen dwaes,
Die door wraeckgiericheyt soo verre zijn gheraeckt,
Dat zy tot onrecht haer goedt recht hebben ghemaeckt.
(1460) Nu is het tijdt, om op u selven ’t ooch te slaen,
En schouwen u ellend, en eyghen quaelen aen,
En te beschreyen, met droef opgheheven klanck,
Uw scheuring, nederlaegh, verwoesting, onderganck.
Want Hollandt sie ick heel in’t war, (o droeve schijn!)
(1465) De Goeyers, Kennemaers, en buyren vanden Rhijn
In roeren; op de been Westvries, en Waeterlandt;
Het Huys te Velsen plat; en Woerden inden brandt:
Gheverwet van het bloedt, den Aemstel en de Vecht;
Oneens den Adel, het ghemeene volleck slecht
(1470) Ghespouwen en ghesplitst: en (dat ick meest beween)
Een yder stuyrt zijns weechs, en niemand weet waer heen.
O edel Aemsterlandt, o meenich maegh’ en vriendt,
Wat komt u over dat ghy niet en hebt verdient!
O heylich’ Eendracht ghy verlaet ons! en wanneer,
[fol. G3r]
(1475) Wanneer welvaerens stut, wanneer sien wy u weer?
D’oochscheelen worden swaer, en cracht van vaeck gedoogen:
Het droevich harte stemt met d’uytghewaeckte ooghen.

De Vecht. Rey van Aemstellandsche Iofferen.

De Vecht. O harten pynelijck bedooven in uw leydt,
d’Oorsaeck is groot, de welcke’ heeft uw weemoedicheydt:
(1480) Want ghy onwetend zijt hoedaenich het besluyt,,is
Des Hemels ende waer het noodlodt over uyt,,is.
Niet schiet’er te vergheefs: veel min gheschiet’er quaet:
Maer’t soet met suyrheyt souwt de goddelijcke raedt.
In plaets van clachten, zijt ghy grooten dancke schuldich
(1485) Den gheenen, die door dees quellaedjen meenichvuldich
Uws lieven vaederlandts, verr’siende maeckt den baen,
Waer lancx, ter eeren, u naeneeven sullen gaen.
En telt ’t gheen u verschijnt niet onder ydle droomen:
Ick ben de Vecht, de Gheest en Godtheyt vander stroomen
(1490) En silververwich nat, daer ghy uyt rysen siet
Dees frissche grysicheyt, ghemytert met het riedt.
Waersegghend is mijn tong: dus luystert nae’t verclaeren;
’k Sal die verborgentheyt des noodlots openbaeren;
En spelen voeren ’t ooch van uw vervreemd ghedacht,
(1495) In schiedenissen diep, verhoolen onder nacht;
Die van de parcken eerst op rocken zijn ghewonnen,
En sullen werden, ter ghesetter tijdt, volsponnen.
Den Aemstelheer gheparst door desen overval
Tot noodtweer van zijn staet, sal d’ouwde burrechwal
(1500) Van’t nedrich AMSTERDAM, en de begraven percken
Nae zijn vermooghen eerst omheyndt met eycken wercken,
Voor overrompeling, verheffen, uyt zijn plat,
Met vest en toorens; en voltooyen’t tot een stadt.
Van deser tijdt af, sal’t beginnen, vol van moede
(1505) Te beuren op het hooft, en met den teghenspoede
[fol. G3v]
Worstlende meenichmael, weêr t’elckens uyt zijn asch,
Heerlijcker opstaen, dan het oyt te vooren was:
En seer ontsien van zijn ghebuyren, lang, door desen,
Van zijn Landsheeren, lang, met jonst ghetroetelt wesen:
(1510) Tot dat het eyndelyck verwerf door diensten mildt.
Des Caisars hoochste pracht, tot top van zynen schildt.
Dan andre tyden, dan ghenaecken andre stonden.
Een wreecker vanden hooghen Hemel afghesonden,
Welhem ghenaemt verschijnt in Hollandt, en herplant
(1515) De vryheyt onderdruckt, in haeren ouwden standt.
’t Uytheemsch gheweldt wordt uytghedreven t’allen steden;
De groote’ onmenschlijckheyt, de groote’ afgrijslijckheden
Des Spaenschen Tyrannijs; die stal had als een post:
d’Iphigeniaes en Polixenaes verlost
(1520) Van d’altaers bloedich. Het verworghen, branden, kerven
Gaet af; en echter, gheen begraven voor het sterven.
Dan moocht ghy Amsterdam, en Hollandt alghemeen
Wat adems scheppen in uw borst schier toeghetreên.
’s Lands Staeten, die ghespaert en hebben bloedt noch schatten,
(1525) Nocht sorch, in ’s vryheyts dienst, die sullen dan hervatten
Het aensien en ghesach dat haer van oudts toequam:
En stellen eenen Heldt, van Caisarlijcken stam
En Nassausch bloedt, (het welckmen siet in desen daeghen
Als ’s Christen werelds hooft de Roomsche croone draeghen)
(1530) In’t Vorstelijck bestier; die Mauritz zy ghenoemt,
Na des verlossers naem van Duytsland hooch beroemt.
Voor wien alle’ oorlochsman in zynen tijdt sal wijcken.
Teghen de coomst van dees de Spaensche Coninckrijcken,
En overbuyren van den trouweloosen Moor,
(1535) Op ’s aerdtrijcx eynde, nu alreede schricken, door
Waersegghren duydenis: en aen haer Monarchie
En haepert anders niet als dese Prophecie.
Soo veel onmaetighe’ hoops, ghelucx, beleyds, ghewelds
Stuyt (wil’t den Hemel) op den schildt af eenes Helds.
[fol. G4r]
(1540) Dees ist, die wederom vercryghen sal, in hande,
Van Ghelder de voochdy, van Zutphen, en den lande
Van Wtrecht; die berecht te desen daeghe’ altsaem
Door zyne maeghen zijn, en den Nassauschen naem:
Wanneer zy van die stam en doorluchtighe rancken
(1545) Een wijl zijnd’ afghedwaelt haer sullen dies ontdancken:
Dees seven landen vry beschermen te ghelijck:
En tziddren doen van verr Habsburch en Oostenrijck.
Want, als een blixem snel ten slingher uytghedreven
Des yverighen Gods, sal hy ten stryde streeven,
(1550) Afwerpende’ en vertreênde’ al wat zijn spits ontmoedt,
Omheynt met aerdsche goôn, en helden van zijn bloedt:
Met Heynrick dapper, zijn beleyder van de paerden;
Met Welhem Vrieslands heyl; Philips den onvervaerden,
Den vroomen Luydewijck, beyd waerdich andermael
(1555) Te leven; en Iohan braef als een punt van stael;
Den nemmersuffen Ernst; Nassausche’ al met elckander.
Ghelijck des werelds roem de grooten Alexander
Bestuwt met al de schaer der Vorsten trotsberaên
En Coninghen, die uyt zijn hof zijn opghestaen,
(1560) Viel in het Persisch heyr, aenvoerende de Griecken:
Elck van zijn vrienden streckte’ een slachveer aen zijn wiecken:
De schrandere’ Eumenes, de kloecke Ptolomeêus,
Perdicca, Lysimach veroveraer des leeuws.
Oft eer, als een Iuppijn, die (doe vermetel snofte
(1565) ’s Aerds onbesuyst ghebroedt) van boven neder bofte
De lyven dickghespiert der reusen groot en grof;
Die lomp en overdwaelsch, ’s ouden Saturnus hof,
Met cracht van armen swaer, te meestren haer vermatten;
En schansten berch op berch, aen Hemelhooghe katten:
(1570) De Coning stondt in ’t mid: de Crijchsgod onvertsaecht,
Latonaes kindrên beyd’, en Pallas d’oorloochs maechdt,
Neptuin en Liber hem stijfden aen wederkanten;
Altsaem van zijn gheslacht, altsaem zijn bloedtverwanten.
[fol. G4v]
Alsoo sal onsen Vorst; en sullen werden zijn
(1575) Vyanden hem ghewaer, in soodaenighen schijn.
Dat seg de Tielsche hey van zijn gherit vertreden:
Dat seg de blyde stem der vryghemaeckte steden:
Dat seg het yslijck veldt vol uytghestreckte doôn,
Daer zeghes gulde wieck hem toevoer Laurencroon.
(1580) Des zyne faem met lof van yder wijd gheblaesen
Tot onser wereld uyt sal barsten, en verbaesen
De volcken, dien de Son zijn slinckerzijd toewendt,
Als noch self ’t hierlandsch spoock, en gheesten nauw bekent:
En’t schittren van zijn swaerdt sal wyder vrees verwecken,
(1585) Dan, met haer straelen, som van onse starren strecken.
Hollander ende Zeeuw sullen haer naemen groot
Uytbreyden onder hem, over den Aerdenkloot;
En onbepaelden roem ten Hemel hooch verheffen.
Dan sullen zy voorby seylen en overtreffen
(1590) Al wat’er is van volck dat haven heeft oft ree:
En bruysen door het blaeuw als Vorsten van de Zee.
Dit sal haer konst, dit haer vermeeten zijn, te dwinghen
d’Oploopend’ Oceaen naer haeren handt; en wringhen
’t Ghebit den winden wederspannich inden mondt;
(1595) En’t morren te versmaên der baeren sonder grondt.
O borsten van bedrijf! o moeden onbesneeden!
O harten kloeck! o onverleemde dapperheeden!
Rondom uw vaederlandt, sult ghy ghelijck een vuyr,
En uwen hooftman zijn als een metaelen muyr.
(1600) Die sal, verlaeden met den roof der Castiljaenen,
De waepens van Leon, en de Bourgoensche vaenen
Besprenckelt van het bloedt, becroosen van het stof,
’t Huys voeren seghenrijck, en hanghen op het hof.
Te weten Arragon dorst dencken, en Graenaeden,
(1605) Dat zy de Zeeusche jeuchdt met keetens soude laeden;
d’Hollandsche Maechden slaen, zijnd’ eerst haer eer gherooft.
Toledo val die vloeck, en Saragossa’ op’t hooft.
[fol. H1r]
Ghy volcken van een bloedt, houdt Eendracht met u beyden:
Vertrouwt u Godt, uw saeck, uw Vorst: hy sal beleyden
(1610) Uw rotten streng, te veld; uw vlooten trots, ter Zee:
En kneusen ’t woest gheweldt; en helpen ons aen vree.
Dat spoedich Amsterdam sal onder hem vermaeren,
En luycken op; ghelijck, aen’t eyndt der kindtsche jaeren,
Een eedle maechdt die in haers jeuchdes bloeyen treedt:
(1615) ’t Ghesicht ontfonckt; en ’t rypen van’t vernuft ontcleedt
Het vlytige ghelaet van slechtheyt vlack tot schroomen;
De stal des lichaems, hals en heup begint te vroomen;
En maxel crycht het gheen dat haeren bosem sluyt;
Achtbaerheyt voeghlyck blinckt ten schoonen aenschyn uyt:
(1620) Dan perlen, goudt, en sleep: zy wort gheviert van veelen!
Heymlycke nydt ontfaên haer mindere ghespeelen.
De naemhaftighe stadt verdaedicht door zyn dolck
Sal nemen toe in macht, en menichte van volck,
Meer dan te vooren, in driehondert Sonneringhen,
(1625) En wyder uyt, den creyts van haere vesten dringhen.
Want, al, wie tyranny te woedichlyck ontstelt,
Bloedighe wetten, oft vyandelyck gheweldt
Ellendelyck sal uyt haer vaederlandt verjaeghen,
Met vrouwen, kind’ren jong, en hoop beroyde maeghen,
(1630) Door open poorten zy ontfaên sal, naeckt en bloodt;
En met meedoogentheyt verquicken in haer schoot.
De trouwe burghery haer nyver sal gheneeren
By’t ploeghen vande Zee; by coopen en verteeren;
En spysen landen vreemdt, en Coninckrycken groot,
(1635) In diere tyden en vertwyfeld’ honghers noodt,
Met lyftocht allerhand, en voorraedt uyt haer schuyren:
By’t afval van’t ghenot verovren haer ghebuyren.
Van schepen af, en aen, om waer, om goudt te hael,
Sal’t krielen op het Y, en swart zyn inde Wael.
(1640) Al sal’t’er besich zyn, al woelen met onlede,
Van voeren, lossen, laên, met waeghen, schuyt, en slede.
[fol. H1v]
’t Ghewin ghedijt tot pracht, tot cier de rijckdoom swaer.
Dan boutmen wel seshondert huysen op een jaer.
’t Ghetal der kercken wast. daer sietmen sluysen graven;
(1645) Een leegher arbeydsliên hier delven aen een haven.
Daer slaetmen eenen grondt, zeediep, van paelen sterck,
En kroont den Aemstel, met ghewelleft metselwerck
Onwickbaer door zijn wicht; om boven op te laeden
Weldighe Zuylen ’s Beurs voortreffelijcke cieraeden.
(1650) Soo besich ’s Somerssons, de byen zijn in ’t Goy
Daer soete boeckweyt bloeydt; als zy (om inde koy
Te seer bevollickt, niet elck ander te verdringhen)
Uytleyden haers gheslachts mondighe’ anwasselinghen:
Oft als zy vlieghen d’een den andren in’t ghemoedt,
(1655) En nemen af den last van’t aenghewonnen goedt:
Oft als zy yverich den claeren honich vaeten,
Met soete leckerny opvullende de raeten:
Oft als zy keeren uyt, met al haar burghery,
Den bommel een ghediert soo nyver niet als zy:
(1660) Het isser drang, en drock en nerghens sietmen luyen:
Den honich geurich ruyckt nae d’uytghesooghen kruyen.
O welcke schatten! o welck over grof ghewin
Sal komen aengheweydt tot haere paelen in,
En vullen ’t landt; wanneer het Y sal doen verflaeuwen
(1665) Den Lissebonschen Taach, en neerslaen zijn winckbraeuwen;
Al hanghen zy, van oudts begruyst, vol gouden sands!
Wat sal’t ghemeene best ghevoelen onderstands,
Als haere jeuchdt den hoop van Portugal sal plucken
In’t Oost; en haelen t’huys den Oest vande Molucken!
(1670) ’t Bestaen sal manlijck zijn. maer wat voor woorden smeên
Sal menschen tong, om yet te segghen vande gheen,
Die reysen sullen uyt, waer lancx zy noyt en hoorden
Dat yemandt was ghekeert; en soecken, in het Noorden
’t Welck nimmermeer ontdoyt, door ’s pekels korter sway,
(1675) Een wech nae’t machtich Chine’, en rijcken van Cathay?
[fol. H2r]
Die terghers vande doodt die henen sullen slippen
Door midden ’t driftich ijs aen Hemelhooghe klippen;
Daer schors op schorse schuyft, en leydt in’t lang, en’t bree,
Als kercken boven, en als kercken onder Zee:
(1680) Die door den haeghel blindt en onghebaende plecken,
Ghelijck ter hellen, vande Son af, sullen trecken
Tot daer de maendt een deel is vanden dach, en daer
Een dach en nacht alleen volmaecken ’t heele jaer.
Die, veele maenden, van de wereld af ghescheyden,
(1685) Begraven onder sneeuw haer leven sullen leyden,
By’t hongrich huylen van’t ruych onghedierte fel,
In ’t Coninckrijck des nachts, ghelijck als inden hel.
Voorwaer Alcmenaes soon en heeft sich noyt vermeten
Soo onvertsaechden daedt; al heeftmen uytghekreten
(1690) Dat hy ’t volck onderaertsch deed beven van ontsach,
En sleypte Cerberus gheketent voor den dach.
Nochtans en sal haer roem wijdvluchtich hier niet marren;
Als oft zy aende weet op seylsteen, vaste starren,
Graedbooch, en Astrolaeb, alleen ghebonden was,
(1695) En ’t waelen vande Naeld aen ’t luysternauw Compas.
’t Sal Crijchsvolck wesen. Dat wil voelen en beschreyen
De Zee van Hercules: dien (als hy breedt gaet weyen
Den Oceaen te trots, met uytghelaeten vloedt)
Het Amsterdamsch beleydt doen sincken sal zijn moedt:
(1700) Soo dat hy golf, op golf, beteutert door’t vervaeren,
Sal slorpen aerseling, ter straet in, met zijn baeren.
Ick sie d’Hollandsche vloot den Andaluz aen boordt:
De roock en vlam van’t schut: de pekel roodt van moordt:
’t Bestorven Gibraltar van vrees om’t hart beneepen:
(1705) En al de Westerstrandt gheplondert van haer schepen:
Die baet het niet te zijn als slooten opghebouwt,
Nocht dat zy spieghlen doen de dyninghen, van’t goudt.
Soo mannen harten, soo, soo moeden van vermoghen.
Dat’s in zijn croon, den Vorst des ondergangs ghevlooghen;
[fol. H2v]
(1710) En, van’t vermetel hooft, de pracht ghemaeckt tot schandt.
Soo seyndtmen ’t oorloch uyt: en haeldmen vreed’ in ’t landt.
O voorspoed spoedich, des my ’t wonder doet verstommen;
Dat ghy soo flucx, o stadt! sult wesen opgheklommen,
En hebben u gheset, in sulcken hoochte, daer
(1715) Soo meenich, te vergheefs, nae steyghert duysent jaer!
Men bidd’ de Maeticheyt dan maer, dat zy te vreeden
Zy, u te blyven bij, in uw gheluckicheden,
En vestigh’ uwen stoel: Want nerghens is soo veyl
Den onverwachten val, als op de toppen steyl;
(1720) Soo slibbrich staen, als op den cruyn; soo te bedincken
Het gyben, als voorwind, en soo ghereedt het sincken.
Ghelijck ick sie, uyt wenst tot weelde, te ghemoedt
Al wat verbasterings der ouwde zeeden goedt;
En, om het snood ghewin, in last de goede wetten.
(1725) Doch sullen daer de beste’ haer voorgang teghen setten,
Uytblinckende’ als in goudt het heldere ghesteent:
Soo dat daer schaemroodt door de goedighe ghemeent
Sal raecken omtesien, en rouw haer hart te roeren,
En volghen op het licht dat d’Overheden voeren.
(1730) Oft oock, o groote stadt! u eenich misverstaen,
Tot altenauwen voet, van heerschen socht te raên,
Waer op licht waere, dat weer Tyranny insloope;
Niet edel Hoofttack, niet Croondraechster van Europe.
Houdt vry der volcken toom wel staedich inder handt:
(1735) Maer voor het uyterst schroom den teughel. met verstandt
Van wicht, den breydel rept, wat styver oft wat sachter.
Te ruym dat struyckelt vaeck, en al te cort leydt achter.
In vryheyt ordentlijck uw burghery laet treên,
Recht tusschen dienstbaerheyt en wetteloosheyt heen.
(1740) Soo groeydt, soo bloeydt, so wast, o rechterhandt der Staeten,
In mooghentheyt, gheluck, en tal van ondersaeten.
En ghy, o vrouwen, wischt uw traenen af en lijdt
Gheduldich desen, om den naekomenden tijdt.
[fol. H3r]

Rey van Amstellandsche Joffrên.

O wat heb ick ghesien met mijn beslooten ooghen!
(1745) Wat heeft my inden droom verscheenen, staen vertooghen,
De voorsegghende Vecht daer wonderheyden al!
Voorwaer den Hemel weet wel hoe hy’t schicken sal:
En seghent dickwils, als hy uyt schijndt op verdelghen.
Des laet ons d’onspoedt als gheneesedranck verswelghen,
(1750) Die, onvermaecklijck op de tong, den gheest wel smaeckt,
Door hoop van’t smaecklijck goedt, dat lijf en siel vermaeckt.

EYNDT.

[fol. H3v: blanco]

P.C. HOOFTSGEERAERDTvanVELSENTreurspel.

TOT AMSTERDAM,____________________________By Willem Iansz. op’t waeter, inde vergulde Sonnewyser.__________________ANNO M DC XIII.

INHOUDT.

PERSONAGIEN.

GEERAERT VAN VELSENTREURSPEL.EERSTE BEDRIIF.Machtelt van Velsen.

TWEEDE BEDRIIF.Geeraerdt van Velsen. Schildknaep.

DERDE BEDRIIF.Harman van Woerden. Geeraerdt van Velsen.Gijsbert van Aemstel.

VIERDE BEDRIIF.Gheest van Velsen. Graef Floris.

VIIFDE BEDRIIF.Graeve Floris. Rey van Naerders.

P.C. HOOFTS

GEERAERDT

van

VELSEN

Treurspel.

TOT AMSTERDAM,
__________

By Willem Iansz. op’t waeter, inde vergulde Sonnewyser.

ANNO M DC XIII.

GEERAERT VAN VELSEN

TREURSPEL.

EERSTE BEDRIIF.

Machtelt van Velsen.

TWEEDE BEDRIIF.

Geeraerdt van Velsen. Schildknaep.

DERDE BEDRIIF.

Harman van Woerden. Geeraerdt van Velsen.
Gijsbert van Aemstel.

VIERDE BEDRIIF.

Gheest van Velsen. Graef Floris.

VIIFDE BEDRIIF.

Graeve Floris. Rey van Naerders.