Cornelis van Hoogeveen jr. (Kunst wordt door arbeid verkregen): Het feestvierend Leyden. Leiden, 1774.
Gelimiteerde editie (36 exemplaren) voor de leden van KWDAV.
Uitgegeven door Evi Dijcks.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton039450 — Facsimile bij Ursicula
Titeluitgave: editie voor het publiek Ceneton039451
Bijvoegsel door Cornelis van Hoogeveen Junior Ceneton039452
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. π1r]

HET

FEESTVIEREND

LEYDEN;

EEUWSPEL

Met Octroi van de Ed. Groot Mog. Heeren Staeten van
Holland en Westfriesland.

[Vignet: Kunst wordt door arbeid verkreegen]

TE LEYDEN,
Bij C. VAN HOOGEVEEN, JUNIOR.
MDCCLXXIV.



[fol. π1v: blanco]
[fol. π2r]

BERICHT.
Dit Eeuwspel, bij gelegenheid des heuglijken Tweehonderdjaerigen Gedenkdags van het Ontzet der Stad Leyden, door een’ der Leden van ons Genootschap vervaerdigd, en bij hetzelve ingeleverd, hebben wij gemeend onzen Stadgenooten niet te moeten onthouden, verwachtende dat het met bescheidenheid zal worden ontvangen.
    Behalven den algemeenen druk zijn van dit Stukje, volgens gewoonte, zes en dertig afdrukken op Schrijfpapier aangelegd, welke ten blijke van Echtheid door den tegenwoordigen Eersten Secretaris van dit Genootschap K. DE PECKER, P. Z. zijn genummerd en ondertekend.

KUNST WORDT DOOR ARBEID VERKREEGEN.

Leyden, in onze Vergadering
den 28 van Herfstmaend
MDCCLXXIV.		    [in ms.: N° Vijftien.
K. d. PECKER P.z.]


[fol. π2v]

VERTOONERS.

LEYDEN.
GELUK.
VRIJHEID.
EENDRAGT.
IJVER.
GELEERDHEID.
BELEID.
VERSTAND.
GEMEENEBEST.
KOOPHANDEL.
DICHTKUNST.
VERMAEK.
TWEEDRAGT.
NIJD.
DARTELHEID.
DEUGD.
VRIENDSCHAP.
MOED.
LIEFDE TOT HET VADERLAND.		}
}		Deeze vier worden
    door Kinderen
    afgebeeld.

Het Tooneel verbeeldt een vrolijk Landschap,
waerin men den Tempel der Vrijheid ziet.
Continue
[p. 1]

HET

FEESTVIEREND

LEYDEN;

EEUWSPEL.
___________________

EERSTE TOONEEL.

TWEEDRAGT, NIJD.

NIJD.
’t Is tijd, om dubbel zorg voor uw belang te draegen,
ô Tweedragt! daer de Vreugd dit oord in deeze dagen
Doet juichen van rondöm, daer ijder als om strijd
Haer eer en hulde biedt, ja gantsch het harte wijdt.
(5) Weet, Leyden viert deez’ dag, na tweemael honderd jaeren,
Heur tweede Jubel; ’k zag haer vrienden reeds vergaêren,
Ter schikking van al ’t geen, wat op deez’ Hoogtijd voegt.
Kom, Tweedragt! stoor die vreugd, mijn ziel is niet vernoegt
Voor gij mij ’t woord geeft om haer’ wensch te wederstreeven.
TWEEDRAGT.
(10) Hoe! steunt ge op mijne hulp? wat heeft u aengedreeven
Om een verbond met mij te sluiten, die altijd
Met ijdereen verschil? ontbreekt het dan de Nijd
Aen middlen, om zichzelv’....
[p. 2]
NIJD.
                                            Laet ons geen’ tijd verliezen;
Ik ben gedwongen u tot mijne hulp te kiezen.
(15) Ik heb in ’t helsche rijk uw’ vriendenrei ontmoet,
Held Alva, Flips, Granvelle en andren, die verwoed,
Bij ’t hooren deezer maere, op hunne tanden knersten,
Ja, de eerste scheen van spijt en raezernij te bersten,
Ik zag voor de eerste mael die voortijds wakkre schaer
(20) Nu beevende en ontsteld; ’k heb hen verwoed het hair
Zien rukken uit hun kruin, ik zag hun traenen vloeien,
Hun oogen als een vuur in ’t grimmig voorhoofd gloeien.
’t Verwonder Tweedragt niet, dat Nijd door hunne smart
Gevoelig werd geraekt. Ik heb met al mijn hart
(25) Die helden, bij het hoofd van Pluto, toegezwooren
Dat ik de Jubelfeest van Leyden zal verstooren.
Help mij dan, Tweedragt!
TWEEDRAGT.
                                        ’k Ben getroffen door uw tael.
NIJD.
[Zoude ik die trotsche zien gevoerd in zegeprael,]*
Zoude ik die fiere zien in trotsche zegeprael,
Die, ondanks al mijn vlijt en onophoudlijk poogen
(30) Tot haeren ondergang, verrijkt is in vermogen?
Dat duldt de Nijd niet, neen; mijn ziel verteert van spijt,
Wanneer ik slechts gedenk aen dien vervloekten tijd,
Toen zij haer’ Vorst en Heer muitzuchtig af dorst vallen;
Toen hoopte ik meesteres te worden van heur wallen:
(35) Maer ach! moest ik niet zien dat stugge Willem haer
[p. 3]
Beschermde en pal deed staen in ’t uiterste gevaer!
Die vrijheidsminnaer, zo stijfhoofdig, stout van zinnen,
En doof voor vleierij, wien ik niet kon verwinnen,
Voor ik het doodlijk lood hem door de hartaêr joeg,
(40) Waerdoor ’k, met eenen slag, ’s Lands hoop ter neder sloeg.
TWEEDRAGT.
Wat heb ik niet bestaen, reeds voor twee honderd jaeren?
Wat heeft mijn ijver niet ontelbre burgerschaeren
Tot oproer aengehitst, en ’t binnenlandsch geweld
Begunstigd en gesterkt? Wie had ons niet voorspeld
(45) Dat Leeuwendael, gebeukt door burgeröorelogen,
Gedreigd en aengerand door Spanjes krijgsvermogen,
Ten prooi moest worden van gesarde Koningswraek?
Wat Leyden nu betreft: gij weet, met welk vermaek
Ik eertijds heur verdriet en rampen zag, toen Spanje
(50) Haer met zijn bliksems dreigde, en ik, hoewel Oranje
Haer telkens moed inblies, heur helden wanklen deed;
Ik werkte in menig hart, dat, tot mijn’ wil gereed,
Aen ’t muiten sloeg, en mij gegronde hoop deed kweeken
Dat mijne list eens zuur aen Leyden op zou breeken.
(55) Wat heb ik niet bestaen om Trouw en Waekzaemheid
En IJver, door wier zorg en onvermoeid beleid
Geduurig werd ontdekt, wat ik had voorgenomen,
Te trekken op mijn zij’? ’t waer met haer omgekomen,
Als mij dit drietal slechts zo sterk niet waer geweest.
(60) Voorzichtigheid, zo ’t scheen voor mijn geweld bevreesd,
Voegde, in den schijn van Twist, zich onder mijne schaeren,
En zorgde aen IJver straks mijn’ handel te openbaeren,
[p. 4]
Dus kreeg zijn’ handel klem; ’k had echter goeden moed
Dat Leyden zwichten zou, geperst door tegenspoed;
(65) Gesarde toorn ontvlamde, en Baldez, fel ontstoken,
Had zich en zijnen Vorst met haer verderf gewroken,
Maer ach! een dwaeze min, die ’s krijgsmans hart verwon,
Bestrijdt zijn’ eedlen toorn, eer nog de storm begon;
Zijn minnaeres poogt hem door zagt gevlei te sussen,
(70) Met looze traenen ’t vuur van zijne wraek te blussen:
Zij overwint den held, ô schande! en Leyden ziet
Eerlang zichzelv’ verlost uit al haer zielverdriet,
Maer ik, die hier mijn’ troon voor eeuwig dacht te stichten,
Moest voor mijn vijandin, voor de Eendragt, ijllings zwichten.
(75) Zie daer wat mij weêrvoer.
NIJD.
                                                  ’t Is u en mij mislukt:
Minerv’, door wie de Maegd zo schoone vruchten plukt,
Heeft met den Handel steeds haer’ luister aen doen groeien;
Die deên mij vruchtloos tot haer nadeel mij vermoeien;
Doch, ziende geen genot uit openbaer geweld,
(80) Heb ik iets anders tot mijn nut in ’t werk gesteld;
Ik zal u onbeschroomd mijn hartsgeheim doen weeten:
Nadat ik, zonder vrucht, veel jaeren had versleeten,
Sloot ik met Dartelheid een heimelijk verbond,
Die wulpsche hoorde mij en deed mijn’ wil terstond;
(85) Want zij met Mode, haer vriendin, op mijn begeeren,
Vereenigd, deed den schat der Maegd welhaest verteeren;
Door Dartelheid zag ik het reedsel van heur hand,
Waerdoor haer aenzien wies, veracht door ’t gantsche land.
[p. 5]
Die wufte wist gestaeg nieuw tooisel uit te vinden,
(90) ’t Geen Mode, uit vreemde lucht, verschafte aen haere vrinden;
Dus heb ik Leyden in heur ingewand geraekt.
TWEEDRAGT.
Ik heb zulks opgemerkt, en ’t heeft mij zeer vermaekt,
Wanneer ik Burgerliefde onnut zich zag vermoeien
Om wufte Dartelheid voor altijd uit te roeien.
NIJD.
(95) Daer komt zij, ik verlang of ze iets tot voordeel weet,
Zij heeft gewis voor ons op nieuw haer vlijt besteed,
Zij heeft mij zelf beloofd getrouw verslag te geeven.


TWEEDE TOONEEL.

TWEEDRAGT, NIJD, DARTELHEID.

NIJD.
Hoe is het, Dartelheid! hebt ge iets voor ons bedreeven?
DARTELHEID.
Ter waereld niet: ik dacht op deeze vreugdefeest
(100) Vooraen te zitten, en, met een’ verheugden geest,
Te juichen in den rei der pratte feestelingen,
Maer poogde mij vergeefs in hunnen kring te dringen,
Beleid weêrhield mij straks en wees mij koeltjes af,
Terwijl Verstand, vrij ruuw, aen Mode ’t afscheid gaf,
(105) Die nu haer heul alleen, daer we ons dus zien verkloeken,
Bij ’t kinderachtig soort van menschen op loopt zoeken.
[p. 6]
NIJD.
Geen nood: ik geef ’t niet op. ô Leyden! doem ons vrij,
Maer beef voor onze list, beef voor mijn razernij.
Zij meent haer Vreugdefeest te vieren! komt mijn vrinden!
(110) Verstooren wij die vreugd, wij moeten middlen vinden.
TWEEDRAGT.
Breek af, ik merk Beleid.
NIJD.
                                        Vertrekken wij; hoe ’t ga,
’t Moest erg zijn als ons niets gelukken zou; kom, sta
ô Tweedragt! kloek mij bij, daer we ééne zaek bedoelen,
Want Leyden moet deez’ dag de wraek van Nijd gevoelen.


DERDE TOONEEL.

IJVER, BELEID, KOOPHANDEL.

BELEID.
(115) Wat hoor ik? Leyden moet beducht zijn voor de wraek
Van Nijd! hier smeult iets tot verstooring van ’t vermaek.
IJVER.
’t Is Tweedragt, bitse Nijd en Dartelheid, die saemen
Gewis voor Leyden iets verderfelijks beraemen;
Ik zal ze volgen en heur’ handel gadeslaen,
(120) Zo dra ik ’t oogmerk van die monsters heb verstaen
Zal ik ’t u melden.
[p. 7]
BELEID.
                              Vlieg: ’t wil all’ dat ge u zult spoeden,
’k Paer voorts mijn vlijt bij de uwe, om Leyden te behoeden;
Dat niets ’t genoegen breek’ van deez’ gewenschten stond!
IJver volgt Nijd enz.


VIERDE TOONEEL.

BELEID, KOOPHANDEL.

BELEID.
Hier staen wij, boezemvriend! op dien gewijden grond,
(125) Dien Vrijheid tot heur erf en woonplaets heeft verkooren,
Zie hier haer’ Tempel, waer twee eeuwen reeds te vooren
De ontmenschte Dwinglandij heur moordschavotten had.
Hier zal ons Leyden, die alreê ten Tempel trad,
Het tweede Jubelfeest van haer verlossing vieren.
(130) Een reeks van braeven zal die blijde feest versieren,
Wij moeten ook die vreugd verzellen, heusche vrind!
Ik weet hoe teder gij die schoone Maegd bemint,
Zij is door u ten top van rijkdom opgesteegen,
Door u heeft zij alom verdienden roem verkreegen,
(135) Gij maekte heuren naem den Indiaen bekend,
En bragt haer handenwerk tot ’s aerdrijks uiterst end.
KOOPHANDEL.
Voorheen, ik sta ’t u toe, mogt haer dit heil gebeuren;
Thans, nu ’t hier alles juicht, moet ik alleen betreuren
Dat al mijn vlijt weleer tot nut der Maegd betoond,
(140) Zelfs in haer kindsheid, veel te schamper wordt beloond.
[p. 8]
BELEID.
Men moet dit ongeluk den buitenlandren wijten,
Wier hebzucht zwoegt en slaeft, om eigen waer te slijten,
Schoon minder in waerdij; ’t is waer de landgenoot
Heeft deel in dit bedrijf, de trek tot pracht is groot,
(145) Wat vreemd is wordt geliefd, hoe dwaes het zij, of grillig,
Wat eigen is beschouwt men naeuw’ of onverschillig;
En dit, zeer ver dat zulks de Maegd bekooren zou,
Heeft haer aen ’t hart gegaen: maer laet de zuivre trouw
En liefde van Beleid nooit slippen uit uw oogen.
(150) De trouwe Leydsche Raed besteedt al zijn vermogen
Tot heur en uw geluk, zijn zorgend opzicht waekt
Voor ’t nut der burgerij, die thans in ijver blaekt,
Terwijl haer ’t vriendlijk oog van die grootachtbre Vaedren
Met zegenwenschen, uit een dankbaer hart, ziet naedren.
(155) Kom, deelen wij in ’t heil van deezen grooten dag,
Het juicht hier al wat leeft, gepaste blijschap mag
Dit uur den vrijen toom aen zang- en speelkunst geeven.
KOOPHANDEL.
Ik voel door uwe tael de vreugde in mij herleeven.
BELEID.
Daer komt Gemeenebest, het gul genoegen straelt
(160) Van ’t minlijk aengezicht, ei zie, Geleerdheid praelt
Aen zijne rechtehand, door druk noch zorg bestreeden.


[p. 9]

VIJFDE TOONEEL.

GELEERDHEID, BELEID, GEMEENEBEST,
KOOPHANDEL.

BELEID.
Zijt welkom, vriendenpaer, die herwaerd uwe schreden
Naer ’t choor der Vrijheid richtte, om ’t juichend Eeuwgetij
Van Leyden, uw vriendin, te vieren, daer zij vrij
(165) Van binnenlandschen twist en oproer, in de lommer
Der vredeölijven rust, terwijl noch angst noch kommer
Haer blijde ziel ontstelt, of haere vreugd belet.

GEMEENEBEST.
Het heuglijk jubeljaer van ’t wonderbaer ontzet
Dier trouwe en dappre Maegd vervult mij met genoegen,
(170) En blijde erkentenis doet mij mijn toonen voegen
Bij die der tempelschaer.
GELEERDHEID.
                                        Ik ben bewust, Beleid!
Wat ik verschuldigd ben aen haer kloekmoedigheid,
Dus moest het mij gewis aen ’t recht gevoel ontbreeken
Zo Leydens heil mijn ziel in vreugd niet konde ontsteeken.
BELEID.
(175) De Nijd heeft op ons doen haer wreevlig oog gevest,
Zij heeft met Dartelheid, die doodelijke pest
Der goede zeden, en met Tweedragt zich verbonden;
Dat drietal hebben wij in deezen oord gevonden;
[p. 10]
’t Is zeker, dat zij iets tot onze smart bestaen.
(180) Vriend IJver volgt ze na, en hoe ’t hem is vergaen,
Verlang ik, binnen kort, uit zijnen mond te hooren.
GEMEENEBEST.
Die monsters! zoeken zij de blijdschap hier te stooren?...
BELEID.
Zagt Vriend! ’k zie IJver.


ZESDE TOONEEL.

IJVER, GELEERDHEID, BELEID,
GEMEENEBEST, KOOPHANDEL.

BELEID, tegen IJver.
                                            Ik verlang naer uw verslag.
IJVER.
’t Is mij gelukt, Beleid! niets deert deez’ grooten dag;
(185) ’k Heb, achter ’t gints geboomt’, de heimelijke laegen
Van ’t eerloos vloekgespan naeuwkeurig gaêgeslagen;
Hoe veilig elk zich achtte, ik hoorde haere reên,
Dees wilde in ’t openbaer met Muitzucht op de been,
En, midden in ’t gejuich van Leydens beste vrinden,
(190) U, kloek Beleid! haer woede en wraek doen ondervinden.
Een ander wilde ’t hart der onervaren jeugd,
Verwijdren van zijn’ pligt, en, onder schijn van vreugd,
De jonglingschap het gif der dartelheid doen drinken;
Dan, dit scheen vreemd in ’t oor van Tweedragt zelf te klinken;
[p. 11]
(195) ,, Geen openbaer geweld, sprak zij, verschaft ons baet,
,, Wij werden reeds ontdekt, des hoort naer mijnen raed;
,, Gij moet u in den schijn van Vlijt en Trouwheid steeken;
,, ’k Zal mij, om met meêr kracht op Leyden mij te wreeken,
,, In ’t kleed van Vriendschap, dat ik best daertoe bevind,
(200) ,, En dikwerf heb gebruikt, verbergen; gantsch verblind
,, Door deez vermomming, wordt gewis elkeen bedroogen.
,, Men zal ons met vermaek op ’t lustig feest gedoogen;
,, Want waer men Tweedragt haet is Vriendschap wellekom.
,, Komt, spoeden wij ons dan, elk koom’ hier straks weêrom,
(205) ,, Dan zullen we ons terstond bij de andre gasten voegen,
,, En hunne vrolijkheid, door wrokkend ongenoegen,
,, Doen enden in verdriet’’. Zie daer hun snood besluit.
Nog naeuw’ had Tweedragt deez’ ontzinden raed geuit,
Of ’t schandlijk drietal snelt naer elders. Dat wij waeken,
(210) Die boozen straffen, als zij ’t vreugdefeest genaeken.
Beleid! aen uwe zorg beveel ik ons belang.
BELEID.
Ik merk haer listigheid; doch Tweedragt ga heur’ gang,
Wij hebben voor haer wraek noch razernij te vreezen,
Nu gij, mijn trouwe vriend! deez’ dienst ons hebt beweezen.
(215) Heb dank voor uwe vlijt.
GEMEENEBEST.
                                                  Dus geeft ons de IJver blijk
Van zijne vriendschap; dat die vriendschap nooit bezwijk’.
Gij hebt me, ô IJver! tot deez’ eerstand opgetoogen.
Van mijne kindsheid af versterkte gij mijn poogen.
Aen u is Leyden ook haer grootst geluk verpligt.
[p. 12]
KOOPHANDEL.
(220) En ik mijn bloei.
GELEERDHEID.
                                    En ik een steeds vermeerdrend licht.
(Hier wordt van binnen een aengenaem Muzijk gehoord.)
IJVER.
Wat aengenaem geluid...! wie zingt dees vreugdepsalmen?
Ei luistert!... ’t nadert ons... hoort de echoos wedergalmen!


ZEVENDE TOONEEL.

IJVER, GELEERDHEID, BELEID, GEMEENEBEST, KOOPHANDEL, DICHTKUNST, VERMAEK.

DICHTKUNST, zingt.
            Triumph! triumph! geen dolle nijd,
                Geen wrok of spijt
                (225) Wordt hier geleeden,
            Het lustig Leyden viert haer feest,
            Elk toont, met een’ vernoegden geest,
                Zijn vrolijkheden.

VERMAEK, zingt.
                Blijschap heerscht in Leeuwendael,
                (230) ’t Gul vermaek heeft perk noch pael,
            Leydens heil doet ijder zingen,
                Niets niets evenaert de vreugd,
[p. 13]
                Rhijnlands zanggezinde jeugd
            Volgt den toon der stedelingen.
(Onder het zingen komt Vrijheid uit den Tempel,
dien zij achter zich sluit.)


ACHTSTE TOONEEL.

VRIJHEID, IJVER, GELEERDHEID, BELEID, GEMEENEBEST, KOOPHANDEL,
DICHTKUNST, VERMAEK.

(Terwijl Vrijheid spreekt houdt IJver geduurig de wacht op de komst van Tweedragt enz.)

VRIJHEID.
(235) ’k Ontvang met dubble vreugde, oprechte vriendenschaer!
U allen op de feest, de Jubelfeest, van haer,
Door wier getrouwdheid, die al de eeuwen zullen roemen,
Ik ’t zalig Leeuwendael mijn erf en schat mag noemen.
’t Is Leyden, die dit uur uw vreugdezangen wacht,
(240) Wier naem door Hierarchij met schaemte wordt herdacht.
Die ’t Kastiljaensche juk heeft van haer’ hals geworpen,
Die, ver van ’t loos venijn uit Spanjes kelk te slorpen,
Zijn snoode vleierij verstandig heeft weêrstaen,
En van zijn slaefsche boei manmoedig zich ontdaen.
    (245) Gemeenebest! wat heil heeft u haer deugd beschooren!
Wat nut is uit heur trouw en vrijheidsmin gebooren!
Uw laege slaevernij, uw onafhanglijkheid,
Hing aen heur’ laffen schroom, of wonderbaer beleid.
’t Is haer, ’t is u gelukt: het opperst Welbehaegen
(250) Deed haer de gloriekroon op heuren schedel draegen,
[p. 14]
En maekte u sints dien tijd ontzaglijk en beroemd.
    Geleerdheid! die alom met eerbied wordt genoemd,
Hoe is uw ziel verrukt! wat streelt haer lot u ’t harte!
Uw grootste voorspoed werd gebooren uit haer smarte;
(255) Geen laeuwren, die vergaen, vergolden heure deugd,
De wijsheid was alleen het voorwerp haerer vreugd.
De Hoogeschool was ’t loon der uitverduurde ellenden;
De Hoogeschool, die sints, tot ’s waerelds uiterste enden,
Uw’ naem heeft groot gemaekt en wijsheid voortgeplant;
(260) Die Kerk en Burgerstaet, in ’t vrije Nederland,
Orakels heeft verschaft, getrouwe steunpilaeren
En vroome helden voor zijn godgewijde altaeren.
    En gij, mijn vrienden! die in ’t heil van Leyden deelt,
Ik lees op uw gelaet wat vreugd uw zielen streelt;
(265) Komt, laet ons, trouw vereent, heur heuglijk Eeuwfeest vieren,
Gij Dichtkunst! die door haer uw tempels zaegt versieren
Met puikvernuften uit heur’ doorgeleerden Raed,
Met hechte zuilen van uw’ nieuw herbooren staet;
Voegt uw gezangen bij den lofgalm van mijn vrinden.


[p. 15]

NEGENDE TOONEEL.

VRIJHEID, IJVER, GELEERDHEID, BELEID, GEMEENEBEST, KOOPHANDEL, DICHTKUNST, VERMAEK, TWEEDRAGT, in ’t kleed van Vriendschap; NIJD, in ’t gewaed van Naerstigheid; DARTELHEID, in
’t kleed van Getrouwheid.

(De drie laetstgenoemde personagien komen na den vijfden regel uit.)

IJVER, tegen Beleid.
(270) ’t Is tijd, zij naedren ons, kom, dat wij die ontzinden....
VRIJHEID.
Wat ’s dit?
BELEID.
                Geen nood, vriendin! laet alles aen Beleid.
De Nijd en Tweedragt komt, verzeld van Dartelheid;
Zij hebben in ’t gewaed van andren zich verstooken;
Duld haer een oogenblik, wij worden ras gewrooken,
(275) Dewijl haer oogmerk ons door IJver is gemeld.
TWEEDRAGT, in ’t verschiet tegen Nijd en Dartelheid.
Ziet hier den aenvang van de vreugd, door mij voorspeld,
Komt, naedren wij, men zal de feest welhaest beginnen.
[p. 16]
(tegen Vrijheid)
Gulharte Vrijheid! puik van mijne zielvriendinnen!
Duld, daer gij deezen dag met Leyden hoogtijd houdt,
(280) Dat Vriendschap, die uw heil erkentelijk beschouwt,
Met trouw en Naerstigheid in uw genoegen deelen.
BELEID.
Geen Tweedragt heeft hier plaets.
TWEEDRAGT.
                                            Die zou hier slechts verveelen,
Die mooge, ver van ons, vergaen van woede en spijt,
Om ’t lot dat ons gelukt.
BELEID.
                                      Het is vergeefs dat Nijd
(285) En wulpsche Dartelheid tot ons den toegang zoeken.
TWEEDRAGT.
Ik, Vriendschap, moet als gij, die wreede monsters vloeken;
Maer ’t is geen tijd dat men voor haere laegen vreest,
Ook voegt geen bange zorg aen een’ verheugden geest,
Die....
BELEID.
        Zwijg, ontaerte! ik ken uw loos belegde streeken.
DARTELHEID, ter zijde tegen Nijd.
(290) ,, Wij zijn verraên; ’t waer best dat wij hun oog ontweeken.
(Zij willen vluchten, doch worden door IJver wederhouden.)
[p. 17]
IJVER.
Waerheen?
BELEID, tegen Tweedragt.
                Wat dreef u aen, verwaeten Tweedragt?
TWEEDRAGT.
                                                                                Hoe!
Heb ik dien hoon verdiend? wat naem voegt gij mij toe?
Heb ik u menigwerf mijn teêrheid niet doen blijken?
Durft over mij uw mond een aevrechts vonnis strijken?
(295) Getrouwheid! kom, getuig....
BELEID.
                                                        Verwoede! ontvang uw straf.
(Hij vat Tweedragt aen en scheurt haer de klederen van ’t lijf.)
Fluks IJver! scheur die twee ’t gestolen momtuig af.
Ziet welk een vriendschap van die snooden was te wachten.
DARTELHEID.
ô Ramp!
TWEEDRAGT.
              ’t Is met ons uit, hier helpen geene klagten;
Vertrekken wij.
NIJD.
                          Neen, toeft....
[p. 18]
BELEID, tegen IJver.
                                              Drijf haer uit ons gezicht.
IJVER, haer wegrukkende.
(300) Komt voort, gedrochten! en ontvliedt het zonnelicht.


TIENDE TOONEEL.

VRIJHEID, IJVER, GELEERDHEID, BELEID, GEMEENEBEST, KOOPHANDEL,
DICHTKUNST, VERMAEK.

VRIJHEID.
Welk een erkentnis zijn we, ô IJver! u verschuldigd!
Door uw ontdekking is mijn heil vermenigvuldigd;
Heb dank, Beleid! die haer gestraft hebt naer waerdij.
Komt, vieren wij nu saem’ het juichend Eeuwgetij;
(305) Men zal op onze komst reeds met verlangen beiden.
Mijn vrienden! laet dees hand u tempelwaerd geleiden,
Waer Leyden, vol van vreugd, gezeten op mijn’ troon,
U zal ontvangen, en heur’ godgewijden toon
Bij ’t geurig offer zal doen rijzen naer den hoogen.
(IJver treedt met de andere Personagien naer den Tempel en opent denzelven, straks hoort men een aengenaem Muzijk.)
IJVER, terwijl de Tempel geopend wordt.
(310) Welk een volmaekt gezicht.
DICHTKUNST.
                                            Wat schoonheên zien mijn oogen!


[p. 19]

ELFDE TOONEEL.

Hier ziet men den Tempel van binnen, LEYDEN zit op een’ troon, aen haer rechtezijde staet VERSTAND, aen haere slinkezijde EENDRAGT; vier kinderen, verbeeldende DEUGD, VRIENDSCHAP, MOED en LIEFDE TOT HET VADERLAND, staen beneeden de gemelde twee; tusschen den ingang des Tempels en den troon ziet men een altaer, ter zijde van den troon ziet men vier marmeren Standbeelden, van WILLEM I. Prins van Oranje; P.A. VANDE WERFF, Burgemeester; J. VANDER DOES, Hoofd der Krijgsmagt; en J. VAN HOUT, Secretaris der Stad; wijders de voorige Personagien:

VRIJHEID, IJVER, GELEERDHEID, BELEID,
GEMEENEBEST, KOOPHANDEL, DICHT-
KUNST, VERMAEK.

ZANG.
            Gelukkig, zalig Eeuwgetij!
            Wat vrolijkheid beleeven wij!
                Wat gloed komt ons bestraelen
                    Uit vrijheids zaelen!
            (315) Hemel! och, bekroon dit feest!
            Hemel! och, bekroon dit feest!
                De Nijd stelt ons geen paelen,
                    Zij wordt niet gevreesd.
                                                            fin.

[p. 20]

                ô Leyden! welk een zegen!
                    (320) Elk deelt in uwe vreugd,
                Elks hart is u genegen,
                    En om uw lot verheugd.
                    De Vrijheid, die u mint,
                Ontvangt u in haer’ Tempel,
                (325) En weert van heuren drempel
                    Die kwaelijk is gezind.
                                                        Da Capo.

LEYDEN.

            Ben ik het, hemel! mag mijn ziel
                    Mijn oog gelooven?
Ben ik ’t, wie zoveel vreugd en heil te beurte viel,
        (330) Hoewel voorheen door dwinglandij verschooven!
            ô Ja! ’k ontving mijn hulp van boven.

ZANG.

                Geen sterke tegenstand
                Verloste ons uit de hand
                Van Neêrlands Dwingeland;
            (335) ’t Geluk, van ’s hemels transsen
        Op Leydens bede neêrgedaeld,
            Omstraelde ons met haer glanssen,
                Haer hand, die eeuwig winst behaelt,
                Dreef Baldes uit zijn schanssen!

LEYDEN.

                (340) Geliefde Willem! braeve Held!
                Uw moed heeft mij in staet gesteld
[p. 21]
            Om Spanjes woên te wederstreeven;
                Gij waert in ’t buldren van ’t gevaer
                Mijn hoop, mijn vaste steunpilaer:
(345) Kost mijne dankbaerheid en zuivre liefde ’t leven
Aen ’t kille marmer, dat uw weezen toont, slechts geeven,
Gij leefde op ’t oogenblik, tot vreugd voor uw geslacht,
’t Welk ook naer eeuwige eer, door kloeke daeden, tracht.

Grootachtbre vande Werff! mag ik uw beeld aenschouwen!
                      (350) Oprechte boezemvriend!
Gij waert, in mijnen nood, het doel van mijn vertrouwen,
        En hebt de onsterflijkheid door uwen moed verdiend.
                De naneef roemt uw vroome daeden,
            En noemt uw’ naem met eerbied en ontzag.
                    (355) Ja, heden, op mijn’ gloriedag,
        Bestrooit erkentenis uw graf met laeuwerbladen.
            Uw deugd, standvastigheid en eedle heldenaert
                        Deên muitzucht schaemrood vlieden.
                    Gij hebt mijn leven zelfs bewaerd,
                (360) Door ’t uwe willig aen te bieden.
                    Zo lang mijn oog het licht aenschouwt,
        Zo lang het waereldrond zijn stand en weezen houdt,
Zal ik, met al wat leeft, van uwen lof gewaegen,
        En mijnen hoogsten roem op uw getrouwheid draegen.

                (365) Manhafte van der Does! uw nijvre waekzaemheid
        Heeft mij beveiligd voor de netten
                Die de eerelooze list had tot mijn’ val bereid,
            En voor mijn schreden uit dorst zetten.
Een onverganglijke eer is ’t loon van uwe daên,
[p. 22]
(370) Uw Nakroost zal van mijne erkentenis getuigen:
Eer vall’ het stargewelf, beroemde Held! in duigen,
      Eer uw gedachtenis uit mijne ziel zal gaen.

        En gij, van Hout! die menigwerven,
                Bij ’t smeulen van ’t bedekt verraed,
        (375) Den muitren hunne hoop deed derven,
                En hun bezwooren euveldaed,
        Door uw beleid, wist af te keeren:
                Wat ben ik niet aen u verpligt?
                Tot heden toe bestraelt me uw licht,
    (380) Uw vlugge veder doet uw’ schrandren ijver eeren,
                En maakt, op ’t oude pergament,
    Mijn afkomst en bestaen den stadgenoot bekend.
Zo lang men liefde kweekt voor edele bedrijven,
Zal ook uw groote naem bij elk gezegend blijven!

          (385) Maer kan ik, in dit heuglijk uur,
      Uw liefde, uw wondre magt, vergeeten!
          ô Hemel! zoude ik uw bestuur,
      Waeraen ik alles dank moet weeten,
          Onachtzaem overzien? ô neen!
          (390) Gij hebt voor mijn belang gestreên,
      Gij hebt mijn’ helden kracht gegeeven,
          In bange ellend, in hongersnood,
          Ja zelfs in ’t nijpen van den dood,
      Deedt gij alleen mijn’ moed herleeven.

          (395) Verdrukt, getrapt, door dwinglandij,
      Gevloekt door ’s vijands wreede benden,
[p. 23]
          Schreide ik tot u, gij stondt mij bij,
        En sloegt een’ gordel om mijn lenden.
          Gij hebt mijn haertstede en altaer
          (400) Beschut, in ’t barnen van ’t gevaer,
        Getroffen door mijn bittre zuchten,
          Hebt gij, door wondren, mij gered,
          Uw golven hebben mij ontzet,
          Uw schrik deed Leydens vijand vluchten!

(Zij treedt van den Troon af en ontsteekt den wierook op ’t altaer.)

          (405) ’k Voel tot erkentnis mij bereid;
        Ontvang thans, na twee honderd jaeren,
          De wierookgeur der dankbaarheid,
        Die, bij de juichstem mijner schaeren
          Naer boven stijgt, en laet mijn vreugd,
          (410) Getemperd met den pligt der deugd,
        U, goede Hemel! niet mishaegen.
          Welaen, gij reien! juicht en toont
          Wat blijschap in uw harten woont.
        Viert vrolijk deezen dag der dagen!

ZANG.

        (415) De wierookgeur der blijde erkentenisse
          Rijst vrolijk op van ’t rein altaer!
        Dat op dees feest dit merk ons vergewisse
          Dat Vrede ons blijft ten beukelaer!
        Geen wederspoed moet Leyden immer deeren,
          (420) Zij blijve alom beroemd, bemind,
[p. 24]
        Haer luister moog gestaeg vermeêren,
          En strael de veege wangunst blind.
(Na den Zang treedt LEYDEN met alle de andere Personagien buiten den Tempel, tot voor op het Tooneel.)

VRIJHEID.
Geluk, ô Leyden! ja driewerf geluk! mijn geest,
Gevoelig om het heil van dees doorluchte feest,
(425) Neemt deel in uw belang, ô puik van mijn vriendinnen!
Gij zijt ons allen waerd, wij eeren en beminnen
Uw dapperheid en deugd, ’t is billijk dan dat wij
De vreugd vergrooten van uw juichend Eeuwgetij.
Komt, feestelingen! boet uw uitgerekt verlangen,
(430) Hier voegt een ronde dans bij klinkende gezangen.
(Hier wordt gedanst.)

ZANG.

                      Dael, juichende Vreugde!
                      Die ’t harte verheugde,
                          Volvoer uwe taek,
                      Daer stemmen en snaeren
                      (435) Zich onderling paeren,
                          Met streelend vermaek.
                      Och, doe ons niet beiden,
                          Betoon dat ge uw gunst
                      Geduurig voor Leyden
                      (440) Op nieuw wilt bereiden,
                          Zo juicht onze kunst.
                      Dael, juichende enz.
[p. 25]
                      Dat Leyden lang bloeie,
                          Geen leed haer bestrijd’,
                      (445) Geen druk haer vermoeie,
                      Heur Koophandel groeie,
                          Haer heil duure altijd!
                      Dael, juichende enz.

(Onder den Zang daelt het Geluk in een wolk voor den ingang des Tempels langzaem neder.)
IJVER.
Welk een genoegen! zie ’t Geluk daelt vrolijk neêr!
(450) Komt, feestgenooten! zingt haer blijde komst ter eer’.


TWAELFDE TOONEEL.

GELUK, daelende in een Wolk; LEYDEN, VRIJHEID, EENDRAGT, IJVER, GELEERDHEID, BELEID, VERSTAND, GEMEENEBEST, KOOPHANDEL, DICHTKUNST, VERMAEK, DEUGD,
VRIENDSCHAP, MOED, LIEFDE TOT HET VADERLAND.

ZANG.
            Met welk een’ gadeloozen glans
            Komt ons ’t Geluk van ’s hemels trans
            Begroeten! welk een heuglijk licht
                        Mag ons bestraelen!
                        (455) Daer we u zien daelen
                            Voor ons gezicht!

[p. 26]
            Vervul gij aller hart en geest,
            Vermeêr ’t genoegen op dit feest,
            Gij, die den mensch op ’t hoogst verheugt,
                        (460) En die wij minnen,
                        Met ziel en zinnen,
                            Als onze vreugd.

            Dat Leyden lang uw gunst geniet!
            Weer gij, ô schoone! ’t zielverdriet,
            (465) Bevestig gij haer’ blijden stand,
                        Doe als te vooren
                        Heur’ luister glooren
                            Door ’t Vaderland.

GELUK.
ô Leyden! ’k zie met vreugd uw’ eedlen Hoogtijd vieren;
(470) Daer zo veel braeven ’t feest met hun vermaek versieren,
Wilde ik u ook doen zien hoe zeer mij zulks voldoet.
Ik keur uw dankbaerheid en uwe blijdschap goet.
Ik, die reeds langen tijd voor u heb zorg gedraegen,
Bevestig uw geluk tot in de laetste dagen.
(475) Ik zal uw Overheid geduurig gadeslaen,
Van welvaert, vrede en heil hun huizen overlaên,
Uw Burgers zullen ’t nut van mijn bestuur beseffen,
Uw handel moog’ welhaest uw wenschen overtreffen,
Geleerdheid uwen roem doen rijzen, meêr en meêr,
(480) Daer Kunst en Weetenschap u heft ten top van eer.

[p. 27]
LEYDEN.
            Heb dubblen dank voor zo veel blijken
                            Van loutre gunst;
                Doe nutte Weetenschap en Kunst
            En Handel rijk in luister prijken.

CHOOR van alle de Personagien, onder ’t geluid van alle de Speel-Instrumenten.

                (485) Dat Leyden lang uw gunst geniet!
                Weer gij, ô schoone! ’t zielverdriet,
                Bevestig gij haer’ blijden stand,
                    Doe als te vooren
                    Heur’ luister glooren
                        (490) Door ’t Vaderland.
(Hier wordt weder gedanst.)

GELUK.
Rijst, wolken, rijst omhoog, mij lust op aerd’ te blijven.

(De wolken rijzen op, van voor den Tempel, dien men van binnen fraei verlicht ziet.)

VRIJHEID.
De dagtoorts daelt in zee, vervolgt uw feestbedrijven
In mijnen Tempel, waer het vreugdelicht reeds brandt.
Gij, feestgenooten! volgt, kom Leyden! geef me uw hand.

(Vrijheid geleid Leyden in den Tempel; door eenige Personagien wordt nog een Dans gemaekt, waerna de zelve ook ten Tempel gaen.)

EINDE.


[p. 28]

DRUKFEIL.

Op bladzijde 2. regel 8. van onder, staet:
Zoude ik die trotsche zien gevoerd in zegeprael,
De Leezer gelieve dien regel dus te leezen:
Zoude ik die fiere zien in trotsche zegeprael,

Continue
[Bijvoegsel]

BIJVOEGSEL

IN HET

FEESTVIEREND LEYDEN,

(bij de Vertooning van dit EEUWSPEL in het Ge-
nootschap: VENIAM PRO LAUDE, gezongen.)

Op bladz. 27. na dezen regel:

Rijst, wolken, rijst omhoog, mij lust op aerd’ te blijven.

ZANG.

WIJS: Zingen wij een lied in ’t ronde.

            ô Geluk! blijf om ons zweeven,
                Weer, ô Schoone! ’t zielverdriet!
            Wijk uit Bato’s vruchtbre dreeven,
                Lievenswaerde Vrijheid! niet.
            (5) Nooit doe onheil Leyden beeven,
                Zo ons onzen wensch geschiedt.		}bis.

            Welvaert blijf de Stad omringen;
                Dat haer heilzon vrolijk gloor’;
            Burgervadren! Stedelingen!
                (10) Zegen sta den Handel voor,
            Zo verschaft gij stof tot zingen
                Aen Apollo’s gloriechoor.		}bis.

(Dit laetste Coupl. wordt door allen herhaeld.)
Continue

Tekstkritiek:

vs. 28 Zie de Drukfeil op p. 28