Abraham de Koningh: Hagars-vluchte ende weder-komste. 1616.
Uitgegeven door Lia van Gemert, Universiteit van Amsterdam, en Betsy Wormgoor.
Naar het manuscript in de KB Den Haag, onder signatuur 74 G 12. Het handschrift dateert van 1616. Wij hebben gebruik gemaakt van de diplomatische editie door Annemiek Lenferink-van Daal m.m.v. G. van Eemeren in de reeks Handschriftencahiers van het Centrum Renaissancedrama te Antwerpen, uitgegeven door ACCO, Leuven 1990. Onduidelijkheden in het handschrift zijn stilzwijgend opgelost. Wij hebben de tekst opnieuw naar het handschrift gecollationeerd; transcriptiefouten zijn daarbij niet aangetroffen. In navolging van Lenferink-Daal en Van Eemeren hebben wij het mankerende vers 376 in de versnummering opgenomen.
Red. Ton Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton055400 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[p. 131]

Hagars-vluchte
Ende weder-komste: gerijmt ofte t’sa-
men gestelt door Abraham de
Koningh.


[p. 132]
Gen. 16: 4
Ende hij (te weten Abraham) leijde hem tot Hagar, die werdt met kinde. als sij nu sach, dat zij met kinde was, achtede zij haer vrouwe kleijn voor haer. Doen sprak Saraï tot Abram: gij doet onrecht aen mij, ik hebbe u mijne maget bij-geleijt, nu siet zij dat zij met kinde geworden is, moet ik kleijn geacht worden voor haer: de Heere zij richter tusschen mij ende u. Abram sprak tot Sarai; Siet uwe maget is onder uw’ geweldt, doet met haer als het u behaegt. Doense nu Sarai woude verootmoedigen, vluchtede zij van haer. Ende de Engel des Heeren vandtse bij eenen water-put inde woestijne, namelijken, bij den put aenden wech tot Sur: Die sprak tot haer: Hagar, Sarai maget, van waer comt gij ende waer wilt gij henen? Sij sprak: ik ben van mijner vrouwen Sarai gevloden. Ende de Engel des Heeren sprak tot haer: Keert wederom tot uwer vrouwen, ende verootmoedicht u onder haer handt. Ende de Engel des Heeren sprak tot haer: ik wil uw’ zaedt alsoo vermeeren, dat het van grooter veelheidt niet getelt en sal worden. Voorder sprak de Engel des Heeren tot haer: Siet, gij zijt met kinde geworden, ende sult eenen sone baren, diens naem sult gij Ismael heeten, daerom dat de Heere uw’ ellende verhoort heeft. Hij sal een wilt mensche zijn: sijne handt tegen iegelijken, ende een iegelijks handt tegen hem, ende sal tegen alle zijne broederen over woonen. Ende sij hiet den naem des Heeren, die met haer sprak: Gij Godt siet mij: want zij sprak: [p. 133] gewisselijken hebbe ik hier gesien dien, die mij aen-gesien heeft. Daerom hiet zij den water-put eenen put des Levendigen, die mij aen-gesien heeft: welke water-put is tusschen Kades ende Bared.


Personagien.
Abram.
Sarai.
Hagar.
Klappige jannetjen.
Marri Labbekak.
Lijsjen klonterpels.		 }
} 		Dienst-meijssens.
Duijfjen albedils, kraem verwaerster.
Chooren of gesang.
Ahia, herder
Ada.
Drusilla.		 } herderinnen.
Engel.
Grootsheidt.
Eersucht.
Gehoorsaemheidt.

[p. 134: blanco]
Continue
[p. 135]

Eerste Handelinge, eerste uijt-komste.
Abraham.
Waer ’t sake dat de mensch in dit verganklijk leven,
’T geen anders niet en is dan een levende doodt,
Hier rijkdom, eer end’ lust vergunt wierdt end’ gegeven;
Hij weijgerden Godts rijk, al waer’t dat men’t hem boodt,
(5) Hij soud’ in’t aertsche slijk, gewickelt inde sonde,
Veel meerder zijn vermaekt, dan in des hemels hoop’,
Hij soude nimmermeer heijl-gierich zijn bevonden,
Waer tijdelijke vreugdt voor d’eeuwige te coop.
Hij siet, de wrecke tijdt vernielet alle dingen:
(10) Noch schoonheidt, jonkheidt, sterkt’ bestaet, of can bestaen,
De ouwde gaen voorbij, de fluksche jongelingen
Hoe preuts, hoe trots, verweent, sij moeten al vergaen.
D’onkunde van mij selfs deed’ mij die sienlijk minnen,
Wanneer een Tharahs soon voor d’afgoôn heeft geknielt.
(15) Dit was mij al te hooch, dit kond’ ik niet versinnen,
Dat een zelfstandich goedt dit alles heeft besielt.
Wat lust of Hemel-trec aenwijset ons’ gewisse,
Dat hier een Adams-beeldt, wanneer’t sijn sellefs sterft,
Uijt d’aerde opwaerts stijcht, uijt ’s wereldts Duijsternisse:
(20) Soo’t geestelijk niet gelooft een leven ’t geen men erft?
Ziels ware eijgen kund’, door sonds onveijle schennis,
Is deelwijs’ soo geblindt, ja goddelijk ontçiert
Van d’heerlijkheijdts genot end’ d’opperhoochste kennis;
[p. 136]
Dat ieders vreemdt vernuft sijn’ waen-godt dient end’ viert.
(25) Chaldeen, wat porden u ’t licht, blakerige, trillend’,
Verslinnend’, gulle vuer t’aen-bidden, als een godt?
D’herts-neijging sprak die niet, vernufteloos, wij willen’t:
Al ’t geen ons’ herss’nen smeên, is heijlich? Ô! hoe sot,
Verwaerloost, ijdel volk in Ziel-heijls wel verstaen wis,
(30) Vonnist dijn weet-suchts waen, Daer ’n is geen Hemel-Heer,
Noch aerdtsch’ Al-schepper, godt: maer in’t hol van de Maen is
Den vuer-Godt, ’s wereldts ziel. Sons Vader, na uw’ leer,
Is d’hoofdt-stof, al-verniel, om zijn te licht geflicker,
’T geen’ altijdt drijft end’ jaecht na d’oorsprong zijn’s begin
(35) Een levend’ Element, een hitt’-barend’ geblicker,
Een onversaedde geest, die altijdt roept, ’K verslinn’.
Soo is d’levende godt, den grooten Godt der goden,
Een recht verslinnend’vuer: voor wien de boose beeft,
Die in zijn blindt vernuft smeedt valsche godts geboden,
(40) Of goôn die hooger zijn als ’t firmament besweeft.
Sulk’ godt heb ik, door waen, hoewel door vuer end’ beelden,
Afgodisch, meed’ gedient: maer nu mij d’heer verlicht,
Daer ik, door valsche leer, zijn lof end’ glori steelden,
Soo opent hij mijn hert end’ claert mijn blindt gesicht;
(45) ’K ontsteel nu, als mijn selfs, eer lichaems goed’r end’ rust,
Geboort’, vriendt, vaderlandt end’ al mijn bloedts na-magen,
Uijt g’hoorsaemheijt, die godt, meer als ’t vet offer, lust,
Met een siel-grage dienst, devotich op te dragen.
Afgodisch Vaderlandt! Betooverde Chaldeen!
(50) Verblindt, door ongeloof, vervoert door wichel’rijen:
D’Urit verlatet al, gewillich wel te vreên,
Om ’s winters levens tijdt, godt ’t lentjen toe te wijen.
[p. 137]
Hoe Abraham! Waer heen? Waer henen strekt uw’ gang?
Gij siet naeuw Charrons stof verstuijven voor uw’ voeten,
(55) Of d’een of d’ander ramp vertoeft of wacht niet lang,
Om dijn onwisse reijs’ in ongeval t’ontmoeten.
Waerdij veijliger niet in ’t waerde Vaderlandt,
In ’t wijt berucht Chaldeen, of bij d’Urit gebleven?
In Sichems dijk end’ woudt, daer gij d’heer offerhandt
(60) End’ sijnen heijl’gen naem geleert hebt end verheven,
Komt schrompel-schrale duert’, den honger al vergraegt,
End’ dreef dij uijt het landt: al waer gij ’t naeu ontslipten.
Om dijn wijf Sara wil wierdt Pharaö geplaecht.
Gij leerd’ end’ preekt’. Wat was’t? Noch moest’ij uijt Egipten.
(65) Tot Beth-el ende Aj quam dij wederom als voor,
De murmur-onrust aen tusschen uw’ broeders knechten,
Daer knorret herder-gildt, reên heefter geen gehoor,
Uijt afgunst scheldt men kijft men twist’, driest’, treedt tot vechten.
Helaes! wat knel-gepars drukt ’therte, als mijn neef
(70) Een Harans soon, den Loth, na Sodoma verreijsde?
Abra’me, weet’ij wel, hoe droef uw’ huijs-vrouw bleef,
Als zij doen alder eerst d’Urits heijl overpeijsde?
Hier rijst den dullen krijch uijt zijn vervloekte sael
Kedor Laömor komt, slaet Kon’ngen, vangt uw’ broeder:
(75) Gij wapent u, rukt voort, slaet end’ verwint. ’K verhael
Vernufts reên, blinden strijdt. Wat! Ben ik ook niet vroeder!
’T god-dienstich, waen-wijs volk, d’afgod’sch Egiptenaren
Beweerde tegens mij, ja wilden ’t staende houwen,
Jovem was hooreloos, godt nam ons’ doen niet waer:
[p. 138]
(80) Maer hij liet ’t avontuer, de wank’le vlugge vrouwe,
Al doen ’t geen’ haer gelust. ô smelt, sneeuw-lichte reên.
Uw’ vis-gods Priester-Choor end noch heijl’gen Nijl vruchtbarich,
Ja of hoe orakel-rijk g’uw’ godts-dienst wilt bekleen,
Met weet suchts g’leertheijdts roem; soo zijn zij ’t valsch verklarich.
(85) Isis end noch Osiris, Son, Maen, uw’ af-goôn selff
Leeren met haren loop, een godt moet haer regeren:
Hun niet alleen, maer al tblaeu, Hemels, groot gewelf,
De aerd’-gloob, mensch, vee, dier, ’t celester met zijn Sphaeren.
De sterren, segt mij eens, kundij haer naem end’ tal?
(90) Of s’onverplaets’lijk zijn, of datse comen dwalen?
Of waer dat Phoebus soekt sijn Sonne-paerden stal:
Zijn hoocht’, afneem, toeneem end’ merk’lijk weder dalen?
O diepte! ’t is te diep: ’tvernuft vernufteloos
Leert ijdelijk, ’tis al, of was, of blijft in ’t wesen.
(95) ’T scheijdt vriendelijk van een, ’T vuer ’t hoochste deel verkoos.
’Tlicht swevend’ firmament van d’aerd’, Zee is geresen.
’T uijt-spansel blaeu azuer, ’t bestikte laurich kleedt,
Is handeloos gehecht aen ’shemels solderinge
Door een onsterf’lijk godt, die’t al spant, maekt end’ meet,
(100) Wien ieders siels plicht is dankbaerlijk lof te zingen.
Hoe lief’lijk lacht den tijdt? Hoe praelt de gulde zon?
Hoe marmerich end’ soet comt vande heuv’len vallen
D’reijn peerel-clare beek? Wie was de geen’ die kond’
Soo bloem-rijk, ’t bloemich veldt, met bergen, diept’ end’ dallen,
(105) Const-rijkelyk, boven const, met duijsent bornen-sprongen,
Soo boom-groen, in’t begin, afmalen door zijn woorden?
[p. 139]
Al-Schepper, dij zij lof met ziel, hert, mondt end’ tongen.
Maer of ’t vrij Herder gildt mijn speel-gedachten hoorden?    jngang.


Eerste handelinge, tweede uijt-komste.
Klappige jannetjen. Marrij Labbekak.
Hagar. Sara.

Marrij.
Goeden dach Vrouw Hagar, die ’k naeuw dienstmaegt noemen durf.
Jannetjen.
(110) End’ altijdt boenje end’ sloofje, als een arme slurf;
Je neijt, je spint, je veegt, je loocht, je buij’lt, je kneedt,
Je wascht, je schrobt, je feijlt, end’ selden binj’ ekleedt;
’T is te ragen, op te klaren, te schuren, te lacken;
Dan isser ’t kalf te slachten, of ien koekjen in d’asch te backen,
(115) End’ altijdt, dunkt me, steek jij in’t werk verwert.
Marrij.
Trouwen, slooftmen hier soo! ’T geeftmen wonder, hoe j’et herdt.
Ik wod mijn vrouw niet iens diets maken, dat
Ik al ’thuijs-werk doen con, end’ dat zij soud’ blijven sitten op heur gat:
Amachtige sloofjen, mijn lieve Hagar, sinje soo slecht? Siet,
(120) Soo verstaje niet ien beet van’t dienst-maijden recht niet,
Dat’s, wonder met de mond’ te doen end’ van veel werk te verboogen,
End’ alle ding’ schoon end’ klaer te houwen (ik mien veur miester end’ vrouwen oogen)
End’ maken’t soo dattet werk den bij-daeg berecken mach,
Met pas soo veul te doen, als’t relikjes verstrecken mach,
(125) As den heert op ehemelt is, hem neer vlijen end’ spinnen ien draetjen
[p. 140]
Komt teuges avondt Lijsjen Klonter pels, of labbekak om ien praetje,
Heur ien stoel te setten end’ seggen, hurkt wat neer bij ’t vier,
Isser dan ien smockelbeetje, of ien kannetje met goedt bier
Dat met de deuvik etapt is, offer gien craen was uijt te trecken,
(130) (Al soud’ dikwils ien goên slab biers inde Kelder lecken)
Dat moet veur de maets zijn: want gek moestse wesen, die klappen woud
End’ dubbel arch moestse wesen die tappen soud’
End’ labben watter in huijs al om-gaet.
Jannetjen.
Nou Marritjen, ’t is tijdt dat jij dat blaetjen iens om-slaet
(135) End’ dat jij wat aers praet, niemes vraechter jou na.
Marrij.
Kijk jannetjen!
Hagar.
Buer-meijsjes, dewijl’ ik groot ga
Bij mijn Miester Abraham, sou ik dan altijdt noch moeten
Dus schueren end’ schommelen, dus werken end’ wroeten?
Marrij.
Benedijste Hagar, dat loof ik niet. Is’t bij je Miester? ja!
(140) Ik docht dat bij Eleazar was: maer nou versta
Ik, datje vrou, soo wel als Sara, bint.
Jannetjen.
Ja mierder: want je sint met kindt.
Daerom behoorde je vrij wat te bedaren,
End’ laten Sara wat schueren, wat wrijven, wat opklaren.
(145) ’T Hennetje dat d’eijeren leijt, krijcht boven al lof.
Hagar.
Neen, neen, s’is Vrouw. maket niet te grof.
[p. 141]
Ik weet wel datse me gien partij is.
Jannetjen.
Nochtans mien ik wel, datter al jalourzij is:
Want selden can’t wel gaen, daer de man twie vrouwen mint.
Marrij.
(150) Of ’t en waer dat d’ien doof was end’ d’aere blindt
Dan mochten s’et beijder gelijk verdeijlen.

Verschooninge.


Sara.
uijtgang.
Hagar!
Hagar.
Slief Vrouw.
Sara.
Wanneer sulj’et hier binnen comen op-feijlen?
Scheijter wat of, laet het werk wat vander handt gaen.
Hagar.
Ik koom’, vrouw, ik koom.
Marrij.
Dit en ken mijn niemes uijt’et verstandt slaen,
(155) Dat jij je vrouw soo luijstert, op ien woordt:
As mijn vrouw mijn twiemaels eroepen het, end’ ik hoort,
Deijnk ik, is ’t ien goe haen, datij noch wel iens craeijen sal.
Sara.
Wel! wat is hier te veselen end’ te clappeijen al?
Gaet voort, end’ doet je werk daer binnen:
(160) End’ gaet dan kloek op je neers sitten spinnen.    jngang.


[p. 142]

Eerste handelinge, derde verschooninge.
Sara.
uytgang.
Hoewel dat mij de Heer soo rijk’lijk end’ soo milt
Begunsticht end’ begift met tijdelijke have,
Daer bij noch ’t waertst’ geschenk end’ kostelijkste gave,
Dat’s een godtsalich man, die m’alleen lieven wil,
(165) Die mij soo vriend’lijk troost, in al ’tgeen’ ons geschiedt,
Dat ik mij g’luckich acht te hooren zijne leere;
Soo quelt mij dit, dat ik mijn opperhoofdt end’ Heere
Geen sone baren mach, dit’s ’t geen’ dat mij verdriet.
De kind’ren zijn ’t geschenk vand’ alder hoochste godt,
(170) End’ sLichaems lieve vrucht is’t waertste goedt op aerden.
Ach Heere! dat gij mij tot dese droefheidt spaerde,
Dat ik, onvruchtbaer, vrees’ te worden noch bespot.
Siet hier, siet hier alreed’, ’k ducht dat mijn goeden raedt
Die’k mijn Heer Abr’ham gaf, te qualijk mij sal loonen
(175) D’Egiptse Hagar, die’k bij mij, voor maegt, sie woonen,
Nu sij met kinde is, soo stel ik ’t in beraet,
Of zij mij licht’lijk mocht kleijnachtich, fier end’ prat,
Laet-dunkend’, al teveel vergraeuwen of verachten;
Dit denk ik in mijn sin, dit speelt mij in gedachten:
(180) Ik merk, daer schuijlt al iets, daer schort, of is al wat;
’K heb onlangs aen gemerkt, alsoo’k haer een mael riep,
Dats’ ongewillich quam, end’ naer sij mij bescheijdde,
Geswind sij met haer volk iets van haer vrouwe zeijde,
End’ datse siende blindt, schijnt waekend’, daerse sliep.
(185) Saraï, ’t is te laet berouwt of na-gedacht,
[p. 143]
Dat g’eenmael dijnen heer uw’ dienst-maegt liet beslapen:
Daer gij, (helaes! helaes!) uw’ ongeneucht moet rapen,
Als dijn’ maegt bij uw’ man rust d’lieve lange nacht.
S’is vrouw. Wat, neen! Sij is’t. S’is dienst-baer, vreemdt bij dien:
(190) Ik ben een vrije vrouw mijn Heer end’ Mans egade.
End’ godt kan, soo hij wil, mij noch uijt mijnen zade
Een erfgenaem, een vrucht, met blijschap, laten sien.
Ach* Hemel! kon dat zijn, dat ik mijn Heere mocht
[in de marge bij vs. 193: Om d’afgodische aenroeping des Hemels
    te mijden kanmen hier, Herre in plaetse van Hemel stellen.]
Naer mijn siels grage vlam, die ’k nood’ vermach te blussen,
(195) Een geven (ô! wat vreucht! ô!) hert-vriendelijk te kussen,
Voor tijdelijk genot, een sone die’k ooijt socht!
Laes! ik wensch. Wat wensch ik? Een olijf-spruijtse vrucht,
Een ouderdomsche troost, een erfgenaemsche erver:
Om wiens begeert gesicht (’k seg willichlijk) ik sterver,
(200) In lust, wel duijst werf om, door diep geput gesucht.

Verschooninge.


Abraham. Saraï.
uijtgang.
Godt gun mijn Saraï al ’tgeen’ haer siel begeert.
Saraï.
Dien sellefden, mijn Heer, dijns herten vreucht vermeert.
Abraham.
Ach! Sarai, ach! Helaes! Hoe vrolijk, mijn beminde,
Zoud’ dese mijne ziel haer op-getogen vinden;
(205) Dat u de milde Godt, soo gaef-rijk en’ soo goedt,
Gesegent hadd’, gelijk als hij d’Egiptsche doet!
Saraï.
Wil dij uw’ Saraï hier om te minder achten?
[p. 144]
Abraham.
Dat steeg, mijn oogen-lust, nimmer in mijn gedachten.
Saraï.
Of zij een sone baer’t, is ’t niet ons’ beijder kindt?
Abraham.
(210) Jae’t: maer [noch] liever is ’tgeen’ men bij eijgen wint
Saraï.
Als ’t anders niet en is, ik mach mij uijt haer bouwen.
Abraham.
Soudij’t de wond’re godt van herten wel vertrouwen?
Saraï.
Is uw’ geloof (mijn Heer) hier twijff’lich in, of swak?
Abraham.
Wie twijffelt, daer ’t godt nooijt aen middelen ontbrak?
Saraï.
(215) Door middel kan hij ons vertroosten en’ verheugen.
En’ isser iets soo vreemdt, dat d’Heer niet soud’ vermeugen?
Abraham.
Neen, Saraï. Maer segt, zij dij hier in gerust?
Saraï.
Quelt onrust mij, ik neem godts wille voor mijn lust;
Doet twijffel mij ontseg, ik krijg met mijn gebeden:
(220) Dan laet d’herts-quellings tocht mij inde g’noechde vrede.
Abraham.
Steldij u wel vernoegt, ’t ga hoe’t de Heer u schikt?
Saraï.
Vrij-willich, ja. Hoe wel ’t vleesch dikwils knort end’ kikt
’Tspreekt tegens, ’t murt end’ strijdt; maer nimmer krijget zege:
Want altijdt heeft de geest de over-handt verkregen.
Abraham.
(225) ’T geloof is dan het geen’ de wereldt overwint,
Dat’s ’t vleeschelijk gedenk, ’t natuerelijk gesint’
[p. 145]
Tot waen wijs wils vernuft, ’tcan Hemel-waerts niet trecken.
Hoewel, gelooft, godt sal uijt steenen kind’ren wecken,
Eer ’t aen zijn woordt of eedt in’t minst gebreken sou.
Saraï.
(230) Dit gun de goede godt dat Sara d’echte vrouw,
Haer Heer en’ bed-genoodt, in d’ouderdom, mach baren
Een soon, een lieven son’, de vreucht der grijse jaren.
Abraham.
Saraï segt mij eens, als Eva hooch bedroeft
Om haer Soon Habel was, en heeftse niet vertoeft
(235) Ontrent thien mael thien jaer, eerse derdemael baerde
[Den] Seth, een ander saedt, die godes naem verklaerde?
Saraï.
Soo waent, of zeijtmen ons. maer waer toe dit, mijn Heer?
Abraham.
Hier toe,
Godt bindt sich aen geen tijdt. En’ even, min noch meer
Hij Evaes droeve druk veel jaren kon vertrecken,
(240) En’ gaf ’t noch eijndelijk; soo sal hij, g’looft, verwecken
Uijt onsen zaed’ een soon, hoewel in ouderdom.
Saraï.
Soud’ Saraï dan noch stok ouwdt, suftich en’ crom
Met wel- end’ vrouwen-lust haer vliênde leven spillen?
Abraham.
Al ’tgeen’ dat godt behaecht, dat’s ’tgeen’ wij beijde willen.
Saraï.
(245) Wil gode onsen wil, soo sie ik mijnen wensch.
Abraham.
Die met godts wille wil, is een g’luksalich’ mensch.
[p. 146]
Saraï.
Geluckich is hij dan, die sich maer stelt soo leerlijk,
Dat hij niet meer en wil, wenscht ofte bidt begeerlijk,
Als ’t geen heijl-noodich is en’ tot godts eere strekt.
Verschooninge.


Hagar.
(250) Vrouw’, ’t is al mid-dach-mael.
Saraï.
Datmen de tafel dekt.
Mijn Heer, als ’t u belieft, comt, treden wij na binnen.
Abraham.
Die tijdt bij tijden acht, sal tijdt in tijden winnen.
jngang.


Chooren of gesang.
op de voijse vanden tweeden Psalm, Waerom
raest dat volk &c.
1.
Waer om is hier het tijdelijke goedt
Veel meer begeert, als eeuwichlijke dingen?
(255) Lof, eer en’ staet, of eêl door-luchtich bloedt
Sal dat, ô mensch, dij Hemel-heijl toe-bringen?
2.
In d’eerste eeuw ons’ oude wijse Vad’ren
Leefden gerust in deuchdelijk bemerk:
Ieder socht hem tot gode waerts te nad’ren,
(260) Eens ieders huijs was doen gemeent’ en’ kerk.
3.
Ider een socht, door roem van eijgen deuchdt,
Zijn erfgenaems te luchten end’ te leeren.
Doen nam geloof, liefd’, hop’ haer soete vreucht
Om bij elck een te woonen en’ verkeeren.
4.
(265) Ieder geslacht socht, door een vast vertrouwen,
[p. 147]
Sijn saedt te sien gewortelt en’ geplant,
Om eeuwichlijk zijn kind’ren ’thuijs te bouwen.
G’lijk Abram deed’, die uijt zijn vaderlandt,
5.
Heijl-gierich, soekt een Hemel-vrije erf.
(270) Hoe wel hij sich om ’s lichaems vrucht becommert;
Soo spreekt sijn siel, Vrij, vrijelijk ik sterf
Al mijnen lust, geboort’, schat, goedt beslommert.


Eerste handelinge, derde uijt-komste.
Hagar.
’K en weet niet, wat ik doe,, mijn vrouw Saraï knort,
Sij preutelt en’ sij kijft, ’t is selden van haer sinne,
(275) ’T schijnt datse alle daeg vrij gemelijker wordt;
Schuer ik, soo’n is ’t geen deegh,, of ben ik aen mijn spinnen,
Daer roeptse, Hagar, hoort, [staet] op, doet dit of dat,
Gaet ginder, comt herwaerts: ’tis qualijk naeuw te lijen.
Ik ben haer g’hoorsaemheidt schier wars, onlustich, sat.
(280) Naeuw dat ik mij een uer, tot ruste, neder-vlije,
Wanneer dat zij haer set, of mack’lijk is geseten,
Straks hoor ik, dat ik, luij en’ traech, voor ’twerrek schroom.
’K ben neerstich, ’k kook de spijs’, ’k schaf aen den disch het eten,
’K doe alles wat ik kan: noch ben ik haer te loom.
(285) Soud ’t uijt geen jaloursij, noch afgunstigen haet
Zijn: d’wijl datse mij siet bevrucht van mijnen Heere?
Egiptsche Hagar, hoe! sal dan uw’ eijgen staet
Dij steets, ootmoedich, doen voor Saraï verneren?
[p. 148]
Ben ik een slaev’? Hoe! neen. Wat soud’ een slave baren
(290) Een vrij Heer zijns gemoedts, den wijsen Abraham?
Dees’ vrucht die sal mijn eer end’ vrijicheidt verclaren,
Van dat ik d’eerste uer in ’s meesters hutte quam.
Wat kreun ik mij, of schoon Saraï mij gebiedt,
Of hoe kleijn zij mij acht; s’is daerom niet te vroeder:
(295) Al is zij d’echte vrouw, als sij met haer verdriet
D’onvruchtbaerheidt beweent, soo werd’ ik blijde moeder.
Verschooninge.


Klappige Jannetjen. Marrij Labbekak.

Marrij.
Wel speulnoots, wel, waer heen? Hoe hebjet beij soo drok?
Jannetjen.
’K seg altijdt teugen Marri, en se saijt dat icket jok,
Dat Sara, je vrouw, ’t sij door jaloursijen,
(300) Of hoe ’t is, of niet, of ’t sinne mijn fantazijen
Te fier en’ preuts, jouw weijnich, of niet acht.
Marrij.
’T is waer, praetstertje. Maer: en hetse’t niet ierst bedacht
As ofser iens huer sinnelijkheidt in rapen wou.
Dat Abram alder ierst bij huer slapen sou?
(305) Misschien, saijd se, mach ik mijn uijt haer bouwe.
Jannetjen.
Ja, jij slaetet altijdt in de beste wouwe.
Maer nouw, dat’s daer. Maer Hagar, wat dunkter jou of?
Hagar.
Dit, datse zeijt, ik dien om verlof,
End’ soo misselijk asse is, en can ik naeuw verhalen.
[p. 149]
(310) Wat ik doe, se weter op te schempen en’ te smalen.
Is mijn heer mij wat vriendelijk, strak wordtse soo broets,
Dat ik vast vermoeij, se gunt me weinich goedts
En’ evenwel moeticker, as vrouw, noch eeren.
Marrij.
Hoor iens, Hagar, laetet moeten verkeeren
(315) In willen. Soo wel as sij, wod ik mijn laten achten.
Jannetjen.
Ja, ja, verachtse jou, ik souse weer verachten:
Je sint soo gien slet-vink, of modde van gompen,
Of soo ien morsebelletje mitter hollevoetse clompen,
Handeloose poppje,, die in’t begin van ’t werk suft.
Marrij.
(320) Luijster, Hagar, dit scheppe we uijt ons vernuft.
Besoektet iens: seijt je vrouw, Boe; segt, ba weer.
Lijdt niet datse je vergraeuwt.
Hagar.
Dat’s gien goe, maer qua leer.
Mijn miester mochtet hem moeijen, licht raekten ik het gat uijt.
Marrij.
Looft niet, moer, datter sucken klok in Stadt luijt:
(325) Je sint de ienege parrel, die in Abrahams oog blinkt.
Daerom wilje ier end’ vree hebben, voor ierst soo bedingt,
Neffes je vrouw, sijn lief, en’ mee voocht te weesen.
Je moet Saraï dit lesjen perfekjes wel vuer-leesen
Datje huer as ien vreemde dienst-maijt, niet en wilt ter handt staen.
Jannetjen.
(330) End’ se laet jou niet met eer, maer met schand, gaen.
[p. 150]
End’ ofse jouw, ten quaedtsten, niet wod verdragen,
Marrij.
Laetse wat huijlen, of Abraham wat klagen.
Ofse d’ondiefte waerheidt al weirs vertaelt,
Se het sellefs de gard totter eijgen eirs ehaelt.
(335) Deinkt niet datse bij mijn Heer gehoor sal verkrijgen.

Verschooninge. Lijsjen Klonterpels [uijt.]

Hagar.
Daer coomt Lijsje clonter pels.
Lijsjen.
Van dat loopen sou’ ik wel hijgen.
Ik sie, ik soek, ik vraeg om en’ tom in de buert.
’K loof niet of deuse maijden hebben huer niet verhuert
Dan om te labben, om te clappen, om te praten, om te snappen.
(340) Wel, staje hier, Marrij? Je Vrouw wilje, om bier te tappen.
En’ praetstertjen, jij sult ook wel de graenje hooren:
Komt t’huijs, belieftet jouw eerwaerdicheidt.
Jannetjen.
Hoor Lijsjen iens!
Lijsjen.
Ja, hoeset jouw soo aerdich seit.
Ik praet ’t afterste vuer, ’k wijnder gien doekjen om.
(345) Wel juffertje, selje coomen?
Marrij.
Nou Lijsjen, ik koom, ik koom.
Hoe na sel de keijer-mait de kuecke-maijt beschamen?
Goeden dach Vrou’ Hagar.
Jannetjen.
Dat wij hier quamen
[p. 151]
Was maer om de soeticheidt vande praterij.
Lijsjen.
Segt liever de waerheijdt, om de klappige labberij.
(350) Jeni, jeni, ’t is wongder hoeje tong gaet soo rap,
Even alliens gelijk ien Lazarissen clap.
Je mongdt mach blijt zijn datti ’s nachts rusten mach.
Marrij.
Hagar, moer, of ik jou niet mier en sach,
Deinkter om, van ’t geen’ wij jou saijen.
Hagar.
(355) ’T is wel Maritjen, en’ goeden dach je baijen.
Evenwel, ’t gaet soo ’t wil, mijn vrouw doet mijn tecort,
Al isse maer wat gemelijk, ’tgeen’ se lichtelijk wordt,
’T is Hagars schuldt, of niet, ik word bekeven,
End’ nimmermeer eens rust: ’tis verdrietich te leven.    jngang.
Dit kan gesongen worden op de wijse van Psal. 68.
        (360) Twist is gelijk een bitt’ren rook.
        Is zij de vrouw, ik bense ook.
        Waerom is sij mij stranger?
        Hoe wel zij werdt van mij gedient;
        Ik ben soo wel, als zij, bemindt:
        (365) End’ daer toe ben ik swanger.
            Niet van een slaef, die ’k niet begeer:
        Maer bij heur man en’ eijgen Heer,
        de wijste der Uriten.
        Moet ik dan noch zijn steets veracht,
        (370) Als een die men te weijnich acht,,
        dat sou mij wel verdrieten.
            Egiptsche, siet bij wie gij woont,
        Abraham die sich vriend’lijk toont
[p. 152]
        U, ’tis maer om te lieven
        (375) Sijn Saraï, zijn echte vrouw
[blanco regel]
        Sij heeft de ouwdtste brieven.
            Soo gij een soon, of dochter baert,
        ’T werdt voor uw’ Vrouwens kindt verklaert:
        (380) Hoewel gij zijt de moeder.
        Hoe gij ’t verstaet, of hoe gij ’t drijft;
        Sara haer mans Egade blijft,
        En’ hij haer Heer en’ broeder.
            Ben ik dan niet van herten doof?
        (385) Ik ben en’ blijf een arme sloof,
        Om ’s meesters huijs te bouwen:
        Ik draeg mijn heerens lieve vrucht
        Ik dien, ’k en hoop, hoedik ik sucht,
        Van nimmer eens te trouwen.
            (390) Nochtans ’k en wil dit [niet] verstaen,
        ’T gaet, hoe het gaet, of hoe ’t mach gaen.
        Waerom ben ik vermindert?
        Licht ben ik alsoo foelik schoon,
        Als d’huijsvrouw van een Tharahs soon,
        (395) Die nimmer meer en kindert.
            Is sij de vrou, wat ben ik dan?
        Mijn Heer en is niet meer haer man,
        Als hij mij lief can wesen:
        Hoe wel sij als de liefste bromt.
        (400) Mij dunkt, dat daer mijn vrouwe comt:
        Sij wil m’ een lesje lesen.
Verschooninge. Hagar. Sara.
[p. 153]
Hagar.
Veel heijls, mevrouw.
uijtgang.
Saraï.
Godt gun u tweemael meer.
uijtgang.
Wel Hagar, hoe dus? Waer om settij u neer?
Hagar.
’T gaet mij naer vrouwen aert, onkundich om te spreken
(405) Voor Saraï, die ’k door mij als nu geluckich reken.
Saraï.
Wel Hagar, wat is dat voor onbescheijde reên?
Hagar.
Sulke, Vrouw, waer door ik ben niet wel te vreen:
Om dat gij mij veracht, als of ik waer een slave;
Daer mij Godt heeft vereert met veel waerdiger gave,
(410) Als ooijt de gift mocht zijn, daer gij de Heer om badt.
Saraï.
Wel Egiptische Maegt, segt mij eens, wat is dat?
Hagar.
Dat ik nu vruchtbaer ben, end’ draeg een soon of dochter:
En’ door dit eerst’ versoek mijns Heeren. Siet, ik sochter
Mijn eer en’ vrijheidt in, ’tgeen’ ik te spade mis.
Saraï.
(415) Wat mistij, is’t uw’ eer?
Hagar.
Ja, dat is al te wis.
Saraï.
Is’t een verlies, waer door men grooter eere wint, siet?
Hagar.
Waer in bestaet die, Vrouw?
[p. 154]
Saraï.
Draegdij mijns Heeren kindt niet?
’Kwensch om mijn halve goedt, dat ’t mij, als u, nu ging.
Hagar.
Wel vrouw, dat’s doch een wonderlijk ding.
(420) Heb ik ’t geen dat gij wenscht, soo ben ik meer te achten
Als gij, Saraï, sijt, want, siet, al uw’ gedachten
Zijn anders niet, dan hoe dat gij d’Egiptsche meucht
Beletten al haer lust en’ over groote vreucht.
Neen, neen, vrouw, soo niet, ik ben en’ hop’ te blijven.
(425) Al lang genoech geleên, uw’ maget voorts te drijven.
Sijdij de echte vrouw, soo ben ik neffens u,
Niet min, maer eerder meer.
Saraï.
Ach Hemel! wat is’t nu?
Sal ik des’ trotse reên verdragen end’ gedoogen?
Flux, Hagar, wech, vertrect, gaet binnen, uijt mijn oogen.
(430) Wat meendij, dat gij meed’ mijns Heeren vrouwe sint?
Hagar.
’T blijct aen de vruchten, Vrouw, ik draeg mijn Heer een kindt:
Gij roemt met d’ijd’len naem, en’ ik roem met de daden.
Saraï.
Mij lust, en’ niet en lust.
Hagar.
De lust kan u niet schaden.
Saraï.
’K seg dat gij u versiet, eer gij mijn gramschap wekt.
Hagar.
(435) D’onvruchtbaer Vrouw die spreekt, de vruchtbare vertrect:
[p. 155]
Doet ’t huijs-werk selver dan, ik moet mij wat bedaren.
Saraï.
Ach Heere! moet dit mij, uw’ maget weder-varen?
Ik, die soo menichmael uw’ goedtheidt heb gebeên,
Ik, die met tranen heb gestort des’ droeve reên;
(440) Alschepper, die alleen sijt ’s wereldts eeuw’ge maker,
Die d’Hem’len hebt bereijdt, die ’t sonne lichtgeblaker
Door ’t eenich woordt regeert, ja kent en’ telt ’t gestert’,
Ik bid u, dat uw’ maegt doch eenmael vruchtbaer werd’.
Aij Heere! wilt mij doch soo lang in’t leven sparen,
(445) Dat ik mijn Heere mach een lieven sone baren:
Die, als een erfgenaem, wanneer mijn Heere sterft,
Zijns Vaders eer en’ naem en’ lichaems goed’ren erft.
’T schijnt Heere, gij en wilt uw’ maeget niet verhooren.
En’ laes! helaes! nu moet, nu moet ik mij verstooren;
(450) Dat een Egiptsche maegt, die bij ons dient en’ woont,
Mijn Heerens echte vrouw met smadichheden hoont.
Ô droefheidt! moet ik nu van mijne wangen dwaeden
Dees’ tranen sout en’ laeu, om dat ik heb geraden
Mijn Heere dese daedt, dat hij sich leggen sou
(455) Bij Hagar, d’wijl’ ik dacht, Of ik mij uijt haer bou?
Ach! al te slechte vrou, en condij ’tniet besinnen;
D’Egiptsche mocht uw’ Heer besmeeken, door het minnen,
Dat zij zijn herte boog, wiens min’ u toebehoort:
Of tergen u, door roem van jonkheidt, of geboort?
(460) Nu is’t te laet gedacht. Hoe? Sal dan Sara wesen
Beschimpet en’ veracht, door hoovaerdij geresen
[p. 156]
Van een gehuerde, Vreemd’, of een Egiptsche maechdt?
Neen, Hagar, Neen, ô neen: of gij u selfs behaegt
U selven strookt en’ vleijt, dat g’u wilt mij gelijken;
(465) De meeste sal (voorwaer) niet voor de minste wijken,
De dienst bood’ sal, noch mach geen echte vrouwe niet
Kleijn achten of versmaen. Mijn Heere sal ik, siet
Zoo haest als ik hem vind’, uw’ trotsicheidt voor-dragen,
En’ al uw’ spijticheidt met droeve reden clagen.
(470) Ach Sara! wat zal’t zijn? En’ of u dijnen Heer
Niet hoorde: maer dat hij uw’ quel-strijdt socht te meer,
Niet twijffel schijn gelijk voor Hagar wilde leggen,
Wat soudij, slechte Vrouw, hier op doch mogen seggen?
Hoe? Soud’ wel Abrams wijf, de dochter Tharahs dan
(475) Haer vrienden, vader-landt verlaten; om haer man,
Naer godes heijlgen wil, te lieven en’ te volgen:
En’ een Egiptsche, vreemdt, sou’ schimp’rich en’ verbolgen
U tergen, (om haer vrucht) daer’k oorsaek selfs van ben?
Neen, geenssins lijd’ ik dit. Hoewel dat ik beken,
(480) Haer grootsheidt is verwekt door mijne goedicheidt,
Selfs-achting die verwint haer ned’r ootmoedicheidt:
Hier in maekt zij haer op, t’sij door haer fantasij
Of door een and’re raet, van vuijle clappernij;
Om Abrams suster, vrou, kleen of gering te achten.
(485) Nu Hagar, segt mij eens, speelt u dit in gedachten?
Dit gaet op de voijse van Ps. 68.
            Slecht, ongeacht ik eertijdts quam
            In’t huijs mijns meesters, Abraham:
            Maer nu ’k hem hop’ te baren,
            En’ ik mijns Heeren min geniet;
            [p. 157]
            (490) Waerom ben ik de vrouwe niet
            Benevens mijn Vrouw Sare.
            En denktij’t niet? mij dunkt, ik hoor
            U seggen dit. Maer ’k weet daer voor
            Mij hier na wel te wachten.
            (495) Vertrout mij dat, Egiptsche maegt,
            Mijn Heer werdt over u geklaegt.
            G’en sult mij niet verachten.

Chooren of gesang op de wijse Psal. 5.
Verhoort ô godt mijn woorden etc.
1.
        Soo lang de mensch in dit droef leven
        Met vleijsch en’ bloedt gestadich strydt
        (500) En’ hier sijn vliende leven slijt,
        Soo comt hem bij Godts troost gegeven
        Veel druks beneven.
2.
        Den eersten mensch die hadd’ twee sonen,
        Waer in de wereldt sich verblijdt:
        (505) Maer door afgunst en’ wreede nijt,
        Die ’t broeder-bloedt niet wou’ verschoonen,
        Quam droefheidt woonen
3.
        Bij ’t ouwdste paer, voor een’ge jaren,
        Waer in zij derven troost en’ vreuchdt;
        (510) Tot dat hun Seth wed’rom verheuchdt.
        Dit’s ’t geen’ den mensch kan weder-varen.
        Wie sal’t verclaren?
[p. 158]
4.
        Abraham die verlaet zijn vrienden,
        Uijt Ur hij suckelt Charram om:
        (515) En’ (laes!) hij soekt, in d’ouderdom,
        Met Saraï sijne beminde.
        Hier rust te vinde.
5.
        D’Egiptsche maechdt bedroeft de vrije,
        De vrome vrouw’ werdt kleen geacht:
        (520) De hooge vader hoort de klacht.
        Dus woont d’onrust bij ’tsoet verblijen
        Tot allen tijen.

Continue

Tweede handelinge, eerste uijtkomste.
Abraham. Saraï.

Abraham.
Soo menichmael ik sie de natbedoude velden,
Zoo laech en’ Hemel-hooch, ’t geberchte of de rots,
(525) Soo denk ik aen uw’ daedt (ô groote wond’re godt!)
Wanneer de Zee verslon de aerde, door uw’ schelden,
Onsterff’lijk, eenich Heer, rook ging uyt dijnen neuse,
(Dijn brandende gesicht, wie can daer voor bestaen?)
Gij saegt met toornicheidt de ronde wereldt aen,
(530) Gij brulde met uw’ stem, gelijk een sterke reuse,
Den Hidekel verschrak, en’ Pisons vloedt die bruijschte,
Gihon die swelde op, vaac vloodt het water Phrath
En’ maekte met ’tgroot meijr de hoochste toppen nat,
Zees grend’len braken door, de dulle winden ruijschten,
(535) G’omringde ’t fondament met donker swarte kolken,
[p. 159]
En’ ’t voorhoofdt van de lucht beswaddert om en’ om
Met duijster graeuw, waer in uw’ boogh bont, kleurich, crom
Verhief sich vande aerd’ tot boven in de wolken;
Wanneer (helaes!) wanneer der eerster wereldts sonden
(540) Dijn toorn hadden verwekt, de regen uijt de locht
En’ ’t drooge wierdt een Meijr, geen siel noch dier vermocht
Dees’ wreede straf t’ontvlien, die ’t alles heeft verslonden:
Noah den Lamechs soon alleen, met zijnder achten
Behieldij ind’ Ark’ voor al eer zij op het plat
(545) Van d’alderhoochste top, ’t geberchte Ararat,
Naer dagen 10. mael 10. en’ 50. droeve nachten,
Door Godts voorsienicheidt, haer rustplaets heeft vercregen.
Uw’ dienaer offerd’ u een reijne offer-handt.
Al-wreker, eeuwich godt, verschoont uw’ kind’ren: want
(550) Veel swaerder als’t droog sandt, siet, onse sonden wegen,
D’Egipters en’ Chaldeen, d’aenstootende gebueren,
Ph’resijt en’ Cananijt, sijn blindt en’ goddeloos,
En’ daer ’n is, soo ik ducht, geen vreese Godts altoos;
Dijn hoogen, heijl’gen naem ontheijlicht m’alder ueren.
(555) Wanneer ’k dijn regen-boog, veel-werwich sie geschildert,
Soo denk’ ik; dat’s ’t verbondt, dat Godt de wereldt niet
Meer straffen sal met vloedt: hoe wel gij daelt, en’ siet
Hoe dat den aerdtschen mensch van dij in sond’ verwildert.
Leert, mensch, uijt de natuer, ’t groot wet-boek vande wereldt,
(560) Hoe dat de harde rots ’t claer silver-water braekt;
De schaepkens geven wol, en’ ’t vee sich dienstbaer maekt
Dijn noodt vereijsschte dienst; ’t groen bloem-rijk veldt, bepeerelt,
[p. 160]
Verlusticht dijnen sin, vermaket dijn bemerken;
De boomen geven vrucht; d’aerd’ coren ende wijn.
(565) Ô mensch! wat is de vrucht die ’k goddelijk bevijn
In u? Wat dienst, wat lust, wat liefd’ can m’in uw’ werken
Sien? Springt uijt ’therde hert levende water-stroomen
Van dankbaerheidt tot Godt? Draegdij bekeerings vrucht?
Dringen de bloem-gebeên naer Gode door de lucht?
(570) Groendij aen g’looves beek, gelijk als will’ge boomen?
Ô schepsel! siet en’ leert uw’ scheppers werken prijsen.
’T looft alles dijnen Heer, den maker vanden Al;
De rijm, windt, ende Vorst, berch, wat’ren, Zee en’ dal,
D’aerd’, Hem’len, locht, maen, vuer, Sons dalen, hoochd’ end rijsen.
(575) Hoe veel te meer?
Verschooninge. Saraï. Abraham.
Saraï.
Mijn Heer en’ waerden man, uw’ Vrouw
Saraï is vervult met hert-bedroefde rouw,
Een leet-kaeuwend verdriet beroert gedacht en’ sinne.
Abraham.
Is’t tijdelijke rouw, soo moetse niet verwinnen.
Is’t uijterlijk verdriet, dat geestelijke lust,
(580) Gedachtens sin beheerst, soo blijft uw’ siel gerust.
Doch niettemin, segt aen, wat hebdij mij te klagen?
Saraï.
’K wensch dat mijn Heere moet dees’ klachte soo mishagen,
Als ik s’ongaren doe: dat ken die d’herten wendt.
Abraham.
Wat is’t, mijn Saraï, eij maket mij bekent.
[p. 161]
Saraï.
(585) Wanneer wij beijder (Heer) den Pharaö ontslipten,
Soo brachten wij met ons uijt ’t Coningrijk Egipten
Een arm, verlaten wees’, d’Egiptse Hagar, die
Ik voor-heen wel voor maechdt, maer nu voor Moeder sie,
Die ’k (helaes! slechte vrouw!) Dij gaf tot eender vrouwen.
(590) Ik dacht of hoopte, ’k mocht mij door haer baren bouwen:
Maer (ach! bedrogen hoop!) Hoe fijn ben ik gedroelt?
Dees’ maget die ons dient, nu s’haer bevrucht gevoelt,
Nu sij mijn Heere draegt een kindt (soo derfse spreken!)
En’ heeft alsnu onlangs haer bij uw’ vrouw geleken.
(595) Ik siet en’ ’k merket, (Heer) sij werdt spijtich en’ trots,
Sij graeuwt uw’ huijsvrouw toe en’ s’antwoordt preuts en’ schots;
’T gaet haer na vrouwen aert, onkundich om verklaren
Voor die onvruchtbaer is, Sij meent haer vrouwe, Sara.
Sij acht mij wonder kleijn, ik ben voor haer te snoodt.
(600) Is dit (Heer) met uw’ wil, dat dan de kille doodt,
Waer voor de trotse reus’ nochtans verschrikt met beven
(Soo ’t gode maer en wil) mij hael uijt dit droef leven.
Dees’ ziel die is bedroeft, en’ wenscht dat zij geniet’
Een ongetergde rust; dewijl dat haer verdriet,
(605) Dat ik, een echte vrouw, die met Haer man, uijt-landich,
Dit vreemde landt door-cruijst, door smadicheden schandich,
Vrije ouwdt en’ wel-bedaegt, sal werden van ’t geslacht
Der vreemde agarreens, die dienstbaer sijn, veracht.
Gij doet mij (Heer!) gij doet te qualijk uw’ Egade,
(610) Uw’ echt-getrouwde vrouw. Ik heb dit wel geraden.
Ja gaf u mijne maechdt. Maer hoe? waer toe sal mij
Dit quaedt gerekent zijn? Of segt, mijn heer, sal sij
[p. 162]
Die mij, haer vrouw, beschimpt, braveren voor mijn oogen;
Ik wil mij nu soo wel als Saraï verboogen?
(615) Ô Hagar! segt en’ roemt, ja trotst op dijne vrucht:
Mijn tranen dalen niet, maer stijgen na de lucht.
De godt, die m’uijt Chaldeen tot dees’ uer ging geleijen,
Verhoort mijn klaechse reên, en’ siet mijn droevich schreijen.
Doet geen onrecht aen mij, mijn Heer, verhoort mij nu:
(620) Godt oordeel end’ hij richt dit tusschen mij en’ u.
Abraham.
De onlust die’k gevoel in uw’ beweegde klachten,
Beroeren hert en’ siel. Hoe, Saraï? Uw’ gedachten
Zijn die soo twijfel-waens, dat mij soo waerden vrouw
In ’t minste aen de liefd’ haers Heeren twijff’len souw’?
(625) Ik die uw’ echten Man hier ben in liefde brandich,
Gestadich, ongeveijnst, en’ blijf’t altijdt, vol-standich;
Sou’ die zijn weder-helft, sijn oogen-lust, en’ vreuchdt
Niet achten boven haer, die in de minste deuchdt
(’T sij hoes’ haer selven vleijt) bij u en kan verg’lijken?
(630) Neen, Saraï, gelooft (ô suijv’re deuchden rijke
Godsalige matroon!) dat uw’ vriend’lijk gelaet
En’ onbesmette min Hagars te boven gaet.
Hoewel d’Egiptsche maechdt mijn minne heeft genoten,
En’ dat d’Heer voor een tijdt u (schijnt) heeft toe-gesloten;
(635) Denkt daerom nimmer niet dat ik u (Lief) veracht,
Of dat ik Hagar prijs’ dat k’ haer boven uw’ acht.
Neen, mijn een-sielsche helft, ’k heb mijn trouw u gesworen:
Mind’ ik een vrouw voor u, mijn eere waer verloren.
G’hebt met mij ’s vaders huijs, uw vrienden, landt en’ goet
[p. 163]
(640) Verlaten willich, graech, in voor end’ weder-spoedt;
Om met mij op dees’ reijs, na godes wil, te wand’ren.
Soud’ dan, om Hagars liefd’, ’tgedenk uws trouw Verand’ren?
Vertrouwt dat (Sarai) niet. Als ’k onlangs voor een wijl
Met list de waerheidt sprak bij d’Heerscher vande Nijl,
(645) Was ik, in groot gevaer, naest gode een behoeder
Uw’s deuchdts: en’ gij mijns lijfs, mij noemende uw’ broeder.
Hoort, Saraï, mijn reên: Is Hagar niet uw’ maegdt,
En’ onder uw’ gewelt? Doet soo het u behaegt,
Dats’ u gehoorsaem dient, wilts’ inde ootmoedt houwen:
(650) S’is dienstbaer, en gij zijt en’ blijft de vrije Vrouwe.
Saraï.
De vrijheidt die is dan een Hemel-gunst en’ gaef
Abraham.
Die dienstbaer is en’ dient, die blijft een slaefsche slaef.
Saraï.
De dienstbaer sond’ onvrijt: maer ’s Heeren geest geeft blijheidt.
Abraham.
Waer d’geest des Heeren is, daer is en’ woont de vrijheidt.
Saraï.
(655) ’T kindt dat d’Egiptsche draecht, is ’t vrij of is ’t onvrij?
Abraham.
’T is nae ’t de Heer versiet. ’T kindt dat van u en’ mij,
Soo ’t gode maer gelieft, geteelt werdt en’ geboren,
All is ’t boven de hop’, soo blijvet uijtvercoren:
En’ die vercoren is, leeft vrij in godes gunst.
Saraï.
(660) Saraï can die noch, boven natures kunst,
[p. 164]
Daer ’k vijf end’ tsev’ntich jaer nu tel, mijn Heere baren?
Abraham.
Godts wil bindt aen geen tijdt, noch ouderdom, noch jaren.
Saraï.
Wat’s ’tgene dat uw’ hoop’ doet hopen, boven hoop’,
Dat uw’ vrouw baren con, boven naturen loop?
Abraham.
(665) Dit. Godt heeft mij selfs belooft, wiens woordt ik hou’ in waerden,
Dat hij mijn saedt [noch] maekt gelijk als stof der aerden.
Ik ben, segt hij, uw’ schildt, uw’ loon en’ groote schat.
Siet, van d’Egiptsche Nijl tot aen ’t groot water Phrath,
En’ al ’t verr-streckend’ landt der Keniters, beijde
(670) K’nesiters, Kadmonit, en’ bij d’Hetiters weijde,
Ph’resit en’ ’t reusen landt, d’Ammorit, Cananit,
Den Gergesit en’ noch den preutsen Jebusit
Wil ik uw’ eijgen saedt tot erf-besitting geven.
Gaet uijt, segt godt, en’ siet de lichte wolken sweven
(675) Aen ’t Hemels donker graeu, en’ telt der sterren tal.
Kondij? Siet, even soo uw’ zade wesen sal.
Dit heeft godt, soo’k geloof, niet vand’ Egiptse vrouw
Haer vrucht, of zaedt geseijt: maer die ’k voor d’waerste houw,
Dat zijdij, Saraï.
Saraï.
Dat ik’t dan (mijn Heer) blijve:
(680) Dat dijn Saraïs saedt, en’ niet ’tsaedt deser wijve,
Door Godes rijke gunst, volvoer ’t geen’ d’Heer belooft.
Abraham.
Onmog’lijk isser niet voor die in godt gelooft:
[p. 165]
Hoewel ’tgeloof moet zijn geregelt na zijn woordt wis
Saraï.
Daer komt Hagar. Mij dunkt datse vrij wat verstoordt is.


Tweede verschooninge, tweede uijtkomste.
Hagar.
(685) Ja, ja, Vrouw, dat is goedt, ’k hebt sonderling wel verstaen;
Dat trect haer uwe maegt alvrij een weijnich aen,
Dat ik mijselver wil als Sarai verbogen, siet:
Hoe wel dat ’t spreekwoordt zeidt, Luijster-vinken en doogen niet.
’T is soo veel goedt als quaedt. schijn ik mijn Heers vriendin,
(690) Draeg ik zijn eijgen kindt, geniet ik zijne min:
Waer om sal dan mijn zaedt, naer droeve moeders sterven,
Als een’gen erfgenaem, zijn rijke goedt niet erven?
Is Hagar dan onvrij, de Nijlsche Egiptin?
En’ een Uritsche vrouw, die ’k een Chaldees’ bevin,
(695) Sal die haer boven mij (hoewel onvruchtbaer) roemen:
Om datm’ haer d’echte vrouw van Abraham hoort noemen?
Hebdij mij niet bekoort, hoewel gij anders spreekt,
En’ tot Abrami min getroonet en’ gesmeekt?
En’ suldij voor uw’ Heer, uw’ maget (Vrouw) verklagen?
(700) Is Hagar u te snood? Dat sal ik niet verdragen,
Dat gij mij soo vermaekt voor mijn en’ uwen Heer.
Bedroefde dienstmeijt. Hoe? Wat? Hoe? Wat? Hoe? Veel eer
Ik onder mijne vrouw v’rootmoedicht wilde werden,
’K ging liever alsoo lang, als ’t mij de beenen herden.
(705) Hagar, bedenkt u wel. Is Sarai niet uw’ vrouw?
[p. 166]
B’hoordij niet in haer dienst te dienen steedts getrouw?
Of schoon uw’ Meesters wijf een weijnich was te heftich:
Dijn Heere is een vorst en’ een Profeet, die deftich
Godts woorden weet en’ leert, de wijster der Chaldeen;
(710) Zijn huijs is godes Kerk. Werwaerts wildij doch heen?
Hoe wijder dat gij loopt, rektij uw’ quale langer;
Eensaem, en’ geldeloos, en’ daer toe zijdij swanger:
Gij avontuert uw’ lijf, door droeve ongenucht,
Uw’ eer, bij goeden naem, en’ d’ongeboren vrucht.
(715) Hola! Daer komt mijn Vrouw, sij mocht mijn reên wel hooren.
Vrou.


Tweede handelinge, derde uijt-komste
Saraï.
Hagar, gij die sijt een Egiptsche geboren,
Dat’s van’t afgodisch volk, die godloos, stout en’ strang,
Geen ootmoedt wilt, noch soekt, ’t en sij door straf en’ dwang;
Hoort. ’kheb met mijnen heer geraemt, op al uw’ schempen,
(720) Dat ik uw’ hoovaerdij en’ trotse moed wil dempen.
Gij sult v’rootmoedicht zijn, door boet, of door mijn handt:
Al waerder (siet) geen maechdt meer in het gansche landt.
Wat! schaemt dij, vreemde vrouw, dat g’ een Chaldees’, lichtvaerdich,
Vergraeuwet, of veracht. Gij sijt de deuchdt niet waerdich
(725) Die mijn Heer Abr’hams Vrouw, ik Sarai, u bewees,
Als g’ in Egipten waert een arm’ verlaten wees,
In ’t vol-op vader-landt; d’wijl niemandt dij en gaf.
Waerom? D’inwoonders zijn te wrevelich en’ te straf.
Wij namen u met ons, ik gaf u kost en’ kleeren,
(730) En’ deed u sooveel goedts als g’immers soudt begeeren.
[p. 167]
En’ d’wijl dat ik mij sach versturven en’ bedaegt,
Heb ik mijn Heer geraen dat hij sich bij u (maegdt)
Sou leggen: om dat ik mij door u, dwase vrouwe,
Siet, soo gij waert bevrucht, verhopen mocht te bouwen.
(735) Maer neen. Voor dankbaerheidt en’ ootmoedt, gij versmaedt
Uw’ vrouw, en’ volcht ’k en weet niet wat voor sotte raedt.
Neen Hagar, vrij gelooft, gij sult uw’ sond’ verschulden,
Want ik en sal ’t, of wil ’t in ’t minste niet gedulden,
Dat soo wie dient, mij trotst, of schempichlijk verneert:
(740) De huijsvrouw van een man, die u Godts wetten leert,
Die Gode (voor uw’ heijl, en’ al ’t gesin) den offer
Op ’t heijlich altaer smookt; zijn vrouwe, die niet sloffer
’T noodtwendige versorgt, ’t geen tot dit leven dient,
Als ’t lichaem blijft vereent en’ met de siel bevriendt.
(745) Wat fronstij ’t voorhoofdt noch? Wat isser al te momp’len?
Hagar.
Achtij mijn doen voor sond’, ik achtet naeuw voor stromp’len.
Saraï.
Ik achtet, g’lijket is, voor schemp’re hoovaerdij.
En’ ik seg u, gaet voorts, en’ maekt u aen een zij.
Wildij uw’ vuijle sond’ palleren en’ verbloemen?
(750) Daer is raedt voor, of men sal mij geen Sarai noemen.

Chooren of gesang, op de voijse,
Ik lij in’t hart pijn ongewoon etc.

            Soo wie hier onvrij is en’ blijft,
            In dienstbaerheden, en’ wil t’onvreden,
[p. 168]
            Gelijk Hagar, die d’hoochmoedt drijft,
            Door grootsichheden, zijn vrouw (als heden,
            (755) Ons hier vertoont werdt) schempich wil verachten,
                    End’ door verkregen vrucht,
                    Waerom de vrije sucht,
                    Na d’eere trachten;
2.
            Die sal, gelijk d’Egiptsche maegdt,
            (760) Door wensch, begeeren, hier niet verneeren
            D’echt-vrij geboren Sara: [die] klaecht
            ’T vreemdt, trots verkeeren aen haren Heere,
            Hoe dat d’onvrije wil haer vrouw versmaden;
                    Dies hij haer klacht versint,
                    (765) Door liefde die verwint,
                    Om haer te raden
3.
            ’T geen’ tot haer eer en’ dienst verplicht
            Vereijscht ’t behooren, Om niet te stooren
            De wensch-vrij, heijl-gerust, die sticht.
            (770) Ô uijtverkoren Kind’ren! uw’ ooren
            Tot d’handel wendt van dees’ geschiedenisse:
                    Of’t vreemder roem gelukt,
                    Dats’ hier ’t geloof verdrukt;
                    ’T sal eijndtlijk missen.
4.
            (775) D’Egiptsche, vreemde, weijtsche vrouw
            Sijn d’misverstanden In onse landen.
            Saraï is haer man getrouw,
            Door d’reijne handen van g’looves banden:
[p. 169]
            Maer Hagar waent door hare meesters minne,
                    (780) En’ s Heeren vrucht verbercht,
                    Waer doors’ haer vrouwe tercht,
                    Hier t’ overwinnen.
5.
            Trotst Sara, vrij, soo lang gij wilt,
            (Ô vreemde Christen!) met arme listen:
            (785) De Heer is haren loon en’ schildt.
                    Of g’ u vergisten In al uw’ twisten
                    Door hoop’ van dat g’ als vrouwe, hier sult woonen;
                    Soo suldij, met Hagar,
Noch vluchten wijt en’ varr’:
(790) G’lijk wij vertoonen.


Derde handelinge, eerste uijtkomste.
Marrij Labbekaks. Klappige jannetje. Duijfjen albedils.
Marrij.
Ik heb deir op de Vismarkt eweest,
En’ soo perfect, gelijkmen uijt ien boekje leest,
(Lieve jannetje!) heb ik deir ehoort (ongdiefte kernuijten!)
Sucken, sucken wongder, datter mijn baij de ooren of tuijten.
(795) ’T is buijten ongse miening, en’ verr’ van ongse hoop.
Jannetje.
Maer Marrij. Wat segje toch?
Marrij.
Maer ongse Hagar is op ter loop,
Dat heb ik seker verstaen van ongse al-verneem, Hil.
[p. 170]
Jannetje.
Hagar! Hagar op ter loop! ’K looft niet. Is dat metter wil?
Maer hoe is ’t bij ecomen? Weetje deir verhael of?
Marrij.
(800) Niet ien beet, Jannetje, dan datse songder verlof,
Of boe, of ba te seggen, soo mit ien stille trom
Is deur e gaen: maer ’k weet gien oorsaek waerom.
Jannetje.
Ja wat? arme sloof. Hoe ofset noch ongtslipte?
En’ weir ofse heen is?
Marrij.
Maer, naer Egipten,
(805) Of na de woestijn. Wie weet weirse wangdert.
Verschooninghe.
duijf albedils.
Goeden dach je beijen.
Jannetje.
Hoe is jouw aensicht verangdert?
’T is goedt te sien datje uijt craem-verweiren gaet
Marrij.
Hebjet ’s nachts wat moeijlijk je hebtet daegs niet quaedt.
Duijf.
Hoe na misgunjet me, Labbekak? Kijk deuse laeudaedt
(810) Alle moers mossel jongwijf, twie rechte slet vinken.
Jannetje.
Nou, duijf, nou we kunne me wel uijt ien eerde kopje de wijn drinken,
En’ maken dat de sluetel van ’tbeste bier t’soek is,
En’ lappen ongs gat vol terwijl de kelder-maijt om ien hoek is.
[p. 171]
As jij maer je Vrouw wel dient, te minsten na ’t oog,
(815) En’ datje miester kraem-hier noemt, en’ legt je kijndt droog,
Dan sin je vrouw Baker-moer, en’ hebt van alles genoech wils.
Duijf
Kijk dit katte-quaedt.
Jannetjen.
Dat sin jij, Duijf Albedils.
Marrij.
’K heb deir twie schelvissen ekoft
Jannetjen.
Schort jij je nues der niet van op.
Sinne se niet vars e noch?
Duijf
Wel, duese hangdeloose pop,
(820) Dit kacke-neijstertje, dit rechte drumpel-meijsje
Sou meê wat seggen, dorstse maer ien reijsje:
Sucken klappigen snaversnel weet meê al wat weirs.
Deir sittense mackelijk ien hielen dach en neijen opper neirs:
En’ niet ien ding gaetter om, of van niemes machme praten,
(825) Se wetender ’t aij of ’tjong van, en’ ien veer moetser laeten.
Somma, asse Sinjuer en’ juffrou weten den hou te geven,
Dan sien duese vleijstertjes wel sonder rouw te leven.
En’ van Marrij Labbekaks huer snoepige grillen,
Hoese altijdt inde buert loopt hille-billen,
(830) En’ watter dan om gaet, daer weet ik bescheijt van.
Marrij.
Die jouw roert, Albedil, deir weetje arch en’ leijt van.
Deirom is ’t best dat wij deir ien speltje bij steken,
[p. 172]
En’ dat we van mecaer gien schangden en spreken:
Wangt in die pracktijken sinne we beij even kloek.
Jannetje.
(835) Ja recht, ien hallef pijntje vuer ’t vat, en’ ien om den hoek:
En’ dan singje noch; al seggense dat ik gien bier en mach,
Soo drink ik wijn uijt ien teijltjen, en’ doe ik ook al den dach.
Marrij.
’T is genoech, Jannetje, Laet ongs wat aers snacken.
Jannetje.
’T is waer, Moer, jij weet met de luij te labbekacken.
Duijf.
(840) En’ wat doe jij, praetstertje, wijt rustige claterbel?
Marrij.
’T is al, Vuijl maek vet, Verbarren moet de Hel.
Saus na ’t hof. D’ien is as d’aer, se lijken mecaer.
Duijf
Maer Marrij, je Vrouw sel niet weten waer je meugt blijven.
Loopt alje best na huijs, aers hoorje wel kijven.
Jannetje.
(845) En’ ik wilje met Hagar voor ien wijl gaen de rug bien.
Duijf.
En’ as we alle drie weer om comen sulj’ ons metter vlug sien.
Derde handelinge, tweede uijtkomen.
Hagar.
Bedroefde, vreemde Vrou, wat is nu al uw’ hopen?
Wat is nu al uw’ troost? Gij sijt uw’ vrouw ontloopen.
Nu ga ik in dit woudt, vol angst en’ vrees’ altoos,
(850) Arm, eensaem, ziel-bedroeft, vriendeloos, geldeloos:
[p. 173]
Alleen heb ik dit broodt en’ dese fles met water
Tot noodt druft meed’-getorst, of ik (helaes!) wat later
Als wel een dach-reijs’ is, te Sçur bij Cades quam,
En’ of ik onderwijl mijn rust en’ slaep-steê nam.
(855) Ha slaep-steê! ha! ha rust! wat wil ik dit vermanen?
Lost op, gecropte borst, uw’ biggelende tranen,
Bepeerelt dese maegdt haer bleijk en’ doodts corael.
Soo vaek als ik gedenk, en’ bitter, droef verhael,
Hoe ’k in mijn meesters huijs, met soet’ vermaking, ruste
(860) En’ Abr’hams wijsen mondt d’Egiptse minlijk kuste.
Eensame, waer heen? waer heen? waer loop, waer ga ik?
Waer dool ik? waer wil ik? waer ben ik? waer sta ik?
Wil ik na Cades toe? wend’ ik mijn trage voeten
Na Barnea? Of wil ik weêr ’t vader-landt begroeten?
(865) Dool ik niet in een woudt en’ woeste wildernis,
Daer ’k niet en weet waer vriendt of wrev’le vijandt is?
Ben ik niet in gevaer van wreede, wilde dieren?
Hoor ik ’t briesch-leeuw-gebrul niet in mijn ooren tieren?
En snoffelt hier geen wolf, of Beijr na dese prooij?
(870) Of herder dertel, geijl, die mijn druk vol-tooij?
Of reijsiger, die soekt terwijlen ik hier wandel
Op dees’ onveijl’ge wech, dat hij dees’ vrouw mishandel?
Die (laes! helaes!) soo niet om haer verdriet en sucht,
Als zij becommert is om d’ongeboren vruchdt.
(875) Ha! sotte, slechte vrouw! Wat? Waerdij ook niet vroeder?
Dat g’u begaeft t’er vlucht (ô nooijt genoemde moeder!)
[p. 174]
Om een te harden dwang van woorden dijner Vrouw?
Die ’k nu, als ik’t bedenk, geluksaliger houw.
Waer in doch? Hier in, d’wijl Saraï, d’onvruchtbare,
(880) Met rust haer leven slijt, in d’ouderdomsche jaren:
En’ ik, die in mijn jeuchdt en’ blossem-witte lent,
Door twist en’ onrust vlucht uijt Abrahammj tent,
’K ben vruchtbaer, en’ ik moet door s’heeren huijsvrouws tooren
T’ ontvlien, verloren gaen. Ach! was ik nooit geboren?
(885) Maer had mijns moeders buijk mijn wieg en’ graf verstrekt,
Of dat de swarte aerd’ mij lang hadd’ overdekt,
Of dat mijn levens lamp waer met d’geboort’ verdwenen;
Soo mocht d’rampsal’ge vrouw haer druk noch vlucht beweenen.
Helaes! Hoe knelt mij ’t hert? ’K ben door ’t geschreij half blindt.
(890) ’K suckel. Hoe is ’t? ’Kset mij. De slaep, de slaep verwint.


Derde handelinge, tweede verschooninge
Ahia, herder. Ada, drusilla: herderinnen.
Ada.
Uijtgang.
Al vrij, al vrij, hier ben ik d’eerste.
Ahia.
Uijtgang.
[Ahia kust Dursilla in’t uijt-komen driemael.]
Soo moet Drusilla gehaelt zijn.
Dat’s een, twee, drie. Belofte die maekt schuldt, en’ schuldt die moet betaelt zijn.
Drusilla.
Wat sinj’ Ahia niet voor een te ruwen gast?
Ahia.
(895) ’T is waer, Drusilla, ’t schijnt de stoutheidt met mij wast.
Ada.
Uw’ vrijposticheidt die werdt alle daeg wat meerder.
[p. 175]
Ahia.
Dat doet, herderinnetje, ik word’ alle daeg geleerder.
Drusilla.
Soo gij geleerder wordt, soo wordt met eenen wijs.
Ahia.
Dat doe ik, Drusilla, ik sing de beste om prijs.
Ada.
Eij herdertje, swijcht: om die wijsheidt moet ik lachen.
Ahia.
(900) Om mijn singen, nochtans, liet ik mij niet veel prachen.
’K heb alle mijn vernuft, mijn wijsheidt en’ mijn sin
Op eöffert, in een liedtjen, aen de over-soete Min;
Daer ik soo garen mijn voochdesje meê sou becoren.
Ada.
Ahia, eij liefste laet ons dat liedtjen eens hooren.
Ahia.
(905) Nou dan, luijstert gaeuw toe, en’ setje wat neer uijt de Son:
Daer me sal ik je beginnen op ’t voijsje van Coridon.
Herder-Liedt
        Gij Lodder soete Herderin,
        Waer gadij soo alleene?
        Ik soek daer ik mijn schaepjens vin.
        (910) Die weet ik, sou ik meijnen.
        Herdertje, dra, Segt mij waer na
        Recht ik mijn voeten henen.
2.
        Recht daer ’k mijn vrijheidt eerst verloor,
        Gins bij ’tgeberchte neder,,
        (915) Daer sielen Son, mijns herten Choor
        Van een Princesjen teeder,
[p. 176]
        Door Minnes gloet, mij lijden doet.
        Wel! wel! wildij daer weder?
3.
        ’T vuer dat mij daer eerst heeft gewont,
        (920) Kan mij daer weer genesen;
        Dat is mijns liefjes rooden mondt,
        En’ haer vriendelijk wesen,
        Haer lieve reên, haer soete reen
        En’ deuchden uijt-gelesen.
4.
        (925) Die prijs ik boven ’t waertste goudt,
        Of koninglijke luijster.
        Haer lippjes nectar-rijk bedout
        Verclaert mijn woortjes duijster.
        Drusilla, com. keert niet weerom.
        (930) Herdertje, siet, wat ruijschter?
5.
        ’T is ’t wit gevlocte tier’ge vee.
        ’K vergis mij met uw’ praten:
        Vaert wel, Ahia. Neen, ’k wil meê.
        Wilt mij in vrede laten:
        (935) Aij! laet mij gaen. Aij! blijft wat staen:
        Je keunt mijn toch niet haten.
Hagar.
A mij! Laes! Waer ben ik? Is’t waer, of is’t een droom?
Ahia.
Wat vreemd’ Egiptsche vrouw slaept hier onder een boom?
Ada.
Luijstert, sy droomt. S’ en doet. Sij is, wat dunkt u macker?
Ahia.
(940) Sus, sus.
[p. 177]
Drusilla.
Sij roert haer, ik sie ’t; s’ ontwaekt en’ sij is wacker.
Wel, vrou, waer wildij heen, en’ waer komdij vandaen?
Hagar.
’T droef hert, door druk vervult, de beenen moe van gaen,
De oogen sluijmer-los door stille vaek beschoten,
Die brachten mij tot rust. ’K ben een der disch-genooten
(945) (Helaes!) wel eer geweest van een beroemt Uriet,
Wiens huijs, of hut (ô druk!) ik huijden vroech verliet:
En’ nu, ’t is m’onbekent waer ’k henen noch sal wand’ren.
Ada.
Bedroefde Vrouw!
Hagar.
Dat ben ik.
Drusilla.
Verhoopt: godt kan’t verand’ren.
Ahia.
Mevrouw, hoe noemt m’ uw’ Heer? wordt om mijn vraeg niet gram.
Hagar.
(950) Ach vriendt! wat vraegdij mij? den wijsen Abraham
Dien groot-beroemden vorst, die g’leerdelijk beweerde
Dat d’Heerscher van den Nijl geen rechten godts-dienst leerde:
Met wien godt sellefs spreekt diens vrouw ben ik ontvlucht
En’ laes! hem weer te sien, helaes!
Ada.
Waerom is’t dat gij sucht?
Hagar.
(955) Ach! maegden schreijt met mij, ik ben te ongeluckich.
Ahia.
Ik ken uw’s meesters naem. Waerom sijdij soo druckich?
Heeft iemandt in zijn huijs uw’ eer of staet verkort?
[p. 178]
Hagar.
’T is soo, of ’t is soo niet,, mijn droeve vlucht die wordt
Rampsalich genoch beweent, d’wijl ik bevruchte vrouw
(960) Naeu wist, als huijden vroech, waer henen ’k vluchten wou,
Dewijle dat mijn siel bedroeft was totter doodt.
Ada.
Me Vrouw, en’ dorst u niet?
Hagar.
’K heb hier een weijnich broodt,
Waer van ’k een beet vereijsch in uwen eek te weeken.
Ahia.
Wij lieten nimmer, nooijt de vreemders troost ontbreken.
Drusilla.
(965) Soo’t u belieft, comt in.
Hagar.
D’Heer loon’ u liefdes deuchdt.
Ada.
Versterk’ uw’ droeve hert. Uw’ druk verkeer in vreucht.            jngang.
Ada.
        Mij wondert, lief gespele,
        Met allen vrij wat vele,
        Hoe dat des wereldts staet
        (970) Soo wankelbaer vergaet.
        Is als een lichte wolk, siet,
        Al ’t doen van ’t steedtsche volk niet?
        [p. 179]
        Huijden is ’t al vrolijkheidt:
        Morgen is ’t verkeert in leijt.
        (975) Huijden salmen vreuchdt verbeijen:
        ’S avondts moetmen droevich schreijen.
        Huijden lachtmen, met geschal:
        ’S middaegs comt het ongeval.
        ’S morgens ismen lief en’ waert,
        (980) Geluckich, vrolijk, onbeswaert:
        ’S nachts hoortmen [wêer] doodtlijk stenen,
        Daer is al de vreugdt verdwenen.
       
Drusilla.
        Wat is ’s wereldts valsch blancketsel
        Bij ons’ leven, daer geen letsel
        (985) Noch van pomp, noch pracht en is?
        Houdt dit seker en’ gewis:
        ’T mach malcand’ren soo gelijken,
        Even als twee groote rijken.
        ’T eerst, waer in de lust regeert,,
        (990) Daer elk d’hoovaerdije eert,,
        Daer de wel-lust, onbedwongen,
        ’T lichaem voedt, noch leck’re tongen,,
        Daer de rijkdom, on manierich,
        Onversaed’lijk maekt, en’ gierich,,
        (995) Daer de af-gunst is, en’ blijft,
        Als men deugdt ten huijs’ uijt drijft,,
        Daer de vrome moeten vreesen:
        Dat is al des wereldts wesen.
        [p. 180]
       
Ada.
        Bij ’t boersche herder-leven,
        (1000) Al is ’t veracht beschreven,
        Heeft d’ wereldt geen gelijk.
        Elk is vernoegt, of rijk,
        Is ’t niet in ’s lichaems goed’ren,
        ’T is in heijl-lust gemoed’ren,
        (1005) Of in vermind’rings Lust
        Van’t geen hun siel ontrust.
        Zijnse soo niet geluckich,
        Soo zijnse soo niet druckich.
        Slecht gaense, en’ d’ootmoet
        (1010) Die neemts’ in haer behoedt.
        Hun staet zij niet verand’ren
        Voor die in’t purpur wand’ren.
        De haet, of jaloursij,
        Of prachtse hoovaerdij,
       
Drusilla.
        (1015) Die en doetse niet versuchten
        Om de ijdele genuchten.
        Gelijk Hagar ons vertaelt,
        Die als heden nu verhaelt;
        Hoe sij was geacht, geeert, siet:
        (1020) Maer de wijl sij haer verneert niet
        Onder die, haer, vrouwe machtich,
        Ende al heur woorden crachtich
        Kan maken, en’ bevest,
        Soo ruijmt sij op het lest,
        [p. 181]
        (1025) En’ vlucht na de woestijne,
        Om hier haer rust te vijne;
        Sij laet haer ’s Heeren huijs,
        Om d’arremoe en’ kruijs.
Dit is ’s wereldts doen en’ wijse;
(1030) ’T geen men laekt, dat salse prijsen.


derde handelinge, derde uijt-komen.
Hagar. Engel.
Hagar.
Bedroefd’ onsaelge vrouw, uw’ ong’luk is te merken.    Uijtgang.
G’hebt voor een kleijne uer uw’ hert wat gaen versterken;
Hier dwaeldij wederom, en’ g’hebt de rechte spoor
Van Bernea gemist. Ik sie des Hemels gloor,
(1035) De gulde son, gedaelt en’ merkelijk voor oogen.
Ik ben (helaes!) ik ben, of heb mij selfs bedrogen.
Ha Sarai! ’t is uw’ schuldt: gij vielt mij veel te hart,
Om uwe strenge reên dijn maget niet en werdt
V’rootmoedicht, g’lijk gij dacht. Hoewel ik ken mij schuldich:
(1040) Maer door verdriet en’ spijt soo werd’ ik onverduldich.
Heb ik niet bij dijn Heer en’ bed-genoot dit kindt?
Ben ik niet van uw’ man gelievet en’ bemint
Geweest? Helaes! geweest! Hoe Hagar? Hoe? Gij mochter
En had d’u maer geboogt, gebleven hebben sochter.
(1045) U Sarai dijne vrouw, of abram dijnen Heer
[p. 182]
Te drijven smadich uijt? Ô neen, ’k acht nimmermeer.
Soo is’t uw’ eijgen schuldt. Saraï was uw’ vrouwe,
Gij behoorden uw’ vrouw in waerd en’ eer te houwen.
Ach Heer! ’tis al te laet: ik hebt niet overdacht,
(1050) En weet, waer henen gaen. De droeve swarte nacht
Die nadert, en’ ’k verschrik in’t donk’re wout te blijven.
Helaes! waer wil ik dan, onsalichste der wijven?
Ô Heer! dijn arme maegdt bewaeket en’ beschut.
’K rust mij voor dese nacht benevens dese put.
Verschooninge.


Engel.
Uytgang.
(1055) Hagar, Sarai maget.
Hagar.
Wat’s mij (ô Heer!) verschenen?
’K verschrik, ik beef.
Engel.
Van waer komdij? Waer wildij henen?
Hagar.
Ô Heer! ’t is dij bekent. Ontferremet dijne maegdt.
Engel.
Versterkt dij in de vrees’, en’ antwoordt ’tgeen’ m’u vraegt.
Hagar.
’K beswijk (ô Heer!) ’kbeswijk en’ werd’ gelijk de dooden.
Engel.
(1060) Staet op, en’ spreekt.
Hagar.
’K ben van mijn vrouw Sarai gevloden.
Engel.
Keert wederom, gaet heen,, siet, ik ben met u: want
[p. 183]
Ik heb u aen-gesien. V’rootmoedicht u onder d’handt
Uws Vrouws Saraï: ’t strekt tot uwen troost en’ eere.
Siet, ’k wil alsoo uw’ saedt verrijken en’ vermeeren,
(1065) In sulken over vloedt en’ veelheidt van getal,
Dat niemandt, ’t sij hoe kloek, ’t sellefde tellen sal.
En’ voorder wil ik u dees’ troost-reden verklaren;
Siet, gij sijt [nu] bevrucht en’ sult een sone baren,
En’ om dat Abraham behoudt mijn wet en’ woordt,
(1070) Heeft godt, om sijnen ’t wil, u schreijen nu verhoort.
Ismaël suldij ’t kindt, dat van u werdt geboren,
Noemen. Siet, dit seg, dit seg ik dij van te voren
Hij sal een wilden mensch, en’ dapper krijger-heldt,
En’ kloeken schutter sijn; een ieder die hem stelt
(1075) In krijch tegens hem op, die sal hij niet verschoonen:
Want hij moet als een vorst onder zijn Broed’ren woonen.
Hagar.
Gij godt siet mij: want gewisselijk heb ik dien,
Die mij aengesien heeft, hier wederom gesien.
Hierom, ô waterput! moochdij van Hagar roemen,
(1080) En’ siet, van desen tijdt voortaen salmen u noemen,
Des levendigen Put, die mij aen-gesien heeft,
In wien d’Egiptsche maegdt, siet, vreuchdelijk nu leeft.
Gij Kades vrolijk juijcht, gij Bared neijgt uw’ telgen:
Want dese vrouw en can haer vreugde niet verswelgen.
(1085) Nu Hagar, maekt u op, ontsiet geen nare nacht:
De Heer heeft u vertroost, en’ uwe droeve klacht
[p. 184]
Die steeg door d’hooge lucht voor godes heijl’ge ooren,,
Hij heeft u aengesien als gij hier gingt ver’loren.
Wel die de Heer verhoort, hoewel sij ’t hier ontvlien.
(1090) Wel die met Hagar noch dees’ reden mach geschien;
Keert weder na uw’ huijs, v’rootmoedicht u te blijven
Bij uw’ Vrouw Saraï, en’ laet uw’ twistich kijven:
Siet abrahami hut daer is ’t geloove sterk,
Daer is off’r en’ gebeên, en godts gemeent’ en’ Kerk.
(1095) Soo wie, door misverstandt, der vrije tucht ontvluchten
Hier wil; die sal met mij sijn droeve vlucht besuchten.
Derde handelinge, Leste uijtkomen.
Hagar. grootsheidt. Eersucht. Gehoorsaemheidt.
Hagar.
’K quam heden in een hut, hoe wel door ong’luk noch,
Daer ’k schuijlden dese nacht, * O Hemel! dat ik doch
[in de marge bij vs. 1098: Of, O heere.]
Met een’ge vrouwe-lien, of eerbaer selschaps reden
(1100) Dit vro bedoude gras mocht kreuken en’ betreden.
De eensaemheidt bedroeft: maer ’t rede-rijk gesegh
Verlusticht moede leên, en’ cort den langen wegh.
Wat Juffers sie ik daer? Mij dunkt sij komen nader.
Grootsheidt.
Gij Vrouwe van dien vorst, Profeet en’ hooge Vader,
(1105) Dijn Heere; Siet, ik kom (hoewel ’k mij grootsich houw,
’T en waer om uwentwil, ’k mij niet verneren wouw)
Om u Egiptsche maechdt, mij selven aen te bieden;
Dat g’u v’ronwaerdicht hebt te keeren in het vlieden.
[p. 185]
Wat? Zijdij sinneloos? Of is ’t verstandt ontschroeft?
(1110) Nu keerdij, als verblijdt: en’ gist’ren, ziel-bedroeft,
Verkoos dij d’ruijme vlucht, als gij dijn vrouw ontslipte,
Om keeren wederom na ’t Koningrijk Egipten.
Gaet, gaet, hervat dijn wech, keert weer, keert wederom:
En’ volgt mijn grootsche raedt, waer meed’ ik t’uwaerts kom.
Eersucht.
(1115) ’T gaet mij al vrij wat aen. Hoe suldij moeten smeeken,
Eer Saraï uw’ vrouw, die ’k nu verstoorder reken,
U wederom in huijs en’ vor’ge dienst ontfangt?
Egiptsche, denkt, hoe seer sij na uw’ komst verlangt.
’S ’heeft, om uw’ trotsicheidt, die langer niet kon dueren,
(1120) Veel-licht een ander maegdt, in dijne plaets, gaen hueren.
En’ wederom, siet hier, vermindring van uw’ eer.
Gij comt, gij komt, (ik ken ’t) na ’thuijs van uwen Heer,
Abraham den urit, wiens min gij hebt genoten.
Maer dorfdij ’taengesicht weer voor sijn licht ontblooten?
(1125) Vreesdij niet, dat hij is, om dijne dwaesheidt, gram:
Daer hij u alder eerst in zijne huijsing nam?
Wat hebdij niet al goedts verloopen, sint uw’ vluchten?
Wat hebdij niet alleen verloren, soud ik duchten.
Uw’ dienst, uw’ eer, uw’ naem. Uw’ dienst: dewijl gij moet
(1130) ’T hoofdt leggen in de schoot en’ bidden met ootmoedt.
Soo g’in vernedertheidt, uw’ vrouw, voorheen, maer schijn biedt;
In waerheidt suldij nu, verootmoedicht, moeten sijn, siet.
Uw’ eer, daer gaetse heen,, d’Egiptische Hagar.
[p. 186]
Die ’t stelden op ter loop maer naeuwlijks wasse var
(1135) Half wegen Barnea, sal ieder seggen, namse
Haer toe-vlucht wederom,
Grootsheidt.
En’ bij haer Vrouwe quamse
Ootmoedichlijk, gedweeg, Hersoeken de genae.
Hagar.
Wat strijdt verneem ik hier? ’K en weet niet waer ik gae,
Of waer ik stae. Wel hoe? Verbijst’ren mijne sinnen?
(1140) Sal grootsheidt nu de liefd vermeest’ren en’ verwinnen?
Sal d’eersucht g’hoorsaemheidt nu treden onder d’ voet?
Wat heb ik niet al ramp end’ wreeden tegen-spoet?
’K en weet naeuw wat ik wil. Wil ik wederom keeren?
Neen, raedtsters: siet, hier komt g’hoorsaemheidt mij leeren.
Gehoorsaemheidt uijt
Verschooninge.


Grootsheidt.
(1145) Vrouw, door wat wijde wech leijdt u den engen padt?
Eersucht.
Dees’ vrouw die is uw’ reên al lange wars end’ sat.
Grootsheidt.
Al over lang soo is uw’ paspoort al geschreven.
Eersucht.
Ik meende g’hoorsaemheidt was bij Sarai gebleven.
Grootsheidt.
Uw’ weer partij die mocht men liever voor dij sien.
Eersucht.
(1150) Uw’ vrouw die twijfelt,, ’t schijnt, sij wil ons ’t voorhoofdt bien.
[p. 187]
Grootsheidt.
Gaet, gaet en’ neemt uw’ keer, wij sullen u geleiden.
Eersucht.
En lust u tegen ons, wij sullen u verbeijden.
Gehoorsaemheidt.
Wat queldij dese vrouw, een dienstbaer maegdt althans?
Grootsheidt.
Wij hebben tegens haer, dunkt ons, al-vrij wat kans.
Gehoorsaemheidt.
(1155) Kondij noch, grootsche vrouw, bij Hagar overblijven?
En deedij, eersucht, haer niet uijt den huijs’ verdrijven?
Eersucht.
Dat ken ik: daer om en wil ’k geenssins, datse comt.
Gehoorsaemheidt.
Nu wordij, uijt uw’ reen, veroordeelt en’ verdomt.
Gij raedt haer na uw’ lust.
Grootsheidt.
Ja, vrouw, wij kunnen raden.
Gehoorsaemheidt.
(1160) Ten goede nimmer niet maer wonder wel ten quaden
Ten quaden strekt uw’ raedt. godt wil, den Engel spreekt,
Keert Hagar. En’ hoe comt, dat gij uw’ sinnen breekt
En’ komt in vrienden-schijn, door grootse eersuchts schennis,
Om haer gehoorsaemheidt en’ Hemel-vrije kennis,
(1165) Ja Goddelijke raedt, met eenen mondt die lacht,
Te sien, door uwe reên, vernieticht en’ versmacht?
Quaedt-raedt die loont haer selfs. Wildij haer sinnen stuijten?
[p. 188]
Benijdij haer profijt? Aij sinnen blijft daer buijten.
Wat sotternij macht zijn, die in uw’ herss’nen speelt?
(1170) Sal sij niet derwaerts gaen, dewijl ’t de Heer beveelt?
Weerspreektij godes raedt? ’T is tegen het betamen.
Wie sou des Heeren woordt niet willich gehoorsamen?
En’ ook soo ’n is ’t geen schand (gelijk gij, eersucht, meent)
Maer eer, wanneer men godt een g’hoorsaem hert’ verleent.
(1175) Dienst wintmen, als men sich dienst-willich werpt te neder.
En’ voor haer g’achten naem soo antwoord’ ik dit weder;
Haer berisp’lijke vlucht, soo ruchtbaer door de faem,
Beglorijt d’Engels mondt: en’ haer geachten naem
Is wederom bevest, d’wijl sij, na ’t woordt des Heeren,
(1180) Haer eijgen vruchts naem weet, in’t wederomme keeren.
Ô Hagar! mij gelooft, een ieder die, verdrukt,
Hier ’s wereldts woudt door-kruijst, dees’ troost-reên niet gelukt.
Keert weder na uw’ vrouw, en’ ik sal met uw’ wesen
(Hoewel zij dese reên noch sullen dikwils lesen,
(1185) Wanneer uw’ lichaem sal vernieticht zijn tot stof):
Dus heet uw’ sinnen gaen, en’ geeftse vrij verlof.
Hagar.
Ha! grootsheidt, vrij vertrekt, wech eersucht, wech; mijn sinnen
Zijn g’hoorsaemlijk geboocht, om met u te verschillen.
Van nu voortaen ik ga, daer mij gehoorsaemheidt,
(1190) Tot in mijns meesters huijs, een sek’re plaets’ bereidt.
Is ’t godes Lieve wil, dat ik sal henen wand’ren:
Soo sal hij mij, zijn maegdt, haer druk in vreuchdt verand’ren.
[p. 189]
Gehoorsaemheidt.
Gehoorsaemt zijnen wil en’ uwe gangen strekt
Naer godes wil en’ woordt. Wel! wiens verlangen segt;
(1195) Ô Heer, ik ben bereidt mij selven graeg te geven
(’T sij hert, siel en’ gemoedt) om naer dijn woordt te leven.
Choor.
Hagar die is wed’rom gecomen:
Dies verblijdet sich den vromen
Nahors soon, den Abraham;
(1200) Hij lacht in sijn’s herten siele,
Dat d’Egiptsche wendt haer hielen,
En’ na huijs haer gangen nam,
    Den Engel godts, in de woestijne,
Die liet hem bij Hagar vijne,
(1205) En’ hij troost dees’ arme vrouw,
Die hij, in haer druk en’ smerte,
Maket een vervrolijkt herte:
D’wijl hij haer beschermen wouw.
    D’onbedachte, die verloopen
(1210) Was, en’ hare vrouw ontslopen;
Die komt, door bevel, weerom.
Sij die haer niet wilde buijgen,
Die moet nu haer selfs betuijgen,
Dewijl’ sij doolt, en’ spreekt; ik kom
    (1215) Naer mijn vrouwe en’ mijn Heere.
Die ’k hoovaerdich niet wou eeren:
Maer ’k verhief mij in mijn hert,
[p. 190]
’K wou mij tot de grootsheidt wennen,
’K liet mij bij de eersucht kennen;
(1220) Tot dat ik v’rootmoedicht werdt.
    Dit’s den ouwden gang der wereldt,
Wanneer ons ’t geluk bepeerelt,
Wordt men fier en’ over-trots;
Deugdes ootmoedt wil men delven;
(1225) Naeuw’lijks kentmen dan sich selven,
Noch de goede goedtheidt gods;
    Straf, noch dwang en wilmen vruchten;
Naer Egipten wilmen vluchten;
Of, door kors’le onverstandt,
(1230) Om niet overheerst te zijne,
Nae de wild’, woeste woestijne
Of naer ’t Palestijnen landt:
    Gebrek van raedt, of hulp’ van menschen,
Troost, of heijl (daer w’al na wenschen)
(1235) Drijft ons weder t’huijswaerts aen.
Dit’s ’t geen’, vrienden, wij vertoonen,
Voor ’t sij oud’ of jong’ persoonen.
’T spel is uijt: Elk mach wel gaen.

Blijft vol-standich.
AD. Koning.
Lang 1260. reglen.
anno 1616. in januario.

Continue