De oude lyfkoetzier van Peter den Derden. Tooneelspel naar het Hoogduitsch van August van Kotzebue. Amsterdam 1799.
Naar Der alte Leibkutscher Peters des Dritten. Eine wahre Anekdote. Schauspiel in 1 Akte. Leipzig 1799.
Uitgegeven door drs. D.C. Overduin.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Ceneton10719
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
[fol. A1r, p. 1]
DE OUDE LYFKOETZIER VAN PETER DEN DERDEN. TOONEELSPEL.
[fol. A1v, p. 2: blanco]
[fol. A2r, p. 3]
DE
OUDE
LYFKOETZIER
VAN
PETER DEN DERDEN.
TOONEELSPEL.
NAAR HET HOOGDUITSCH VAN AUGUST VAN KOTZEBUE.
[Vignet: August von Kotzebue]
Te AMSTELDAM, by HENDRIK VAN KESTEREN, 1799.
[fol. A2v, p. 4: blanco]
[fol. A3r, p. 5]
De Heer VAN KOTZEBUE noemt dit Tooneelspel
Eene waare Anecdote; Hoedanig het zelve aan
onze Landgenooten behaagen zal moet de tyd lee-
ren.
De Vertaler.
Amst.
2 Juny 1799.
[fol. A3v, p. 6]
PERSOONEN.
MEESTER LEBRECHT, een Schrynwerker.
ANTJE, zyne Dochter.
PETER, zyn Knecht.
HANS DIEDERIK, de Oude Lyfkoetzier.
IWANNSCHKO, een Sbitmschick, of gemeene Rus,
die met een groote Theemachine langs de straat
loopt, om een warme drank, uit Honig, Peper, en
Water zaamgesteld, te verkoopen.
Het Tooneel is in Petersburg, in het gedeelte dier
Stadt, Wasili Ostrow genaamd, aan de overzyde
der Neva, voor het huis van den Schrynwerker,
onder een Boom staat een Bank, voor dezelve
een vaste Tafel.
[fol. A4r, p. 7]
DE OUDE LYFKOETZIER VAN PETER DEN DERDEN. TOONEELSPEL. ==================
EERSTE TOONEEL.
MEESTER LEBRECHT, zit op de Bank, hy leunt
met den arm op de Tafel, houd het hoofd in de
Hand en zucht. Vóór hem staat een drank-
flesje. DIEDERIK komt uit het Huis met* een
kort Pypjen in den Mond, en gaat by hem zit-
ten.
DIEDERIK.
Goeden Morgen, Landsman!
LEBRECHT,zwygt en geeft hem de hand.
DIEDERIK.
Nu, wat is ’t? wat deert u?
LEBRECHT.
Grillen.
[fol. A4v, p. 8]
DIEDERIK.
Laat hooren.
LEBRECHT.
Waarom?
DIEDERIK.
Waarom! — Sapperloot! Dat is een vreemde vraag.
Om dat ik uw oude Vriend ben; om dat gy uwe
beete broods met my deelt; en ik dienvolgens ook,
van rechtswegen, lief en leed met u deelen moet.
LEBRECHT.
Gy kunt my toch niet helpen.
DIEDERIK.
Een vriendlyk woord is zomtyds even zoo wel-
kom als hulp. — Broeder! voorheenen beminde ik
myne Paarden en u; thans, nu ik geen Paarden meer
heb, bemin ik u alleen en wat u toebehoort, daar-
om spreek.
LEBRECHT.
Myne braave vrouw is ziek.
DIEDERIK, troostende.
Toch niet doodelyk.
LEBRECHT.
Ik zoude liever honger lyden, dan het haar aan
iets laaten ontbreeken.
DIEDERIK.
Ei wat! gy zult geen van beiden doen.
LEBRECHT.
Ik kan met myn werk zo veel niet meer verdie-
[fol. A5r, p. 9]
nen, als voorheen, toen ik nog jong en sterk was.
DIEDERIK, schertzende.
Meester Lebrecht heeft een Noodpenninkje opge-
gaart.
LEBRECHT.
Dat had ik.
DIEDERIK, verschrikt.
Hoe?
LEBRECHT.
Het laatste zwaare jaar —
DIEDERIK.
Dat hoor ik niet gaarne. Er is toch nog fyn zil-
verwerk in de Glazekast?
LEBRECHT.
Geweest.
DIEDERIK.
Wat?
LEBRECHT.
Zo even heb ik den laatsten Beker naar de Apo-
theek gebracht.
DIEDERIK.
Broeder! en daarvan hebt gy my niets gezegt?
LEBRECHT.
Ik klaag niet gaarne; ik zoude myne vrienden
slechts bedroeven, en mynen vyanden tot spot worden.
DIEDERIK.
My, die dagelyks aan uwe Tafel zit en uw brood
eet, zegt gy geen woord!
[fol. A5v, p. 10]
LEBRECHT.
Vergeef —
DIEDERIK.
Dat moge God u vergeeven.
LEBRECHT.
Een paar maalen wilde ik daar van spreeken, doch
gy waart zo opgeruimd, zo vrolyk, dat ik het niet
over myn hart brengen kon.
DIEDERIK.
Schoone dingen! de oude Hans Diederik krygt
het genadebrood van zynen verarmden Landsman;
hy laat het zich wel smaaken, tast in de schotel, en
vraagt niet: wie het betaald?
LEBRECHT.
De magere soep met welke gy te vrede zyt —
DIEDERIK.
Maar gy hebt deeze magere soep 34 jaaren lang
voor my doen kooken. Indien eens het geld daar-
voor op een hoop lag — denk eens!
LEBRECHT.
Daar heb ik nog nooit aan gedacht.
DIEDERIK.
Ik ook niet, maar heden drukt het my zwaar op ’t
hart. Die man, die my eene vryplaats aanbood,
toen myn goede zalige Heer ten grave daalde, die
man, die daaglyks een uur langer werkte, op dat ik
een uur langer kon slaapen, kan ik geen gebrek
zien lyden!
[fol. A6r, p. 11]
LEBRECHT.
Neem het niet zo zeer ter harte. Ik was altoos
eerlyk en vroom, en vertrouw op God. Kon ik
maar weer een goeden knecht vinden.
DIEDERIK.
Gy hebt immers Peter.
LEBRECHT.
Peter wil weg.
DIEDERIK.
Weg? waarom dat?
LEBRECHT.
Ach! daarvan kon ik veel zeggen. Nu moet ik
in huis om myne vrouw haar drankje te brengen.
Als die maar eerst hersteld is dan zal de zegen ook
wel weder in myn huis terug keeren.
(Hy neemt het Drankflesje van de tafel en
vertrekt.)
TWEEDE TOONEEL.
DIEDERIK, alleen, na eenig stilzwygen.
Wel, wel, Hans Diederik, daar hebt gy u leelyk
verrekend. Gy wildet den schoonen morgen in de
open lucht zo ongestoord genieten. — Zo gaat het
in de waereld! Geen mensch mag zo vermetel zyn,
en zich beroemen, dat hy in het volgend uur vrolyk
zyn zal. — Daar zit ik nu — wat zal van my ar-
[fol. A6v, p. 12]
men ouden kaerel worden? — Zal ik gaan bedelen?
Dat heb ik niet geleerd. — Werken, dat kan ik niet
meer. — Myn arme Landsman nog langer tot last
weezen? — Nooit! liever op den weg van honger
sterven!
DERDE TOONEEL.
ANTJE, DIEDERIK.
ANTJE brengt een bord met brood en boter,
en een glas brandewyn.
Waar* zyt gy toch Peet-oom? Ik heb u overal ge-
zocht. Daar is uw ontbyt.
DIEDERIK.
Ik kan niet eeten. Brengt* het maar weg. (hy ziet
haar aan.) Wat deert u toch? Gy hebt zulke rood
geschreide oogen?
ANTJE, in traanen uitbarstende.
Ach!
DIEDERIK.
Ben ik dan veroordeeld om heden niets als treu-
rige gezichten te zien? — Nu, spreek op?
ANTJE.
Peter wil weg.
DIEDERIK.
Zo hoor ik,
[fol. A7r, p. 13]
ANTJE, snikkende.
En heden nog.
DIEDERIK.
Dat is niet mooi dat hy uwen ouden vader laat
zitten. Ik heb veel van hem gehouden, maar nu —
ANTJE.
Als gy de oorzaak van zyn vertrek wist. —
DIEDERIK.
Waarom dan?
ANTJE, na eenig stilzwygen, beschaamd.
Hy heeft my lief.
DIEDERIK.
Zo?
ANTJE, met nedergeslagene oogen.
Ik hem ook.
DIEDERIK.
Dat moet gy uw vader zeggen.
ANTJE.
Hy weet het reeds.
DIEDERIK.
En wil er niets van hooren?
ANTJE.
O! hy houd ongemeen veel van Peter.
DIEDERIK.
Dan kan hy hem immers tot schoonzoon neemen.
ANTJE, zuchtende.
Peter is arm.
[fol. A7v, p. 14]
DIEDERIK.
Maar gy — ja zo, gy zyt ook niet ryk. (hy slaat
zich voor het voorhoofd) Nu in de daad, dat gaat niet.
Gy moet op betere tyden wachten.
ANTJE.
Och ja. Peter blyft my getrouw al ware hy ook
duizend mylen ver van hier — maar wat kan het
helpen? — ik zal my dood kniezen — en als Peter
eens terug komt — zo mag hy my slechts op het
kerkhof zoeken.
(zy gaat in huis.)
VIERDE TOONEEL.
DIEDERIK, alleen.
Hy ziet het meisje lang na, en schud dan
zuchtend het hoofd.
Hans Diederik! dat ochtend pypjen word u leelyk
verbitterd. De tranen van dat arme meisje zullen u
drukken als of na een ergen val het rypaard zich op
uwe borst nog eens omwentelde. Had meester Le-
brecht zyn paar roebels weggelegd, in plaats van een’
dagdief te voeden, dan kon hy nu de brave deerne een
uitzet geeven. - (hy legt de pyp mismoedig op de ta-
fel, en leunt met ’t hoofd op de hand.) Moest ik dan
zo oud worden om het kind van myn vriend te be-
steelen? — Ach! het word tyd, dat de dood my
[fol. A8r, p. 15]
op zyn’ grooten postwagen zette en in Gods naam
met my afreed.
VYFDE TOONEEL.
IWANNSCHKO, met een groote schenkkan. DIEDERIK
IWANNSCHKO.
Goeden dag, vadertje! wilt gy van mynen sbitm
drinken?
DIEDERIK.
Blyf met uwen sbitm van my af. Dit komt my
juist zo voor als het menschelyk leven ; een weinig
honing, een weinig peper, en het overige is klaar
water.
IWANNSCHKO.
Verwarmt den maag, verfrischt het bloed.
DIEDERIK.
Geeft het ook een vrolyk hart?
IWANNSCHKO.
Dat kan men nog goedkooper bekomen dan dee-
zen drank, men behoeft slechts een eerlyk kaerel
te zyn.
DIEDERIK.
Geeft de eerlykheid ook intrest?
IWANNSCHKO.
O ja.
DIEDERIK.
Wie betaald dezelve?
[fol. A8v, p. 16]
IWANNSCHKO.
De vlyt.
DIEDERIK.
Gy verdient daar een zuur stuk brood.
IWANNSCHKO.
Verdiend brood kan niet zuur smaken.
DIEDERIK, (ter zyde).
Die kaerel klopt aan myn Geweten.
IWANNSCHKO.
Ik ben gezond, vrolyk,en behoef weinig; wat
ik benodigd ben vind ik op alle hoeken der straa-
ten; een bord vol zuurkool, een paar agurken, en
en een beker vol quas, oude, dat is een smul, die
weinig kost en lekker smaakt.
DIEDERIK.
Hebt gy geen ander schuldeisscher als de maag?
IWANNSCHKO.
Ook aan vreugde en scherts ly ik geen gebrek.
Ik zing den gantschen dag, het zingen heb ik voor
niet. Is de boterweek of het paaschfeest naby,
dan heeft Iwannschko ook altijd een paar Copeken
over om vleesch te koopen, of om zich te doen
slingeren.
DIEDERIK.
Scheer u weg! gy ergert my met uw geluk!
IWANNSCHKO.
Vadertje! Gy hebt lelyke grillen.
[fol. B1v, p. 17]
DIEDERIK.
Dat raakt u niet.
IWANNSCHKO.
Ik ben, wel is waar, maar een’ gemeene vent,
maar een goede raad kon ik u toch wel geeven.
DIEDERIK.
Gy? laat hooren.
IWANNSCHKO.
Als gy in nood zyt, vervoeg u dan by onzen
nieuwen keizer, die helpt u terstond.
DIEDERIK.
De keizer?
IWANNSCHKO.
Ja, ja, de keizer. Notabene als gy het ver-
diend hebt.
DIEDERIK.
Zot! De keizer heeft meer te doen dan zich met
een arm afgeleefd Koetzier te bemoeijen.
IWANNSCHKO.
Het kan wel zyn, dat hy veel te doen heeft; maar
dan wil hy zich ook wel eens vermaaken, recht kei-
zerlyk vermaaken.
DIEDERIK.
En waarmede?
IWANNSCHKO.
Met vader der armen te zyn.
DIEDERIK.
Ja, als hy de armen kent; maar de weg tot den
[fol. B1v, p. 18]
throon is geen heeren weg, dien elken bedelaar mag
bewandelen.
IWANNSCHKO.
Toch, toch? Woont gy in Petersburg, en weet gy
nog niet dat men even zo gemaklyk by den Keizer
komen kan, als een kind tusschen de beenen door-
loopt? — Ga op de parade, maak eene buiging,
en spreek openhartig weg; of zo gy niet spreeken
kunt, doe het dan schriftelyk.
DIEDERIK.
En dan?
IWANNSCHKO.
Krygt gy aanstonds bescheid! — Lustig, va-
dertje! Alles juicht! Kinderen stameren, en gry-
zaards spreeken bevende hunnen zegen uit; wilt gy
alleen, gelyk een dooden berkenboom in het groene
woud staan? — of bemind gy misschien onzen
nieuwen keizer niet?
DIEDERIK, opvliegende.
Kaerel, zo moet gy my niet komen! — Zou ik hem
niet lief hebben? ik? — (met de hand wyzende)
zo groot heb ik hem gekend.
IWANNSCHKO.
Gy?
DIEDERIK.
Ik heb hem gereden.
IWANNSCHKO.
Gy?
[fol. B2r, p. 19]
DIEDERIK.
Meer dan hondert maalen. Was ik niet Lyfkoet-
zier by zyn overledenen vader?
IWANNSCHKO, verwonderd.
Gy? — gy? — wel, myn God! waarom gaat gy
dan niet by hem? uw fortuin is gemaakt.
DIEDERIK.
Denkt gy dat wezentlyk?
IWANNSCHKO.
Gy weet toch hoe hy het lyk zyn’s vaders eerde,
en met groote staatsie van Newsky naar het Paleis
heeft doen brengen.
DIEDERIK.
Kinderlyke liefde was de schoonste kroon, waar-
mede hy zyn’s vaders graf kon vercieren.
IWANNSCHKO.
Waart gy daar dan niet by? —
DIEDERIK.
De vervloekte jicht deed my het huis houden.
IWANNSCHKO.
Zo kruip op handen en voeten tot hem. Trou-
we dienaaren zyn’s vaders, zyn hem welkom.
DIEDERIK.
Nu by myne arme ziel! dan ben het ik ook. —
(Na eenig overleg) Ja, ik zal terstond gaan! spoed
u, oude beenen! misschien zal deeze gang u de laatste
rust verschaffen. — Maar wat zal ik hem zeggen?
nu dat zal zich wel vinden! — Als ik hem slechts
[fol. B2v, p. 20]
eerst zie — en als zyn voorkomen zo goed is als
dat van zyn vader, dan word de tong van zelfs wel
los. — Ik bedank u, Iwannschko. Een goede
engel heeft u veellicht gezonden. Indien de keizer
zich myner herinnert, zult ook gy niet vergeeten
worden.
IWANNSCHKO.
Top! het is klaar.
ZESDE TOONEEL.
IWANNSCHKO, alleen, vervolgens ANTJE.
IWANNSCHKO.
Wonderlyke oude! Wat ik hem verhaalde,had hy
ook van yder kind kunnen hooren (hy slaat aan
de overzyde van het huis zyn tafeltje en veldstoel
op, zet de schenkkan gereed, en plaatst zich ach-
ter de tafel, strykt zyn baard en zingt.)
ANTJE komt snikkende uit het huis, zonder
op Iwannschko te letten.
Neen, dat kan ik niet aanzien. (zy gaat in een
hoek en weent.)
IWANNSCHKO, houdt, zo dra hy haar ziet,
met zingen op.
Daar is dat drommelsche meisje weder, die my
altyd in het zingen stoort.
[fol. B3r, p. 21]
ANTJE.
De voorbygangers mogen denken wat ze willen,
ik kan het schreiën niet laaten.
IWANNSCHKO.
Ik zing anders als een Roodborstjen, maar als zy
komt schaam ik my.
ANTJE.
Hoe aangedaan was de arme Jongen, toen hy met
beevende handen zyn bundeltje toeknoopte. —
IWANNSCHKO.
Ik geloof zelfs dat zy schreid.
ANTJE.
En zo verward, dat hy nu hier en dan daar een
stuk leggen liet. —
IWANNSCHKO.
Ik wil liever honderd slagen ontvangen, dan een
Meisjen zien schreiën.
ANTJE.
En toen hy de zyden doek, dien ik hem op den
eersten Pingsterdag schonk, in handen kreeg, ach!
toen rolden heldere traanen over zyne verbleekte
wangen.
IWANNSCHKO, staat op.
Juffertje, wat deert u?
ANTJE.
Ach niets!
[fol. B3v, p. 22]
IWANNSCHKO.
Dat dacht ik wel. Een Meisjen zegt nooit wat
haar deert. Zyt gy gezond?
ANTJE.
ô Ja!
IWANNSCHKO.
Of ziek?
ANTJE.
Ach ja!
IWANNSCHKO.
Zo? gezond en ziek? (ter zyde) Dus verliefd,
(overluid) Kan ik u helpen?
ANTJE.
Neen!
IWANNSCHKO, ter zyde.
Dus niet op my. (overluid) Geef my uwe hand;
ik kan een weinig waarzeggen.
ANTJE ziet hem twyfelende aan.
IWANNSCHKO.
Ja, ja, hier maar de hand: ik heb reeds menig
aardig Meisje de heerlykste dingen voorzegt.
ANTJE.
En is alles uitgekomen?
IWANNSCHKO.
Dat spreekt van zelf.
ANTJE.
Nu dan! (Zy reikt hem de hand toe.)
[fol. B4r, p. 23]
IWANNSCHKO.
Aha! Daar staat het klaar en duidelyk.
ANTJE.
Wat dan?
IWANNSCHKO, schalkachtig.
Gy zyt verlieft.
ANTJE.
Ach!
IWANNSCHKO.
Op een flinken jongen knaap.
ANTJE.
Is het dan wel wonder dat ik zo onrustig ben?
ik meende dat hy alléén in myn hart huisde, en hy
zit my zelfs in de hand.
IWANNSCHKO.
Gy wenschte hem gaarne te trouwen -
ANTJE.
Wy zyn beide arm.
IWANNSCHKO.
Gy hebt hem toch iets geschonken?
ANTJE.
Een zyde Doek.
IWANNSCHKO.
En nu wil hy —
ANTJE.
Weg! weg wil hy!
[fol. B4v, p. 24]
IWANNSCHKO.
Juist, daar loopt hy; maar hy zal niet ver’ koo-
men.
ANTJE haastig.
Hy zal toch wel geen ongeluk krygen?
IWANNSCHKO.
Neen, hy keert te rug.
ANTJE.
Heeft hy wat vergeeten?
IWANNSCHKO.
Ja, om de Bruid meeteneemen.
ANTJE beschaamd.
De Bruid?
IWANNSCHKO.
Dit stipje is de Pastoor.
ANTJE vriendelyk.
Zou dat zo weezen?
IWANNSCHKO.
En die veele kleine streepjens beduiden de Hu-
welyks-zegen.
ANTJE trekt haare Hand te rug.
Loop; gy spot met my.
IWANNSCHKO, ter zyde.
Dat is evenveel. De traanen heb ik toch wegge-
logen.
[fol. B5v, p. 25]
ZEVENDE TOONEEL.
PETER, DE VORIGEN.
PETER, geheel bedroeft.
Zyt gy daar, Antje?
ANTJE, verschrikt.
Gy komt toch niet om Afscheid te neemen?
PETER.
Nog niet. Ik wil slechts naar de Markt gaan om
een Mantelzak tot Reisgenoot te zoeken; en dan —
ANTJE.
Gy zult toch deezen middag nog by ons eeten?
PETER.
Eeten wilde ik wel, maar doorslikken kan ik niet.
IWANNSCHKO, ter zyde.
Dat is de ergste zoort van Keel-pyn.
ANTJE.
Schep maar moed, Peter! gy komt ras weder.
PETER.
Als God believe! ja!
ANTJE.
Iwannschko heeft het my uit de Hand voorspeld.
PETER.
Dat zyn zotternyen!
IWANNSCHKO.
Ei wat, zotternyen, die een bedroefde vrolyk
[fol. B5v, p. 26]
kunnen maaken, zyn even zo veel waard als een
Predikaatsie.
ANTJE.
Wie weet het, Peter; laat my toch dit vrolyk ge-
loof behouden. Van ’s morgens tot ’s avonds zal ik
met myn werk voor ’t vengster zitten, en over myn
Naaiwerk heen loeren, tot dat ik eindelyk van ver-
re een Reiziger met bestoove Laarzen ontdek, die
welgemoed naar ons huis toestapt. Zyn hoed is wel
nedergeslagen, maar ik ken hem toch — het is myn
Peter! myn Peter!
PETER.
Ach, ’er zal nog menig jong Heer voorby huppe-
len, eer dat de arme Peter de straat komt opdrente-
len.
ANTJE.
Laat ze huppelen, myn hart huppelt u alleen te
gemoet.
PETER.
En wanneer ik nu, met zwaare moeite, zo veel
verdiend hadde als een paar eerlyke ligt tevredene
menschen behooren, en in de avondschemering te-
rug kwam; — daar klinkt my van verre Muziek in
de ooren, en alle vengsters zyn verlicht als by kroons-
plechtigheden: — en men beantwoord myne vraag
aan de eerste de beste die my tegen komt: Wat is
hier te doen? — met: ,,Hier is Bruiloft, Juf-
[fol. B6r, p. 27]
vrouw Lebrecht trouwt met een ryken Schrijnwer-
ker.’’
ANTJE.
Foei Peter!
PETER.
Ach! dan zou ik terug keeren en my in de Neva
verdrinken.
ANTJE.
Het doet my leed dat gy zulke slechte gedachten
van my hebt.
PETER.
Ik denk alles goeds van u, en vertrouw dat gy
my altoos beminnen zult. —
ANTJE.
En bygevolg —
PETER.
Maar uw Vader is oud, kan weinig meer werken:
uwe Moeder is zieklyk; indien nu de oude luidjes
gebrek moesten lyden —
ANTJE.
Hoe kunt gy my zo plagen? ben ik dan niet reeds
treurig genoeg?
PETER.
En de een of ander braaf gegoed man tot u zeide:
,,Sla toe! ik wil uwe ouders op hunnen ouden dag
ondersteunen’’ — en uwen Vader sprak: ,,Doe het
om my! neem hem.’’
[fol. B6v, p. 28]
ANTJE.
Ach! dan moest ik wel het vierde Gebod gehoor-
zamen.
PETER.
Ziet gy wel?
ANTJE.
Maar ik zou my dood kniezen!
PETER.
Daar door zoude ik ook niet geholpen zyn.
IWANNSCHKO.
Hoor kinderen, dat word my te erg. Gy maakt
dat ik in drie dagen niet zingen kan: — (hy tast
half beschroomd in den zak, en zegt goedhartig) Ik
heb hier een paar oude Peter-roebels — het is een
Pillegift — gave God dat gy daar mede te helpen
waart!
PETER.
Braave Rus! God beloone u deeze goedwillig-
heid.
IWANNSCHKO.
Het is te weinig, dat weet ik wel, om eene huis-
houding te beginnen, — maar ik wenschte toch dat
gy ze aannaamt — God weet! het zou my aange-
naam zyn.
PETER.
Neen goede Vriend, geef ze een armen vermink-
ten, die door de Turken kreupel geschoten is.
[fol. B7r, p. 29]
IWANNSCHKO.
Nu, wanneer ik u niet helpen kan, dan ga ik my-
nen weg, want gy bederft maar myn eetlust. (hy
pakt zyn kraam op.) Vaart wel, jongeling, en als
gy terugkomt, zo verzoek my ter bruiloft.
PETER.
Daar hebt gy ’er de hand op.
IWANNSCHKO.
Dan wil ik u de heerlykste Meth brouwen, en eene wisschnowka en malinowka (*) voorzetten, byna zo
zoet als uwe kusschen. (hy gaat en keert terug.)
Nog iets! aardig meisje! weet gy wat, gaa by den
keizer, die heeft nog kortlings een arm meisje in ’t
huishouden gezet. Ik wil wedden dat hy, uwe
oogen vol traanen ziende, de handen in de beurs
steeken, en een einde aan uw geheel ongeluk maa-
ken zal.
(hy vertrekt)
PETER.
De klok op den Admiraliteits tooren heeft reeds
elf geslagen. Ik zal gaan en myn stomme reisgenoot
haalen. (hy schud Antje treurig de hand en ver-
trekt.)
(*) Een drank uit kerssen-nat, zuiker en wyn gemaakt.
[fol. B7v, p. 30]
AGTSTE TOONEEL.
ANTJE, alleen. Zy blyft in diepe gedach-
ten staan.
Tot den Keizer! — ach! ik stierf van schrik,
als ik voor hem stond. — Ik kan nauwlyks met
den Heer pastoor spreeken — en nu zelf met den
keizer? — Indedaad, indien ’er ons geluk van af-
hing — indien ik door eene kortstondige hartklop-
ping voor altoos een gerust hart bekomen kon —
dit denkbeeld maakt my warm — Zou ik gaan?
— ik ben immers zindelyk gekleed? — Ja, het
hart wil wel, maar de tong zal niet willen. —
Gestelt nu, dat ik vóór hem stond, met nederge-
slagene oogen, en het bloed wilde my uit de wan-
gen springen — dan zou hy my vragen: Wie zyt
gy myn kind? —dan zou ik sidderen — en sta-
meren — en ’er recht dom uitzien — (stilzwygen)
Toch niet! ik moet maar altoos aan Peter denken,
hoe zyne traanen op den zyden doek vielen; dan,
wed ik, zou ik vlug antwoorden: (zy nygt) Antje Lebrecht, uwe Majesteit.
[fol. B8r, p. 31]
NEGENDE TOONEEL.
DIEDERIK, ANTJE.
DIEDERIK, buiten adem.
Antje! Antje!
ANTJE.
Wat is’t? wat deert u?
DIEDERIK hygt naar zyn adem.
ANTJE.
Heeft u iemand kwaad gedaan?
DIEDERIK schud met het hoofd.
ANTJE.
Hebt gy een beroerte gekreegen?
DIEDERIK schud zyn hoofd.
ANTJE.
Gy ziet ’er zeer verhit uit.
DIEDERIK knikt.
ANTJE.
Is u iets byzonders overgekomen?
DIEDERIK knikt.
ANTJE.
Waar zyt gy dan geweest?
DIEDERIK wyst met de hand naar de zyde
van welke hy gekomen is.
ANTJE.
Over de brug?
[fol. B8v, p. 32]
DIEDERIK knikt.
ANTJE.
Zyt gy stom geworden?
DIEDERIK schud met het hoofd.
Ouf! uw vader -
ANTJE.
Moet ik hem roepen?
DIEDERIK knikt.
ANTJE.
Wilt gy niet binnen komen?
DIEDERIK schud zunhoofd.
ANTJE.
Zal ik u op de bank helpen?
DIEDERIK valt op zyn knien en vouwt
de handen.
ANTJE.
God bewaar ons! Ik geloof dat de oude man gek
geworden is. (Zy loopt in huis.)
TIENDE TOONEEL.
DIEDERIK, alleen.
God! — ik kan niet spreeken — maar gy verstaat
my — gy ziet hier in (hy wyst op zyn hart.) Gy
ziet deeze traan — gy verstaat my! - (hy staat
op) verheug u, Hans Diederik! gy kunt dankbaar
zyn — o dan eerst ontfangene weldaden —
dubbeld aangenaam, wanneer men ze vergelden kan.
[fol. C1v, p. 33]
ELFDE TOONEEL.
LEBRECHT, ANTJE, DIEDERIK.
LEBRECHT.
Waar zyt gy toch geweest, Landsman?
DIEDERIK.
Ja, waar ben ik geweest? raad eens!
LEBRECHT.
Wy hebben met het eeten op u gewacht; myne
oude heeft de soep voor u warm gehouden.
DIEDERIK.
Soep? blyf my met uw soep van den hals! geef
my gebraad — gebak - wyn -
LEBRECHT.
Zyt gy dwaas? Zedert het laatste doopmaal —
Antje, hoe oud zyt gy?
ANTJE.
Negentien jaaren.
LEBRECHT.
Nu, zedert dien tyd, heeft de wyn geen vlakken
in ons Tafelgoed gemaakt.
DIEDERIK.
En ik zeg u dat ik wyn, en van den besten Cham-
pagne wyn drinken moet.
[fol. C1v, p. 34]
LEBRECHT.
Oude, wanneer ik u niet kende, zo zou ik den-
ken, dat gy uit de herberg kwaamt en iets meer als
voor de dorst gebruikt had.
DIEDERIK.
De muts af! ik kom van den keizer.
LEBRECHT, treed terug, en grypt naar
zyn muts.
Van den keizer?
ANTJE, haar handen in een slaande.
Van den keizer?
DIEDERIK.
Van mynen keizer! — Ziet gy, hoe ik verjongd
ben? hoe ik de armen wederom roeren kan? Weg
is de jicht! — Span vier jaarige Napolitanen voor
een rytuig, en noem my een prul, als ik ze niet zo
goed als voor 30 jaaren ryden zal.
LEBRECHT.
Maar wat is ’er dan toch te doen.
DIEDERIK.
Wat ’er te doen is? — ’er is een keizer, die door
zyne genade oude lieden jong maakt; een keizer
met wien men als met een van ons gelyken spree-
ken kan.
LEBRECHT.
Wel spreek dan, verhaal toch.
DIEDERIK.
Nu, nu, ik zat daar op die bank — de pyp smaak-
[fol. C2r, p. 35]
te my niet — toen sprak ik in my zelfs: Hans Die-
derik, gy zyt ziek of bedroeft, want de pyp smaakt
u niet.
LEBRECHT.
Waart gy dan ziek?
DIEDERIK.
Neen, maar bedroeft.
LEBRECHT.
Om welke reden?
DIEDERIK.
Zo? — zou ik met de zweep klappen, en een vro-
lyk liedje fluiten, als de man, die my vier en dertig
jaaren om Gods wil gevoed heeft, noodlyd?
LEBRECHT.
Landsman, laat dat weezen. Gy verteert immers
minder dan myn exter.
DIEDERIK.
Die snapt en lacht ’er nog voor, de oude Diede-
rik bromt slechts.
LEBRECHT.
Gy vergeet uw verhaal.
DIEDERIK.
Dat heeft geen nood. Ik zou eer myn voor- en
toenaam vergeeten. — Toen ik hier dan zo zat, en
— God vergeeve het my — met het noodlot twist-
te, toen kwam de kluchtige Iwannschko, en berisp-
te my, dat ik treurig was, terwyl alles over den
nieuwen keizer juigchte, vervolgens verhaalde hy
[fol. C2v, p. 36]
my, hoe die brave heer, zyn wakkere vader, de
laatste eere aandeed; en hoe hy de oude, trouwe
dienaars door weldaden uit hunnen schuilhoek lokte,
en hoe hy yder arme duivel, die door het noodlot of
door slechte menschen verdrukt word, hem stoutmoe-
dig zyn nood durft klagen. Toen gaf een goeden engel
my in: gaat heen; gy zyt immers ook een oud ge-
trouw dienaar; gy waart ook in een’ donkeren hoek
verborgen, wie weet wat gebeurd.
LEBRECHT.
En gy gingt?
DIEDERIK.
Ik ging, — Indedaad myn hart klopte geweldig,
hoe nader ik by de parade-plaats kwam, en naau-
welyks kon ik met sidderende armen de menschen
links en rechts ter zyde schuiven. Toen ik hem
echter eerst van verre zag; toen ik de gelaats trek-
ken zyn’s vaders ontdekte, toen schepte ik nieuwe
moed. Ik trad al nader en nader, en boog my aan-
houdend, zo diep als myn oude rug het my toeliet.
Toen hy dat gewaar wierd — Landsman! de muts
af! — toen nam de keizer den hoed voor my af.
LEBRECHT.
De keizer voor u?
DIEDERIK.
Ja, hy groet ieder eerlyk man, Myn keizer heeft
my gegroet.
[fol. C3r, p. 37]
LEBRECHT, met ingespannen nieuws-
gierigheid.
En verder?
DIEDERIK.
Nu, toen boog ik my nog driemaal neer en de
traanen kwamen in myne oogen. Dat mag de goe-
de vorst wel gezien hebben — hy wenkte
my —
ANTJE.
Hy wenkte?
LEBRECHT.
Landsman! hoe waart gy toen te moede?
DIEDERIK.
De beenen knikten de oude kaerel wel een wei-
nig, maar het geweten was goed, en wie een goed
geweeten heeft, die dragen de beenen, al stond hy
ook voor God. Ik wandelde naar hem toe, schepte
moed, en sprak met luider stemme: Genadigste heer!
gy zult my niet meer kennen?
LEBRECHT, lagchende.
Oude, van waar zou die kennis toch gekomen
zyn?
DIEDERIK.
Vraagt gy dat nog? voor vier en dertig jaaren
heeft hy my immers dagelyks gezien. Het moet hem
echter toch vergeeten zyn geweest. Neen! was zyn
antwoord: wie zyt gy dan? — Lieve God, was ik
[fol. C3v, p. 38]
niet Lyfkoetzier van uw overledenen vader? heb ik
u dan niet dikwils gereden? En gy wilde altoos het
liefst met my ryden.
LEBRECHT.
Ja, ja, dat hebt gy my dikwils verhaald.
DIEDERIK.
Gy? vroeg de keizer: wezentlyk? Nu gaa maar
op ’t slot, wy zullen nader met elkander spreeken.
Toen boog ik, de heeren, met sterren op de borst,
gingen uit den weg, en ik begaf my rechtstreeks naar
het slot.
LEBRECHT.
Hielden de soldaten u dan niet tegen?
DIEDERIK.
Ach neen, zy zyn ’t reeds gewoon, dat ’er ook
menschen by den keizer komen, die juist niet met
zes paarden ryden.
LEBRECHT.
Maar ditmaal kwam de keizer zelf tot u?
DIEDERIK.
Zekerlyk deed hy dat. Hy nam my met zich in
zyn cabinet, en sprak zo goedhartig, zo vriende-
lyk, — (schreiende) oude knaap, gy hebt zints
zo lang niet geweend — wie had ooit kunnen
denken, toen gy de jonge Prins reed, dat hy u in
den ouderdom zulke vreugde traanen zou doen
storten.
[fol. C4r, p. 39]
LEBRECHT, ongeduldig.
Maar, wat zei hy toch?
DIEDERIK.
Voor eerst vroeg hy: waar of ik de gantsche tyd
geweest was? — Ik zeide, by myn Landsman,
Meester Lebrecht.
LEBRECHT.
Wat? — weet de keizer myn naam?
DIEDERIK.
o! Hy weet nog meer.
LEBRECHT.
Antje! — verbeeld u! terwyl ik by uwe moeder
duizenderlei ontwerpen zit te maaken, word myn
naam voor zyne Majesteit genoemt!
DIEDERIK.
Toen wilde hy weeten, waar ik van geleefd had?
— Myn brave Landsman, zeide ik, heeft my om
Godswil de kost gegeeven!
LEBRECHT.
Dat had gy niet moeten zeggen.
DIEDERIK.
Dan ware ik een schurk geweest, — Is uw
Landsman ryk? vroeg de keizer, — genadige heer,
antwoorde ik, hy heeft zyn laatste beete met my
gedeeld.
LEBRECHT.
Broeder, dat had gy niet moeten zeggen.
[fol. C4v, p. 40]
DIEDERIK.
Dan was ik een schurk geweest. — Dat was
braaf, sprak de keizer: dat moet gy hem vergelden.
— Ach, dagt ik, dat kan God alleen doen! — (sterk
bewogen, Lebrecht omhelzende.) Ja, Broeder! Dat
kan u slechts God vergelden.
LEBRECHT.
Hoe kunt gy toch zo wonderlyk zyn. Is het my
niet reeds vergolden? heeft de keizer niet gezegt,
,,dat was braaf?’’ — Foei Broeder! Gy zult my
hoogmoedig maaken.
DIEDERIK.
Hoor slechts, nu komt het beste. ,,Hoe veel was
,,u traktement by myn vader?’’ vroeg de keizer. —
Drie honderd roebels uwe Majesteit. — Toen nam
de goede vorst een papier en rekende — en rekende
— en deed intrest by intrest — en — daar — (hy
legt een pakje op de tafel) daar, zie zelfs!
LEBRECHT, het inziende.
Wat, enkel Banknooten? —
DIEDERIK.
Twintig duizend roebels!
LEBRECHT, (geheel verbaasd.)
Twintig —
DIEDERIK.
Duizend roebels! — (hy vouwt zyne handen en
ziet naar den Hemel) Goede keizer gy hebt intrest
by intrest gevoegd! — Groote God! den intrest van
[fol. C5v, p. 41]
dit kapitaal zult gy hem in de liefde zyner onderdaa-
nen tellen?
ANTJE, (bewogen en hartelyk.)
Ik heb hem niet gezien, maar ik heb hem reeds lief.
O! wat zal ik alle zondagen voor dien goeden vorst
bidden.
LEBRECHT.
Alle dagen, myn kind, alle dagen, want God heeft
hem gezonden, om ons elken dag tot een Feestdag te
maaken. — Nu broeder, ik wensch u van harten ge-
luk! Nu kunt gy u op uwen ouden dag wat te goed
doen.
DIEDERIK.
Dat zal ik ook, oogenbliklyk zelfs, (hy neemt het
pakje, verdeelt het in twee deelen en geeft het eene
aan meester Lebrecht.) Daar neem, oude vriend.
LEBRECHT.
Wat? — neen, zo was het niet gemeent.
DIEDERIK.
Landsman! Als gy dit niet neemt dan twisten wy
voor de eerstemaal in ons leven.
LEBRECHT.
Ongeteld?
DIEDERIK.
Hebt gy uwe weldaden geteld?
LEBRECHT.
Dit is immers meer dan de helft?
DIEDERIK.
Zo veel te beter, dus zat my het hart in de vingers.
[fol. C5v, p. 42]
LEBRECHT.
Neen broeder — ik weet wel dat gy het gaarne
geeft. —
DIEDERIK.
Ja, by myne arme ziel!
LEBRECHT.
Doch ik zou my zelfs als een elendig mensch voor-
komen wanneer ik my de vriendschap deed betalen.
DIEDERIK.
Zot! wie wil dat hebben? — slechts uw baar ver-
schot, alle die roebels, die ik dat goede kind afge-
nomen heb — anders niets — by myne ziel — anders
niets — Toen ik de rotkoorts had, en gy niet van
myn bedde ging; voor geene besmetting vreesde —
is dat te betaalen? — toen ik myn been brak, en gy
my op uwen rug naar huis droegt, is dat te betalen?
— Toen gy myne oude moeder in stilte, buiten myn
weeten, vyftig daalders zond? — een schurk moest ik
zyn, wanneer ik u dat met dien beuzeling betaalen
wilde.
LEBRECHT.
Zeg wat gy wilt, hier zit een ding — (op het hart
wyzende) Noemen kan ik het niet, ik ben geen Ge-
leerde — maar het spreekt luid:: Neen Lebrecht, neem
niets.
DIEDERIK.
Hoor, maak my niet kolderig — wilt gy niet? —
Goed, gy zult ook niets hebben! Geen roode duit —
maar aan dit meisje ben ik een Pillegift schuldig —
[fol. C6r, p. 43]
gy had ryke Peet-ooms kunnen verzoeken; gy ver-
zocht uwen armen Landsman, daar moet het arme
kind niet om lyden. Daar neem, Antje, bewaar dat,
en trouw schielyk met uwen Peter.
ANTJE.
Vader — om Gods wil! is u dat ernst? Vader —
mag ik?
DIEDERIK.
Neem, of ik werp het in de Neva.
LEBRECHT.
Neem myn kind, en vergeld het hem, door liefde-
ryke oppassing tot aan zynen dood.
DIEDERIK.
Antje, dat was verstandig gezegd.
ANTJE, neemt het geld en wil zyne hand
kusschen.
DIEDERIK.
Een kusch, lief meisje, wanneer gy niet voor myn
gryze knevelbaard bang zyt.
ANTJE, kuscht hem en streeld zyne wangen.
En mag ik met Peter deelen?
DIEDERIK.
Dat moogt gy doen — dat moet gy — ik wil op uw
bruiloft dansen. Hoort gy, meisjen? de eerste dans
laat ik my niet ontneemen. — Niet waar, Landsman?
Peter is een braave jongen; een vlytig werkman; gy
neemt rust; hy word Baas; gy geeft hem het meisje. —
LEBRECHT.
En myn beste zegen!
[fol. C6v, p. 44]
DIEDERIK.
Dan zitten wy beide oude mannen, en vermaaken
ons, terwyl de jonge lieden minnekoozen en spee-
len met uwe kleinkinderen.
TWAALFDE TOONEEL.
PETER, met den Mantelzak op schouder, DE VORIGEN.
ANTJE, vliegt hem om de hals.
ANTJE.
Peter, Peter!
PETER, treurig.
Gedraag u wel, lieve Antje! het Afscheids uur is
geslagen.
ANTJE.
Neen, neen —
PETER.
Met een kleine mantelzak vertrek ik van hier, maar
indien gy vertrouwen steld in God en my —
ANTJE.
Goede Peter, ’er is iets voorgevallen.
PETER.
Dat raakt my niet. Mynenthalven kan gebeuren
wat ’er wil, ik zit en werk, en werk, tot dat ik
myn’ Antje trouwen kan — laat my los, gy verbittert
de scheiding maar. Geef my de hand, baas en zo
[fol. C7r, p. 45]
het Gods en uw wil is, dat ik eens uwen Schoonzoon
zal worden, zo geef my ook uwen zegen op de reis
mede.
LEBRECHT.
Die hebt gy, braave jongen (hy schud hem de hand.)
ANTJE.
Maar hoor my toch —
PETER.
Myn hart zal breeken.
ANTJE.
Zie my toch eens aan. —
PETER.
Ik zal buiten dat niet vergeeten, hoe gy ’er uitziet.
Heer Diederik, geef my ook uwe hand tot afscheid.
DIEDERIK.
Gaat gy op reis?
PETER.
Ik moet.
DIEDERIK.
Met een leege zak? —
PETER.
En een’ vol hart.
DIEDERIK.
Nu Antje, gy zult hem toch wel een Teerpenning
op reis medegeeven?
ANTJE.
Hier, hier, Peter! daar hebt gy een Teerpenning.
(zy stopt hem de Banknooten in de hand.)
[fol. C7v, p. 46]
PETER, werpt ’er een blik op — ziet ze in —
verbaasd — verstomt — ziet de aan-
wezigen beurtelings aan — ieder lagcht
hem toe — Eindelyk zegt hy:
God bewaar ons! wat hebt gy met my voor?
ANTJE, hem aan zich drukkende.
Niets dan het geen goed en liefderyk is.
PETER.
Van waar komt die verbaazende menigte gelds?
ANTJE.
Gy weet immers wel dat de oude Diederik, de
Lyfkoetzier van den overledenen keizer was, en nu
heeft zyn braave zoon hem 20000 Roebels geschon-
ken, en toen heeft myn heer Peet-oom my de helft
gegeeven, op dat gy Baas worden en my trouwen
zoudt.
(PETER, in eene half vrolyke — half twyfel-
achtige verwondering,is sprakeloos: Hy
ziet eerst Lebrecht, dan Diederik
aan; beide knikken vriendelyk; Hy
ziet Antje scherp in de oogen, zy knikt
nog vriendelyker en zegt:)
Ja, ja, het is waar.
PETER.
Gy — gy misleid my immers niet?
LEBRECHT.
Neen, myn zoon!
[fol. C8r, p. 47]
PETER.
Is ’t ernst?
LEBRECHT.
Bedank mynen braven Landsman.
DIEDERIK.
Die moeite kunt gy spaaren.
PETER, begint hard op te lagchen en snikt
even zo hard tusschen beiden. Hy
wil spreeken, de traanen beletten
het hem.
DIEDERIK.
Mensch! zyt gy dol geworden?
PETER, rykt hem de hand, en poogt te spree-
ken, doch te vergeefsch. Hy vouwt zyne
handen, en ziet hem zeer beweeglyk
aan.
DIEDERIK.
Genoeg, ik versta de jongen: gy wilt voor my
bidden?
PETER.
Ja — ja —
DIEDERIK.
Bid voor den keizer.
PETER.
Voor den keizer! (lagchende en schreiende.) Nu
zal ik een meesterstuk maaken, trots de Neuwieder
kunstenaars. Een kas met Koningshout ingelegd, en
brandende harten van Rozenhout, die zal ik aan den
[fol. C8v, p. 48]
keizer brengen — nu kan ik ook myne arme ouder-
loze Broeders kinderen in Duitschland iets zenden —
(snikkende) Ha ha ha!
ANTJE.
Zie vader, hoe hy zich verheugd — hoe lief hy
my heeft.
PETER.
Sla toe, Antje. (zy doet het)
LEBRECHT.
In Gods Naam!
DIEDERIK.
En in dien mynes keizers!
PETER.
Zou hy het ook kwalyk neemen wanneer ik hem
ging bedanken?
DIEDERIK.
Neen Peter, dat neemt hy niet kwalyk; dat zyn
zyne aangenaamste oogenblikken.
PETER.
Maar myn hart is zo vol, ik zal geen woord kun-
nen uitbrengen.
DIEDERIK.
Gelukkig volk, dat te arm aan woorden is, om
zynen goeden keizer te zegenen.
EINDE.
Tekstkritiek:
fol. A4r: huis met er staat: hui (s)met
fol. A5v: Waar er staat: Waat ibid. Brengt er staat: Bregt
