Georgius Macropedius (Joris van Lancvelt): Bassarus. Utrecht, 1553 (oorspronkelijk ’s-Hertogenbosch, 1540)
Uitgegeven naar de tekst van 1553, op basis van de uitgave op de cd bij Georgius Macropedius, 1487-1558 leven en werken van een Brabantse humanist (Tilburg 2005) door Henk Giebels en Frans Slits.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton061810 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De lopende toneeltekst, in het origineel cursief gedrukt, hebben wij in romein gezet.
Continue
[p. 1]

¶ GEOR-
GII MACROPE-
DII BASSARUS, FA-
bula festivis-
sima.

[Vignet: Superantur ingenio vires]

ULTRAIECTI.
Harmannus Borculous excudebat, anno
1553.


[p. 2]

GEORGIUS ALBERTO
suo salutem dicit.

VIdisti, ni fallor, mi D. Alberte ante annos duos aut tres tuo nomini destinatam Bassarum nostram, quam tibi utique anno priori reddidissem, si mihi negligentius scriptam transscribere vacuisset. Cum tu autem mecum expostulare de promisso non cesses, nunc demum paululum temporis occupationibus meis scholasticis suffuratus, eandem recognovi, pauloque nonnullis in locis auctiorem reddidi. Accipe igitur mi Alberte Bassarum nostram munus (quanquam exiguum) ex animo non ficto tibi oblatum. Quam tamen in hoc non mitto, ut calcographis excudenda tradatur, sed ut inter curas & seria tibi ludicra quaedam sint vulpina Bassari vafricie concinnata, quibus animum tuum subinde oblectes. Non in hoc (inquam) ut excudatur, quod nonnullis fortasse displiceat quod Sacerdos introducatur, quanquam in alijs probus, ad rem tamen familiarem sibi servandam paulo quam decet propensior.
Vale ex Traiecto. tertio Kalendas Septembris.


[p. 3]

ARGUMENTUM
in Bassarum.

CUstos Paraecho Praesidique Bassarus*
(Quod sordidi essent & tenaces plurimum)
Lepidis dolis cum obsonijs vina abstulit,
Et ad illa edenda eos vocavit vesperi,
(5) Adiutus infidelitate Creobori, &
Larvis suorum liberorum Bacchicis.
Fit interim ob tenebras tonitru & fulgura,
Primum Paraecho sacram ad aedem territo,
Dein Creoboro a cruce persequente Aerario,
(10) Spectaculum lepidissimum. Post Bassarus,
Sua singulos coena soluta obsonia
Magno omnium risu comesse disserit.


ACTORES FABULAE.
    Prologus.
Bassarus, custos. Bas.
Bassara uxor. Ba.
Phorus &
Harpax liberi.
Hieronimus, pastor.
Graidium, anus.
Corasium, puella.
Evergetes, praeses. 		Merimna, uxor.
Dromus, servus.
Droma, serva.
Creoborus, parasitus.
Aerarius.
        Chorus ex morionibus,
    partim masculis
    partim foeminis larvatis.

[p. 4]

¶ PROLOGUS.
Versu Iambico trimetro.

PRiusquam agant res histriones ludicras,
Quiddam volunt spectantibus me serium,
Quod in omnium rem sit futurum, proloqui.
Mensis agitur duodecimus, quod ultimos
(5) Exhibuimus de more ludos scenicos.
Cuius rei explicabo causam duplicem.
Anno fuere superiori malevoli,
Qui garrientes publice & privatim, eo
Dementiae venere, ut & blateraverint
(10) Nos quoslibet tum ecclesiasticos viros,
Tum seculares praesides taxare, ad haec
Veterem instituere denuo Comoediam.
Quid patimur? An quod anilibus tritis quoque
Ex fabulis risus iocosque movimus
(15) Subinde spectatoribus, cum maxima
Nostrum omnium eruditione, dicimur
Taxare ob hanc rem quoslibet, veterem quoque
Comoediam renovare vetitam legibus?
Quid Aluta, quidve Andrisca cum Rebellibus,
(20) Atque id genus aliae obfuerunt fabulae, ijs
Qui candidi ac livore fuerant liberi?
Si his fabulis sese putant taxarier,
Nihil profecto tam sacrum, tam dexterum,
Aures quod has tenerrimas non laeserit.
[p. 5]
(25) Sed & alij fuere qui adolescentulis
Mage obesse quam prodesse ludos scenicos
Contenderint, quod ex theatro (ut plurimum)
Vel proniores carnis ad lasciviam
Evaserint, vel egerint licentius,
(30) Vel vixerint protervius, quasi vitium
Non indoli hominis insitum, sed ex iis
Tantummodo quae agit videtve, pullulet.
Quanquam tenellam mentem ephebi & lubricam,
Foedis logis aut gestibus minime nego
(35) Subinde depravarier, quales quidem in
Proscenio nec decet agi nec dicier.
Plus gratiae & probitatis (ausim dicere)
Deprehendi in ijs, qui libere & foeliciter*
Egere ludos in theatro scenicos,
(40) Quam in ijs frequenter, qui (perinde ac ad lyram
Asini) ob stupiditatem vel ignorantiam,
Rebus gerendis sunt inepti dextere,
Aut per socordem ignaviam angulos amant,
Quo alijs alacre rem scenicam tractantibus*
(45) Vel ipsi inertes ferientur, vel alios
Ob lapsum in aliquo verbulo derideant.
Non damno eos tamen, quibus animus adeo
Tranquillus est, ut candidi spectantibus
Iungi eligant, quam turbulenti actoribus.
(50) Varijs enim natura varias inserit
[p. 6]
Dotes, & altera alteram non improbat.
Quod si ex grege hoc aliquos reperias improbos,
An tu mihi haud tales futuros asseres,
Nisi prodijssent nostrum in hoc proscenium?
(55) Quid caeteri qui hic sunt, vel hinc Laudanium
Vestramve Daventuriam profecti, ad haec
Nunquam citati erunt agenda ludicra, an
Nunquam rebelles improbive evaserint?
Et haec quidem contra aemulos, & contra eos
(60) Qui somnijs suis, suis phantasmatis
Nos hactenus nostro bono, vestroque vos
Privare honesto munere egerunt satis.
Caeterum ubi vidimus gravissimis viris
Doctisque nostrum displicere silentium,
(65) Decrevimus iocos dolosque Bassari
Vobis modo exhibere festivissimos.
Qui Praesidem & Pastorem, & alios ad sua
Ipsorum edenda convocavit fercula.
Videte dum ne Praesidis vocabulo
(70) Praefectum habendum existimetis urbicum.
Pagana, agraria, rudia erunt quae agenda sunt.
Et propemodum omnis apparatus rusticus.
Spectate, state, silete, Bassarus exiet,


ACTUS primi.   SCAENA prima.
Iambici trimetri.

[p. 7]

Bassarus.    Bassara.

PRodi uxor. Ba. hem. Bas. memento adire tempori
(75) Forum cupedinarium, & mercarier
Capos duos, anatesque totidem, & anserem,
Armumque arietis dexterum. Nam vesperi
Epulari & exporrigere frontem destino.
Scis nempe carnivalia. Ba. Atqui paucula
(80) Nostrae familiae sufficere equidem reor,
Quae ex corte nostra facile suppeditavero.
Bas. Apage cohortales aves. nam & optimos
Mihi quosque cum suis uxorculis viros
Accivero. Ba. num Pastor aderit? Bas. quid rogas?
(85) Primas erit. Quid absque Bito Bacchius?
Hunc suaviter (si fors ferat) mulgebimus.
Ba. Probè, ut subinde assuevimus. Vereor tamen
Ne (qua laborat) podagra desidem domi
Coenare cogat, atque motus terreat.
Bas. (90) Quin tu taces? Ducendus est, gestandus est,
Vehendus est. Abi ocyus, cave occupent
Te pluvia, chasma, fulgur, & tonitru imminens.
Ba. Quod tu mihi bone vir tonitru somnias
Hoc mense Martio? Bas. Num abis loquacula?
(95) Vidésne ab austro lividas glomerarier
Nubes, polumque obducier? Vade ocyus,
Eventus ipse dicta mox probaverit.
[p. 8]
Ba. Vadam. heus puella. Bas. heus tu. Ba. quid est. Bas. pauxillulum*
Morare, dum pro lectitandis vesperis
(100) Ex more cymbala pulsitem, nam à prandio
Iam sonuit hora tertia. Audistin’? Ba. licet.
Bas. Fortassis ex Pastore non nihil interim
Rescibo nobis commodum. Ba. fieri potest.
Iamdudum enim ad forum aniculam misit. Vale.
Bas. (105) Utinam madescat uxor ad vivam cutem,
Ut debitam sibi ferat mercedem, eo
Quod obstrepat semper mihi atque obganniat.
Quid Praesidis parasitus eminus boni
Adferet? habet quod cruciat. Absque causa enim
(110) Nec obambulat solus, nec it sine Praeside,
Tacitus morabor hominem, ut audiam & sciam.


ACTUS primi.   SCAENA secunda.
Trimetri.
Creoborus.    Bassarus.

CAnunt poetae sospitatori Iovi
Pitarchian fuisse amatam coniugem,
Eisque filiam fuisse Eupraxian.
(115) Id perperam finxere, ut ipse intelligo.
Sunt namque nunc omnes Ioves olethrij.
Harpyia coniunx uniformiter omnibus,
Ex qua pari ratione Dystychia oritur.
[p. 9]
Obtempero usque divitum tum legibus,
(120) Tum moribus, tum nutibus. Volunt, volo,
Negant, nego, & lingua bilancis facilior,
Assentor usque & obsequor. Verum mihi
Nil praeter infoelicitatem nascitur.
Et pessimum Infortunium. Nil commodant,
(125) Nil dant egenti divites. Manus suas
Ad largiendum contrahunt, sed ampliter
Ad detrahendum porrigunt, quod Praesidis
Ex opere plane conspicor. Bas. quid Praesidem
Sugillat? audire libet ipsa plenius.
(130) Creobore. Cre. quis me nominat? Bas. qui te colit.
Cr. Nugae. Bas. qui amat. Cr. bullae. Bas. qui honorat. Cr. fabulae.*
Bas. Qui te nutrit. Cr. pol hac beas sententia.
Nisi nutrias, non me colis. Bas. miser, quin assides
Tuo Iovi? Cr. Is me exclusit, ut eum strangulet
(135) Supremus ille Iuppiter. Bas. nae flagitium
Admiseris, propter quod expulit domo.
Cr. Flagitium id omne iudicat, quod non suo,
Marcas ducentas attulerit aerario.
Bas. Bona verba. Cr. bona merda. Bas. hem quid actum est? explica.
Cr. (140) Scin hoc die fures duos affixos cruci?
Bas. Scio, perge. Cr. dum super hoc veluti facto bene.
Negocio adeo gratulaturus virum.
[p. 10]
Abi (inquit) in rem pessimam, nil commodas.
Si detulissem divites gravioribus
(145) Obnoxios facinoribus, quos pensiles
Fecisset in fumario Ganimedis in
Locum quidem succederem, nunc autem (ut is
Qui dira nunciat) abigor indignis modis
Longe a canistro, & enecor fame miser.
Bas. (150) Fors coxit aliquid lautius, quod & sibi, &
Uxorculae, & ventri tuo haud satis foret.
Cr. Famula apparabat anserem pinguissimum.
Quem (nescio quibus) insuper murenulis
Infarcerat. Iovis cerebrum dixeris,
(155) Si quippiam coctum ex eo gustaveris.
Nihilominus larido & bovillis carnibus
(Si sumen, & farcimen, exta quoque adsient)
Contentus esset hoc die hercle Creoborus.
Bas. Verisimilia loquere. Sed age. nil est domi
(160) Quo victites? Cre. Ita me iuvet Dea Saturitas
Beata, praeter sacculum iuglandium
(Quem ad amicorum gratiam à Dyonisijs
Subinde captandam, hoc die sestertijs
Emi tribus) domi est nihil. Bas. nihil? Cr. nihil.
Bas. (165) Te si quis ergo vesperi invitaverit,
Haud senserit difficilem (ut auguror) admodum.
Creo. Non admodum. nec pallium mihi ruperit.
Bas. Si operam tuam mihi vespere locaveris,
[p. 11]
Faxo domi meae anserem nihilominus*
(170) Lautum vores. Cr. Quicquid voles futurus est
Creoborus, etiam si catellum iusseris
Fieri, atque sub mensa ossa pronum rodere.
Bas. Te laudo. Trade itaque mihi clavem domus,
(Quam habere iamdudum scio te) Praesidis.
Creo. (175) Et promus & condus meae atque Praesidis
Domus es. hem claves tibi. Bas. Bene est; abi.
Et exeunti templum adesto Praesidi,
Ut hac euntes te atque eum ad coenam vocem.
Cre. Secum haud sinet me congredi. Bas. sequere eminus.
(180) Abi, cuiquàm ne qua sit suspectio.
Graidium adest ancilla Pastoris, cui
Loqui me oportet antequam pulsem. Cr. avolo.


ACTUS primi.   SCAENA tertia.
Trimetri.
Bassarus.    Graidium.    Hieronymus.

Ut anicula haec suffarcinata est. Iridos
In morem onusta flectitur. viso quid habet.
Gr. (185) Hieronyme, domine Pastor, exili foras.
Bas. En improbam mulierculam. foras virum,
Qui aegerrime suos movere pedes valet,
Huc evocat. Hie. quid stulta me foras vocas?
Quin haec ferebas intro, ut offerres mihi?
Gra. (190) Ut luce clara perspicere queas here,
[p. 12]
Quam pulchrum, obesum, & regium capum, & alios
Pullos tibi parvo admodum mercata sim.
En pondera. Hie. egregius profecto, & optimus
Meo tuoque Graidium, & Corasij
(195) Meae palato. Abi, repone, & appara.
In aquamque frigidam falernum mergito,
Quo nil saporis optimi per aëris
Tollatur intemperiem. abi. Gr. memorem mones,
Bas. Prudenter hoc. Non hactenus videre me.
(200) Iam tempus est accedere hominem & alloqui.
Salve domine Pastor. Hie. salus tibi quoque,
Amice custos. At quid est quod cymbala
Non pulsitas, cum iam sit hora tertia?
Bas. Novi, atque in hoc ipsum advolo. Primum tamen
(205) Te convenire volui, & invitare te
Ad coenam amicam & sobriam, quod & velim
Ne quo modo mihi recuses aut neges.
Soli erimus, atque horam per unam aut alteram*
Blande & suave cuticulam curabimus.
Hie. (210) Ago gratias tibi maximas Bassare tua
Pro benevolentia, doleoque plurimum,
Quod respondere non queam votis tuis,
Ob maximum pedum meorum incommodum.
Scis quoque dolorem omnem gravari in vesperem.
Bas. (215) Non est quod excuses podagrae incommodum,
Ducemus, aut gestabimus, si denique
[p. 13]
Necesse sit, rhedae incubantem te domum
Vehemus. Et, solatio dolor interit.
Hie. Ne queso iam molestus es bone Bassare,
(220) Quia poena gravior est mihi, quàm indulgeam
Gulae atque commessationibus. Tu abi ad
Aedem sacram, quia Praeses ultro se ingerit.
Bas. Quaerendus est tamen homo, qui cum victitem.
Hie. Si quaeris unum, inveneris decem. I sequor.
(225) Vix expuli importunius vocantem. Ades
Mea Graidium. Bas. per herculem intus & incute
Hic hypocrita est. Si posset hoc lauto bolo
Spoliarier, nullum Deo fieri queat
Sacrificium acceptius. Hie. Adesne Graidium?
(230) Iam pulsat. Gr. Hem. Hie. me ducito in templum. Gr. licet
At melius est, accludam ut ostium. prius
Quam abeamus. Hie. ecquid tu times? Gr. memini equidem
Hac negligentia tibi ablatam suem
(Iam nunc dies est tertius) maiusculam.
Hie. (235) Haec mitte, meque sustine, haud patiar moram.
Aedituus en munere suo defunctus est.*
Gr. Video. Hie. cave nostram sciat opulentiam. Gr. Is
Iam praesidi loquitur, molestus non erit.


ACTUS primi.   SCAENA quarta.
Trimetri.

[p. 14]

Bassarus.    Bassara.

Etiam si Apollo è tripode suadeat, haud queat
(240) Prudentius quicquam invenire aut aequius,
Quam quod obiter Praeses mihi suggessit, ut
(Si quo modo fieri queat) Pastor suis
Quae clanculariae gulae studio apparat,
Spolietur astu obsonijs, & ad eadem
(245) Edenda cum probis vocetur vesperi
Sodalibus, quo liqueat omnibus palam,
Praetextus aegritudinis quam inanis est,
Quo subdolus meam adire coenam pernegat,
Iam faxit aequus arbiter iustus Deus,
(250) Ut facilem huic dolo statim inveniam viam.
Putabat ille seram obditam ostio, ast ego
Contrarium spero. Hic enim, & si parcus est
Solet esse negligentior, Tentandum erit.
Heus vos. Per Herculem seratum est ostium
(255) Hoc neutiquam. Quin introrumpo, ut omnia?
Ba. Quanta imminet pluvia, & vir haud revertitur.
Nec tamen abire ausim, nisi ille iusserit.
Ecastor infoelix, viro quae subiuga est,
Cui non licet vel ire vel redire, dum
(260) Libet. Sed eccum, egreditur aedes concitus
Pastoris, & sub pallio aliquid occulit.
Bas. Quam furto in ipso pertimescunt undique
[p. 15]
Fures adortum, id ex meo negocio
Consydero. dispicio num quis me vel à
(265) Tergo vel à fronte, aut sinistra, aut dextra
Suffarcinatum spectitet. Ba. quid respicit
Demens, quasi expilaverit iam aerarium? Bas. hui,
Quae illa est? Ba. ades tandem? Bas. uxor est. iam salva res.
Ba. Quid serius redis? Quid occulis improbe
(270) Sub pallio? Bas. taces ne tu cacolalia?
Viden penum totum? Morare paululum,
Dum regrediar foras. Ba. quid est quod vir meus
Tractat doli? num laridum ut ante sacrifico,
Sic modo penum omnem sustulit. Bas. tetigisti acu
(275) Rem Bassara. modo perge citius ad forum,
Quasi multa sis emptura, nil tamen domum
Latura, praeterquam mei Pastoris hunc
Capum, canistro quem tuo (ut vides) ob hoc
Imposui. Adhuc sunt alia quae his addenda sunt,
(280) Ad quae cum amicis caeteris Pastor quoque
Vocandus est. Quae reliqua sunt cum redieris
Narrabo. Abi ipse rem interim curabimus
Domesticam. Ba. da. vado, quam primum hic ero.
Bas. Dum abit illa, ego ingressus, viam, modum, & ordinem
(285) Mihi comminiscar, ut quod est de Praeside
Effectui citius queat mandarier.


[p. 16]

CHORUS.
Iambici chorici, & varij.

QUi edit bibitque sordide,
Is stultus est, Is stultus est, Is stultus est,
Geniumque fraudat proprium,
(290) Is stultus est, Is stultus est, Is stultus est, Is stultus est.
    Qui creber in convivijs
Dementior, dementior, dementior,
Ventrem refercit crapula,
Dementior, dementior, dementior, dementior.
[p. 17]
    (295) Qui perit ob escam corporis,
Stultissimus, stultissimus, stultissimus
Mentis salutem negligens.
Stultissimus, stultissimus, stultissimus, stultissimus.
Continue

ACTUS secundi.  SCAENA prima.
Trimetri.
Harpax.   Bassarus.   Phorus.

SUmus ne personati, uti pater volueras,
(300) Ut scite agamus Mommios sub vesperem?
Bas. Sat pro mea sententia. Har. quid igitur est
Quod agendum in aedibus volebas Praesidis?
Num serium est an ludicrum? Bas. loquere tacitus.
Tu, Harpax tene hanc clavem, quae in aedes Praesidis
(305) Te duxerit. Har. Quid postea? Bas. audi plusculum.
Huc praeses ad coenam vocatus, anserem
Domi coquit cum caeteris obsonijs.
Har. Haec fraude tolli huic cupis. sed nescio
Quo pacto id exigi queat. Num ibi verubus
(310) Detraxero? Bas. Certum modum docebo te.
Si non rei mage commodum dispexeris.
Atrium viri observato, alia nihilominus
Specie tenus in vicinia pertractitans.
Cogetur autem uxor sub horam septimam,
(315) Nondum viro domum reverso, & omnibus
Iam epulis paratis opipare, huc concedere
[p. 18]
Cum vernula, (quod eum alio abisse vesperi
Non suspicabitur) atque sciscitarier,
Mecum ne coenaturus an domi siet.
(320) Quibus serata ianua exeuntibus,
Tu age Harpaga, ne canis quidem in te mutiet.
Har. Consilia laudo, sat dixti mihi pater
Quid Phorus hic frater meus facturus est?
Qui unas in aedes irruent fratres duo?
Bas. (325) Tu Phore clavim hanc alteram cape clanculum,
Et segregatus hora ad hanc rem congrua à
Fratre, introi domum latenter Creobori.
Ph. Quid inde surrepturus? an phasidis aves,
Artocreasve aut sumptuosa edulia?
(330) Vix panem habet Creoborus hic quem devoret.
Bas. Sile parumper. In angulo primo casae
Statim ab ostio offendes nucum iuglandium
Saccum refertum ad dexteram, hunc tibi surripe.
Ph. Post illa quid? Bas. Negocium qui absolverit
(335) Prior, latebit in angulo craniarij,
Ibique dum veniat, morabitur alterum.
Har. Probe, facessimus. Bas. Sed heus vos, cautius
Agatis haec oportet, ac sagaciter,
Ne qua accidat vobis mihive pudefactio.
Har. (340) Cautissime. Bas. Si digne (ut ipse pervelim)
Res exequamini, profecto nihil erit
Spectaculo hoc iucundius vel celebrius.
[p. 19]
Praesidio erunt tenebrae, tonitrua, fulgura.
Har. Cura omnis absit, melius haec quam ipse cupias
(345) Geremus. Ingredere, fores templi crepunt.
Ph. Exit sua Pastor cum anu. Quantum strepet
Cum senserit sibi avolasse opsonia.
Quantum strepet. Har. Taceto ne quid audiat,
Usque ad tenebras hanc tabernam intremus, &
(350) Quid dixerint exaudeamus clanculum.


ACTUS secundi.   SCAENA secunda.
Trimetri.
Hieronimus.   Graidium.

TE transfer huc (quoties tibi dicam) latus
In dexterum. Gr. at plus in sinistro tibi pede
Doloris est. Hie. Anus habent semper aliqua,
Quibus virum sermonibus recalcitrent.
(355) Scin hoc magis laevum latus stabilirier,
Quo dexterum mihi fulcias robustius?
Incede placide. Quomodo obsonia tibi
Coquenda sunt mea Graidium? an torrebimus
Simul omnia, an partim opipare elixabimus?
Gr. (360) Sine me coquenda coquere, vel tibi alteram
Conduce. Hie. Noli irascier mea amicula,
Sed morbo id (obsecro) verbulum mordacius
Quod ab ore lapsum est, imputa. Gr. Capum ego quidem
[p. 20]
Novemque ficedulas veru affixos coquam,
(365) Duosque pullos primulum elixabo aqua,
Dein croco, pipere, cinamomo, & saccaro
Bacchum imbuam. Hie. recte. Gr. & in eo excoctos parum
Tibi iurulentos offeram. Hie. hoc veneris epulum est
Mea Graidium. Nunc vade amabo. dum licet,
(370) Et advoca neptem meam Corasium,
Ut veniat in crepusculo. Gr. vadam. Hie. ocyus
Vadas oportet, ne occupent te tonitrua,
Tantisper hoc ego desidebo ad ostium,
Cavebo ne quis introrepat clanculum
(375) Crepit ostium vicinum, & ipse Bassarus
Procedit, ut suam moretur Bassaram.


ACTUS secundi.  SCAENA tertia.*
Tetrametri.
Bassarus.   Bassara.  Hieronymus.

VIdebo si ne redeat uxor. Futile est per Herculem
Genus omne foeminarum, inane, pertinax, proterviens.
Si insaniam, nisi sponte ducta, neuti quam revertitur.
(380) Sed eccam eam. Iam tandem ades mollicula? Ba. quid vir strenue?
Numquid volare solet homo, ut me tarditatis arguas?
[p. 21]
Bas. Pro foribus est, capum eximes. Ostende quid mercata sis.
Ba. Hem tibi. Bas. papae, pinguissimum profecto capum, & optimum.
Nobis quidem sufficeret unus hic ampliter, quid uxor hos
(385) Pullos? quid anserem? quid has septem quoque huc ficedulas
Magno redempta congeris? Ba. quid edant vocati amiculi?
Bas. Non spero venturos modo aëris per inclementiam.
Pastorque adesse non cupit. Ba. non cupit? at hoc speraveram.
Hie. Cuperem equidem, si non similia comparasset Graidium.
Bas. (390) Spectata sunt satis. I coque omnia in diem vel crastinum.
Redit quae abierat anus, subauscultabo quid renunciet.



ACTUS secundi.   SCAENA quarta.
Tetrametri.
Hieronymus.    Graidium.*   Bassarus.

PRopere redis mea Graidium, quid virgo dixerit refer.
[p. 22]
Gra. Sese abfuturam ait in crepusculo. Hie. Bene est, facilem ne se
Praebebat an difficilem? Gra. Ait se modo vocatam a pluribus.
(395) Verum tibi obtemperaturam libenter vesperi,
Propter tuam erga se favorem, gratiam, & donaria.
Hier. Eamus intro. sunt enim in vado omnia mea negocia
Iam posita. Bas. Vide ne mox charybdin irruas. Hie. Resera ostium.
Gra. Trahe pessulum, quia non seraram, humero meo nixus praei.
(400) Sequor. Bas. Sequere, cernes (quòd aiunt) avolasse passeres.


CHORUS UT
superior ex Morionibus personatis.

[p. 23]
Qui colligit vanas opes
Is stultus est, Is stultus. &c.
Sibi suisve liberis.
Is stultus est, Is stultus est. &c.
    (405) Qui prodigit substantiam
Is stultior, Is stultior. &c.
In sordibusve abutitur
Is stultior, Is stultior. &c.
    Qui lucra captat impia,
(410) Stultissimus, Stultissimus. &c.
Mentis salutem negligens
Stultissimus, Stultissimus. &c.

Continue

ACTUS tertij.   SCAENA prima.
Iambici trimetri.
Bassarus,  Praeses,  Dromo,  Creoborus.

O Iuppiter quantam aëris caliginem
Haec monstra nubium adferent continuo. Nam
(415) Tam horrenda nunc imago tempestatis est,
Ut imminere haud absque causa quispiam
Mortalibus putet diem novissimum.
[p. 24]
Est nempe Martij initium, quem ut autumant
Mundo fuisse mensium primum omnium.
(420) Ita suspicor fore omnium novissimum.
Nihilominus iam & bibere oportet & edere
Quisnam o dij, quis illic est, qui properat huc.
Nisi dubius aspectus meos fallit oculos,
Is praeses est cum puero, & ipso qui eminus
(425) Utrunque sequitur Creoboro. Nae Praeses est,
Qui dignitatis negligens suos gradus
Grandire cum vulgo haud veretur, nec tamen
Grandem procellae evadit impiger impetum.
Pr. Nullum inferorum numinum sub tartaro
(430) Reliquum puto, tantis quod aër plenus est
Impressionibus. Solum tremit & strepit,
Caelum obstrepit, nubes coruscant, fulminant,
Et mugiunt, & vis procellae maxima.
Cogor velim nolim hunc adire Bassarum.
Bas. (435) Huc huc ades, ne praeteri heros, huc ades.
Pr. Quis me vocat? Bas. ego Bassarum ne praeteri
Ades ocyus. Prae. salve. Bas. salus tibi. Prae. o dij
Quanta omnium elementorum adest confusio
Chaos vetustum mox venturum suspicor.
(440) Hoc excute puer pileum. Dr. Faxo here libens.
Pr. Cogor velim nolim hic manere vesperi.
Bas. Quam gaudeo cecidisse sic mihi tesseram.
Quo (etsi velis quidem) negare non queas
[p. 25]
Nobis tuam praesentiam. Vocaveram
(445) Hieronymum, verum is (quemadmodum tibi
Modo suggerebam) pernegabat subdolus.
Nisi tu advenires, solus edissem domi.
Pr. De opsonio quid actum? Bas. Id incidit mihi in
Casses meos, rem omnem tibi intus dixero.
Pr. (450) Euge. Bas. Parasitus eminus cur spectitat?
Pr. Offendit is me per suam impudentiam.
Bas. Remitte misero noxiam. Pr. abeat impudens.
Bas. Sequatur umbra, quod sine umbra corpus est?
Sequere intro. Cr. ago tibi gratias mi Bassare.
Bas. (455) Ingredimini, a pastore crepuit ostium.
Eccos duos, audire gestio procul,
Quid dixerint.————————


ACTUS tertij.   SCAENA secunda.
Tetrametri catalecti.
Hieronymus.   Graidium.   Bassarus.

DIi superi & inferi, & quod usquam est numinum sub sole
Et terreant, & puniant, & dissipent trifurem
(460) Qui mihi suem anseremque nuper abstulit, modoque
Sub luce clara obsonijs privavit universis.
Graid. Furem admodum (quicunque is est) notum tibi fuisse
Suspicor, & aedium tuarum latibula penetrasse.
[p. 26]
Nam in intimis penetralibus scite universa locaram,
Hieroni. (465) Scite quidem tu cuncta, sed si ianuam clausisses,
Me miserum ad infoelicitatem hanc ultimam haud duxisses.
Gr. Sile miser num in me tuam torquebis incitatem?
An non ego una claudere volebam ostium, & nolebas?
Tu solus es ob incuriam causa omnium rapinae.
Hier. (470) Quid multa opust contentione? ego solus infoelix sum.
Vexor podagra, laceror invidentia civili,
Parum habeo, multum debeo, & quod habeo non permittor
Tenere per furum licentiam. Quid unam praeter
Restim mihi reliquum? Sed & puellam adesse credo,
(475) Quam si repellam, fecero indignissime, & clamabitur
Me sordidum esse & improbum. Sin recipiam, nil est quod
Tam delicate apposuero, praeter tomacla cruda.
Neque credet infortunium quod accidit. Gra. Bono animo es,
Novi quid in negocio hoc agendum erit. Hie. quid? Gra. Custos
(480) Te iam vocavit, adibo, teque dixero venturum
Cum isthac Corasio. Hie. recusavi, haud recipiet ultro
Sese ingerentem denuo. Gr. Suscipiet & libenter,
[p. 27]
Quod coxerit sat abunde,* ut ipsi vidimus. Hiero. tentato.
Vade citius, si fors queat praevortier puella.
Gr. (485) Ingredere tu nixus bacillo, ego Bassaro suadebo
Bas. Suadebis optime, sed illam neutiquam praevortes.
Secuta nanque Hieronymum latenter est ingressa.
Morabor aniculam, ut audiam doli insiti commenta.


ACTUS tertij.  SCAENA tertia.
Tetrametri acatalecti.
Graidium,   Bassarus.

VIdeone quendam assistere hisce pro aedibus. Bas. Compello eam.
(490) Salve Graidium. Gr. Salvus esto plurimum optime Bassare.
Bas. Quid te expulit foras in hac tanta aëris inclementia?
Graid. Merito rogas, ob maximum infortunium. Bas. Infortunium?
Papae, quod infortunium? Gr. Paucis tibi narravero.
Ficedulas tantum duas domino meo redemeram,
(495) Ad vesperam refectiunculam, quod aeger esset, &
Podagra laborans nunc acerbius. Ba. scilicet, per aeris
Turbationem. Gra. Ita est, sile parum. Ubi dedisses vesperis
Signum canendis primulum, ex templo vocat me, & ad sacram
[p. 28]
Se aedem ocyus ducam imperat. Quid multa, abimus & redimus, &
(500) Ficedulas a felibus prorsus voratas cernimus.
Bas. Quid audio? Gr. hoc quod res. Bas. grave infortunium per Herculem.
Gr. Audi amplius. Supervenit modo honesta virgo, ut visitet
Pastorem in aegritudine, & nihil est quod apposuerimus.
Bas. Foedum & remittere. Gr. & quidem foedissimum, ob caliginem.
Bas. (505) Pastorem, & ipsam virginem, & te Graidium voco denuo ad
Convivium. Gr. quin ipse postulavit hoc obnixius.
Bas. Venite. adeste, ego pro virili faxo cuncta Parata sint.
Gra. Referenda gratia est. nec irremuneratam sinet herus
Hanc benevolentiam. Vale. Bas. Vale ut mereris improba,
(510) Cum omni tuo mendacio. Heus. Gr. Quid vis? Bas. ut adferas duo
Caese suis farcimina. Gr. duo scilicet, quasi cum sue haec
Sublata furto nescias. Bas. Vale, tuis cum sordibus.


[p. 29]

ACTUS tertij.   SCAENA quarta.
Trimetri.
Bassarus solus.

DEtestor ego tenacitatem in muliere
Quae ingenita eidem non potest evellier.
(515) At in viro execranda multo maxime,
Quod hanc sibi natura honesto ac libero
Accersat. aut sic sordidae mulierculae
Sese obliget, ut illius in sententiam
Totus velit nolit feratur sordidus.
(520) Ad hoc enim sordida tenaxque nititur,
Ut, si in virum pro arbitrio imperium obtinet,
Ex liberali reddat hominem sordidum,
Cuius vel ipsa testis est mea Bassara,
Quae si queat, me secum avarum redderet.
(525) At testis haec locupletior versuta anus,
Quae sordibus virum probum dolo implicat.
Detestor. At at, ut tonitruum hoc me perculit.
Re ipsa profecto stultus est, qui se domum
Non recipit, at non admodum procul a cruce, at
(530) Procul hinc, reclamat quispiam. consultius
Ego fugerem, nisi proximus pastor foret,
Qui amiculam adducit tripes, praeeunte anu
Cum lumine. En quam blanditer garrit sua
Cum garrula anicula, & puella amicula.


[p. 30]

ACTUS tertij.   SCAENA quinta.
Trimetri.
Hieronimus,    Bassarus, Graidium,    Corasium.

(535) Cognata ades. Co. Te pone sequor. Hiero. Ades mea
Corasium, & mihi a sinistris iungere.
Ad opiparum convivium te duxero.
Co. Quantum libet sit opiparum, non duxeris,
Si praescijssem, quod me in aedes alteras
(540) Traduceres. Detestor has sordes tuas,
Foedeque mendicata ab alijs fercùla,
Hie. Ne* id dic amica Corasium, nam pluribus
Viri inopiam cupedijs ditavimus.
Co. Quid audio? Hie. Atque opsonijs. Co. Opsonijs?
(545) Persuadeas? Hie. Vel hanc roga. Quid dixeras
Mihi Graidium? Num accepta erant quae misimus
Modo Bassaro donaria? Gra. Acceptissima.
Bas. Res mira, cum nil miserint, sua iactitant
Coram puella munera. Hier. Loqui pergito.
(550) Quid inde noster Bassarus? Gra. Te dapsilem.
Hie. Quid inde? Gra. Te probum. Hie. Quid inde? Bas. Te improbum, &
Hanc pestilentem foeminam. Hie. Venefica iam
Siles? quid inde? Gr. Te fore acceptissimum
[p. 31]
Tuapte cum Corasio. Co Si sic habet,
(555) Menti meae auferes scrupulum. Bas. En astutiam:
Huic dolo quis non dolo respondeat?
Nodo malo cuneus malus quaerendus est.
Sed tempus est nunc alloqui. Quos audio?
Num pastor est? Ipsus profecto, scipio
(560) Quo graditur ipsum nunciat. Te plurimum
Salvere iubeo Pastor observande, dein
Reliquam familiam. Nescio per Apollinem, his
Quos* laetiores hospites susceperim.
Hier. Ago gratias mi Bassare. Adeo lassus ex
(565) Itinere factus sum, ut queam vix hiscere.
Bas. Credo. Ingredi iubet aura, & hora postulat.
Praeite, ego ostio serato mox sequar.
Iam teneo utrunque sordidum, premo alterum,
Si possim utrunque stringere, id lepidissimum. At
(570) Res expedita ex parte deprehenditur
Quod alter ad craniarium nucibus strepat.


ACTUS tertij.   SCAENA sexta.
Trimetri.
Phorus solus.

ETsi tenebrae noctis ijs quidem sient
Incommode, qui vel legunt vel scriptitant,
Gratae tamen sunt furibus & adulteris,
(575) Studentibusque clancularijs dolis.
[p. 32]
Conscendam in hoc craniarium,* ut fratrem morer.
Me nullus hinc turbaverit. Quin & pedem
Si quisquam in hanc aedem sacratam tetulerit,
His ossibus larvisque territus, magis
(580) Regredi volet quam progredi. Verum interim
Saccum aperiam, nucibusque fractis nucleos
Eruam ut edam. Sonitus, tonitrus, crepitus, hinc
Manes, striges, lemures, & orci numina
Ex hoc asylo neutiquam me moverint.


ACTUS tertij.   SCAENA septima.
Trimetri.
Aerarius solus.

(585) PRoverbium vetus est. Tonantem fulmine
Nunquam latrinas aut patibula evertere.
Qua propter hac sub cruce puto consultius
Iacere, dum reddatur aura mitior,
Quam temere (ut inquiunt) tonanti oppedere.
(590) O picea nox, quae intermicante fulgure
Subinde candicas, quid ostendis mihi?
Huic videntur hoc die affixi cruci
Fures duo. At quid expavesco a mortuis?
Me ad territandum neutiquam descenderint.
(595) Pendete vos, ego dormiam tantisper hic,
Dum hac transiens me quispiam excitaverit.


[p. 33]

CHORUS.
Dimetri & Monometri.

QUi sibi placet quam magnus est,
Is stultus est, Is stult. &c.
Altusque cui status placet,
(600) Is stultus est, Is stult. &c.
    Qui dignitates appetit
Is stultior, Is stult. &c.
Et ambit hic potentiam.
Is stultior, Is stult. &c.
[p. 34]
    (605) Qui inflatur amplitudine,
Stultissimus, stultiss.
Humilesve celsus despicit.
Stultissimus, Stultiss.
Continue

ACTUS quarti.   SCAENA prima.
Trimetri.
Praeses,     Bassarus,     Creoborus.

SEvit mehercle Iuppiter iratus nimis,
(610) Vix ego pedem ausim efferre lumine praevio
Foras, & hic gabulum adire iactitat.
Quid? adhuc ne conventa rata servas Bassare?
Bas. Ego ne? sto, staboque conventis. Prae. Ades
Ignavie Praeses. Cr. Licet. Pr. Iactantiae
(615) Princeps. Cr. Licet. Pr.* Rex impudentiae. Cr. Licet.
Pr.* Mendacium, voracium, rapacium,
Et heluantium Imperator, heus. Cr. Licet.
Pr. Adhuc ne ades tot praedicatus laudibus?
Cr. Adsum, quid est quod me iubebis exequi?
Pr. (620) Dixti ne adire quod audeas furum cruces.
Iam vesperi? Cr. Dixi equidem, & ilicet exigam.
Bas. Audistin illum? Pr. Haud fecerit, sed rememoret
Conventionem. Cr. Denuo quid expetis
Tempus teri? Conveneratis hoc modo.
(625) Si inter tot ignes fulminum, tonitruum,
Et chasmatum utrosque creta patibuli
[p. 35]
Notare postes audeam, tu solveres
Hoc symbolum, siquo minus, idem Bassarus.
Tentabo rem, tamen interim tu Bassare
(630) Pulsare campanas sacras ne negligas.
Bas. Abi igitur hinc. Pr. Haud fecerit. Bas. Si haud fecerit,
Beaberis. Cr. Me sancta servet saturitas.
Bas. Periculo alterius quidem nostrum ille abit.
Quid in tenebris promicare conspicor?
(635) Domus tuae fortasse fuerit quispiam.
Pr. Poterit quidem. moremur hic laternulam,
Quamvis tonitrus introire suadeat.


ACTUS quarti.   SCAENA secunda.
Trimetri.
Merimna,    Ancilla,    Bassarus,    Praeses,    Dromus.

QUis recta in aedes[*er staat: aedeis] Bassari nos duxerit,
Cum nec in agro nec in platea quispiam
(640) Ob aëris commotionem appareat?
Pr. Pol uxor est. Anc. Vox quaepiam inter turbines
Aures meas pulsare sentitur viri.
Ausculta, hera. Pr. Ancilla est. Bas. Voca. Pr. Uxor huc. Mer. Vir est.
Hem. Pr. Ad dexteram flectite gradum. Mer. Vir optime.
(645) Quantis gravatae incommodis hucusque vix
[p. 36]
Pervenimus. Pr. Quid hanc Dromam non miseras?
Iam quispiam fores domus refringet, &
Sustollet omnia. Mer. Ausit hoc quisquam, duos
Ubi hoc die suspenderis. Prae. Fortassis. At
(650) Cur huc venitis dicite. Mer. Omnia cocta sunt,
Rogamus ut venias, priusquàm frigeant.
Prae. Non adero coenaturus, igitur hic maneto
Tu quidem, sed abeat haec, & adferat
Pinguem anserem, & vervecis armum dexterum.
Anc. (655) Here abire sola neutiquam audeam. Prae. Abi in malam
Crucem. Anc. Here profecto, etsi neces, non audeam.
Mer. Comitabor illam. Prae. Haud quaquam, ades puer Dromo.
Dr. Hem. Prae. Abi domum cum famula, ut adferat anserem,
Armumque dexterum, & alia cocta opsonia.
Dr. (660) Quodcunque nobis iusseris, curabimus.
Prae. Pergite citi. Dr. Volamus. Prae. Heus puer. Dr. Quid est?
Pr. Quod maxime praedictum oportuit, amphoras
Vini duas adferte, clamydem quoque. Dr. Licet.
Prae. Sed &. Dr. Quid hoc? Prae. horsum. Dr. Hem. Prae. Reversi denuo
(665) Tantum clamyda feretis, ast opsonia
A furibus sublata respondebitis.
[p. 37]
Intelligenti pauca sufficiunt, Capis?
Dr. Capio here recte, hic nanque abundant omnia.
Bas. Silenter haec mandare se servo putat,
(670) Sed ventus omnia mihi secundus suggerit.
Merito incidet quam fecit (ut spero) foveam.
Euergetes. Prae. hem. Bas. intro, imminet tonitruum.
Prae. Papae. Bas. Quis exit huc foras? ——————


ACTUS quarti.   SCAENA tertia.
Trimetri.
Hieronymus,    Bassarus.

Q————Uid Bassare
Non pulsitas in maximo discrimine?
Bas. (675) Contra tonitruum & fulminum pericula,
Quid obsecro aeris proderit pulsatio?
Hie. Dubitas nefande, sacrata tintinnabula
Valere contra tonitrua atque fulmina?
Frustrane consecrata nebulo existimas?
(680) Abi ocyus, ne quid mali ominis accidat.
Viden aethera, aëra, aquam, & solum miscerier?
Et adhuc moraris? Bas. Quin morer? nunc proxima est.
Epulationis hora, & unum aut alterum
Praestolor adventantium & nunc eijcis?
Hie. (685) Non eijcio te Bassare, at te debiti
Moneo atque consuetudinis. Bas. Si eundum erit.
[p. 38]
Tene obsecro te istanc facem, donec sonum
Pulsantis audias. Hie. Tenebo, ut timidus es.
I, differatur coena & ultra septimam.
(690) Dum pulsat ille commode loquar meae
Graidio. ——————

ACTUS quarti. SCAENA quarta.
Trimetri.
Hieronymus, Graidium, Bassarus.

A——————Des mea Graidium, prodi foras.
Gr. Quid vis? Hie. Ades, secretius tecum loquar.
Videntur hi quaesisse non me, sed mea,
Nam Praesidis familia multis indiget,
(695) Et Bassarus vulpinus & dolosus est.
Utcunque sese res habet, mihi vesperi
Dolos struent, & inferent calumniam.
Ut symbolum vinarium ex me torqueant.
Si scirem adesse Praesidem, haud quaquàm domum
(700) Relinquerem. Securius itaque censeo,
Dum templum adit custos, redire clanculum, &
Edere domi, fortuna quicquid tribuerit.
Gr. Me castor ipsum iudico fore optimum.
Bas. Heu heu. Hie. Quid hoc. Bas. Succurrite. Gra. Au, quid Bassaro?
(705) Fugiamus intro. Bas. Aperite dum velociter.
[p. 39]
Hie. Quid est miser? cur pavidus es? Num lamia te
Momordit aut striges? quid est quod clamitas?
Bas. In coemiterio. Hier. Quid. Bas. In craniario.
Hie. Quid illic est. Bas. Sedet diabolus. Hie. forsitan
(710) Dentatus. Bas. Hei. Gr. Respiret obsecro paululum.
Vin frigidam faciei aquam suffundier?
Bas. Suffundito. Gr. Huc aquam. Hier. Quid insanitis heus?
Nugatur (ut solet usque) perge dicere.
Bas. Dicam haud dolo Diabolus in craniario
(715) Sedet, atque bustuaria suis dentibus
Comminuit ossa. Hie. O flocciorem vellere,
Vidistin hunc. Bas. Vidi inquam in nictu fulguris
Larvam nigerrimam. Hie. Quid audio? Hiccine
Praetextus est quod neutiquam pulsaveris?
(720) Nisi me podagra stringeret, non te quidem
Urgerem in hoc negocio. Bas. Si ignaviae
Quod ipse certo deprehendi asscribitur,
Vel denuo ad templi fores te perferam,
Quamvis malo mihi maximo iam cesserit.
Hie. (725) Huc huc ades, curvare plusculum. Bas. Licet.
Scapulis meis incumbe. Hie. Sedeo, perge tu.
Bas. Pergam alacriter, tu Praeses expectato nos.

ACTUS quarti. SCAENA quinta.
Trimetri.
[p. 40]
Praeses, Hieronymus, Bassarus, Phorus.

LIbet videre huius rei spectaculum,
Et quem tragoedia sortietur exitum.
(730) Iam proximi sunt coemiterio. Hier. Quid hoc?
Quis iactus hic? Bas. Tegulae cadunt vi turbinis.
Hiero. Num tegulae a tectis cadunt porro? Bas. Et procul.
Hie. Non tegulas, sed ossa suspicor ex sono
Labentium. Heu quis crepitus hic? revertere.
Bas. (735) Pulsandum erat, non convenit revertere. Hie. hui
Quid intuor? Bas. Nihil nisi atrum daemona.
Hie. Horreo miser, revertitor. Per omnia
Te adiuro sacra revertitor mi Bassare.
Calvariae iactae volunt, & dentibus
(740) Daemon fremit larvatus in craniario.
Mihi tibique timeo, quaeso revertere.
Bas. Te sacra servabunt, tace. Prae. Iam suspicor
Transisse coemiterium, neutrum audio
Pergentium. Ph. Ipsum habes? Bas. Habeo. Pho. Num pinguis est?
Bas. (745) Seu pinguis aut macilentus est, habeto eum. Hie. Oh
Ne deseras me Bassare. Heus ne deseras.
Bas. Non audio. Hie. Si deseras, quis me Deus
Adiuverit? Ne deseras. Bas. Te desero.
[p. 41]
Me sequere si vales. Ph. Bah. Hie. Atat. Ph. Bah. Hie. Atat heus, ohe.
Prae. (750) Quis clamor o cives? quid est quod audio?
Lamiae puto deglutiunt Hieronymum
Et Bassarum. Nugas putaram & ludicra.
At serium quiddam agitur. En Custos prior.
Bas. Aperite dum. Prae. quid agitur. Bas. intus dixero.
Prae. (755) Hieronymo quid accidet? Hie. Aperite dum.
Prae.*[er staat: ,] Et hic podagrae oblitus accelerat gradus.
Ut currit. Hie. Heus aperite dum ocyus, quia
Teterrimus me a tergo adoritur daemonum.
Prae. Apage, quid hoc? Hie. Fugiamus intro, ibi dixero.

ACTUS quarti. SCAENA sexta.
Trimetri.
Creoborus, Aerarius, Bassarus.

(760) NImis moratus sum hactenus post aggerem
Ventrem levando, rustici quod crassius
Merdando seu cacando dictitant, canisque
(Ut in paraemia est) in ollam repserit.
Videor mihi subinde cernere patibulum.
(765) Quid patior? Heu miser pavore contremo,
Nutant genua, comae rigent, animus quoque
Labascit. An fures putandum pensiles
(Ut fabula est) quo terreant descendere?
[p. 42]
Recipe animum Creobore, utrique postium
(770) Inscribe quam potes citissime notam
Cretaceam. hoc insigne Praesidis est, eo
Ad alterum. Proh Iuppiter quae chasmata?
Quae fulgura & tonitrua. horreo, papae,
Quid hoc? Adhuc ne vivis Heino? Hein lefdi noch?
Aer. (775) Quis necuerit? Wie solt my doot hebben? Cr. Papae
Vaeh mihi, Tuam fidem, tuam fidem obsecro.
Aer. Sta paululum. Cr. Non sto. Aer. Ut Dij te furcifer
Omnes ad unum concrement. Sta paululum.
Cr. Non stabo. Aer. Si prehendero te, extinxero
Cre. (780) Proh proh deum atque hominum fidem, sicne moriar?
Adeste populares, adeste Creoboro.
Bas. Dij boni, quid hic novi clamoris est?
Quis est? Cr. Creoborus, obsecro mi Bassare
Succurre mihi. Bas. Quid pateris? Ecquid clamitas?
Cr. (785) Aperi subito, nam fur adest, secum trahens
Crucem & catenas ferreas. Non percipis
Aeris fragores horridos? Aperi ocyus.
Bas. Quid monstri id est? Ingredere raptim. Cre. Claudito.
[p. 43]

ACTUS quarti. SCAENA septima.
Senarij ut praecedentes.
Aerarius, Bassarus.
HEus heus. Bas. Quis est? Aer. Aperi hospes. Bas. Haud quaquam tibi.
Aer. (790) Aperis ne caupo pestilens viro probo?
Bas. Fures probos non censeo. Aer. Trifurcifer,
Furti ne me argues? Bas. Quis igitur es, palam
Dic, pensilis si neutiquam fur Heino sis?
Aer. Sum Heino quidem, verum absque furti crimine.
Bas. (795) Quis igitur es tu? Aer. Aerarius faber omnibus
Notissimus. Bas. Tu excussor ille nobilis
Licaxque cacabarius? Aer. Nosti. Bas. Aperiam.
Aer. Quaeso breviter. Bas. ades, age quid accidit tibi
Cum Creoboro? Aer. dignissimum risu quidem
(800) Negocium. Cum ob aëris pericla me
Sub patibulo posuissem, & in somno gravi
Lassus iacerem, adest Creoborus (nescio
Quid actitans) & inscius mei (ut extimo)
Forte alterum videbat impellente eum
(805) Vento moveri furem, & arbitrans eum
Vivere, vocabat altius, vivis ne adhuc
Heino? cui tum expergefactus reddidi.
Quis me necuerit? Ille mox lapsus fuga
Me hucusque ludificantem (ut audis) passus est.
(810) Nam ut aeris audiret fragorem, & cacabos
[p. 44]
Me persequente concuti, fures putans
Se subsequi, terrore consternatus est.
En fabulam. Bas. Pulcherrimam quidem, ita me amet
Mercurius. Introgredere, ut haec facetius
(815) Recenseas plenissime inter pocula.
Turba instrepit foris, servandae sunt fores.

ACTUS quarti. SCAENA octava*.
Trimetri.
Larvati duo, Bassarus, Praeses, Pastor. Creoborus.

MOm mom. Bas. Quis es qui denuo tamque temere
Pulsas foreis. Lar. Mom mom, aperi. Bas. ut actum? Lar. Prospere. Bas. Hem.
Har. Hic anser est, hic vina sunt. Bas. Da clanculum.
Ph. (820) Hae sunt nuces clavesque* Creobori. Bas. Bene est.
Et Praesidem atque Hieronymum vocavero.
Har. Mercurius addat, ut quemadmodum hactenus
Sic & modo alea nostra cadat hic prospere. Bas. Heus
Euergetes pastorque adeste. Prae. Quid est? Bas. viden?
Prae. (825) Quid ponitis? Lar. Mom mom. Hier. Duos sestertios
[p. 45]
Lar. Mom mom. Hie. Quaternio est & unio. Prae. en meus.
Hie. Is ternio est & unio. Prae. Me vincitis.
Lar. Mom mom. Hie. Quaternio quidem est & senio.
Prae. Videte me.*[. staat er niet] Hie. Quaternio est & ternio.
(830) Vestra est pecunia. Prae. Fateor. Pastor tuae
Sunt iam vices. Lar. Mom mom. Pr. unio est & ternio.
Hie. Meus quidem. Prae. Bis unio. Superatis hunc.
Lar. Mom mom. Hie. Quis est. Pr. Bis senio. Hie. En meus, quis est?
Prae. Bis ternio, haud secus atque ego tu vinceris.
Lar. (835) Mom mom. Prae. Valete. Lar. haud sic quidem. Videte nos.
Prae. Sunt liberi. Har. Haec boni viri pecunia est
Ad symbolum. Pr. Gratia est. Bas. Adeste liberi.
Venite adeste caeteri, quia cuncta quae ad
Coenam attinent, tandem parata & cocta sunt.
Cr. (840) Hospes praei, sequemur acres dentibus.
Bas. Heus tu Creobore affer prius de nucibus ijs
Quas te pro amicis condidisse iactitas.
Cr. Et si quidem magno redemerim, adferam.
Vos interim libate laridum ac pernulas,
(845) Mox adero. Prae. Si mox introibis nescio.
Cr. Quid ais? Pr. Nihil canebam, abi ocyus, & redi.
Cr. Redibo, sed nihil, adferam, modo sapiam,
Aedes quod expilasse fures dixero.
[p. 46]

CHORUS
Dimetri & monometri.
CArnem nutrire sobrie
(850) Prudentis est. prudentis est. prudentis est.
Putremque fugere Cypridem
Prudentis est. prudentis est. prud. prud.
    Argentum & aurum spernere
Prudentis est, prud. prud.
(855) Verasque opes inquirere
Prudentis est. prudentis est. ut supra.
[p. 47]
    Calcare honorem & gloriam:
Prudentis est, prud. prud.
Modestiamque amplectier
(860) Prudentis est. prud. prud. prud.
Continue

ACTUS quinti.   SCAENA prima.
Trimetri.
Creoborus,     Ancilla,     Famulus.

IAm ferme tempus regrediendi, aedes meas
Non introivi, neque enim necesse erat
Quod inde nil proferre destinaveram. Hui,
Exaudio plorantium voces, Dromi
(865) Dromaeque, clam auscultabo, quaenam causa sit.
Anc. Me miseram, ut haec dies mihi infausta accidit.
Fa. Ut tu times? Quid misera & ante tempus es?
Cum herus tibi nihil ciborum iusserit
Adferre, sed sublata dicere clanculum,
(870) Iam nil tibi indignabitur animo effero,
Et siquidem iram finxerit. Anc. Scio id quidem,
Verum dies dum crastinus diluxerit,
Et carnium vinique facta mentio,
Quid misera tunc dictura sum, dum singula
(875) Sublata vere exaudiet? Totam simul
Causam facinoris ingeret mihi, quod
Meam per negligentiam ostium non clauserim.
Fa. Sat sit sua malitia diei crastinae.
[p. 48]
Forte alius intercesserit, quo tu quidem
(880) Secura sis. Cr. Factum probe, factum bene.
Nam (ut audio) sublata sunt opsonia.
Sordes vide atque astutiam, volebat haec
Meopte more ablata furto dicier,
Sed fraude captus speque inani falsus est.
(885) Iam loquor ad hos. Quae pone me vox personat?
Non te Drome audio? Fam. Dromam quoque. Cr. Scio equidem
Opsoniorum vos onustos pondere,
Vultis ne tanta sarcina levarier?
Anc. Heu Creobore, haud tua ope indigemus. Non enim
(890) (Ut tu putas) opsonijs vinove, sed
Luctu & dolore magno onusti regredimur.
Cr. Qui dum? Anc. Quia omnia quae paraveram & coxeram ad
Coenam, per improbos viros sublata sunt.
Cre. Quid audio? Anc. Quod verum. Cr.* Et ipse haud dispari
(895) Laboro miser incommodo, quia optimas
Pro amiculis, qui me subinde vocant suum ad
Symposium, quas emeram dudum nuces,
Fur quispiam hac eadem in hora surpuit.
Vereorque ad hos qui me volebant has nuces
(900) Adferre, manu (ut aiunt) inani regredi.
[p. 49]
Sed ostium crepuit, notabo quis exeat.


ACTUS quinti.   SCAENA secunda.

Tetrametri.
Praeses,    Bassarus,    Servi duo,    Creoborus.

TRanquillior fit aura, & aër est serenior, quid est
Bassare quodusque adhuc morantur servi, & haud nobis ferunt
Opsonium. Bas. Fortasse nondum excoctum erat. Fam. Nos adsumus
(905) Here. Pr. Ecquid usque adhuc morati estis redire? Fam. prae
Timore non praesumpsimus redire, nam quae haec coxerat,
Furto universa ablata sunt. Prae. Furto universa ablata sunt?
Fam. Ablata sunt. Prae. Haec ob tuam impurissima & socordiam,
Et negligentiam accidisse quis ambigat? Repagulum
(910) Quin obdidisti ianuae? Anc. Tuam fidem here seraveram
(Ita me Deus amet) ostium solicitius, quam unquàm antea.
Prae. Mentiris impurissima, huc porrigite fustem* querneum.
[p. 50]
Bas. Ut simulat iram sordidus. Remitte quaeso Euergetes.
Ne verbera, curaverit posthac puella cautius.
Prae. (915) Nescis profecto Bassare, quantis iners haec foemina
Nos afficiat incommodis, damnis ferendis* neutiquam.
Remitto tamen hanc, ob tuos pro ea precatus, noxiam.
Ingredimini, caremus interim tamen donarijs.
Bas. Suffecerint haec nostra fercula. Heus Creobore quin venis?
(920) Habesne iuglandes? Cr. Per hanc furum licentiam quoque
Spoliatus heu iuglandibus manibus revertor inanibus.
Prae. Mentitur impudens, eat in malam crucem, dare renuit.
Bas. Tantum ne tu impartirier gravaberis sodalibus.
Prae. Nos introeamus, hic foras. Bas. Tuo relinquo arbitrio.
Pr. (925) Dic serio, postes notasti patibuli? Cr. neque tetigi
Neque non tetigi. Prae. Ut omnes Dij te perduant, me luseris?
Cre. Non lusero, aut fefellero. Si admiseris non tetigero, at
Tetigero si me excluseris. Prae. admitto, dic iam serio.
[p. 51]
Cre. Postem alterum duntaxat insigniveram, nam ab altero
(930) Me terror aspulit. Pr. Introi, sat pro mea sententia.
Ingredere, adhuc sunt reliquiae quas colligas. Cr. Collegero
O diva saturitas, lues quanta petasonibus imminet.
O quanta pernis, sumini, farcimini, tomaculo.
Exit Merimna, commodum, iam nulla pulsandi mora.


ACTUS quinti.   SCAENA tertia.
Trimetri.

Merimna,    Praeses.    [Bassarus,    Hieronymus,    Creoborus*].

(935) IAm tempus est Euergetes regredi domum,
Et gratias referre nostro Bassaro,
Qui vesperi nostram aluit omnem familiam.
Pr. Ut uxor es sollicita, cras duplum domi
Nostrae rependero. Cuncta nanque opsonia
(940) Quae coximus, restant adhuc domi integra.
Nam iusseram dolo ministris dicere,
Furto quod involata & expilata sint.
Mer. Res improba est & sordida haec Euergetes.
Si nanque tandem istuc resciscat Bassarus,
(945) Dedecori erit cum sempiterno opprobrio,
Tibi mihique & omnibus domesticis.
Prae. Vocemus igitur Bassarum & sestertios
Sex largiamur. Heus adesdum Bassare.
[p. 52]
Adesto Pastor, tu uxor introi. Mer. Hem. Bas. Adsumus.
Prae. (950) Ago gratias de benevolentia tua, &
Humanitate maxima, in me, & in meos
Exhibita, & hos dono duos sestertios
Pro symbolo. Hie. Hos duos quoque ego mi Bassare
Ad symbolum dono, simulque gratias
(955) Ago maximas de humanitate praestita.
Voloque (si non sit grave) die crastino
Compareas cum Praeside atque uxoribus
In prandio. Nam commodi tantum quidem
Peperit timor mihi vesperus, podagrae dolor
(960) Ut omnis abierit semel. Prae. Si tu voces
Nos Pastor omnes crastina ad tua prandia,
Te pastor, & cum uxore Bassarum, volo ad
Suffrigidas coenas domi meae simul
Adesse vesperi. Hie. Facile parebimus.*
Bas. (965)* Pecuniam gratam habeo vestram duplicem.
Vocatio quoque utriusque perplacet.
Paucis tamen volo singulis praesentibus
Vobiscum ad extremum loqui. Pr. Loquere palam:
Prodite singuli foras. Cr. Simul adsumus.


ACTUS quinti.   SCAENA quarta.

Trimetri.

Bassarus cum Grege.

(970) VObis quidem inservivi amici, non meis
Sed omnium vestrum libens impendijs.
[p. 53]
Quas Pastor hoc die ad voluptates tuas
Escas parasti clancularias, tibi
Non absque hypocrisi atque cognatae tuae,
(975) Has ipse Praeside suggerente sustuli. Hie. En.
Gr. Hahahe. Hie. Ut es semper tui simillimus.
Bas. Tu Praeses ea quae habere te domi putas,
Sublata furto mentiens opsonia,
Ipsa tibi nunc apposui edenda vesperi. Pr. En.
Gre. (980) Hahahe. Pr. Ut usque Bassarus hic est Bassarus.
Bas. Et tute ades bone vir Creobore, qui nuces
Dementiens domi te habere creduis,
Nunc ipse easdem frangis atque devoras.
Gre. Hahahe. Cre. Ut hoc dignissimum, quia credidi
(985) Clavem tibi domus meae atque Praesidis.
Pr. Meae? profecto insignis es nebulo, anne abis?
Cr. At cur famelicum foras me truseras?
Gre. Hahahe. Bas. Remitte. Pr. Remitto. Cr. Referam gratiam.
Bas. Nunc tandem & ipse ago iure vobis gratias,
(990) Sartaginis Bacchique vestri particeps.
Adeoque reddo, quam dedistis aegrius,
Pecuniam hanc hillariter in bellaria,
Ut edamus & bibamus ampliter. Tibi
Quoque Pastor (ut sale condias) cum illuxerit
(995) Mihi crastinus, reddam suem, quam tibi vafer
(Ut dignum erat iustumque) dudum sustuli.
[p. 54]
Hie. Tun mihi? Bas. Sile. Hiero. Num iustum & aequum Bassare?
Bas. Aequissimum. Nam cum suem & tomacula
Sublata furto callide me conscio
(1000) A caede divulgaveris, tomacla ne
Ex more cogereris impartirier
Pluribus in hac vicinia, nonne merito
Suem tibi & tomacla cruda sustuli,
Et assa cum probis edenda praebui?
Gr. (1005) Aequissimum. Hie. Sed vafriciem illam tu mihi
Suggesseras. Bas. Suggesseram, at foedam nimis
Tenacitatem haud ego tibi, sed Graidium
Suggesserat, num idcirco merito plecteris?
Hier. Meritissime fateor, & hanc farciminum.
(1010) Iacturam ego aequo animo feram, modo suculam
Recepero. Gr. Hahahe, Bassaras recipies suculam
Et integram & salvam. Hie. Bene est, Sed ut accidit?
Bas. Non huius est quidem loci vel temporis
Referre cuncta. Ingredimini, intus dixero.
(1015) Vos qui modum spectastis haec quo facta sunt,
Nil audietis amplius. Iam plaudite.

FINIS BASSARI.

Continue

Tekstkritiek:

p. 3, Argumentum, vs. 1 Bassarus er staat: Bassarus.
p. 5, vs. 38 qui er staat: que
vs. 44 tractantibus er staat: tranctantibus vs. 98 pauxillulum er staat: pauxillulum.
vs. 131 fabulae. er staat: fabulae
vs. 169 anserem er staat: anseram
vs. 208 erimus er staat: crimus
vs. 236 est. er staat: est
bij vs. 377 ACTUS secundi. SCAENA tertia er staat: ACTUS tertij. SCAENA secunda.
bij vs. 392 Graidium. er staat: Gra d um.
vs. 483 abunde, er staat: abumde
vs. 542 Ne er staat: Nc
vs. 563 Quos er staat: Quod
vs. 576 craniarium, er staat: carniarium,
vs. 615 en 616 Pr.: sprekeraanduiding ontbreekt
bij vs. 817 octava. er staat: octana.
vs. 820 clavesque er staat: clanesque
vs. 894 Cr.: sprekeraanduiding ontbreekt
vs. 912 fustem er staat: suftem
vs. 916 ferendis er staat: serendis
bij vs. 934 [Bass. enz.] Deze personen worden niet genoemd, maar doen wel mee in de scène.
va. parebimus. er staat: parebimus
vs. 965-946 volgens de editie-1540; in 1553 staan zij in ogekeerde volgorde