Georgius Macropedius (Joris van Lancvelt): Petriscus. Utrecht, 1553.
Uitgegeven naar de tekst van 1553, op basis van de uitgave op de cd bij Georgius Macropedius, 1487-1558 leven en werken van een Brabantse humanist (Tilburg 2005) door Henk Giebels en Frans Slits.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton062070 — Ursicula
Eerste druk ’s-Hertogenbosch 1536
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De lopende toneeltekst, in het origineel cursief gedrukt, hebben wij in romein gezet.
Continue
[fol. G1r]

¶ PETRIS-
CUS GEORGII MA-
CROPEDII FABULA
iucundissima.
(.?.)

[Vignet: Amor; Superantur ingenio vires. 1551]

ULTRAIECTI.
Harmannus Borculous excudebat, anno
1553.

[fol. G1v]

¶ GEORGIUS HADRIANO
à Krimpen, studioso puero
S. D.

MEmor patris tui erga me benevolentiae & liberalitatis, (cum alijs in rebus non possim ei dignius gratificari) hoc te volui mi Hadriane literario donare munusculo, ne primùm in me, tanquàm in hominem ingratum, & beneficij immemorem, iure torqueri possit Graecorum senarius, Οὐδὲν γέροντι χρηστὸν οὐδέ ποτε δράειν. Ut & tu in eo subinde versato animum tuum oblectes, & à socordia, nugis, ineptisque lusibus deflectas. Consideres quoque praeter eruditionem Latinam, quid tu parentibus & praeceptoribus, quid illi rursus tibi debeant, & quod improborum convictus ac sodalicium perinde sint tibi ac pestis vitanda. Accipe itaque grata manu ab amico profectum munusculum, & (quod dici solet) σοὶ δῶρον ὃ δῷ τις ἐπαίνει.
Vale.


[fol. G2r]

¶ Argumentum in Petriscum.

MAter Petrisco, quem probum fore vult pater,
Misandra nimis indulget uxor pervicax.
Post parva furta, magnam & insolentiam
Pater hunc magistro accusat, atque caeditur.
(5) Caesus, patri furatus aureos decem
In ganeo sociatus est nequissimis
Pulsis schola gerronibus, cum quibus & ob
Furta ac dolos coniectus est in vincula.
Porrò imminente morte proprijs litteris
(10) Matrisque precibus impetrat Didascali
Clementiam, qui alijs relictis patibulo, hunc
Virga eximit, caesumque cum peculio
Reddit parentibus, & strepunt convivia.


¶ Dramatis personae.

Prologus.
Galenus pater
Petriscus filius.
Liturgus servus.
Misandra mater.
Didascalus cum discipu-
    lis, & puero.
Meloclopus
Argyroclopus
Philochrysium
Philargyrium		 }
} 		fures.

meretrices.
 Lorarij duo.
 Gnorimus senex.
 Rusticus.
 Praetor cum satellitibus
 Sycasta delator.


¶ PROLOGUS.

DIdascalus noster animadvertens nihil
Gregi suo scholastico opportunius,
[fol. G2v]
Vobisque spectatoribus fore gratius
Ludis, iocisque scenicis, ex tempore
(5) Pro temporis ratione scripsit ludicra, ut
Habeat iuventus nostra, quo se exerceat,
Quo vos quoque hoc iam tempore oblectemini.
Praeterea habebunt, plus satis si liberos
Suos ament, veténtve castigarier,
(10) Stultissimae mulierculae, pueri quoque
Suis rebelles usque praeceptoribus,
Exempla non vulgaria. Atque illae quidem
Uti videant suam per indulgentiam
Gliscere suorum liberum licentiam.
(15) Hi vero ut edocti suorum turpibus
Commilitonum casibus, nulli velint
Rebellium parere contubernio,
Sed optimis subesse praeceptoribus.
Videbitis (quanquam probo satum patre)
(20) Puerum Petriscum matris indulgentia
Sodalibus adhaerere perditissimis.
Tandemque post rebellionem, fornices,
Et furta, ad infandae, probrosae, & horridae
Mortis venire periculum. Quòd usus est
(25) Tali autor argumento, id in causa fuit,
Quòd cum Rebelles primiter dedisset in
Lucem, fuere qui parum vel candidi
Vel eruditi dicerent, quòd fabulam
[fol. G3r]
Tanquam sibi propriam, alienam venderet,
(30) Quasi adulterinam ut propriam Terentius
Aedat, quòd Andriam ex Menandro transferat.
Fatetur ingenuè autor ipse, sibi prius
Visam sub argumento eodem fabulam,
Prosa haud metro scriptam ab Helicone brevissimè, et
(35) Arrisit adeò hypothesis, ut decerneret
Tractare eandem honestius seu comicῶs,
Longe tamen alio ordine atque schemate.
Nunc eius an sit adulterina, candidus
Ubi contulerit utranque lector iudicet.
(40) Ut igitur obtrectator is habeat sibi
Quod non queat lacessere, simili quidem
Iam lusit hypothesi, haud eadem, denuo.
Ut id quod illis taedio, vobis siet
Iucunditati maximae. Vos itaque huic
(45) Quotquot theatro adestis oro & obsecro,
Ut prorsus omnibus abdicatis fabulis,
Omnique strepitu ac sibilo, nostri gregis
Aureis benignas praebeatis ludijs,
Ne fructu & utilitate vos privemini,
(50) Nostrique inutilem laborem assumpserint.
Inutilem arbitramur utique, dum vacat
Attentione, labore parta oratio.
Si identidem vos nil quoque animadvertitis,
[fol. G3v]
Domum profecto hinc absque fruge redibitis.
(55) Quiescite itaque, adeste cum silentio,
Musisque candidis favete candidi.
Post horulam unam aut alteram amittemini.


ACTUS primi. SCAENA prima.
Iambici trimetri.
Galenus.   Petriscus.   Liturgus.

REcta Petrisce ludum adi scholasticum,
Quaedam priusquam abibo huic mandavero,
(60) Atque in macellum postea ablegavero.
Pet. Quonam pater proficisceris? num vesperi*
Rediturus? Gal. Id refert tua prorsus nihil.
Tu recta adi ludum ultro litterarium,
Didascaloque nuncia me iam adfore,
(65) Ad coenam enim mihi hoc die invitandus est.
Cave deprehendam abesse te cum venero.
Pet. Non deprehendes. Unde oritur haec tibi
De me pater suspectio? Gal. Pareto, abi.
Liturge adesdum, ut quae volo & tibi imperem.
Lit. (70) Praesto est Liturgus here. Quid exequi iubes?
Gal. Sta paululum dum abeat. Putásne vera sunt
Quae intus mihi de filio suggesseras?
Lit. Pol, aegre & illibenter here gnatum tuum
Insimulo quovis crimine, ut quem post tua
(75) Fors fata habebo haerum alterum, veruntamen
[fol. G4r]
Cum deceat esse plus patri quam filio
Servum fidelem, quod ego iam plus septies
Et deprehenderam haud data opera, & videram.
Celare te non debui. Gal. Probus es, & ego
(80) Cum tempus exiget. Lit. Morare aliquantulum,
Nam praeter ova, butyrumque, & caseum:
(Quod hactenus silui) & pecuniam extulit.
Gal. Pecuniam? Lit. Subinde vidi. Gal. ut potuerit?
Aut si videbas, quin vetabas? Lit. Scilicet.
(85) Audaculus, procaxque per me desinat.
Suum mihi crimen potius impingeret.
Gal. Sed qui potuit (inquam) mihi argentum adimere,
Arctissimis quod obseratur scrinijs?
Lit. Nil scrinijs (quod adhuc sciam) hactenus eruit.
(90) Verum latenter introit cellam frequens,
In qua tuis cum debitoribus soles
Subducere ratiunculam, & quod invenit,
Audetque, surripit. Gal. Quid audio? Lit. Quod est
Res ipsa: vidi aliquando quod duo aut tria
(95) Sestertia illinc clanculo subduxerit.
Ex his quid actum, quid futurum conijce.
Comperta bis, volunt patrata septies.
Partesque edens, tandem canis corium vorat.
Gal. Probè mones, ipsamque rem quam suggeris
(100) Dum tacitus expendo, intuor verissimam.
Putaveram profectò me in ratione vel
[fol. G4v]
Dati vel accepti frequenter decipi,
Ast imposuit (ut iam liquet) mihi filius.
Lit. Sunt, cum quibus solet interim versarier,
(105) Nequissimi, verum mihi non cogniti,
Quos ipse dum voles facile vaenaberis.
Gal. Sat est, cape hos solidos duos, abi ocyus
Recta in macellum, & ut placuit uxori, eme
Quaeque optima hoc pro vespero convivio.
(110) Ego filium dignè, priusquàm rus eam,
Iubebo castigarier, Didascalum
Quoque ad epulas vocavero. Lit. Sospes redi.
Gal. Cura omnia approbè exigas. Lit. Curavero.


SCAENA II.
Galenus.   Didascalus.   Discipuli 4.

MOrtalium iucunditas quàm turbida,
(115) Quàm vana, quàmque amara sit, praesertim ijs,
Qui coniugem rixosam habent, & liberos.
Experior in me maxime. Sed eccum adest
Quem convenire gestio Didascalus
Stipatus auditoribus. Did. Uti dixeram
(120) Alacriter (si occurrerint) prehendite
Nequissimos, ne terreamini impetu
Minisque eorum, néve terga vertite.
Disc. Haudquaquam enim praeceptor, haudquaquam. Did. Quis hic
[fol. G5r]
Qui concito nobis gradu fit obvius?
Disc. (125) Galenus est, pater Petrisci, te petit.
Gal. Salve magister erudite. Did. Identidem
Salve Galene. Gal. Quò hunc gregem extra septa agis?
Did. Belle quidem tu, ut lepidus & facetus es
Sed quid Galene ovicula tua creberrimè
(130) Ab ovilibus se subtrahit? Gal. Quid? subtrahit?
Di. Subducit. Ga. atque id crebrius? Did. Creberrimè,
Fultusque semper testimonio tuo
Et syngrapho. Ga. quo syngrapho? Di. tuo equidem
Chirographo. Ga. Id est autographon, non syngraphum
(135) Meum, neque intra mensem & unum aut alterum
Chirographum dedi, scio equidem quid doli
In syngrapho latet, patris dum syngraphus
Autographus fit filio. Did. Utinam & omnibus
Isthuc parentibus semel persuadeas.
(140) Eapte sunt profectò pueri industria,
Ut scripta scriptis affigurent proximè.
Nobis quoque illudant, sibique maximè.
At qui omnibus mens neque eadem, neque ratio.
Nimisque amant suos parentes liberos.
Gal. (145) Ita est, parum secede mecum hac obsecro,
Est nanque quod secretius tibi in sinum
Fundam. Did. Libens facesso, duc me quolibet.
[fol. G5v]
Paucis tamen (quòd ad alia festinem) modo
Loquendum erit. Sunt nanque qui praepropere se
(150) Ferculae meae subduxerint, nisi caute eos
Mox antevertero, quemadmodum accinctum vides.
Gal. Video, sed audi me tribus modo verbulis
Did. Audio. Gal. Petriscus in schola est? Did. Est in schola.
Gal. Ideo obsecro te quam potissum maxime, ut
(155) Ad sanguinis suffusionem usque flagris
Caedatur acrioribus priusquam eas.
Ne si quid interim (ut est sagax) ei per hos
Suboleverit, meditetur aut fugam, aut suam
Matrem subornet lachrymula, ut se liberet.
Did. (160) At unde castigavero? nam caedere
Palam omnibus causa latente haud congruit.
Gal. Heu, causa talis est, ut & tandem mihi
Mala pertimescam, & filio. Praeter dolum et
Mendacium, quae & ipse crebro expertus es,
(165) Praeterque furta casei atque butyri,
Praeterque furta carnium atque piscium,
Etiam subinde sustulit pecuniam. Did. Hui.
Gal. Quapropter obsecro tuam prudentiam,
Ut corrigatur ocyus, dum foris ero,
(170) Mecumque coenaturus adsis vesperi.
Did. Referenda gratia est, libensque quod rogas
Prius exequar. Gal. Quod atque dictum oportuit,
[fol. G6r]
Venare quonam transtulit. Did. Rimabimur.
Quantum negotium parentibus suis
(175) Plerunque liberi ingerunt. Disc. Didascalus
Redit, Petriscus absque controversia
Caedendus est, non absque causa enim pater
Severitatem praeferebat pectoris.
Did. Silete: sequimini, mihi exequenda sunt
(180) Alia priusquam abivero. Disc. Quid dixeram?
Caedendus est puer absque controversia,
Quod cum vagantibus est ei communio.


SCAENA III.
Didascalus.   Petriscus.   Discipuli 4.

PRoferto flagra Claviger. Petrisce ades.
Pet. Quid vult? Did. Ades, paucis loqui tecum volo.
Pet. (185) Adest Petriscus. Ecquid in me criminis?
Did. Tu solve subligaculum: parentur ij
Quoque, qui futuri sunt mihi adiutorio.
Pet. Qui caedar omnino innocens? Did. Tun’ innocens?
Tu praeter ova, caseum, & alia plurima,
(190) Quae sustulisti ex aedibus creberrime,
Tu neutiquam pepercisti patris peculio,
Et innocens? Pet. Id nemo mihi probaverit,
Neque mater unquam tale de me dixerit,
Quam huc advocatam oportuit (si mecum agas
(195) Iuste) priusquàm caederer, vel testibus*
Probato, quod falso astruis. Did. Quod ex tuo
[fol. G6v]
Parente didici, non potero non credere.
Pet. Vernaculi mendacibus credit pater
Instinctibus. Nego, ni probetur testibus.
Did. (200) Nos iudicis testisque fungimur loco.
Tu caeditor, vos tendite ac dissolvite.
Pet. Heu. Did. Vivam ad usque cutem, videbo si queant
Haec flagra testem accersere. Protendite,
Tenete fortiter. Pet. Innocentem caeditis.
(205) Proh Iupiter quid patior? O Deûm fidem, ô
Praeceptor, ô praeceptor. Did. Es adhuc innocens?
Pet. Haud quaquam. Did. adhuc testes ne? Pe. testis ipse sum,
Ego ipse sum furti omnium. O. Di. at quo elata sunt?
Pe. Sodalibus meis duobus tradidi. O.
Did. (210) Ultro? Pe. Ultro. Did. quis? Pe. Meloclopo, & Argyroclopo.
Did. Digni profectó quibus ferantur pluria.
Quid reddidere? Pe. Furta praeter sua nihil.
Miserere sat caeso. O. Did. Patrabis amodo?
Pet. Numquam patravero. Did. Amodo te corriges?
Pe. (215) Correxero, correxero: miserescito.
Did. Surgat. Sedete in classe quisque propria.
Cave Petrisce, ne quid ultra exaudiam. Pet.
Meminero dum tempus sinet. Did. Quid murmurat
Nequam? Pe. Nihil. Did. nequissimum ingenium istud est.
(220) Cave. Dis. Fugit praeceptor, excurrit schola,
Vin’ huc reduci? Did. Hem, currat in malam crucem
[fol. G7r]
Pet. Vah sordide ac pedunculose Didascale,
Meminero dum queam. Disc. Minatur, obstrepit,
Lapidesque mittit. Vin’ citi prehendimus?
Did. (225) Nolite filij, suo se tempore
Ipsus prehenderit, ipsus irretiverit.
Vos expedite ad alia quae proposueram.
Ubi paululum quieverim, concessero.
Disc. En expediti te foris morabimur.
(230) Ut iam Petriscus ululat ante aedes suas.
Matrem illico videbimus procedere. Pet. Heu
Mater mea, obsecro prodi foras. Dis. Opus ingredi.


SCAENA IIII.
Misandra.   Petriscus.

QUos eiulatus audio pro his aedibus?
Quis lachrimat? Tun’ mi Petrisce lachrymas?
Pet. (235) Ego lachrymo mater. Mi. Fatere quid accidit.
Num caesus es? Pet. Gravissimò ô mater flagris
Acerrimis. Mi. Quid feceras? Pet. Prorsus nihil.
In innocentem enim hoc modo bacchatus est
Didascalus, vide ut cutis mea lacera est,
(240) Ut membra livent, ut rubenti sanguine
Infecta vestimenta sunt. Mi. Papae quid hoc
Mali? Perinde ac in latronem saevijt.
Pe. Id diceris, si me videres distrahi.
[fol. G7v]
Mis. Mitte haec: quid inquam feceras? Petr. Nihil quidem
(245) Commiseram, verum pater meus prius
Quam abiret, accusaverat me criminis.
Mi. Pater tuus te criminis? De quo obsecro?
Quae adulteria, quae stupra, quae ve furta sic
In te acriter punita sunt? Unde arguit?
Pe. (250) Dicere vereor. Et si innocens, furti arguit.
Me mala, pyra, ficus, nucesque dixerat
Sed & ova saepe sustulisse ex aedibus.
Mi. O animos truces Didascali, Minutula haec
Delicta castiganda erant tam saeviter?
(255) Quaenam (malùm) dementia & patrem tuum
Eò impulit, uti te iuberet propter haec
Tam atrociter laniarier, lacerarier,
Etiam si ea ipsa admiseris? Pet. Pol neutiquam
Mater, Liturgus haec patri falso omnia
(260) Suggesserat, pluribus at ipse obnoxius.
Mi. Liturgus haec? Mecastor hic vesaniae
Suae dabit penas, sategero quoque
Ut neuter impunitus isthuc egerit.
Mecum Petrisce mi domum ingredere, ut tibi
(265) Calido incubanti lectulo per mollia
Fomenta & unguina adhibeam. Pet. Mater praei.


CHORUS Scholasticorum,
Iambici dimetro.

[fol. G8r]
[muziekbalken]
AMor parentis in suos
Sit temperatus liberos,
Ne moribus petulantium
(270) Conniveat, sed arguat.
    Si indulgeat lasciviae,
Parcatque lentis virgulis,
Protervientes senserit,
Necique vix subduxerit.
    (275) Lucretio gnatus cruci
Cum adduceretur ab osculo
Nasum momordit, parvulo
Quia fuerat indulgentior.
    Quid necuit Heli ac liberos
(280) Una die, nisi blandior
Correptio, & remissior
Impuberum educatio?
[fol. G8v]
    Quin David Ammon passus est
Caesum ense fratris Abessalom.
(285) Quòd non sororium ob stuprum
Redarguit clementior.


ACTUS secundi. SCAENA prima.*
Iambici trimetri.
Philochrysium sola.

BEllum diurnum plus timent mei amiculi
Duo cum Didascalo in schola, quàm singuli
Nocturna mecum praelia in thalamo aggredi.
(290) Et ob hoc meam hanc operam locabo tanto eis
Lubentius, quanto obsequi malunt mihi in
Complexibus, quam in lectione Didascalo.
Videbo & explorabo, ne Didascalus
Fortassis inconsideratos opprimat.
(295) Pape, Ipse adest repente subdolus, suis
Stipatus (ut solet) undique auditoribus.
Quid facto opust’? Intrò recurrendum ocyus,
Et indicandum amasijs, si quo modo
Praesentibus malis quaeant occurrere.
(300) Neque fugiendi neque latendi hic est locus.


SCAENA II.
Didascalus cum .4. discipulis.   Meloclopus.
Argyroclopus.   Philochrysium.*

UT dixeram prius, prehendite alacriter
[fol. H1r]
(Si occurrerint) nequissimos, ne aut impetu, aut
Minis eorum terga vertite. Dis. Neutiquàm.
Did. Pulsabo ad ostium. Recludite has foreis.
Phi. (305) Quis pulsat ostium meum? Me. Praeceptor est.
Did. Recludite. Ar. haud recludimus, quin te magis
Tuosque disturbamus aedibus, nisi
Profugeris. Did. Aperito tu mulier fores,
Nequando iure consulatus te arguat. Disc.
(310) Praeceptor in te lotium Ar. habet. Phi. tun’ sordide hoc
Meum relinques ostium? Me. Argyroclope
Tu saxa, coctilesque lapides suffice.
Philochrysium tu profer huc plus lotij.
Facile hunc aristarchum aedibus repulerimus.
(315) Pedunculose, sordide, ac phanatice
Nondum recedis ab aedibus? Disc. Petrae ruunt,
Praeceptor effuge. Did. Irrita haec industria est,
Captanda consilia altera. Heus tu Claviger
Accede consulem, roga mittat duos
(320) Lorarios, qui corrigendos exigant.
Curre, hoc loco vel in schola morabimur.
Disc. Factum puta, curro, revertor, hic resisto.
Me. Ut iners & ignavus modo astat turpiter,
Abi cruente, haud amodo caesurus es.
Did. (325) Nisi ego cecidero, caedet ipsus carnifex.
[fol. H1v]
Vetus est paroemia. Si patrem non audias,
Pòst vitricum auditurus es. Quid filij,
Quid mihi rebelles improbè aversamini, &
(Praeter meam aeruditionem) quicquid est
(330) Et pium, & honestum, & aequum, & utile? Non pudet
Pigetque vos? An non Dij ulciscentur haec?
Similés ne vestri cernitis passim cruci
Gladióve adactos emori infoeliciter?
Descendite heus descendite, ut peiora non
(335) Patiamini. Ar. Quas tu cruces, quosque gladios
Nobis paras vanissime? Hinc si non abis,
Saxis tuo illisis cerebro hanc plateam
Tuo cruore purpurabo. Abito dum.
Disc. Hem saxa mittitis in Didascalum impij?
(340) Saxá ne remittimus? Did. Tacete, quiescite.
Praestat tacendo iniuriam mihi fugere,
Quàm multa respondendo vincere. Expedit
Redire dum Lorarii veniant, quia
Cum stulto inire praelium, stultissimum est.
(345) Eamus, ante ludum adest muliercula,
Quae me expetit conventum, ut autumo. Disc. Refuge,
Mater Petrisci ea est. Did. Nova ea contentio est.
Vos introite. ___________


SCAENA III.
Misandra.   Didascalus.   Petriscus.

[fol. H2r]
___________ SOrdide plagoseque
Didascale, ut quid in meum hunc sic filium
(350) Crudeliter grassatus es? Non sic ferae
Trux carnifex, non sic ferae à venaticis
Canibus solent lacerari, ut hic tenerrimus
Laniatus est. Did. Sile parum muliercula.
Mi. Egon’ tibi silebo pestis? Egon’ tibi
(355) Silebo? Vix me contineo, quin in tuos
Manibus capillos evolem. Did. Quis te malus
Genius agitat muliercula? An nulla ratio
Tibi reliqua est? Quo fine tandem filium
Tuum in hanc scholam mihi tradidisti? Nunquid ut
(360) Post scelera, postque flagitia, impunita sit
Nequitia? Peniculóve vulpis vapulet?
Nonne erudiri volueras, cum adduceres?
Et pro sceleribus corrigi? Eruditio haud
(Ut is vel invitus fatetur) defuit*
(365) Cur ergo vis sola absit huic correctio?
Pluris facis doctrina & eloquentia,
Quàm moribus pulcherrimis fore praeditum?
Mi. Non vitia corrigi, sed oviculam veto
Innoxiam excoriarier. Fera bestia
(370) Haeccine tua est correctio? Iam didicimus
Quae saepe numero audivimus, quonam hactenus
Pacto usus es nostris tyranne liberis.
Probis satos parentibus & innoxios
[fol. H2v]
Sinamus ita caedi, trahi, mactarier?
Did. (375) Innoxium vocas, qui adhesit noxijs?
Qui rem tuam domesticam furto abstulit,
In ganeúmque transtulit? Qui in fornice
Latens vagabundúsve saepe schola abfuit?
Pet. Mentire singula. Egó ne mater patiar haec?
Did. (380) An mentior, qui à patre partim isthaec tuo
Partim ab alijs vera didici, partim quoque
Mihi ipse fassus es? Pet. Ego fassus sum tibi?
Mentiris aedepol. Did. At hic grex testis est.
Mi. Fors verbere extorsisti, ut aliqua diceret.
(385) Et quid, si (ut assuevere pueri) vel pyra,
Vel mala, vel ficus, vel his simile abstulit?
Did. Adde ova, carnes, caseum, & pecuniam.
Pe. mentitur impudens. Did. Vel ego, vel tutumet.
Mi. Quid audio? Tantillus hic puer audeat
(390) Vel istiusmodi vel obolum attingere?
Did. Et felium catuli subinde lebetibus
Carnem extrahunt. Mihi crede mulier, si sinas
Adolescere hoc pacto tuum puellulum,
Vereor cruci ne tandem adultum nutrias.
Mi. (395) Quas tu mihi obtrudis cruces homo omnium
Deterrime? Egó ne filium meum cruci? Pet. Hem,
Egó ne cruci? Caedamus. Mi. Impudens caput.
Did. Te contine mulier, alioqui ad consulem
Duci iubebo, adsunt enim Lorarij. Pet. Hui,
[fol. H3r]
(400) Cedamus hinc mater, valeat. Mi. Haud sic tamen.


SCAENA IIII.
Versus tetrametri seu octonarij.
Lorarij 2.   Didascalus.   Discipuli 2.
Polymathes, & Philomathes,

ABi domum impudens, bonósque desine incessere viros
Convitijs, si non velis (ut merita) cras traducier.
Salve magister. Did. vosque àvete probi viri. Lor. τοῦ λυγκέως
Ὀξύτερος εἶ. Did. quid ita? Lo. quia probitatem inesse perspicis
(405) Utrique nostrum? quam hactenus vel alteri nemo tribuit.
Did. Facete. Lo. Erat cum muliere mala (ut video) tibi contentio.
Did. Nec id infrequens ludimagistris, quîs profectò miserrima est
Conditio. Lo. Lites redimeres has, vulpiumque caederes
Peniculis. Extra iocum: quid advocasti nos duos?
(410) Nostra indiges opera? An rebelles, quos oportet corrigi,
Sese erigunt? Did. Audite me. Meretricula in vicinio est
Cui se applicant duo ex scholasticis meis nequissimi.
[fol. H3v]
Quos corrigendos dum volebam adducere, obdito ostio
Missis lapidibus propulerunt desuper, quapropter &
(415) Opus mihi vestra est ope & prudentia, sed maxime
Authoritate publica. Lo. Iuvabimus pro viribus.
Praecede, duc nos ad locum certaminis, quia pugiles
Tuos videre perlibet, cum quibus oportet congredi.
Did. Eamus. Disc. An concedimus? Did. manete, praestolamini.
Poly. (420) Veh natibus. Immo tergoribus illis, quibus tot verbera
Immorientur, horreo memorans. Tu claviger virgas para
Pulsant domum. Phi. Nostri silent. Poly. Intróque rumpunt viribus.
Phi. en alter exilit, tenet magister, alterum extrahunt
Sequitur meretrix eiulans. Po. fortasse caesa fustibus.
(425) Viden’ ut manu aversa retunditur? Phi. video, vice savij
Pol. O utinam & ipsam huc pertrahant, dissaviandam mastige.
Phi. En iam revincti funibus, ducuntur haud secus ac solent
Fures philacae adducier. Pol. Spectaculum lepidissimum.
Iam quicquid irrogaverint probri aut doli mulctabitur.
(430) Verum quia adsunt proximi, cedamus intrò. Phi. Ita censeo.


[fol. H4r]

SCAENA V.
Lorarij 2.   Didascalus.   Meloclopus.   Argyroclopus.

HOs hactenus nostros recipe magister, & scholastico
Ex more corrige, alterum servabimus dum tu alterum
Caecideris, ne quid tumultus interim in schola excitet.
Did. Solve. An ephebe non foret modo honestius, me audito ad has
(435) Spontaneum venisse plagas, quam per hos turpissimè
Trahi ministros publicos, & hanc movere tragoediam?
Me. Caedes modo, at non amodo. Did. Faxit Deus, verum cave,
Ne postea te caedat atrox carnifex, quod est meum
Nunc exequar. Lo. Quo privilegio secundus vapulas?
(440) An te superior ille nequitia, prior quod vapulat?
Ar. Ridete nunc, fortassis olim non adeò ridebitis.
Lo. Cessent minae. Numera potius ephebe quot nam cottabos
Socius ferat, perferre cum te totidem oporteat. Ar. Truces
Vos glutiant, vorentque lemures, & ater tartarus,
(445) Me vos quoque enecabitis? Retaliabo si queam.
Lo. probè salutat nos, Habenda gratia est. His vinculis
Solvatur, atque vestibus spolietur, ut eò alacrior ad
Pugnam siet, nostróque munere hoc modo expeditius
[fol. H4v]
Fungamur. Ar. Hui, Lorarij me solverint? Lo. Lorarij
(450) Possunt ligare & solvere. Huc profer lacertos, ne simul
Cum Sosia Plautino & ante cottabos pugnos edas
Atque colaphos. Probus est. Soluto singulo tunicam abstrahae,
Thoraca laxa, ut vivam ad usque cutem facile Didascalus
Indusium mox auferat. Ar. Diespiter vos perduat.
Lo. (455) Redit Didascalus, ut salutis ratio & ordo postulat.
Vocatum ad ulmeum modo accubare faciet ferculum.
Did. Eho, altero hic festivior, qui se apparavit praelio.
Lo. Nos antagonisten novum tibi antè praeparavimus.
Praeter tua unguina nil ferè desyderatur amplius.
(460) Propter minas, linguaeque virulentiam, nostram hanc ei
Operam locavimus. Did. probè actum, & hunc athletam inunxero.
Ades sceleste. Nonne mage decebat auscultare mihi,
Quam hoc schemate, exemplisque pessimis palàm traducier?
Ar. Traducitis, traduxeróque vos, fuat si occasio.
[fol. H5r]
Lo. (465) Abi data est nobis prius iam occasio haec. Videto ne
Etiam secundo detur, & poeniteat impudentiae.
Quid tu fugis post verbera? Stultam facis rem, si quidem
Licuisset has plagas fuga evasisse, prudentissimam
Profectò iudicarem. At ubi iam caesus es, quorsum fuga?
(470) Numera sodalis cottabos, animósque moestos explica.
Me. Explicuero mox Baccho, dapibus, & puellis candidis.
Lo. Eho puer, tu Veneri, Iaccho, epulationibus vaces?
Me. Vobis quoque invitis. Lo. Et unde tibi pecuniae? Me. Et quid ad
Vos attinet? Lo. Iam adest sodalis. Me. Commodum. Lo. Sequitur quoque
(475) Praeceptor. Me. Ad corvos, neque amodo mihi praeceptor est.
Valedicimus palàm tibique literisque, & ludo huic.
Ar. Valedicimus meminerimusque olim, ubi fuerit occasio.
Did. Abite, abite vel ad crucem, dum neque suavibus quidem
Neque asperis corrigimini. Me. Vah sordide. Ar. Vah carnifex.
[fol. H5v]
Lo. (480) Valeant magister hi improbi. Did. Caveant sibi. quod muneris
Mei fuit subivi, habeoque gratiam vobis viri
Fortissimi, mecumque adeste in prandio. Lo. Placet. Iterum
Illi ad suum rediere prostibulum. Did. Doleo. Vos sequimini:
Crepit ostium in vicinia, vitanda turba. Sequimini.


SCAENA VI.
Versus septenarij.
Misandra.   Petriscus.

(485) VIr abest, Liturgus abest, familia abest, vacant plateae,
Vacántque vicinae domus. Quid sola ego obtuebor
Deses parietes? Feriae ne publicae? Petrisce
Ades (est enim quod filio mandem, priusquam abibo ad
Philoeniam atque Euodiam) Heus prodis ne? Quid moraris?
Pet. (490) Matercla praesto sum: quid est quod mea opera curatum
Voles? Mi. Cape has claves, domum dum rediero curato.
Pet. Curabo. Mi. Adibo proximum oenopolion ad amicas
Veluti spopondi. Si pater vel si Liturgus veniat,
Tu traditis his clavibus me accerse, modò requirant.
[fol. H6r]
Pe. (495) Facesso, verum ad ludum ut exeam statim necesse est.
Mi. Ubi feceris quae iusserim dimisero, quocunque
Libuerit ibis, interim claudenda claudito, atque
Siqua aperienda aperi. Cave nequid domesticarum
Mi gnate rerum pessum eat. Pet. Matercula id cavebo.
(500) Euax, mihi omnia credidit mater mea his collatis
Mihi clavibus. Iam intra Petrisce ad quaslibet parentum
Opes. Reclude matris abdita scrinia, ut pigmenta &
Piper eximas. Aperi patris thesaurum, ut inde argenti
Quantum citra notam audeas, tollas. Adi securus,
(505) Nam solus es sine arbitris, foribusque pessulum obde,
Nequando callidus Liturgus opprimat te incautum.


CHORUS.
Versu dimetro.

[muziekbalken]
[fol. H6v]
QUanquam probi infestos sibi
Semper tulerunt improbos,
Tamen fuerunt ante nos
(510) Foeliciora tempora.
    Iam ridet auditor suum
Didascalum, puer senem,
Sanctum profanus, impius
Pium, parentem filius.
    (515) Iuratio, devotio,
Obscoenitas, lascivia,
Furtum, dolus, procacitas,
Pueros cum ephebis occupant.
    Mores parentum lubrici,
(520) Amplectitur quos puerulus,
Nimia quoque indulgentia
Causa atque fomes omnium est.
    His itaque non medebimur,
Nisi tum parentum tum boni
(525) Didascali vitae integra, &
Correctione acerrima.
    Stultitia si ligata sit
(Scholomonis ex sententia)
In corde pueri, virgula
(530) Severiore fugabitur.
    Nam virgula dum caeditur,
Non corpus ipsum occiditur,
[fol. H7r]
Sed liberatur ignibus
Caesi anima horrendis tartari.
    (535) Quamvis enim impossibile sit
Corrigere, quem Deus oderit,
Caedendus est tamen impius,
Quo habeant timorem caeteri.
Continue

ACTUS tertij. SCAENA prima.
Septenarii.
Liturgus.   Petriscus.

DIutius moratus est me lanius, ut Dij omnes
(540) Morentur ipsum in distrahendis carnibus vicissim.
Quod commodum sibi sedulo investigat, at quid alijs
Incommodet, perpendit ipsus neutiquam. Nam certo
Est certius, si verbera evadam, hera mihi maledicta
Mox ingeret, magnae infidelitatis insimulabit.
(545) Herus modestus est, herus tranquillus est. Contrà, illa
Nil incommodius, inquietius, impudentiúsve
Iam plena compita sunt, in ore est omnium procacis
Malitia foeminae, qua in optimum virum insanivit
Pro pestilente filio, dignissiméque caeso.
Pe. (550) Si ipsam mihi teneam catenis ferreis fortunam in
[fol. H7v]
Nervo ligatam, non queam extorquere commoda tanta
Quanta ultro iam est largita. Pipere, zaccaro atque cinnamo*
Hanc manicam & intimos sinus tunice replevi: at aurum
Suffarcinabo peplo involutum in subligaculo, ne
(555) Si fors sit explorata, me crumena furti accuset.
Ex mille nummis plus minus decem abstuli, sed totos
Rutilos & aureos. Pater non deprehendet, quòd si
Deprenderit, tempus docebit quid reus praetexam.
Et commodum, nam adest Liturgus, autor huius furti
(560) Futurus. Ubi res postulaverit, has eidem claves
Tradam, atque abibo, sodalibúsque cuncta mox partibor.
Quid ades Liturge, quid inquam ades serius, ubi transivit
Ferme hora prandij? Lit. Quòd haud possem citius adipisci haec,
Quae voluerat matercula tua, cuniculos, perdices,
(565) Capum, anserem, vervecis armum, & his similia.
Ubi est hera? Pet. Abijt cum familia, iussit & tibi claves
Has traderem, nam lectionum tempus est, ludum adeo.
Lit. Da, vade. Ne pater domi forís ve te prehendat.
[fol. H8r]
Pet. Vado. Bene est quòd omnia evenere fortunate. Hui,
(570) Veh mihi, redit pater, ni fallat oculus. Ipsus
Est, aliquid ut me hoc explicem pavore comminiscar.
Adveniat, est quod facile persuadebo, obit commentum.


SCAENA II.
Trimetri.
Galenus.   Petriscus.   Misandra.

UBi sunt libri Petrisce? quin scholas adis? Pe.
Sub vestibus pater. Gal. explica, ne (quemadmodum
(575) Edoctus es) furtum rei domesticae
Suffarcinaveris. Pet. En pater mi codices.
Mi. Plus satis in uno exhauriendo congio
Morata sum, quòd non venirent, quae tamen
Dudum mihi spoponderant. Nunc tempus est
(580) Paraere, vesperi quae edenda sunt. Quid hoc?
Eho, redit Chrysippus hic solito prius,
Rursumque vexandum Petriscon excipit.
Scrutatur, atque territat. Quid hoc (malùm)
Dementiae? Si impunè puerum laeserit,*
(585) Misandra non vocabor. Haud me debitus
Examini videt. Morabor in ostio,
Ut candidè excipiam virenti verbere.
[fol. H8v]
Gal. Esto, sed hac iter ad scholam? Pe. Non est pater,
Verum ad meam materculam (uti praeceperat)
(590) Vocandam eo. Gal. Quo mater abijt? Pe. In forum
Pater, quo emat quod erit necesse vesperi.
Gal. Abi, cave mendacij ne te arguam.
Pet. Successit hoc. Iam adibo praefectos meos,
Ubi matrem adesse patrem atque servum dixero.


SCAENA III.
Galenus.   Misandra.

(595) NIl mihi boni praesaga mens de filio
Promittit: una heu mater in culpa est, suam
Demens per indulgentiam, quòd funditus
Corrumpitur. Si obnitar illi, aut arguam,
Mox gliscit odium, & iurgium, & turbatio. At
(600) Quid, In ostio ipsa? Profectò sunt quae non satis
Cessere ei ex sententia, pallori enim
Vultus rubor permistus isthuc indicat.
Quid pestilentius quieto sit viro
Muliere mala? Non aspides, non tigrides.
Mi. (605) Impie, cruente, edax tuorum viscerum,
Quid in meum gnatum tuos animos truces
Iam prodidisti, ut instar pecudis redeat huc
Laniatus? An paterna mens tam dura sit,
Ut filium suum adeò discerpi velit,
(610) Te praeter unum in baeluam mutabilem?
Gal. Uxor tuis moderare paulùm affectibus,
[fol. I1r]
Sermonibusque brevibus aurem accommoda.
Scis cur puer percussus est? Quid fecerit?
Non pro leviculis aut minusculis (quod &
(615) Fortassis arbitraris) his affectus est
Plagis, sed ob mendacia, ob furta, ob mala
Furum sodalitia, quibus cum in ganeo
Versarier didicit, scholásque omittere,
Ea propter isthunc (ut decebat) ulmeis
(620) Caedi flagris, non ungulis discerpier,
Mandaveram. Id crudelitatis arguis,
Id impium, id vel beluinum iudicas,
Si ob scelera sua puer parenti vapulet?
Non hoc sacris iussum & prophanis legibus?
(625) Non aequum, honestum, & patriae assuetudinis?
Quin te mage ausim criminum caput omnium
Contendere, utpote quae tua indulgentia
Pueri indolem alioqui bonam corruperis.
Mi. Mentiris isthaec omnia insulsum caput.
(630) Num annos puer vix quattuordecim habens, tibi
Scortabitur, furabitur, bacchabitur?
Egó ne eidem omnis mali dedi originem?
Hem tibi caput stolidissimum. Sic disce, sic*
Disce obloqui mendaciter mihi impudens
(635) Nugator, insontémque caedere filium.
Gal. Prima haec feram mea uxor abs te verbera,
Verum secunda si feram, iam nescio.
[fol. I1v]
Mi. Feres secunda & tertia, modò pergis hoc
Modo loqui. Ga. Heu. Mi. Ne fle miser. Ga. Certè miser.
Mi. (640) Sic terge ocellos, atque abi in malam crucem,
Nam senties peiora, si reverteris.


SCAENA IIII.
Gnorymus.   Galenus.   Mysandra.

STrepuit domus vicina turba aut iurgio,
Videbo quid siet. Galenus astat hic
Pro foribus. Heus vicine quid faciem fricas?
(645) Quid lippiunt oculi? Quid aegri passus es?
Gal. Fumosa domus est, & oculis meis nihil
Fumo molestius, adeóque cum mea
Uxorcula iurgatus exeo, propulit
Fumúsque. Gno. Quid, fumus? Cum & ipse annos decem
(650) Habitaverim hanc domum, nec unquam (quod sciam)
Fumo molestam passus sim. Gal. Sic est. Vide.
Gno. Videbo, ubi hic fumus? Mi. secundo ades impudens?
Feras secundo oportet: hem tibi. Gn. malum. Ga. habet.
Mi. Tun’ es? Virum putabam. Abi, quod habes, tene.
Ga. (655) Redit. Quid est? Fumós ne nondum expertus es?
Gno. Haud miror equidem quod modo haec fumosa sit,
Cum extra focum ligna ardeant virentia.
[fol. I2r]
Cuius domus tali rogo haud fumosa sit?
Cuius oculi fumo pari non lippiant?
Gal. (660) Ha ha he. Te & experirier fumos meos
Oportuit? Gno. Vicine eamus obsecro,
Et optimo vino serenemus oculos,
Moeroribus medeamur his Bromio sacro,
Letísque poclis abluamus tristia.
Gal. (665) Placet. Gno. Quid age dic mihi Galene, quid tibi
Cum illa negotij? Gal. Audies Gnatum meum,
Quod clanculo quaedam domo abstulit, acribus
Caedi flagellis iusseram. Gno. merito quidem.
Ga. Id uxor aegrius ferens (quia filio
(670) Indulget ultra quàm sat est) me primulum ex
Agro reversum obiurgat impudentius.
Cum deinde totius mali ipsam dicerem
Fontem atque originem. Virentem insaniens
Fustem meo illidit levatum vertici.
Gno. (675) Post tale tonitru hymbrem sequi necesse erat,
Sed sustines? Gal. Non sustinerem Gnoryme,
Si mihi perinde placeat ac tranquillitas
Turbatio. Primum hunc feram, non alterum.
Gno. Dum animus quiescit coniugis, secreto adi.
(680) Expostula acriter cum ea de singulis.
Si lenitate flexeris, longe optimum.
Ga. Et haec mea est sententia. Gno. Hem, cedamus hac.
[fol. I2v]
Contrâque curas hauriamus congium.


CHORUS. Iambico dimetro.

CReata sunt solatio
(685) Baccho dicata munera,
In gaudiúmque danda sunt,
Sumenda quoque moerentibus.
    Sumenda sunt moerentibus
Pro temperato gaudio,
(690) Non regibus nec satrapis,
Ne iusta & aequa negligant.
    Si hostis greges abegerit,
Si cura mentem presserit,
Si uxor malis me affecerit,
(695) Vinum bibendum porrige.
    Dum mea megoera in me furit,
Dum blacterat, dum perstrepit,
[fol. I3r]
Dum illidit aulam vertici,
Vinum bibendum porrige.
    (700) Porrige bibendum largius
Unum duósve congios,
Ut mens dolore tabida
Per Liberum refloreat.
    Dum flavet in calice merum,
(705) Dúmve exiluerit poculo,
Cave modum ne excesseris,
Gulaeve nimis indulseris.
    Nam blandius solet ingredi,
Ridentis instar pueruli,
(710) At nisi modum servaveris,
More aspidis momorderit.
    Si biberis immoderatius.
Quod gaudio creatum erat,
Iram, probrum, libidinem,
(715) Simileisve pestes imbibes.
    Cui vaeh? cui querela? cui
Plagae? cui discrimina?
Viro qui Iaccho deditus
Studet hauriendis poculis.
    (720) Mediocritatem igitur tene,
Ne plus minúsve sumpseris
Necessitas quàm postulat.
Extrema enim vitiosa sunt.


[fol. I3v]

ACTUS quarti. SCAENA prima.*
Iambici senarij.
Petriscus.   Meloclopus.   Argyroclopus.

ILla regressa, adibo prefectos meos.
(725) Planè futurus luce clara acceptior.
Adeste sotij, adeste amiculi, ostium
Reserate quàm potestis hoc citissimè.
Me. Congerro salve. Quid agitur? Sana est cutis?
Pe. O Meloclope, quod ictibus nates meas
(730) Laniaverat Didascalus. Qui amabò dic
Utrique vestrum cum magistro convenit?
Me. Prorsus nihil. Nam venit huc violenter, ut
Nos in scholam perduceret, sed lapidibus
Abactus est. Misit ministros publicos,
(735) Quibus resistere non valentes, saeviter
Vincti sumus, tracti sumus, caesi sumus
Tam immaniter Petrisce, ut hulcerosior
Nostrum utriusque sit cutis, quàm scabrae ovis,
Aut omnium qui in compitis stipem rogant.
(740) Meis medentur clunibus Philochrysium, &
Sòcia* Philargyrium. Pet. Suavis unctio.
Me. Quid plura? Uterque scholis renunciavimus.
Pet. Et ego renunciavero, si cesserit
Materculae ex sententia. Iam amiculi
(745) Videte, quîs me dotibus fortunula
Beaverit. Videte cinnama, zaccarum,
[fol. I4r]
Piperque, plurima. Ar. Per Aphroditen plurima.
Pet. Nondum omnia. Ar. Hui, quid subligaculo erues?
Per Herculem pecuniam. Me. Pecuniam?
Ar. (750) Pecuniae (ita me Mercurius amet) satis.
Pet. Videte nunc. Ar. O Iuppiter, iam caesare
Beatiores. Aureos philippeos
Decem video vel undecim. Haec poterunt putas
Poterunt domi celarier? Pet. poterunt patri.
Ar. (755) Si illi, sat est. Pet. Haec trado vobis largiter.
Me. Et nos tibi utram volueris amiculam
Nostram suaviter. Argyroclope, nos quidem
Arguimur ignavissimi, si simile nil
Patraverimus. Ar. Institue quod factum voles,
(760) Habebis usque me paratum ad omnia. Me. Heus
Amiculae, Petriscon introducite.
Tractate comiter, fovete molliter.
Amate dulciter, dum obambulabimus.


SCAENA II.
Philochrysium.   Philargyrium.   Petriscus.

VIdeon’ lepusculum meum? passerculum
(765) Meum? Ades amatorcule, ades. Ecquid stas foris?
Phila. Ducamus intrò. Ingredere belle amicule.
Ingredere. Quid vult erui femoralibus?
Pet. Primum omnium afferri iubete celeriter
[fol. I4v]
Treis optimi musti falerni congios.
(770) Bellos agamus homunculos meae animulae.
En aureus philippeus. Philo. pulcherrimus.
Puella ades. Primum introi cum* misero,
Nam quispiam in vico strepit, ne forte non
Velis viderier. Pet. Sequor, strepitum audio.


SCAENA III.

Rusticus.   Argyroclopus.   Meloclopus.

(775) PEcuniam mihi tradidit vir urbicus,
Sed fraudulenti ut plurimum sunt urbici,
Et rustico imponunt, queant modo commode.
Iccirco (si sapiam) priusquàm abivero
Numeranda denuo est, & exploranda si
(780) Sit iusti (ut inquit) ponderis, monetáque
Si publica & probata sit. Locus aptus hic.
Ar. Fortuna iam favet, video pecuniam.
Me. Nihil inter est inter videre & habere? Ubi?
Ar. Ubi? Vidés ne stupide stupidum rusticum
(785) Nummos suos numerantem ad aedes proximas?
Me. Video, sed an tibi numeret, non sat scio.
Ar. Numerat mihi, et tibi si velis. Me. volo aedepol.
Sed quo modo? Ar. Docebo te brevissimè.
Me. Ausculto. Ar. Iunge te viro, atque cominus
(790) Affare blanditer. Inde & inter fabulas
Nummum subduce quemlibet, dein viculum
Te in dexterum mox proripe. Me. hem. Ar. Sile parum.
[fol. I5r]
Sequetur ocyus, sequenti reijce,
(Si sit necesse) posteaquàm sat alijs
(795) Abduxeris à nummulis. Me. Rem intelligo.
Ar. Tace, ego interim tota citus pecunia
Correpta in hunc vicum sinistrum fugero.
Uterque facile plaebis in frequentia
Latebimus. Nunc sine mora ipsum accedito.
Me. (800) Accedo. Faxit mercurius, ut prospere haec
Utrique cedat vafricies. Salvus sies
Probe vir. Tun’ es Portengius? Ru. non sum quidem
Portengius, sed Spengius. Quid hoc rogas?
Me. Portengius Cockengiús ve si fores,
(805) Per te meis mandare possem amiculis.
Putás ne iusti ponderis sit hic aureus?
Rust. Est. Ar. Habet. Rust. Ades. Quo curris improbe? Heus redi.
Ar. Persequitur in vicum relictis omnibus,
Iamiam Argyroclope curre, iam tuae vices.
(810) O Croesi opes. Midaeque gazae amplissimae.
Quàm multa fors fortuna mi semel aggeris,
Ut integram hanc pecuniae summam simul
Nactam, absque furto in pileo sic colligam.
Recurre iam Argyroclope vicum in alterum
(815) Move tuos celeres pedes, ne videat, aut
Te deprehendat Rusticus, cum redierit.


SCAENA IIII.

[fol. I5v]
Versus tetrametri.
Rusticus.   Philochrysium.   Philargyrium.   Petriscus.
EGóne miser? egóne stultus? qui scholastico vago
Credens, philippum perdidi, meliust’ redire ad alteros
Ne simul et illum et hos. Ut omnia evoluta conspicor?
(820) Heu me miserrimum, deest summarium peculium,
Basis senectutis meae, atque post labores unicum
Vitae meae solatium. Quid restat heu mihi misero,
Nisi triste mendicabulum? O cives miserrimi senis
Miserescite! Philo. Heus mi vir, quid hoc clamoris ante hoc ostium?
(825) Quid accidit? Rust. Perij miser. Phil. Quamobrem? Rust. Ego occidi virûm
Miserrimus. Phi. Quid hoc? virum occidisti? Erat consultior
Fuga tibi quàm clamor. Rust. Ego non occidi, at occidi miser,
Mulier, quia ibi desederam paulò prius, pecuniam
Mei laboris precia numeraturus, adeunt perfidi
(830) Me nil mali tum suspicantem, duo scholastici (ut autumo)
Quorum alter (ut blande locutust’) mox philippum surpuit,
Quem dum fugacem persequor, venit alter, ac totam rapit
[fol. I6r]
Vitae meae substantiam. Pet. Τέχν’ ἀργυροκλόπου νὴ Δία.
Rust. Quid ais puer? Pet. Te inquam misellum. Rust. Nil profectò certius.
(835) Sed, quem citabas in tuo sermone peregrino refer.
Quem tu mihi ἀργυρόκλωπα Quid ridetis? Pe. ὀυ νοεῖ κλοπὴν
Rust. Quenam Clopa est? Num vestra id actum conscientia? quis hic
Clopost’? Philo. Abi hinc quadrate, nós ne tuam pecuniam exiges?
Abi hinc senex delire. Nos scimus tuam pecuniam?
(840) Pulsate, verberate, trudite procul his ab aedibus.
Phila. Iaces senex delire? Abi ocyus hinc, vel ad corvos vel ad
Tua sterquilinia. An tuae pecuniae nos argues
Fures? Abit socors, et ut meruit luto foedè oblitus.
O quanta lucra, quanta commoda, opésque mox videbimus.
Rust. (845) Quid agam, querárve? Quo miser me vertam, opis modo gratia?
Si ad praesidem confugero, argentum deest, quo iudicis
Animum in meam sententiam flectere queam. Vadam tamen,
Si fors meam sortem misertus adiuvet. Quam vera sunt,
Quae dicta sunt proverbio. Abit in calamitosum illusio.
Philo. (850) Te subtrahas Petrisce oportet, nam pater cum Gnorymo
[fol. I6v]
Redit ebrius domum, amiculos morabimur nos sedulo.


SCAENA V. Septenarij.
Galenus.   Gnorymus.

QUid nunc futurum Gnoryme? An domum introgressus, iterum
Uxoris infoelix caput verberibus obiectabo?
Malim profectò viro cum fortissimo pugnare
(855) (Necesse si sit) cominus, quàm in mulierem rixari.
Gno. Non ibis hac hora. Audies me. Vesperi cum instabit
Coena, & vocandi iam hospites. stabis meis pro foribus,
Videbis ultro te vocaverit. Nec alio pacto
Malam mulierem rectius mollire, quàm contemptu
(860) Poteris. Ga. Id usque experior: obsequar tibi. Gno. prudenter
Facis. Docebo te quoque intus pluria. Ga. I, sequor te.
Ignoro quos utrinque risus audiam obstrepentes.
Malo fugere dicteria irridentium, quàm verbis
Revincere ___________


SCAENA VI.
Meloclopus.   Argyroclopus.   Megera.

___________ ARgyroclope nunc argentum habes,
(865) Quid si meo modo acquiescas suasui,
Quo illec Megera, quae suos (viden’) advehit
[fol. I7r]
Fructus recentes, valeat implanarier?
Arg. Quonam dolo Meloclope, quave industria?
Mel. Primum omnium nostra alteremus nomina.
Ar. (870) Factum puta, tu Simplus esto, ego Duplus ero.
Quid Simple postea? Mel. Tibi Duple suggeram.
Licere mala primulum, deinde ubi
Tibi numeraverit mihí ve plurima,
Pro crassiore argenteo ostenso voles
(875) Tibi monetas publicas numerarier.
Quas ubi dedicit te ocyssime in pedes dabis.
Mox ego (sequente te Megera) amplissimas
Stipabo manicas has sinusque vestium
Sollerter optimis quibusque fructibus,
(880) Et in angiporto te morabor proximo.
Arg. Sat est. probe teneo modum quem suggeris.
Mel. Itaque probe exequamur. ipsa enim suas
Megera merces ordinat, blande canit,
Nondum furit, nullusque presto est arbiter,
(885) Nec alius emptor, erimus acceptissimi,
Invitat ultro. Meg. Heus heus adeste iuvenculi.
Parva emite mala odora, mitia, dulcia,
Aliosque fructus optimos pecunia.
Arg. Quin’ exequamur insignis en Ioachimus hic
(890) Fallet Megera lumina cupidissima.
Meg. Adeste, quid moramini, aut veremini?
Mel. Videt pecuniam, ilicet, modo commodum.
[fol. I7v]
Ar. Ave Megera. Meg. Avete vos quoque. unde tu
Me nosti? Ar. Apud Proserpinam te vidimus,
(895) Cuius videris utrique nostrum filia.
Meg. Ha ha he. videre tu mihi nequissimus.
Quo nomine appellabo te vel alterum?
Ar. Hic Simplus, ego Duplus vocor. Meg. rectissime.
Quid Duple emes? delectus, est pulcherrimus.
(900) En poma citra, persica, atque medica.
En pyra volema, coctana, & nostratia.
Ar. Quanti simul tibi omnia istec veneunt?
Meg. Sex omnia haec sestertijs venundabo.
Arg. Dabo quinque, manicis his meis simul indito. Meg. Hem.
(905) Nil Simplus hic empturus est socius tuus?
Ar. Nescio equidem, simplicior est quam aliquid emat.
Meg. Nulli duplex ero, tametsi simplici.
Parvi (si emat) venundabo. Tu mercem habes
Iam solve. Ar. Solvam, & pro sodali cum mihi
(910) Sestertios pro argenteo hoc numeraveris.
Meg. Ioachimus est. videbo num tot habuero
Sestertios. numerato tu. Ar. Hem. Meg. Iam quinque habes.
Ar. Iam quinque, iam decem, cito. Meg. Hem. Arg. Iam quindecim,
Iam quindecim. Meg. Iam bis decem nebulo Arg. A ha he.
[fol. I8r]
Meg. (915) Hem, quinque adhuc, reliquum meust’. Ar. Quinque addito,
Quo commode hoc pro simplici solvam duplex.
Meg. Accipe duplex hos quinque adhuc. simplex quid hic
Empturus est? Mel. Quod hic voluerit solvere.
Arg. Solvam unicum sestertium. tu delige.
Mel. (920) Minime, sed ipsa det mihi. Meg. Hem. Arg. Quis me vocat?
Mel. Nescio. Me. quo abis? heus tu mihi Ioachimum adhuc
Non tradidisti, sed meas merces mihi &
Sestertia triginta abstulisti subdole.
Mel. Sequere, fugit. Me. Non sic tamen me effugerit.
(925) Serva puer bellaria haec. sta fur fugax.
Mel. Servabo (ut inquit) & κλοπήσω; singula.
O Mercuri suffecerint bellaria
Haec in dierum hebdomadas ampliter duas.
Recte suis Megera rebus consulit,
(930) Curanda quòd sua mala Meloclopo dedit.
Iam sat probe suffarcinatus, me ocyus
(Si sapio) in hunc recipio vicum dexterum.
Quòd in sinistro iam furentis maximè
Strepitum Megerae exaudiam. ___________


SCAENA VII.
Megera sola.

___________ SImplex puer
[fol. I8v]
(935) Ubi Simplus est? ubi reliqua sunt bellaria?
Simplus duplex (ut suspicor) ea surpuit.
O Utinam & hunc dolosum & illum stringerem,
Quo unguibus eos & dentibus discerpam, ad haec
Carnes cruentas devorem. Si qui mala
(940) Vel hactenus dixere de scholasticis,
Dicúnt ve nunc, vel postea dicturi erunt,
Ego pessima loquor per Iovem, & subscribo eis.
Furens relicta rheda adibo praesidem.
Ut conquerar super irrogata iniuria.
(945) Hoc ganeum scholasticum gregem enutrit.
Et prorsus execrandus est praeceptor is,
Qui hos tenebricones non flagellat indies.


SCAENA VIII. Septenarij.
Philochrysium.   Philargyrium.   Meloclopus.   Argyroclopus.

QUid habet Megera? Assunt amiculi. Petrisce caveto,
Ne prodeas, nondum pater patriam domum introivit.
Mel. (950) Cur nam sequenti (ut iusseram) numisma non reddebas?
Ar. Reijcerem egóne Philippeum tam splendidum? nequaquàm.
Mel. Si redderes minus foret periculi tibi primum.
[fol. K1r]
Quia unde te accusaret haud haberet, praesidi. Atqui
Me (ut suspicor) non viderat. Ar. me accuset, obtrudatque
(955) Me praesidi, meliust’ tenere quam abijcere philippum.
Eccas amiculas, forem observant, mora nulla ne sit
Nobis revertentibus. Phi. adeste cito, mora in periclost’.
Mel. Quid nunc? ut estis timidae, ut estis scrupulosae? mente
Amantem oportet esse libero. Phi. Profectò oportet.
(960) Fortuna ut arrisit? fuit secunda? Me. Nunquam melior.
Croesi adfero ingenteis opes. Phi. dic serio mi amice,
Num rusticum expoliastis? Me. Hem, quid rusticum? pol nugae.
Quid huius in mentem venit? Philo. miris modis turbavit
Iam rusticus (nescio quis) hanc nostram familiam amoenam,
(965) Et liberam, duobus implanatum ait sese esse
Nebulonibus. Phila. Scholasticis. Phi. quem (ut par erat) trusumque
Caesumque disturbavimus. technas Petriscus vestras
Certo autumat. Ar. Ha ha he. Phil. Quis hic risus (quod aiunt) plus quàm
Sardonicus? Me. mea unica Philochrysium te dono
[fol. K1v]
(970) Hoc munere aureo. Ar. Duplóque te Philargyrium hocce
Argenteo donabo munere. Intrò iam properemus.
Sortémque nostram inter caliculos planius recitemus.
Properemus inquam, utrinque nanque in viculis fit strepitus.


SCAENA IX. Trimetri.
Sycasta.   Praetor.   Satellites. 3.

MIranda sunt, si quae feruntur vera sunt,
(975) Meloclopi atque Argyroclopi de fraudibus
Nisi tempori his praetor malis occurrerit,
Paulatim in omnem proruens licentiam.
Quapropter illi haec suggerenda censeo, &
Capienda si qua mihi ferantur commoda.
(980) Et commodum, se Praetor ipsus ingerit.
Sa. Te heros Sycastes ultro conventum petit.
Prae. Moremur, hoc cum homine mihi est negocium.
Sa. Delator in casses tuos feram inferet.
Sy. Salve domine Praetor. Prae. Sycasta salvus es.
(985) Nihil novi. Sy. Parum. Prae. Parum refer. Sy. Nihil
Tibi proditum de Meclopo & Argyroclopo?
Prae. Certi nihil. Qui sunt ij? Sy. Adulescentuli
Pol omnium, quos terra habet, nequissimi,
Qui fraude passim quoslibet.
(990) Qui vina, carnes, mala, pyra dolo auferunt.
Modóque ferunt aes abstulisse rustico.
[fol. K2r]
Sed & Megerae praeter aes* bellaria.
Prae. Modo? Sy. Modo, fama publica est. Prae. Sed quo modo?
Sy. Nisi sit onerosa nostra tibi prolixitas,
(995) Quod fama fert modo publica, tibi suggeram.
Prae. Prolixitatem nec locus nec tempus hoc
Patitur, in auditorio dicturus es.
Sed ubi latere modo putas latrunculos?
Sy. In ganeo se aliquo retrudunt suspicor.
(1000) Nam è ganeo ferunt eos Didascalo
Iam per ministros publicos contraditos.
Prae. Hem. Sy. Vapulasse. Pre. quid ergo? sunt scholastici?
Sy. Fuere, sed puto iam abdicatos litteris.
Prae. Vade. experire, deinde mox domum meam
(1005) Revertere. Sy. Faciam quidem non segniter.
Prae. Vade cito. Dum ferrum calet, cudendum erit.
Paulùm moratus mox domum revortero.


SCAENA X.
Septenarij.
Rusticus.   Praetor.   Satellites. 3.

ME miserum, ut infortunia infortunijs succedunt
Hunc circiter locum miser pecunijs meis spoliabar,
(1010) Hic vapulabam, & in cloacam deprimebar insons.
Et hactenus quaerendo susque deque praetorem, adeò
[fol. K2v]
Tandem fatigatus sum, ut hiscere vix queam ad loquendum.
Sed eccum, adest cinctus caterva militum suorum.
Adibo. Reddat hunc mihi Deus pium, mansuetum, &
(1015) Tractabilem. Prae. quid vult sibi villanus ille? Adesto.
Sa. Procede, ades pagane. Quid tibi negotij? Adsis.
Rust. Volo, sed pudore deferor. Sat. Minus pudendum. Accede.
Praet. Ne sternere, at causam tuam explica absque pavore.
Rust. Heu domine praetor hoc die, hac in urbe, in hac platea,
(1020) Pecuniam, quam pro laboribus meis immensis
Paulò prius receperam, tota miser spoliatus
Sum. Prae. Quo modo? Num astu dolóve? manibus aut violentis?
Rust. Si me audiat dominus meus, brevi admodum sermone
Actum exposuero, neutiquàm violentiam. Praet. Proferto.
Rust. (1025) Dum nummulos meos recenseo, venit adolescens
Scholasticum quem suspicabar, comitérque locutus
Mihi primulum, rapit illico imprudenti (ut autumo) unum
Philippeum, fugitque. Quem dum nitor assequi, mox
[fol. K3r]
Me paululum abducto venit sodalis (ut conijcio,
(1030) Quàmvis prius non viderim) & tollit simul mihi omnem
Mi domine residuam pecuniam. Prae. Quis ausit isthuc
In urbe libera? Quid hoc? Rust. Sic actum. Prae. eum describe,
Quem videras. Rust. Pulcher, agilis, comáque cincinnatus,
Non admodum procerus, at rubente tunica indutus
(1035) Nigróque pileo caput velatus. Prae. Hem, venabor
Si quo modo hos queam duos prehendere nebulones
Et perdere. Rust. Ecquid proderis misero impios perdendo,
Si non, quod abstulere, eidem reddier curaris?
Etsi quidem mi domine agricola sum rudis, bardúsque,
(1040) Novi tamen debere te tantum iuvare oppressos,
Quantum opprimentes plectere. Sat. Intulit probè mehercle.
Prae. Quid efficere queam, nisi exhibeas mihi nocentes.
Rust. Scrutetur hanc dominus meus domunculam, fortassis
Pecuniae meae indices, furésve deprehendet.
Praet. (1045) Quo nixus argumento id autumas? Rust. Meam dum sortem
Flerem miser miserabilem, hac domo exeuntes ipsa
[fol. K3v]
Hora duae mulierculae, scholasticus quoque procax,
Illudere meam calamitatem, opprobrióque affectum
Abigere, cum nonnulla mihi de illis foret suspicio.
(1050) Et nescio quos mihi Clopos, quas mihi Clopás ve ludens
Graecè puer memoraret. Praet. Hem, secede paululum, sed
Hinc longius ne abito. Abi. Satel. Per Herculem, Argyroclopus hic
Est, alter & Meloclopus, qui similibus tibi heros
Sceleribus accusati erant Sycasta deferente
Prae. (1055) Apparet. Ostium crepit, videte quis prospiciat.


SCAENA XI.
Trimetri.
Argyroclopus.   Satellites.   Rusticus.   Praetor.

VIdebo si tutus Petrisco transitus
Hinc ad parentes pateat. Hui, quid Praetor hic?
Sa. Hic est profectò domine, quem iam Rusticus
Depinxerat. Se substrahit. Rust. Vidistin’ hunc
(1060) Qui prodijt? Profectò is est, qui sustulit
Philippeum, reliquíque furti conscius.
Prae. Properate vos, irrumpite, & producite
Totam familiam. Fortiter. Sa. Parebimus.
Aperite. Dissimulant. At introrumpimus.
(1065) Prodite vos, prodite. Praetor vos simul
[fol. K4r]
Vult convenire. Rust. Timeo fortioribus
Aut pluribus tres non queant resistere.
Clamant, fremunt, tumultuantur, obstrepunt.
Res salva, plorant, deprecantur exeunt
(1070) Manicis revincti ferreis, trepidique eos
Sequuntur improbus puer cum foeminis.
Quid nunc futurum? Quid spei mihi reliquum?
Prae. Caedantur haec prostibula colaphis, at alios
Tres in phylacam puniendos ducite.
(1075) Tu sequere, reddetur tibi pecunia.
Rust. Denuo renatus videor. Hinc actus tuos,
Mores tuos heroicos, clementiam, &
Prudentiam laude efferam dum vixero.
Prae. Non hoc requiro. Sequere me in praetorium.


SCAENA XII.
Megera.   Praetor.   Satellites tres.

(1080) HEus praetor, heus. Prae. Quid sibi Megera nunc volet?
Meg. Horum duos experta sum nequissimos,
Furesque versutissimos. Pr. Quosnam duos?
Mege. Simplum Duplumque. Praet. Nullus est qui vel Duplus
Vel Simplus appellatur. At Megera quid
(1085) Furti patrarunt? Num tibi mala aut pyra
Dolo involarunt? aut quid est similis rei?
Meg. Pyra, poma, multa & id genus bellaria, &
[fol. K4v]
Quod maximum, meam ipsius pecuniam.
Prae. Etiam tuam pecuniam? Meg. Pecuniam
(1090) Nequissimi. Suspende eos cum tertio
Quem & ipsa dudum comperi nequissimum.
Sat. Latet hic dolus, nam sunt ijdem. & nomina
Astu sua invertere, ne cito quispiam
Se deprehendat noxios. Prae. Considero.
(1095) Nos sequere cum sene rustico in Praetorium,
Quo latius causae modumque & ordinem
Mihi explices, & recipias pecuniam.
Meg. Pecuniam si recipiam, furta reliqua
Aequanimius toleravero, modo laqueo
(1100) Videro necatos facere longas litteras.


¶ CHORUS Iambico dimetro.

[muziekbalken]
OBoediendum praecipit
Tum sacra tum profana lex
[fol. K5r]
Principibus & senatui
Qui plaebi honeste praesident.*
    (1105) Non modo pijs, clementibus
Probéque praesidentibus,
Sed & improbis & dyscolis
Est obsequendum satrapis.
    Nam omnis potestas à Deo est,
(1110) Quaéque à Deo, ordinata sunt.
Itaque potentibus obstrepens,
Dei resistit ordini.
    Hi dirigunt rem publicam,
Rebúsque privis consulunt.
(1115) Sine his nec usquàm tutus est
Nec in urbe nec in agro locus.
    Hi pauperis, viduae, orphani,
Inopisque causam vindicant,
Hi rusticos innoxios
(1120) Servant, perdúntque noxios.
    Per hos sacris sub aedibus
Ritus sacrorum permanent.
Per hósque leges publicae
Vigent ubique gentium.
    (1125) Quid Core, Dathánque perdidit?
Quid Abessalom, quid Bochriden,
Nisi insolens in principes
Gentis suae arrogantia?
[fol. K5v]
    Te itaque magistratum decet*
(1130) Venerari honore debito.
Quod Caesari ipse praestitit
Christus, suisque tradidit.
    Ne dum Iovi recalcitres,
Iaculato ab axe coelico
(1135) Cum immanibus gygantibus
Pereas trisulco fulmine.
Continue

ACTUS quinti. SCAENA prima.
Iambici trimetri.
Gnorymus.   Galenus.   Liturgus.

PUtavimus pro foribus his bacchantium
Pugnas fuisse, iam nihil tumultuum.
Prodi foras Galene, nugemur foris.
Gal. (1140) Perterruit profectò me quoque strepitus.
Sed iam quid uxor incipit? Mandata dat
Liturgo ab ostio. Gno. Ut quidem antè dixeram,
Te revocat ultro, non ferens absentiam.
Li. Me iussit hera quaesitum abire herum meum, &
(1145) Gnatum suum, quos ubi modo inveniam haud scio.
At herus ad aedes Gnorymi iucundus est.
Gn. Num te petit? Quid dixeram? Ga. Men’ vis puer?
Lit. Te rogat hera, ut quam ocyssimè venias domum,
Quòd hospites vocandi, & alia in aedibus
(1150) Prius ordinanda sint quàm coenites.
Rogátque serio honore pro domestico,
[fol. K6r]
Iniuriae sis immemor. Gno. Quin’ me rogat?
Lit. Quid te roget? Gal. Ut iniuriae sit immemor.
Lit. Cuius? Gal. Ha ha he. Lit. Non capio. Gno. Abi, venturus est.
(1155) Res mitiganda est vesperi. Gal. Dic me adfore
Post horulam. Gno. Nonne id tibi praedixeram?
Obsequere nunc, vehementius cras argue.
Gal. Stat acquiescere. Heus adesto vesperi.
Gno. Adero, bene est. Venit uxor obvia mitior.


SCAENA II.
Misandra.   Galenus.

(1160) VEreor virum affectum mea esse iniuria,
Quòd & absque iusta causa eum ceciderim.
Nam traditis meis Petrisco clavibus
Periere cinnama, piper, & omne zaccarum.
Verum omnia haec celanda prorsus sunt ei,
(1165) Ne habeat quibus firmet etiam partes suas,
Adest, benignius alloquar. Morata sum
Te mi vir hactenus tua indigens ope,
Prudentia, atque industria. Veni igitur, ut
Et singla disponamus ad convivium,
(1170) Et aureos tribuas duos, quibus piper
Et zinziber, cum zaccaro mihi comparem.
Gal. Hui, rursus aureos duos? Aromata
Nondum priora absumpta credidi. Quid est
Quod ipsa eam pecuniam non ceperis?
[fol. K6v]
Mi. (1175) Id hactenus tentare nolui, ut ipse scis,
Ne oriatur inter nos aliqua suspectio.
Ga. Sequere intrò, ut accipias, emasque tempori.
Mi. Praei, sequar. Pro filio sollicita sum,
Ne forte* bacchanalia, pariant ei (ut
(1180) Usu venit) aliquid mali, aut periculi.
Eccum, redit Liturgus, at sine filio.
Id quod facit multo magis iam me anxiam.
Gal. Uxor. Mi. Quid occipit? Gal. Uxor. Mi. Hem, quid clamitas?


SCAENA III.
Liturgus.   Misandra.   Galenus.   Lorarij.

PEr cuncta compita, fora, sphaeristeria,
(1185) Tandem in scholam regressus illum quaerite[??/o]
Petriscon, & frustra fatigatum manent
Me forte verbera, quòd domum non duxerim.
Aiunt sodales accitos iam praesidi. Hui,
Quid turbae in aedibus? Quid audio miser?
(1190) Quae furta mihi tandem imputant innoxio?
Mi. Adest, cui tua credidisti omnia, adeò
Ut propter hunc neque parceres gnato tuo.
Huic (freta nempe tua fide) claves meas
Iam credidi. Hic furti reust’. Hic in aedibus
(1195) Solus moratus est. Gal. Ades trifurcifer,
Cui tanta credidi, tot aureos mihi
Semel auferas? Li. quot aureos? Mi. Numerum rogas
[fol. K7r]
Nequissime? Lit. Ecquos aureos? Ego innocens.
Gal. Tu plus minus mihi viginti es aureos
(1200) Furatus. Lit. Id here sobrius non dixeris.
Gal. Tibi ebrius nefande videor? Reddito
Celeriter id quod eruisti scrinio.
Lit. Iuro Iovem optimum, supremum, maximum,
Nil me tui attigisse furti gratia.
Mi. (1205) Respice marite. Commodum, en lorarios,
Adducier iubeto vinctum praesidi, ut
Examinatum, praetor in cruce, puniat.
Lit. Me praesidi? Me praetor in cruce puniat?
Mi. Te praesidi. Li. quid commerentem? Ga. adeste vos.
(1210) Propter rei domesticae furta, & alia
Crimina, scelestum hunc rapite. Lo. Quonam ducimus?
Gal. Ad praesidem, quo Praetor ipsum examinet
Tantisper in suo equuleo, dum dixerit
Quantum abstulit, quo gessit, & quam crebriter
(1215) Patravit. Lit. Heu, me innoxium? Ga. Hunc in noxium
Inijcite vos manus. Lo. Renitaris licet,
Nobiscum adibis Praesidem. Gal. Sublimem eum
Rapite. Quid estis frigidi? Lo. Nos frigidi?
Quid nunc videmur? Gal. Acriores. Tollite.
(1220) Ego vos sequar. Lit. Vestram fidem cives boni,
Vestram fidem, succurrite, haec fero innocens.
Gal. A Gnorymo crepit ostium, morabor hunc.
Tu vade coniunx, redime quod necesse erit.


[fol. K7v]

SCAENA IIII.
Gnorymus.   Galenus.   Rusticus.

UT habent negotia mi Galene? Gal. Pessimè.
Gno. (1225) Agiturne res uxoria tibi denuo?
Gal. O Gnoryme, omne peculium mihi famulus.
Quem credidi prorsus fidelem, dissipat.
Iam praeter alia, nescio & quot aureos
Furto abstulit. Gn. Quid ais mihi? Ga. furto abstulit.
Gno. (1230) Liturgus? Gal. Ipsus. Gn. Neutiquam speraveram.
Gal. Videor mihi omnium facile miserrimus.
Uxor procax, gnatus rapax, furax puer.
Venit ferè ad restim negotium meum.
Gn. Quid ipse? Ga. Constanter negat, quare accitis
(1235) Lorarijs adactus est ad praesidem.
Gno. Is iustus est, usque ad quadrantem extorserit,
Reddètque. Fidito. Quid hic senex ovans
Recenset? Heus senex quid agitur in foro? Rust.
Furtum. dolus, periurium. Gno. Isthaec vetera sunt.
Rust. (1240) Expertus ipse sum novissima. Gno. Hem senex
Qui expertus es? Rust. Pecuniam mihi dolo
Duo abstulere perfidi scholastici.
Veruntamen cum tertio, qui quoque suis
Parentibus aliquot aureos subtraxerat,
(1245) Vincti simul servantur (ut puto) crucibus.
Valeant, meam mihi reddidit pecuniam
Aequissimus Iudex. Gal. Quis isthic tertius?
[fol. K8r]
Ru. Novi Meloclopum & Argyroclopum, tertium
Puerum quidem non noveram. Gal. Liturgus est.
Rust. (1250) Hic servus est, adductus ultimo innocens.
Ga. Tun’ innocentem dixeris? Rust. Ego dixero,
Quia captus antè parvulus furti reust’
Gn. Vale senex. Ga. O Gnoryme, ô quantum vir hic
Amaritudinis incutit mihi scrupulum.
(1255) Hic filiust’. Gno. Vereor egoipse plurimum.
Gal. Is ipsus est, indicia multa congruunt.
Perij miser. Quin’ ense coniugem meam
Sexenties non interim, quae fuit
Una autor huius Tragoediae? Hei mihi.
Gno. (1260) Animaequior sis mi Galene, forsitan
Periculum non tantum erit, quantum imminet.
Accurrit uxor; cave mali quicquam inferas.
Cave graves grave gravioribus malis.


SCAENA V.
Misandra.   Galenus.   Gnorymus.   Nuncius.

HEu nos miserrimos. Galene filius
(1265) Vinctus teneri dicitur, cruci quoque
Adiudicandus. Ga. Impijssima mulier,
Stultissimàque, nunc ne innocens est filius?
Vides modo quid agit indulgentia? Mi. Heu,
Sero sapio mi vir, sero sapio nimis.
Gno. (1270) Stet iurgium, videte si redimi queat.
Gal. Quid consilij vicine? Gno. Sollicita cito
[fol. K8v]
Siquos habes notos amicos Praesidi,
Ut antequàm pronuncietur, obvient.
Mi. Accedit huc (quis nescio) celeri gradu.
(1275) Moremur hunc. Nun. Aiunt Galenum in hoc loco
Morarier, cui traderem has epistolas.
Ga. heus bone adulescens, ego Galenus: quid agitur?
Nun. Has litteras geminas Petriscus filius
Tuus unicus mittit, vide celerrimè
(1280) Quid continent. Gal. Aperito eas ô Gnorime,
Ut perlegas. Gno. Ne fle, priores has tibi
Scripsit. Didascalo dabuntur alterae.
Audito nunc. In mortis horrendae ultimo
Positus pater discrimine, oro & obsecro
(1285) Clementiam tuam, ut adiuves me & eruas,
Si quo modo fieri queat. Cum cernerem
Matris meae nimiam per indulgentiam
Vitia fore impunita, per licentiam
Quicquid libebat, id licere credidi.
(1290) Quicquid domi surripere quiveram dolo,
Ad improbos meos sodales, cum quibus
Et ipse sum in furto prehensus, transtuli.
Ego mi pater tuam pecuniam abstuli,
Culpam in Liturgum transferendam callidus
(1295) Putaveram, verum Deus pius arbiter
Quo innoxium servet, prehendit noxium.
Nunc itaque clementissime pater obsecro,
[fol. L1r]
Ut alteras has litteras sine remora
Supplex meo tradas Didascalo, quia
(1300) Nisi ille servet, de meo iugulo actum erit.
Vale. Igitur accelerato opust’. Aditedum.
Gal. Eamus itaque, ut tradita hac epistola, ad
Clementiam flectere queamus supplices.


SCAENA VI.
Misandra.   Galenus.   Didascalus.   Puer.

QUisnam Deus dabit hunc virum mihi propitium,
(1305) Quem tam improbè insectata sum convitijs?
Gal. Vir obviust’ Tu prorue, & supplex roga
Crimen remitti, quod in eum commiseras.
Did. Salvete vos. Quid tristior solito tuus
Galene vultus est? Quid uxor lachrymat?
Gal. (1310) Supplex rogat sibi remitti crimina,
Quae in te procaciter nimis commisit. Did. Hei,
Surgat, facile remisero, etiam pluria.
Mi. Mei misereat te magister optime,
Quae oculus meos ad te levare indigna sum,
(1315) Sine te tamen mulier ero perditissima.
Did. Ades, bono sis animo, ades, parce lachrymis.
Quid habes? G. lege ô praeceptor hasce litteras. Di.
Graecásne? cuius nam? Gal. mei heu. Did. quid lachrymas?
Gal. Gnati. Did. Petrisci? Ga. Perditi. Did. Hem, lege hanc puer.
[fol. L1v]
Pu. (1320) Καλῷ Διδασκάλῳ πετρίσκος ἐυπραγεῖν
Διδάσκαλ’ ἓνεκά μου δόλων ἀνάξιος*
Θαῤῥῶν ὃμως σῇ χρηστότητι ἔμφύτῳ
῾Ικετήριός σου δέομ’ ὑπὲρ ζωῆς ἔμοῦ,
῾Ώς χρησάμενος ἔξουσίας σχολαστικῆς.
(1325) Ρύσῃ με ταχὺ παρόντος ἀπὸ τοῦ κινδύνου*
Σταυρώσεως, ᾧ δι’ ἔμὰκλέμματ’ ἔνέπεσον.
ὃτι οὐκ ἔάν σώσῃς με σὺ, ὃσον οὐδέπω*
περὶ μου πέπρακται τῆς δέρης καὶ τοῦ βίου.
῎Αρ’ ἔλθε λιπαρῶ ταχύτερον, ῥάβδῷ τέ με
(1330) ῎Εξαιρε, πρίν μ’ ἀπολέσθαι αἰσχίστῳ μόρῳ.*
῎Εῤῥως’, ἔπιστάτα πρευμενέστερε. Did. δός. Puer. λαβέ.
Did. Miseret profectò me utriusque, & filij.
Verum quid hic auctoritas nostra valeat?
Contrá ve îura quid mea ferula praesidis?
(1335) Id est Misandra mane quod tibi dixeram.
Mi. Nil praeter iram & contumeliam (palàm
Loquor) ego merui. Flectere misericordia.
Did. Quid Graeca quàm Latina scribere maluit?
Gal. Quo te (reor) mage flectat eruditio. Heu.
Pu. (1340) Moveant magister te tam amarae lachrymae, &
Gemitus parentum. Moveat eruditio.
Moveat quoque puerilis aegra infirmitas.
Se corriget puer, tuásque perpetim
Miserationes praedicabit plurimas.
Did. (1345) Audi Galene. Vester (ita Deus me amet)
[fol. L2r]
Et sum & futurus sum, quid autem per meam
Queam obtinere auctoritatem, nescio.
Eamus, antequàm antevertat nos gravis,
Severa & irrevocabilis sententia
(1350) Iudicis. Ades puer ocyus, gere virgulam. Pu. Hem.
Gal. Praetoris optimi Ioves animos parent,
Ac mitigent, quo facilius nos audiat.


SCAENA VII.
Iudex.   Satelllites.   Fures.
Didascalus.   Parentes.

NUnc hora serior, diesque occiduus est.
Producite impios, ut extremam suis
(1355) Pro sceleribus sumant palàm sententiam.
Sat. Parebimus. Did. Iudex tribunal occupat.
Mi. Heu! Did. Prodeunt rei. Accidetis supplices
Praetoris genibus. Heus, ut est Misandra? Ne
Time. Galene tene labantem coniugem,
(1360) Res salvae erunt. Iu. Consistite. Me. Heu miserrimos
Fures. Arg. Itáne nos separas amara mors?
Pet. O quis Deus poli, solive mihi puero
Miserabitur? Num mihi pater, num mater est?
Maledicta furta, quae me in haec necis trahunt
(1365) Discrimina. O parvi greges scholastici,
Parete praeceptoribus vestris. Cavete
Ab his quoque impurissimis sodalibus.
Hi in crimina, hi in vincla, hi in necem induxere me.
[fol. L2v]
Iud. ῝Αλις λόγων. Quis hic irruit temerarius?
Did. (1370) Iudex tremende tibi, tribunalique huic
Foelicitatem & aequitatem usque imprecor.
Verum hunc puellum tum parentum lachrymis,
Tum aetate tenera, tum scholastico meo
Pro vetere privilegio, primum rogo,
(1375) Dein impero, mihi corrigendum creduas.
Discipulus est meus, meae quoque ferulae,
Nondum tuis Praetor subactus legibus.
Iu. Tun’ es scholae nostrae didascalus? Di. Ego sum.
Iud. Partem alteram aequitatis esse te arbitrans,
(1380) Iuri meo iam cessero. Verum amodo
Cave puer manibus meis prehendier.
His iudicatis, dabo parentibus suum
Mancipium, & aurum residuum quod abstuli.
Did. Ago gratias tibi Praetor (ut queo) maximas,
(1385) Nostraque si uti opera velis, rursum impera.
Iud. Quin hos quoque eximis? An ne & hi duo tui?
Did. Non sunt, fuere aliquando, sed rei vale
Dixere litterariae. Et ferulae meae
Uterque subduxere iam manum suam.
(1390) Veni puer. Iudex, tuam rem perfice.
Pet. Venerande praeceptor, quid unquam pro his tibi
Digne rependero? Did. Tace, poteris quidem,
Sed moribus correctioribus. Veni,
Ut corrigaris more pro scholastico.
[fol. L3r]
(1395) Nummis receptis nos parentes sequimini.
Gal. Sequimur, magister, pereat haec pecunia.
Did. Recipite. Iudici referte gratiam.


SCAENA VIII.
Iudex. Fures.   Satellites. Parentes. Lorarij.

TUrbavit hoc nobis tribunal paululum
Didascalus. Nunc propius adducantur huc
(1400) Iuvenes nefarii. Fu. Heu, salus nulla reliqua est.
Sat. Utrumque iudex noxium vides Iud. Bene est.
Sa. Adeste cuncti, state, taciti advortite,
Pronuncianda novissima est sententia.
Iud. Quo civitas sit nostra pestilentibus
(1405) Et improbis semper viris liberrima,
Hos deprehensos in scelestis actibus,
Furto, dolo, rapina & id genus aliis,
Et morte dignos iudicamus, & antequàm
Sol occidat, laqueo necandos in cruce
(1410) Pronuntiamus. Tuba sonet. Persequimini.
Educite. Sa. Exsequemur. Fu. Heu clangor tubae.
Iud. Lorarii, Liturgon absolutum hero
Reducite & gnato aureos quos abstuli
Parentibus restituite. Lo. Hem, parebimus.
Par. (1415) Te semper optime Praetor, & laudes tuas
Nos praedicabimus, dieque crastini
Grati erimus hac super tua clementia.
Iud. Iamiam sat est gratatum, abite ad liberos.
[fol. L3v]
Sa. Hic verna & hic est residuum pecuniae.
Par. (1420) Ades Liturge, affecimus te iniuria,
Verum bonis potioribus pensabimus.


SCAENA IX.
Didascalus.   Petriscus.   Parentes.
Liturgus.   Gnorymus.

COrrectus es Petrisce multo mitius
Quàm si cruci suffixus esses debitae.
Nunc itaque mores atque studia corrige.
Pet. (1425) Correxero, praeceptor, atque gratiam
Olim tibi (si modo parentes neglegant)
Rependero. Did. Mox procidens parentibus
Veniam roga. Dein pro Liturgo interveni,
Ut liceat esse libero, qui pro tuis
(1430) Facinoribus coniectus est in vincula.
Adsunt parentes. Mi. O Petrisce, quis malis
Adegeras te, me, & patrem tuum optimum.
Pet. Ignoscite hanc mihi parentes noxiam.
Non amodo commisero. Par. Hanc ignoscimus.
Did. (1435) Bene facitis. Pe. Adhuc est, pater, quod te rogem.
Ob mea facinora pessimé Liturgus hic
Affectus est, rogo, liceat esse libero.
Did. Profectò meritus est. Gal. Liturge te manu
Mitto. Lit. Habeo gratiam. Ga. Optime nunc omnibus
(1440) Praeterque spem cedentibus reliquum diem
In requie agamus, atque honesto gaudio.
[fol. L4r]
Tu primus adsis author huius gaudij
Didascale. Di. adero. Ga. Et adsit inde Gnorymus
Vocetur huc. Lit. Heus Gnoryme. Gno. Hem recta omnia?
(1445) Hoc est quod opto maxime. Ga. Foelicius
Mihi cessit ac speraveram. Iam nostro ades
Convivio. Gno. Licet. Gal. Praei uxor. Sequimini.
Vobis nihil profecto spectatoribus
Hic coximus, quapropter ijs, quae vos domi
(1450) Parastis, hinc recedite ut vescamini.


SCAENA Ultima.
EPILOGUS PER GREGEM.

SPectator asta paulùm adhuc spectaculo,
Ut audias quid in tuam rem effabimur.
Discat pater per hanc modo actam fabulam,
Ut liberos suos rebelles corrigat.
(1455) Discátque mater ne per indulgentiam,
Se inhonestet, & corrumpat ipsum filium.
Vos quoque scholastici greges, intendite
Vestris & auscultate praeceptoribus,
Ne post rebellionem, & alia pluria
(1460) Flagitia, tandem crucibus adnectamini.
Vestrum proinde quisquis oblectatus est,
Musis faveto, gregique nostro plaudito.
FINIS.
Continue

Tekstkritiek:

vs. 61 num er staat: nnm
vs. 195 vel er staat: nel
vóór vs. 207 sprekersaanduiding toegevoegd
vóór vs. 287 secundi er staat: secuudi
vóór vs. 301 Argyroclopus er staat: Agyroclopus
vs. 364 defuit er staat: desuit
vs. 552 Quanta er staat: Quata
vs. 584 Dementiae er staat: Damentiae
vs. 633 stolidissimum er staat: stolidissimnm
vóór vs. 724 SCAENA er staat: SCANEA
vs. 741 Sòcia er staat: Sòcij
vs. 772 cum er staat: tum
vs. 992 aes er staat: es
vs. 1104 plaebi er staat: phaebi
vs. 1129 decet er staat: docet (evenals in de uitgave van 1536)
vs. 1179 forte er staat: ferte (evenals in de uitgave van 1536)
vs. 1321 ἀνάξιος er staat: ἀνυξιος
vs. 1325 παρόντος er staat: παρόνος
vs. 1327 οὐδέπω er staat: οὐδέτω
vs. 1330 αἰσχίστῳ μόρῳ er staat: αίσχίστῳ μορῳ