Joannes Nomsz: Het weeskind van China - 1782
Vertaling van L’orphelin de la Chine (1755) door Voltaire
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton067820 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue

[fol. π1r]

HET

WEESKIND

VAN

CHINA,

TREURSPEL.

DOOR

J. NOMSZ;

NAAR DEN HEERE DE VOLTAIRE.

[Vignet: Yver. De byen storten hier het eêlste dat zy leezen,
Om d’ouden stok te voên, en de ouderloze weezen]

TE AMSTELDAM, by
JAN HELDERS, in de Nes. 1782.
Met Privilegie.


[fol. π1v: blanco]
[fol. π2r]
    De Gecommitteerden tot de zaaken van den Schouwburg hebben, volgens Octroy door de Heeren Staaten van Holland en Westvriesland, den 5den November 1772. aan hen verleend, het recht van deze Privilegie, alleen voor den tegenwoordigen Druk van HET WEESKIND VAN CHINA, Treurspel, vergund aan JAN HELDERS.
Amsteldam, den 17. February, 1782.               
    Geene Exemplaren zullen voor echt erkend worden dan die, door één’ der Heeren Gecommitteerden, onderteekend zyn.
[Getekend: G. de Visscher]               


[fol. π2v]

PERSONAADJEN.

GENGIS-CHAN, keizer der Tartaren.
OCTAR,
OSMAN,		 } zyn luitenants.
XAMTI, een mandaryn van de orde der geleerden.
ÍDAMÉ, zyn gemalin.
ÁSSELI, haar vrindin.
ÉTAN, vrind van den mandaryn.
Tartaren.

Het tooneel is in het paleis der mandarynen, naast
dat der keizeren,   in de stad Cambula,   tegen-
woordig bekend onder den naam van Pé-king.
Continue
[p. 1]

HET

WEESKIND

VAN

CHINA,

TREURSPEL.
___________

EERSTE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

ÍDAMÉ, ÁSSELI.

IDAME.
Kan ’t zyn, myn Asseli! dat in ’t afgryslyk uur
Daar alles dryft van bloed, daar ’t gruwzaam oorlogsvuur
Dit hof reeds open zet voor woedende Tartaren,
Daar ’t licht haast, als ’t heeläl, een prooi word dier barbaren,
(5) Ik zeg, kan ’t zyn dat, in ’s lands algemeene elend’,
’t Wreedäartig lot zyn’ schicht byzonder mywaarts wend?
ASSELI.
Wie word, als ’t vaderland den last des krygs moet dragen,
Zyn aandeel niet gedreigd aan de algemeene plagen?
Wie onzer heeft niet reeds gesmeekt voor ’s Hemels troon
(10) Ter gunst van echtgenoot, van vader, of van zoon?
[p. 2]
In ’t grootsch, in ’t heilig hof, bedekt voor ’s Tarters oogen,
Daar onze vorst aan ’t oog der waereld houd onttogen
Een wapenlooze schare, een stil, een vreedsaam volk,
In dat paleis, ’t verblyf van vorst, van hemeltolk,
(15) Van kenners onzer wet, van gryzäarts, vrouwen, kindren,
Daar kortlings’t krygsrumoer de rust eerst deed vermindren,
Is ieder onbewust tot welk een overmaat
Van wreedheid ’t woedend hoofd der Tarters overslaat.
De donder doet ons slechts ’t geweld des krygs beseffen.
(20) De laatste slag genaakt, die wis en fel zal treffen.
IDAME.
ô Noodlot, welks besluit de mensch niet keeren kan!..
Kent gy, myn Asseli! kent gy den oorlogsman
Die China zet in bloed? die ’s keizers troon doet beven?
Die zich vermeet de wet aan all’ wat leeft te geven?
ASSELI.
(25) Men noemt dien dwingeland alöm der vorsten vorst,
’t Is fiere Gengis-Chan, in wiens verwoede borst,
Droefgeestige Idame! wreedäartig schynt besloten
In ’t magtig Azië de troonen om te stooten;
’t Is hy die vorst en volk tot dood of banden doemt.
(30) Zyn woeste luitenant, die Octar word genoemd,
Die wreede deelgenoot van Gengis buit en woede,
Dreigt, zegt men, dit paleis met ’s Tarters oorlogsroede;
Hy is in Cambula, en werpt het all’ ter neêr.
Dit land verändert dus deez’ dag van opperheer.
(35) Dees stad, welëer meestres der Aziaansche steden,
Dryft reeds van schuldloos bloed, en ligt in ’t stof vertreden.
[p. 3]
Ziedaar ’t geen ’t naar gerucht van de algemeene elend’
Myn’ hoogst verslagen geest maakte in dit hof bekend.
IDAME.
Weet gy dat die tiran, wiens krygsvuur de aard’ zal zengen,
(40) Die ’t keizerlyk gezag deez’ dag ten val zal brengen,
Der vorsten geesseltuig, nooit zat van vorstenbloed,
Een Scyth is, een soldaat, verächtlyk opgevoed?
Een zwervend roovrenhoofd, gekweekt in zandwoestynen,
Daar storm, daar donder heerscht, en ’t zonlicht schaars laat schynen?
(45) ’t Is hy die, roovende eene onwettige oppermagt,
Dan vreeslyk voor zyn land, dan schier ten val gebragt,
Welëer verjaagd, vervolgd, den sabel naauw’ ontkomen,
Naar dit doorluchtig hof zyn wykplaats heeft genomen,
Daar hy denzelfden vorst, nu door zyn heir belaagd,
(50) ’t Is u bekend, vrindin! een schuilplaats heeft gevraagd.
Zyn naam is Temugyn. Behoeft ge iets meer te hooren?
ASSELI.
Hoe! hy, die u welëer tot egaê had verkoren?..
Hoe! ’t is die vlugteling wiens liefde uw fier geslacht
Beschouwd heeft als een’ hoon uw stamhuis toegebragt?
(55) ’t Is hy die vorsten boeit aan zynen zegenwagen?
Wiens naam alleen al de aard’ met siddring heeft geslagen!
IDAME.
Hy is het zelf. Een moed die ’t all’ te boven ging
Blonk reeds op zyn gelaat, toen hy als vlugteling
Een zekre schuilplaats zocht in de armen der Chineezen.
(60) In waarheid, ieder scheen by hem slechts slaaf te wezen.
Hy voerde als balling, vreemd, en smeekend’ voor den troon,
[p. 4]
Een trotse, eene eedle taal, op meesterlyken toon.
Ik wierd van’ hem bemind; en, ’k wil dit niet verzaken,
Ik voelde in ’t fier gemoed een weinig eerzucht blaken,
(65) Alleenlyk op ’t besef dat myne tooverkracht
Dien leeuw in myne boei reeds zigtbaar had verzagt.
Zyn woeste grootheid ééns te buigen naar’s lands zeden,
Zyn’ stuggen heldenmoed te leiden door de reden,
Hem eindlyk waard’ te zien, dank zynen liefdeband!
(70) Den rang van burger van dit hoogst beschaafde land,
Ziedaar myn groot ontwerp! Had ik dit zien gelukken,
Dan had hy ’t ryk gediend dat hy nu zal verdrukken,
Dat hy nu slopen komt door woeste wapenkracht.
Een weigring heeft den ramp des staats te weeg gebragt.
(75) Gy kent ons volk voor trots, elk ander volk verächtend’,
Nayvrig, weinig goeds van zyn geburen wachtend’,
Fier op zyn kunsten, sterk in ’t moedig hart gezet
Op ’t hooren roemen van ’s lands oude en eedle wet,
Op eenen Godsdienst trots wiens edelheid wy roemen,
(80) Wiens zuiverheid wy ’t werk van honderd eeuwen noemen,
Een glori eeuwen lang gevest’ op vasten voet..
Dit alles drukt dit volk ’t vooröordeel in ’t gemoed,
Dat niet één volk op de aard’ den naam verdient van vrinden,
’t Zy verr’ dus dat een Scyth hier zou een gade vinden,
(85) In ’t einde, een andere echt, een eedler huwlyksband,
Verbond me aan Xamtis deugd. Wie kon in dezen stand,
In de armen van ’t geluk, ooit denken, wie kon ’t vreezen,
Dat een versmade Scyth eens Chinaas heer zou wezen?
Ziedaar waarom myn schrik tot wanhoop overslaat.
(90) ’k Ben moeder, echtgenoote... ik heb zyn hand versmaad!
[p. 5]
Vergifnis kent hy niet; hy heeft zich zien ontëeren,
Of hy wraakzuchtig is, dit kan ’t heeläl u leeren.
ô Noodlot, al te streng! ô Onvoorziene druk!
Dit deugdsaam volk gevormd tot zo veel ongeluk!..
(95) ô Hemel! kan het zyn, dat deze ontelbre scharen
Zelfs zonder stryd vergaan door ’t yzer der barbaren,
Als weerloos offervee, ter slagting voortgeleid?
ASSELI.
Men zegt de Coreaan is tot ’s lands hulp bereid;
Hy rukt zyn magten saam’; doch ’t zyn alleen geruchten.
(100) Intusschen staat ons lot aan hem die ’t ryk doet zuchten;
’t Laat alles ons ter prooije aan ’s vyands oorlogskling.
IDAME.
Wat is de onzekerheid een wreede foltering!
Wie kent de helft des ramps dien wy met drift zien nadren?
Wie weet of ’s lands monarch in ’t hof van zyne vadren
(105) Slechts eene schuilplaats vind? Of iemant hem verweert?
Of niet de keizerin reeds gruwzaam is ontëerd?
Of een en ander reeds niet in hun bloed versmooren?
Helaas! de laatste vrucht uit hunnen echt geboren,
Dat kind, voor wien de zorg ons meest is opgeleid,
(110) Verdubbelt meest myn’ schrik en mededoogendheid.
Eén zwakke hoop alleen is slechts my bygebleven:
Myn echtgenoot dorst stout zich naar ’t paleis begeven;
’t Kon wezen dat zyn rang, zo hoog by elk geächt,
Noch werking deed op hem die ’t ryk ten onderbragt.
(115) De roovers, hoe verwoed door bloeddorst ingenomen,
Schoon langs de siddrende aard’ hun vuist ons bloed deed stroomen,
[p. 6]
Zyn, zo men zegt, geenszins in’t woedend’ hart ontbloot
Van ’t denkbeeld van een’ God die heilig is en groot.
Natuur heeft dus in ’t hart van all’ wat wy zien leven
(120) Een denkbeeld yan een’ God en van zyn’ dienst geschreven.
        Maar geen Tartaar verschoont: ik vlei my zonder grond.
De vrees heerscht in myn hart, de hoop is in myn’ mond.
Ik sterf...


TWEEDE TOONEEL.

IDAME, XAMTI, ASSELI.

IDAME, met ontroering naar haar’ gemaal tredende.
                Zyt gy ’t, gemaal! met my beklagenswaardig!
Spreek, is ons lot bepaald? Zie my tot alles vaardig.
(125) Wat heeft uw oog gezien?
XAMTI.
                                                  ’t Gene ik met schrik verhaal,
’s Lands rampen zyn ten top. ’t Ryk is verheerd door ’t staal
Des woesten vreemdelings; ’t is alles neêrgeslagen.
Wat baatte ons nu de deugd standvastig na te jagen?
Vergeefs zyn wy, door wet en edelheid van geest,
(130) Der volken voorbeeld in ons vreedsaam land geweest.
Vergeefs dat volken zich naar onze wetten richtten;
De wysheid baatte ons niet, geweld deed alles zwichten.
Myn oog zag ’t rooversrot hier nadren, daar ’t, verwoed,
Den weg zich banend’ door een’ stroom van schuldloos bloed
(135) Den sabel nog misbruikte op stervende offerhanden.
De menigte dringt door tot die gewyde wanden
[p. 7]
Daar onze vorst, die roem van ’t menschelyk geslacht,
In volle majesteit, bedaard, de dood verwacht.
De keizerin lag reeds in zynen arm bezweken.
(140) Hun eedle kindrenrei, wier moed om hen te wreken
Vergeefs was aangegroeid met hunne krachten, en
Hen had bekwaam gemaakt te sterven nevens hen
Met wapens in de vuist, was reeds door ’t staal verslagen,
Eer één van hem een proef tot tegenweer kon wagen,
(145) Niets bleef myn’ keizer by in dien bedroefden stand
Dan kindren, wier geween en krachtelooze hand
Alleen hun wapen was. Zy vielen siddrend’ neder
Aan zyn gewyde knien; elk kuscht zyn voeten teder,
Wanneer ik, langs den weg elk buiten ons bekend,
(150) Myn treên, met yzing, naar dien droeven vader wend.
Ik zie ’t woestyngebroed, die lage stervelingen,
Myn’ eedlen opperheer op ’t onverhoedst omringen:
Men ketent zyne vuist, en sleept, door bloed en stof,
Daar alles weent en kermt, naar ’t binnenst van ons hof
(155) Den vader, ’t siddrend’ kroost en een zieltogend moeder.
IDAME.
Wat staatsömwenteling, ô Hemel! was verwoeder!
Moest dan myn’ keizers stam dit noodlot ondergaan?
XAMTI.
Die deerniswaarde vorst ziet my met teêrheid aan;
En zegt my, in de taal die wy als heilig eeren,
(160) Die naar ’s lands wet alleen de mandaryn mag leeren,
En dus verwinnaar noch verwonnen is bekend,
,,Ontruk myn’ jongsten zoon voor ’t minst aan zyne elend.”
[p. 8]
Nu, oordeel van myn’ eed’, en ’t geen ik heb gezworen;
Besef hoe sterk de pligt zich aan myn hart doet hooren.
(165) Hoe fier herleefde straks myn neêrgeslagen moed!
Ik vloog terstond naar u. De wreede roovrenstoet,
’t Zy zich hun godloos hart te sterk in blydschap baadde,
Daar elk van hen om stryd met buit zich overlaadde,
Het zy hun trotse geest ’t als een verächtlyk werk
(170) Beschouwde ons na te gaan, het zy ’t ontzaglyk merk
Van tolk des Grooten Gods, dat we op den boezem dragen,
Hun woestheid voor een wyl in kluisters hield geslagen,
Of ’t zy die groote God, door zyn geducht besluit,
Tot redding van ’s lands Wees, die vorstelyke spruit,
(175) Hun brandende oogen hield met nevel overtogen...
Ik heb myn’ keizers zoon ontvoerd aan ’s Tarters oogen!
IDAME.
’t Is meer dan tyd, mynheer, dat hem uw zorg bevry’.
Verzend hem met myn’ zoon: ’t vervoeren sta aan my.
Men wanhoop niet. Weläan! hun vlugt blyv’ streng verholen,
(180) ’t Geen dienstig is ter vlugt zy Etans zorg bevolen;
Hy is uw vrind. Men zoek met spoed Coreaas strand.
Het aardryk heeft voor ons noch wildernis, en land
Dat, onbewoond, zyn’ grond niet zag met bloed bevlekken:
Laat dit myn’ keizers kroost en ’t myn’ ter schuilplaats strekken.
(185) ’t Is raadsaam dat men straks zich naar die wykplaats wend’,
Bedekt voor ’s Tarters oog, hem mooglyk onbekend.
Kom, volg! Men moet zich meer dan klagen onderwinden.
XAMTI.
Ach! onzer vorsten Wees kan zelfs geen schuilplaats vinden!
[p. 9]
Ik wacht den Coreaan; hy nadert; maar hy zal
(190) Te laat verschynen; ja! de dood rent langs deez’ wal.
’t Voegt ons nochtans, zo’t lot het gunstig wil gehengen,
’t Geheiligd vorstlyk pand in zekerheid te brengen.


DERDE TOONEEL.

XAMTI, IDAME, ASSELI, ETAN.

XAMTI.
Waar vlugt gy? Etan! hoe! dus doodelyk ontsteld...
IDAME.
Men vliede uit dit verblyf, een prooi van Scytsch geweld.
ETAN.
(195) Wy zyn alom bezet. Het is te laat tot vlieden.
Men ziet dit hof omringd door woedende oorlogslieden,
Wier stoet aan ’t vreedsaam volk dat dit verblyf bewoont
Zich als een wandlend bosch van speeren fors vertoont.
Onze overwinnaar sprak, ontelbre slaven zwegen,
(200) Gedwee voor zyne stem in ’t stof ter neêr gezegen;
Daar elk, door schrik verheerd, naar ’s meesters oogen zag,
Op ’t zien dat ’s lands monarch door ’t staal verslagen lag.
XAMTI.
Hy is dan dood?
IDAME.
                            Helaas!
ETAN.
                                        Wie kan ’t gevolg u malen
[p. 10]
Van dien barbaarschen moord? Helaas! zyn bloed, met stralen
(205) Van ’t bloed van gemalin en kindren onderéén...
ô Eedle stam des Gods op ’t aardryk aangebeên!
Moest ik, (ô lot, waarom my tot die straf te sparen!)
Uw hoofden hoonen zien door ’s lands geweldenaren?
Men durft zelfs niet doen zien dat ons de moord mishaagt;
(210) Neen, onzer volken oog, dat, stervend’, niet eens waagt
De smarten van de ziel te ontlasten door de tranen,
Is zylings afgekeerd van ’s vyands oorlogsvanen.
Ons eerloos krygsvolk werpt zyn krachteloos geweer,
Gedwee, ter aard’ geknield, voor de overwinnaars neêr;
(215) Die, eindlyk afgemat van woeden, in dees wallen,
Daar ’t alles is volstrekt in hunne hand gevallen,
Verzadigd van ons bloed, ’t bevel ter moordery
Verändren in ’t bevel ter hardste slaverny.
Maar ons dreigt grooter wee na ’t gruwzaam vorstenmoorden:
(220) Men zegt dat de oppervorst van’t kroost van’t barre Noorden
De trotse Gengis-Chan, tot stropen voortgebragt,
Wiens stedehouders slechts door weinig wapenkracht
Dit heerlyk keizerryk zo jammerlyk verdrukken,
Vol onverzoenbre wraak naar Cambula komt rukken;
(225) Waarnaar hy zich welëer, als balling, onbekend,
Vergeefs om een verblyf ter schuilplaats heeft gewend.
Hy komt zyn’ haat voldoen, en zyne ontëering wreken.
Het volk dat hem verzelt, geteeld in barre streken,
Is van een’ woester aart, dit heeft het klaar betoond,
(230) Dan ’t zagt en vreedsaam volk dat ons gewest bewoont.
De forse Tarter leeft, trotserend’ de elementen,
In ’t open veld, op kar, of onder lichte tenten;
[p. 11]
Te leven in dees stad, hoe groot ook, baart hem pyn,
’t Is een bedwang: hy wrokt wyl wy beschaafder zyn.
(235) De roover zal deez’ muur,* dien elk welëer zag eeren
Als heilig door al de aarde, in puin en asch verkeeren.
IDAME.
Hy zal zyn bittre wrok voldoen, naar allen schyn.
Myn grootste hoop bestond in onbekend te zyn;
Maar ’t is gedaan! Het lot dat ’s lands bederf verwekte
(240) Verjaagt de duisterheid die ons zolang bedekte.
Driewerf gelukkig hy wien ’t lot het voordeel geeft,
Dat hy by hof en vorst volstrekt vergeten leeft!
XAMTI.
Myn vorsten zyn geweest! Het lot, licht ééns rechtvaardig,
Doet mooglyk voor’s lands Wees een’ stap der Godheid waardig.
(245) Myn grootste pligt verëischt dat ik zyn redder zy.
Maar wat wil dees Tartaar?
IDAME.
                                            ô Hemel! sta my by.


VIERDE TOONEEL.

XAMTI, IDAME, ETAN, ASSELI, OCTAR, Tartaarsche wachten.

OCTAR.
Gy slaven! hoort myn’ last. Zo gy geen dood wilt vreezen,
Moet uw gehoorzaamheid alleen uw antwoord wezen.
Van uwer keizren stam blyft noch één erfprins na:
(250) Dat hem uw strafbre trouw niet meer ten dienste sta;
[p. 12]
Men weet dat gy hem bergt. Uw hoogst vermetel zorgen
Houd ons een’ vyand, dien men slagten moet, verborgen.
De meester van al de aard’ eischt heden van uw hand
Uw laatste vorstenspruit, en duld geen’ tegenstand.
(255) Gehoorzaamt: dat uw zorg niet langer hem behoede.
Indien gy weigrend’ blyft, het bloed en de oorlogswoede
Maak’ mynen meesters wraak dit schuldig land bekend,
Uw dood zy de eerste straf in algemeene elend’.
Voorkomt die.’t Licht verdwynt. Noch ééns: zo gy wilt leven,
(260) Gehoorzaamt, eer de zon de kimmen zal begeven.


VYFDE TOONEEL.

XAMTI, IDAME.

IDAME.
Waartoe zyn wy gebragt! ô Monsters!.. Welk een schrik!..
Wat yzing, ô gemaal! baart ons elk oogenblik!
Elk uur dreigt ons een’ ramp dien niemant kan bevroeden,
Waarvan ’t verslagen hart naauw’ kan een denkbeeld voeden.
(265) Helaas! gy antwoord niet? De zuchten die gy loost
Zyn vruchtloos: ’s Hemels toorne ontzegt ons allen troost.
ô Gy, doorluchte zoon van zo vele opperheeren!
Eischt een soldaat uw bloed? Mag ik uw’ val niet keeren?
XAMTI.
Ik heb beloofd, ik zwoer dat ik hem zou behoên.
IDAME.
(270) Wy zyn in ’t juk gekneld, kunt gy uw woord voldoen?
Wat baat uw eed? Vergeefs doet gy uw tranen stroomen:
[p. 13]
Zyt gy in staat uw woord, uwe eeden na te komen?
Men hoop’ niet meer.
XAMTI.
                                    ô Lot!.. Maar durft gy eischen, gy!
Dat uwer keizren bloed door my geleverd zy?
IDAME.
(275) Neen, ’t is niet zonder schrik dat ik daaraan kan denken.
Zo ik geen moeder waar’, zo zonder ’t recht te krenken
Dat ik, ondanks myn’ ramp, de magt verschuldigd ben
Die alles heeft gevormd, wier wysheid ik erken,
Zo ik aan onzen zoon my niets verschuldigd achtte,
(280) Ik zeide u: ,,sterven wy; dat niemant onzer wachtte
,,Tot een verwinnaar ons, alleen op naam van straf,
,,Met onze koningen veréénige in het graf.”
XAMTI.
Wie zou, na ’t gruwzaamst lot ’s lands vorsten ’t licht deed derven,
Bevreesd of weigrig zyn om op hun spoor te sterven?
(285) De booswicht vreest de dood, wie zwak is in zyn leed
Eischt dat zy in zyn’ ramp hem eindlyk tegen treed;
Wie moed heeft tart haar’ schicht, treed zelfs haar stoutlyk tegen;
Wie wys is wacht haar steeds, en mort niet, langs wat wegen
Zy nadert.
IDAME.
                  Welk een angst beklemt uw hart, mynheer?
(290) Het hair ryst u te berg’, gy staat uwe oogen neêr,
Ik zie uw verf verbleekt, en tranen in uwe oogen;
Myn hart bespeurt uw’ schrik, het voelt daarvan ’t vermogen,
Maar wat is uw besluit?
[p. 14]
XAMTI.
                                      Myn eeden te voldoen.
Ga, wacht my by den prins gedreigd door ’s Tarters woên.
IDAME.
(295) Zal smeeken of geween hem voor de dood bewaren?


ZESDE TOONEEL.

XAMTI, ETAN.

ETAN.
Voed geen meer hoop, mynheer, om ’s keizers kroost te sparen.
Denk enkel aan den staat, die nimmer word behoed
Zo gy den prins onttrekt aan ’t lot dat op hem woed.
Het heil des gantschen volks verëischt dat hy moet sneven.
XAMTI.
(300) Ik zie dat ik, helaas! hem moet ten offer geven.
Maar hoor my: mint ge uw land en ’t keizerlyk geslacht?
Erkent gy Hem wiens wil, het all’ heeft voortgebragt?
Den God, Die onbezwalkt zich wilde aan ons verklaren?
Hem Dien de Bonz niet kent; ontëerd door’s lands barbaren?
ETAN.
(305) In de algemeene elend’, daar ik myn land beween,
Is Hy, Wiens roede ik kuss’, myn hoop en troost alleen.
XAMTI.
Wel! zweer dan by zyn’ naam, en zyn geducht vermogen,
Dat gy in eeuwigheid, wat schrikverwekkend poogen
De dwingland ook besta, al eischt hy zelfs uw bloed,
(310) ’t Geheim verbergen zult dat ik u melden moet.
[p. 15]
Zweer my dat gy getrouw en moedig zult verrichten
’t Geen ’s lands belang, ’s ryks wet, myn God en grootste pligten
Door mynen mond van u begeeren in dit uur.
ETAN.
Ik zweer het u, mynheer! Dat in deez’ bangen muur
(315) De elend’ waardoor wy ’t volk zo deerlyk zien benaauwen
Zich stortte op my alleen, zo gy my ziet verflaauwen
In yver voor uw’ dienst, of zo, zelfs slechts in schyn,
Myn mond of hand in ’t minst u ongetrouw zal zyn.
XAMTI.
Wel!.. om te rug te gaan ben ik te verr’ gekomen!
ETAN.
(320) Ik zie op ’t onverhoedst uw bittre tranen stroomen!
Ach! vreest gy, na de smart die gy reeds hebt geleên,
Noch pyn die u op nieuw kan brengen tot geween?
XAMTI.
Men sprak het vonnis uit, en niets keert Gengis woede.
ETAN.
Men dringt ons om een kind, u vreemd, uit uwen bloede
(325) Niet voortgebragt...
XAMTI.
                                          Hy vreemd? Myn koning!
ETAN.
                                                                                    Zyn geslacht
Is ons bekend: myn vorst, erbarmlyk omgebragt,
Ik weet het, ’k yz’ daarvan! was zyn doorluchte vader.
Maar wat moet ik bestaan? Spreek op! Verklaar u nader.
[p. 16]
XAMTI.
Men spoort myn schreden na, ik ben slechts vry in schyn;
(330) Bedien u van ’t geluk van ampteloos te zyn:
Het pand my toevertrouwd kunt ge onbeschroomd genaken,
Daar niemant u bespied; gy weet waar wy ’t bewaken.
’s Ryks dierbare erfprins zy, slechts voor een wyl, gebragt
In ’t graf van ouds geschikt ter rust van zyn geslacht.
(335) Die tedre spruit eens stams op ’t aardryk aangebeden
Zy aan den Coreaan, die reeds met sterke schreden
Ons nadert, door uzelv’, met spoed, ter hand gesteld.
Coreaas legerhoofd kan aan ’t uitheemsch geweld
Dat ongelukkig kind, ’t welk Gengis hart doet vreezen,
(340) Ontrukken, en ik kan myn’ keizers redder wezen.
Al ’t ovrig zy alleen myn zorg bevolen. Ga!
ETAN.
Ach! vrees ’t afgryslykst lot van Gengis ongenaê.
Zo gy den prins verbergt dien hy ter neêr wil vellen,
Hoe zult gy dien tiran, vertoornd, te vrede stellen?
XAMTI.
(345) ’k Zal hem voldoen.
ETAN.
                                          Hoe! gy?
XAMTI.
                                                          Natuur!.. ô Yslyk recht!..
In tranen.
Myn zoon, myn eenig kind! in ’s prinssen plaats gelegd...
Ik yz’!
[p. 17]
ETAN.
            Uw zoon!
XAMTI.
                            Bedenk, gy moet uw’ vorst bevryden.
Neem straks myn zoon... zyn bloed... Heb deernis met myn lyden!
Wat schrikkelyke last!
XAMTI.
                                    Ontzie myn ongeval,
(350) Ontzie myn tederheid, myn zwakheid bovenäl.
Doe tegen een bevel zo heilig u niet hooren.
Volbreng terstond uw’ pligt, nadat gy hebt gezworen.
ETAN.
Gy hebt dien woesten eed behendig my ontrukt.
Wat last moet ik voldoen? Ik beef, en ben verrukt
(355) Door uw grootmoedigheid. Hoe zal’t myn vrindschap deeren!
Indien...
XAMTI.
              Genoeg!.. Ik wil ’t. Voldoe aan myn begeeren.
’k Ben vader; en dit hart, dat zich geen’ troost vergunt,
Zegt my onëindig meer dan gy my zeggen kunt.
De vrindschap hebbe op u, daar ’t bloed zwygt, geen vermogen.
(360) Ga heen.
ETAN.
                        ’k Moet u voldoen.
XAMTI.
                                                      Verlaat me, uit mededoogen.


[p. 18]

ZEVENDE TOONEEL.

XAMTI.

Ik smoor de stem van’t bloed! ô Vader!.. deerniswaard’!..
’k Voel hoe natuur my streelt, zich tegen my verklaart,
En... Hemel! smoor ’t gevoel der smart die my doet treuren.
Ik voel door gade en zoon myn schreijend hart verscheuren.
(365) Verberg dat bloedend hart de grootheid zyner wond’.
De sterfling kan natuur niet kloppen op den mond;
Hoe groot zyn fierheid zy, hy heeft daartoe geen krachten...
Wat kan de zwakke mensen ook van zichzelv’ verwachten?
Verhoor my: sterk myn deugd, die, in myn ongeval,
(370) Reeds kwynt, en zonder u gewis bezwyken zal.

Einde des eersten bedryfs.

Continue
[p. 19]

TWEEDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

XAMTI.
Myn Etan keert noch niet; ô pynlyke oogenblikken!
Myn hart wenscht zyne komst, daar my zyn komst doet schrikken.
’t Wreed denkbeeld van die komst beneemt myn ziel de kracht.
ô Zoon! myn dierbre zoon! gy zyt dan omgebragt?
(375) Heeft ’s dwinglands staatzucht reeds uw schuldloos bloed doen plengen?
Ik kon met myne hand u niet ter moordplaats brengen;
Ik had daartoe geen kracht. Maar ben ik wel zo sterk,
Dat ik ’t gevolg verneem van ’t wreed begonnen werk?
Heb ik wel krachts genoeg om zelf myn smart te smooren?


TWEEDE TOONEEL.

XAMTI, ETAN.

XAMTI.
(380) Myn vrind!.. ik wacht... gy weent! dit doet my alles hooren.
ETAN.
Uw deerniswaarde zoon...
XAMTI.
                                          Hou op. Zeg my niets meer.
Spreek my van ’t ryk, en ’t kroost van mynen opperheer!
Is hy in zekerheid?
[p. 20]
ETAN.
                                Hy schuilt voor ’s Tarters woede
In ’t heerlyk grafgewelf der vorsten van zyn bloede;
(385) Zyn leven en zyn ramp zyn ’s dwinglands volk bedekt.
Uw zorg behoed een’ prins zo ’t schynt tot smart verwekt.
Gy schenkt hem door uw trouw ’t in wee begonnen leven.
Licht is ’t een wreed geschenk.
XAMTI.
                                                  Hy leeft! Schoon ik moet beven,
Ik ben voldaan. ô Gy, die ik myn hulp verleen,
(390) Myn koningen! vergeeft my ’t vaderlyk geween.
Myn trouw belet den moord uw stamhuis uit te roeijen;
’t Mishage uw schimmen niet dat deze tranen vloeijen.
ETAN.
Ge ontlast hier met gevaar de pynen van uw hart.
XAMTI.
Ach! waar die best ontlast? Myn zinnen zyn verward!
(395) En, Etan! (dit besef maakt myne pyn verwoeder,)
Hoe best de klagt gestild van een verwoede moeder?
Haar eindeloos verwyt, haar wanhoop, tranenvloed...
Ach! wierd haar dwaling slechts noch voor een wyl gevoed!
ETAN.
Haar wreede afwezendheid heeft haar een’ zoon onttogen,
(400) Men stelt zyn schuldloos hoofd in ’s dwingelands vermogen..
Maar ’k heb der vorsten Wees, vervolgd door’t gruwzaam lot,
Op uw begeerte ontrukt aan ’t oog van ’t roovers rot.
XAMTI, uit een diep gepeins bekomende.
Ach! kon men slechts haar wee door ’t valsch bericht verbannen
[p. 21]
Dat ik ’s ryks erfprins schonk ter prooije aan’s lands tirannen,
(405) Dat ik myn’ zoon verberg, en hy beveiligd is...
Mislei haar voor een wyl in dees gesteltenis.
De waarheid is, helaas! te dikwyls hoogst wreedäartig:
Men mint haar, en zy maakt den mensch beklagenswaardig!
Gaan wy. Maar ach! zy komt. Natuur! ô Wet! ô Pligt!..
(410) De wanhoop, smart en dood zyn op ’t beschreid gezigt.


DERDE TOONEEL.

XAMTI, IDAME.

IDAME.
Barbaar! kan ’t mooglyk zyn! Ja, niets bleef my verholen:
Die schriklyke offerhande is dan door u bevolen?
Maar neen, de Godheid heeft, hoe ze ons met wee bestormt,
Tot die onmenschlykheid uw’ boezem niet gevormd;
(415) Gy zult niet wreeder zyn dan ’s lands geweldenaren,
Dan ’s overwinnaars wet, en ’t yzer der Tartaren.
Gy weent, elendige!
XAMTI.
                                Ach! ween met my, en doe meer:
Red fier, op Xamties spoor, uw’ laatsten opperheer.
IDAME.
Door kindermoord...
XAMTI.
                                  ’t Is ’t lot! Laat my uw wee genezen:
(420) ’t Lot maakte u burgeres eer ’t u deed moeder wezen.
[p. 22]
IDAME.
Is dan natuur, barbaar! by u van min gewigt...
XAMTI.
Zy spreekt maar al te sterk; maar zwakker dan myn pligt:
Ik ben myn koningen, schoon ik hen heb verloren,
Meer schuldig dan myn kind, hun onderdaan geboren.
IDAME.
(425) Neen, zo barbaarsch een deugd is nooit my ingedrukt.
Ik zag deez’ muur verwoest, deez’ rykstroon omgerukt,
Ik heb myn’ vorst beweend, die’t staal ter prooi moest strekken,
Moet gy, ô wreed gemaal! my grooter smart verwekken?
Wilt gy door scherper pyn deez’ boezem zien doorboord?
(430) Begeert gy dat uw gaê, die gy op ’t wreedst vermoord,
Het bloed eens tedren zoons den beul zie overgeven,
Daar ’s Tarters overmoed niet toelegt op zyn leven?
Zyn vorsten die, nu stof! uw vorsten zyn geweest,
Dan goden in uw oog, wier bliksemschicht gy vreest?
(435) Zwoert gy die doode goon, in ’t grafgewelf besloten,
Uw’ zoon, uw eenig kind! verwoed door ’t hart te stooten?
Helaas! monarch of slaaf, of wat we op de aarde zyn,
De rang des stervelings is niet dan enkle schyn.
De rangen die op de aard’ de menschen onderscheiden
(440) Zyn grootsche kleinigheên, die schandlyk ons misleiden.
Natuur schiep vorst en slaaf voor heil en ongeluk;
Elk sterfling, ryk of arm, draagt hier zyn’ eigen druk.
Ziedaar zyn lot! ’t Vermaak, het lyden en het sterven
Is all’ wat vorst en slaaf van ’t noodlot hier verwerven.
(445) ô Hemel! wat zou ’t zyn, had lichtgeloovigheid
[p. 23]
My in den strik gestort, zo wreed voor my gespreid?
Myn zoon, zo ik by ’t kroost myns keizers waar’ gebleven,
Zou reeds aan Gengis beul ten offer zyn gegeven;
Ik waar’ geen moeder meer; ik had reeds met myn hand
(450) My ’t staal, voor hem bereid, gedrukt in ’t ingewand.
De ontroerde kinderliefde alleen dreef myne schreden.
Naar ’t rustbed van myn’ zoon: wat heeft myn ziel geleden,
Toen ik hem reeds beschouwde in de armen des Tartaars!
Dees hand heeft hem ontscheurd aan zyn geweldenaars.
(455) Barbaar! geen hunner had die koelheid uwer zinnen.
Ik stelde ons kroost ter hand aan één van myn slavinnen;
Die met haar zuivre borst den droeven zuigling laaft,
Dien gy, natuur ten schand’, aan ’t staal ter prooije gaaft.
Dus redde ik ’t bloed van zoon en moeder, en te gader
(460) Den roem, en mooglyk ’t bloed van een’ elendig’ vader.
XAMTI.
Hoe! leeft myn zoon?
IDAME.
                                    Ja! dank den Hemel, dien gy tart,
En, ondanks u, noch zorgt voor ’t vaderlyke hart.
Berouw moet u den weg tot zyne gunsten banen.
XAMTI.
ô Opperhemelvorst! verschoon dees vreugdetranen.
(465) Vergeef me, ô Idame! de vreugd die ik betoon;
Zy zal kortstondig zyn: vergeefs verbergt ge uw’ zoon;
Vergeefs verlengde uw zorg zyn droeve levensdagen.
Indien ik ’t bloed niet geef dat ge ons zult af zien vragen,
Ducht ’s dwinglands achterdocht: hy zal zyn wraak verwoed
[p. 24]
(470) Door ’t zwaard voldoen, in ons en in der burgren bloed.
Door yver die niets baat schenkt gy ons aan ’s lands roover.
Van oorlogsvolk omringd blyft ons geen schuilplaats over.
En ons elendig kroost, dat gy thans waant bevryd,
Blyft niet dan kort bedekt voor zyn’ vervolgers spyt.
(475) Myn zoon bukk’ voor zyn lot!
Hy wil vertrekken.
IDAME, hem wederhoudende.
                                                          Gy moet voor ’t minst my hooren.
Geliefd gemaal!
XAMTI.
                          Helaas!.. Hem is de dood beschoren!
IDAME.
De dood! beef! wreedäart! Vrees myn wanhoop! vrees my! zwicht!..
Vrees, vrees een moeder!
XAMTI.
                                        ’k Vrees ’t verzaken van myn’ pligt.
Verzaak den uwen vry: gy moogt myn smartlyk leven
(480) ’t Verwoestend monster van deez’ staat ten offer geven.
Ga, eisch van Gengis wraak dat zy my doe vergaan;
Vertrouw vry dat zyn haat die gunst u toe zal staan.
In ’t bloed van uw’ gemaal moogt gy, trouwlooze! u baden.
Ga heen! Dit is een dag geschikt tot euveldaden.
(485) Vertrap ’s lands wetten, stel myne eeden buiten kracht.
Kom! Offer uw’ gemaal, en ’t koningklyk geslacht.
IDAME.
Het koningklyk geslacht! uw trouw maakt me ongeduldig!
Ik ben aan’s keizers asch het bloed myns zoons niet schuldig;
[p. 25]
Die asch heeft, zynde in ’t graf, op my geen rechten meer.
(490) Den naam van onderdaan en die van opperheer
Zyn my niet heiliger, en treffen my niet nader,
Dan die van echtgenoot, van moeder, zoon en vader.
De wetten van natuur, van huwlyksliefde en bloed,
Zyn de eersten die de mensch in alles hooren moet.
(495) Dit is onze eerste pligt, de band van alle staten.
Dwing my niet, myn gemaal! de koningen te haten.
De wet die ik verkies is die der Hemelmagt;
Al ’t ovrige is alleen door menschen uitgedacht.
Ja! laten wy den Wees aan ’s roovers vuist onttrekken,
(500) Maar laten wy ons nooit met kindermoord bevlekken.
Men koop’ zyn leven niet voor ’t bloed myns zoons; ik sneef
Voor ’s keizers zoon, wel verr’ dat ik den prins begeev’.
’k Beklaag zyn lot;’k zie hem met smart een’ afgrond delven;
’k Heb deerenis met hem; heb deernis met uzelven,
(505) Heb deernis met het bloed van uw onnoozel kind,
En met zyn moeder, die altyd u heeft bemind.
Zie my, wel verr’ van meer u dreigend toe te spreken,
Voor u ter aard’ geknield, gedwee in ’t stof bezweken:
ô Vader, die uw kind dorst levren aan de dood!
(510) Beminnenswaardige en wreedäartige echtgenoot!
Om wien ik heb versmaad, (licht zult gy dit herdenken,)
Den meester dien het lot ons in zyn’ toorn’ wil schenken;
Hergeef my mynen zoon, hergeef my ’t schuldloos bloed
Eens kinds door zuivre liefde in my gevormd, gevoed,
(515) En... Teêrgeliefd gemaal! laat af in u te smooren
De stem die liefde en bloed uw siddrend hart doen hooren.
[p. 26]
XAMTI.
Gy grypt te sterk my aan door misbruik van de kracht
En streeling der natuur, ô Gade, die ik acht,
Ondanks uw’ zwakken aart! wist gy wat ik moet vreezen...
IDAME.
(520) ’k Ben zwak, vergeef het my; een moeder moet het wezen.
Moet ik met u vergaan, myn Xamti! gy zult zien
Of ik zwakäartig ben, en uw verwyt verdien.
Zo gy, ô myn gemaal! ’s lands beul kost overreden,
De moeder voor den zoon te doen ter strafplaats treden,
(525) Gy zoud my vaardig zien, niet hooren klagen; en
Weet dat ik noch zo groot van ziel als Xamti ben.
XAMTI.
’k Vertrouw uw deugden. Maar...


VIERDE TOONEEL.

XAMTI, IDAME, OCTAR, Tartaarsche wachten.

OCTAR.
                                                      Gy durft dan, zonder beven,
Me onthouden ’t geen ik eisch dat gy zult overgeven?
Soldaten! volgt hun tred, en staat my voor hen in.
(530) Ontrukt hen ’t kind, bedekt door ’t schuldig hofgezin.
Tegen XAMTI.
Ga heen. Ik moet uw’ vorst op deze plaats begroeten:
Breng de offerhand’ van staat aan uwen meesters voeten.
Tegen de wachten.
Bewaakt dees slaven wel.
[p. 27]
XAMTI.
                                        ’k Zal u ten dienste staan:
Verwacht van my het kind.
IDAME.
                                            Gy spoort myn wanhoop aan.
Tegen OCTAR.
(535) Het bloed u thans beloofd bescherm ik met myn leven.
OCTAR.
Dees toomelooze vrouw zy straks van hier verdreven.
Ziet hier uw’ opperheer. Myn dappre bende! waak:
Dat geen van dezen stoet van slaven hem genaak’.


VYFDE TOONEEL.

GENGIS, OCTAR, OSMAN, Tartaarsche krygslieden en wachten.

GENGIS.
Het recht der zegepraal hebt gy te verr’ gedreven.
(540) Men steek’ den sabel op, laat de overwonling leven;
’k Wil dat hy adem haal’ na ’t uitgestane wee.
De schrik vloog voor my heen, ik breng de vrede meê.
Myn wraak eischt dat slechts ’t bloed der keizren ga verloren.
’k Wil in dat bloed het zaad der samenzweering smooren,
(545) Dat een verscholen prins in ’t hart der volken voed,
Tot dat het, uitgebot, hen eindlyk muiten doet.
’k Wil dat de spruit eens stams door my geknot zal sneven;
Ik eisch der vorsten bloed, myn onderdaan moet leven.
    De wondren van de kunst, eerwaardig door den tyd,
[p. 28]
(550) Die merken van vernuft, beschaafdheid, ’s menschen vlyt,
Die tempels, door den dienst aan Chinaas goôn, geheiligd,
Paleizen, alles blyv’ voortaan voor ’t woên beveiligd.
Men hebb’ daar eerbied voor, als’t loon van mynen moed.
Voorts zy voor roof en vlam met alle zorg behoed
(555) Het wetboek van dit ryk, die bundels schrandre schriften,
t’Onrecht verächt door u, geleid door andre driften
Dan dit vernuftig volk. Bragt dwaling wetten voort,
Ik doe daar voordeel mee, daar ’t volk die wetten hoort:
’t Volgt die Godsdienstig na, ’t is daarmede ingenomen;
(560) Hun wet stelt hen in staat hun driften in te toomen.
Gy, Octar! voer myn vaan ter plaats daar ’t zonnelicht
De morgenkimmen kuscht voor ons ontwaakt gezigt.
Tegen één’ der bevelhebbers.
    Gy, dat uw trouw myn’ roem en staat ten nut gedyë’
In de Indiën, gedwee in hare slavernyë;
(565) Daar myner zonen vuist der volken lot besliss’
In ’t West’, van Samarcand tot aan den Tanaïs.
Tegen zyn gevolg.
Vertrekt! Gy, Octar, blyf.


ZESDE TOONEEL.

GENGIS, OCTAR.

GENGIS.
                                          Wel nu! Kost ge immer denken,
Myn Octar! dat het lot my zo veel roems zou schenken?
’k Werp dan deez’ troon in ’t stof, en mag een volk gebiên
[p. 29]
(570) Welks vorst ik, laag verneêrd, gedwee naar ’t oog moest zien.
Dit is dan stad en hof daar ik, myn lot vervloekend’,
Vermengd met myn’ soldaat, een vryë schuilplaats zoekend’,
De smaad verduren moest waarmeê hier de onderzaat,
Beveiligd voor gevaar, den vreemdling trotsch belaad.
(575) Men heeft een’ Scyth verächt, myn beê my afgeslagen
Met taal, wier schamperheid het graauw naauw’ zou verdragen.
Een vrouw, een zwakke vrouw! heeft zelfs de hand verächt
Nu sints vyf jaar de schrik van ’t menschelyk geslacht.
OCTAR.
Verheven tot dien top van glori en vermogen,
(580) Daar ’t aardryk siddrend’ ligt voor u ter neêrgebogen,
Speelt zulk een denkbeeld noch in uw’ verheven geest!
GENGIS.
’k Beken, het is altyd my voor ’t gezigt geweest.
Van al de smaad gehecht aan myn verlopen leven,
(Toen ik als slecht soldaat my moest te veld begeven,)
(585) Is geen zo gruwzaam diep my ooit aan ’t hart gegaan,
Dan die my door dees vrouw welëer is aangedaan.
’k Was enkel zwak door haar,’k liet my door haar verblinden;
Ik waande in Cambula de rust der ziel te vinden:
Zy is niet in den rang dien ’t lot my schenkt; men zegt
(590) Dat ons die door de liefde alleen word toegelegd;
De roem belooft ons haar, doch die heeft my bedrogen.
Een spyt my hoogst onwaard’ heeft noch op my vermogen,
’k Beken het; maar verlang dat voor het minst die vrouw
Die me eertyds heeft versmaad by ’t aanbod myner trouw,
(595) In my haar’ koning zie, ’t zich nimmer moog’ vergeven
[p. 30]
Dat ze onvoorzigtig my dien hoon heeft toegedreven;
En dat, op ’t zien myns rangs, waarin zy deelen kon,
Haar bittre spyt my wreek’, zo de eer haar ooit verwon.
OCTAR.
’k Ben slechts gewoon, myn vorst! triomfgeschal te hooren,
(600) Het volksgejuich, alom ’s verwinnaars moed beschoren,
En ’t kraken van den muur gestort door Gengis staal,
Maar geenszins een voor my zo onbekende taal.
GENGIS.
Neen, sints in Cambula myn hart ééns wierd vertederd,
Sints eens myn fierheid hier zo schandlyk wierd vernederd,
(605) Heeft myn vergramde ziel in eeuwigheid gedoemd
Die laffe drift van ’t hart die liefde word genoemd;
’k Zal nooit myn fiere ziel weêr aan een hartstogt wagen,
Die my voor dezen hield in ketenen geslagen.
’k Beken het, Idame maakte op myn’ wanklen geest
(610) Een’ indruk die me altyd was onbekend geweest.
In ’t eeuwig barre Noord’, in onze dorre streken,
Is schier geen vrouw geschikt om liefde in’t hart te ontsteken:
De woeste vrouwenrei, die mannenärbeid doet,
Is stug benevens ons, en trotsch op dollen moed.
(615) Een zagt venyn, my nieuw, heb ik hier ingezogen:
Teêrhartige Idame verspreidde ’t uit hare oogen;
Haar taal, haar gantsch gelaat, ’t vermeesterde all’ dit hart...
Dank zy haar weigering, die noch myn gramschap sart!
Haar trotsheid deed my straks dat streelend vuur verwinnen,
(620) Dat onbeschryflyk vuur! die drift, meestres der zinnen!
Myn heil, ware ik bemind, ware oorzaak van myn schand’.
[p. 31]
Myn moed, daar ’t hart door zucht tot de overwinning brand,
Moet my, die grootheid zoek, waar ik verschyn, doen duchten.
’k Ben ’s aardryks heer; verliefd, zoude ik in ketens zuchten.
(625) De zwakheid die my kwetste, en noch myn woede sart,
Myn Octar, keere nooit in myn beleedigd hart.
Ik ban, zelfs hoogst verheugd, die laffe nagedachten.
Geen vrouw hebbe ooit op my weêr heerschappy te wachten.
Vergeten we Idame; ’k wil haar niet zien; ô neen!
(630) Dat zy, myn’ hoon ter wraak, haar trotsheid nu beween’.
Wel verr’ dat my ’t gezigt dier fiere zou bekoren,
Verbied ik streng dat gy my iets van haar doet hooren.
OCTAR.
Gy hebt hier andre zorg, en moeijelyker werk.
GENGIS.
ô Ja! myn dwaling spreekt in my maar al te sterk.


ZEVENDE TOONEEL.

GENGIS, OCTAR, OSMAN.

OSMAN.
(635) Vorst, de erfprins stond alree’ ter prooije aan onze klingen;
’k Had door myn volk alree’ het offer doen omringen;
Maar een byzonderheid, die ieder heeft verrast,
Heeft ’s prinsen dood geschorst, en eischt een’ nieuwen last.
Wy zien een vrouw, verwoed, met bitterschreijende oogen,
(640) Op uw verhitte wacht, al gillende, ingevlogen;
Zy schreeuwt, met woest misbaar, dat ons verbazing baart:
Barbaren! ziet myn’ zoon ter prooije aan Gengis zwaard;
[p. 32]
Ja, woestäarts! ’t is myn bloed; uw staatzucht is bedrogen.
Haar smart, haar wanhoop, stem en hevig brandende oogen,
(645) Haar onvertsaagde woede, in ’t hevigst van ’t geween,
’t Toont alles ons natuur in al haar minzaamheên;
Haar waarlyk eedle smart, van tyd tot tyd verwoeder,
Toont ons natuur op ’t sterkst, en ’t harte van een moeder.
Haar echtgenoot, door my geroepen op dien stond,
(650) Vertoonende ons niet min zyn diepe hartewond’,
Maar meer bedaard dan zy, oogschynlyk ingetogen,
Zegt: Ziet myn’ laatsten prins gesteld in uw vermogen;
Stoot toe! dit is het kind dat ik u levren moet.
Dus sprekend’ stort zyn oog een’ heeten tranenvloed.
(655) De vrouw, die we op die taal besterven zien en beven,
Valt spraakloos op den grond, verbleekt, schier zonder leven;
Maar naauw’ herleeft haar oog, haar siddring en haar kracht,
Of ze eischt van ons het bloed dat zy heeft voortgebragt.
Nooit heeft bedrog de kunst zo sterk te baat genomen.
(660) Intusschen zag ik nooit meer bittre tranen stroomen.
Men twyfelt, onderzoekt, en ik, op ’t sterkst verrast
Door alle drift, verschyn en wacht, geknield, uw’ last.
GENGIS.
Den grond dier kunstnary zal ik welhaast ontdekken.
Die my bedriegen durft moet my ten offer strekken.
(665) Wil myn verwonling my misleiden door die vond?
My dwingen ’t bloed op nieuw te storten langs deez’ grond?
OCTAR.
Het wit dier vrouw blyft nooit uw schrander oog verholen.
De zorg voor ’s keizers zoon zal haar zyn aanbevolen;
[p. 33]
Het hart verbind zich licht aan onzer vorsten bloed;
(670) Gevaar of ongeluk vermeêrt gevoel en moed;
Een soort van dweepery kan in dien staat verwekken
Een drift die zelfs natuur tot glori zou verstrekken.
Dus kan de smart dier vrouw, hoe hevig die ook zy,
Het dekkleed zyn, myn vorst, van haar bedriegery.
(675) Maar gy, de duisterheid van haar geheim ontwindend’,
Doorziet haar, spyt haar list, hoe kunstig, hoe verblindend’.
GENGIS.
Wie is dan deze vrouw?
OSMAN.
                                      Zy is, gelyk men zegt,
Aan één’ der Mandaryns verbonden door den echt;
Aan iemant uit den hoop der fiere letterhelden,
(680) Wier wysheid zich met eer in China ziet vergelden;
En wier onbuigsaam hart, te trots op de oude wet,
Den lust der koningen verwaandlyk perken zet.
Hun menigte is hier groot; doch zy zien zich gekluisterd;
Zy kennen nu een wet die hunne wet verduistert.
(685) De trotse slaaf wiens gade ons woedend’ tegen ging
Heet Xamti.
GENGIS.
                    Ondervraag dien stouten muiteling.
Gy zult zyn gade en hem de waarheid straks onttrekken.
Intusschen laat ons volk zich voor een’ aanval dekken:
Dat niemant zynen post, door my bepaald, verlaat,
(690) Zelfs niet één oogenblik. Men mompelt van verraad:
Men zegt de Coreaan dreigt heimlyk op te komen:
[p. 34]
Men heeft by gindschen vloed reeds oorlogsvolk vernomen.
Wy zullen spoedig zien wat zinloos oorlogsvolk,
Nadat het all’ bezweek voor ’s Tarters speer en dolk,
(695) De dood, die voor ons treed, komt rukken onder de oogen;
En of men ons, geteeld, gehard in ’t oorelogen,
Ons, zonen des triomfs! wil dwingen ’t wrekend zwaard
Te doopen in het bloed aan ’t uiterste eind’ der aard’.

Einde des tweeden bedryfs.

Continue
[p. 35]

DERDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

GENGIS, OSMAN, Wachten.

GENGIS.
Is reeds het snood bedrog der slaven uitgebroken?
(700) Bleek reeds hun wanbedryf? en is myn hoon gewroken?
Is reeds de koningsspruit van dit verwonnen land
In Octars magt gesteld, na zo veel tegenstand?
OSMAN.
Zyn oog tracht door den schors van ’t wreed geheim te dringen.
Intusschen Xamti lagcht met al de folteringen:
(705) Hy antwoord ons bedaard, daar hy ons niet verlicht;
De oprechtheid schynt geprent op ’t achtbaar aangezigt.
Zyn siddrende egaê schreit, en antwoord door gebeden;
Haar druk zet luister by aan haar bevalligheden.
Ons hart was, ondanks ons, bewogen met haar pyn,
(710) En wy verwondren ons dat wy bewogen zyn.
Geen schoon gaat in ons oog het schoon dier vrouw te boven.
Maar zy durft in haar smart, (vorst naauw’ zult gy ’t gelooven,)
Begeeren dat ze één gunst aan uwe voeten smeek’.
Dat my der vorsten vorst vergun’ dat ik hem spreek.
(715) Zyn ziel helt licht tot gunst en tot een’ kinds bescherming,
Ondanks zyn’ harden aart, ik hoop op zyne ontferming.
Hy die ’t hier all’ vermag is licht met my begaan.
Zou hy den tranenvloed der treurenden weêrstaan?
Dus spreekt zy; en ik heb ’t byna aan haar gezworen
[p. 36]
(720) Dat ik bewerken zou dat gy haar hier zult hooren,
Voor u geknield...
GENGIS.
                            Ik wil in alles zyn verlicht.
Tegen een der Wachten.
Zy koom’ terstond; ga heen, lei haar voor myn gezigt.
Tegen OSMAN.
Zy tracht zich tot myn hart een’ weg door klagt te banen;
Maar zuchten, hoe vol kunst, en loos geveinsde tranen,
(725) Verblinden nooit een’ held die koningen gebied.
De vrouwen van dit land bedriegen Gengis niet;
Haar valsche tederheid ontsteekt my noch in woede;
Myn hart was tegen haar voorlang reeds op zyn hoede.
Zy zoekt eene eer die straks haar lot beslissen zal:
(730) Haar doelen op bedrog, is smeeken om haar’ val.
OSMAN.
Zie uw gevangen hier; men leid haar aan uw voeten.
GENGIS.
ô Hemel! kan het zyn? moet ik haar hier ontmoeten!...
’k Bedrieg my; ’t is een droom. Neen! zeldsame ommekeer!
’t Is Idame. Zy is ’t. ’k Bezwyk schier!


TWEEDE TOONEEL.

GENGIS, IDAME, OSMAN, Wachten.

IDAME.
                                                                Ach! mynheer!
(735) Ontziel een droeve vrouw, byna ontbloot van krachten.
[p. 37]
Gy moet u wreken, ja! ik moest dit reeds verwachten.
Maar, vorst! ik smeek u, spaar een teêr, een schuldloos kind.
GENGIS.
Sta op. Verban den schrik, die u te veel verwint.
Verwondring houd myn’geest, als d’ uwen, opgetogen,
(740) Mevrouw! ’t Bestierend lot heeft u en my bedrogen.
Verbazende ommekeer... Maar, schoon de Hemelmagt
Een’ krygsman uit het Noord’, welëer door u verächt,
Ten overwinnaar koos, die Azië doet beven,
Vrees niets voor u: uw vorst kan’t denkbeeld zich ontgeven
(745) Des hoons hier Temugyn voordezen aangedaan.
Maar ’t ryk, myne eer en ’t lot, ’t dringt me alles my te ontslaan
Van ’t vyandlyke bloed des laatsten uwer vorsten.
De rust des staats dringt me aan om naar zyn bloed te dorsten;
’t Dringt me alles tot zyn’ val in dees gesteltenis.
(750) Verwyt uw’ keizer niet dat hy wreedäartig is.
Ik eisch terstond den prins uit nood ten val verwezen.
Intusschen wees gerust, uw zoon heeft niets te vreezen:
Ik neem hem in myn hoede.
IDAME.
                                            Ach! naauw’ herleeft myn hart.
GENGIS.
Maar ’t staatsgeheim, mevrouw, moet daadlyk zyn ontward.
(755) Wat snood bedrog durft gy myn doelwit tegen stellen?
Tracht gy of uw gemaal door logen my te kwellen?
Wie uwer is zo stout dat hy me uw’ prins verberg’?
Wie uwer zo ontzind dat hy zyn’ meester terg’?
[p. 38]
IDAME.
Ach! spaar elendigen van alle hulp verlaten.
GENGIS.
(760) Gy weet of ik den man die my weêrstreeft moet haten.
IDAME.
Gy? vorst!
GENGIS.
                  Ik zeg u veel, en meer dan ik begeer.
IDAME.
Ach! geef den droeven zoon zyn droeve moeder weêr.
Gy hebt my dit beloofd; die gunst is uitgesproken.
GENGIS.
Die gunst is in uw magt, Myn glori dient gewroken.
(765) ’k Zie myn bevel verächt, myn benden wederstaan;
In ’t kort, gy weet te wel hoe snood ik ben verraên.
’t Is weinig my een’ prins, door my geëischt, te ontstelen,
Myn volk te wederstaan in ’t doen van myn bevelen,
ô Neen! gy trad voorlang myn glori met den voet...
(770) Het is van heden niet dat ik my wreken moet.
Uw echtgenoot... die naam maakt reeds zyn straf rechtvaardig!
Wie is die sterveling by u zo achtenswaardig,
Dat gy hem, boven my, hebt met uw hand verëerd?
Wie is die muiteling, die my zo stout trotseert?
(775) Hy koom’.
IDAME.
                            Myn echtgenoot, beroemd door eedle zeden,
’t Elendig voorwerp van myn’ schrik en tederheden,
Heeft myn geluk bewerkt, en dient zyn’ God en land.
[p. 39]
GENGIS.
Hoe! hy?.. maar sints wanneer schonkt gy hem uwe hand?
IDAME.
Sints ’t noodlot, door welks gunst ge u heden ziet verheven.
(780) Tot ongeluk der aarde u heeft van hier verdreven.
GENGIS.
’k Versta u: sints den dag geteekend door myn smaad,
Sints ik my wreken moest op hen wier euveldaad
Dit land my haatlyk maakte... Ik zie myn’ vyand komen.


DERDE TOONEEL.

GENGIS, IDAME, XAMTI, OCTAR, OSMAN.
Wachten.

GENGIS.
Gy hebt, vermeetle slaaf! myn hoog bevel vernomen:
(785) Spreek, is uw’ keizers zoon gesteld in myne magt?
XAMTI.
Het is gedaan, mynheer; ik heb myn’ pligt volbragt.
GENGIS.
Gy weet ik straf ’t bedrog, en ’t muitend tegenspreken;
Gy weet dat niets myn zwaard ontgaat als ’t my moet wreken;
Dat zo ge uw’ keizers zoon ontrukt aan zynen val,
(790) Ik, spyt al uw bedrog, hem vinden kan, en zal.
Dat, na zyn dood, myn wraak zich tegen u zal wenden.
Maar ik geloof uw woord. Ontzielt, voor’t oog der benden,
Soldaten! daadlyk ’t kind dat deze slaaf u gaf.
[p. 40]
XAMTI.
Elendig vader! ach!
IDAME.
                                Blyf, beulenstoet! laat af.
(795) Ach! vorst, wilt ge op die wyze uw medelyden toonen?
Moet een verwinnend held zyne eer door woordbreuk hoonen?
GENGIS.
Moet ge op die schampre wyz’ my tergen door bedrog?
Dit gaat te verr’. Hoor toe, verkies myn goedheid noch;
Gy moet den waren prins terstond aan my ontdekken,
(800) Of ’t kind in myne magt zal ’t staal ten offer strekken.
IDAME.
Natuur, gy zegepraalt! zo gy ’t strafwaardig vind,
Tiran! dat in myn’ ramp natuur my gantsch verwint,
Zo dit u belgt, op nieuw mogt tot een’ hoon verstrekken,
Zo steeds uw wreede vuist met bloed zich móet bevlekken,
(805) Spaar, stootende in dit hart, dat siddert, yst en schreit,
Een’ held die me overtreft in edelmoedigheid.
Ja, myn doorluchte vorst, wiens sterven wy bewenen,
Myn vorst, die door uw komst van ’t aardryk is verdwenen,
Heeft my, en myn’ gemaal ’s ryks erfprins toevertrouwd,
(810) Dien elk, behalve gy, als ’t heiligst pand beschouwt.
Uw zege wierd genoeg verzeld van euveldaden;
Uw wreedheid heeft genoeg uw’ roem met schand’ beladen.
De vorst, zyn gemalin, vyf prinsen wreed ontzield,
Dit ryk door uw geweld op ’t jammerlykst vernield,
(815) Ontelbre onnoozelen door u gebragt om ’t leven...
Zo groot een schriktooneel moest u voldoening geven.
[p. 41]
Maar neen: één van uw volk vroeg heden, van myn hand,
’t Onschatbaarst rykskleinood, ’t my toevertrouwde pand,
Zo veler vorsten telg, de hoop van deze staten!
(820) By dien barbaarschen eisch, meer dan de dood te haten!
Heeft myn gemaal, door trouw onwrikbaar aangespoord,
Natuur doen zwygen, niets dan zynen pligt gehoord.
Hy leverde u zyn’ zoon. Natuur, hoe wreed beleedigd,
Heeft vruchtloos in zyn hart haar sprekend recht verdedigd;
(825) Hy smoorde op nieuw haar stem, zo streelende als vol pyn.
Zo wreed een offerhand’ moest u verholen zyn;
Ik had zyn strenge deugd met zwygen moeten loonen;
Maar ik, die moeder ben, kon my zo groot niet toonen.
Myn hart kan op zichzelv’ zo gruwzaam niet gebiên.
(830) Ik kon myn schuldloos kind den beul niet levren zien.
Myn wanhoop, veel te sterk, verradend’ myne smarte,
Toonde al te klaar de kracht van ’t moederlyke harte.
Zie hier een’ vader door een moeder zelf beticht:
Zyn misdaad jegens u spruit enkel uit zyn’ pligt;
(835) Hy is uwe achting waard’ omdat hy u verraadde,
En de onschuld van zyn’ zoon verwacht van u genade.
Straf niemant buiten my, die, op één’ tyd, verwoed,
Myn wederhelft verraad en myner vorsten bloed.
Tegen XAMTI.
Waard voorwerp van myn liefde, en tevens van myn vreezen!
(840) De moederlyke drift doet my zwakhartig wezen;
Maar weet dat Idame zich aan uw lot verbind...
Verschoon voor ’t minst myn zucht tot redding van uw kind.
[p. 42]
XAMTI.
’k Vergeef u alles; ja! ik heb van niets te klagen,
Nu ik myn’ erfprins zie van doodsgevaar ontslagen.
(845) Hy is in zekerheid.
GENGIS.
                                        Verrader! neen, in nood:
Vergoe uw wanbedryf, of wacht terstond de dood.
XAMTI.
Het is een wanbedryf barbaarsche wetten te eeren.
De stem der koningen, myne edele opperheeren,
Spreekt sterker uit het graf dan de uwe van den troon.
(850) Gy zyt myn koning niet, schoon meester van de kroon.
Ware ik uw onderdaan, ik zoude u trouw betoonen;
Ontziel my; maar myn trouw moet gy met achting loonen.
Ik offer u myn’ zoon. ’k schenk hem aan zyn’ tiran;
Verbeeld ge u dat dit hart voor my noch beven kan?
GENGIS.
(855) Men rukk’ hem weg.
IDAME.
                                          Ach! vorst!
GENGIS.
                                                            Men rukk’ hem uit myne oogen.
IDAME.
Uw haat treff’ my alleen, toon my geen mededoogen.
Tiran! wie dacht voorheen dat uw geweld myn’ zoon,
Myn’ keizer, zyn geslacht en myn’ gemaal zou doôn?
Word dan uw wreede ziel altyd barbaarsch bevonden?
[p. 43]
GENGIS.
(860) Ga heen, volg dien gemaal door ’t lot aan u verbonden.
Wat rechten hebt gy noch tot smooring van myn spyt?
En op wat recht durft gy my hoonen door verwyt?
IDAME.
Ik heb ons wee voorzien; myn hoop is gantsch vervlogen!
GENGIS.
Ga, zeg ik, Idame. Zo ooit het mededoogen
(865) Kon keeren in myn hart, daar ’t zo veel kwelling voed...
Gy weet hoe groot een smaad men eerst vergoeden moet.


VIERDE TOONEEL.

GENGIS, OCTAR.

GENGIS.
Hoe komt het dat ik zucht! Wat doet myn’ hart bezwyken?
Wat godheid sprak door haar? of deed haar bystand blyken?
Heeft dan bevalligheid of deugd, myn’ trots ter smaad,
(870) Een magt die myne magt noch verr’ te boven gaat?
Ik ducht myzelv’.
Tegen OCTAR, die een beweging maakt om hem te verlaten.
                              Ach! blyf. Ik kan myzelv’ naauw’ vinden,
Myn Octar! Tot dit uur kende ik geen ware vrinden;
Myn hart verlangt één’ vrind.
OCTAR.
                                              Dewyl ik spreeken móet,
Zo gy een’ vyand wilt versmooren in zyn bloed,
[p. 44]
(875) Zo ge een’ gehaten stam, die schaadlyk aan kan groeijen,
Tot weering van gevaar voor eeuwig uit wilt roeijen,
Verhaast den slag, myn vorst. Alleen de strengheid geeft
Een’ overwinnaar rust als hy ten rykstroon streeft.
Tref slechts gezwind en wis, en zonder u te ontroeren.
(880) De strengheid zy een beek die alles meê moet voeren,
In haren snellen loop: de tyd herstelt de rust;
’t Volk schikt in ’t eerst zich licht naar zyn’ verwinnaars lust;
Zyn eerst geleden ramp, wat ge u ook moogt vermeten,
Word licht vergeven, zelfs ’t gemeen zal dien vergeten;
(885) Maar als men drop by drop het bloed uit de adren tapt,
De wonden langsaam sluit, en telkens openkrabt,
Dan geeft men wanhoop kracht en moed om ’t all’ te tarten;
Men vormt in’t vreedsaamst volk dan eindlyk leeuwenharten,
Gevaarlyk naar de maat van zyne zucht tot vreê.
GENGIS, in gepeins.
(890) Hoe! ’t is dan die slavin! ’t is dan die Idame,
Verbonden door den echt aan hem die my durft hoonen!
OCTAR.
’k Beken ronduit, myn prins, dat niets haar kan verschoonen.
Gy moet haar haten, ja! De liefde, eertyds gevoed,
Is nu niets dan een vonk van een’ verflaauwden gloed:
(895) Haar trots, uw toorn’, de tyd, verdooven ras de vonken
Van’t vuur waarin voorheen uw boei wierd saamgeklonken.
Ze is zeker in uw oog slechts een doemwaarde vrouw,
Verächtlyke echtgenoote eens slaafs ontbloot van trouw.
GENGIS.
Hy zy gestraft: ik kan, ik wil hem niet verschoonen;
[p. 45]
(900) ’t Waar’ dwaasheid jegens hem my groot van ziel te toonen.
Ik spaar een’ snooden slaaf, my tergend’ door bedrog!
Een’ medeminnaar!.. ik!..
OCTAR.
                                          Maar waaröm leeft hy noch?
Uw wil is hier een wet, en gy blyft ongewroken!
GENGIS.
ô Hemel! is dit hart geheel van drift verstoken?
(905) Dat hart kent hier voor ’t eerst de kracht der tederheên!
Verwonnen door een schoone, ontwapend door geween,
Versmoorende al myn spyt, vol smart die niets kan baten...
Myn medeminnaar slaaf! bemind! my te zien haten!
Ik spaar hem wiens geluk myn hartewee vergroot,
(910) Ontzie een trotse vrouw in haren echtgenoot?
Ik ben bevreesd haar hart op ’t doodlykst te doen bloeden,
Door op een’ echtgenoot, myn gramschap waard’, te woeden!..
Myn vrind! bemin ik wel? Ben ik het wel die zucht?
Wat is de liefde toch? Is zy dan zo geducht?
OCTAR.
(915) Ik leerde alleen met u den vyand te doen buigen.
Myn rossen, pylen, boog en verdere oorlogstuigen,
Ziedaar ’t geen in myn hart de plaats der drift bekleed;
Het best gebruik daarvan is alles wat ik weet.
’k Weet weinig van het hart, en zyne grilligheden;
(920) ’k Weet slechts den weg ter zege, en ken myn landäarts zeden:
Een vrouw door ons verheerd blyft haar’ verwinnaars buit.
Uw zagt, uw vreemd gedrag, (verschoon me, ik spreek ronduit,)
[p. 46]
Strookt noch met uw belang, noch met uw fiere zinnen.
Wat gaat het u toch aan of één van uw slavinnen,
(925) Of liefst dat op dees plaats slechts één slavin te meer
Beschreid den last verwacht van u, haar’ opperheer?
GENGIS.
’k Weet beter dan myn volk de graad van myn vermogen:
Ik kan, ’k weet dit te wel, ’t hier all’ zien neêrgebogen;
Maar welk een naar geluk! hoe wreed! hoe vol van pyn!
(930) Bezitter van een hart dat zich niet schonk te zyn?
Nooit oog te zien dan een waarin men’t akligst vreezen,
By ’t wreed verwyt dat wy het treuren doen, kan lezen!
Niets dan slechts heer te zyn, (ô nare liefdegloed!)
Van een slavin die beeft, in wie men afschrik voed!
(935) Het woest gedierte is dan in onze zandwoestynen
Gelukkig inderdaad, daar wy gelukkig schynen:
De tyger ziet in ’t woud, als hy ’t beminde vleit,
Voor ’t minst zich weêr gestreeld met zuivre tederheid.
In ’t eind’, myn Idame verkreeg op myne zinnen
(940) Een magt waardoor ik my volstrekt voelde overwinnen.
Ik beefde toen myn hart zich dit te binnen bragt;
’t Ontstak myn toorn’; zy had veel onbepaalder magt
Op all’ wat my betreft, dan ik van ’s Hemels zegen
Op zo veel koningen roemruchtig heb verkregen.
(945) Ziedaar myn vrind! het geen, tot zelfs op dezen tyd,
Gelyk u klaarlyk bleek, my heeft vervuld met spyt.
Om meester van myzelv’, myn’ roem ter gunst, te blyven,
Wilde ik voor eeuwig haar uit mynen geest verdryven;
Myn eerzucht drukt me alleen de zucht tot grootheid in;
(950) Maar Idame verschynt, zy triomfeert, ’k bemin.


[p. 47]

VYFDE TOONEEL.

GENGIS, OCTAR, OSMAN.

GENGIS.
Wel! zal die vrouw in ’t eind’ myn’ eisch voldoening geven?
OSMAN.
Ze is eer gezind, myn vorst, met haar’ gemaal te sneven,
Dan de onöndekbre plaats te melden daar zich ’t kind,
Met recht door u geëischt, door hen beveiligd vind.
(955) Zy tarten stout de dood, als moedige eedgenooten.
De mandaryn houd haar in zynen arm besloten;
Hy hitst haar stoutheid aan, verdryft haar’ schroom voor straf;
Zy eischen dat de dood hen samenvoege in ’t graf.
Het volk weent aan hun zy’, het yst, en uit zyn klagten.
GENGIS.
(960) Wat zegt gy? Idame van my de dood verwachten!..
Ga, ga, stel haar gerust; vlieg, Osman! stil haar pyn;
Bezweer haar dat haar’ vorst haar dagen heilig zyn.
’k Zeg andermaal, vlieg heen!


ZESDE TOONEEL.

GENGIS, OCTAR.

OCTAR.
                                                Wat zult ge in ’t eind’ bevelen
Omtrent dat vorstlyk kind, dat ze u zo stout ontstelen?
[p. 48]
GENGIS.
(965) Niets.
OCTAR.
                    Gy gebood nochtans dat onze vlyt en trouw
Dat kind aan Idame met kracht ontrukken zou.
GENGIS.
Men wachte.
OCTAR.
                      Vorst? men kon...
GENGIS.
                                                  Hy kan my niet ontkomen.
OCTAR.
Misschien bedriegt zy u.
GENGIS.
                                        ’k Heb daarvoor niet te schroomen:
Haar hart kent geen bedrog.
OCTAR.
                                            Wilt gy dan ’t haatlyk bloed
(970) Der vorsten, u ter schaê, voor ’t wraakzwaard zien behoed?
Wilt ge een’ gevaarlyk’ prins die over is gebleven
Van koningen...
GENGIS.
                          Ik wil dat Idame zal leven.
Beveel al ’t ovrig’. Ga, en zoek haar... Octar! neen:
Zorg dat zich Xamti schikk’ naar myne zinlykheên.
(975) ’t Is weinig ’t bloed eens kinds van zyne hand te vragen,
Een grooter offerhand’ word straks hem voorgeslagen.
[p. 49]
OCTAR.
Aan hem?
GENGIS.
                  Ontwijfelbaar.
OCTAR.
                                        Wat hoopt gy?
GENGIS.
                                                                Kan ’t geschiên,
Groothartige Idame door my vermurwd te zien;
Haar teêr te minnen, haar te zien, en haar te spreken;
(980) Van haar bemind te zyn, of my op haar te wreken.
Haar grootsch te loonen voor haar liefde, of haren haat
Te straffen, als een nieuwe en uitgezochte smaad.
Ik open u myn hart: gy ziet zyn versche wonden.
Ga, Octar, ga straks ’t hart van haar’ gemaal doorgronden.
(985) Myns ondanks, door veel stryds geslingerd ginds en weêr...
Ik sidder, en weet zelf niet recht wat ik begeer.

Einde des derden bedryfs.

Continue
[p. 50]

VIERDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

GENGIS, Tartaarsche Krygslieden.
Zo zal dan vryheid, vrede en een gelukkig leven,
Het loon van al myn zorg, voor eeuwig my begeven!
Ik word dan door myzelv’ myzelven wreed ontrukt!
(990) Ik voel deez’ dag voor ’t eerst hoe droevig ’t heerschen drukt.
Ik zocht hier Idame, en vind hier oorlogslieden
Wier deugd slechts woestheid is, wier oog ik wensch te ontvlieden.
Tegen zyn gevolg.
Gaat, haast u naar den muur. De stoute Coreaan
Tracht vruchtloos onverhoeds ons volk ter neêr te slaan.
(995) Hy riep des keizers Wees, berucht door zyne elenden,
Tot Chinaas koning uit, aan ’t hoofd der oorlogsbenden;
Maar ’k zal hem tegentreên, zyn legermagt ter schand’,
Met ’s prinsen hoofd beklemd in myn zeeghafte hand.
Voor ’t laatst, ’k wil Xamties trots, dit uur noch, zien bezweken.
(1000) Ik heb te lang gemard met me op dat kind te wreken.
Vertrekt.
De Krygslieden vertrekken, waarna hy vervolgt.
              De wreede drift daar ’t lot me aan overlaat
Belemmert my te veel in ’t waken voor den staat.
’t Bestier myns strydbaar volks, ’t verwonnen volk te fnuiken,
’t Gevaar te ontgaan, de list eens eedgespans te ontduiken...
(1005) Ach! wat drukt alles zwaar op myn gefolterd hart!
Ik kende als slecht soldaat onëindig minder smart.


[p. 51]

TWEEDE TOONEEL.

GENGIS, OCTAR.

GENGIS.
Wel, zal die stoute slaaf voldoen aan myn verwachting?
OCTAR.
’t Gevaar en uw bevel beschouwt hy met verächting.
Ik bloosde, daar myn hart in fellen toorne ontstak,
(1010) Toen ik uit uwen naam dien lagen vyand sprak,
Dien gy verdelgen moest, ter straf van ’t eerloost poogen,
Hy ziet het foltertuig met onverschillige oogen,
En noemt niets dan den naam van recht, van pligt en eed,
Daar hy ’s verwinnaars recht verwaand met voeten treed.
(1015) ’t Is schier alsöf hy hier, ten rechterstoel verheven,
Als opperrechter, ons, uw volk, de wet mag geven,
Straf hem, die u in ons zo trots voor ’t voorhoofd stoot;
Straf zyn bedrieglyke en weêrspannige echtgenoot’;
Verneêr u langer niet door haar ten slaaf te strekken;
(1020) Laat dat doemwaardig paar uw oog niet tot zich trekken.
’t Braveert u, daar’t al de aard’ verheerd ziet door uw kling.
GENGIS, uit een diep gepeins bekomende.
Neen, ik bekom noch niet van myn verwondering.
Wie zyn die schepsels toch, voor myn geluk bezweken?
Wat is die zedenleer die wy in onze streken
(1025) Niet kennen? ja waarvan geen onzer denkbeeld heeft!
De een durft my, om een’ vorst dien hy heeft overleefd,
Natuur verkrachtend’, vry van morringen en beven,
Zyn’ zoon, zyn eenig kind! ter slagting overgeven;
[p. 52]
En de andre bied elk uur vóór haar’ gemaal haar bloed;
(1030) Niets doet hen siddren, niets vernedert hunnen moed!
Wat zeg ik? Chinaas volk, oplettend gaê geslagen,
Ontwringt, schoon myn geweld hen doet myn kluisters dragen,
Myn hart verwondering, waarvoor myn fierheid zwicht.
’k Zie hoe hun wetenschap de waereld heeft verlicht;
(1035) ’k Beschouw een talryk volk, beroemd door schrandre vinding,
Door kunst, door oudheid en door moedige onderwinding
Der vorsten, aangewend ten nut der oude wet;
De wysheid heeft hunn’ troon sints eeuwen vastgezet.
Gelukkig door zichzelv’, geleid door ’t licht der reden,
(1040) Bestierend’ zonder staal, en heerschend’ door hun zeden,
Verdient dit zeldsaam volk meer dan verwondering.
Maar, Octar! zeg wat gift ons volk van ’t lot ontfing:
Geweld! waardoor zo veel beroemde steden vielen;
De stryd is onze kunst, ons werk is woest vernielen.
(1045) Wat baat uw’ opperheer zo veler vorsten val?
Wat vruchten schenken my de tranen van ’t heeläl?
Myn oorlogswagen druipt van ’t bloed dat wy vergieten.
Licht is ’er eedler roem dan die dien wy genieten.
’k Beny ’s verwonlings deugd, hoe vreemd het u ook schyn’;
(1050) Ja, de overwinnaar wenscht zyn’ slaaf gelyk te zyn.
OCTAR.
Is ’t mooglyk dat u de aart dier bloodäarts immer streelde?
Wat zyn de kunsten toch dan dochters van de weelde?
Ontrukten zy dit volk aan dood en slaverny?
Neen, dat de zwakke alöm den sterken dienstbaar zy.
(1055) Dit wil het lot. De moed en arbeid ziet men loonen
Langs ’t aardryk. Maar, mynheer! gy laat u strafloos hoonen?
[p. 53]
Gy, gy! verzaakt uzelv’? Gy ligt, uw’ trots ter spyt,
Uzelv’ aan banden, ons onkundig tot deez’ tyd!
Gy zyt het dien wy zien den grond tot klagten geven
(1060) Aan hen wier dapperheid u heeft zo hoog verheven?
Die brave zuilen van uw gloriryk bestaan...
Zy zullen dan, door liefde, uw’ roem te niet zien gaan!
Dat veröntwaardigd volk bloost, daar ze uw zwakheid hooren;
Ach! dat hun kreet, myn prins! door my u koom ter ooren.
(1065) Ik spreek u uit hunn’ naam, en tevens dien des staats.
Verschoon een’ Tarter, en den yver eens soldaats,
Vergrysd in ’t wapentuig, in uwen dienst gedragen,
Wien de ydle grilligheên der liefde op ’t hoogst mishagen,
En die de glorie toont aan uw bedwelmd gezigt.
GENGIS.
(1070) Roep Idame.
OCTAR.
                                Gy wilt...
GENGIS.
                                                Gehoorzaam, volg uw’ pligt.
Uw yver tergt myn’ geest; bedwing dat stoute spreken.
Dat my myn volk ontzie, zelfs tot in myn gebreken.


DERDE TOONEEL.

GENGIS.
Ik kan dan in het eind’ myn lot niet wederstaan!
Na een weinig peinzens.
Zy wierd my toegeschikt, ik twyfel daar niet aan.
[p. 54]
(1075) Wat deed ik noch als vorst? Myn rust is onbestendig,
Ik maakte elendigen, en ik ben zelf elendig!
Ik, die zo veel verrichte, (is dit verwinnaars loon?)
Ik ben myzelv’ een last, en kwyn op dezen troon;
En heeft één uit den hoop aan myn belang verbonden,
(1080) Hoe edel in’t gevecht, hoe grootsch bedekt met wonden,
Myn zinnen leidende, ooit de pynelyke smart
Verlichten kunnen die zo wreed my drukt op ’t hart?
Is dan myn hart voldaan door zo veel eerbehaling?
Neen, alles walgt het thans; ’t eischt zich ten troost een dwaling!
(1085) Ik won dan kroon by kroon, ik ben langs de aard’ gevreesd,
En in dien gloriestand streelt niet één vrind myn’ geest.
Des woesten Octars raad heeft my gewalgd. Wat helden
Verzellen me in dit hof? meest monsters, in de velden
Der slagting opgevoed; meest moorders, afgerecht
(1090) Op landverwoesting, moord en brand; in ’t kort gezegd,
Alleen ten kryg gevormd, niet om aan ’t hof te leven,
Niet om vermaak aan ’t hart vermoeid door zorg te geven,
Altoos niet in den staat waarin ik heden ben;
’k Zie hen met afkeer aan, sints ik de liefde ken.
(1095) Dat ze aan myn zyde grootsch verwinnen, of bezwyken;
Maar dat ze om myn bedryf geen morringen doen blyken.
    Waar blyft toch Idame? ô Pynlyk oogenblik!...
Zy komt.


[p. 55]

VIERDE TOONEEL.

GENGIS, IDAME.

IDAME.
                                Gy zoekt op nieuw dan voordeel in myn’ schrik?
Ach! vorst, verschoon, ontzie eene echtgenoote, een moeder.
(1100) Gy maakt elk oogenblik haar hartewee verwoeder,
En bloost gy niet?
GENGIS.
                                Gy kunt uw hart van schrik ontslaan:
Uw echtgenoot kan ons voldoen, en straf ontgaan.
Ik stuitte alree’ die straf, de vrucht van myn verwoedheid.
Ik voel voor u alleen voor ’t eerst een’ trek van goedheid.
(1105) ’t Is mooglyk ’t wys bestier der groote Hemelmagt
Dat myn geluk op nieuw my voor uwe oogen bragt;
Licht vormde u ’t lot om eens uw’ meester te overheeren,
Een’ overwinnaars toorne in gunst te doen verkeeren,
En om myn’ harden aart, het merk van elk’ Tartaar,
(1110) Te leenigen. Gy hoort me, en vat myn meening klaar:
Ik heersch; en gy, gy kunt op nieuw op my bekomen
Een magt waaröp ge uzelve alle aanspraak hebt benomen.
De echtscheiding, in één woord, weêrspreekt myn wetten niet;
En hy die de aard’ verwon buigt onder uw gebied:
(1115) Schoon gy hem haatte, een troon heeft schoonheên in onze oogen;
Een’ konings diadeem kan tranen op doen droogen...
’t Belang van dezen staat, en van uw burgery
Dringt tot ons echtverbond uzelf zo sterk als my.
[p. 56]
Die taal verwondert u, en ’t is niet zonder reden;
(1120) Die zo veel koningen verwon, en heeft vertreden,
Schynt op der troonen puin, en ’t puin van dezen wal,
Gantsch niet geschikt dat hy aan uwe voeten vall’;
Maar denk, men heeft welëer u wreed aan my onttogen:
Myn medeminnaar, u onwaard’, heeft u bedrogen,
(1125) U, waard’ den held die de aard’ zyn wet doet ondergaan!..
Kom, thans bied Temugyn u twintig scepters aan.
Gy slaat uwe oogen neêr! en ik kan op uw wezen,
Noch in ’t verwilderd oog, ’t ontworpen antwoord lezen!
Stel myne magt en trots ter zy’; wik uw belang;
(1130) Spreek vry; ontsla uw hart van pynlyk zelfbedwang.
IDAME.
’t Verändren van al ’t aardsch’, my stortende in gepeinzen,
Wekt myn verwondring op, ik kan ’t u niet onveinzen.
Ik zal, indien ik kan, myn’ geest herstellen; en
Gy zult verwonderd zyn, veel sterker dan ik ben,
(1135) Wanneer gy, naar uw’ wil, myn antwoord klaar zult hooren,
Gy hebt, naar ik bespeur, het denkbeeld niet verloren
Van uw’ voorgaanden staat, toen u de Hemelmagt
De grootheid hield bedekt door haar u toegedacht.
De naam van Temugyn verschrikte volk en landen;
(1140) Maar de aard’was toen, mynheer, niet wetloos in uw handen;
Uw hand was onbevlekt, gy achtte my die waard’;
Weet, ware ik vry geweest, dat ik die had aanvaard.
GENGIS.
Wat hoor ik! Hemel! hoe! myn hand zoude u behagen!..
[p. 57]
IDAME.
Ik zeg, dat op dien tyd uw hand, my opgedragen,
(1145) Niet afgewezen waar’, had toenmaals myn geslacht,
De wyze stam, myn vorst! die my heeft voortgebragt,
De aanvaarding niet gewraakt, als strydig met myn pligten.
Gy weet dat we in ons land voor de oudren willig zwichten:
Zy zyn voor ons het beeld der Godheid op deze aard’;
(1150) We eerbiedigen hunn’ wil zelfs als wy zyn bejaard.
Dit wreed verwoeste ryk, het onvergangklyk’ waardig,
Wierd opeen wet gegrond beschouwd als hoogst rechtvaardig;
Zy bragt gebruiken voort, en ’t volk gaf straks gehoor.
Die wet schreef ouderliefde aan ons als Godsdienst voor;
(1155) De eer, huwlykspligten,’t recht, ’t hoog achten onzer eeden,
Dit hield ons volk in stand: indien ’t moet zyn vertreden,
Zo ’t bukken moet voor uw gelukkige euveldaên,
Den geest die ons bezielt kunt gy nooit doen vergaan.
Die zucht tot ons gebruik, die eerbied voor ’s lands wetten,
(1160) Die ’t ryk eerst heeft gevest, en nooit zich om laat zetten,
Is onverdelgbaar, vorst! ’t En zy uw zwaard verwoed
Den laatsten van dit volk doe smooren in zyn bloed.
Uw noodlot is verkeerd; maar ’t myn’ kan nooit verkeeren.
GENGIS.
Gy had myn hand aanvaard!
IDAME.
                                            Dit moet u klaarlyk leeren,
(1165) Dat dit een reden is die meer u dringt dat gy
Nooit dan een weigring moet verwachten van myn zy’.
[p. 58]
Myn echt, door oudren last, dien wy voor heilig houden,
(Gy weet reeds dat we altyd als Godlyk hen beschouwden,)
Myn echt is ’t edel werk van ’s hoogen Hemels hand.
(1170) Myn echtgenoot, mynheer, is my een heilig pand;
’k Zeg meer, verneem dat ik altyd hem teêr beminde,
In hem meer dan in u, in troon en grootheid vinde,
En eeuwig vast zal staan op ’t recht des huwlyksbands.
Verschoon myn stoutheid niet, maar acht de wet myns lands.
(1175) Denk geenszins dat myn hart een glori wil behalen
Met door myn’ trots op u zo grootsch te zegepralen,
Of dat het, hoogst verwaand, eene eer in ’t weigren stelt
Van ’t aanbod van een’ vorst, een’ triomferend’ held;
Die weigring kost my niets: ik doe niets dan myn pligten.
(1180) ’t Verdient geen loon dat wy ’t bevel der deugd verrichten;
Dit ’s ieders pligt. Ga heen, bied andre vrouwen aan
All’ ’t geen gy goed vond my zo ernstig voor te staan;
Verlaat, met eedlen moed, my, die dit kan verächten.
En daar steeds Idame u nadren moet met klagten
(1185) En smeeken, sta my toe dat nooit myn echtgenoot
Verneem’ wat giften gy dit oogenblik my bood:
De hoon, dat gy ooit dacht dat ik uw’ wensch zou hooren,
Zou meer hem grieven dan myn deugd hem zou bekoren.
GENGIS.
Hy weet myn oogmerk reeds, daar hy in stemmen zal,
(1190) ’t En zy hyzelf begeer’ dat hy door ’t wraakzwaard vall’.
IDAME.
Hy stemt voorzeker nooit in ’t geen ge ons op wilt dringen:
En zo de felste smart der wreedste folteringen
[p. 59]
Al eens één oogenblik zyne eedle heldenziel
Deed wanklen, zo haar ééns een zwakheid overviel,
(1195) Myn pligt, myn trouw, mynheer! zou u van hoop versteken,
Naardien ikzelf zyn’ moed te sterker aan zou kweeken.
Zyn wanklend hart zoude ik versterken door myn trouw,
Verëerend’ dus een’ echt dien hy ontëeren zou.
GENGIS.
Is ’t mooglyk! Gy van trouw zo groot een blyk te geven
(1200) Voor hem, die tegen u zo gruwzaam heeft misdreven!
Die, op de ontmenschste wyz’, natuur zelfs wederstreeft!
U uwen zoon ontrukt, en my ter slagting geeft!
IDAME.
Hy had één deugd, (die taal maak’ vry uw’ haat verwoeder,)
Hy dacht als held, mynheer, ik handelde als een moeder.
(1205) En ware ik laf genoeg tot een’ onëedlen haat,
Ik acht myzelf te veel tot stemming van verraad.
GENGIS.
Gy zyt verwondring waard’, ondanks uw grievend hoonen;
’k Aanbid met spyt den moed dien gy zo stout durft toonen.
Ik min u waarlyk meer als gy my durft weêrstaan!
(1210) Gy overheerscht myn hart, en hitst het op u aan.
Maar vrees me; en denk, ondanks de zwakheid myner zinnen,
Dat myne woede licht myn liefde kan verwinnen.
IDAME.
’k Weet dat hier alles beeft, of straks word omgebragt...
Noch leeft ’s lands wet, die ik meer dan uw wetten acht.
GENGIS.
(1215) Uw wet! zy is niet meer: durft gy, om my te kwellen,
[p. 60]
Uw doode wet myn lot hardnekkig tegenstellen?
Hier is geen andre wet dan die myns wils, die van
Een’ overwinnaar, Scyth, monarch en oorlogsman.
De wetten van uw land zyn bronnen myner plagen.
(1220) Ja, toen we, in staat gelyk, mevrouw! in vroeger dagen,
Een’ wederzydschen trek bespeurden voor elkaêr,
(Ondanks uw strenge taal, bemerk ik dit te klaar,)
Toen alles ons veréénde, is’ uit uw booze wetten,
Waardoor uwe oudren toen zich tegen my verzetten,
(1225) Myne onëer, en uw echt, die hatelyke band,
Gesproten, en all’ ’t geen zich tegen ons noch kant.
Ik doe uw wet te niet; ik spreek! Genoeg! Volg ’t voorbeeld
Der aard’; gehoorzaam: de aarde is tot myn juk veroordeeld.
Weet dat uw volksgebruik, uw wetten, die gy roemt,
(1230) Ja wat myn’ wil weêrspreekt, als misdaad word gedoemd.
Ik heb dit oogenblik myn volk myn’ wil doen hooren:
De onwaardige echtgenoot welëer door u verkoren,
Op last van uw geslacht, myn’ gloed ter spyt en schand’,
Stell’ heden ’s keizers spruit en u aan my ter hand.
(1235) Hun hoofd zy borg dat ge u myn’ wil niet zult onttrekken;
Bedenk dit, en hoe verr’ myn wraak zich uit kan strekken:
Ja, denk tot welk een’ prys gy ’t grimmig hart verwint
Eens meesters die u minde, en bloost dat hy nóch mint.
Hy vertrekt, terwyl ASSELI van de andre zyde verschynt.


[p. 61]

VYFDE TOONEEL.

IDAME, ASSELI.

IDAME.
ô Laatst, ô zuiver bloed van vorsten zo verheven!
(1240) ô Waarde wederhelft! ikzelf moet u doen sneven,
Of leven zelf in schande!.. ô Dierbare echtgenoot!
Ik moet, meestres uws lots! u doemen tot de dood!
ASSELI.
Bedien u liefst op nieuw van ’s dwinglands liefdevonken,
Van ’t recht de deugd en ’t schoon door ’s Hemels gunst geschonken,
(1245) Van de eedle redenwet, waarvoor dees held, hoe woest,
Toen haar uw oog versterkte, op ’t zagtste buigen moest.
Door u geleerd zyn’ toorne in boei te zien geslagen...
Ach! wat vermoogt gy niet, dewyl gy kunt behagen?
IDAME.
Dit is een ramp te meer in dezen droeven stand.
ASSELI.
(1250) Alleen gy kunt den ramp verlichten in dit land.
De Hemel wil in ’t juk, waardoor we ons voelen kwellen,
Door u een perk aan ’t woên van ’s aardryks dwingland stellen.
Uw oog ontrukte straks zyn’ fel getergden moed
Die woestheid die met recht al ’t menschdom siddren doet.
(1255) Moest hy, en kon hy niet, als vorst en overwinnaar,
Uw’ echtgenoot verslaan, beschouwd als medeminnaar?
En nochtans Xamti leeft, ondanks zyn fier gedrag,
Daar hy zyn gade noch zich niet ontrukken* zag;
[p. 62]
Gy word ontzien in hem: die alles heeft verslagen,
(1260) Vreest, op des aardryks puin, dat hy u zal mishagen.
In ’t eind’, bedenk, mevrouw! dat in dees zelfde stad
Uw schoonheid ’t eerst zyn hart op ’t sterkst heeft aangevat.
Zyn gloed was wettig, rein, en, zo gy hem gestadig...
IDAME.
Hou op: hy is ’t niet meer; ’t herdenken is misdadig.


ZESDE TOONEEL.

XAMTI, IDAME, ASSELI.

IDAME.
(1265) Ach! in myn wanhoop, en uw rampen, nooit te ontvliên,...
Ben ik uw gade noch? Kunt gy my wederzien?
XAMTI.
Ik moet: ’t is ’t wreed bevel door ’s lands tiran gegeven.
Hy spaart me uit toorn’ dit uur, het uiterst van myn leven.
IDAME.
Gy weet reeds tot wat prys de onmenschte dwingeland
(1270) Uw leven, en ’s lands Wees, gesteld heeft in myn hand?
XAMTI.
Spreek niet van my; laat ons ’t besef des ramps zelfs smooren.
Eén onderdaan is niets daar alles gaat verloren:
Moet hy niet toch vergaan? Myne Idame! bedaar!
Denk dat myn pligt verëischt dat ik myn’ keizer spaar’.
(1275) Wy zyn ’t hem all’ verpligt, zelfs de offring van ons leven,
Ja ’t bloed eens zoons, voor hem ons door natuur gegeven;
Maar de eer is de eigendom dien elk van ’t lot genoot.
[p. 63]
Intusschen wacht de Wees niets anders dan de dood.
Myn tedre zorg houd hem in ’t heimlyk opgesloten
(1280) In ’t graf der koningen waaruit hy is gesproten,
In ’t duister grafgewelf der vorsten van zyn bloed,
Daar ieder aan hun schim noch jaarlyks hulde doet.
De dood zal noch deez’ dag, wanneer wy langer dralen,
Hem voegen by zyn’ stam, en wreed zyn lot bepalen.
(1285) Coreaas dappre prins zal dus zich zien beroofd
Van ’s lands geliefdsten schat, hem door myn trouw beloofd.
Myn Etan, die met zorg den prins voor my bewaakte,
Myn Etan, die my hielp, en nooit zyn’ pligt verzaakte,
Ziet zich met my geboeid: dus zyt ge, in ’t gantsch heeläl,
(1290) De toeverlaat des Wees in zyn’ gedreigden val.
Red met hem, ’t staat aan u, ’k heb steeds u groot bevonden.
Uw’ zoon, en glori, aan myne eer op ’t naauwst verbonden.
IDAME.
Wat moet ik doen? Wat wilt ge? ik ben terstond gereed.
Spreek, zeg wat gy begeert.
XAMTI.
                                            Dat gy my grootsch vergeet,
(1295) Dat gy voor ’t vaderland, daarvoor alleen, zult leven,
Dat ge alles voor zyn heil ter offerhand’ zult geven.
Myn dood, de breuk van uwe en myn verbindtenis,
Te aanschouwen, is een lot dat u beschoren is.
Ziedaar den laatsten slag dien ’t lot ons kan doen vreezen!
(1300) Al de eer van een’ gemaal in ’t graf getrouw te wezen
Weegt de edele eer niet op om in den tegenspoed
Uw trouw voor land en volk te teeknen met uw bloed,
[p. 64]
Indien ’t moest zyn. Myn trouw... verg my niet dien te krenken!
Ik schonk myn vorst myn zoon; ik zal hem meerder schenken:
(1305) Kom, kluister, door myn dood in vryheid, dien Tartaar,
En smoor op mynen romp de wraak van dien barbaar.
Ik vreesde nooit de dood, maar thans doet zy my beven,
Nu ze u der roovren hoofd ter offerhand’ zal geven.
Maar’t schandlyk offer word, daar ’t wreed myn wee vergroot,
(1310) Gelouterd door myn’ pligt, geboet door myne dood.
’t Is noodig voor den staat; maar ’t is afgryslyk tevens.
Wees moeder van uw’vorst, in ’t uiterste uur zyns levens.
Heersch, dat uw keizer leev’, dat uw gemaal verga;
Heersch, zeg ik, tot dien prys. Ja, ’k wil het.
Hy tracht haar te ontvlieden.
IDAME, hem wederhoudende.
                                                                        Xamti, sta!
(1315) Barbaar! spreek, kent ge my? En durft gy schaamtloos hopen
Dat ik voor myne schande en voor uw bloed zou koopen
Een’ hatelyken rang, die my word aangeboôn
Door ’t hoofd der rooveren van onzer vorsten troon?
En door uw’ moordenaar? Wat eisch was ooit verwoeder!
(1320) Gy acht uw gade dan min echtgenoot’ dan moeder!
Gy dwaalt, ô wreede! en hebt, onbuigsaam jegens my,
Door al te strenge deugd, en dus tot tiranny
Vervoerd, op éénen dag twee euveldaên bedreven,
Die beiden tevens liefde en menschlykheid doen beven.
(1325) Wreedäartig jegens hem van wien gy vader zyt,
Noch wreeder jegens my, hebt gy, op éénen tyd,
Dat ik u teêr bemin, en wie ik ben, vergeten.
Maar ken uwe echtgenoote: een edeler vermeten
[p. 65]
Dan ’t geen de wanhoop u my zinloos voor doet slaan,
(1330) Toont ons naar ’t aklig graf een’ weg ter glori aan.
De dwingland vest’ op my, uit liefde, of uit verächting,
Geen achterdochtig oog; en in dit oord, daar slagting
En dolle roovery het all’ elendig maakt,
Zyn noch myn handen vry, myn schreden onbewaakt.
(1335) Niet verr’ van ’t heilig graf van Chinaas opperheeren,
Waarin der vorsten Wees, (dien wy met recht waardeeren,
Als ’t kostlyk overschot van onzer keizren bloed,)
Door uwe zorg tot noch voor Gengis blyft behoed,
Zal straks de Coreaan zyn’ oorlogsstander planten.
(1340) Ik ken den weg naar ’t graf van zyn verscheiden kanten:
Ik vlieg met spoed daar heen, en laaf den jongen vorst
Met voedsel voor myn’ zoon vergaderd in de borst;
Waarna ik hem terstond zal leevren in de handen
Der helden aangerukt ter wraak van deze landen,
(1345) Gelyk een dier geschenk van een’ verdelgend’ god,
Die voor hen stryden zal ten val van ’t rooversrot.
Wy sneuvlen zo ’t mislukt, ik weet het; maar met luister!
En, Xamti! onze naam blyft zeker niet in ’t duister:
Die naam, noch schaars bekend, zy eerlang hoog geëerd.
(1350) Nu, oordeel of myn hart uw lessen dier waardeert.
XAMTI.
Gy, Hemel! gaaft dien raad! help haar, opdat we u loven.
Uw deugd, myne Idame! gaat verr’ myn deugd te boven.
Gy zyt van ’s Hemels gunst alleen de glori waard’,
Dat gy uw’ keizer red, en grootsch uw volken spaart.

Einde des vierden bedryfs.

Continue
[p. 66]

VYFDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

IDAME, ASSELI.

ASSELI.
(1355) Weêrstond den dwingland niets? moest ge alles dan zien vlugten?
Moest gy in Gengis boei sints gistren tweemaal zuchten?
Ach! waarom ’t woedend hoofd der woestäarts wederstreeft,
Daar hy op ’t volk van ’t Oost’ zo groot een voordeel heeft?
Wat kan een vrouw, een kind en krygsliên die straks zwichten...
(1360) Wat deed ge?
IDAME.
                                Ik heb verricht het gene ik moest verrichten,
’k Heb, siddrend’ voor myn’ zoon, byna beroofd van kracht,
Myn’ prins in mynen arm den Coreaan gebragt.
Dat pand ontstak elks moed: men nadert in geleden,
Maar Gengis rukt straks aan, de dood verzelt zyn schreden,
(1365) En ’t woest geslacht van ’t Noord’,welks hart van bloeddorst brand,
Werpt my op nieuw in myn’ noch naauw’ ontkomen band.
Het is gedaan.
ASSELI.
                        De Wees, die alles heeft verloren,
Is dan op nieuw hier slaaf? en sterft noch naauw’geboren?
Ja word gewis gevolgd door uwen echtgenoot.
[p. 67]
IDAME.
(1370) En een en ander wacht elk oogenblik de dood.
Zo wy den Tarter noch zyn’ bloeddorst zien bedwingen,
’t Is wyl zyn wraak zich spitst op nieuwe folteringen.
Myn zoon, myn dierbre zoon! word licht met hen geslagt!
’k Wierd voor den woesten held die ons verwon gebragt;
(1375) Hy, die van bloed noch droop toen hy my heeft ontboden,
Zocht voordeel in myn’ angst, of my door schrik te dooden.
’t Herinren zyns gelaats verwekt myn hart nóch schrik!
Zyn vuist, met bloed bemorst, dreigt in één oogenblik
Wel twintigmaal den Wees, en ’t wicht uit my geboren,
(1380) ’k Eisch, sidderend’, de dood het kindrenpaar beschoren;
’k Vlieg tusschen hen en ’t staal, ’k val myn’ tiran te voet,
Zyn vuist stoot my ter aard’, met woesten overmoed.
Hy wend zyne oogen af, de toorn’ verheert zyn zinnen;
Nu treed hy peinzende uit, dan treed hy woedend binnen,
(1385) En schreeuwt den zynen toe, wraak eischend’ voor zyn smaad,
Daar hy door nieuw bevel die kreet straks tegengaat.
Zyn volk, dat steeds een’ kring hield om ons heen geslagen,
Scheen met hun oog den last tot myne dood te vragen.
ASSELI.
Waant gy dat hy een’ last, zo schriklyk! geven zal?
(1390) Hy haat uw’ echtgenoot, en brengt hem niet ten val;
Het Weeskind van dit ryk word noch gespaard in’t leven;
Smeek Gengis slechts genade, en alles is vergeven.
IDAME.
Neen, neen, zyn woeste liefde is gantsch in haat verkeerd.
[p. 68]
Hy heeft myn’ hoon vergroot, my schandlyk laag verneêrd,
(1395) Myn tranen wreed bespot, en my zyn’ haat gezworen.
ASSELI.
En gy, gy wanhoopt noch dien haat te kunnen smooren!
Zelfs brullende eert die leeuw zyn boei, en uw gebied:
Hy sprak min’ van zyn’ haat, beminde hy u niet.
IDAME.
Dat hy my minne of haat’, ’t is tyd de hoop op ’t leven,
(1400) Dat ik niet zonder schrik kan rekken, op te geven.
ASSELI.
Ach! wat besluit gy dan?
IDAME.
                                        Als ’s Hemels grimmigheid
De maat der rampen vult de menschen opgeleid,
Versterkt des Hemels gunst hen dikwyls in hun smarten,
En schenkt hun ziel een’ moed geschikt om ’t wee te tarten.
(1405) Ten minste word dit hart, gedrukt door alle elend’,
Een nieuwe kracht gewaar die ’t nimmer heeft gekend.
Vrindin! ik vrees niet meer dat hoofd der dwingelanden:
’k Hang van myzelf thans af, myn lot is in myn handen.
ASSELI.
Maar’t voorwerp van uw vrees en tederheid, uw kind...
IDAME.
(1410) Die taal herroept in ’t hart die zwakheid die ’t verslind!
Afgryslyke offerhande! Ontzag ik doodsgevaren,
Om ’t ongelukkig hoofd myns tedren zoons te sparen?...
Maar ik verbeeld my niet dat Gengis, op den troon,
Omringd van koningen, verslaafd aan zyn geboôn,
[p. 69]
(1415) Een burgerlyke spruit, vermengd met onze benden
Van slaven, zoeken zal, en schandlyk grafwaarts zenden.
Zyn wraak strekt nooit zich uit tot een onnoozel kind,
Welks moeder hy, helaas! voordezen heeft bemind.
Licht zal hy in den zoon het beeld der moeder sparen;
(1420) Licht zal zyn dolle spyt na mynen val bedaren.
Die hoop is ’t die voor ’t minst myn droeve ziel noch streelt.
Die aangename droom, dien ik me als waar verbeeld,
Veröorzaakt dat ik ’t uur der dood min smartlyk vinde.
Neen, nooit haat hy myn asch, nadat hy my beminde.
(1425) Zyn wraak houd zich voldaan met myn geleden wee;
Die wraak blyft van myn graf, en zoon...
Op het zien van OCTAR, tracht zy hem te ontwyken.


TWEEDE TOONEEL.

IDAME, OCTAR, ASSELI, Tartaren.

OCTAR.
                                                                Blyf, Idame.
Verwacht uw’ keizer hier, aan ’t oog van ’t hof ontweken.
Gehoorzaam zyn bevel: hy wil u heimlyk spreken.
Tegen zyn Volk.
Bewaakt de kindren wel; slaat hier den ingang gaê.
(1430) Weert de in- en uittrede, of ducht ’s keizers ongenaê.
Tegen ASSELI.
Vertrek.
IDAME.
              Uw vorst verschynt op nieuw dan voor myne oogen?
[p. 70]
Hy wil my zien? Weläan! ik zwicht voor zyn vermogen;
Het moet dus zyn, mynheer! Ik ly’ dan met geduld.
Maar eer me uw’ meesters oog op nieuw met schrik vervult,
(1435) Zou ’t veel verlichting zyn voor myne ondraagbre pynen,
Zo myn gemaal een wyl mogt voor myn oog verschynen.
Licht dat ’s verwinnaars hart, tot rust gebragt, na ’t woên,
Twee ongelukkigen in ’t einde ééns recht zal doen.
’k Vrees dat ik zonder vrucht uw hardheid zal bevechten.
(1440) De zege heeft by u onmenschelyke rechten,
Maar mededoogendheid met onverdiende elend’,
Is dit een deugd, mynheer, uw volken onbekend?
En kan uw voorspraak niet voor ’t minst myn lot verzagten?
OCTAR.
Als ’t vonnis is geveld heeft voorspraak straf te wachten.
(1445) Uwe oude koningen, die onder hun gebied
De wet verzagtten, zyn, met hunne wet, tot niet.
Verändering van tyd, verändering van zeden!...
De wapens heerschen hier. Wy kennen noch gebeden,
Noch tranen. Men beveelt: ’t buigt all’ zich siddrend’ neêr.
(1450) Blyf, en verwacht den last van ’s aardryks opperheer.


DERDE TOONEEL.

IDAME.
God der elendigen! Die my op ’t wreedst ziet hoonen,
Versterk in ’t hoogst des noods den moed dien ik moet toonen.
Stort van uw’ troon dit hart, ter prooi der foltering,
De deugd in des gemaals dien ik van u ontfing.


[p. 71]

VIERDE TOONEEL.

IDAME, GENGIS, OCTAR.

GENGIS, driftig binnen tredende.
(1455) Neen, neen, ik deed myn’ toorn’ niet sterk genoeg u blyken,
Ik deed niet sterk genoeg uw’ stouten hoogmoed wyken,
’k Verneêrde u niet genoeg, ’k verweet te flaauw u ’t leed
Waarmeê ge ondankbaar loonde al ’t goede aan u besteed,
’k Verzuimde uwe euveldaên ten klaarste u aan te wyzen,
(1460) En tevens uw gevaar, en hoe ge my doet yzen;
U, die ik haten moest, daar ik u heb bemind,
U, die my snood verraadde, en ik strafwaardig vind.
IDAME.
Straf my alleen: dit ’s ’t laatst dat ik als gunst zal smeeken
Van dien verwoeden geest wiens toorne ik zocht te breken,
(1465) Doch vruchtloos. Kom, verdoof in myn strafwaardig bloed
Uw wreede onmenschlykheid, die op de onnoozlen woed.
Kom, straf een gemalin, haar’ pligt getrouw; te vrede
Zal zy haar foltering...
GENGIS.
                                    ’t Is my niet mooglyk. Wreede,
Myn foltring overtreft al de uwe in hevigheid!
(1470) Ik wil die eindigen; zie my ter wraak bereid.
Ik kom u straffen, ja!... Maar ik kan noch vergeven:
Hoe! ik vergeven?... u?... myn wraak doe vry u beven!
Ik heb uw’ zoon, en dien uws keizers in myn magt,
Aan uw doemwaard’ gemaal zy thans niet eens gedacht,
[p. 72]
(1475) Sints gy hem hebt bemind, moest hem myn wraak verteeren,
’t Is hy die my verraad, weêrspreekt, ja durft trotseren,
Zyn godlooze ontrouw eisch een strenge straf;... maar gy,
Gy wederhoud myn’ arm, en dat beleedigt my.
De schelm is tot dit uur niet voor myn wraak bezweken...
(1480) ’k Zal evenwel op nieuw thans myn slavin niet smeeken.
Vergeet myn’ vyand, of zie hem ter straf geleid.
Ja, trotse! niets verschoont thans uw hardnekkigheid:
Hy is uw echtgenoot niet meer, gelyk voordezen,
Dewyl zyn opperheer hem heeft ten val verwezen.
(1485) Gy zyt het die hem dood. Uw’ snooden huwlyksband
Verbreek ik door een straf zo pynlyk als vol schand’.
Gy dwingt my tot die daad. Noch kan ik niet beseffen
Uw dolle kiesheid, die uw’ Xamties hoofd zal treffen.
Uw vorst moest op zyn lyk, besmet met ’s hooners bloed,
(1490) U dwingen tot een’ echt... dien gy voltrekken moet!
Maar weet dat een barbaar, een scyth, een troonverdelger,
Als roover, als tiran, als haatlyk bloedverzwelger,
In ’t kort, door u beschouwd als ’t geesseltuig der aard’,
Voor ’t minst gevoelens voed uw hart niet gantsch onwaard’.
(1495) ’t Lot schiep ons voor elkaêr, laat ons zyn schikking eeren.
Myn ziel stelt allen roem in de uwe te overheeren;
Ze is daar hoogmoedig op: verbreek uw’ echt; verdien
Uw’ zoon terstond in rang naast mynen zoon te zien.
Hoe veler lot, mevrouw! hebt gy in uw vermogen?
(1500) ’t Gedoemde vorstenbloed smeekt u om mededoogen;
Uw echtgenoot... zyn hoofd hangt van uw antwoord af;
’t Brengt hem ten top van eer, of ’t stort hem in zyn graf;
Het lot uws zoons, het uwe, en zelfs myn levensdagen,
[p. 73]
’t Hangt alles van u af, daar gy my kunt behagen.
(1505) Ja, ik bemin u nóch! Maar hoop niet op deez’ tyd
Dat ge, op uw schoonheid trots, myn’ wensch met vrucht bestryd.
Trotseer myn zwakheid niet;’t is waar,’k zucht in haar keten;
Maar ’t word reeds door myn spyt myn hart op ’t strengst verweten.
’t Is een gevaar te meer dat ik u dit beken.
(1510) Beef voor myn liefde, en beef nu ik weldadig ben!
Myn hart is al te lang gewoon een smaad te wreken...
’k Vond licht strafwaard’ dat gy my kost in liefde ontsteken!
Verschoon me: ik dreig, helaas! u zuchtende. Ach! mevrouw,
Verzagt geheel myn spyt; reeds word zy naberouw.
(1515) Eén woord beslist het lot uw land en volk beschoren;
Maar dat hoogst wigtig woord moet ge ons terstond doen hooren.
Spreek vry, en ongeveinsd; geen omweg! In deez’ staat
Vergun ik u voor ’t laatst de keur van liefde, of haat.
IDAME.
En een en ander is in dezen staat doemwaardig:
(1520) De eerste is misdadig, vorst! de laatste is onrechtvaardig.
Uw liefde ontëert en u en my op dezen tyd.
Gy moet my recht doen, ja! En zo ge een koning zyt,
Dan durf ik ’t van uw hand, zelfs tegen u, begeeren.
’t Zy verr’ van my dat ik uw grootheid zou trotseren;
(1525) ’k Herinner u die slechts, wanneer gy die vergeet;
En gy rechtvaardigt my, zelfs meerder dan gy weet.
GENGIS.
Gy eischt dan mynen haat? ’k Zal dien den teugel vieren;
Hy laat zich reeds met smart in ’t grimmig hart bestieren.
Ik ken u langer niet: myn toorn’, met recht geslaakt,
[p. 74]
(1530) Geeft my de wreedheid weêr, door my in ’t hart verzaakt.
Uw echtgenoot, uw zoon, de prins van ’s keizers bloede,
Betalen met hun bloed, ô wreede! uw fiere woede!
Zy zyn gedoemd, alleen om ’t weigren van één woord.
Ja, ’t is gedaan; en gy... verwyt uzelf dien moord.
IDAME.
(1535) Barbaar!
GENGIS.
                          Ik ben ’t, ô ja! en wilde ’t geenszins wezen.
Gy had een’ minnaar, thans moet gy een’ meester vreezen,
Een’ vyand, die de wraak met de ergste strengheid paart,
Wiens haat uw vyandschap volkomen evenäart.
IDAME.
Die strenge meester zie me, opnieuw, myzelf verneêren.
(1540) ’t Lot maakte hem myn’ vorst; zie my die schikking eeren.
Weläan, ik val dien vorst om ééne gunst te voet.
GENGIS.
Ontmenschte! is ’t in dit uur dat gy noch hopen moet?
Sta op. Ik ben noch niet gevoelloos voor uw schreijen.
Zoude ik met zagter taal van u my kunnen vleijen?
(1545) Wat kunt gy eischen? spreek vry uit.
IDAME.
                                                                      Mynheer, gedoog
Dat ik myn’ echtgenoot hier heimlyk spreken moog’.
GENGIS.
Gy hem noch spreken? Gy!
IDAME.
                                            Laat u myn beê niet tergen:
[p. 75]
Verhoor my; dit is ’t laatst dat ik u af zal vergen,
’t Zal daarna blyken, vorst! of ik u moest weêrstaan.
GENGIS.
(1550) Hy is de man niet meer met wien ge u moest beraên.
Maar ’t lust me, uit gunst, voor ’t laatst uw beê gehoor te geven.
Ik denk dat hy, door uw en zyn belang gedreven,
De doodlyke eer verzaakt dat hy, myn’ wil ter smaad,
Myn medeminnaar blyft, en stout my wederstaat.
(1555) Hy heeft my u ontrukt, zyn’ erfprins my onttogen;
Wat euveldaên!... Zyn lot is noch in uw vermogen;
Ik schenk hem noch genade, of liefst gy schenkt hem die:
Dat hy de breuk des echts, of ’t graf steeds voor zich zie;
Hy spreke u.
Tegen OCTAR.
                    Laat uw volk den ingang niet begeven.
(1560) Gy, volg my.
Ter zyde, IDAME met verwondering aanziende,
                                Welk een zorg verneêrt me? en doet my beven?
Moet ik nóch minnen? ik! is dit myn lot!


VYFDE TOONEEL.

IDAME.
                                                                    ’k Herleef!
Ik voel dat ik myn’ angst geheel te boven streef.
’t Was wantrouw op myn’ moed die al myn zorgen baarde.


[p. 76]

ZESDE TOONEEL.

IDAME, XAMTI.

IDAME.
ô Gy, die thans voor my de Godheid zyt op de aarde,
(1565) Eerwaardig sterveling! voor my thans ruim zo groot
Als al de heldenstoet door ’t menschdom ooit vergood,
Gy hebt ons yslyk lot niet dan te klaar vernomen.
De maat van wee is vol: ons sterfuur is gekomen.
XAMTI.
Ik weet het.
IDAME.
                    ’t Is vergeefs dat gy ten tweedemaal
(1570) Der droeven keizren Wees te ontrukken zocht aan ’t staal.
XAMTI.
Men denk’ daaräan niet meer: de hoop is gantsch vervlogen.
Op ’t heiligst hebt ge uw’ pligt volbragt, naar uw vermogen.
Ik sterf getroost.
IDAME.
                          Myn kind, myn bloed!... Helaas! verschoon
Dat woord, die tederheid voor myn’ geliefden zoon;
(1575) Verschoon die zucht, en zie wat ik my durf vermeten.
XAMTI.
Myn vorsten zyn in ’t graf. ’t land zucht in ’s dwinglands keten.
Geloof my, Idame! beklagen wy alleen
De elendigen gedoemd om ons niet na te treên.
[p. 77]
IDAME.
Tot een verächte dood schynt Gengis u te sparen.
XAMTI.
(1580) Ontwyfelbaar: ’k verwacht elk uur myn moordenaren;
Zy houden lang zich stil.
IDAME.
                                        Hoor dan naar my. Weläan!
Moet juist een’ konings last ons beiden doen vergaan?
De stier valt voor ’t altaar, door ’s priesters vuist gegrepen,
Den booswicht, vol van schrik, zien wy ter strafplaats sleepen;
(1585) De waarlyk groote mensch bestemt, vol moed, zyn lot.
Waaröm de dood verwacht van ’t koningklyk gebod?
Is dan de mensch gevormd om zo verslaafd te wezen?
Men volg’ den Japonnees, standvastig, zonder vreezen:
Zyn moed bewaart het recht hem door natuur verëerd;
(1590) Hy leeft en sterft steeds vry, naar dat hy zulks begeert.
’t Hangt alles van hem af: te kregel om te bukken
Voor ’t lot, ontrukt zyn staal hem aan zyne ongelukken:
De dood is min voor hem dan een beleediging;
Hy vreest de schande meer dan zyn geslepen kling;
(1595) Volstrekt te niet te gaan is min dan de eer te derven:
Zyn eedle stoutheid laat geen’ meester de eer verwerven,
Dat hy door een bevel den levensdraad verkort
Van iemant, die alleen door ’t lot een’ burger word.
De dappre Japonnees wilde onze lessen eeren:
(1600) Kom, laten wy van hem ook nutte deugden leeren.
Men sterv’ gelyk hy sterft.
[p. 78]
XAMTI.
                                            Ik stem dit: ’k denk gewis
Dat overmaat van wee verr’ boven wetten is.
Ik merk niet dan te klaar uw edelmoedig poogen.
Maar, slaven, onverzeld, ontwapend, door ’t vermogen
(1605) Des dwinglands onderdrukt... zyn wy niet onbekwaam...
IDAME, hem een’ dolk aanbiedende.
Stoot toe: wees vry met my; kom, red terstond ons saam’.
XAMTI.
ô Hemel!
IDAME.
                Tref dit hart; men durfde ’t lang ontëeren.
’k Ducht dat dees hand slechts flaauw zich tegen my zal keeren,
Onzeker werken kan tot myn’ besloten val:
(1610) Kom, grief my met een hand die zeker treffen zal.
Doorstoot uw trouwe gaê met moed; val aan haar zyde,
In haar vergoten bloed; dat zy niet langer lyde!
Sterf, by myn laatste zucht, in myn’ bestorven arm.
Dat ’s lands tiran het zie, zich schame en zich erbarm’.
XAMTI.
(1615) Uw doorzigt, ’t lot zy dank! ontslaat myn hart van vreezen.
Geen grooter liefdeblyk wierd me ooit door u bewezen!..
Vaar eeuwig wel, myn gade! ik daal vernoegd in ’t graf.
Geef my den dolk, geef hier, en wend uwe oogen af.
IDAME, hem den dolk gevende.
Ontziel eerst my: gy yst! zult ge u flaauwmoedig toonen?
XAMTI.
(1620) Ik kan niet.
[p. 79]
IDAME.
                              Ik begeer ’t.
XAMTI.
                                                  Ik beef!
IDAME.
                                                                Dit is my hoonen.
Keer tegen u de vuist die my den doodsteek gaf.
XAMTI, den dolk tegen zichzelven verheffende.
Volg me.
IDAME, hem de vuist grypende.
                Andermaal, tref my.


ZEVENDE TOONEEL.

XAMTI, IDAME, GENGIS, OCTAR, Tartaren.

GENGIS, toeschietende, en XAMTI ontwapenende.
                                                Elendigen! laat af.
Wat zoekt gy door uw vuist dus tegen u te wenden?
IDAME.
Ons van uw’ dwang te ontslaan, alle onze rampen te enden,
(1625) Een lot te ontvliên welks woede elk oogenblik vergroot.
XAMTI.
Benyd uw wreedheid ons, barbaar! dan zelfs de de dood?
GENGIS.
Ja!... Aller vorsten vorst, door my thans aangebeden,
Getuige van mijn smaad, en van myn tederheden,
[p. 80]
Gy, die my hebt geschikt tot oppervorst der aard’!
(1630) Word ik dan eindlyk ééns uw gunst, myn glori, waard’?
Gy hoont my, Xamti! ja, ’k zie u ’t gebied beschoren
In ’t hart dat ik aanbid, dat voor my was geboren;
Uw gade, voor myn oog het offer harer trouw,
Sterft liever dan dat zy de myne wezen zou;
(1635) En echter... ’k Leer u beide in ’t eind’ myn juk verdragen,
En mooglyk meer te doen.
IDAME.
                                          Dreigt ge ons noch harder plagen?
XAMTI.
Vormt ge in uw wrokkend hart een strenger wraakbesluit?
IDAME.
Waaröm stelt gy, ontmenschte! ons beider vonnis uit?
GENGIS.
’k Zal ’t vellen, ja, mevrouw! ik zal ’t aan u verklaren.
(1640) Gy zult my recht doen, ’k zal u recht doen wedervaren.
’t Schynt my een droom te zyn all’ wat hier is geschied!
Ja, gy verrukt myn hart, dat ge uw’ verwonling ziet.
Ik bloos op Chinaas troon, door ’t krygsrecht my gegeven,
Dewyl ik u zo verr’ zie boven my verheven.
(1645) De roem door ’t staal behaald is slechts een roem in schyn:
’k Zie my beneden u, ’k wil aan uw zyde zyn.
Ik wist niet dat de mensch zichzelv’ kan overheeren...
Die hoogste heldendeugd kost gy uw’ meester leeren!
Hebt de eer dat gy myn hart hervormt door ’t grootst bestaan:
(1650) De hand die u heréént bied u bescherming aan.
Bewaak, gelukkig paar! ’t gedreigd, het schuldloos leven.
[p. 81]
Van uwer vorsten zoon, door my u weêrgegeven.
Het krygsrecht stelde aan my zyn’ stam te zien gefnuikt,
’k Draag u myn rechten op, die ik schier had misbruikt.
(1655) ’k Zal voor dat kind, welks heil we uit onheil zien verrezen,
En tevens voor uw’ zoon voortäan een vader wezen.
Men zie of zich uw hart vertrouwen kan op ’t myn’!
’k Was overwinnaar, gy, gy doet my koning zyn.
Tegen XAMTI.
Wees oppertolk der wet van Chinaas opperheeren;
(1660) Doe haar door ’t volk zo hoog als ge u door my ziet eeren,
Bevorder reden, recht en zeden; ja, uw leer’
Maak’ dat ’t verwonnen volk ’t verwinnend’ volk regeer’.
Bewerk dat oorlogsmoed het schoon der wysheid huldig’;
De kracht zwicht voor ’t vernuft: ze is reeds u eerbied schuldig.
(1665) Ik geef daar ’t voorbeeld van: de meester van dit land
Buigt zich voor Chinaas wet, met wapens in de hand.
IDAME.
Wat hoor ik? Hemel! ach! kan ik wel zonder vreezen..
XAMTI.
Vorst! maakt ge u eindlyk waard’ onze opperheer te wezen?
Ach! uw verwonling drage eerlang uw juk met vreugd!
IDAME.
(1670) Wat brengt uw hart, myn vorst! tot dit besluit?
GENGIS.
Uw deugd.


        1780.
EINDE.

[p. 82: blanco]
Continue

Tekstkritiek:

235: muur, er staat mnur,
1248: ontrukken er staat ontrukkken