Pieter Nootmans - Bloedigen slach van Pavyen

Pieter Nootmans: Van den bloedigen slach van Pavyen. Amsterdam, Hessel Gerritsz., 1627.
Toneelstuk over de Slag bij Pavia (1525)
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton068190 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. A1r]

P. NOOTMANS SPEL,

Van den Bloedigen

Slach van Pavyen,

GHESLAGEN,

Tusschen den Victorieusten Roomschen

Keyser CAREL de Vijfde,

Ende den Stoutmoedighen

Coninck FRANCISCUS Primus
van Vranckrijck.

M. D. XXV. den XXIV. Februarij.

[Gravure].

t’AMSTELREDAM,
______________________

Voor Hessel Gerrritsz. Boeck-vercooper, woonende op den
hoeck van de Doele-straet. Anno 1627.

[fol. A1v]

KLINCKERT.

IUycht Musen drymael dry! bralt uyt Bataefsche Maecht!
Laet af van ’t Helicon, dijn Goude Wimpels swieren;
Wilt ’tstale Nootmans brayn, met Lauwer lof vercieren,
Die ’t hooghe Reenrijcx lof, aen ’s Hemels Poolen draecht.
(5) Siet hier de Lely Vorst, sijn Croon en Scepter waecht,
Om synen vuer’gen Helm, met Manhaft te laurieren.
Doch Carel niet en acht, des Fransmans brullich tieren,
Dan wort na Crijchs ghebruyck, met Oorlochs list belaecht:
Siet vluchtich van Maraen, wiert hy uit ’t Velt ghedreven,
(10) (Voor wiens snel gladde Stael, scheen ’sWeerelt crits te beven,)*
En schand’lijck ’t wrevel hart, noch namaels wiert gheplet:
Want die Borbons ghemoet, had vol verraedt gheschonnen,
Wiert namaels door de cracht, van Spanghiens Croon verwonnen,
Ghestelt opt Slodt Madril, Pavyen oock ontset.

A. BROUWER.

Ick hoop noch meer.

________________________________________________

Eer-Dicht.

VLiecht opwaerts vlugghe Faam, met u geswinde vlercken,
Roemruchtich opt Parnas, vertelt dees brave wercken,
Die Nootmans Reen-Rijcx Rijm, in veelen heeft betoont,
De Ceder, Palm, en Myrh, sijn Harsens heeft becroont,
(5) (Wiens hooch gheschroefde geest, tot ’s Weerelts dack op steygert)
Thalia vlecht met Crans, Euterpe noyt en weygert
Te dansen in het Gras, met u den Redens dans,
Verciert met Lauwer lof, becroont met Blomme Crans.
Het Babylons ghewelt, is van u eerst beschreven,
[in margine: Nebucadnesars Spel.]
(10) Die meenich menschens Ziel, ellendich bracht in sneven.
De geyle Min en Liefd, ghy treflijck hebt verbeeld,
[in margine: Borias treurspel.]
Die uyt een Vrouwens oogh, veel swaerheyt heeft gheteeld.
Noch can sijn vlugghe Pen, sijn brayns ghedacht niet staecken,
Maer dwinght sijn rypen gheest, in Poegaes pleyn te maecken
(15) Een onsterflijcke naem, van menich braven Helt:
Tot pronck van Batoos volck, roem ruchtich inghestelt.

Niet voor Leer.

A. VANDER HEYDEN.

[fol. A2r]

AEN

Den Constrijcken en Wijtberoemden

IONGMAN,

ADRIAEN BROUWER,

Schilder van Haerlem.

EErwaerde Vrient, Aenghesien veler menschen Natuere veel tijts genegen is, om alle Ridderlijcke en roemwaerdige feyten, ende oorlochs daden der Voorouderen te doorsnuffelen; soo heb ick niet connen na laten (voorby gaende de roemruchtige Romeynen) mynen ledigen tijt te besteden, int lesen ende doorgronden van den onverwinnelijcken Roomsche Keyser Carel, den Vijfden van dien name, wiens Wapen cracht, en welgesegende Oorloge, alleen oogen merck heeft genomen, op de welstant syner Landen, ende op welvaert der Gemeynte, het welck het principaelste wit ende doel hoort te wesen, om ’twelck te treffen, alle Christelijcke Coningen ende Princen gehouden zijn alle vlytigheyt te bethoonen. In wiens leven ick geen waerdiger nochte treffelijcker Historie ofte geschiedenisse en hebben connen vinden, dan de prijswaerdigen en wijtberoemde Veltslach van Pavyen; ende dat om drie principale oorsaken, dewelcke my hebben ghemoveert dit selve U.L. (nevens den goetwilligen Leser) in druck op te offeren. Ten eersten, om de eerwaerdige geheugenisse in veler menschen memorie (door die als niet te langh geledene tijt als noch ghegriffet) op een nieu te vervarschen, ende haer te bewysen in welcker voegen de selve gheschiet, ende geslagen is. Ten tweeden, om te treffelijcke Materie, de welcke daer inne verhandelt wort, als de licht geloovigheyt van veele Princen bestraffende, ende door voorsichticheyt de selver verbeterende. Ten derden, om hier door een danckbaerheyts schijnsel te bewysen, van de goede gheneghentheyt, die U.L. in veler aen my bewesen hebt: Derhalven biddende, dit selve in danck te willen nemen, ende voor alle quawillige, ende Schorpioenige Tonghen te bewaren. Vale. In Amsterdam den 10 Martij. 1627.

U.L. Dienstwillighen,

P. NOOTMANS.

[fol. A2v]

Inhout vant navolgende Spel.

SOo haest de gloryrijke Faem van den onverwinnelijcken Keyser KAREL de V. de ooren van den Paus Clemens doorclatert hadde, heeft door versoeck van synen Raet, int byzijn der Cardinalen, gheconfirmeert het voorighe verbond, ’tgeen tusschen den Keyser, ende den voorleden Paus Adriaus was gemaect. Den Coninck FRANCISCUS van Vranckrijck eenige moeyte hebbende* tegen den Hertoch Karel Bourbon, schelt hem voor een Verrader, den welcken een oorlap ontfangen hebbende, vanden Coning wort vluchtich, die daer na vande Keyser als Luytenant over ’t Leger gestelt wort. Den Coning geraetslaecht hebbende, aen wat kant hy den Keyser oorloch soude aendoen, mits hy tot het Keyserrijck niet gecooren was, treckt self met den Heere van Bonivet, en sijn gantsche Heyrtocht, voor de stadt van Pavyen. Den Coning aldaer gelegert zijnde, niet willende sKeysers Leger int gesichte trecken, bespringt heymelijck inde nacht de stadt Mylanen, dewelcke hy in neemt. De Paus verstaen hebbende den Coning in synen aenslach geluckich geweest te hebben, vreesende hy nader in Italien mochte comen, conspireert met den Coning ende met den Venetiaen, om den Keyser gesamender hant oorlogh aen te doen. Den Keyser in Spangien vernomen hebbende de belegeringe van Pavyen, ende de conspiratie vanden Paus Clemens, doet door Don Charles de Lannoy, ende den Hertoch van Borbon Pavyen ontsetten. Den Coning hem rontsom van sKeysers volc beset siende, ende gedwongen tot den strijt en openbare veltslach, treet vymoedich in het velt: doch wort int eynde van den slach van een Spaens Capiteyn gevangen, en in Spangien gevoert. Duc d’Alenson die mede was als opperste in den strijt of ’s Conings Leger, also hy vluchtig in Vranckrijck, aen Lowisa des Coninghs Moeder de nederlage hadde gedragen, wort in sijn Toon doot ghelaten. Den Keyser verstaen hebbende sommighe de Conspiratie mede tegens hem geadvoyeert te hebben, doet drie de cloeckste Gouverneurs van Italien dooden: Den Keyser de victorie verstaen hebbende, danct Godt den Heere voor sijn rechtvaerdige uytcomst. De Paus confirmeert wederom sijn voorige Conspiratie, ende twee Ambassadeus aen Lowisa gesonden hebbende, biet haer aen alle hulpe ende bystant, om haer aenden Keyser te wreken: de welcke over sulcx [fol. A3r] na Spangien sent Margareta haer dochter, Weduwe vanden dootgelaten Duc d’Alenson om haren Sone door seker somme gelts te relaxeren, maer wort van den Keyser gheweygert: waer over Borbon den Coning in den eysch wat hart vallende, ghescholden wort voor een verrader, de welcke dit willende wreken, van den Keyser geboden wort uyt den Raet te vertrecken: doch Margareta niet connende haren wensch vercrygen, treckt weder na Vranckrijck, alwaer sy haer selven door spijt ende mismoedigheyt heeft doorsteken. Den Coninck verstaen hebbende, sijn Suster sonder yets uyt te rechten, vertrocken te zijn, claecht grootelijcx inde gevangenis over den Keyser. Ferdinandus Biechtvader vanden Keyser, raet hem den Coninck te vergheven, het welck den Keyser weygert, ende wort op seker accoort van den Keyser vry gelaten, in ostagie settende sijn twee outste Sonen, tot voldoeninghe van sKeysers eysch. Den Keyser tot eeuwige vrientschap, doet hem sijn Suster trouwen: doch den Coninck in Vranckrijck gecomen zijnde (vergetende synen eedt, in ’sKeysers handen gedaen) doet hem door eenen Brief ten stryde beroepen, om lijf teghen lijf met hem te vechten: op dat also alle haet ende nijt tusschen hun beyden geslecht zoude worden. Den Keyser den Camp aenvaert hebbende, ende gecomen zijnde op de ghesette plaets, verwacht den Coning ettelijcke dagen lanck, dan verstaen hebbende van Del Guasto, den Coninck niet te willen comen, vertreckt met ontsteecken gramschap weder na Spangien.

___________________________________________________

AUCTOR AD MOMUM.

NIgro si tibi mos, benefacta notare lapillo,
Hîc omnis maculis, pagina sparsa foret:
Vana at si carpas tantummodo somnia, Mome,
Crede tuis maculis, non locus ullus erit.

P.N. Een, of geen.

[fol. A3v]

PERSONAGIEN.

I.
COninck Francoys.
Hertoch Carel Borbon.
Monsieur Bonivet, Veltoverste.

Ian de Marignan.
Monsuer de Virone.
Nicolaes Salines.

}

Raetsh.

Lowiza ’sConinghs Moeder.
Vrou Margrieta sijn Suster.

II.
Paus Clemens de sevende.

Basurta.
Rodrigo de Piza.
Alphonzo de Ribera.
Don Ferdinando.

}

Cardi-
nalen.

III.
Keyser Carel de V.
Ferdinandus Iesuwijt, Biecht-
vader.
Don Charles de Lannoy, Velt-
Overste.
Alphonzo d’Avilos Marquis del
Guasto, Gouv. van Pavyen.
Capiteyn Urbiette.

STOMME.
Duc d’Alenzon wort doodt
ghelaten.
Frederick van Gaiette wordt
onthalst.
Piet. Navarre wort verworcht.
Don Hieronimo de Leyva wort
onthalst.

[fol. A4r]

P. NOOTMANS.

Bloedighen

Slach van Pavyen.

EERSTE UYTCOMEN.

Den Paus in den Raedt.

Basurta. GOdtsalighe Vader (wiens Almacht is bevolen,
Het Heylich te betreen me u gewyde solen,
Wiens geestelijc gebiet, ’tgeen ’tRoomsche Ampt betracht
Heeft ’t warrich tegen-volck tot Godts gehoor ghebracht)
(5) Ghy sult voor allen hier, des Keysers macht erkennen,
En ons verbonden trou, met afval nummer schennen,
Ghy sult met uwen eedt, besweeren dit verbond,
’tGheen den voorleden Paus, tot Lands bevrydingh vond.
Clemens. Ghy Heeren die ’tverbond, des Keyzers hebt beslooten,
(10) En tegens wil of weet, van Vranckrijck Troon ghenoten
Den dwang, de moet, en trots, van ’tgantsch orgoensfche Rijk,
Ick Clemens uwen Paus, den Keyser noyt beswijck.
Don Fer. ’t Is noodich men voor al, versekert hout Mylanen,
Don Ro. ’k Heb Napels oock beset, met ses en dertich Vanen,
(15) Met Vanen, die Lannoy uyt Spangien heeft ghebracht.
Don Fer. Ick seg den Lely Vorst, na Spangiens Troone tracht.
Clemens. Sijn trachten ydel is, de macht is hem benomen.
Basurta. Waerom is Bonivet, by ’sConinghs Heyr gheromen?
Waerom is ’t Fransche Land, met Ruytery beset?
Don Fer. (20) Door vrees: maer niet door hoop, den Keyser teghen let,
En tracht den Oorlochs schat, van Vranckrijck uyt te putten,
Waer door sich ’tweerloos Heyr, niet langer can beschutten,
Maer loopt een groot ghevaer, van veeler Hoplien haet,
’tGheen als voorweten is, van ’sKeysers wysen Raet.
Don Ro. (25) Ick vrees hem Englant sal, met gelt en goet verrijcken.
Clemens. Ick sweer mijn Roomsche Stoel, hem nummer sal beswijcken,
Ick sal hem bystant doen, soo hy ten Velde treckt.
Hoe Vranckrijck buycht ghy niet? Wiens slappe cracht verwert,
Den Aerdschen dwingelant, sich buldrend’ op te dond’ren?
(30) Bloetstortingh is voor hand; den roof, en ste’ens uytplond’ren
Verdartelt Carels volck, en moedicht ’tSpaensche Land;
U brayn ten Hemel roockt, u moort roept wraeck, en ’tsand
Gheklontert door het bloed, backt sicht tot harde steenen:
[fol. A4v]
Sy spart’len in het Veld, vermors’len yders scheenen
(35) Die Spangiens Croon veracht, en dese Heyl’ge stoel:
Mijn segen streck ik uyt, niet over ’tdul ghewoel
Der Crijghslien, die door haet het hayligh last’ren darren:
Maer die de Roomsche stoel, vantiwt, tweedacht ontwarren.
Schrickt Vranckrijck, trilt en vreest, het swaert is scharp gevijlt,
(40) Waer door u laffen moet, gelijck een roock verijlt.
Ghy schroomt het Hayligh niet, met onrecht te belagen,
Ghy dartelt in u schijn, wie can dijk trots verdragen?
Den Hemel u bespot, ghy raeckt het haylich aen,
Waer voor der Eng’len Choor, moet als geblinthockt gaen.
(45) Ghy doet door schimmen bleeck, u bloedich lant beroken,
En der verslaeg’nen stanck, tot aen den Hemel smoken,
Ghy knarst, schuymbeckt van nijt, mit u verwaende moet,
’tRechtvaerdich oordeel Gods, den Keyser bystant doet,
Don Ro. Laet ons gedwongen dan met cracht den Crijgh beginnen,
Don Fer. (50) ’tVolvoeren van ons eedt, sal Vranckrijcx Croon verwinnen,
Clemens. Een yder sweerd en blijft, by sijn ghesloren eed,
Basurta. Mijn eens gegeven trou, noyt tegens ’t haeyligh streed. Binnen.

TWEEDE WTKOMEN.

Coning. HOewel den dollen Mars, ’tLants welvaert can ontrecken,
Een middne int ghewoel, het Borgers hart verwecken.
(55) Tot tweedracht, en tot nijdt; hoewel hy ’tal verslint:
Nochtans en rust hy niet voor datmen Spangien wint.
Is my als Lely Vorst, den Scepter opghedraghen,
Waerom verschickt mijn ziel, voor ’t Lant mijn lijf te wagen?
Is my ’t ghemeene best, veel meer als s’Werelt goed
(60) Waerom versaegh ick dan, te waghen lijf en bloed
Voor welvaert en de stand, der Vranckerijcksche Landen?
Hoochmoedigen Karel! doen ghy de Moorsche stranden
Laest viermael had vertreen, door u vernielend’ swaerd;
Doen ghy tot uwer schand, tweemael de swarte aerd
(65) Bedeckt en opgehoopt head, met ghestorve zielen:
Doen stack u hoovaerd op: vermits u Samjaerts vielen
Op ’tongewapend’ volck, met dond’ren van ’t geschut,
Ghy roemt u ’werelds dwang, ghy segt: wie heeft gestut
Het Castiliaens geblick, ’t geen Spangiens Princse swayde?
(70) Fortuyn die lacht u an" maer laest, wanneer sy drayde
Haer licht spartel spul, raedloos was uwen raed:
Vermits ghy yders cracht, ja selfs Belloon versmaed.
Maer hoe sal Vranckrijcx staf, voor Spangiens Scepter beven?
Sal Vranckrijck sich met trom, en Zwitsers chracht begheven
(75) In ’t bloedich oorlochs veld, en niet de eer ontfaen,
Die vaeck den trotsen Vranck, soo moedich heeft vergaen?
[fol. B1r]
Veel liever door het swaert, wil ick mijn lichaem scheuren,
Eer my int aars’len zou, dees trots en schand ghebeuren.
Ick wijcken? Neen. Ick wijck, noch voor Duyvel, noch Hel:
(80) Maer selfs ick Karels macht, door dese blixem vel.
Bourbon Het vellen my behaeght, wanneer het soo gheschiede,
Coninck. Waent ghy dat Vranckrijcx Prins, voor sKeysers macht sal vlieden?
O neen, Bourbon, ghy zijt Verrader in u hart,
Die vol verradery, gantsch Vranckrijck hebt verwart.
Hy crijght een sufflet.
Bourbon (85) Rust lemmet in u plaets! Con. Treckt vry. Bourb. Niet voor den Coningh.
Coninck. Dit segghen u verstreckt, niet varder als verschooning;
Mits ghy voorlede Jaer, de wap’nen had gheschorst,
En u tyrannigh hart, nae Vranckrijcks kroone dorst. Binnen.
Bourbon Fy! schandeloose smaedt! het strijdt met al mijn daden,
(90) Dat ick om sKeysers gunst, zou Vranckrijcks Croon verraden,
Dat ick ben voorbewust, van toegheleyde moordt.
Ick sweer berouwen sal, dit eens ghesproocken woordt.
Laest als den vyant was, in mijn ghewelt besloten,
Heeft doen den trotsen Vranck, door my gheen eer ghenoten?
(95) Laest, als de Prins Lannoy, Milanen had beset,
Het overgaen der stadt, ist niet door my belet?
Is Napels en Veroon, van Vranckrijck inghenomen,
Wie heeftet oyt bestaen? Bourbon was daer ghecomen,
Die door sijn harde stael, stadts mueren heeft ghevelt,
(100) En haer tot Spangiens schand, aen Vranckrijcks kroon gestelt,
Gheen wantrou wickelt sich, in Conincklijcke bloede:
Maer tis de straffe Godts, die door sijn scharpe roede
Den dartele Fransman dreyght, te straffen met sijn handt.
Schijnheyligh is den staet van’t Vranckerijcksche landt,
(105) ’t Gheen Godt met hongers swaert, noch eenmael sal verpletten,
De nijdt grijpt schilt, en swaerdt, de tweedracht sal versetten
Het vier, dat in sijn asch, vast smeult, en heymelijck smoockt;
Den Coninck trots van hoop, heeft desen brandt ghestoockt,
En door besond’re wrock, gheeft voedsel aen de vlammen.
(110) Roemt vry, O Lely Vorst! dijn oude Vaders stamme.
En hebben noyt gheslecht, ons steden trots van muur,
Rampsalighe Prins! die op onsalighe uur
Ruckt nydigh tot het puyn, de zuyl der Vorstendommen!
Slaat neer u sluymerigh oogh, ghy zijt te hoogh geclommen!
(115) Die d’oorloghs felle cracht, op uwe schouders draeght,
Waer van des Werelts Creyts, door vreese sittrigh waaght.
Men scheld my voor een Guyt, den vyant met my handelt,
Die noyt sijns vaders aerdt, verwisselt, noch verwandelt,
Dan Vranckrijcks kroon met vlijt, en wapens voorghestaen:
(120) Doch dwingt door laster tong, na ’sKeysers volc te gaen. Binnen.

[fol. B1v]

DERDE WTCOMEN.

Den Coninck inden Raedt,

Coning GHy Heeren, die tot raedt, van Vranckrijck zijt ghecooren,
En met ghetrouwen eedt, mijn Lely Croon gesworen,
Te doen in alle noodt, ’tgheen uwen eedt betracht;
ick heb ghedaechvaerd u, al saem by een ghebracht,
(125) Om raaden aen wat kant, men zal den krijgh beginnen.
Ick seer u Coninck tracht, den Spangiaert te verwinnen.
Die veel te trots van hoop, den Fransman onderdruckt
Belloon met haer ghewelt, veel steden ommeruckt,
En terght den opper-Godt, sijn snydigh swaert te trecken,
(130) Los hoofdigh, dol van trots, zult ghy u vyandt wecken,
(Wiens clinckend’ scharp ghedruys het Spaensche bloed vergiet,
En ooght op ’sHemels cracht, maer op het werelds niet)
Bonivet Mylanen met gheweld, is van hem inghenomen.
Conincg Wel aen, ick zweer dees trots, uws Coninghs macht zal tomen.
(135) Den Keyser voor de handt, neemt veele steden in,
En let op gheen ghevaer, ’tgheen vaeck het eerst ghewin
Veroorseackt, om tot wraeck, van bloed-dorst te gheraecken.
De wraek gaet langsaem voort, sijn viergebrand’ en blaecken
Breeckt alle wet, en recht, een dier, en heylig pand:
(140) Ghy brandmerckt Vranckrijcx croon, door ’trooven van sijn land.
(Wiens gulde vryheid treurt, en slaet sich aen het quynen)
Hy tracht mijn oorloghs schat, door d’oorlogh t’ondermynen,
En hanthaeft ’tswaer ghewicht der laster tonghen boos,
Neen Karel, nimmer vos, vangt somtijts vossen loos.
Bonivet (145) Den Hartogh van Bourbon, is Vranckrijcx afgheweken,
Coningh Soo lang een druppel bloeds sal uyt dit lichaem leken,
Sal ick den snoden fielt, vergelden dit verraed,
Marignan De staetsucht vanden mensch, vaeck oorsaeck geeft tot quaed,
Virone d’Herschicking van ons land, sal Spangiens crachten styven,
Salines (150) Wy sullen Vranckrijcx kroon, ghetrouwe hulpers blyven,
En sullen alle macht, van waep’nen wederstaen,
Tis om geen oorlogs eer, maer om ons croon gedaen,
Dat Karel ’tgroot geweld, van Spangien brengt ten velde.
Verwoetheyd daer den schrick, de schandvleck die sigh stelde
(155) Als kancker in het land, word anghstigh door ’tghevaer,
En prickelt yders romp, verschrickt te volghen naer.
Het bloed, als overvloed, in Stygis poel ghesoncken,
Heeft Spangien schuyend root, moordadigh inghedronken,
Den Hemel lacht u an, die sluim’rig u beooght,
(160) En weer te nederslaet, die eerstmael was verhooght.
Ghy plengt u vyands bloed, om Mars sijn offer feesten,
Te marren als ghyeslacht, van rammen, en van beesten,
[fol. B2r]
Ghy zijt al siende blind, die (als in donckerheyd)
Ghelijk ghevanghen man, een treurich leven leyd.
Coninck (165) Gheen schrickingh sich verhout, in Conincklijcke bloede,
Gheen trilling in mijn hart; die eel is van ghemoede
Sijn manhaft noyt beswijckt, voor Spangiens bloode hond.
Marign. Wat Vranckrijck noch vermach, hy laestmael ondervond,
Wanneer den Prins Lannoy, voor Napels wierd gheslagen;
(170) Wie heeft uyt ’t bloedich Veld, meer oorlochs eer ondragen,
Dan die den trotsen Vranck, eergierich had becroont?
Den Keyser heeft door list, van oorlochs cracht ghetoont,
Dat noyt de hoovaerdy, de goutsucht kan versaden.
De sward goutrijcke aerd, moest als in bloedbad baden,
(175) Doen hy den naeckten Moor (moordadigh aenghetast)
Met Wapens onversien, van Crijghsraet had verrast.
Bloedgierig dorst sijn ziel, na ’tbloet der Edel Vorsten.
Doch wreet en Tygers hart, comt uyt geen Vrouwens borsten:
Maer van het onghediert, als Panthers voortgheteelt:
(180) Want lijck de bare Zee, uytlabbert, en uytweelt
Den oever dick van zand, en hard ghesteylde Rotsen;
Soo kan sijn grimmigh hart, het schuymend’ nat nabotsen,
Wiens bloetdorst, ’t Fransche bloed, door wreetheyt heeft gestort.
Virone. Ghedurigh heeft sijn trots, den Vranck tot Crijgh gheport,
(185) En waent sijn oogemarck, Belloon sal onderstutten,
Rechtvaerdighe Goon! hoe lang sal Vranckrijck dutten
En buyghen onder ’tswaert, ’tgheen Spangiens Prince swayt?
Den Paus, door vrees, en hoop, na ’sKeysers oordeel drayt,
Om soo ’tBorgoensche Lant, van Vrancrijcx Croon t’ontvryen,
Een oogigh ooght hy slechs, op ’tgheen men kan vermyen,
En d’ander als gheblind, ontsluyckt den meesten hoop,
(Wiens zielen Charon draecht, den Helschen hont te coop)
En d’leerghelapte schuyt, tot sinckens toe gheladen,
Averni dick Maras, dwingt in het bloed te baden,
Soo dat den swarten Styx, sijn drabbich zand afspoeld,
En door ’tgheronnen bloed, sich tot een rotsteen woeld,
Maer ’khoop des Hemels Godt, sijn opset sal beletten.
Bonivet. Ick sal tot ’sConinghs eer, mijn goet en bloed opsetten,
En trecken int ghesicht, den bloedighen Maraen.
Ick sweer den Bonivet, verhit sal dringhen aen,
En swayen ’tsnydigh swaerd, dwars door sijns vyands tochten,
Tot eygen lof, en eer, heb ick steets vry ghevochten
Het gants Borgoensche land, tot spijt van ’t Rooms ghebied;
Noyt is den Bonivet, dien trots, en hoon gheschied,
Dat Spangien teghen Vranck, sich weer int veld sal gheven.
Tot schennis van ons eer, laet hy den standaert streven,
Die Vranckrijck eerstmael was, ghelijck een Leeu getrou.
Coninck Geen vryheyt men bevind, die namaels vallen sou,
[fol. B2v]
Mids noyt in ’s Conings dienst, sijn trouheyt is ghebleken,
(210) Verrader in sijn hart! die Vranckrijck afgheweken
Is sonder reen of recht, tot Spangiens onderstant.
Salines. De vryheyt van ons Croon, men noyt verraden vant.
Marign. Verraden door Borbon, den vyand tot een voordeel.
Virone. Ja dubbeld ’svyands macht, na aller menschen oordeel.
Bonivet. (215) Sijn trotsheyt barst voor ons, tot boose stucken uyt.
Coningh. Nochtans en schroom ick niet, voor ’t schellen van een guyt,
Op ’t punt van u Rapier, sult ghy den Coninck sweeren.
Salines. Wy sweeren algelijck. Coning. Wat can mijn Croon nu deeren?
Wie sal den Lely Vorst, met Wapens wederstaen?
Bonivet. (220) Laet ons het Leger plaets, dan voor Pavyen slaen.
Marign. ’t Waer best, den Coninck sich, voor Napels gingh beschansen.
Coningh. Ick trots den Keyser nu, door ’t blick’ren vande Fransen,
Ick wil den Bonivet, het hartooghdom Milaen,
Sal met thien duysend Man, voor eerst beleggen gaen,
(225) Want ick voor Napels sal, met twintich duysend trecken.
Nu sal den Coningh selfs, des Keysers macht verwecken,
En bieden weer het hooft, die laestmael voor hem vlood,
Brengt ghy mijn Harnas hier, † ghenoech om wederstoot
† Teghen Salines.
Den Spanjaert te verbien: Virone! brengt mijn Sporen,
(230) Mijn Leersen Marignan; die Veltheer is ghecooren. †
Brengt my het gladde stael, en levert my in hant,
De Wapen, om manhaft te vryen ’t Fransche Lant:
† Teghen Bonivet.
Nu Heeren, die my selfs, de Wapens hebt ghegheven
Tot voorstant van ons Lant; voor u, en aller leven
(235) Den Coningh trecken sal, den Vyand int ghesicht.
Bonivet. Ick hoop in ’s Hemels wil, ons lof verborgen licht. Binnen.

VIERDE WTKOMEN.

Den Co- GHy Helden, die den Mars, verschrickt door uwe daden,
ning met En vreuchd schept in het bloed, des vyands u te baden,
het leger. Ghy die volcomen weet, ons Landen zijn verraen,
(240) Wild moedich met u Prins, den bloedighen Maraen
Voor treden int ghesicht, en jaghen uyt ons Landen,
’t Verraed is openbaer; vermidts de Water stranden,
(Ontbloot van Guarnisoen) den Vyand heeft beset,
Hy pracht, en snorckt te veel, als een die ’s werelds Wet,
(245) Verwarrich dick beknopt, met loosheyd te verstricken,
Hy steeckt sich vinnich op; doch die kan overwicken
Met zinnens rijp beraen, sijn schandelijcke daed,
Sal mercken men gheveynst, na Vranckrijckx Croone staet.
[fol. B3r]
Bonivet. Mijn Heer, alsoo den tocht, des vyands is voor handen,
(250) Mijns oordeel waer het goed, men langs de vlacke stranden
Liet trecken Ian le Ru, met eenighe Ruytery.
Coninck Ick vrees gheen Keysers volck, maer Borbons muytery,
(Wiens snoo verraed berooft, de steden van haer Vesten.)
Bonivet. Den Coninck sellefs haer, gans Vranckrijck gheeft ten besten,
(255) En laet sijn Legerplaets na hun believen slaen.
Coninck Hoe sal den Lely Vorst, den vyand dringhen aen,
En dwinghen hem tot slach, tot nadeel vande Fransen?
Bonivet. My dunckt den Coninck schroomt (wiens Hooft met Lauwer Cransen,
De bloedighe Belloon, door Crijchsprael heeft omgort)
(260) Sijn Legher naerdert vast, en ’tCrijghsvolcx moetwil wort
Van niemant wederstut; dan brand, en blaeckt de Dorpen.
Sy plond’ren ’tGodenprael, het Heylichdom sy worpen
Tot schouspel onder voed, van haer ghewyde plaets.
Coninck Wie kan het teghenstaen? ’tis ’twoeden des Soldaets,
(265) (Wiens onbesuysten hoop, in ’tHaylichdom gaet weyen)
Ick sweer dees schand, en hoon, sal Karels moet beschreyen:
Wanneer des Hemels Godt, eens roepen sal om wraeck,
Sy grenickt bleeck van kleur, en seyt: ick niemant raeck,
Voor dat de gruwel, moord, d’ontallijckheyt der zielen,
(270) Tot wraeck met naer gheschrey, om ’tbloedich Altaer krielen.
Ghy die na Godes Wet, hoort ’tHaylich voor te staen,*
Dwingt als een woedend’ mensch, den Altaer neer te slaen,
Waer op het Haylich word, gheoffert van den Priester,
Den Paus als Rockenaer, van ’tgeen hy stout, en driester
(275) Dan Karel selfs begint, berooft des Tempels schat,
En stoot sijn gulde voet, aen ’tHaylich Wieroocx vat,
Bonivet. De grouwel, moord, en roof, sal ’sKeysers hart verslimmen;
Doch meer en meer tot wraeck, des Hemels Godt vergrimmen,
Als straf van ’tHaylich bloed, en afghewyde Goon.
Coninck (280) Den Spanjaerd is de moord, en Kerckroof wel gewoon.
Bonivet. Laet ons ghenadich Prins, het Leger tegen trecken.
Coninck Neen trecken sal ick niet, een sluym’righ Hond te wecken
En vind ick niet gheraen; sou ick hem volghen naer,
En stellen ’tgantsche Heyr, in bloedbad en ghevaer
(285) Des doots! neen, vroomlijck wil ick voor u allen vechten.
Ghy sult ghelijck ick segh, het Legerplaets doen slechten
’tGeen laest den vyand heeft, voor Napels opghericht,
En ick in tegendeel (’t geen hier verborghen licht)
Sal heymlijck inde nacht, de stadt Mylaen bespringen,
(290) En soo den vyand my, opt Legher aen sal dringhen,
Sal ick doen brallen uyt, mijn donderich gheschut;
Doch of mijn aenkomst wierd, van Borghery ghestut,
En ick ghedreven wierd, te rughwaerts in mijn wercken,
Sult ghy vertrecken dan, om ’t Leger te verstercken,
[fol. B3v]
(295) En met thien duysend man, op nieu vervarsingh doen.
Bonivet. In alles mij vertrout, en hebt een goet vermoen. Binnen.

VYFDE UYTCOMEN.

Den Paus in den Raedt.

Clemens. GHy Heeren, die voor eerst, den Keyser hebt ghesworen,
Weet dat hy Napels heeft, en stadt Mylaen verlooren,
Siet hier des Conings Brief, ’tgeen Vranckrijck aen my schrijft,
(300) Aen wiens goetdadich hart, u Paus verbonden blijft.

Basurta die leest den Brief.
ALderhaylichste Vader, nadien ick was ghedwongen des
Keysers hooghmoet te temmen, soo heb ick den tweeden
der voorleden Maent, met de hulpe des Alderhooghste,
het Hartooghdom Mylanen, ende het Coninckrijck van Napels,
door Bonivet inghenomen, als wesende de eenighe Sleutelen om
tot mijn voornemen te gheraken: Ende aenghesien ick mercke
door een sonderlinghe straffe Godts, des Keysers saecke begint te
declineren, soo ben ick van zinne, om voor Payven te trecken,
om my over Italien te wreken, doch aenghesien ick dyn Haylig-
heydt niet gheerne zoude eenich ongheval aendoen, ick op U.L.
ben versoeckende, dat ghy met my, ende die van Venegien sout
een verbondt teghen de Keyser maken, vermits sijn meyninghe
streckt, om heel Italien te gouverneren, ende eyndelijck den
Francoys Fortse uyt sijn Lant te verjaghen, doch ghy alle sult nae
confirmatie van desen, u selve stil houden, hoopende kortelingh
tot mijn voornemen te comen. Vaert wel.

Hy spreeckt.
Den Brief gheschreven is, na dat ick daer van oordeel,
Tot spijt van ’sKeysers volck, en tot des Conings voordeel,
En twijfel of hy wel, een goed gheloof verdient,
In wiens hovaerdigh hart, men veel trouloosheyd vind;
(305) Want soo de logentael, niet schroomt in d’aengesichten
Der menschen, als een vaeck, de waerheyd op te stichten,
En dat hy toevertrout, het geen hy snachts wel droomt,
Soo segh ick dat de waen, voor het wel weten koomt
[fol. B4r]
Don Rod Met recht en maghmen niet, dees ’sConings brieff ghelooven,
(310) Maer soeckt ons aller hart, met ontrou te verdooven,
En bootst int schrijven na, den trou ghelijcke stijl,
Wiens tongh geslepen is, soo scharp ghelijck een pijl.
Don Alp Ick acht sijn eygen handt, niet meer als vrouwe klappen,
Wiens langh ghebecte tongh, men dickwils siet uytsnappen
(315) ’tGheen naemaels haer ghemis met schand, en leed betreurt.
Fy trouweloose Prins, dat ’tgheen u is gebeurt,
Ghy gaet des ’skeysers hals eergierichlijck opdringhen,
Het kitteligh gheluck, sal u voor d’aenschijn springhen,
Wiens toeval u int eerst, soo lieflijck heeft ghekust.
Don Fer. (320) Geen hebben voor het eerst, de staetsucht heeft geblust,
Maer meer nae d’oudt ghebruyck, tot hebbens lust ontsteken:
Fy Vranckrijck! noyt ons trou den Keyser heeft besweecken,
Noyt heeft dit vroom ghemoedt, een valschen eedt begaan,
Die ghy wel meermaels hebt, dan sesthien mael ghedaen.
Clemens. (325) Hoe Heeren, wat is dit? ’ksegh Vranckrijck is onschuldigh
’tGeen men haer valsch opdraeght; u Paus die is sorghvuldig,
Die als een wacker leeuw, steeds voor u vryheyt waeckt:
’tIs waer ’tgheen dat ick segh, ’taccoort is soo ghemaeckt,
Dat Vranckrijck Napels heeft, en ’t Hertoghdom ghewonnen.
D. Rodr. (330) De krijgh die schijnt ghedaen, maer eerst en is begonnen.
Clemens. De Coninck soo ick vrees, voor wis de waerheyt schrijft.
Don Alph. Daer yets aen wordt ghelooft, men ’tnoch halstarcker drijft.
Clemens. Ghy siet des Conincks handt, hier voor u ooghen legghen.
Don Ferd. Het schryven sie ick wel; maer daer valt teghensegghen.
Clemens. (335) Gheen teghensegghen streckt, tot afbreuck van sijn eer.
Basurta.* Ick gae den Keyser af, en Vranckrijck sweer ick weer.
Don Ferd. Wy sweeren alghelijck, den Keyser is ons vyandt.
Clemens. Voor eerst ick senden zal, den Coninck tot een bystant,
Ses duysent Bourgonions, om Carel te bevechten.
Don Alp. (340) Het breecken van ’tverbondt, strijdt teghens alle rechten.
Basurta. Voor al men wercken moet, tot voordeel van ons staet.
Clemens. Dit voordeel in sich houdt, d’afvordring vanden raedt.
Don Rod Hoe zal den heylgen Stoel, int bloedt des vyandts plenghen?
Clemens. Dat hoop ick sal ons Godt, door ’sHemels gunst gehenghen!
(345) En straffen die den Stoel, van ’theyligdom ontbloot!
Heer, helpt u trouwe knecht, voor toegheleyde doodt. Binnen.

SESTE WTCOMEN.

Den Keyser. Ferdinandus Biechtvader.

WAnneer den Al in Al, sijn Schepsels wil castyen,
En tot verdiende straff, nae Voorsichts raedt ontvryen
[fol. B4v]
Van welvaert, luck en heyl; hun waerst: doch aerdtsche pandt,
(350) Afkeert, en wendt voor eerst, sijn zeghenrijcke handt.
Den uytghestreckten arm (wiens Godtheyt can bereycken
d’Alswarmend’ ’swerelts cloot) send als doorbodinghs teycken,
Dwars door het zondigh landt, de bloed’ghe oorlooghs strijdt:
D’onvliedelijcke doodt (wiens heerschappye vermijdt
(355) Gheen starffelijck gheslacht) maeyt af door Godes plaghen,
Het onghehoorsaem volck, met droeve nederlaghen;
Bellona sich verpoost (wiens lichaem vet ghevoedt
Met uytghespatte brayn) smoor-droncken door het bloedt,
Ontsluyt den ysren Godt, ghesloten in de tempel
(360) Van Janus: den Godtsdienst, en Gods ghewyde drempel
Word vaeck vergheefs betreen, het Haylighdom, en Koor
Ontluystyert van sijn prael; gheen Godtheyt geeft ghehoor.
De zonden barsten uyt, wiens wreede raseryen
Door dick betrocken lucht, men siet aen alle zyen
(365) Ontwolcken vyer en vlam, omringt met pest, en moord,
Die vaeck door zondens juck, ons ziel en lichaem smoord.
De Hayl’ghe tempeliers, om sonds berou te cryghen,
Vermoeyt van ’thaylig woord, na rust, en Adem hyghen,
D’Onkuysheydt gaet in swang, de staetsucht vaeck ontbloot,
(370) De grootste van het Lant, en minste weer vergroot.
Veel Schantsen ende steen, bedolven door het brassen,
d’Archlistich Crijghsghebruyck, met schild, en swaerd verrassen,
d’Oploopende Gemeent, verwerpend Wet en macht,
Werd naulijcx door ’tghevaer, tot sulcken keur ghebracht,
(375) Om segghen aen wat kant, bestaet het meeste voordeel,
Het plomp en boersche volk (verleyd door ’tonrijp oordeel)
Treet ongheregheld af, word rasend, onverhoed
Baerd neerslach, cracht, gheweld, de gruwel, moord, en bloed
Blaft wraeck ten grave uyt, t’ghepeupel gaet sijn speren
(380) Partydigh sonder reen, dan teghens Argos keeren:
De Geestelijcke staet (wiens voorbeeld God ghenaect)
Heeft vruchtloos tot haer straf, met heerschappy ghewaeckt,
Den Phoenix van het Land, met opgheruyde toghten
Werd raedloos inde nacht, door listigheydt bevoghten,
(385) Men sloopt, men slechtet al, men veld gheswin te neer
Den hoogh gheclommen staet, de dick ghevlochte eer
Soeckt Hectors vrome daed, aen ’sHemels pool te hechten,
Maer d’uyt ghespoghen vloeck, tracht vinnigh weer t’onslechten
De saen verknochte bant: de nijd spout vier en swaerd,
(390) Vermits de goe gemeent, verwisseld is van aerd
En buygt de wetten crom, om d’onghelijck te wreken,
Sy buyten reen en recht, een yder saeck versteken,
Te recht bevin ick nu, mits Vranckrijcx scepter swaeyt,
En ’tlicht gheloovigh volck, nae ’s Conings oordeel draeyt,
[fol. C1r]
(395) Den groot Brittoensche Vorst, door sKeisers macht bedompelt,
Heeft door Savoyens cracht, den veldslach overrompelt,
Den Zwitser met sijn trom, marcheert na Masiach
En leghert sich int velt; de laest verlooren slach
Hem slinghert door het brain (wiens Heyrtocht wierd gedreven
(400) Sich als een bloode hond, na Vranckrijk toe te gheven)
De laest ghedoofde vlam, die noch in d’asschen smoockt,
Word heimlijck door verraed, tot lichten brant ghestoockt:
Sijt wacker Spaensche Vorst (wiens Croon hooch opgheperelt)
Doorbralt de blauwe lucht, aen d’eind van dese Weereld.
(405) Schijnhailigheit bekleet, veel menschen door ’tghenot;
Hoewel ’tvaeck teghenstreef, de wetten van ’tghebodt.
Den hater van ’tbedroch (door toedoen vande grooten)
Heeft voor den Lelyvorst, dees muytery beslooten,
Hy drijft het yligh voort, de wangunst meer betaemd,
(410) d’Ontroover van mijn eer, die sich voor deuchden schaemd.
Der yveraren gunst, die ’thaylich recht beveynsen,
Als lock aes voor ’tghemeen, haer Priesterschappen kleynsen,
Om d’onbedreven volck, puersteken sot, en mal,
Te delghen in den put, van ’sWerelds ongheval.
(415) ’s Lants midd’len zijn ghekort; mits listicheid der Papen,
Doet veel na ’troode blick en ’s Lands bederving gapen,
Vermits sy liever sach, dat ’t Geestelijcke recht
Behield de overhant, en d’aerdsche was gheslecht:
Doch of het schoon gheviel, dat na het Wets versetten,
(420) Men ’t Geestelijck meng’len gingh, met Politijcke Wetten.
En soo ’t ghemeene best, liet stellen int ghevaer,
Wat souwer volgen doch, van alle swaerheid naer?
Want soo het Priesters Ampt, bestaet in Wet bysonder,
En ’tWereltlijck ghebied sich buygende, met wonder
(425) Eens, ondertast na recht, de wetten van ’t ghebiet,
Sal ’twereltlijck verstaen, maer t’Geestelijcke niet.
Ferdinandus Iesuwijt Biechtvader.
’tVermoen heeft vaec den mensch, door cleen verstant bedrogen:
Want soo d’onwetenheid, van verre gaat beooghen
’tGeen tusschen Godt en mensch, stijfsinnich word voorbeeld,
(430) Die beeld de waen sich selven in; d’eenzijdigheid die steeld
De eere Gods: mits veele schoolgheleerde Clercken,
Door tuchteloose waen, en opghetoyde wercken
Slafbecken yder mensch, na ’tgheen dat hy verstaet,
De meestendeel des volcx, na voordeel, en na raet
(435) Van haer ghelegentheyd, vermyden met voorweten
d’Oproering te bestaen, die dickwils hooch gheseten,
Sijn in het s’werelts recht, tot uytvoer van het quaet,
Verwisslen pracht en eer, ja Conincklijcke staet.
d’Eenvoudich slecht vernuft, van veele domme Leken,
[fol. C1v]
(440) Verhart als steken blind, in veelderley ghebreken,
Vermits dat Godes Leer, vereerloost door een boef,
Ghetrocken word tot nut, en ’twereltlijck behoef,
Fy heyleloose eeuw! die door u staets verand’ren,
Versettet recht en wet; ’tgeen Landen vaeck malcand’ren
(445) Verwyten, niet tot spot, van ’tgheen dat ’thaylich, doet,
Maer d’omghekeerde staet, die d’onrecht vaylich, voet,
Doch ’tGeestelijck ghebied, can recht, en Wet versetten.
Keyser. Ick sweer dat Karels macht, hun d’uytvoer sal beletten,
’tIs Roma, die dit brout, (wiens Monarchael ghebiet,
(450) Het Geestelijck beheerst, maer ’tWereltlijcke niet)
’tIs Roma, die door schijn van Gods dienst stelt in roeren
Mijn saem verknochte Land, ’tIs Roma, die ’tvolvoeren
Van dese muytery, met wapens word belet.
’tIs Carel, die ’tverraed, saem gevlochte net
(455) Van ’topgeruyde volck, vescheuren sal met tanden.
’tIs hy (wiens wapens cracht) rondom de swarte landen
Van ’tCastiliaensche stael de voncken stuyven doet.
’tIs hy, die ’tblancke veld, met brayn, en roode bloet
Gheverft heeft en dwingt, dat de Acheronse stranden,
(460) Op worpen vuer en vlam, met roodebebloede sanden
Sal Vranckrijck tegenstaen, mijn snelle blicxems cracht,
Die selfs den Arabier, door schrick heb t’onderbracht?
Sal Vranckrijcx trotse moet sich noyt tot rust begheven?
Sal hy, wiens heyrtocht vaak, is uyt het gedreven
(465) Weer terghen op een nieu, den trotser van het Lant?
Fy Roma wat is dit? my dunckt, ick sie den brand
Die sich ten Hemel roockt, en barnt u silvre daken,
Dijn kerck, Gods prael, en pronck ghewijt tot Hayl’ge saken,
Ontsteeckt de floncker vlam, en smelt het haylich vat,
(470) Daer uyt ghedroncken word, het Godts ghewyde nat:
Doch soot u overcomt, ’tgeen scheemrich speeld voor ooghen,
Soo heeft door straffe Godts, de wraeck sich selfs bedroghen,
En soo ghy lyden moet, waer voor mijn lichaem beeft,
Tot last uws eyghen selfs, een wettich vonnis geeft,
(480) Wat oorsaeck heeft Borbon, aen ’sKeysers zy doen komen?
Bourbon. Om dat den Coninck had, op my een wrock ghenomen,
En deur verspoghen vloeck, mijn Edel hart gheschent.
Keyser. Sijn hoochverwaende trots, ons allen is bekent.
Lannoy. Ick bid sijn Majesteyt, wy saem na ’tLegher trecken.
Bourbon. Dees oorloch op een nieu, veel Prinsen sal verwecken,
(485) Om tegenstant te doen, aen ’tKeyserlijcke rijck
Bourbon. Ick Hartoch van Borbon, den Keyser noyt beswijck
Maer met den Prins Lannoy, wil ick mijn lichaem wagen.
Bourbon. Ick weet dat sich Borbon, vroomhartig heeft ghedragen,
Die selfs int bloedighen veld, sijn eer ghelaten heeft.
[fol. C2r]
Lannoy. (490) Ten is gheen vroom Soldaet, die maer sich selven leeft.
Keyser. Wel an dees trots en schand, sal ick op Vranckrijck wreken!
Wie dacht oyt sulck verraet, in ’s Conings hart sou steken?
Dat hy in tijt van peys, Mylanen weer verrast,
En Napels vry en vranck, met garnisoen belast. Binnen.

SEVENSTE WTCOMEN.

Lannoy, Bourbon, ende Del Guasto.

Lannoy. (495) HOe vreuw’lich dat den mensch, sich aen ’tgheluck can vinden,
Sal yder wel te recht, met my in Vranckrijck vinden,
(Wiens heblust onversaet, al ’s Werelts goed begeert,
En om een oorlochs eer, zijn gantsche Lant omkeert)
’k Heb vaeck den trotsen Vranck, uyt ’t bloedich veld ghedreven,
(500) Ghedwongen, dat la Ru, moest menich Standaert geven,
Ghedwongen dat het Heyr, bestu’wt en dick ghetrost,
Moest vluchten, als ’t ghebral der stucken werd ghelost:
’k Heb Napels, en Veroon, Mylanen ingenomen,
Ick ben door ’s Keysers last, weer voor Soucin ghecomen,
(505) Laet sien wat trotsen Vranck, my daer van dryven sal?
Ha Vranckrijck niet te hooch, denckt hooghmoet voor den val
Ghy meermaels hebt beproeft, in Ridderlijcke slagen
Bellona lacht u an, maer sal u weer versaghen
Als sy haer grijns omkeert, tot nadeel van u volck:
(510) Ghy hoed u lant met brayn, en donderaerdsche kolck
Pranght u gheweten boeck, die ’tzielens woonplaets prickelt:
Ghy hebt u eyghen selfs, dit op den hals ghewickelt,
Tot schennis van u eer, tot scheuring van u Land,
Doch gheen verslagen Prins, men voor victory vand.
Bourbon. (515) Den Keyser my belast, met Fronsberch te vertrecken.
Lannoy. Hoe trecken, waer na toe? Bourb. Na Duytschlant, om te wecken
Des Keysers broer tot hulp, van dees aenstaende strijt.
Lannoy. Den Keyser u vertrout, meer als ghy waerdigh zijt.
Bourbon. Ick kent, nochtans Borbon, u nummer sal beswijcken.
Lannoy. (520) Met recht, in ’sKeysers dienst, moet eer, en trouwe blijcken,
Wat heeft hy my belast, waer sal ick heenen gaen?
Bourbon. Na Pavyen. Lannoy. Wel aen, den Coninck sal ick slaen,
En stellen lijf en bloet, voor ’s Keysers Croon ten besten.
Bourbon. Del Guasto blyven sal, soo lang de harde Vesten
(525) Sal konnen wederstaen, des Conings groot gheweld:
Lannoy. Wel aen, Borbon soo ’khoor, is Luytenant ghesteld,
En sal met Prins Lannoy, Pavyen gaen ontsetten.
Sie daer del Guasto. Del Guasto. Mijn Heer. Nu sal u Prins beletten
Het trots en wreev’lich hart, ’tgeen Vranckrijck aen ons thoont.
Del Gua. (530) Hebt ghy den last? Lan. O ja. Del Gu. So lang int lichaem woont

[fol. C2v]
Den azem van mijn Ziel, sal ick u niet begheven.
Lannoy. ’tWaer beter voor ons al, ghy waert in Stadt ghbleven.
Del Gua. Hoe blijven inde stadt? t’is starck ghenoech beset.
Bourbon Den Keyser wild, dat ghy op alles teghenlet,
(535) En oock van binen weerd, den aenval van de Fransen.
Lannoy. Ick sweer ik leeren sal, haer sonder speulman dansen,
Die dansen, die de ziel, van ’t doode lichaen scheyt,
Ghy Heeren, voor ’tvertreckt, een yder wat verbeyt,
En seert my by u eedt, den Keyser trou te blyven!
Bourbon (540) Wy sweeren al. Lannoy. Wel an, wild daedlijck aen my schryven,
Wat volck ghy binnen hebt, en hoe ghy zijt beraen.
Del Gua Ick track dan na de stadt. Bor. Ic sal na Duytsland gaen. Bin.

ACHSTE WTKOMEN.

Den Keyser, en Ferdinanus Iesuwijt.

Keyser. SOo lang den Yser Godt, sijn snydich swaert laet blincken,
En vierich int ghecrits, op s’Vyandts Hellem clincken,
(545) Soo lang Bellona verft, haer aenschyn noch van bloed,
Soo lang u ’sKeysers hart, viervlammich word ghevoed:
Niet als een dorstich hart, ’tgheen dorst na ’tbloed der Vorsten,
Maer om te lessen uyt, met bloed, die daer na dorsten,
De reden, waerom dat, den Crijch niet werd gheblust,
(550) Is, dat den trotsen Vranck, sich nummer houd gherust,
Meyneedich, trots van hoop, heeft hy ’t verbond gebroken,
Waerom ’t met alle reen, door wapens word ghewroken,
En soo ick weder word, den Winheer van het Veld,
Ick sweer u ’sKeysers wraeck, men door de Weereld meld.
Hoe sal een Coninckrijck, sich teghens my begheven,
(Wiens scharp gevlijmde Stael, des Weerelds rond doet beven?)
Sal my een laffen Prins, of Coningh wederstaen,
(Wiens groot lofrijcke Faem, den Hemel om doet gaen?)
Noyt is mijn Keyserrijck, in vijfentwintich Jaren
Gheschiet, ’t gheen uwen Prins, met trots is wedervaren,
Noyt heeft mijn heerschappy, den Moor soo seer verwart,
Als my den vrev’len Vranck, dus moedich heeft ghetart:
Noyt can een eel ghemoet, sich selven so vergheten
Van trou ghesworen eed, ten sy het voorgheweten
Bewust was, van het gheen, hy namaels derf bestaen,
Den Paus, als roervinck van den Crijgh, die dringt hem aen,
Om mijn vereende Land, van vryicheyd t’ontblooten,
Wel aen, gheen werelts macht; maer ’tGeestlijck heeft vergoten
d’Onnosel Crygers bloed, die yvrich voor het Land,
Haer lyveloose ziel, om vryheyd set te pand.
Ferdinan. Te heftich heeft de saeck, den Keyser opghenomen,
[fol. C3r]
Vermits der menschen aerd, (het geen sy veel tijts dromen)
des daechs uytvoeren derft, geen menschs vernuft soo kloeck,
Of maeckt door ’swerelds gunst, hem hier of daer te soeck.
Gheen tong soo wel bespraeckt, of dickwils kanse feylen,
Gheen Schip soo wel bezeylt, of dickwils sietmen ’tseylen
Dan ebbed, dan voorvloeds, waer het de winden jaecht:
Waar mee ick seggen wil, dat ’tgheen den keyser klaecht
En drijft den Hayl’gen Stoel, als oorsaeck van d’oproering,
Nu seylt, en grootlijcx mist, vermits des crijchs uytvoering
Niet hangt aen ’t Roomsche macht, maer eer aen ’t Frans gebiet.
Keyser. Ick sech dees oproer is, door last des Paus gheschiet,
En waent mijn Keyserrijck, aen Vranckrijcx Croon te brengen,
Geen werelts recht en mach, maer ’tGeestlijc recht mach plengen,
En drabben in het bloed, ’tgeen ’tRoomsche ampt vergiet.
Ferdinan. Den paus sijn Majesteyt, in gheenen noot verliet,
Maer laest thien duysend man, Pizarro toeghesonden.
Keyser. Waerom? Om my? Ferd. Om u. Keys. Omdat hy had gevonden
’tGoutrijcke Peruus Land, daerom wast hem ghedaen.
Ferdinan. Ancxtvallich is de mensch, om ’swerelds goed belaen,
En hoe hy hoogher sit, hoe meer is sijn verlanghen.
De graechlust van de staet (in ’smenschen brayn ghehangen)
Sijn wortel woelt soo diep, sijn sinnen soo verwart,
Dat hy gants buyten spoorm in ’tgoeds begeert volhart.
Niet dat ick tot besluyt, des Keysers eer wil laken,
Als gierig tot de staet, en schat der oorlogs saken;
Maer straf den boosen aerd, en ’smanschs ghemeenen gang,
Vermits des wereld staet, en goutsucht gaet in swang.
Keyser. Doe dat tot ’smenschen aerd, de goutsucht sich steets neyghet,
Ghebleken is te recht, wanneer de Paus gheeyghet
Heeft als een opperhooft, het gantsch Kuskaensche Rijck
Hoewel den Conick tracht, door d’ oorloch my ghelijck
Een tweede Keyserrijck, in Vranckrijk op te rechten,
Sal Karel voor de Staf, en Spangiens Croon noch vechten,
Soo lang mijn azems tocht, in ’tLichaem woonen sal:
Want hooghmoet soo men seyt, comt dickwils voor den val.

NEGENSTE WTCOMEN.

Den Coningh, Marignan, Virone, Salines en Bonivet.
Het Tonneel wort omghekeert.

Coninck Gheluckich is de Prins (wiens Crijgh, en oorloghs waken)
Betracht het werelts ampt, en raeckt de hayl’ghe saken,
Gheluckich is de Crijgh, die ’sLands welvaert beoocht,
En Gods ghewyde Kerck, tot leersaemheyt verhoocht.
Rampsalighe Keyser, ghy tracht den Heer der Heeren
[fol. C3v]
Sijn toegheleyde straf, van uwen hals te keeren,
Ghy tracht het haylich recht, te royen uyt sijn staet,
Wiens Godts ghewyde eer, tot aen den Hemel gaet.
Noyt heeft den trotsen Vranck, voor Spangiens Troon geweken,
Noyt is hy tot sijn schant uyt ’tbloedich veld ghestreken,
Noyt heeft des Keysers macht, besweken ’tvroom ghemoet,
Dan als een vroom soldaet, tot ’tlaetste drop mijns bloet
Vroomhartich voorghestaen, de Vranckerijcxsche landen.
Marign. Te wel vermach de cracht, van starcke eenheyts banden,
En hayt de slibber grond, met sulcke palen vast,
Dat sy in alle nooit (bevrijdt van overlast)
Ghegrondvest is op trou (van trouwe Borgherye)
Den Keyser tot sijn hulp, verweckt aen alle zyen
De Princen tot verderf, van het ghemeene best.
Virone. De graeghlust van de staet, veel vallen doet int lest,
’t Geen Hrtoog Carel heeft, tot Vranckrijcx spijt bewesen,
Merckt wat een groote vlam, is uyt een vonck gheresen,
Die glinstich in het eerst, de vonckjes van heur sloech.
Het oprecht Borgers hart, den Hartooch van hem joech,
En dronck wraeckgierich in de bloetdorst der Soldaten.
Salines. Te grager sal de lust, tot ’tbloet sijns Ondersaten
Hem wecken, deur de smaeck, die ’twoedich lichaem spijst.
Coninck De bloetdorst door de wraeck, noch altijt hooger rijst,
Maer ’ksweer dees tyranny, op Spangien eens te wreken.
Bonivet uyt.
Don Hugo met sijn volck, is van de stadt gheweken,
Gheslagen inde vlucht, en Genua ontset.
Coninck Juycht nu ha trotsen Vranck, (wiens Wapens cracht belet)
Den donderighe Mars, mijns Conings eer te stutten:
Nu sal de Spaensche Croon, voor Vranckrijcx staf neer dutten,
En buyghen voor het Swaert, ’t geen Vranckrijcx Prince swayt,
Nu sie ick ’tlos gheluck, ’tgeen ’sKeysers macht omdrayt,
Em wendt’ haer blint ghesicht, met ’sWerelts gonst-behangen,
Nu sal ick desen dach, mijn oorloghs eer ontfanghen,
Die my den Yser-Godt, met lauwer lof bereyt.
Bonivet. Den Hartoogh van Albaen, des Coninghs Heyt verbeyt,
Om met acht duysent man, stadt Napels te beleggen.
Coninch Hoe can ick teghenstaen? of d’Hartooghs beed’ ontseggen?
Die steets int bloedich veld, sijn troste lichaem waecht.
Geen schrick van Wapens oyt, sijn manlijck haer vertsaecht.
Maer is als opghevoed, int klincken der Trompetten.
Salines. Ick vrees de Prins Lannoy, Pavyen sal ontsetten,
Waer hy des Hartooghs volck, sich daghelijcx byvoecht.
Coninch. De starckheyt van de plaets, my meer, en meer vernoecht.
Want hoe sy starcker zijn, hoe meerder eer om cryghen,
Wat eer kan ’sConinghs Croon, tot hooger lof doen stygen,
[fol. C4r]
Dat Spangien nederbuycht, met schandelijcke val?
’tGeen hem door Vranckrijcx cracht, en my gebeuren sal.

THIENDE WTKOMEN.

Alwaer de slach geschiedt.

Den Coningh, Bourbon, Bonivet, Urbiette, ende
Lannoy met het Legher.

Lannoy. Ghy Helden, die (door last, des Keysers opghenomen)
Zijt met u Prins en Heer, voor ’sConinghs Heyr gecomen,
Ghy, die door ’tgladde stael, den Fransman hebt ghethoont,
Wat in u moedich lijf, en trotse lichaem woont:
’tIs heden desen dach, om eeuwich lof te werven,
Of dapper int ghevecht, met glory-krans te sterven.
’tIs nu de laetste uer, om wreken met ghewelt,
Die steets ons Keysers Croon, met laster woorden schelt:
Siet vry u vyant aen, en biet hem eens u ooghen!
Siet hoe den laffen Vranck, niet langer can ghedogen
Het martiael gesicht, ’tgheen Spangiens cracht uytschiet;
Thoont nu gy Kryghers al, dat ’t Monarchael ghebiedt
Van Spangien eens voor al, mach ’sWeerelts crits ghebieden!
Thoont Hemel uwe gunst! thoont ghy ô Hemel lieden!
Hoe billijck door het swaert, den Fransman wort verplet,
Op dat Pavyen mach, van Spangien zijn ontset.
Coninck Ghy mannen, die in Crijgh (met Wapens onbesweken)
Noyt hebt tot Vranckrijcx schant, voor Spangiens roem geweken,
Ghy die den Yser-Godt, nu selfs int lichaem voert,
Siet, hoe den Spaenschen Hond, door wreetheyt u beloert,
En waent den LelyVorst, sijn Vaendels neer sal strijcken,
Neen Spangien, nimmermeer, sal Vranckrijck voor u wijcken,
Noyt segh ick sal Maraen, van my die eer ontfaen,
Dat hy my kracht’loos dwingt, te rugwaerts wech te gaen,
Veel eer sal door de maen, het golvich veld bevriesen;
Veel eer sal ’tblau ghestarnt, haer avond glans verliesen;
Veel eer sal bergh en duyn, gantsch wesen sonder zand;
Eer ick tot uwer eer, afwijcken sal met schand:
Dus mannen, wie ghy zijt, ghy Krygers, en ghy Heeren,
Helpt nu den LelyVorst, het Spaens gheweld afweeren!
Helpt nu gy Hemels Godt, helpt nu ghy Helden al,
Waer voor des Keysers volck, met schand afvallen sal.
Bourbon Ick sweer by ’sKeysers Croon, Bourbon sal heden sterven,
Of eeuwich voor mijn eer, een Lauwer Crans beerven,
’tIs heden desen dagh, dat Keyserlijck ghebiet,
Men Fama door de lucht, tot pronck uytbrallen ziet:
’tIs heden, dat de Vranck, voorvluchtich word gheslagen,
[fol. C4v]
’t Is heden, dat ik sal, des Conincks Standaerd draghen
Tot winheer uyt het veld, ’tis heden dat het bloet
Tot wraeck des Conincks wrock, mijn bloet dorst lessen moet,
Laet dan ghy Helden al, den bloed’gen Crijgh beginnen!
Bonivet. Ghy kryghers die nu tracht, den Spanjaert t’overwinnen,
Rust nu dijn harde stael, in haer verschoven plaets?
Hoe sal ons den Maraen, door ’twoeden des soldaets,
Als onervaren volck, uyt desen oorloch dryven?
Neen Spangien, niet voor u: wy sullen staende blyven
Ghelijck een harde pael, met mannen cracht gheheyt.
Lannoy. Dit Swaert den laffen Vranck, nu stracx ter neder leyt,
En dwingt voor Spangiens Croon, de Koning neer te buygen.
Coninck Wel aen mijns Konings hart, vroomdadich sal betuygen,
Dat dees mijn wapen cracht, tot aen den Hemel bromt.
Lannoy. Dijn hovaerd steets van u, maer van geen ander comt.
Sy vechten. Urbiette stelt den Coninck
’tRappier op de borst.
Ghy Ridder wie ghy zijt, tza flucx geeft u gevanghen
In handen van Bourbon.
Den Coninck een wonde hebbende
int aensicht.
Ick liever waer gehanghen,
Dan ick my gheven sou in handen van Bourbon,
Verrader in sijn hart. Borbon. Ja die Pavyen won,
Die dwinght den Koning nu, voor ’sKeysers macht te duycken.
Coninck Verrader treet van my, ick wil mijn swaerd ghebruycken.
Bourbon Gebruycken sult ghy niet, gevangen in ons macht.
Coninck Ghy Heeren, gunt my dan Lannoy wert hier gebracht,
Op dat sigh Vranckrijck mach, aen hem gevanghen geven.
Urbiette. Lannoy, Lannoy. Lann. Hoe dus? sal d’aerdrijc dan niet beven,
Nu dat den Koninc selfs, van Spangien is gevaen?
Coninck Lannoy! siet hier. Lann. Mijn heer. Coninck. Siet Vranckrijck voor u staen
Als een gehvanghen man, aen Spangiens Croon ghekreghen,
Lannoy. Ghy heeren wat vertreckt.
Coninck Laes! Vranckrijck is versleghen,
Die uyt dees laetste strijt, nu sesthien wonden draecht!
Helaes bedroefde Prins! ick heb mijn Croon ghewaecht,
Om Spangiens groote macht, voor Vranckrijck te doen buygen.
Lannoy. Hoe buygen? sonder reen, den Hemel die kan tuyghen
Dat Karel desen strijt, rechtvaerdich heeft begost.
Coninck Ick hoop den Coning wort, van Spangien noch verlost. Binn.

[fol. D1r]

ELFSTE WTCOMEN.

Vertooninghe.

Duc d’Alenzon wordt dootghelaten.

Rechtvaerdigh word ghestraft, den Hartogh Alenzon,
Die eerst de tydingh bracht, dat Vranchrijck was gheslagen;
Vermits hy oorsaeck was, dat Spangien hem verwon,
Heeft hy tot syner schult, dees straffingh moeten draghen.

Lowiza uyt: het Tonneel is weer ghekeert.
Lowisa. HOe dwarlich dat Fortuyn, het onlucx tip kan raecken,
Soo wel int Politijck, als oock in Oorlochs saecken,
Hoe schoon sy haer vermomt en d’after grijns bedeckt,
Heeft mijn rampsal’ghe Vrou, tot tranen weer verweckt,
Helaes! Lowisa weent, dat van u wiert ghebooren,
Die schandich in het veld, Pavyen heeft verlooren.
Fy u Duc d’Alenzon! dat ghy u Heer verliet,
En eerloos inde vlucht, Maraen den rugghe biet:
Ghy docht dees tydingh u (so haest ghy waert ghecomen)
Ten goede wiert van my, en Vranckrijck afghenomen,
Ghy seyd’ den Coningh selfs, tot vluchten u ghebood,
Daer ghy ghelijck een schelm, dwars door de Zwitzers vlood:
De Ruyters (die door last, de voortocht was bevoolen)*
Die sach men sonder hooft, dwars door den veldslach doolen,
Mits ghy de swarte bend, van Zwitsers had ghescheurt,
Het gheen mijn waerste soon, in Spangiens hand betreurt.
Nu bromt de Spaensche Vorst, hoochmoedich van vermogen,
Maer ydel is de lof, die moet sich selfst verhooghen:
Nu brald sijn stale wieck, en dondert voor de Locht,
Om dat hy Vranckrijck heeft, in sijn gheweld ghebrocht.
Nochtans Lowisa hoopt, en tracht met groot verlangen
Te lossen, die oyt Slot, van Madril sit ghevanghen,
Te lossen ’s Werelts pronck, die Spangien noyt ontsagh,
Maer hem gelevert heeft, soo meenich bloed’gen slach. Binnen.

TWAELFSTE WTKOMEN.

Den Koningh alleen, ghevanghen zijnde.

Coningh WAnneer den Bajazet (van Tamerlan verslaghen)
Wierd tot sijn voet schabel, in d’Ys’re Kou ghedraghen.
[fol. D1v]
Wanneer Sibinaes eer (vereerloost) hem verdroot,
Heeft hij door onverdult, sijn eyghen selfs ghedoot.
Wat zal den Lely Vorst (in Spangiens macht beslooten)
Wtrechten, door de schand, die Vrankrijck heeft ghenoten?
’t Lichtwindigh lucx gheval, gansch Vrankrijck theghenwoedt,
En meerder t’ramps ghevaer, door d’oorloghs teghenspoedt:
My was den gantschen raedt, de staet, van volck en landen,
Vertrout als opper Heer, ghestelt in ’s Conings handen:
Als opper Veltheer was, my ’t gantsche Heyr vertrout;
Doch twijfligh wast gheluck, en d’uytcomst menichfout;
Mijn Swagher, door de schrick des vyants wech ghedreven,
Heeft mij, O groote Goon! int stryden laes begheven,
Die noyt door trotse hoop, de Spaensche hondt ontsagh,
Wierd vluchtigh als een schelm; int eerste vanden slagh.
Bourbon die Vrankrijcks Croon, moetwilligh was ontweecken,
Die sachmen Mons Tournon sijn moedigh hart afsteecken,
(Wiens manhaft inde strijdt, Navarre wierdt bethoont)
Lannoy, (wiens edel, hart veel Princen heeft verschoont)
Die saghmen tot den strijt, sijn trotse Spangiaerts raden,
Den Coninck diemen sach, in ’svyandts bloedt schier baaden,
En schrikte noch en weeck, voor niemandt int gevecht;
Dan selfs rondom beset, heb ’t Legher plaets geslecht,
En dreef het Fransche Heyr, vast aen des vyandts tochten;
Vroomhartigh heb ick vaeck, voor Vranckrijcks kroon gevochten,
Die flick’righ als een toorts, sijn snelle wieck uyt swaeyt,,
’t Gheen noyt, van deser uur, Fortuyn heeft omgedraeyt.
Ick weet den Keyser nu (door hoovaerdt opghesteecken)
Ten vollen sigh aen my, door tyranny sal wreecken.
Ick weet den hooghen moedt, van Spangien sich verheft,
Om dat den Fransman is, dus moedloos aenghetreft.
Doch Spangien niet te hoog, slaet neer ’t hoovaerdigh brommen!
Mits boven ’tlos gheluck, ghy selfs zijt opgheclommen,
Wiens lichte spartel spil, de blinde Vrou omkeert,
En clackloos uwen trots, in d’onderste verneert. Binnen.

DERTHIENSTE WTCOMEN.

Verthooningen.

Fredrick van Gajette wort onthalst.
Pieter Navarre wordt verworght,
Hieronimo de Leyva wordt onthalst.

AEnsiet de rechte wraek, die Keyser Carel thoont,
Aen die Spaensche kroon, socht schielijck te verraden:
[fol. D2r]
Don Fredrick van Gajet, noch Leyva wort verschoont,
Maer moeten alle drie, in d’eyghe bloed-badt baaden.

Keyser, Fedinandus.

Keyser. WAer zijt ghy Roomsche roem? waer zijt ghy cloecke Helden?
Die oyt voor ’tVaderlandt. u trotse lichaem stelden
Int ysselijck ghevaer. der wapenen ghecrits?
Waer zijt ghy swarten Moor? die u gheswinde flits.
Send’ als een snelle pest. dwars door u vyants tochten?
Waar zijt ghy Caesar nu, (wiens Arents crachten brochten)
Den hoogh gheclommen Grieck. aen ’t Monarchael ghebiedt?
Waer is Pompejus nu, voor wiens manhaftheyt vliedt
Den Flegiaensche Vorst? waer zijt ghy Bysantinen,
Die door Carani moort. vaeck most als slaven dienen.
Die de Alphes eens betrat, met onversaeght ghemoet?
Waer zijt ghy trotse Heldt. die steedts het brayn. en bloet
Gheslinghert heeft om hoogh. vande eens ghestorve zielen?
Waer zijt ghy wreeden Mars, wiens Autaers schrick bekrielen
Gruwel. moort. en schim, van den Elpiaensche slach?
Comt gallem-rijcke Faem! doorclatert desen dagh.
Met u basuyns gheclanck, wanneer door Spaensche handen.
Pavyen is ontset. tot spijt van hun vyanden.
Wanneer het Fransche Juck (waer me sy was belaen)
Den Spangiaert trots van hoop. had van hun hals ghedaen:
Wanneer den Fransche Vorst (door Martiale vlaghen)
Voorvluchtigh vande stadt, Pavyen wierd gheslaghen;
Wanneer den Prins Lannoy, heeft Bonivet ontsielt.
En nae thien duysent doon. het bloedigh velt behielt.
Vlieght opwaerts vlugghe Faem. laet u gevlerckte tolcken.
Verbreyden desen dagh. tot boven inde wolcken!
Bralt uyt mijn stale deught. die Vranckrijck nederleydt.
En my en ’t Spaensche volck. een eeuw’ghe lof bereydt.
Ferdinan De loff van ’swerelts macht, can menigh Prins gheschieden.
Keyser. Ick wil den trotsen Vranck. nu heerschen. en ghebieden.
Ick wil mijn aerdtsche roem. styght pool-hoogh aende locht.
Om dat mijn vyants trots. nu is ten eynd ghebrocht.
Ferdinan Des menschen dommel geest. beslijmt met ’swereldts proncken.
Ontaerdt haer eyghen selfs; de bloedt-dorst maeck haer droncken.
En sollebolt vast heen. int weeghschael van ’t gheluck.
De werelt vervormt de wet. en ’t hayligh, in het stuck
Van tweedracht. menghelt sich met politijcke saecken:
Het wereltlicke ampt (om ’t hayligh niet te raecken)
Vernieut haer opper hooft, de wet verliest haer macht.
Mits ’t wereltlijck ghebiet, nae ’t hayligh autaer tracht:
[fol. D2v]
Keyser Ick weet den Roomschen Stoel, uws ’sKeysers vrientschap weyghert,
En langs hoe meer door pracht, in ydelheyt opsteygert,
Den Fransman is men trou, en Spangien afghegaen,
Bemerckt dit wel te deegh, en wild u oordeel slaen
Ghegrontvest op de staet, mijns Keyserrijck, en Landen,
Den Cheurvorst van het Rijck, doet aen Savoyen stranden
Mandossa met sijn volck, den Dolphijn treckt vast voort,
’t Gheen anders was bestemt, int sluyten van ’t accoort.
Ferdinan ’t Is Vranckrijck, die ’t verbond, des Keysers heeft gebroken.
Keyser Ick sweer dees trots, en schand, noch eenmael wort ghewroken,
Niet door een felle wraeck, die ’smenschen bloet ontsteeckt,
Maar door ’t goetdadich hart, ’t geen ’svyants deuchden queeckt.
Mijn vyant heb ik lief, ’k wil goet voor quaet beloonen,
En hem in mijnder macht, uws Keysers vrientschap thoonen,
Soo dat hem d’eygen wis, noch namaels wroeghen sal,
En segghen, hooghmoet comt, seer dickwils voor den val.
Hy doet sijn Ghebedt.
O Godt! die uwen throon, ghebout in d’opper zalen,
Beglanst met Hemels licht, en gout gheblonde stralen,
(Wiens groot dryvoudich een, u alheyt is omtrent,
En door d’alziende oogh, ons aller wercken kent)
Hoewel ick zondich mensch, ben voor u oogh boosaerdich;
Nochtans tot uwer eer, voer ick den strijt rechtvaerdich,
Den strijt die Vranckrijck selfs, heeft door sijn trots verweckt,
Doch d’uytcomst tot sijn schand, en tot u eere streckt,
’t Is niet door menschen cracht, den vyand is verwonnen,
O neen, ’t is uwe hand, die Vranckrijck heeft verslonnen:
U zy alleen de eer, die sonder speer of Schilt,
Den woed’gen Fransmans cracht, hebt gants tot niet verspilt.
Ferdinan Laet ons den Coningh selfs, in Spangien dan ontbieden.
Keyser Ick hoop hem nummer spijt, of hoon en sal gheschieden!
Ja lieven hem altijt, en troosten sijn verlies,
Mits ick een Keyser ben, die �tgoet voor quaet verkies. Binnen.

VEERTHIENSTE WTCOMEN.

Vertooninghe.

Den Coningh wordt ghevoert van hier na Pischiton,
Alwaer Del Guasto leydt, met seventhien Galleyen,
Lannoy treckt sellefs mee: maer d’Hartogh van Bourbon,
Belast is van Lannoy, het Legher te verbeyen.
[fol. D3r]
Koninck inde ghevanghenis.

Coninck HOe vlugh’lijck dat den tijt, vlieght met sijn vlugge vlarcken,
Can ick in ’tdiepst des noot, met sinnens aendacht marcken,
Die met des menschen doen, eerst worstelt ende malt,
Maer namaels tot sijn ramp, met swaerheyd overvalt:

VYFTHIENDE WTCOMEN.

Den Paus inden Raedt.

[fol. D3v]

SESTHIENSTE WTCOMEN.

Lowisa met de Ambassadeurs.

Lowisa. O Godt, die ’swerelt dack, verlicht met vierghe lampen,
En schuyft van d’opper huys, de swarte nevels dampen,
[fol. D4r]
Waer me den blinden nacht, het eerste schepsel deckt,
Gelooft sy uwen naem! dat ghy ons weer verweckt
Een hulper inde noodt, en handthaeft onse saken!
O Godt, die Spangiens trots, tot spot en schand can maecken,
(Wiens blixem van het stael, u heylighdom besmet)
Slaet neer d’alsiende oogh! (wiens alheyt) saamen let
Soo wel op ’t Hemels Heyr, als wereltlijcke setel.
Straft eenmael met u handt, die wuft, en gantsch vermetel
Tot styving van haer eer, vertreden u ghebodt!
Wy sijn ghevallen Heer, ons vyandt tot een lodt,
En midden in haer macht, sit Vranckrijcx pronck gevangen.
Ghy kent eens Moeders hart, die staegs met swaer verlangen
Door lauwe tranens vloed, haer swacke lichaem spijst;
Veldtruchtich is den loff, dies Spangiens eer oprijst;
En woeld met ’t snydig stael, door Vranckrijcx starcke mueren,
Wie kan haer trotse moet, of oorlochs cracht verdueren?
Geen Prins ter weerelt oyt, en heeft het aenghegaen,
’t Geen Vranckrijck tot sijn schand, met Spangien heeft bestaen.
Basurta. Haer hoogheyt sy bedaert! Low. Gans Vranckrijc is verwonnen.
Don Rod O neen, ons eerst verbond, weer t’samen is begonnen,
Mits dat den Haylgen stoel, na sijn verlossingh tracht.
Lowisa. O heer, na desen staet, sijn eygen Moeder wacht.
Basurta. MeVrou ons volck treckt op, met overgroot vermoghen.
Lowisa. Och sach ick mynen Soon, noch eens voor ’s Moeders ooghen,
Eer dat de kille doot, de siel van ’t lichaem scheyd!
Don Rod Dit wort haer Majesteyt, van harten aengheseyt,
Om samen ons verboont, met Vranckrijcx staet te sluyten.
Lowisa. Wat middel isser dan, om ’s keysers volck te fluyten?
Wat raet, om dat Bourbon, niet varder trecken sal?
Basurta. Geen oorlochs man en acht, het ydel lofs ghebral,
Die selfs om d’oorlochs eer, de vlugghe Faem moet hueren.
Lowisa. Ick vrees den Coning sal, haer wreetheyt noch besueren,
Wiens out moordadich hart, den Fransman heeft ghevoelt.
Don Rod Rechtvaerdich is de straf, (wiens privkel tegenwoelt)
En dwingt den aertichen mensch, sijn rechte Straf te leyden.
Ick smeer den Haylgen stoel, den Coningh sal bevrijden,
Diens Gods ghewijde recht, den Keyser tegenstaet.
Lowisa. Ghy Heeren was vertoeft, eer dat ghy van my gaet,
Ick sal mijn outste Raet, na Spangien selfs toe senden.
Gheluckich is de Prins, (wiens oogenmerck doet wenden
De leydstar van ’t ghesicht, tot welvaert van het Lant)
Den Hartoch van Borbon, den armen Huysman brant,
En plondert Kercken prael, en Gods ghemyde saken:
Nu hemel oocht op hem, en wild tot schande maken
Die steets de swarte aerd, met klemmich bloet bespat.
Basurta. Sy steunen niet op Godt, maer op Fortunaes Rat
[fol. D4v]
Het gheen sy windigh draeyt, met duysendt onghelucken.
Lowisa. Ick hoop den hemel sal, des keysers croon afrucken,
En stellen die op ’thooft, die ’tHayligh recht bemind.
Don Ro. Ick hoop tot uwen dienst, ghy alle Princen vind. Binnen.

SEVENTHIENSTE WTCOMEN.

Den Keyser alleen.

Keyser. HOewel den Keyser heeft, dees oorlooghs Eer ghenooten,*
Soo wordt tot Spangiens schandt, in Vranckrijcks raedt beslooten
Het laest ghemaeckt accoort; vernieuwen weer ’t verbondt,
Het gheen den snooden Paus, tot ’s Landts bevryding vondt.
Lowisa, vol van spyt, doortrapt in al haer weghen,
Valt my met menigh Prins, ja ’tgantsche Landschap teghen,
Ick weet dat Roma sich, steets op Pescaar verliet,
En hem het Napels rijck, als wettigh Prins aenbiet,
Ick weet hem ’theyligh Recht, als Veltheer heeft ghecooren,
En hem met vasten eedt, het landtschap toegheswooren,
Indien hy wederstond, mijn Keyserlijke rijck;
Hy schrijft door desen Brief, ick nummermeer beswijck,
Die door sijn staale wieck, het werelts rondt doet beven,
Tis teyken van sijn trou, wiens vroomheyt heeft gheschreven
En vaecken my verclaert, het Pauselijck verraed;
Hy schrijft my voorder noch, en geeft my desen raed,
Dat ick mijns Keysers eysch, den Coninck op zou dringhen,
Doch niet met grimmicheyd: mits alle aardsche dinghen
Verand’ren door het luck, en slyten door den tijdt.
Bedroefden Lely Vorst! ghy zijt u welvaerd quijt,
En alle oorloogs hoop, is u door mijn ontnomen,
Gaet voort in u verbondt, soo haest ghy zijt ghecomen,
Tot oogingh van u stuck, tot uytvoer vanden eed,
Bedenckt u vroom ghemoet, met alle trouheyt streed,
Het gheen u ’sKeysers hart, en veelen heeft verdrooten.
Ghy sloeght Mandossaes volck, vermits u Fransche Vlooten
Ontweecken was Lannoy, en hield sich aen het strand.
Ick sweer, ickt Napels rijck, en d’oud Latijnsche land,
Dan d’Alpes tot beneen, den Zee-strandt sal ghebieden,
Ghy zijt in ’sKeysers macht; tuyght vry ghy Hemel-lieden,
Dat Vranckrijck teghens my, haer vinn’ghe speeren wet!
Het steunsel van haer krijgh, heeft Spangien weer verplet,
En dwinght den heyl’ghen stoel, door vrees ’t verbondt te maken,
Wel aen, mijn scepter zal, eens tot haer voorneem raecken,
En mors’len als tot puyn, mijn vyands hooghe moed:
Ghy schend eens Keysers eer, en segt: dat ick het bloed
[fol. E1r]
Den swarten Moorman heb, uit ’t aenschijns sweet doen pricken.
Den schelm vermomt sich vast, en waent het overwicken
Des oorlochs meer bestaet int uiterlijck ghebiet;
Doch Spangien mint hem noch, die Vranckrijck eens verliet,
En hoont den trotsen Vranck, die moeloos van Soldaten
Sich vind van ’t Duitsche Heyr, aen alle cant verlaten:
De Zwitser wijckt hem af, Lannoy valt hem aen boord,
En meerdert brand op brand, en meerdert moord op moord. Bin.

ACHTHIENSTE WTCOMEN.

Margriet en de Ambassadeurs:
Met den Keyser inden Raet.

Margriet GHy heeren, die door haet, op Vranckrijck zijt ghebeten,
Doch om des Conings saeck, ter Vierschaer zijt geseten,
Ick bid ghy ondertast uws harts, en levens boeck,
Doch buighen onsen wil, en hooren u versoeck:
Wy zijn om ’s Conings wil, uit Vranckrijck hier ghecomen,
En hoopen dese saeck, niet qualijck word ghenomen,
Maer strecken sal tot nut, en blyschap van het lant.
Keyser. Mevrou* in ’s Keysers hart, men nummer boosheit bant;
Maer tot haer Majesteit in alle dienst ghenegen.
Hoewel door Wapens cracht, u Broeder is verkregen
En wech gheslagen werd, voorvluchtig uit het Velt,
Hoewel hy op dit Slot, ghevangen is ghestelt,
En rust sijn oorlochs hart, in Conincklijcke banden:
Nochtans tot Spangiens eer, wensch ick dat alle landen
Verheugen haer int geen, dat door ons trouheyt blijckt.
Bourbon Voor al men mercken moet, dat, die het vonnis strijckt
Den Coning in dit stuck, de schuld doet plichtich boeten.
Salines. Ick hoop medogentheit, sal ’sKeysers eisch versoeten,
Noch dencken op het geen, te vooren is gheschiet.
Keyser. Den Coning veel te trots, sich op sijn Heir verliet,
En socht mijn goet met quaet, door d’oorloch te vergoeden.
Bourbon Dit segghen wel te recht, gaet boven elcx vermoeden,
Mits niemant dan als my, sijn trotsheydt is bekent.
Viroue Vermetel spreeckt ghy steets, en ’s Conings eer ghy schent,
Die hem fy groote Goon! zijt sonder reen ontweken.
Bourbon Ick sweer dat ick dit woort, thien dobbel noch zal wreken
En segh u over sulcx, dat ghy als schellem liecht.
Keyser. Ghy Heeren, weet ghy wel, dat ghy u selfs bedriecht,
En lastert desen man, int byzijn van persoonen?
Margriet Ghenadich moet een Vorst, een gramlijck woord verschoonen,
Het welck ghesproken wort, opt geen hy brengt te pas.
Bourbon Ick segh u wie ghy zijt, dat ick oyt eerlijck was,
[fol. E1v]
En wie daer teghen seyt, die wil ick dwars door ryghen.
Verone. Men moet met woorden niet, dan met de Wapens kryghen,
En niemant acht het geen, Bourbon vermetel spreeckt.
Bourbon Dit lichaem nimmer wijckt, ’tgeen steets vol deuchden steeckt,
En soo u yets ontbreeckt, comt voorts ick sal ’tbetoonen.
Keyser. Bourbon ick segh vertreckt. Bourbon. Ick sweer ick salt u loonen,
En dwinghen door het stael, dat ghy verrader zijt. Binnen.
Keyser. Nu Heeren dit gheschil, verquist, en kort den tijt;
Dus soo’t u al belieft, wilt my u bootschap uyten.
Margriet Ick bid sijn Majesteyt, den Coning mach ontsluyten,
En eyschen voor rantsoen, een seker som van gelt.
Keyser. Den Coning nummer word, van Spangien vry ghestelt,
Voor dat hy ’t Napels Rijck, den Keyser heeft verbonden,
Mylanen en Artoys, (’tgheen my tot alle stonden
Des Conings volck afneemt) sal hy met ’t Vlaenderlant
En Bergens groot Appel, eerst levren inde hant,
En sooder yets ontbreeckt, om niet te konnen maken
Dat ick tot desen eysch, ten vollen sou gheraken,
Sal ick hem hulpich zijn, int gheen dat hy begheert.
Margriet Nu sie ick wel te recht, dat Vranckrijck is verheert,
En hart ghedwongen wort, dit rantsoen te betalen.
Keyser. Ist onrecht dat ick sal, aen ’sKeysers Croon doen halen,
Het gheen voorleden tijdt, voor oorloch is ontrooft?
Salines. Dees wreetheyt is te lang, in ’sKeysers hart ghestooft,
En d’oorsaeck is hier van, die Vranckrijck socht te plaghen.
Keyser. Ghy Heeren, dit accoort, can Spangien niet behagen,
Voor datmen Hesdin weer, aen ’sKeysers croon verbind.
Verone Voor wis in desen eysch, men groote swaerheyt vind,
Als moeylijck voor de staet, van Vranckrijck t’onderhouwen,
Keyser. Den Hertogh van Bourbon, moet ’sConinghs Suster trouwen,
Aen wien men gheven sal, sijn afghestoolen Land.
Margriet Neen Keyser, nimmermeer, wort Vranckrijcx kind verpand,
Aen een, die sijnen Prins, moordadich heeft verraden.
Keyser. Den Keyser dan vertreckt. Binnen.
Margriet Nu is mijn hart beladen,
Vermits in dit ghespreck, gheen voordeel is ghedaen.
Salines. Dit gaet het gantsche Land, en selfs den Coning aen.
Soo vind ickt dan voor goet, wy weer na Vranckrijck trecken.
Salines. Den Hemel geef ghedult! ick hoop hy sal verwecken.
En murwen ’sKeysers hart, ’tgheen op ons is versteent.
Margriet Ick hoop den Keyser noch, met Vranckrijck word vereent.
Binnen.

[fol. E2r]

NEGENTHIENSTE WTCOMEN.

Den Coningh in de Ghevanghenis.

NU schreyd den Lely Vorst (wiens lau en braeke tranen)
Mijn overstallich hart, tot weemoet doen vermanen,
Nu dringt ten boesem uyt, mijn pekels nat gheween,
Vermits ick eensaem moet, dees nare plaets betreen,
Waer in gheballast sit, mijn hart met duysend sorghen.
O Godt (wiens glinstrich oogh, van avond, tot den morgen
Sich went aen alle kant, en gront uws schepsels hart.)
Ghy die ons aller doen (in sondens juck verwart)
Steets keert, en wend tot nut, en heylsaemheyd der zielen!
Slaet neer u God’lijck oog! wilt met u swaert vernielen
Mijn vyand, daer ghy mee, u hayl’ge naem beschut!
Dees eenheyd heeft mijn ziel, van blyschap uytgheput,
En niemant in het Rijck, comt Vranckrijc eens begroeten,
Den Keyser trots van moet, kan licht mijn pijn versoeten,
Soo hy door syne troost, mijn swacke lichaem laeft:
Geen Prins ter weerelt oyt, van oorlogh soo begaeft,
Die wederstaet ’t versoeck, van een ghevangen Coning,
Den eysch vant Napels Rijck, streckt u maer tot verschoning;
En dringt u wrev’lich op, het schoon Hesdinsche Slot,
Neen Karel, nummermeer, sult ghy my tot een lot
Van u verwaende moet, en spottings oogh ghenieten.
Sal hy (wiens oorlochs hand, vaeck doet het bloed vergieten)
Sich buygen voor een Prins, wiens onluck is voor hand!
Hoewel den Spanjaert bromt, en my in d’yser band,
Nochtans sal ons verbont, hem eens tot schande maken,
Ghy doolt door ’toverschot, van u verwarde saken,
Soo dat voor Godes wraeck, u oorlochs cracht verhuyst,
(Wiens sware prickels sweep, gelijck het water bruyst.) Binnen.

TWINTICHSTE WTCOMEN.

Margriet in Vranckrijck zijnde,
met Lowisa.

Margriet DEn Keyser van ons eyscht, het Lantschap van Mylanen.
Lowisa. Dit cost Lowisaes doot! wiens uytgheparste tranen
Soo treffen ’tmoeders hart, dat vaeck mijn moe’loos lijf,
Gheworden is tot spot, Fortunaes tijdt verdrijf:
Ay Hemel siet ghy dit, met u alsiende ooghen!
Margriet Gheen bidden, of ghesmeeck, heeft ’sKeysers hart bewoogen,
Maar ys’rich was verstaelt, door toedoen van Bourbon.
Lowisa. Ist moog’lijck, dat den haet, eens Keysers hart verwon?
[fol. E2v]
Noch wreeght sijn lauwe wraeck, noch pynight sijn ghewissen?
Saft dochter, siet ick schrick; ’tsijn enckel duysternissen,
Die swerven, sweven staeghs, voor d’ooghen vanden mensch.
Margriet. Den oorlogh draeyt sich steets, te veel na Spangiens wensch,
Dies steeckt haer hoovaerd op, en hooght haer schaat’righ brallen.
Lowisa. Fortuyn verwisselt haest, en tyt eerst aen het mallen,
Wanneer den aerdschen mensch, sijn domme kraght verhooght.
Margriet. Het meestendeel des volcx, wel op het werelts ooght;
En toont sich inde staet, en aerdsche zuyl sorghvuldigh:
Bourbon vol van verraed (door ’sKeysers gunst ontschuldich)
Drijft door sijn grimmicheyt, dees eysch den Coninck op.
Lowisa. Een Prins door haet en nijdt, hanght dikwils inde schop
Van tweedracht, en van twist, door staetsucht inghesoghen.
Nu vind ick my vol drucx, van Spangiens Prins bedrogen,
(Wiens gramschap op mijn kindt, de vinnen van sich steeckt.)
Margriet. Gheen Spangiaerdt in den aardt, uyt vroomheyt heeft gequeeck,
Maer scharpt sijn oude haet, om Vranckrijck te bederven.
De gloririjcke faem, tracht wangunst te onterven,
Waer me den trotsen Vranck, wel eertijts wiert ghecroont.
Neen Spangien nummermeer, word Crijghsmans eer geloont
Met onverdiende wrock, door boosheyt ingheswolghen.
Lowisa. Ick sweer, ick ’tnieu verbond, met trouheyt sal vervolghen,
Het gheen den heyl’ghen stoel, met Vranckrijck heeft gemaeckt.
Margriet. Siet toe, dat dit accoort, des Keysers oneer raeckt,
En wroeght sijn wetens boeck, verselt met stadigh knaghen.
Lowisa. Nu zal een slappe vrou, den grooten Heyrtocht waghen,
Die oyt het Roomsche Rijck te samen heeft ghebrocht. Binnen.
Margriet: Gheen trouheyt heeft den Paus, in dit accoort gesocht;
Maer tracht door dese schijn, gansch Vranckrijck te verwinnen.
Fy Hemel! sulcken Mensch, zal ’teeuwigh vier verslinnen,
Wiens oudt vergiftight hart, nae ’sLandts bederving tracht.
’kHeb lang nae desen dach, en eensaemheyt ghewacht,
Om mijn onnosel ziel, van ’tlichaem te berooven.
Komt spoocken herwaerts uyt! bruyst op-waerts tot hier boven,
Met u gheslanghde kop! en krulsel vol van brandt,
Ruckt my dese aerdt! tot schouspel van het landt,
Waer in den Spaenschen hond, thoont sijn versteende wetten:
Versterckt mijn vroulijck hart! wilt op gheen flauheyt letten,
Waer me mijn laffen moet, sich kracht’loos vind beswaerd.
Nu voel ick mynen gheest, van kindervrees ontaerdt,
En reyckt my ’tgladde stael, om met dees teere handen
t’Ontbinden zielens woon, en lichaems starcke banden.
[fol. E3r]
Nu Hemel thoont u gunst, en wilt u ooghen slaen
Op mijn boosaerdigh hart, ’t gheen Spangien doet vergaen.
Sy steeckt.

EEN EN TWINTICHSTE
WTKOMEN.

Ferdinandus, Keyser.

Ferdinan DEn Coninck sich beswaert, met innerlijck verlanghen.
Keyser. ’t Is d’eensaemheyt die parst, en treuricht den ghevangen.
Ferdinan Gheen treuren oyt beklemt, syn trots hoovaerdigh hart.
Keyser. Hoe langer inde pijn, hoe meer men droever wort.
Ferdinan Sijn droefheyt teycken is, om wraecklust te versaden.
Keyser. ’t Volvoeren word belet, door Keyserlijcke raede.
Ferdinan Den raedt valt veel te slap, int eyschen van ’t accoort.
Keyser. Men eischt niet varder, als den Keyser toebehoort.
Ferdinan Ick sorgh den Coninck ons, door loosheyt zal ontspringen.
Keyser. Wat doe ick dan? Wat raet? Ferdin. Ghy sult hem voorder dwinghen,
Op dat ghesloten word, den eysch van sijn rantsoen.
Keyser. Den eysch valt veel te swaer; en nae dat ick vermoen,
Is oorsaeck van ’t gecklagh, en Conincklijcke suchten.
Ferdinan Dit waenen hem verstijft, en oorsaeckt sijn uytvluchten.
Keyser. Ik eysch het Napels rijck, en ’t Lantschap van Hesdin.
Ferdinan Mylanen staet hy toe. Keys. d’ Aer vind hy swaerheyt in,
En sorght ons dit voldoen, van Vranckrijck wordt geweygert.
Ferdinan De loosheyt van een Prins, in druck en swaerheyt steygert,
En hoogher klimt int top, van sijn verwilde brayn:
Men heefter teecken van; mits onlanx int ghemeyn
Ghebleecken is ’t verstandt, van veel gheleerde sotten.
Keyser Int dwinghen vanden Prins, sal ’tlandt weer t’samen rotten,
En segghen datmen breeckt, ’slandts wetten door ’t ghewelt.
Ferdinan De wetten sijn tot keur, en skeysers wil ghestelt,
Om breecken, of om doen, tot welvaert te ghebruycken.
Keyser. Den overlast des volcx, can yder mensch wel ruycken,
Wiens neus en adems tocht, slants welvaert heeft ghesmaeckt.
Ferdinan Sus doende segh ick dan, den Coninck vry gheraeckt,
En trachten sal om ’t landt, van Spangien te verstricken.
Keyser. Gheen Coninck can den glants, Mijns Keyserdoms inslicken:
Gheen Prins ter werelt oyt, en derft den wil bestaen,
Ten eynd mijns Spangiens kroon, en landschap word verraen.
Onnodigh is ’tghesegh, van al dees visevasen.
Ferdinan De dolheyt van ’t ghemoet, doet menigh prinsdom raasen,
[fol. E3v]
En werpt ’tghemeyne best, veel swaerheyd op den rug.
Keyser. De faem van wetten cracht, word eynd’lijck noch soo vlug,
Dat selfs de waerheyd vreest, haer schijnsel t’openbaren.
Ferdinan Wie kan ’tghemeene best, voor ’svyants list bewaren.
Soo niet het opperhooft, ’slands welvaert heeft int oogh?
Keyser. Ick weet den staetsucht vaeck, des Conings moet bedroogh,
En acht sloegh op verraet, van Napels te beclimmen.
Ferdinan Sijn loosheyd sal te meer, na d’out ghebruyck verslimmen,
Indien hy vry ghestelt, den Crijgh aenvaerden sou.
Keyser. ’kMaeck met hem eeuwigh peys, door trouwen van een Vrou,
Om Christenrijck van druck, en brandtocht te bevryen.
Ferdinan Wie can den valschen list, van Lant Verraers vermyen,
Soo ondertusschen wort, den Coning vry ghestelt?
Keyser. Geen valscheyt vrees ick oyt, indien in mijn gheweld
Beslooten is den wil, om d’aertrijck te doen beven.
Ferdinan Soo vind ick dan voor goet, den Coning te vergheven,
Om dat alsoo belet, wort meen’gerhande list. Binnen.
Keyser. Fy u Verrader snoo! wiens moordlust stadich vist
Om d’Acheronse Poel, met zielens wicht te laden!
Gheen Prins noch Conings moort, can uwen dorst versaden,
Daer gh’om dees langen tijdt, sus hong’righ hebt gedorst.
Is dit Naturaes doen? neen: noyt heeft Vrouwens borst
Wt ’tLichaem voortgheteelt, den Tyger vande menschen:
Hoe sou mijns Keysers hart, om ’sConings bloedbad wenschen,
Die steets in d’ys’re klanck, veel Princen heeft verschoont?
Fy ruckeloose eeuw! dat in u werd verthoont
’tOnwickelijck verraed, van Monnicken en Papen?
Dits Clemens uwen raed, wiens Geestelijcke Wapen
Beschut het haylich recht, en ’tweerelds niet en raeckt!
’kHeb lang de bitter gal, van u verbond ghesmaeckt,
Vereenicht met den Vranck, als trouweloos Verrader:
Gaet voorts in u verraed, thoont manlijck nu te gader
Wat roemens Romen waerd, van Spangien oyt behiel. Binnen.

TWEEENTWINTICHSTE
WTCOMEN.

Vertooninghe na het lesen vant Accoort.

Coningh. Keyser,

Coningh TOt Trouheyd van mijn eed, ick need’rich voor u kniel,
En sweer by d’Opper Godt, u dit accoort te houwen!
Keyser. Tot welvaerd van het Land, sult ghy mijn Suster trouwen,
En binden eenheyts band, met trouheyt int ghemeen.
[fol. E4r]
Coningh Nu wil ik alle spijt, en tweedrachts schim vertreen,
Om ’s Keysers trouwe gonst, met aendacht te aencleven.
Keyser. ’k Hoop nummer trouheyd sal, dit Keysers hart begheven,
Noch swerven int ghedacht, van ontrou, of gheweld,
Den hemel sich verheucht (mits Vranckrijck vry ghesteld)
My sweert by ’s Conings Croon, ’s Lands welvaerd te betrachten!
Coningh Soo lang Neptuni Soon, de donck’re naerheyts nachten,
Door Thetis en de Maen, in d’opper Sael regeert,
Sal Vranckrijck door den eed, die dese Croon besweert,
Mijn eens ghegheven trou, door ontrou noyt beswijcken.
Keyser. De trou, die bondich bint, en samen knoopt de Rijcken
Tot nut sijns even menschs, de wantrou dick ontschaeckt,
Vermits de tweedracht heeft, de bloetdorst steets ghesmaeckt,
En nieticht door de wrock, de zuyl der Vorstendommen.
Coningh Nu clatert deuchdens Faem, en dwinght den lof te brommen,
Die Spangien vol van deucht, aen Vranckrijck heeft betoont.
Keyser. ’k Heb steets den Oorlochs last, voor Spangiens Croon verschoont,
Als die de Wetten buycht, om wapencracht te planten.
’k Had onlangs aen den Turck, door last van twee Ghesanten
Ontboden eeuwich peys, tot welvaert van het Land:
Maer noyt kan ’s Keysers wensch, betreffen sulcken stand,
Waer in versekert word, die staet van alle Rijcken.
Coningh Nochtans den Lely Vorst,* sal nummer u beswijcken
Int volgen van ’t accoort, die Vranckrijcx eer betracht.
Keyser. Dees rust, en vreed’ is lang, in ’s Keysers hart erdacht,
Waer op den Goden Godt, sijn seghen rijck laet dalen.
Coningh Nu rust den wreeden Mars, wiens oorlochs eer sal dwalen
Gheslooten inden Ban, door Iani groot gheweld.
Keyser. Lof sy des hemels Godt, dat ghy zijt vry ghesteld. Binnen.

VERTOONINGHE.

Hier schenckt den Keyser wech, den Coningh tot een Vrou
Sijn Suster, om in rust, en vreed’ met haer te leven:
Hier sweert den Coningh weer, tot binding van sijn trou;
Maer gaet nu sijn vertreck, den Keyser weer begheven.

Keyser. Ick wensch dat Godt Aeool, zijn asems tocht in bindt
En spoedight u vertreck, door ’t golvich veld te varen.
Coningh Ick danck sijn Majesteyt, ick hoop ons weer en windt,
Voor onlucx teghenspoet, gheluckig sal bewaren. Binnen.

[fol. E4v]

DRIEENTWINTICHSTE WTCOMEN.

Lowisa, Koningh, ende Del Guasto.

Lowisa. MYn Soon, die (sWeerelts ampt) met oorloch als met reden,
Nu vierendertich Jaer, met wijsheyt hebt betreden,
Ghy die het los gheluck (als meenich Prins behoeft)
Soo wel in teghenspoet, als voorspoet hebt geproeft,
Thoont nu een manlijck hart! wilt Spangiens Prins bestryen!
En dapper int ghevecht, u Vranckrijcx Croon bevryen!
Dwingt segh ik door het staal, dat moed’loos int gevecht,
Wart tusschen beyden u, den haet en twist gheslecht,
Den haet, die grooter is, dan menich mensch sijn leven.
Coningh Den Raet my tegenstaet, int gheen ick hem moet gheven;
Doch evenwel ghetroost, ik my daer toe berey,
Wiens manhaft mijns ghemoet, gheen Prins ter weerelt vley
Maer willich in den camp, mijn trotse lichaem waghen.
Del Guasto. Del Guast. Mijn Heer?
Coningh Ik wil ghy daed’lijck sult draghen
Dees toegheslooten Brief, den Keyser in sijn hant.
Del Gua. Ick sal ghenadigh Heer.
Coningh Nu sal ik voor het Landt
En weyg’ring van ’tAccoort, mijn Ziel ten strijt verpanden.
Thoont Hemel uwe gonst, voor die door dwang van banden
Ghesworen heeft te doen, ’tgheen Vranckrijcx raet berout.
Lowisa. Gheluckich is de mensch, die hem op Godt vertrout. Binnen.

LAETSTE WTKOMEN.

Den Keyser met den Brief met Schilt en Swaert.

Keyser. ALs Attabaliba (door wapens met verstranghen)
Wiert van Pizarro selfs, in vollen strijt ghevanghen,
Hoewel hy ’skeysers haet, noch afgunst oyt en socht,
Wierd met ghedrayde strop, tot syne doot ghebrocht:
Ick die aen Vranckrijcx Vorst (door hoovaerd opghesteken)
My nummermeer en dacht, van synen trots te wreken:
Ick die mijn eyghen bloet, hem eerlijck heb verpant,
Biet my door desen Brief, nu volle wederstant;
Ay Hemel lijdt ghy dit? en neycht ghy uwe ooren,
Om d’onrechtvaerdich recht, door uytcomst te aenhooren?
Door uytcomst, die den Vranck sijn selven nu toeschrijft,
En van gheswoorden vrient, nu weder vyand blijft?
’kHoop neen, door Godes hulp, wil ick den strijt intreden,
[fol. F1r]
Gheborstweert door het swaert, ghewapent met de reden,
Versekert door het recht, en door Vulcani kunst,
Gewaert van slagh en stoot, alleen door ’sHemels gunst.
Waer blijft mijn vyand nu? Kom snorcker vande Fransen,
Ick sweer ick leeren sal, u sonder speulman dansen,
Die dansen diemen vaeck, in Ditis Poelen danst:
Dees plaets hebt ghy ghestelt, die eertijts u beschanst
En vry beslooten heeft voor d’aenval der Soldaten.
Sy roervinck van de twist! Die d’arme Ondersaten
De jammert en verdruckt, door u verwaende moet!
Kom ruckeloose Vranck! Swemt eenmael in u bloet,
’t Gheen boven redens padt, en billijckheyt opsteyghert:
Del Guasto. Del Gua. Mijn Heer. Keyser. Wat seght ghy?
Del Gua. Den Coningh weyghert
Te treden met de Prins, van Spangien int ghevecht.
Keyser. Sy Goden welcken trots! Is dan den moet gheslecht,
Waer op den laffen Vranck, soo moedich dorste brommen!
Del Gua. De reden die hy had, ick nummer heb bekommen,
Dan seyde dat den camp, hem ’sweerelts recht verbood.
Keyser. Ist reden datmen heeft, Duc d’Alenzon ghedood?
En wraeckigh over hem, door bloeddorst heeft ghewroken?
Nu bromt den Spaenschen Vorst, (wiens manhaft wijt ontloken)
Trots yvrich brallen doet, dit blanck en gladde Stael,
Doch kindsch is menich doen, en trotsheyt van den Wael.
Binnen.

Om dat het lief vermaen, lieflijck in Liefde bloeyt,
Ist dat dees slacke Konst uyt d’onrijp oordeel vloeyt.

P. NOOTMANNUS.

Een of gheen.

[fol. F1v]

LOF-DICHT,
Op de soetvloyende, en Konstrijcke Rymeryen,
PETRI NOOTMANNI.
Amsteldamensis.

		LOff hooghgeschroefde Geest! op Reen-Rijcx padt getogen! Die crachtich speult in ’tbrayn, verduystert myene oogen! Loff Rijcheyd van Vernuft, die steect hoogmuntend’ uyt, En trotst het Negental, met u soet snaer’ge Luyt! (5) Loff Pen recht nat bedout, uyt Aganippi Beecken! En met Medusaes-bloed, en Paegaes-vocht bestreecken! Loff die van ’t Helicon, stijght na Thoreas-top! En recht als Godt Apol, Minervaes-standaerd op! Loff die door Woorden-kracht, als soet Syreensche stemmen, (10) Den wilden Eel’phant can, en moed’gen Leeuw betemmen! Loff die der Musen-Berch, met Redens loff beruynt! Waer op de vlugghe Faem, sijn Glori-crans basuynt! Loff die Melpom’nes-kop (uyt Hypocreen geschoncken) Heeft met groot Roemens waerd’, en Rijpheyd uytghedroncken! (15) Lof die in Dali-bron, dijn harssens hebd ghespoeld! En reghelrecht na Wit, van ware wijsheyd doelt.
Geboren in Amsterdam den 2 Iulij, 1600.	{	Iuycht Amstel-Nymphie, juycht! dat uyt u wierd gebooren, Die ’s Hemels-Alheyd heeft, tot schryven uytvercooren: Te schryven met een Pen; tot alle dingh bereed, (20) Die den ghewieckten Bood, met snelheyd heeft bekleed. Te schrijven met een Pen, vanden langh-levens-Iaren, Die treflijck in Verstand, en Cloeckheyd is ervaren. Te schryven met een Pen, die Pallas heeft geviert, En ’t daghlijckx toeval noch, met rechten Vaersen stiert.
Nebucad Spel.	{	(25) Hoe Iudaes-Coningh trots, van Babel wierd verslagen, Hebt ghy opt Braef Tonneel, ons speulwijs voorghedargen, En hoe Gods-Ware-Woord, tot afval nummer daeld, Hebt ghy door Ieremy, in ReenRijck afghemaeld.
Boreas Treurspel.	{	Hoe looflijck Rhodes-Prins (door minnen-lust ontsteken) (30) Sigh dacht met Duyvels raed, aen den Romeyn te wreken, Die van sijn Tweede Ziel, met Weer-liefd was beloont, Hebt ghy tot groot vermaeck, en heylsaemheyd vertoont.

[fol. F2r]

Verscheyde Bruylofts Dichten.	{	Steets heeft dijn stale Pen, God Hymens-loff beschreven, En Menigh Bruylofs-Feest, Godts Zegen-rijck ghegheven, (35) Steets heeft dijn Sangeres, veel Vaersen uytghequeeld, Wiens soet gherijmt accoort, der Goden-Godtheyt steeld. Maer nu van grooter waerd, laet ghy dijn Brayn uytblincken, En u vergode Geest, het Hemels Nectar drincken, Nu barst, en schatert wijt, dijn Reen-Rijcx-gallem uyt, En dwingt ’t Wijs-gevend-nat, sijn vaert na Phocis stuyt. Nu plucken ’t Lauwer-loof, de Satyrs, en Najaden, Om vlechten Redens-Crans, van Glori-rijcke bladen.
Den Slach Van Pavyen.	{	Nu word u Zinnens-Woon, met Myrthils-glans becroont, Om dat ghy Karels-macht, als tweede Mars, vertoont.

Victrix Triumphat Veritas.

A. VALESIUS.

_________________________________________

SONNET.

GHy Helden, die voor heen, ghewaecht hebt lijf en leven
Voor twaerde Vaderlant: Ghy, die soo trouwelijck
Met uwe schouderen ’tbouvalligh Roomsche Rijck
Hebt onderstut; en we’er tot d’Heem’len toe verheven:
(5) Steeck ’tHooft te Grave uyt! en siet eens, wie gedreven
Door eenen nieuwen geest, uw’ daden wonderlijck,
En ’tmannelijck ghemoed, en ’svyands schand ghewijck
Voor ’twijd-vermaerd Pavy, seer deftich heeft beschreven,
Vraecht ghy wie desen is? ’tis NOOTMANS, die voor langh
(10) Door vloyend’ Poësij, end’ liefelijck ghesangh
Gheneurijt heeft ’tbedroch, van Venus minne treken:
Maer nu, uw’ vrome deucht, en cloecke daden prijst;
Soo dat uw’ groote Naem, tot aen de Wolcken rijst;
En van Pavyens Slagh, een yder staegh sal spreken.

_________________________________________

AD ZOILUM.

Zoile, quid laceras aliorum Carmina morsu?
Ede tua, & tua sint, ni meliora tace.

G.C. FORTITER.

[fol. F2v]

E. PELS,

Opt uytgheven

Van den Bloedigen Slach van Pavyen,

Door den Ghelauwerierden Poëet.

PIETER NOOTMANS.

ALs laest mijn logge Geest, tot dichen wierd ghedreven,
En ick op wit Papier, noch nau had yet gheschreven:
Quam Cupied’ ’tuynjer Wicht, neer dalen aen mijn zy,
En met een bly’ ghemoet, hy dit vertelde my.
(5) Alsoo mijn Moeder wist, dat dese nacht verleden,
Den hinckende Vulcaen, ghestadich door most smeden,
Heeft sy by haer ontboon, den Crijghs- Goed Mars, haer Boel,
Om haer te troetelen, mits Vulcaen is te koel:
Mars quam, en mits ick sach, dat hy hem leyde slapen,
(10) Om op het donsich Bed, sijn grage lust te rapen,
Snoffelde ick rontom, int stael gheblauwt Harnas,
En heb ontnagelt al datter Nagel vast was,
Alwaer ick vondt opt lest (doch na veel langhe soecken)
Als nu en dan so een, verscheyden Oorloghs Boecken,
[fol. F3r]
Hoe sprack doen Venus Soon, my dunckt ghy ’t alree weet,
Wie ist die dit beschreef? wat ist voor een Poëet?
’t Is NOOTMANS syd’ ic hem, die ’t speulwijs heeft geschreven.
Wel PELS sprack Cupido, wil my een dichje gheven
Van hem ’tzy cleen of groot, tot meerd’ringh van sijn lof,
’kEn kan niet Cupido, wel hoe? ontbreeckt u stof:
Neen sprack ick: my en can int minst’ geen stof ontbreecken,
Maar macht, om na waerdy, sijn loff gants uyt te spreecken.
Doch omdat ghy begeert, van my doch yet ghedaen,
Soo neemt dan dit Clinck-dicht en voecht het achter aen.

SONNET.

¹ GHy die u vermaeckt, aen ² Pega en ³ Aganippe,
Vlecht cierlijck nu een Crans, van groene Pauwer Blaen,
Laet u schaet’rende stem, d’Hemel en d’Aert versaen
Met vreucht, op dat elck juycht, en Neuriët met de lippen,
Niet alleen yder mens, ’tGhediert en d’harde Clippen,
Doet toonen volle vreucht, als ghy den Crans doet aen,
En om t Hooft dees Poëet, die waerdich is te staen
Verheven, op het hoochst, van ⁴ Parnas steyle tippen.
Vraecht ghy wie dat ick meen? die waardich is de Crans,
Vraecht niet, sijn geest toon sulcx, ’tis Pieter Nootemans,
Die ’t ⁵ Seven Iarich Beest en ⁶ Rodis Prins na ’t leven,
⁷ En ’tgheen voor hondert en twee Iaeren is geschiet,
Tusschen den Franschen Helt, en Keyser Karel, die ’t
Waert is, mits hy ’t zinrijck zoo bundich heeft beschreven.

1 De negen Muse,
2 De Fonteyn Pegasus of Hypocreen.
3 Een Fonteyn in Beotien, de Muse toegeeygent.
4 Een Berch in Phocide, met twee tippen, daer de Muse gebaert zijn.
5 ’t Spel van den Coninc Nebuchodo Nozar.
6 ’t Spel van Boreas.
7 Slach van Pavyen.

Hier mee gingh Cupied’ heen, ’tscheen hy had’ sijn ghenoegen,
En heeft het achter aen, in dit Boeck self gane voegen.
Maar Pieter Nootmans ghenoecht oock met mijn gunst:
Want ’kondervaren ben, in d’eel Poësij Kunst.

E. PELS.
Al met der tijdt,

[fol. F3v]

EER-DICHT.

COmt hier ghy Musen al, met Ceder en Lauwrieren,
Wilt ’t Reen-Rijck Nootmans breyn, opt Helicon vercieren,
Wiens Reden-Rijcken Geest, de Babylonsche pracht,
En geyle liefd’ en min, in Rijm heeft voortghghebracht.
(5) En noch en staeckt hy niet, sijn Penne vlucht en vaerdich,
Maer stelt ons soet ten toon, seer lieflijck, fray , en aerdich,
Hoe dat de Lely-Vorst, Pavy met groote macht
Beleghert heeft, en hoe, hy t’onder wiert ghebracht,
Door Maraens groot ghewelt, soo dat oock daer beneven,
(10) Den Fransman is ghevaen, en ’tHeyr in vlucht ghedreven:
Waer door Pavyen is, met groote vrecht ontset,
En Vranckrijcx hooghen moet, schier gantschelijck verplet.

Perfer & obdura.

A. MOLENGRAEF.

FINIS.

Tekstkritiek:

fol. A2v: hebbende er staat: bebbende
vs. 271: staen er staat: slaen
fol. D1r: bevoolen) er staat: bevoolen,

P. NOOTMANS SPEL, Van den BloedigenSlach van Pavyen, GHESLAGEN,Tusschen den Victorieusten Roomschen Keyser CAREL de Vijfde,Ende den Stoutmoedighen Coninck FRANCISCUS Primusvan Vranckrijck. M. D. XXV. den XXIV. Februarij.

t’AMSTELREDAM, ______________________ Voor Hessel Gerrritsz. Boeck-vercooper, woonende op den hoeck van de Doele-straet. Anno 1627.

KLINCKERT.

Eer-Dicht.

AENDen Constrijcken en WijtberoemdenIONGMAN,ADRIAEN BROUWER,Schilder van Haerlem.

Inhout vant navolgende Spel.

AUCTOR AD MOMUM.

P. NOOTMANS.BloedighenSlach van Pavyen.EERSTE UYTCOMEN.Den Paus in den Raedt.

TWEEDE WTKOMEN.

DERDE WTCOMEN.Den Coninck inden Raedt,

VIERDE WTKOMEN.

VYFDE UYTCOMEN. Den Paus in den Raedt.

SESTE WTCOMEN.Den Keyser. Ferdinandus Biechtvader.

SEVENSTE WTCOMEN. Lannoy, Bourbon, ende Del Guasto.

ACHSTE WTKOMEN.Den Keyser, en Ferdinanus Iesuwijt.

NEGENSTE WTCOMEN. Den Coningh, Marignan, Virone, Salines en Bonivet. Het Tonneel wort omghekeert.

THIENDE WTKOMEN. Alwaer de slach geschiedt. Den Coningh, Bourbon, Bonivet, Urbiette, ende Lannoy met het Legher.

ELFSTE WTCOMEN.Vertooninghe.Duc d’Alenzon wordt dootghelaten.

TWAELFSTE WTKOMEN. Den Koningh alleen, ghevanghen zijnde.

DERTHIENSTE WTCOMEN. Verthooningen.

Keyser, Fedinandus.

VEERTHIENSTE WTCOMEN. Vertooninghe.

VYFTHIENDE WTCOMEN. Den Paus inden Raedt.

SESTHIENSTE WTCOMEN. Lowisa met de Ambassadeurs.

SEVENTHIENSTE WTCOMEN. Den Keyser alleen.

ACHTHIENSTE WTCOMEN. Margriet en de Ambassadeurs: Met den Keyser inden Raet.

NEGENTHIENSTE WTCOMEN. Den Coningh in de Ghevanghenis.

TWINTICHSTE WTCOMEN.Margriet in Vranckrijck zijnde,met Lowisa.

EEN EN TWINTICHSTE WTKOMEN. Ferdinandus, Keyser.

TWEEENTWINTICHSTE WTCOMEN. Vertooninghe na het lesen vant Accoort.Coningh. Keyser,