Theodoor Rodenburgh - Wraeckgierigers treur-spel

Theodoor Rodenburgh: Wraeckgierigers treur-spel. Amsterdam, 1618.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton07280 - Ursicula

De tekst is grotendeels gezet in fractuurletter; voor neventekst en eigennamen is de romein gebruikt. Hier is het romeinse lettertype in een aparte kleur weergegeven.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. *1r]

WRAECK-
GIERIGERS
Treur-spel.

Op de Reghel.

De dulle woeste mensch,, die al zijn leet wil wreken,
Blijft inde nickers wensch,, ellendelijcke steken.

[Vignet: Nobilitas sola est atque unica virtus]

t’AMSTELREDAM,
_________________________

Ghedruckt by Paulus van Ravesteyn.
ANNO 1618.

[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

Aen d’Erentfeste, deughd, en Kunst-
lievende Heeren,

CORNELIS van CAMPEN, President.
D. IOHAN FONTEYN, Factoor.
En M. IOHAN SYBRANTSZ. BONT.
Prins Vande Kamer

IN LIEFD’ BLOEYENDE,

Der Stede AMSTERDAM.

HEt heeft U.E. ghelieft met vrind’lijcke yver, en hand-reyckende Kunst-liefde, mijn rymeryen te vereeren, met de loflijcke beschuttinghe van uw steets bloeyende Eglentierens lommer, ’t welck mijn graeghte noch meerder zal doen benaerstighen, om U.E. Toonneel gaende te houden met stichtighe en vermakelijcke wercxkens, na geringh vermoghen mijns neygingh tot d’Eedele Poësie: Vermits ick langhe Jaren verleden (ja zedert mijn teere jeughd,) immer ghetracht hebbe na te bootsen, mijn Oom, Hendrick Laurensz. Spieghel, zaligher, om mede te genieten een kleen Celleken, in ’t wijd-ruchtighe-Eglentier-collegie-In Liefd’ bloeyende. En mits ick vaecken U.E. heb hooren zegghen mijn Wraeck-gierighers Treur-spel U.E. wel gheviel, en dat ick aende ander zijde van bitzighe Zoylisten, ende grijsende Mommistighe berispers, noch wel anders hoorden kakelen, heb ick deze bladekens geen ghetrouwer beschut-Heeren kunne gheven als U.E. Dies ick dit werck U.E. zeer vriendelijcke op-offer, en toe-eygene, om ’t zelven te beschermen, ghelijck ick vertrouwe. En vertrouwt dat my Kunst-vrouw ymmer zal blyven geneghen heur vaerskens buyghzaemlijck te off’ren aen ’t autaer van ’t Eglentiers-triumphs-bloeyzel. Met bede de’ BLOEYING-GHEVER U.E. gunne zijn gunst, in Werelds, ende genade in Hemels bloeyzel. Vaert wel.

Chi sara sara.

[fol. *2v]

[Houtsnede: Jezus gekruisigd met: IN LIEFT BLOEIIENDE; de Habsburgse keizerskroon en het Amsterdamse stadswapen; 1528]

[fol. *3r]

VOOR-SPEL.

HORATIUS.

DE herz’nen woelen my om ’t gheen my is gebeurt,
De zinnen raezen my, verwoest, onstelt, versteurt.
En zal ick van deez’ fielt dees hoon en spijt verdraghen?
Ick zweer hem, by den Hemel, hy zal ’t woordt beklaeghen,
(5) Herroepen zal hy ’t gheen hy van my heeft ghezeyt,
En ’t gheen hy my onrecht’lijck heeft te last gheleyt,
’k Zal ’t wreken. Want zo ick dees trots oock niet zou wreken,
De fielt zou wel betrachten meer en meer te spreken.
Dees guyten die behoort de tongh te zijn ghesnoert,
(10) Op dat hy ’t mijn oneer de snater niet en voert.

Mr. ADOLF Scherm-meester.

Horatius hoe dus? wat? spreeckt ghy met u zelven?
HORAT. ’Khad, Mr. Adolf, yets ’t gheen ’t binnenst’ ken door delven
Mijns herts. M. ADO. Uws herts? HOR. Myns herts, doch nu ick u hier vin,
Zo stel ick all’ de quellingh gantsch’lijck uyt myn zin.
(15) Van waer is uwe komste? M. ADOLF. Ick heb Horatius in
Het Princen-hof gheweest met zomm’ghe mijns scholieren.
HORAT. Zijn uw rappieren hier? M. ADOLF. Hoe wilt ghy nu yets léeren?
HORAT. Zo ’t, Meester, u ghelieft, ick gae nu wel een gang.
M. ADO. Maeckt altijt dat ghy hebt ’t gheweer in uw bedwang,
(20) Vermits de kracht des narms die moet het werck gantsch wercken.
Horatius, ziet toe, wilt op dees steeck wel mercken.
Noch eens, houdt oogh in ’t zeyl, let wel op u verzet.
’tIs wonder dat ghy op de inkomst’ niet en let.
Noch eens, ziet of ghy my de zelve steeck kunt brenghen.
(25) En let wel op die tree, die zal ’t gheweer verlenghen.
Courage, stout, en vry, let wel op mijn ghezicht.
M. ADO. Horatius ziet ghy wel dat het nu valt licht.
Onthoudt ’t Horatius, dit is een steeck van voordeel,
HORAT. Neen, Meester, ick vergeetse niet, want in mijn oordeel
(30) Zo is die onbekent: en voor den Avonds val,
Ghelooft, dat ick dees greep in ’t werck oock stellen zal.
[fol. *3v]
M. ADO. Deez’avondt? HORAT. Dezen avondt heb ick voorghenomen
Om door ’t punt mijns gheweer nu aen mijn wraeck te komen.
M. ADO. Horatius wat wraeck? HORAT. Groot ongh’lijck my gheschiet.
M. ADO. (35) Het onghelijck en rechtmen door het wreken niet:
De wraeck verweckt noch meerder ramp, en onghelucken;
Horatius en laet u zelven niet verrucken
Door woeste toorens tocht, die reden gantsch vermomt,
En maeckt verstandts vernuft benevelt en bedomt,
(40) Door hetten van het bloedt, die reden doet versmooren,
Ia die in wraeck ’t meest wint die heeft het meest verlooren.
HORAT. Verloren zo hy ’t wint? M. ADOLF. Verloren zo hy ’t wint.
HORAT. Hier in, mijns oordeels ghy u teenemael verzint,
Waerom is ’t, Meester, dan dat wy de scherm-kunst leeren?
M. ADO. (45) Maer om voor ongheval u zelven te verweeren,
Doch niemandt schaden. HORAT. Niemandt? dat’s te veel gezeyt.
Zo dezen fielt nu laghen na mijn eere leyt,
Hoe? zoud’ ick dat niet wreken? M. AD. Neen, maer duldich lyden.
HORAT. Ick lyden? M. ADOLF. Lyden, want ghy door ’t beloop des tyden
(50) Zult zien; doch by aldien ghy gantsch onschuldich bent,
Dat die d’ on-eer u op-zeydt, zelfs zijn schuldt bekendt.
Is dat niet wraecks ghenoech, dat ghy door stil te zwyghen,
Van uwe vyandt zonder wreken, wraeck kundt kryghen?
Hy zelven voor u wreeckt, wat kundt ghy wenschen meer,
(55) Als dat hy blijft on-eerlijck, en ghy met de eer:
Want zo ghy deuchdzaem zijt, en hy u anders schelden,
Best is’t dat ghy u deucht teghen zijn on-deucht stelden:
En zo ghy zulcks oock doet in ’t eynd ghy wel bevindt,
Dat uwe deughden zijn ghekakel overwindt.
HORAT. (60) ’t Is wel te zegghen, Meester. M. AD. Noch moet ick u zegghen,
Hoe dat, men my onlanghs verleen, te last gingh legghen,
Dat ick in myne kunst was een A.B.C. Klerck,
En dat ick voet noch maet en hadd’ in al mijn werck.
HORAT. Hoe? zeyt men dat van u? M. AD. Ia, dursten ’t oock wel schryven;
(65) Op dat het immer in gheheugenis mocht blyven,
Ghelijck ’t oock blyven zal, want ick vergheet niet haest,
Doch die ’t my schreef, zo ’tschijnt, die reutelt, of die raest.
En dunckt u niet, als ick dit zegghen dus most hooren,
Dat hy wel waerdich was dit lémmet om zijn ooren
(70) Te hebben? HORA. Dubbel over. M. AD. En ’t is niet gheschiet,
Vermits het moed’ghe Paert en acht de keffingh niet
Van blaffers, want de blaffers eynd’lijck moede werden,
En ’t Paert in moedicheyt, ken hun wel overherden.
Maer weet ghy wel waerom de blaffert duerich keft?
(75) Om dat hy ’t Peerdens moed tot tooren niet verheft.*
[fol. *4r]
En brinzen doet van spijt, mits hy ’t Paert tracht te byten,
Maer ’t stil staen van het Paert, kent ’t blaffen wel verslyten:
Horatius zo heb ick oock met hem ghedaen,
En treck my zijn ghekakel oock in ’t minst niet aen.
(80) Zo veel mijn kunst belanght, dat ken een yder weten,
Hoe-wel hy zeyt dat ick daer niet van heb vergheten:
Doch daer in zeydt hy wel, want ick gheheugh zeer wel,
En ’t gheen ick eens wist, nimmer uyt gheheughen stel:
Want dat my inde scherm-kunst een-mael is ghewezen,
(85) Dat ick ’t vergeten zoude, niemandt b’hoeft te vrezen:
Dus zeydt berisper wel, en hier uyt blijckt wel klaer,
Dat, die myn woud’ belieghen spreeckt onwetend’ waer:
Ia werct voor my de wraeck. HORAT. Nochtans wil ick my wreken.
M. ADO. Horatius gaet met my, ghy zult u wraeck-lust breken.
HORAT. Waer heen?
M. ADO. (90) Ick gae nu na de Kamer IN LIEFD BLOEYENDE,
Hoort wat zy zegghen, en uw wraeck zal niet zijn groeyende.
HORAT. Hoe? spelen zy wat nieuws? M. AD. Al wed’rom een nieuw Spel.
HORAT. Wat Spel? M. AD. Maer wat dat teelt Wraeckgiericheyts op-stel.
HORAT. Wat regel heeft het Spel? M. AD. Leest, hier staet die geschreven,
(95) Die reghel zal u oock uw wraeck wel doen ontgheven.

De dulle woeste mensch,
Die al zijn leet wil wreken,
Blijft inde nickers wensch,
Ellendelijcke steken.

HORAT. (100) ’t Is waer, ’t is wel ghezeydt, want dit ghebeurt zo vaeck,
Het schijnt dat ick hier door oock t’eenemael ontwaeck.
Maer weet ghy oock waer op dat zy dit Treur-spel gronden.
M. ADO. ’k Heb door een vande Kamer het inhoudt ghevonden.
HORAT. Ick bid u deeldt my meed. M. AD. d’History is te langh,
(105) Maer laet ons na de Kamer nemen onze gangh,
En alles zult ghy daer na ’t levens beeld zien spelen;
Ick weet oock dat het u in ’t minst niet zal vervelen.
HORAT. Wat geeftmen voor ’t in-gaen? M. AD. Drie stuyvers aende door.
HORAT. en aende Rederijckers? M. ADOLF. Niet als goet ghehoor.

[fol. *4v]

Personagien.

HERTOCH.
HERTOGINNE.

LUSSURIOSO.
AMBITIOSO.
SUPERVACUO.
IUNIOR.

Echte zonen vanden
Hertoch.

SPURIO. De Hertochs bastert zoon.

VENDICI.
HIPPOLITO.

Edeluyden ghebroeders.

ELIZA, Moeder.
CASTIZA, Heur Dochter.
DONDOLO, Dienaer.

ANTONIO.
PIRENIO.
ALIAGA.

Treffelijcke Edeluyden.

1. EDELDOM.
2. EDELDOM.
1. RECHTER.
2. RECHTER.
OFFICIER* vande ghevanghenis.
2. Dienaers van Spurio.

[p. 1]

WRAECK-
GIERIGERS
Treur-spel.

EERSTE BEDRIIF.

HERTOCH, HERTOGINNE, LUSSURIOSO,
AMBITIOSO, SUPERVACUO, SPURIO, HIPPOLITO,
VENDICI, met hun treyn gaende over het Tonneel, met Fac-
klen voor hun, en we’er binnen. VENDICI blijft op het Toon-
neel.

VENDI. FY Hertoch vleesch-lust-beelt, die ’tleven zijt onwaert,
Gelijck zijn zoon, die rechtelijc heeft zijn vaders aert.
En ghy zijn bastert, in vuyl overspel ghewonnen,
Waer in men wulpsheyts grillen nickerlijcke vonnen.
(5) O dat de kreup’le oudtheydt haecken ken na lust!
En in zijn hoererye nimmermeer en rust!
Een Vader die den armen ’t bloedt heeft afghedreven,
Op dat zijn basterdt-zoon daer rijck’lijck op mach leven.
’t Bedencken zynes doent mijn bloedt in vlamme zet,
(10) En hoop van wraeck de vlijm op bloedt-steens punte wet.
Afgryselijcke beeld mijns zielens razernye,
Vervloeckte kas, des herts, vol helsche tyrannye.
Ghy die de mensch’lijckheydt, wreethertich, gantsch verloort,
Ghy die den ouden Hertoch fieltich hebt vermoort:
(15) Wraeck ick den Hemel eysch! die ’t alles ziet van boven.

HIPPOLITO.

HIPPO. Ghy, Broeder, hier alleen?
VENDI. Wat nieuws hebt ghy ten Hove?
HIPPO. ’k Weet niet als alles goedts.
VENDI. Denckt wat uw Broeder meent,
Of gryze tijdt ons gheen gheleghentheydt verleent,
[p. 2]
Gh’lijck by ons werdt verwacht.
HIPPO. ’t Mocht, broeder, wel yets wezen.
VEND. (20) Wat? isser dan yets goeds op nieuws in ’t Hof gherezen?
Ick bidd’ u deeldt my meed.
HIPP. Zulckx ick niet laten ken.
Ghy weet hoe dat ick noch in d’Hertochs Kamer ben.
VENDI. ’k Verwonder dat ghy daer tot noch toe zijt ghebleven.
HIPPO. Ick heb my onder d’Hertoginnens gunst begheven,
(25) En zulcken hey-pael ken my langhe houden staen.
VENDI. Te winnen heure gunst is wyzelijck ghedaen.
HIPPO. Maer broeder, om me voort by ons propoost te blyven,
Zal ick verhalen u de Hertoghs zoons bedryven,
Die my behendich vraechden, om te weten wis,
(30) De staet zijns broeders die zeer strickt ghevanghen is:
Doch gh’lijck ick hem verstondt, zo veynsden ick voorzicht’lijck,
En stack hem in de handt een fabeltjen zeer licht’lijck:
In ’t eynde heeft hy my’t gheheym zijns herts ghezeydt,
Hoe dat hy was begheerich, om door mijn beleydt
(35) Te zoecken een ghezel, stoutmoedich en lichtvaerdich,
Of die uyt zyne dienst verstooten was (onwaerdich)
Zins d’Hertoginnens huw’lijck, ’k acht ghy my verstaet.
’t Moest eenen zijn bequaem tot list en alle quaet,
Om zijn wellustens graeght door deze man te wercken.
VENDI. (40) Hier uyt zo ken men zyne nickers aerdt bemercken.
Zijn wispeltuurghe zin, verwoest, verzot, gantsch dol:
’k Gheloof al was het hof van Concubynen vol,
En koppelaersters, gh’lijck het heeft veel eed’le Vrouwen,
Noch zou de fielt niet kunnen zich in ’t Hof onthouwen,
(45) Zo schielijck is zijn lust, een yeder hem behaeght,
Ja na de vuylste sloof hy aldermeest na graeght.
HIPP. En ick heb hem belooft nu zulcken man te zoecken.
Ey dat men hier deur mocht deez’ wulpsche nar verkloecken
’t Waer wel besteedt.
VEND. Ick weet ons raedt hier toe alleen.
(50) Laet ick my zelven in een vreemdt habijt verkleen:
En brenght my by hem, om my in zijn dienst te gheven,
Boosaerdich moetmen zijn die inde wer’ldt wil leven,
Want hy op my in ’t minste niet en zal vermoen.
HIPP. En wy ontdecken alles wat hy oock zal doen.
VENDI. (55) ’t Secreet zijns vuyle lust, betrouwt het aen uw broeder:
Hippolito, niet meer.
HIPPO. Waerom?
VENDI. Daer komt onz’ Moeder.
HIPPO. En Zuster.
[p. 3]
VENDI. Nu is ’t tijdt dat wy slaen valsche munt
Van woorden, waer meed’ Vrouwen ghy bedrieghen kundt.

Me-Vrouw ELIZA met heur
Dochter CASTIZA.

ELIZA. Wat gaeter om ten Hoof?
HIPPO. Vrouw moeder niet bezonders.
ELIZA. (60) Niet zonders? zoon, nochtans zo hoorden ick wat wonders.
HIPPO. Van d’ Hertoginnens jonghste zoon, men zeydt die zou,
Laes, hebben vuyl gheschaeckt de Heer Antonijs Vrouw.
ELIZA. Zo eerb’ren hert!
CASTI.* En oock van Conincklijke bloede:
Baldaed’ghe fielt en guyt!
ELIZA. Den Hemel ons behoede
(65) Voor zulcken tyranny.
CASTI. Hy wel verdiendt de dood.
VENDI. ’t Is Zuster wel ghezeydt.
CASTI. Zijn moed-wil is te snood.
VEND. Vrou moeder, met verlof, vermits ick moet vertrecken.*
ELIZA. Zo haestich?
HIPPO. ’t Is vermits dat zyne doente strecken
Zodanich.
ELIZA. Waerom dat?
VEND. Vrouw moeder zins de tijdt
(70) Dat ick onluckelijck mijn Vader gh’raeckten quijt,
Ben ick mijn leven wars, en nu ick hem moet derven,
’t Schijnt ick noodtzaeck’lijck oock behoorden flucx te sterven.
ELIZA. Het was zo waerden man als oyt was op de aerdt,
Had slechs zijn moedt en luck te zaem ghe-evenaert.
VEND. (75) Den Hertoch haten hem, hy leefden gantsch verschoven,
En die verschoventheydt kost hem de moedt ontrooven:
Dit heeft hem gantsch ontmoed, en heeft zijn vlucht ontwieckt,
Ja teerden uyt zijn hert.
ELIZA. Dit’s zoon een E’elmans zieckt.
En deze quellingh heeft zijn leven zo versleten.
VEND. (80) Ghy waert zijn ghezellin, des nachts, en kundt het weten.
Och neen, hy was te wijs, en vroed, dat hy een Vrouw
’t Gheheyme zynes herts gheheel vertrouwen zou.
VEND. Ick zweer u dat hy vroede was heeft hy ’t gheweten,
De Vrouwen zijn alleen om drincken en te eten,
(85) En voorts voor ’t bed ter nood, wel nu, ick moet my spoen,
ELIZA. Neen zoon, wy zullen u voort uyt-gheleye doen. Alle binnen.

[p. 4]
Den HERTOCH, HERTOGINNE, LUSSU-
RIOSO, de basterd-zoon SPURIO, AMBITIOSO, SU-
PERVACUO, IUNIOR, ghevanghen wezende, mits de
verkrachtinghe van ANTHONYS Huys-vrouw, en twee
RECHTERS, om het vonnis te gheven.

HERT. Ach Hertoginne ’t is uw jonghste zoon, helaes!
Die dit baldaed’ghe stuck bestondt.
HERTO. ’t Gheraes,
En droeve schrick verwurght mijn laf ghemoedt.
HERT. (90) ’k Verwonder niet, me-Vrouw, het is uw vleesch en bloedt,
Beschandt-vleckt blijft uw’ eer, uw’ honorab’le naem,
Vermits die blijft bemorst met deze vuyle faam,
Want ’tghene by ons leven door ’t onzich verzusten,
Zal yder na onz’ dood verbreden na hun lusten,
(95) Al derf nu niemant momp’len ’t gheen ons mach zijn leet,
Hier na-maels donder-woorden onze schand verbreedt.
HERTO. Uw’ hoocheydt spreeckt ghelijck betaemt uw’ zilv’re haeren,
Misbruycken vande grooten noyt vergheten waren,
Hoe-wel de vleyery, (terwijl de Prince leeft:
(100) Mits d’onderdaen* zeer nood zijn Prins misnoegingh gheeft)
Veynst en verzwijght de fael, zo blijftze in gheheughen,
’t Muisbruyck van grooten wy hier minst verduyst’ren meughen.
HERT. Het schijnt het is de Princens toegheschickte staet,
Te leven zeer ghevreest, en na hun doodt ghehaet.
(105) Nu Rechters doet u ampt, het recht ken niemandt breken,
Dus uwe vonnis wilt rechtvaerdelijck uyt-spreken.
Ick zwijgh: nu, Rechters, doet ghelijck ick hebb’ ghezeydt.
HERTO. Ghenaed’ghe Heer betoont uw’ goedertierenheyt,
Hoe wel zijn fael is groot, denckt dat hy is mijn eyghen,
(110) Laet nu de plicht uws liefde tot uw Vrouwe neyghen,
Medooghentheydt betoont, en op zijn jeughde ziet.
LUSSU. Denckt, Heere, dat het door zijn wulpsheydt is gheschiedt,
Hoe wel ’t gherecht eyscht recht, ghenade ken ’t verschoonen,
AMBIT. Ick bidd’ uw hoocheydt wilt ghenade nu betoonen,
(115) Hoe wel de dade zelven vonnis mede bracht,
Te grooter, Heere, zal uw gracy zijn gheacht,
Ziet op ons Broeder met ghenadelicke ooghen.
SPURI. Noch zie ick niet dat hunliens beden yets vermoghen.
Ach dat een basterts wensch verwerven mocht zijn wil,
(120) Op all’ deez’ Raden hier een nickers plaghe vil.
HERTO. Gheen me’ely? zal het recht mijn beden stutten teghen?
Ken deze knielingh u tot gracy niet beweghen?
[p. 5]
1 RECH. Brenght de ghevanghen voort, zijn hoogheydt ons ghebiedt,
Wy op zijn misdaedt zien, en op u af-komst niet:
(125) Een schaeckingh, een verkrachtingh om heur eer te roven,
Gaet alle over-spel in vuylheydt veer te boven.
IUNIO. Hoe dat mijn Heer?
2 RECH. En ’t gheen ick aldersnoodtste houw,
Dat ’s dat het was bestaen op Heer Antonijs Vrouw.
Wat heeft u doch beweeght?
IUNIO. Niet als mijn vleesch en bloede.
2 RECH. (130) Mijn Heer, het schijnt ghy waert uw leven wars en moede.
Zo schrickelijcken daed!
IUNIO. Helaes een Vrouwe kan
Beweghen door heur schoonheydt d’ alderwyste man.
LUSSU. Ach Broeder boert nu niet, ’t is gheen tijdt zo te spreken,
Het Rechters zwaert snijd vinnich om quae daedt te wreken,
(135) Bekendt uw’ schuldt.
IUNIO. Ick danck u broeder voor uw raedt.
1 RECH. De vrouwe wiens deughds faem door gantsch Italien gaet
Verbreedt, en dus verkracht, zoud’ die gheen recht gheschieden?
Onrechte Rechters waren wy, by wyze lieden,
Gheacht, met reden.
IUNIO. Heer, de daed is nu gheschiedt,
(140) En al ’tbeklach en ken ontdoen het misbruyck niet.
Zy schoonheyds beelde was, heur schoonheydt hadd’ vermoghen
Te wercken, dat mijn redens inzicht was ontvloghen.
Gheen leven leven was, zo ick ’t schoon niet ghenoot,
Dus zal heur schoonheydt zijn de oorzaeck mynes doodt.
(145) Was ’t zo gheschickt dat heure schoonheydt zoude wezen
Het zwaert mijns levens eyndt, waeromme zoud’ ick vrezen
Het sterven? gheeft uw vonnis daer ick niet voor schroom,
Op dat ick, mits heur schoonheydt, aen myn eynde koom.
1 RECH. Hier is uw vonnis.
HERT. Houdt, en laet het woordt niet slippen:
(150) Doods-bode is zeer vaerdich op een Rechters lippen,
Weest niet zo haestich.
2 RECH. Heer, en doet ons gheen belet,
’t Is recht wy Rechters doen, na ’t recht van Rechters wet.
HERT. Gaet met uw vonnis voort, doet recht na rechts behooren,
Want door zyn doodt zo heeft hy ’t leven doch verlooren.
1 RECH. (155) Laet de misdadighen.
HERTO. Leven.
1 RECH. Dus zyn ghebracht
Ter plaets van executie.
HERT. Neen, Heeren, zacht.
[p. 6]
Zo haestich niet, ’k wil ghy gheen vonnis spreeckt voor morghen.
2 RECH. Het recht, Heer, werdt verkort.
HERT. Neen, laet my daer voor zorghen:
’k En wil niet dat ghy vonnis voor op morghen gheeft,
(160) En midd’ler tijt hy blijf ghevanghen, waer hy heeft
Gheweest.
AMBIT. Nu, Broeder, Iunior, dit ’s uw voordeel.
Vreest niet.
IUNIO Niet vreesen?
AMBIT. Neen, want, broeder, in mijn oordeel,
Zo zal men vinden raedt om u te stellen vry,
Nu ghy zijn hoogheydts gunste hebt aen uwe zy:
(165) Vaert wel, en moedich zijt.
IUNIO Ick zal uw hulp verwachten. Binnen, met de wachters.
SPURI. Wtstel van tijdt, en gaven veel mirak’len wrachten.
HERT. En stelt het flucks in ’t werck, de tijdt gheen futslingh lijdt,
’t Is tijdt te wercken eer dat u de tijdt ontglijdt.

Alle binnen, uytghezondert d’Hertoginne.

HERTO. Ha wreeden Hertoch, nu doet ghy mijn liefd’vermoorden.
(170) Hadd’ ghy mijn zoon ghelieft, alleenlijck met twee woorden
Had ghy hem vry ghestelt, die nu is in ghevaer,
Ick zweer u, dat deez’Hertogin een man-hooft waer
Op ’t vinnichst’ zoud’ ick deze onbewegingh wreken.
Wat raedt? ick zweer dat ick mijn echte bandt zal breken.
(175) Actaeon maeck ick u, hoe wel men’t niet en ziet,
Die wond is alderbitterst’ al en bloedtze niet.
En hier hy komt, tot wien mijn hert en ziele neyghen,
Zijn basterd-zoon, maer in de minne-keur mijn eyghen:
Zo meen’ghen brief ick hem vol liefdens smeeckingh zond’
(180) Hoe-wel ick hem, helacy onbewegh’lijck vond’.

SPURIO.

SPURIO. Me-vrouw, hier dus alleen? ey laet my plicht’lijck buyghen,
Om door deez’ hande-kus mijn ootmoed te betuyghen?
HERTO. Kust ghy mijn hand? ick acht ghy wezen zoudt bevreest,
Zo op de hand mijn lippens plaetse waer gheweest.
SPURIO. (185) Och neen, me-vrouw, hier ’s blijck.
HERTO. Een hoofsche pluymstrijck’rye,
Een schalcke moms gheveyns, een heusche boerterye:
In ’t by-zijn mild, maer in ’t af-zijn kort en koel.
SPURIO. Hoe? waent, me-vrouw dat ick mijn plichte niet ghevoel,
In’t af-zijn als in ’t by-zijn, na mijns Vrouwens waerde?
HERTO. (190) Met wille veynst hy ’t gheen dat ick hem openbaerde.
[p. 7]
’k Acht ghy niet op my denckt.
SPURI. Ick doe, me-vrouw, na plicht.
HERT. Het schijnt dat ghy alleen ooghmickt, en hebt ghezicht
Op plicht, als uw stief-moeder, dat is niet mijn vraghen.
SPURI. Wat is ’t me-vrouw?
HERTO. Dat ghy my liefde zoude draghen.
SPURI. (195)’k Wensch dat het liefde waer, maer ’t is daer verre van.
Ick ben mijn Vaders zoon, en hy uw’ echte man.
HERT. Uw’ Vaders zoon? onwis, hoe-wel het u inbeelden,
Onzeker zyt ghy of den Hertoch u voort teelden:
Een basterd twyfflen mach, de Vrouwen zijn te loos:
(200) ’t Mach zijn uw Moeder voor uw Vader hem verkoos,
Vermits zijn staet, en dat een ander is uw’ Vader,
Die van uw’ Moeders lust, en zyne was verzader.
Doch nu ghenomen, hy uw’ Vader wezen mocht,
Ten was gheen teelinghs lust dat hy uw Moeder zocht:
(205) Was ’t meer als geyle lust, die by-slaep in hem wrochte,
En dat uw Moeder zo een basterd-kind voort brochte,
Gh’lijck een broodroncken teelt, door schicht der minne-Godt,
Natuurs verkrachster, teghen ’t zevenste ghebodt.
Een basterd, watser vuyler? als door lustens hetten
(210) En overtredingh van de Goddelijcke wetten
Gheteelt te zijn? uw erfdeel basterdye breeckt,
’t Waer mann’lijck zo ghy u van uwen Vader wreeckt.
SPURI. ’t Ghedacht mijn hert ontroert, in basterdye gheboren!
Een basterd! en daer door een Hertochdom verloren!
(215) ’k Verlies oock mijn gheduldt, nu ick verlies ’tgheluck.
HERT. En wreeckt u van zo on-naturelijcken stuck.
SPURI. Ick wreeck my, al hoewel ick schame my te zegghen:
Wat wraeck?
HERT. Neen, laet dat tusschen ons verburghen legghen,
Bezeghelt het met uwe lippen vast en wel.
SPURI. (220) De lusts kus opent vaeck de ingangh vande hel.
HERTO. Nu brald mijn zielens wensch, nu ick uw’ weerliefd winne:
Vaert wel.
SPURI. Vaert wel, me-vrouw. mijn liefd verkeert in minne:
HERT. Nu, Hertoch, wreeck ick my veer boven uw vermoen,
’k Pronck op uw gryze hooft nu met een Vrouws blazoen. binnen.
SPURI. (225) Nu Vader, Hertoch, die my teghen de natuure,
Wt luste hebt gheteelt, al mijn beleydt ick stuure
Om wreken mijn onluck. hoe of ick was gheteelt?
’k Gheloof als Bacchus heeft met minne-Godt ghespeelt,
En gulzaerts feest met Venus hun bancketten hielen,
(230) En Vrouwen radde tonghen gaf, en korte hielen,
[p. 8]
Op dat te eerder vleesche-graeght zou zijn gheblust,
Hoe ben ick dan gheteelt? uyt wijn en geyle lust.
Stief-moeder uw’ begheerte ick nu toe-laet,
Uw’ misbruyck my behaeght, hoewel dat ick u haet:
(235) En u drie zoonen, gh’lijck ick haten die voor dezen,
Ja wensch dat ramp en doodt uw Epithaef mach wezen,
En voor mijn broeder, als de Hertoghs echte zoon,
Die na mijn Vaders doodt betracht de Hertochs troon,
Vermits hy inde schyne is zijn zone recht’lijck,
(240) En waerom niet een bastert, gh’lijck ick ben on-echt’lijck?
Al weet men dat de Hertogin hem heeft ghebaert,
Een Vrouwens eyghen ken zeer qualijck zijn bewaerdt.
’k Misgun hun ’tleven, want om heerschappy ick strye,
En aen den Hertoch wreeck ick myne basterdye. binnen.

VENDICI, HIPPOLITO, VENDICI
wezende ghedesguiseert.

VEND. (245) Hippolito, onmoogh’lijck* datmen my nu kent.
HIPP. Ten waer ick ’t zeecker wist, ’k zou niet zien dat ghy ’t bent.
VEND. En onder dit habijt zal ick mijn parten spelen,
En zo Lussurioso all’ ’t gheheym ontstelen
Zijns vleeschelijcke lust, en alles wat hy doet.
HIPPO. (250) Dus Vendici ghy moet wel veynzen met voorhoed.
VEND. Het veynzen Broeder, gh’lijck of ick recht waer een ander,
Dat leertmen kunstich wel ten Hove van malkander,
Wat heeft men daer bedroch! wat heeft men mommery!
Wat heeft men daer gheveyns! en schalcke boertery!
(255) Ja dat het zwert in ’t wit onzichtbaerlijck verkeerden,
Van kinds been ick all’ deze Hoofsche treken leerden.
Heer Broeder zorght ghy niet, ick weet het zo te doen,
Ja dat Lussurioso niet en zal vermoen,
Dat Vendici ick ben.
HIPP. Hier komt hy, stuurt uw wezen.
VEND. (260) Hippolito en wilt in ’t minst daer niet voor vrezen.

LUSSURIOSO.

HIPP. Mijn Heere, na veel moeyten die ick heb ghedaen,
Om vinden eenen die u mach ten dienste staen
En die begaeftheydt heeft, zo vond ick, Heere, desen,
Die ick acht zeer bequaeme voor mijn Heer te wesen,
(265) Hy is vol treken die dees onze eeuw’ vereyscht
En heeft oock in zijn jeughd de wereldt door gereyst
[p. 9]
In alles af-gherecht, zeer aerdich, vol practijcken:
Mijns oordeels zal hy u uytnemend’ wel ghelijcken.
LUSSU. Hippolito ick danck u, laet hem komen naer.
VENDI. (270) Ghenaed’ghe Heer ick wensch dat ick zo luckich waer
Om aen u dienst te doen.
LUSSU. Komt nader, wilt niet schromen.
VENDI. Onwaerdich acht ick my een Prins zo na te komen.
LUSSU. Gheeft my uw’ handt, en welkom.
VENDI. Heer, aen u mijn hand?
Noyt hadd’ ick zo veel gunst van Prince in ons Land.
LUSSU. (275) Men moet ghemeenzaem zijn.
VENDI. Maer, Heer, niet met mijn beter.
HIPPO. Hoe? als ’t mijn Heer ghelieft en toont u gheen bet-weter.
LUSSU. Waer zijt ghy van gheboort?
VENDI. Gheboort?
HIPPO. Van waer ghy zijt?
VENDI. Helaes, mijn Heer, mijn Ouders was ick langhe quijt,
In al mijn jeughd’ ick zwurf, zo dat ick niet ken weten,
(280) Waer mijn gheboort-plaets is, ’k hebb’ meest mijn tijdt versleten
Ten Hove, Heer.
LUSSU. En weet ghy niet in wat ghewest?
VENDI. Ick acht het al mijn Landt, omne solum patria est.
LUSSU. Verstaet ghy oock Latijn?
VENDI. Och neen, Heer, slechts de letter.
LUSSU. Van wat ampt zijt ghy?
HIPPO. Heer, hy is een beene-zetter,
(285) Een koppelaer ick meen, die menschen zeer bequaem
Ken voeghen, dat ’s die vrouw en man ken brenghen t’zaem.
LUSSU. Zeer goet voor mijne dienst, en recht na mijn begheeren.
VENDI. ’k Heb in mijn tijdt ghediendt veel Edelliens en Heeren.
LUSSU. Zo zijt ghy af-gherecht, en komt my wel te pas.
VENDI. (290) Ick tuygh van het verlies van duyzent maeghdoms was:
Ja meer.
LUSSU. Neen ’t is ghenoegh. Hippolito verghelden
Wil ick uw dienst, voor al moet ghy ’t gheheym niet melden,
Waeromme dat ick deze in mijn dienst aenvaerdt.
HIPPO. Och neen, Heer, al ’t secreet zal blyven wel bewaert,
(295) Ghebiedt mijn Heer yets anders?
LUSSU. Niet, maer mooght vertrouwen
Dat ick uw dienste in gheheughenis zal houwen,
En waer ick u ben nut, zal ’t gaerne gheschien.
VENDI. ’k Ghelief u garen, Heer, mijn Heer mach my ghebien. binnen.
LUSSU. Hippolito vaert wel. na dat ick van u oordeel*
(300) Kundt ghy my dienste doen.
[p. 10]
VEND. ’k Wensch dat ick tot u voordeel
Ghebruyckt mach zijn.
LUSSU. Voor al zo moet ghy zijn secreet.
VEND. Een trouwen dienaer moet verzwyghen ’tgheen hy weet.
LUSSU. Dit zweert ghy my?
VEND. Ick zweert.
LUSSU. Zo zal ick u vertrecken,
Waer toe dat uwe diensten t’ mijn-waerts zullen strecken.
(305) Ick hake na de lusten, waer mijn wensch na jaeght.
Een Juffrouw ick bemin, die noch is reyne maeght,
Aen wien ick dickwils heb de quel mijns herts gheschreven,
En menighe juweel, en kost’lijckheydt ghegheven,
(Die machtich waren om te stelen ’t minne-hert,
(310) Maer, lacy, zy beboert mijn knagingh en mijn smert)
Want zond’ my die we’erom, en wilden ’t niet ontfanghen,
Nochtans zo doet heur af-keer my noch meer verlanghen,
Om eens te gh’nieten ’t gheen ick met quellagie mis.
VEND. Voorzeecker, Heer dat deze Vrouw een Phenix is:
(315) Doch is uw’ liefd zo heftich, gh’lijck myn Heer my zeyden,
’t Waer raed’zaem, Heer, dat ghy heur d’ echt te voren leyden.
LUSSU. Och neen! dat ken niet zijn, zy is te laegh van staet
En middelen, myn bloedt die echt oock niet toe-laet.
Ten anderen in d’echt ick veel ghevaer bevinne,
(320) Hoe wel de echt is goedt, maer beter een Vriendinne,
’t Ghestolen meer verquickt, d’ echt is te zwaren vracht,
De by-slaep ons verveeldt als die schiedt nacht op nacht.
VEND. Wat dunckt u vrienden doch van deze mans ghevoelen?
LUSSU. Het bedd’ dat diend alleen om heete lust te koelen,
(325) De echt is razerny, een boeyen, droeve quel,
Een zotte slaverny, en een bedruckte hel,
De vryheydt acht ick meer, by-slaep is goedt by tye,
’k Wil hebben wel de Vrouw, maer blyven zelven vrye.
’t Gheen ick u heb ghezeydt van deze maeghde-Vrouw,
(330) En die ick garen tot mijn wille brenghen zou,
Daer moet ghy al u weet en abelheydt op wetten.
VEND. Om heur te spreken, Heer, ken yemandt dat beletten?
LUSSU. My wel, maer aen u niet.
VEND. Zo weet ick daer toe raedt.
LUSSU. Ick vind oock raedzaem dat ghy daed’lijck by heur gaet:
(335) Het is de dochter van de Weduwe Eliza.
VEND. Hoe is de Joffrouws naem?
LUSSU. Heur name is Castiza.
VEND. Mijn zuster, ’t is mijn zuster.
LUSSU. ’t Schijnt dat ghy zijt verbaest.
[p. 11]
VENDI. Ghelooft, Heer, dat ick niet en ben verschrickt zo haest,
Hoe? voor een Vrou? een Vrouwe? zo ick heur eens mach spreken,
(340) ’k Zal door mijn tongh het slot heurs eerb’re herte breken.
LUSSU. Maer waer op is het best, ghy eerst uw’ spraeck begindt?
VENDI. Zeer licht’lijck, Heer, men daer toe wel een oorzaeck vindt.
LUSSU. ’k Vertrouw my dan op u. kendt ghy heur?
VENDI. By ghezichte.
Heb ick gheen kennis, Heer, ick maeck wel kennis lichte,
(345) De Vrouwen willen, Heer, ghemeenlyck zijn ghevleydt,
Want niet vermacher meer: vertrouwt op mijn beleydt.
Doch beter kennis heb ick aen me-vrouw heur Moeder.
LUSSU. Die Edelman die u hier brocht, die is heur Broeder.
VENDI. My docht wel dat ick hem voor dezen hadd’ ghezien.
LUSSU. (350) Houdt daerom ’t werck secreet.
VENDI. Mijn Heer dat zal gheschien.
LUSSU. Maer is ’t niet boertich dat hy zelfs u by my brochte?
Ja zelfs een instrument dus voor zijn zuster zochte?
VENDI. Dat ben ick, Heer.
LUSSU. ’t Is waer. en d’ aenslach die bestaet,
Dat ghy voor eerst int minste niet bemercken laet,
(355) Hoe dat ghy van my komt, maer handeldt het voorzicht’lijck,
Merckt zy waerom ghy komt, ick vreez’ dat zy zeer licht’lijck,
Gheen spraeck verleenen zoudt.
VENDI. Heer laet dat op my staen.
LUSSU. En zo ghy merckt dat met heur niet ken zijn ghedaen,
Tast dan de moeder aen, die moogh’lijck wel zal luyst’ren
(360) Na gaven, gheldt en goedt, die d’ooghen gantsch verduyst’ren
Van die op eere zien.
VENDI. Hoe? aen heur Moeder, Heer?
Zoud’ die verkoopen dan, het lichaem en de eer
Heurs Dochters?
LUSSU. Deze eeuwe is vol vreemde treken,
’t Ghenot van haef en ghelt, ken ’t eerb’re herte breken.
VENDI. (365) En werden koppelaerster van heur eyghen kindt?
LUSSU. Diergh’lijcke Moeders in deez’ eeuwe men wel vindt,
Die ’t goudt doet eclipseren gantsch de drie quartieren.
VENDI. Is ’t zo, zo doe ick tanen vaerdich al de viere.
LUSSU. Van gheldt ick u verzie, doch eerst zweert my uw trouw.
VENDI. (370) In alles, Heere, ick u mijn beloften houw.
LUSSU. Zo meerder ick uw’ staet. ick gae u ghelt beschicken,
De looste laghen om de Vrouwen te bestricken. binnen.
VEND. O Princen! wat ’s uw’ doent? hoe heerscht in u de lust?
Hoe henghelt ghy op dat uw hetten zy gheblust?
(375) Ha Vendici! wat ziet ghy onverwachte grillen!
[p. 12]
Verkiest hy nu mijn zuster om zijn graeght te stillen,
Ick zweer hem, eer dat hy mijn Susters eere rooft,
Dat met deez’ staele kling zijn hooft zal zijn gheklooft:
Hy die mijn kopp’laer maeckt mijns zusters en mijns moeder,
(380) En schalck’lijck dat beleydt noch door mijn eyghen broeder,
Verdiendt te zijn ghetrotst. wat’s best? nu ick verstae
Hoe hy myn zuster terght, maer dat ick derwaerts gae:
Want wislijck hadd’ hy my hier toe niet uytghevonden,
Een ander zoud’ hy hebben doch aen heur ghezonden,
(385) Dus is ’t gheraedzaem dat ick zelven onderzoeck,
Of zy oock snacken zal na zyne gouden hoeck. binnen.

Heer ANTONIO, PIRENIO, ALIAGA,
HIPPOLITO, ANTONIO hun vertoonende het
doode lichaem van zijn verkrachte huys-vrouw.

ANTON. De Heeren zullen zien ’tbedroefst’ dat zy oyt zaghen,
En uyt medoghen helpen mijn onluck beklaghen:
Beziet de koude kas, waer uyt de eed’le ziel
(390) Helacy, is gheruckt.
PIREN. Wat onghelucke viel
Op deze waerde Vrouw?
ANTON. Waer in was gheen ghemenghel
Van ontucht, maer de deughd’ in deez’ verweende Enghel
Op ’t deftighst’ bralden steeds, gheloken is ’t ghezicht,
En pronckt nu inde zael van ’t hemels heyl’ghe licht.
ALIAGA. (395) De schrickingh doet, helacy, ryzen onze haeren,
Anthonio ’t bedroefste is u wedervaren:
Wy voelen in onz’ herten uw te wreeden pijn.
ANTON. Een spieghel mach zy recht voor alle Vrouwen zijn.
HIPPO. En schaemte blozen doen van dit ontuchtich leven.
ANTO. (400) De schaeckingh heeft heur eere het fenijn ghegheven,
En ’t lichaem, ghezellin, die deed’ de dronck bescheydt.
Zo dat heur eer en leven t’ zaam begraven leydt.
Mijn Celia is dood.
PIREN. Heur naem zal zijn verheven:
Ick bidd’ u, Heeren, ziet wat dat wy hier beneven
(405) Heur kaecken vinden.
ALIAG. Wat?
ANTON. ’t Is heur ghebede-boeck,
Dat ghy ghetuyghe zijt, ick dienstelijck verzoeck,
Om heur Godtvruchticheyt u allen te bewyzen.
HIPPO. Anthonio heur faem zal tot de polen ryzen.
ANTON. En met heur vingher wijst zy op ’t ghetekent bladt.
[p. 13]
PIREN. Waer op?
ANTON. (410) Helaes, zy heeft deez’ re’en in ’t oogh ghehadt.

Als deughde d’ eer is quijt,
Wenscht deughd’ gheen langher leven,
Maer ken (’t onluck ter spijt,)
Heur zelven rooven ’t leven.

ALIAG. Antonio, mijn Heer, uw onluck wy beklaghen,
En willen u onluck te zamen helpen draghen,
Rechtvaerdich is uw’ klacht, ghy hebt re’en en waerom,
Onz’ herten spreken, al zyn ’s hertens tonghen stom.

Curae leves loquuntur, Majores stupent.

ANTON. (415) ’t Is waer myn Heer, ick bid u wilt myn zegghen hooren,
Hoe wreedelijck dat ick mijn Celia heb verloren:
Helaes, verleden nacht mijn huys-vrouw is gheweest,
Door d’ Hertoginnens jonghste zoon ghebe’en ter feest
Ten hove, waer veel Joff’ren oock ghebeden waren,
(420) Wat daer gheschieden zal ick u op ’t kortst’ verklaren,
Recht als ’t ghezelschap was verheughd’ en vol ghewoel,
En d’ Hertoginnens zoon zyn lust-tocht en ooghs doel
Ghemickt hadd’ op mijn Vrouw, drongh hy heur zo verholen,
Waer hy heur door ’t gheweldt heur eere heeft ghestolen,
(425) En ’t lichaem, mits zijn lust baldadelijck gheschaeckt.
En van mijn waerde Vrouw zijn schichts-verzaed ghemaeckt:
Oy me, vervloeckte uur, waer in hy heur verkrachte!
En dit gheweld en ramp in heur bedenckingh wrachte,
Een af-keer heures zelfs, en heeft zo goedt gheraemt,
(430) Te sterven door ’t fenijn, als leven hier in schaemt.
HIPPO. O manne-herte-vrouw, die zelven nam heur leven!
In Heroicks gheheughen blijft uw’ naem beschreven.
PIREN. Wat straffe gaf men hem?
ANTON. Helaes, mijn Heeren, gheen!
Vermits de Hertogin heur Zone heeft verbe’en.
ALIAG. (435) Vervloeckte eeuw, hoe ken men dit gheweldt verdraghen?
HIPPO. Waer dat de Rechters recht, en gunste zijn bloedt-maghen,
Wraeck hemel, Goden wraeck, van deze tyranny,
Nu dat een Vrouwens gunst het recht dwinghd aen een zy:
Ick zweert, zo ghy wilt zweren, nu zy ’trecht deed’ breken,
(440) Dat wy ons zullen van ’t gheweldt heur zone wreken.
PI. ALI. Wy zweeren ’t.
ANTON. En ick danck mijn Heeren voor hun trouw.
HIPPO. Zijn leven boeten zal het leven van uw vrouw.
[p. 14]
PIREN. En op het prachtichst’ zal heur lichaem zijn begraven,
Het schijnt men tracht van d’ eed’len nu te maken slaven,
(445) Was ’t nu uw ongheluck, ’t mocht morghen zijn het mijn.
ALIAG. Antonio wy zullen uwe wrekers zijn.
ANTON. De edelheyt uws herten wilt ghy my betoonen.
HIPPO. En voor een Phenix mooght ghy uwe Vrouwe kroonen.
Mits in zo jonghen hert zo groote deughde zat.
ANTON. (450) En ick zo gryzen man, zo trouwen Vrouwe hadt.

TWEEDE BEDRIIF.

CASTIZA.

HOe luckeloos een Maeght in deze eeuwe leeft,
Die gantsch geen huwlijks goedt als heure eere heeft,
Die zoberlijcke leeft, en in gheen prael noch prachten.
Vermits men niet als staet, en d’ eere niet en achten

,, Ach waer niet rijck de zond’
,, Veel min misbruyck men vond’.

(455) Waerom is deughd’ niet rijck, zeght vrienden, weet ghy ’t wel?
Zo deughde rijckdom had ’t verarmde gantsch de hel,
Dondolo wat’s de maer?

DONDOLO.

DOND. Een komt om u te spreken.
CASTI. Wien is ’t?
DOND. Helaes me-vrouw! hy gaf my gantsch gheen teken.
CASTI. Gheen kennis?
DOND. Zo my dunckt ick heb hem wel ghezien.
CASTI. (460) En hoe is hy ghekleedt?
DOND. Ghelijck de hoofsche lien.
CASTI. Vraecht hy alleen na my, en niet na mijn Vrou moeder?
DOND. Na u alleen.
CASTI. ’t Is moogh’lijck yemandt daer mijn Broeder
Vendici ons tydingh zynes doent meed’ zendt.
DOND. ’k En weet niet wien het is, maer ’t schijnt een vreemde vent.
CASTI. (465) Wel laet hem komen in.

VENDICI, ghekleedt ghelijck een Dienaer,

VEND. Me-vrouw ick wensch uw luck gheluckigh mach vermeeren,
Na ’t gheen uw herte wenscht.
[p. 15]
CASTI. Vriendt wat is u begheeren?
VEND. Ick kome van mijn Heer, die zich aen u ghebiedt,
Van d’ Hertochs zoon.
CASTI. Van hem? ’k wil zijn ghebied’nis niet.
Daer ’s voor uw loon, en zeght hem dat ick hem oock hate,
(470) En dat de Hertochs zoon zyn fieltery na-late,
Want daer hy my toe zoeckt, ick veel te goedt toe ben,
Te maken my zyn boel ick hem te gh’ringh toe ken. Binnen.
VENDI. Het is de zoetste oorband die ick oyt ontfingh,
Triumphelijck ick die tot d’hooghste polen dringh.
(475) Ach lieve handt, hoe qualijck weet ghy wat ghy dede,
Ach glorieuze slach, en wisse tuygh, waer mede
Vendici verciert, en nu op-pralt zijn hooft,
Hoe-wel, deughd’rijcke Vrouw, ghy recht verkeert ghelooft,
Want deze lieve slagh, die uw handt heeft gheslaghen,
(480) Die zal uw broeder eeuwich u ter eere draghen.
Gheen aenghenamer slagh en mocht mijn zuster doen,
Mits ghy ontward’ de waen van ’t twijffelich vermoen.
Nu tast ick aen myn moeder, om zien of het vleyen,
En Enghelen van goudt heur kunnen oock verleyen.
(485) Doch maeghden, wat myn zuster deed’, en ick hoogh acht,
Laet dat een spieghel zijn in ’t binnenst’ uws ghedacht.
ELIZA. Wien vind’ick hier?
VEND. Me-vrouw d’Hertochs zoon doet u groeten.
ELIZA. Voor d’ on-verdiende eer wy d’Hertoch dancken moeten,
Dies ick my houd’ verbonden voor dit lucks toeval.
VENDI. (490) Hy die dit Hertochdom gantsch’lijck beheerschen zal,
Ghebiedt zich nu aen u, en groet u daer beneven,
Wat doet Me-vrouwe niet om hem ghenoeght te gheven?
Hoe luckich waer zy die zijn neygingh boeten kan,
Van een toekomend Vorst, een Prins zo hooghen man,
(495) Wat deed’ men niet?
ELIZA. Neen, al, behoudende de eere.
VENDI. Wat eer? me-vrouw.
ELIZA. De eer.
VEND. Ick acht zijn gunst veel meere.
ELIZA. Ick niet.
VEND. Hoe niet me-vrouw? ’k gheloof niet dat ghy ’t meent,
Wat eer verliest zy die een Prins zijn graeght verleent?
De eer en voed ons niet, gaet vande eer yets eeten.
ELIZA. (500) Hoe? zoud’ men om ’t ghenot de eere gantsch vergheten?
Wat gaeter boven d’eer?
VEND. Me-vrouw in ’t kort ghezeydt,
De Hertochs zoon die heeft zijn liefde gantsch gheleydt
[p. 16]
Op uwe dochter, en zo zeer verwert zijn zinnen,
Dat deze Prince niemandt als heur ken beminnen.
ELIZA. (505) Mijn dochter? hoe? mijn dochter? is hy gantsch verblindt?
VEND. Uw dochter, en, me-Vrouw, ick spreeck ghelijck een vrindt:
Ghy weet dat uwe staet zins uw mans overlyden,
Verarmt is, en ghy ziet hoe wy in onze tyden
Veel Joff’ren zien die hun ghelucken maken groot,
(510) En waerom zoudt ghy niet u zelven in uw nood
Oock helpen door de gunst, en namentlijck uw’s Heere,
De voor-gangh van veel and’ren streckt u tot een leere,
Om u te laten dienen van ’t gheluck des tijdt,
Verrijckt u zelfs, in plaets dat ghy nu arm’lijck zijt.
(515) Want uw gheboort is edel, ziet ghy niet dat velen
In kledingh prachtich zijn behanghen met juweelen,
Belandt met goedt en haef, de wereldt hun ontziet,
De eere zonder rijckdom achtmen huyden niet,
En ghy kundt nu uw staet gantsch door uw dochter maken.
(520) Alleenlijck om dat zy de eere zou verzaecken,
En zo secreet’lijck dat het niemandt ken vermoen:
Nu, nu ick weet ghy met uw’ dochter veel kundt doen.
ELIZA. Ick met mijn dochter? d’ hemel zy doch mijn behoeder!
Verzoeckt ghy dit aen my? aen my? die is heur moeder.
VEND. (525) Door duyzent Eng’len wy wel vreemder wercken zien,
Wat mans niet kunnen doen door Engh’len moet gheschien,
Op dat de lusten moghen aen heur graeghten raken,
Want veertich Eng’len kunnen duyzent nick’ren maken.
’t Schijnt dat ghy zijt berooft van u verstandt en re’en:
(530) Hier zijnder duyzent, ken me-Vrouw noch zegghen neen?
ELIZA.* Bekorelijck ghezicht.
VENDI. Die wond’ren kunnen wercken.
ELIZA. Want als de mannen in onz’ herten af-keer mercken,
Betoov’ren door het goudt het binnenst’ ons ghezint:
’t Is goudt, helaes, ’t is ’t goudt die d’ herten overwindt.
VENDI. (535) Hoe zoud’ me-Vrouwe kunnen deze Engh’len weygh’ren,
En door uw dochter zult ghy doen u staet hoogh steygh’ren.
Veer boven het ghemeen.
ELIZA. Het goudt ons gantsch verleydt,
Daer over mach met reden* zeer wel zijn ghezeydt:

,, Om ’t ghelt ’t ghevecht,, is,
’t Maeckt krom dat recht,, is.

VENDI. Ontmoedert is heur hert. ach zwacke krancke Vrouwe!
(540) Mijn moeder doet dat ick gheen Vrouwen zal vertrouwen.
[p. 17]
Hoe kundt ghy ’tlyden Hemel! wat ramp op my viel!
’t Is wonder dat ick heur niet staende voet verniel.
ELIZA. Deez’ Engh’len kunnen alle on-eer we’er verzoeten.
Hier voor uw’ moeyten is. en wilt zeer dienst’lijck groeten
(545) Uw’ Heer in myne naem, en zeght hem dat ick zal
Wel wercken met mijn Dochter, dat zy gantsch en al
Tot zijn ghelieft zal zijn, en waer zijn lusten neyghen,
Ja eerder zal ick heur niet kennen voor mijn eyghen,
Zo zy ’t niet toe en staet, ’k verniel heur door deez’ handt.

CASTIZA.

CASTI. (550) Wat maeckt de booswicht hier? Vrouw moeder ’t is u schand
Ghy dezen fielt hier lijdt, hy die my boodtschap brochte
Van d’Hertochs zoon, die my oneerelijck verzochte
Tot zyne lust. van hier ghy droch, ghy schalck, van hier.
ELIZA. Nu, dochter, niet zo trots, zaft, zaft, maeckt gheen ghetier,
(555) Ghy spreeckt onwyzelijck, zwijght of ick doe u zwygen,
Hoe kundt ghy meerder eere in deez’ eeuw verkryghen,
Als dat de Hertochs zoon u zyne liefd’ betoont.
CASTI. ’k Gheloove immer niet dat ghy zijn doent verschoont?
ELIZA. Wech slecht-hooft, zotte wicht, in u en zijn gheen reden,
(560) Wilt ghy verachten dus een Hertochs zoons ghebeden?
’t Is gheen ghemeene man, hy is een Hertochs zoon,
Wilt ghy verwerpen ’t luck, als ’t u werdt aengheboon?
Fortuyne vloeydt op u, en wilt ghy tijdt verliezen?
Wilt ghy voor hooghe staet een arme eer verkiezen?
(565) Bequame tijdt verzuymt, wert vruchteloos beklaecht,
Weet ghy niet dat de man uw eerens sleutel draeght?
Te langh bewaerde maeghdom die verquist uw luyster,
Ziet and’ren in hun prael, en ghy blijft gantsch in ’t duyster.
Ghy ziet dat and’ren leven, prachtich, rijck, en wel,
(570) Wijl ghy vergheten treurt in een bedroefde hel,
De eer uw’ jeughd’ verwelckt als and’ren zijn ontloken.
CASTI. Ick bidd’, me-vrouw, vergheeft my ’tgheen ick heb gesproken,
’t Oogh my bedroghen heeft, ’t is reuckeloos gheschiet
Me-vrouw, zins ghy hier quaemt zaeght ghy mijn moeder niet.
VEND. (575) Dat ’s gheestich.
CASTI. Ick verwonder dat ick heur niet vinne.
ELIZA. Vraecht ghy my na uw’ Moeder, kleuter, ghy zotinne,
Zo vreemd* ghy met hem waert, zo stuurs ghy met my bent.
CASTI. ’t Is nu een wyze Dochter die heur moeder kent,
Zo is deez’ eeuw verkeert.
ELIZA. Castiza ick verwonder
[p. 18]
(580) Dat ick ’t van u verdraegh, en niet door gramschap onder
Mijn voeten tree. doch nu ick wil verschoonen u.
Maer zeght my, dochter, waerom dat ghy zyt zo schuw
En femelachtich op het gheen men u komt vraeghen?
Zoudt ghy om staet, en goud uw eer niet durven waeghen?
(585) Wat meent Castiza dat ghy ’t wezen zoudt alleen?
Secreet oneerlijck zijn dat is nu alghemeen:
Castiza niet te kinds, ’t zyn al ghemeene plaeghen,
Men moet ghelooven, dochter, ’t gheen wy daeghlijckx zaeghen
Te strijven na gheluck ick rechte wysheydt houw.
CASTI. (590) Zulck spreken voeght hem wel, maer gansch’lijck niet me-Vrou.
VENDI. Ha wel ghezeyt.
Me-Vrouw, Castiza Laet u raden,
Wat windt ghy niet zo ghy mijn Heere laet verzaden
Zijn graeghe liefdens lust? zeer ick verwonder ben
Hoe dat uw moeders wil uw wil niet stuuren ken!
ELIZA. (595) Ach dat ick weer waer jongh. ’k zou kunnen beter kiezen.
CASTI. Om door uw kiezingh faem en eere te verliezen.
VENDI. Hoe kunt ghy eer verliezen met een hertochs zoon?
Waent ghy dat u den hemel heeft ghegheven ’t schoon
Om dat het in verghetelheydt zou zijn begraven?
CASTI. (600) Zo wilt ghy dat ick zou misbruycken ’s hemels gaven,
VENDI. Misbruycken niet, ghebruycken tot uw eyghen nut.
CASTI. En weet ghy dat myn eer, en afterdocht dat schut?
VENDI. De eer, wat is de eer? de eer ken u niet voeden,
Behoudt wat minder eer, een meerder staet, en goeden.
CASTI. (605) Een dragma van mijn eer houdt ick in meerder waerd
Als all’ de Monarchaele schatten op de aerd.
VENDI. Castiza ziet ghy niet dat zotte eerb’re Vrouwen,
In pracht en prael met niemandt d’ handt uyt kunnen houwen,
De eerbaerheydt die leeft verschoven in een Cel,
(610) Vol armoed, knaghingh, plaghen, droefheydt, druck, en quel.
Wijl dat de reck’lijcken in weelden triumpheren,
’t Is wonder dat ghy niet van anderen kundt leeren,
En van het bloozen van uw schoone kaecxkens lent,
Ghewisselijck niet en treckt een jarelijcksche rent,
(615) En dat ghy met voorzichte niet en zoudt betrachten,
Uw lippen voor een Gravens inkomst te verpachten,
En ’t schoone blonde hayr, waer Venus zelfs in zweeft,
U niet de renten van een Hertochdom oock gheeft,
Ja dat u plaets ghebreeckt uw’ schatten te bedelven,
(620) En dit bestaet Castiza in uw eyghen zelven.
ELIZA. Daer hebt ghy ’t recht ghetreft.
CASTI. Fy Moeder, wat ghy zeght!
[p. 19]
Mijn lichaem houd ick zuyver tot de tijdt mijns echt.
Vrouw moeder wacht u, laet die Vrouw niet naeder komen.
ELIZA. Wat Vrouw, Castiza?
CASTI. Die uw’ hert heeft inghenomen.
ELIZA. (625) ’k Zie niemandt Dochter, waer?
CASTI. Voelt ghy die feecx noch niet?
VENDI. Zo ziet ghy meer als ick, of als uw Moeder ziet.
CASTI. Van hier ghy vuyle proy, van hier ghy duyvelinne.
ELIZA. Castiza ’t schijnt ghy raest, hoe? zijt ghy uyt uw zinnen?
CASTI. Daer, daer, ick zie ’t, zy heeft mijn moeder gantsch verwerd,
(630) En nu zo strijft zy oock te dringhen in mijn hert,
Ghelijck zy in mijn moeder ’t vuyr heeft aenghestoken.
ELIZA. Wat ziet ghy dochter?
CASTI. Vreemde, wonderlijcke spoken.
ELIZA. Waer Dochter?
CASTI. Daer, en nu hebt ghy heur plaets bereydt.
ELIZA. Wat Vrouwe is ’t Castiza?
CASTI. ’t Is de giericheyt.
VEND. (635) Zeer aerdich, wel bedocht.
CASTI. Die heeft, Vrou moeder gantsch uw’ hert, helaes, bezeten.
VEND. Bedurven eeuw, waer dochters meer als moeders weten.
Doch giericheydt zeer licht’lijck inde ouden vlieght.
CASTI. Vrouw moeder ick vertreck voor dat zy my bedrieght. Binnen.
VEND. In deughden-rijcke-maeght.
ELIZA. Ja watte zotticheyden.
(640) Ghy zult mijn Heere zegghen dat ick heur zal leyden
Met langher handt.
VENDI. De raedt des moeders vele doet,
En zeght mijn Heer dat hy een weynich dulden moet,
En dat ick hem ghewis zal doen zijn lust ghenieten.
VEND. Zo ken ’t verwachten hem zo quellijck niet verdrieten.
ELIZA. (645) Dat Vrouwen voor het eerste weygh’ren is ghemeen,
Maer Vrouwen met de Vrouwen wercken best alleen. Binnen.
VENDI. Vervloeckte eeuw, wat ’s dit? wat heb ick nu bevonnen?
Dat nu mijn moeders eer door ’t goudt is overwonnen!
Waerom en stut den hemel niet de zonnens loop?
(650) En al de wereldt tuymeld woestich over-hoop?
Ha Vrouwen! doch wat is ’t? ’t zijn noch de oude zanghen,
Dat Vrouwen d’Anghels zijn, om mannen aen te vanghen.

LUSSURIOSO, HIPPOLITO.

LUSSU. Hippolito bedancken moet ick u na recht,
Dat ghy my hebt beschickt zo afgherechten knecht.
[p. 20]
(655) De eeuw die mach zich zelfs door ’t onluck wel bedroeven,
Nu d’ wereldt is verdeeldt in zotten en in boeven.
HIPP. In ’t boeven-rey zijt ghy. zo is mijn Heer vernoeght.
LUSSU. ’t Is groot gheluck dat my deez’ knaep is toeghevoecht.

VENDICE.

HIPPO. En hier hy komt. Lussuriozo gaet by hem.
Doch hoop wel aen mijn wraeck te raken,
(660) Die van my en mijn Broeder Coppelaers woudt maken,
Nu zal ick moeten gaen, ’k weet hy ’t my zal ghebien.
LUSSU. Hippolito vaert wel.
HIPPO. Wat datter zou gheschien,
Voorzach ick wel. nu broeder, ick gae, ghy mooght blyven.
VENDI. Als wy ghemoeten zult ghy weten al ’t bedryven,
LUSSU. (665) Wat hebt ghy uytgherecht? wat? vondt ghy heur een Vrouw?
VENDI. Ick meen dat men veel eer een steen beweghen zou,
Eer dat men Vrouw Castizaes herte zoud’ beweghen.
Want zo veel als ick zeydt, noch meer hadd’ zy daer teghen.
LUSSU. Noyt dacht ick dat men immer zulcke Vrouwe vond,
VENDI. (670) Ja wat ick sprack, heur antwoordt was ghereed terstondt.
LUSSU. Nu voor de Moeder?
VEND. Hoe ken spreken deze tongh!
In schand van heur, waer ick mijn leven van ontfongh.
LUSSU. Wat zeght ghy?
VEND. Heer de moeder d’ Enghelen aenvaerden,
Na dat ick heur de neygingh van myn Heer verklaerden,
(675) En heeft oock aen heur Dochter ernstich ghezeydt,
Te weygh’ren niet het gheen men heur te voren leydt,
Doch vrucht’loos, want Castiza wist zo veel te zegghen,
Dat zy heur moeder wist het toe-staen te ontlegghen:
Doch voor ick scheyden heeft de moeder my ghezeydt,
(680) Dat zo mijn Heer een wijl gheduldelijck verbeydt,
Hoe zy met langher handt heur dochter zal verspreken,
Om heure eerbaerheydt int eynde te doen breken,
En voor het laetste zeyden zy met ernst, zo ’t scheen,
Dat Vrouwen met de Vrouwen wercken best alleen.
LUSSU. (685) Zo mach ick derwaerts gaen, en zonder yets te vrezen,
VEND. Voorzeker zal mijn Heer de moeder welkom wezen.
LUSSU. Deez’ avondt gae ick daer, ha luckelijck toeval!
Gh’looft dat ick voor u dienste danckbaer wezen zal. Binnen.
VEND. En dat ick wreken zal uw’ vleesche lustens wercken,
(690) In my zult ghy de moed eens edelmans bemercken,
Waerom ist dat ick hem niet daed’lijck heb vermoord?
[p. 21]
Ha Vendice waerom was ’t dat ghy tijdt verloort?
Om hem niet langher in zijn lust te laten groeyen,
Doch moogh’lijck zal hier noch wat vreemds uyt mogen broeyen.
(695) Hippolito ghy hier?

HIPPOLITO.

VENDI. En wat voor nieuws hebt ghy?
HIPP. Wat vreemds, een zack vol fieltery.
VENDI. Wat doch, ick bids.
HIPPO. Wat nieuws, en deerlijck te beklaghen,
De Hertochs basterd zoon doet d’Hertoch hoor’nen* draghen.
VENDI. Zijn eyghen zoon?
HIPPO. De basterd, en de Hertogin
(700) Die tobb’len t’ zamen in het doolhof vande min.
VEND. Zaft broeder, hier hy komt, verzelt met twee ghezellen.
HIPP. ’t Is best dat wy ons hier en wijl ter schuyle stellen.
Om hooren hun ghespreck.
VEND. Zeer wel.

SPURIO, met twee Dienaers

SPURI. Maer is ’t ghewis?
1. DIEN. Mijn Heer ghelooft dat dit voorzeker waerheydt is,
(705) Want die ’t my heeft ghezeydt behoordt het wel te weten,
Vermits hy weet doch al de Hertochs zoons secreten.
En hoe dat hy Castiza stelen zal deez’ nacht,
Mits hy heur Moeders wil tot zyn wil heeft ghebracht.
SPURI. De Moeder stemt het toe! wat zijnder booze Vrouwen!
(710) Ick zweer u, Broeder, dat ghy heur niet langh zult houwen,
Ick wil heur oock ghenieten, in spijt van uw hert,
’t Is wel besteedt de steelert we’er bestolen werdt.
Kom laet ons gaen, ’t is tijdt, en zonder gh’raes te maken,
Op dat wy door ’tgheraes gheen slapers doen ontwaken. Binnen.
VEND. (715) Nu na de Hertogin, ha nacht wat werckt ghy quaet!
Wat isser dat uw’ duyst’re schaeuw niet toe en laet!
Wat heelt ghy vuyl bedrijf! wat smeet ghy booze zonden!
Wat werter in uw’ naerheydt nickery bevonden!
Wat hebt ghy spoockery! wat hebt ghy al bedroch!
(720) Hoe queeckt ghy op de zonden door uw’ nevel-zoch!
Dat allen die hier zijn stondt op’t voor-hooft gheschreven,
Wat dat een yeder in uw nacht wel heeft bedreven,
Wy vonden zo veel tuyghen van hun wercken snood,
Dat yeder blozen zoud’ van schaemte bloedich roodt.
[p. 22]
(725) O yzelijcke nacht, hoe laet ghy reden hollen?
Hoe wispelturich doet ghy dulle menschen zollen?
HIPPO. Ja waenen dat het duyster gantsch’lijck niet verspiet.
VENDI. Hoewel dat yeder Ster, hoe doncker, alles ziet.
HIPPO. Verklickende ’t bedrijf van alle hun misbruycken.
VEND. (730) Want ’s Hemels ooghen kunnen menschen niet toeluycken.
HIPPO. Ja zonder het ghezicht d’ alweter alles weet.
VENDI. Dus gaeter voor den Hemel niemandt int secreet.
HIPPO. Ick bidd’ u zeght my doch, waerom is ’t dat men wrachten
De snootste wercken in het doncker vande nachten.
VENDI. (735) Weet ghy waerom de nacht de mensch tot zonden tart?
HIPPO. Waerom?
VENDI. Vermits de zond’ is gh’lijck de nacht oock zwart.
HIPPO. Of anders gh’loof ick dat de reden daer uyt quamen,
Dat wy in ’t duyster doen, ’t gheen wy ons zouden schamen,
In ’t lichte te bestaen.
VENDI. Dus moeten* vaeck gheschien
(740) Zo groote faelen die wy vrezen zelfs te zien.
HIPPO. ’t Is, broeder, wel gheseydt. zaft, zonder meer te spreken:
Daer komt de Hertochs zoon.
VENDI. Mocht ick my van hem wreken.
Mijn Heer dus spade hier?
LUSSU. ’k Ghemoet u wel te pas,
Te gaen nu na Caliza ick besloten was,
(745) Dit ’s een bequame uur om mijn herts lust te steelen,
Vermits de duyst’re nachten myne doent ken heelen.
HIPPO. Ha booswicht!
VENDI. Duyvels slaef! uw wercken zijn te snood!
En waerom niet door deze stoute handt ghedoodt?
LUSSU. Het schijnt ghy zijt ontroert.
VEND. De basterd, Heer, verschrickt my.
LUSSU. (750) Wat ist? zeght my waerom?
VEND. Mijn Heere overwickt ghy
Zijn vuyl bedrijf en doent, zijn duyvelijcke zin.
LUSSU. Wat is ’t?
VEND. Mits hy boeleert nu met de Hertogin.
LUSSU. Ach hemel!
VEND. Heer ’t is zo.
LUSSU. Ten mach niet zijn.
VEND. Ghelooven
Zo moet ghy, ’t Heer, dat zy te zamen schichtich rooven
(755) De echtens heyl’ghe eer, den Hertoch werdt beplant
Actaeons hoofdens spruytzels: schand voor ’t Vaderlandt,
Op zijn begrijsde kruyn.
[p. 23]
LUSSU. Ha slaef! ghy slaef der slaven!
VENDI. Op d’ Hertochs bedd’ zy beyd’ hun minne-lusten laven,
Met vleeschelijcke lust, dus, dus hy derwaerts gaet.
LUSSU. (760) Is ’t moogh’lijck dat den hemel dit misbruyck toelaet?
Hy sterven zal, en daed’lijck in zijn nickers lusten,
Die met de Hertogin zijn geyle vlamme blusten.
VENDI. ’t Is re’en te zijn ghewroken.
LUSSU. ’t Zal oock zo gheschien, en staende voet bestaen.
Want niemandt ken beletten by heur bedd’ te gaen. Beyde binnen.
HIPPO. (765) ’t Hof is vol fieltery, waer zondens Enten groeyen,
Wt deze haesticheydt ken wel zijn onluck broeyen,
Mits dat hy onverzaeght zijn re’en hem laet ontvlien.
Ick volghe om het eynd’ van dit Treur-spel te zien. Binnen.

LUSSURIOSO, VENDICI, HIPPOLITO
van after aen volghende.

LUSSU. Waer is de fielt?
VENDI. Zaft, Heer, ghy maeckt te veel ghewoele.
LUSSU. (770) Vermits ick in myn hert een razerny ghevoele.
En aen dit lemmet ick zyn valsche herte rygh.
VENDI. Te zeer, mijn Heer, ghy raest.
LUSSU. Ick na myn azem hygh.
Verrader.

Hy schuyft open een gordijn, waer d’ Hertogh in zijn bed
is, met de Hertoginne.

HERT. Guard, verraed!
HERTO. Oy me! verraed, verraed.
HERT. Wat doet ghy zoon dat ghy deez’ tyranny bestaet.
(775) Is ’t mogh’lijck dat uw doenten hier toe zouden strecken?

d’ EDELDOM, AMBITIOSO.

EDELD. Wie is ’t ghenaed’ghe Heer die uwe rust komt wrecken?
HERT. Myn zoon, doch nu ontzoont. hy die wel is ghewis
Na myne overlydingh erfghename is,
Myns Hertochdoms, die kost zyn plicht en liefd’ verzaken,
(780) Om door zijn moordery aen heerschappy te raken
Voor dat zyn tijdt was rijp.
EDELD. ’t Is on-natuurlyck Heer,
Te komen in zijn hoocheyts kamer met gheweer.
Tot d’Hertochdom is niemandt als ghy, Heere, nader.
HERT. En zyne hoocheyt, Heeren, noemden hy verrader.
AMBIT. (785) Hoe, Broeder, ’t schijnt ghy raest,
[p. 24]
VENDI. Hy die door luste zocht
Na onze zusters eer, heeft nu zich zelfs ghebrocht
In wel verdiende ramp.
HIPPO. De hemels toorens teken.
God gaeve dat hy d’ Hertoch voorts had dood ghesteken.
HERT. Grijpt moet mijn Hertogin.
HERTO. Ach ’t is te groot misval!
HERT. (790) Ick zweer u dat hy voor zyn misdaed sterven zal!
Brenght hem ghevanghen: laet de moorder wel bewaeren.

SPURIO, met twee Dienaers.

SPURI. Ghy drochen, fielten, ’k zweert het gheen my is hervaeren
Ick op u wreecken zal.
1. DIEN. Mijn Heer al is ’t ghemist
En d’ Hertogin niet vond bequaemheyt: Heer wie wist
(795) Wat toe val zal gheschien?
SPURI. Ick zweer ghy beyd’ zult sterven,
Want door uw quaet beleydt, moet ick mijn lusten derven.
2. DIEN. Heer ’t hof is gantsch in roer.
SPURI. Heer Vader wat is hier?
HERT. Helacy, zoon, verraed.

SUPERVACUO.

SUPER. Wat is hier? wat ’s dit ghetier?
LUSSU. De basterd hier? nu zal ick het gheheym verklaeren.
(800) Heer Vader, deze oorzaeck zal ick openbaeren.
HERT. Wech met de fielt, van hier verrader, wech ghy guyt.
LUSSU. Heer laet ick my verschoonen, hoort myn reden uyt,
Helaes, verradery, was nimmer mijn ghedachten.
HERT. Ghy hebt niet als de dood voor straffe te verwachten
(805) Wech met hem. Lussuriozo binnen.
SPURI. Wel besteet.
SUPER. Hy is de naest in bloedt
En die het Hertochdom oock na u erven moet:
’t Is waer: zo wy de reden overwicken nader
Zijn erf-recht hy verliest die trotsen wil zijn Vader,
Maer, Heer, weest hem ghenadich, toont uw Vaders hert,
(810) Op dat de liefde door de wraeck niet vruchtloos werdt:
Ick bid uw hoogheyt wilt onz’ broeders fael verschoonen,
En door uw Vaders plicht uw Vaders liefd betoonen:
Ontkennen ken ick niet dat zijn bestaen is snoot
Maer, Heer, eens Vaders liefde is zo mild, zo groot,
[p. 25]
(815) Zo goedertieren, vol medoghen, en zo reck’lijck,
Dat ’s Vaders liefd’ blijft vast al is het kindt ghebreck’lijck.
Die nimmer viel, helacy, nimmer op en stond’,
Al is ’t schoon dat uw hoocheydt deze fael bevond’,
Heer stelt uw Vaders liefde in ’t ghewicht daer teghen,
(820) Ghewislijck zal uw’ liefd’ zijn dolingh overweghen:
Ja uwe liefde zal die overweghen ras,
Gh’lijck of aen d’ander zijd’ gantsch gheen ghewicht en was.
Ick bidd’ u ziet op hem met Vaderlijcke ooghen.
HERT. ’k Voel dat ghy my beweeght tot me’ely en medooghen.
AMBIT. (825) Ghy hebt ghezeydt te veel, ’t schijnt, broeder, dat ghy raest.
HERT. De haesticheydt die maeckt de zinnen gantsch verbaest,
Vermits de reden van ’t verstant door tooren scheyden,
Mijn herte is beweeght door ’t gheen myn zoon my zeyden.
Ontslaet hem, stelt hem vry.
AMBIT. Heer, ziet wel of de daedt
(830) En zijn bedrijf en doent d’ontslagingh wel toe-staet:
Uw’ Hoocheydt ’t recht misdoet, mits zich zo licht te achten,
Die zo moedwill’ch en stout dus na uw’ leven trachten.
De wet en ’t recht uw hoocheydt onbedocht misdoet,
En daer beneven hem in zyne boosheydt voed,
(835) On-reed’lijck is ’t, Heer Vader, dit stuck te vergheven,
En ’t leven schenckt aen hem, die trachten na uw leven.
HERT. ’t Is waer, hy sterven zal, daer is mijn ringh, en gaet,
Op dat men hem na zijn verdiensten straffen laet,
En haestich, zonder toeven.
AMBIT. Heer, het zal gheschieden.
(840) In uwe hoocheyts naem, gae ick zulcx hun ghebieden. Beyde binnen.
SUPER. Oock zonder tijdt verlies.
HERT. De af-gunst en de haet
Die werckt in hunliens beyd’ om ’t Hertochdom en staet,
Staet-giericheyt die doet hun na beheerschingh pooghen,
En heeft in hun vermoordt het broederlijck medooghen.
(845) O nickerlijcke schicht! ach razerny verwoedt!
Die gantsch vervreemden doet het broederlijcke bloed,
Hoe? zoud’ mijn zoon zijn hert van Vaders liefde leghen?
’k Gheloof het is yets anders, ’t welck hem deed’ beweghen
Tot ’t gheen my is ghemoet, dus wil ick hem ontslaen,
(850) En hem vergheven gantsch het gheen hy heeft ghedaen.

d’EDELDOM.

1. EDEL. Ghenaed’ghe Heer, ootmoedich wy gheknielet buyghen,
2. EDEL. Om dus gheboghen onze plichte te ghetuyghen.
[p. 26]
HERT. Zijt welkom Heeren. zeght my wat is uw begheert?
1. EDEL. Dat uwe Hoocheydt nu de wreeck-lust van u weert,
(855) En dees rampspoed’ghe wolck, en deze onluckx-duyster,
Uws zoons, weer lichten doet door uw ghenadens luyster
Want hier in Prins, doch aerds, ghy God ghelijcke zijt,
Dat ’t leven ghy kunt gheven die’t leven was quyt.
2. EDEL. En laet ons, Heer, hem brenghen deze tydinghs blyheydt,
(860) Ootmoedelijck wy bidden gunt hem, Heer, zijn vryheydt.
HERT. Zeer ernstich ghy verzoeckt waer ick oock neyge nae.
’k Gheef ’t leven aen mijn zoon, ick neem hem in ghenae,
’k Ontslae hem, gaet en haelt hem uyt de Boeyens banden.
1. EDEL. Tot danckbaerheyt wy kussen buygzaemlijck uw handen. Bin.
HERT. (865) ’t Is noodich dat de rechter steets het ooghmerck heeft
Op eyghen doente, en daer na het vonnis gheeft:
Dus gh’lijck mijn zoons misdaet zijn liefd en plicht bevleckten,
Tot overspel mijn oude Jaren wulpzich streckten,
Te overdartel, meerder als men ken vermoen,
Mijn hayr is grijs, maer mijne zonden die zijn groen.

DERDE BEDRYF.

AMBITIOSO SUPERVACUO.

AMBIT. DIe tijdt verzuymt en is de tijdts geluck niet waerdich,
Dies vind ick raedsaem, broeder, dat wy flucx en vaerdich
Zijn dood verhaesten nu het is in onzer macht,
Want zo ’tsingnet noch eerst de rechters wert gebracht,
(875) En dat de Raeden eerst het vonnis moeten spreken,
Zo gheven wy hem tydt om ons voorneem te breken,
Want huydendaechs zo wert het g’recht wel omghekocht,
Het stomme gout doet veel.
AMBIT. ’t Is, Broeder, wel bedocht.
SUPER. Dus laet ons het signet niet aende rechters geven,
(880) Maer aende officiers op dat zy hem zijn leven
Op ’t spoedighst’ nemen, en hier in werdt niet misdaen,
Als slecht’lijck dat wy eerst by hunliens zijn ghegaen
In plaetse vande rechters, ghelijck of wy ’t niet wisten,
Noch dochten dat wy hier int minste yets in misten,
(885) Zoo sterft hy staende voet.
AMBIT. En ick blyf erfghenaem.
Als d’oudste zoon na hem.
SUPER. En ick ’t recht anders raem,
’t Zal daer na zyn uw beurt. want ick wil Hertoch wesen
[p. 27]
AMBIT. Maer Broeder nu de sterren dus gheluckich rezen,
En alles na onz’ wensch, zo moetmen vinden raedt,
(890) Dat onze jonghste broeder uyt ghevangh’nis gaet,
Die om de schaeckingh van de Heer Antonijs Vrouwe,
Tot noch toe met ghevaer in heght’nis is ghehouwen.
SUPER. Wy vinden wel een treck om hem te stellen vry,
Laet dit eerst zijn ghewrocht, en daer na zullen wy
(895) Dan zorghen voor ons broeder, laet ons niet vertoeven
Met d’ executy, toonend’ of wy ons bedroeven
Te brenghen deze maer, hoe-wel ons daer na haeckt.
AMBIT. Op dat uw broeder zich, als d’ oudste, Hertoch maeckt. Bin.

d’EDELDOM, brenghende LUSSURIOSO
uyt de ghevanghenis.

LUSSU. Mijn Heeren eeuwich blijf ick voor uw’ liefd’ verbonden,
(900) Vermits ick uw ghetrouwheydt t’ mywaerts heb bevonden.
1 EDEL. Onz’ plicht vereyschten zulcks, de liefde ’t in ons wrocht,
Dat wy ghelijck aen zijn hoogheydt hebben verzocht:
Om uwe vryheydt. Heer, wy zien uw’ sterre ryzen
Na ’t Hertochdom.
LUSSU. Mijn danck zal ick u oock bewyzen,
(905) Ten tyde als myn wil verzeldt is met de macht,
Een Prince houdt ontfanghen weldaedt in ghedacht.
Mijn vryheydt gaeft ghy my, die elck een acht hooghwaerdich,
En in ’t herkennen zult ghy vinden my wil-vaerdich. Alle binnen.

AMBITIOSO, SUPERVACUO,
Met de Officiers.

AMBIT. Hier is ’t signet zijns hoocheydts.
OFFIC. ’t Moet dan zijn ghelooft.
SUPER. (910) Hy u ghebiedt ons broeder daed’lijck zy onthooft.
Hoe ’t ons verdriet dat wy u brenghen deze maren,
En ken gheen tongh, helacy, grondelijck verklaren.
Doch mits zijn hoogheydt ons zulcx ernstelijck ghebied,
Dwinghd ons ghehoorzaemheydt dat zyne wil gheschied.
OFFIC. (915) Gheschieden zal ’t, mijn Heer.
AMBIT. Men mach hier in niet faelen.
SUPER. Of zult zijn hoogheydts straffe op u allen halen.
Dus stelt het flucx in ’t werck, en zonder te beraen.
OFFIC. Al wat zijn hoocheydt wil dat moet, Heer, zijn ghedaen.
AMBIT. Ach wat bedroefde mare zal dit voor hem wezen?
OFFIC. (920) Vermits het stoutste hert de dooden komst moet vrezen.
[p. 28]
SUPER. Helaes, ons ongheluck dringhd’ uyt met droef ghetraen,
Om dat zijn doodens boodtschap door ons is ghedaen,
Ick bidd’ u laet hem doch in ’t heym’lijck immer sterven,
Om datter gheen aenzienders om zijn lichaem zwerven,
(925) Op datz’ hem niet beletten als hy biddend’ spreeckt,
En het gheraes hem zijn schuld-kenne niet en breeckt.
OFFIC. ’t Is wel ghezeydt, mijn Heer.
AMBIT. En groet hem onzent weghen,
SUPER. Deez’ droefheydt zoud’ een marmer herte wel beweghen.
OFFIC. Wy gaen, mijn Heeren, en onthoofden hem terstondt. Binnen.
AMBIT. (930) ’t Was wel gheveynst, want ’t hert verscheelt veel met de mond.
SUPER. ’t Gaet alles na ons wensch, ’t was goedt wy dit bedochten,
En wy niet aen de Rechters ’t vonnis eerst verzochten.
AMBIT. Nochtans men zonder vonnis niemandt rechten kan.
SUPER. Deez’ zwaricheydt die komt op d’ Officieren an.
AMBIT. (935) En of zijn hoogheydt ’t zelfde op ons wilde wreken.
SUPER. Wy brochten hun ’t Signet, als zyne willens teken.
AMBIT. Misdoet den Officier, alleen de schuld hy heeft,
Eens dood, hier niemandt hem het leven we’erom gheeft.
SUPER. Heer Broeder laet ons gaen, en helpen hem betreuren:
(940) Wat zietmen om een Hertochdom al quaet ghebeuren. Binnen.

IUNIOR, ghevanghen zijnde met
de Officieren.

IUNIO. Heer Casteleyn.
OFFIC. Mijn Heer.
IUNIO. Wat nieuws? en hebt ghy niet?
OFFIC. Quaet nieuws.
IUNIO. Wat is ’t?
OFFIC. Zijn hoocheydt my ghebiedt
Dat ick my u ontslae.
IUNIO. En noemt ghy dat qua tydingh?
Of is ’t dat u bedroeft mijn vreughde en verblydingh?
OFFIC. (945) Uw’ vreughde waer mijn vreughd’, de maer is niet zo goedt.
IUNIO. Wat is ’t?
OFFIC. Helaes!
IUNIO. Wat is ’t?
OFFIC. Helaes, mijn Heer, ghy moet
Bereyden u ter dood.
IUNIO. Op dat ghy zijt ontslaghen
Van my, is dit ontslach?
OFFIC. Helaes, uw naeste maghen
Mijn brochten van zijn hoocheydt.
[p. 29]
IUNIO. Wat? ick bids.
OFFIC. ’t Signet.
(950) Zo dat de executy niet ken zijn belet.
IUNIO. Wien van mijn maeghen?
OFFIC. Heer het waren beyd’ uw’ broeders.
IUNIO. Wat zijn nu broeders, tygh’ren, vinn’ghe oproerders,
De Vaders zonder liefd, zo wreedelijck van zin:
Mijn Vader is mijn beul! en moeder de beulin!
(955) Met wat omstandicheden brochten zy deez’ maere!
OFFIC. Helacy vol ghetreur, en zeer bedroeft zy waeren.
IUNIO. Is dit de greep, mijn broeders, die my was belooft,
Mijns vryheyd? valsche greep, die nu grijpt na mijn hooft,
Zijn dit de midd’len die ghy tot mijn vryheydt zochte?
(960) Dat ghy de droeve mare mijns onthalzingh brochte?
’k Gheloof het niet.
OFFIC. ’t Is waer, het gheen u is ghezeydt,
Daer over, Heer, ick bidde dat ghy u bereydt
Te scheyden van uw leven.
IUNIO. Scheyden van mijn leven?
OFFIC. Uw’ leven, en ghy moet u daer toe nu begheven.
IUNIO. (965) Ha wreede azems galmt, die zulcken vonnis uyt.
OFFIC. Ick weet, mijn Heer, het is een over-droef gheluyt.
Doch mijn beroepingh is, dat ick het u moet zegghen,
En wat zijn hoocheydt wil en kundt ghy niet ontlegghen,
Hy is uw Prins en Vader, ghy zijn onderdaen.
IUNIO. (970) Waer zijn mijn broeders?
OFFIC. Heer, al langhe wech ghegaen,
By deze tijdt ten Hoof.
IUNIO. En zonder my te spreken!
Is dit uw’ broeders liefd’? is dit uw trouwheyds teken?
Is dit d’ inhoudt uws brief, die ghy my gistren zondt?
Is dit de greep die ghy tot mijn verlossingh vondt?

Hy leest de Brief over luydt.

HEer Broeder steelt uw’ rust niet door vruchtelooze zorge,
wy zullen behendelijck een greep vinden om u vry te stel-
len, zonder langh gevangen te blyven, en vertrout die, die
ghy vertrouwen moocht, als uw trouwe Broeders,
Vaert wel.

(975) Hoe? schryven dit mijn broeders, zonder dat zy ’t meenen?
Beloven zy hier niet my handtreyck te verleenen?
Hoe ken ’t zijn ’t gheen ick hoor?
[p. 30]
OFFIC. Mijn Heer ’t is over tydt.
IUNIO. Vertoeft, ick bid u beydt, en niet zo haestich zijt,
Vermetelijck ghy spreeckt ick ben de zoons mijns Vader
(980) Den Hertoch, en verliest my gheen respect.
OFFIC. Veel nader
Is u de dood nu als uw Vaders liefd.
IUNIO. Hoe dat?
OFFIC. Zijn liefd’ ghy hebt verlooren die ghy eertijts had.
IUNIO. Ha broeders, Vader, moeder, zijn my allen teghen.
Barst uyt benaude traenen nu uw bracke reghen
(985) En rold uw’ vloeden langhs dit bleeck-besturven vel,
De schricklijcke dood ghenaeckt: nu vind ick wel
Het spreeck woordt al te waer, Als wy in nood ons vinden
En ’t onluck ons verzelt, zo vindmen gheene vrinden.
Ha vleeschlijcke lust hoe ghy de ziel verkracht!
(990) Als domme blinde min na gheyl verzaden tracht.
Helacy t’was heur schoonheydt die my hier toe brochte,
Dat ick door lusts gheweld na lusts ghenietingh zochte
Doch wat de luste deed door schichticheydt verwoed
Dat zal ick boeten nu door ’t storten van mijn bloed. Alle binnen.

VENDICI, HIPPOLITO, VENDICI
in coplaers klederen.

VENDI. (995) Mijn herte klopt van vreught, ’t ghetreur moet ick verzaken
HIPPO. Wat is het broeder?
VENDI. Dooden zoudmen levend maken.
HIPPO. Wat is ’t, ick bid u zeght.
VENDI. ’t Mach all’ niet zijn ghezeydt.
HIPPO. Of ick het weet ten zal door my niet zijn verbreydt.
VENDI. Nu zult ghy zien dat ick wat wonders zal bedrijven.*
HIPPO. (1000) Maer zeght my doch de grond.
VENDI. Zalt broeder, by u blijven?
HIPPO. Ick zweert u, daer’s mijn hand.
VENDI. Den Hertoch gh’lijck ghy weet
Ghebruyckt zijn vleessche lusten steels wys, in ’t secreet,
En heeft myn nu voor zynen Coppelaer ghenomen,
En dat ick t’avondt met een vrouw by hem zou komen,
(1005) ’t Is iuyst de zelfde plaets die d’Hertoginne heeft
Bestemt, waer z’in boelagie met de bastert leeft:
’k Gheloof niet dat ghy oyt van zulken toeval hoorden
Want inde zelve plaets ick meen hem te vermoorden,
Om wreken ’t onghelijck dat hy ons Vader deedt.
HIPPO. (1010) De wraeck die zal op hem oock zeer wel zyn besteet.
Wat Joffrou is’t ick bids, die ghy voor hem zult haelen?
[p. 31]
VENDI. Zy is ghereed.
HIPP. Ghereed? zo ken d’aenslach niet falen.
VENDI. Vertoeft, ick brenghze hier. Binnen.
HIPP. Wat Joffrouw mach het zijn?
Ick acht zy komen zal in een verkeerden schijn.
(1015) De Vrouwens loosheydt gaet de mannens veer te boven.
De argheydt machmen in de Vrouwen wel ghelooven,
Om mannen te bestricken door hun looze lijn.
Hier komtze prachtich, gh’lijck de Hertochs Concubijn.

VENDICI, met hem brenghende een Rif kostelijck
gekleedt, en voor het backeneel een Ioffrouws
mask’re, wezende ’t Rif van Gloriana, die den Hertoch
neghen jaer te vooren hadde doen vergheven.

VENDI. Me-vrouw, ghelooft, zijn hoogheydt ken niet langh verbeyden.
(1020) Want dat me-vrouw hier was, ick aen den Hertoch zeyden.
Secreet, en twijffelt niet, het blijft secreetlijck al
’t Gheen d’ Hertoch met me-Vrouw hier nu bedryven zal.
Ick danck me-Vrouw. me-Vrouw laet ick de mask’ ontspelden.
Want zo benaut te zijn, uw schoonheydt moogh’lijck quelden.
HIPPO. (1025) Ha, Vendici, wat ’s dit?
VEND. Hippolito beziet.
HIPPO. Ick yze voor ’t ghezicht.
VEND. Om dat ghy in deez’ hollen niet en ziet het licht,
’t Gheen ons betovert, Broeder, hier ziet ghy de beenen,
Waer wy om hollen, zollen, knaghen, treuren, weenen,
Dit zijn de beelden daer men zo veel wercks om doet,
(1030) Dit zijn de Creaturen waer wy goed en bloed
Verquissen om, ziet, Broeder, dit zijn de juwelen,
En met ons gh’lijck de katten met de muyzen spelen.
Een schoon robyne lip, die terght te zijn ghekust,
Dit zijn de rooze kaecken daer men dus na lust.
(1035) Dit is het schoone hayr, waer zielen in verwarren,
Dit zijnze die de mannen maken zotte narren.
Dit zijnze die de mannen broeyen dwaes en zot,
Dus zijnze al als ’t vleesch is van ’t ghebeent gherot.
Dit ’s Glorianas Rif, die d’ Hertoch heeft vergheven,
(1040) Om dat hy heur niet mocht ghenieten in heur leven,
Van spijt, uyt* puure hoon hy heur vergheven liet,
Dit ’s ’t Rif van Gloriana dat ghy voor u ziet,
En zo dit Rif niet ken zijn herte overstelpen,
Onz handen zullen hem voort aen zijn doodt wel helpen.
[p. 32]
HIPPO. (1045) Een recht verdiende wraeck.
VENDI. Maer ziet doch, broeder, hoe
Vol prachte dat zy staet.
HIPPO. Ick ben ’t ghezicht al moe.
’t Is schrickelijck.
VENDI. Dit zijn de amoureuze banden;
De mask’ we’er voor, op dat de zon heur niet zoud’ branden.
De Hertoch komt flucx, broeder, met heur aen een zijd.
HIPP. (1050) Wel broeder ick vertoef, neemt nu wel waer de tijdt.

HERTOGH, verzelschapt met
zommighe Edelluyden.

HERT. Keert ghy we’er na mijn Hof, en wil u yemandt vraghen
Waer ghy my liet, zeght hun hoe dat ick voorts gingh jaghen.
1. EDEL. Mijn Heer, het zal gheschien.
HERTO. En vraecht zy u met wien,
Zeght aende Hertogin, met zommighe Edellien,
(1055) En noemen zult ghy die, die ghy ten Hoof zult missen.
VENDI. Maer wat ghy jaeght en zal de Hertogin niet gissen.
2. EDEL. ’t Zal zo beantwoordt zijn. Binnen.
HERT. Wel Piato is zy hier.
VEND. En langh verleen, de Joffrouw was in twijffel schier,
Van uwe hoocheydts komst. mijn Heer zy is zeer statich,
(1060) Uw’ hoogheydt die moet zijn wat reckelijck en matich,
In uwe courtosy, mits zy ’t niet is ghewent.
HERT. Ken ick heur?
VEND. Heer, ghy hebt de Joffrouw wel ghekent.
HERT. ’t Verlanghen mynes komst’, me-Joffrouw, wilt verschoonen,
En uwe heusche aerdt door reck’lijckheydt betoonen:
(1065) Hoe-wel de graeght my dwongh, de tijdt heeft my belet,
Dat ick onwillich heb misdaen beleeftheydts wet.
Oy me! wat zie ick!
VEND. Dit ’s ’t minst, ziet daer* boeleren
Uw’ basterdt met uw’ vrouw, die ’t echte bedd’ onteeren.

SPURIO, HERTOGINNE,
omhelzende malkander.

HERT. Helaes, wat meer onluck! wat nickerlijcker hel!
VENDI. (1070) Met voordacht ick u deze schrick te voren stel.
HERT. Vileyn, verrader, fielt, mijn herte ghy gheraeckte.
VEND. Dit was de steeck, waer na ick langhe jaren haeckte.
HIPP. Tyran, hier is mijn deel.
[p. 33]
HERTO. Ach laet my sterven niet
In zonden. wech met heur, op dat mijn oogh niet ziet
(1075) Het schrickelijck ghezicht, oy me! wat zwaere plaghen.
VENDI. ’t Gheschiet alleen om dat in uw ghemoed zou knaghen
Hoe deerlijck door fenijn dees Vrouwe was vermoordt,
’t Is Gloriana die ghy tot uw boel verkoort,
En mits zy weyg’rich was, en ghy uw lust most derven
(1080) Deed’ ghy tyrannelijck heur door ’tfenyne sterven.
Fy Hertoch, wulpsheydt beeldt!
HERTO. Ach hoe mijn hert uyt-teert:
Hier Glorianaes Rif, en daer mijn Vrouw boeleert.
VENDI. De basterd maeckt u basterd.
HERTO. Lacy, wat ellenden!
HIPPO. Hier ziet ghy nu, waer in uw vleesche lusten enden.
(1085) Nu, Vendici, ick gheef hem voort de laetste steeck.
VENDI. Hippolito noch niet, want vinn’gher ick my wreeck
Door dit ghezicht, als dat wy hem benemen ’t leven.
HERTO. Verraders, waerom niet den laetsten steeck ghegheven?
HIPPO. Om dat ghy eerst wel weet, en grondelijck verstaet,
(1090) Dat ghy werdt in-ghemeten, gh’lijck als ghy uyt-maet.
Ziet Hertoch, ziet Tyran, hier staet uw straf ten toon,
Hier ziet ghy van uw’ wercken ’t recht verdiende loon.
HERTO. Oy me! mijn herte flaeuwt.
HIPPO. Zijn ooghen zijn gheloken.
VENDI. Tyran doet op ’t ghezicht, of ick spalck d’ ooghen open.
HIPPO. (1095) Hy gantsch’lijck is besturven.
VEND. Voelt ghy gantsch gheen* azem?
HIPPO. Neen, broeder, hy is dood, ’ken voel in ’t minst gheen wazem.
VENDI. Waer met het lichaem heen? om heelen deze moordt,
HIPPO. Nu dat het herte is in ’t bloede gantsch versmoort,
VENDI. Laet ons hem dieper in het bosch te zamen draeghen
(1100) En zal ghevonden zijn by die hier komen jaeghen. Binnen.
HERTO. De langh ghewenschte uur had nu volkomen lust
De graegh myns hertens erenst hebt ghy lief gheblust.
Te vluchtich is de tijdt.
SPURIO Te schrick’lijck zijn de zonden.
HERTO. Wat zeyd mijn lief?
SPURIO Dat ick mijn herts wensch heb bevonden,
(1105) Maer als ick we’er bedencke watter is ghebeurt,
Zo vrees ick dat den Hemel schrick’lijck is versteurt.
HERTO. Wech, wech, met dit ghedacht, ’t is uw onwisse Vader,
Ghy zijt gheen echte zoon.
SPURIO Waer het zo, zo waert noch quader.
HERTO. Lief dat ick wist dat dit zoud’ quellen uw ghemoedt,
[p. 34]
(1110) Ick zweer u dat ick hem vergheve staende voet.
SPURI. Ghy brenght in mijn ghedacht het gheen ick noyt en dachte,
Vermits den Hertoch my dus basterlijck voortbrachte.
HERTO. Waer door ghy al uw recht tot ’t Hertochdom verloort.
SPURI. Heb ick zijn bedd’ gheschendt, hy zal oock zijn vermoort. Binnen.

Hier moet een vertooningh wezen, waer Iunior onthooft leyt.

AMBITIOSO, SUPERVACUO.

AMBI. (1115) Was dit niet wel beleydt? dat wy gheen tijdt verquissen,
Nu ken het Hertochdom aen my met recht niet missen.
SUPER. Ten zy u ’tleven mist.
AMBIT. Het schijnt ghy zijt verbaest.
SUPER. Och neen, ick weet ghy zijt tot ’t Hertochdom de naest.
AMBIT. De naest, en zonder twijffel.
SUPER. Gissen, doet wel missen.
(1120) Vaeck zy bedroghen zijn die na goe vanghste vissen.
AMBI. Wat zeght ghy, broeder?
SUPER. Niet, als dat ghy zeker zijt
Van ’t Hertochdom alleen, door ’twercken van de tijdt,
En goedt beleydt.
AMBIT. Zo ben ick, en oock zonder vrezen.
SUPER. Nochtans zoo meen ick zelven Hertoch noch te wezen.
AMBIT. (1125) Ghy mompelt, broeder.
SUPER. Neen, ick spreeck ghelijck ick meen.
Want ’t Hertochdom moet vallen nu op u alleen.
AMBIT. Nu voor ons broeder Iunior, die noch is ghevanghen,
En na zijn vryheydt haeckt.
SUPER. Gh’lijck wy daer na verlanghen.
AMBIT. Wat raed?
SUPER. Ick weet de middel die hem zal ontslaen.
AMBI. (1130) Maer hoe?
SUPER. Niet weten meught ghy ’t voor het is ghedaen:
Om hem te stellen vry, ho laet my daer voor zorghen.
AMBI. Wanneer?
SUPER. Het zal gheschien noch huyden of op morghen.

OFFICIER, brenghende ’t hooft van IUNIOR: Ambitioso en Supervacuo, meenende dat het het hooft was van Lussurioso.

AMBI. Wat tydingh Officier?
OFFIC. Helacy, Heer, niet goed,
Ick brengh u Broeders hooft.
[p. 35]
AMBIT. Oy me! hoe schrickt mijn bloed!
(1135) Veynst, broeder, na de kunst.
SUPER. Helacy, wat verdrieten:
Verkeert uw ooghens licht in bloede tranens vlieten.
Ach hemel, wat misval!
AMBIT. O wereld vol onluck!
Van droefheydt ick dit hert uyt deze boezem ruck.
SUPER. Zeer wel gheveynst. gheen hert dit misval ken verdraghen,
OFFIC. (1140) Met reden, Heeren, mooght ghy ’t ongheluck beklaghen,
Mits ’t is uw broeder.
AMBIT. En zo waerden lieven man.
SUPER. ’t Is wonder hoe ’t ghezicht ’t ghezicht verdraghen kan.
Hoe sturf hy?
OFFIC. Gantsch onduldich in zijn razernye,
Vervloeckende de wreedtheydt dezes tyrannye,
(1145) Hy stampten, vloeckten, raesden, in plaets van ghebeen.
AMBIT. Op wien? op d’Hertoch?
OFFIC. Neen.
SUPER. Op wien?
OFFIC. Op u alleen.
AMBIT. Op ons alleen? helaes, wy deden na ’t ghebieden
Zijns Hoogheyts, en ghy weet zijn wille moet gheschieden.

LUSSURIOSO.

LUSSU. Nu, broeders.
AMBIT. Wat is dit?
LUSSU. Uw trouwicheydt ick zach,
(1150) Nu vind ick dat men op ghebroers vertrouwen mach.
SUPER. In ’t leven!
AMBIT. ’t Schijnt een droom.
LUSSU. Ick weet dat ick door u mijn vryheydt heb verkreghen.
SUPER. Heer Broeder onze liefde brocht zo veel te weghe,
Door beden dat zijn Hoocheydt eens beweghen most.
LUSSU. ’k Gheloove zeker dat ick door u ben verlost.
AMBI. (1155) Het schijnt wel spokery, ’t hooft hier, en daer int leven.
LUSSU. ’k Verhoop, Heer broeders, dat de tijdt my plaets zal gheven.
Dat ick uw trouwe liefd na plicht verghelden zal.
SUPER. De broeder-liefd’ blijkt meest in rampspoed en misval.
LUSSU. In stael-gheheughen zal ick uwe liefde schryven. Binnen.
AM. SU. (1160) En immer zullen wy ons broeder trouwe blyven.
Ghy droch waer is het hooft?
OFFIC. Hier, Heer, hier is ’t.
AMBI. Wat hooft?
OFFIC. ’t Hooft van uw broeder.
[p. 36]
SUPER. Broeder? ’t schijnt ghy zijt berooft
Van reden, hoe ken dit het hooft ons broeders wezen?
AMBIT. ’t Schijnt Broeder, dat de Son en Maen ons teghen rezen.
OFFIC. (1165) Het is uw broeders hooft, want na ghy my ’t Signet
Zijns hoogheyds brocht, heb ick ’t ghebodt in ’t werck ghezet.
SUPER. Onz’ Broeder zaeght ghy hier;
OFFIC. Mijn Heeren, ’t is de ander,
Uw Broeder Iunior.
AMBIT. Ach Hemel, wat verander!
OFFIC. Uw oudste broeder was in vryicheydt ghestelt,
(1170) Gheen quartier uurs te voren,
SUPER. Ghy fielt.
OFFIC. Heer, en schelt
My niet, ick heb ghedaen het gheen my was belast.
AMBIT. Zo hebt ghy dan ons jonghste broeder aenghetast.
OFFIC. Dit is zijn hooft.
SUPER. Zijn hooft? most hy zijn leven derven?
Ick zweer u dat ghy van onz’ handen nu zult sterven.
OFFIC. (1175) Ghenaed’ghe Heeren. Binnen.
AMBIT. Fielt. De aenslach is ghemist.
SUPER. Ha, Broeder, wat onluck!
AMBIT. Recht anders was ’t ghegist.
SUPER. Wat raedt nu, Broeder, om ons doente te verschoonen?
AMBIT. Gheen raedt.
SUPER. Nu moetmen meest het kloeck verstant betoonen.
AMBIT. Ha broeder, als ick nu ons doent’ wel overwick,
(1180) Wy zelven hebben nu ghemaeckt ons eyghen strick.
SUPER. Gheen menschen vreemder stuck voor dezen oyt en zaghen.
Na deze plaghe vrees ick noch veel snooder plaghen.

VIERDE BEDRYF.

CASTISA.

BEdurven snoode eeuw, o ghy baldaed’ghe tijdt!
Die zo ontledicht vande ware deuchde zijt,
(1185) Dat deuchde schaers niet vindt een hut om in te schuylen,
De nickerlijcke menschen met de deuchde tuylen,
En wanghelaten zollen zo verwoest verwerdt,
Dat gheen huysvestingh deuchde vindt in ’s menschen hert.
Ick zie, helaes, ick zie, Goddin Araeta treuren,
(1190) Ick zie de heyl’ge Vrouw ’tghewaed in flent’ren scheuren,
Met handt-wringingh en besturven aenghezicht.
[p. 37]
Ja poghende te dampen ’t Hemelijcke licht.
Heurs Goddelijcke strael, nu menschen zo ontmenschen,
Dat weynighen, helacy, na de deughde wenschen.
(1195) De giericheydt, struyck-roofster van de re’ens-beraed,
Als Scepter-zwayster in de menschens herten staet.
Ick zie, helaes, mijn moeder die heur laet verkrachten,
En om het snoode goud de eere ken verachten.
’t Schijnt my een furijs spoock, het gheen ick in heur vin.
(1200) Doch eer ick door heur raed myn eer en deughd’ verslin,
Wensch ick mijn levens eyndt, vermits ick acht veel meere
De arme deughdens staet, als rijckdom met on-eere.
Gheen grooter glory op de gantsche wereldt is,
Als deughdelijck te zijn, dus is ’t de grootste mis,
(1205) Die door geldt-giericheydt hun zelfs zo veer verloopen,
Dat zy om ghelt of haef de heyl’ghe eer verkoopen,
En eens verkocht, helaes, die niet we’er kryghen kundt,
Want in de werelds ronde vindtmen gheene munt,
Waer eer door werdt ghekocht, want d’ eere eens verloren,
(1210) Werdt d’eere nimmermeer door ’tgheldt we’erom herboren:
Dus als ick deze reden door inzicht bepeyl,
Voor Scepter noch voor kroone is mijn eer niet veyl.
’t Was d’ Hemel dieze gaf, en zoud’ ick die verliezen!
En voor de heyl’ghe eer het snoode goudt verkiezen?
(1215) Oy me, wat nickers dwael!

ELIZA.

ELIZA. Castiza, hier alleen?
CASTI. Vrouw moeder, met gheknaegh ick bitterlijck beween
Mijn ongheluck.
ELIZA. Onluck?
CASTI. Ach, onluck, en al te groot.
Vermits ick zie dat ghy om ’t ghelt de eer verstoot.
ELIZA. ’t Schijnt dat ghy raest, Castiza, gh’ hebt u zelfs vergheten,
(1220) Hoe? acht ghy dochter dat ghy meer als ick zoud weten,
Waer in de eer bestaet?
CASTI. Helaes Vrou moeder, neen.
ELIZA. Weet ghy wel, dochter, dat het nu is alghemeen?
Hoe ’t ghelt de eere maeckt, en d’eer gheen ghelt ken maken?
CASTI. ’k Gheloof wel datter velen door on-eere gh’raecken
(1225) Aen ghelt, maer niet aen eer.
ELIZA. Ick zegh u aende* eer.
Verliest ghy lichaems eer, ghy krijcht de gheld-eer we’er,
’t Is ’t gheldt, Castiza, ’t gheldt, daer yeder na moet pooghen.
[p. 38]
Ghelooven moet ghy ’t gheen men daegh’lijcks ziet voor ooghen.
Wat ’s d’eere zonder gheldt?
CASTI. Wat ’s ghelt die gheen eer heeft?
ELIZA. (1230) Ick zegh u ’t is het gheldt dat u de eere gheeft.
CASTI. Wat gheldt Vrouw-moeder?
ELIZA. Goudt.
CASTI. Goudt geldt? en waer gheslaghen?
ELIZA. Gheslaghen inde munt.
CASTI. Noyt hoorden ick mijns daghen
Zulck gheldt gheslaghen werdt, waer eer door werdt ghekoft,
Maer wel van gheldt, waer door men koopelden en roft:
(1235) Want d’eer daer ick van spreeck, ken gheen gheldt evenaren,
Ten zy dat d’Engh’len van dit gheldt de munters waren;
En d’ hemel slaet gheen munt, want Godt gheen munte heeft,
Mits al de hemels waer hy ons uyt gracy gheeft,
En ’t gheen wy uyt ghenade van den hemel kreghen,
(1240) Dat machmen met het Goudt in ’t minste deel niet weghen:
Zo dat men gheene eere koopen ken om gheldt,
Vermits dat God de eere niet te koop en stelt:
Ja waer de eer te koop, zo zoud’ men moghen vrezen,
Dat onder arme luyden gheene eer zoud wezen,
(1245) Waer die nu meeste is, en by de rijcken niet,
Hier by, Vrouw-moeder, blijckt men klarelijcke ziet
Dat d’eer werdt niet ghekoft, maer d’eer werdt wel verlooren.
ELIZA. Castiza het verdriet my langher u te hooren,
Ick zweer u, zo ghy d’ Hertochs zoons begheert niet zoeckt
(1250) Te stillen, dat ghy wezen zult van my vervloeckt.
CASTI. Vrouw-moeder wat ghy zeght! Vrouw moeder wilt bedaren.
Wilt ghy, helaes, dat ick mijn ziele zoud bezwaren?
Verquissende mijn eer, om ’t eerelooze goudt!
’t Is moeder haest ghedaen, ’t gheen langhe na berouwd,
ELIZA. (1255) Berouwen ken ’t u niet, beziet de schoone luyster.
CASTI. Helaes, dit maeckt, Vrouw moeder, u ghezicht gantsch duyster.
ELIZA. Verheught dit niet uw oogh?
CASTI. ’t Ghezichte my verdriet,
Vermits ick zie wat door deez’ nickeren gheschiedt.
ELIZA. Deez’ Engelen ghy meent. CAST. Deez duyv’len zoud ghy zeggen:
(1260) Waer aen, helaes, uw zinnen zo ghebonden legghen,
In giericheydens storm, bestrickende uw’ hert,
Dat ghy Vrouw-moeder zinn’loos daer in zijt verwerdt.
Ach hemel! ken ’t gheschien?
ELIZA. Ken dit u niet bekooren?
CASTI. Ach dat ick van mijn moeder zulcken woordt moet hooren!
ELIZA. (1265) Ja alles wat ghy wenscht, de Prins u gheven zal.
[p. 39]
CASTI. Ick wensch, Vrouw-moeder, dat ick in ’t bekoor niet val.
ELIZA. Juweelen, Perlen, en ghesteenten zult ghy draghen.
CASTI. En door ’t cieraetzels prael mijn Schepper te mishaghen.
ELIZA. Castiza, en alleen dat gh’ hem u eyghen gheeft.
CASTI. (1270) Vrouw-moeder niemant eyghendom zich zelven heeft.
Ick ben mijn zelven niet, ’k ben Gods, die ’t heeft gheschapen,
Schen ick zijn even-beeld, zo most ick God verzaken,
Den Hemel my behoed.
ELIZA. Maer ziet doch deez’ malloot,
Onz’ arme droeve staet die maeckt ghy rijck en groot.
CASTI. (1275) Vrouw-moeder, eer ick zoud’ my tot zijn lust begheven,
Verzaeck ick liever ’t Hof, en ’t Edelluydens leven,
En hoede ’t Veed’ in ’t veldt, ghelijck een Herderin:
Veel heyl’ger acht ick, moeder, ’t barrevoets ghewin,
In eerelijcke nootdruft, ja hoe arm, hoe deerlijck,
(1280) Als pracht en prael in ’t hof ghewonnen dus on-eerlijck.
Laet my dit zyd’ghewaede zijn een Watmoers rock,
En ’t eenichste juweel een Herderinnens stock.
En deze haere pruyck in een stroon-hoet verand’ren,
En in plaets van in ’t hof, met myne Lamm’ren wand’ren,
(1285) Met een gherust ghemoed’, ’t gheen ick veel waerder acht,
Als ’t lichaems pralingh met on-eerelijck ghedacht.
Ick kniele, moeder, en ick bidde om uw zeghen,
Den hemel gun dat ick u herte mach beweghen
Tot re’ens-beradingh.
ELIZA. Wech, ghy weet niet wat ghy spreeckt,
(1290) Castiza zo ghy deez’ stijfzinnicheydt niet breeckt,
En dat ghy mijn beloften met hem niet doet houwen,
Zo langhe als ghy leeft zal u uw doent’ berouwen,
En zo ghy oock u zelven niet en overwint,
’k Vervloeck u, end’ en acht u oock niet voor mijn* kindt. Binnen.
CASTI. (1295) Vervloeckt, ha dulle vloeck! uw Dochter te vervloecken!
Den Hemel u vervloeckt, mits ghy het durft verzoecken,
En aen uw’ eyghen Dochter. waerde Vader dringhd
Wt uw bedroefde graf, op dat zy my niet dwinghd,
Onmoederlijck tot lust, of ruckt my inde aerde,
(1300) Op dat ick niet misdoe mijn eere, en uw waerde.
Mijn moeder my vervloeckt, de vloeck is nu gheschiedt,
Doch een on-rechte vloeck en acht den Hemel niet.
Ach Hemel, gunt uw gunst, laet uw ghenade dalen,
Op dat mijn Moeder ziet heur nickerlijcke dwalen.
(1305) Het daghelijcks ghebedt met re’en mach zijn ghezeydt:
Laet ons doch, Heer, in gheen bekoringh zyn gheleydt.
Verlost ons vande boozen, heylighe Behoeder,
[p. 40]
Gunt nu doch uw ghenaed’ aen mijn bekoorde moeder,
En sterckt my in mijn wil, op dat ick mach volherden,
(1310) In mijn voorneem, om niet van heur verleydt te werden.
Ghy maeghden spieghelt u, laet ick u zijn een leer,
Op dat ghy goudt niet acht veel meerder als uw’ eer.
Hoe vaecken zien wy dat de gaven veel vermoghen,
Ja d’eere werdt vermorst, de eer werdt u ontoghen,
(1315) Door ’t aenlock van het goudt, en blyven zo ont-eert.
De eer werdt u ontrooft, en ’tghelt werdt gantsch verteert.
Ja in ’t ghemeen men ziet, die ’t zo on-eerlijck winnen,
In ’t laest men zonder eer, en noch in armoedt vinnen.
Van duyzenden niet een, zo wie ’t wel onderzoeckt,
(1320) Die met berouw, te laet, de lusts-dwael niet vervloeckt.
Ha Nymphen sticht u zelven, gh’lijck wy zelfs ons stichten,
Laet ick de fackel zijn, om u de wech te lichten
Ter deuchde, op dat ghy uw eere niet bekroost
Met ontucht, en ghy zelven voor u zelven bloost,
(1325) Van schaemte, als ’t ghemoed u prickelingh ken gheven,
Herkauwende de doente van uw eyghen leven.
Want al-hoewel verklicker op ’t voor-hooft niet schrijft,
Het edele ghemoed meld al wat ghy bedrijft,
Die knaegh-wurm stadich woeld, niet blijft voor heur verholen,
(1330) Al zijn de lusten noch zo heymelijck ghestolen,
’t Gheheyme blijfd by u, ’t Ghemoede alles weet:
Ja d’alderminste zond’ ’t Ghemoede niet vergheet:
Vergheten ken zy ’t niet, vermits dat ghy heur wonden,
En die quetzuur die werdt steeds bloedende bevonden.
(1335) Hoe zeer mijn Moeder strijft, ja wat mijn moeder doet,
Zy nimmer zal bevlecken ’t zuyvere ghemoedt,
Want stadich zal mijn yver tot de deughd’ zijn groeyende,
En wensch dat ghy tot deughd’ moogt blyven In Liefd’ bloeyende.

LUSSURIOSO, HIPPOLITO.

LUSSU. Hippolito.
HIPPO. Mijn Heer.
LUSSU. Vertreckt, laet my alleen.
Hippolito.
HIPPO. (1340) Mijn Heer, ick zie, ja in ’t ghemeen,
Dat deze groote Heeren hebben vreemde grillen,
Hobboll’ghe grepen, weten zelfs schaers wat zy willen.
LUSSU. Hippolito.
HIPPO. Mijn Heer.
LUSSU. Ick ben op u versteurt.
[p. 41]
HIPPO. Op my, mijn Heer, waerom? hoe? isser yets ghebeurt
(1345) Daer ick u re’en toe gheef?
LUSSU. ’k Heb’ van u quaet ghevoelen.
Yets isser ’t welck my doet in vreemd ghedachte woelen.
HIPPO. Wat is ’t, Heer?
LUSSU. Deze Dienaer die ghy by my brocht
Heeft quade treken, wel recht anders als ick docht.
HIPPO. Heer, is hy niet zo goedt gh’lijck ick van hem verwachten,
(1350) ’k Gheloof niet dat mijn Heer my daerom min zal achten,
Helaes, mijn Heer, ick dede na mijn Heers ghebien,
En qualijck kost ick in de grondt zijns herte zien.
Wat is hy, Heer, ontrouw?
LUSSU. Hy is vol quade treken,
Ja zulcx, dat ick my schame ’t zelfde uyt te spreken.
HIPPO. (1355) Wat is ’t?
LUSSU. Een koppelaer, tot onzer schandt en hoon.
HIPPO. Waer?
LUSSU. Tusschen myn stief-moeder en de basterdt-zoon.
HIPPO. De basterdt-zoon?
LUSSU. En ick uyt liefde tot mijn Vader,
Om my te wreken van zo fieltighen verrader,
De basterd, trachten om te vinden hun in ’t bed,
(1360) En heb daer op mijn wreeck-lust vinnichlijck ghewet:
Ja in de fury, die my gantsch hadd’ overwonnen,
Heb ick den Hertoch met de Hertogin ghevonnen.
HIPPO. Ick schrick mijn Heer van ’t ghene dat ick heb ghehoort.
LUSSU. Ja ’t scheelden wenich ick hun beyd’ niet hadd’ vermoordt:
(1365) Bedenckt in wat ghevaer dat ick my zelven brochte.
HIPPO. De haeren ryzen my.
LUSSU. Hippolito ick dochte
Dat hy de basterdt was, waer ick ’t op had ghemunt,
Hoe ick te moede was, ghy wel na-dencken kundt.
HIPPO. Helaes!

VENDICE.

LUSSU. Van hier ghy fielt, vertreckt flucx uyt mijn ooghen,
(1370) Ick ken u niet.
VENDI. Niet kennen? zijt ghy op-ghetoghen?
Of raest ghy? zijt ghy dul? wel wat of dit beduydt?
LUSSU. Ghy booswicht, wech van hier, ghy droch, ghy fielt, ghy guyt.
VENDI. Wat duyvel queldt u? Binnen.
HIPPO. Piato gaet uyt zijn ghezichte.
LUSSU. Hippolito met re’en ’k hem voor een guyt betichte,
[p. 42]
VENDI. (1375) Ick bid u, Heer, bedaerdt, ontstelt u niet te zeer.
LUSSU. Het bloed my is ontroert.
HIPP. Ick bid, mijn Heer, zit neer,
Bezadicht.
LUSSU. Dat die fielt my antwoordt noch durst gheven,
Ick zweer u dat ick hem zal doen benemen ’tleven.
’t Is onverdraegh’lijck, ’tgeen dat booswicht heeft ghedaen.
HIPP. (1380) Heer, laet uw passy niet de re’en te boven gaen.
LUSSU. Hippolito ick heb verstaen, niet langh verleden,
Dat ghy een Broeder hebt, en hier.
HIPPO. ’t Is waer.
LUSSU. Wat reden
Heeft hy dat ick hem noyt ten Hove heb ghezien?
HIPPO. Helacy, Heer, ghy weet hoe dat rampspoed’ge lien
(1385) Van goed’ gheluck misdeelt na d’ eenicheyt steets wenschen,
Ja zelden en ongaeren komen by de Menschen.
Dits d’oorzaeck, Heer, dat ghy hem noyt en zaeght ten Hoof,
De armoed teughelt hem.
LUSSU. Hippolito, ick g’loof
,, Dat die onluckich blyven die ’t gheluck niet zoecken,
(1390) ,, ’t Gheluck is blind, en hoe veel meer in duystre hoecken?
,, Zo dat het goed gheluck heur gift daer niet besteet,
,, Wie luckeloos verschuyld, het luck oock gantsch vergeet.
,, Fortuna is een Vrouw, de Vrouwen moetmen terghen,
,, Niet krijghtmen van een Vrouw die ’t heur noyt durste verghen,
(1395) Laet komen hem ten hoof, en voeghen zich by my.
HIPPO. Zeer wel, mijn Heer, doch hy is vol melancoly.
Gheen Hovelinghens aerdt en zult ghy in hem vinnen.
LUSSU. Na het gheluck verkeert, verkeeren oock de zinnen.
Ick bid u gaet om hem, en brenghd hem.
HIPPO. Gaeren, Heer.
LUSSU. (1400) In plaets van Piato neem ick nu zijn Broeder weer.
HIPPO. Dezelve die hy uyt zijn dienst nu heeft ghedreven,
De zelfde zal hem nu weer in zijn dienst begeven. Binnen.
LUSSU. Nu Piato, nu ick zie dat ghy uw trouw verloort,
Zo zal ick dezen terghen dat hy u vermoordt.
(1405) ,, Die Heerens doente en secreet niet ken bewaren,
,, Die leven zelden lang, noch krijghen grijze haeren.

DE EEDELDOM.

1. EDEL. Ghenaed’ghe Heer hebt ghy zijn Hoogheyt niet ghezien?
LUSSU. Mijn Vader d’Hertoch? Neen.
1. EDEL. Is niet de Valck gaen vlien,
En weten kennen niet waer hy zijn wech gingh leggen.
[p. 43]

TWEEDE EEDELDOM.

LUSSU. (1410) ’t Is vreemd, doch moogh’lijck deze Heeren kunnen’t zegghen.
Zaeght ghy den Hertoch, Heeren?
2. EDEL. Heer, hy is uyt ghereen,
Met weynich Eedeliens, privatelijck, alleen.
LUSSU. ’k Verwonder, doch zijn hoocheydt heeft zomtijts zijn vlaghen,
Maer datmen in ons dierghelijcke grillen zaghen
(1415) Het waer berisping waerd, vermits de wulpsche schijn.
Doch wat den Hertoch doet dat moet gheprezen zijn. Alle binnen.

VENDICI, HIPPOLITO, VENDICI gekleet
in zijn ghewoonelijck habijt.

HIPPO. Nu zijt ghy weer u zelfs, en hy ken niet bemercken
Dat ghy de kopp’laer waerdt.
VENDI. Wat ken beveynstheyt wercken!
Wel machmen zegghen dat verand’ringh van habijt
(1420) Verkeert de menschen niet.
HIPPO. Want ghy de zelfde zijt
Die ghy te vooren waert, ons mick zal ’t wit wel raecken.
VENDI. Zeer wel het spreeckwoort zeyt de kap geen munn’ck ken maken.
HIPPO. Laet ons nu gaen ten hoof, onmoogh’lijck hy u ken.
VENDI. Vermits ick Piato niet maer Vendice nu ben.
(1425) De Hertochs zoon die zal zeer aerdich zijn bedroghen.
HIPPO. En door melancoly moet ghy zijn opghetoghen,
Want ick hem heb ghezeyt ghy druyzich zijt van aert,
Ja moogh’lijck dat hy u in zijne dienst aenvaert.
VENDI. Daer is gheen twijffel aen, ick zal ’t wel zo beschicken
(1430) Dat wy de Hertochs zoon zeer geestelijck bestricken.
HIPPO. Daer komt hy, Broeder.

LUSSURIOSO.

LUSSU. Wel Hippolito, ghy hier?
HIPPO. Ghenaed’ghe Heer, ghelijck ick hebbe voor manier
Op ’t vaerdichste te doen ’t gheen ghy aen my verzochte,
Zo is ’t dat ick mijn Broeder Vendice hier brochte.
LUSSU. (1435) Is dit uw Broeder?
VENDI. Heer, en tot uw dienst bereydt.
HIPPO. Dit is mijn Broeder, Heer, daer ick van heb ghezeyt.
LUSSU. Hippolito, uw Broeder heeft zeer goe presency.
VENDI. Het is gheoordeelt na de gunst uws Excellency.
LUSSU. Die tytel is te hooch, te veel eer my gheschiet.
HIPPO. (1440) Mijn Broeder, Heer, en weet de Hoofsche wijze niet.
[p. 44]
LUSSU. Die tytel is alleenlijck voor d’Hertoch mijn Vader.
VENDI. En niemandt, Heer, als ghy, is tot die tytel nader.
LUSSU. Waerom is ’t dat ick u ten Hoof noyt heb ghezien?
VENDI. Het onluck mynes staet, deed’ my het hof af-vlien.
LUSSU. (1445) En ’t luck ten Hove leydt, ghelijck wy allen weten.
VENDI. Bequaemste luyden, Heer, die werden wel vergheten.
LUSSU. Och neen, bequaemste luyden werden meest ghebruyckt.
VENDI. Ten zy de af-gunst hun gantsch onder ’t onluck duyckt.
LUSSU. Nochtans begaefste luyden moetmen waerdste achten.
VENDI. (1450) De gunsten meerder als bequaemheydt immer wrachten.
LUSSU. Zo wilt ghy zegghen dat de gunste ’t al vermach.
VENDI. Ick moet het zegghen, heer, mits ick het vaecken zach.
LUSSU. Dat gunsten meerder als bequaemicheydt vermoghen?
VEND. Bequame luyden werden zelden opghetoghen.
LUSSU. (1455) Zo most dan in deez’ eeuw de deuchd’ verschoven zijn.
VENDI. Men ziet op deuchde niet, maer op de deughdens schijn.
LUSSU. Schijn-deughden zouden dan het meeste luck ghenieten.*
VENDI. Dewijl de rechte deughd’ moet zwerven in verdrieten.
LUSSU. Verdrieten, Vendici? die ken niet zijn ghelooft.
VENDI. (1460) De weet-niet in deez’ eeuw veel weters eere rooft.
LUSSU. Nochtans blijft deughde deughd’, wien ken hun dat ontrucken.
VENDI. Deughd’ werd geen deughd’ geacht, als deughd’ heeft onghelucken.
LUSSU. Maeckt dan ’t gheluck de deughd’? is deughd’ uyt luck gheteelt?
VENDI. Och neen, maer ’t onluck vaeck de deughd’ heur eer ontsteelt,
(1465) ’t Onluck en steelt geen deughd’, maer neemt de deughd’ heur luyster.
LUSSU. Zoud’ dan de deughdde blyven door ’t onluck in ’t duyster?
VENDI. Verduystert, niet gheacht, belommert in een schaeuw:
Het onluck maeckt de deughd zo laffich en zo flaeuw,
Dat ick verwonder dat de recht deughdzame lieden
(1470) Niet gantsch mistroostich van de deughde af en vlieden,
En zollen zo wat heene na ghemeene gangh,
Deez’ eeuw die maeckt het nu de deughd’zame zo bangh,
Dat zy de deughd’ noodtzaeck’lijck moeten gantsch verzaken,
Zo wie wil in bedienstingh van zijn Prins gheraecken.
(1475) Wy zien een woeckenaer, een schalcken lozen guyt,
Die schuylen ken de wolf ond’r een lamm’ren huyt,
Zo hy door fieltery aen ghelt maer ken gheraken
Het luck zal zulcken droch dan noch wel Rechts-heer maken,
Dewijl de ander, die met deughden is begaeft,
(1480) Alleenlijck om zijn nootdruft, nacht en dach steeds slaeft.
Dit’s d’ oorzaeck ick noyt lusten in het hof te leven.
LUSSU. Doch in mijn dienst ick acht zult ghy u wel begheven.
VENDI. Mits hope my belooft dat ick door gunst mijns Heer,
Mijn onlucks laghe staet door dienst mach ryzen we’er.
[p. 45]
(1485) Ter wereldt isser niet dat ick niet doen zou durven,
Als daer door maer de ryzingh mijns luck is verwurven.
LUSSU. Dit is hy die my diendt, een luckelijck toeval,
Want wat ick hem ghebied, hy niet ontzien en zal.
Wel Vendici, ghetrouwicheydt moet ghy my zweeren.
VENDI. (1490) En twijffelt niet mijn Heer.
LUSSU. Uw staet zal haest verkeeren,
Uw lucken rijs ick hoogh, zo ghy my zijt ghetrouw.
HIPPO. Van zijn ghetrouwicheydt ick my verzekert houw.
LUSSU. Hippolito ghy weet wat Piato heeft bedreven,
En hy onwaerdich is hier langher oock te leven,
(1495) Ja noch een ander stuck ick u niet heb ghezeydt,
Waer in uw beyder eer, en oock de myne leydt.
VENDI. Onz’ eer, ghenaed’ghe Heer?
LUSSU. Ick zegh u beyder eere.
VENDI. Zo hy ons eer gheraeckt, ghenaed’ghe Heer, ick zweere
Het zal ghewroken zijn.
HIPPO. Zo hy ons eer aenroert,
(1500) De wraeck die zal zo mann’lijck oock zijn uytghevoert,
Als Edelluy betaemt.
LUSSU. Dat houd’ ick vast en zeker.
VENDI. Zo hy ons eer gheraeckte, ick zal zijn de wreker.
LUSSU. Beyd’ zijn zy aenghehest, ’t was kloeckelijck beleydt.
VENDI. Ick bidd’ u, Heer, laet ons verstaen het recht bescheydt?
HIPPO. (1505) ’k Verlanght te weten, Heer.
LUSSU. ’k Heb u verhaelt het gheen hy deed met d’ Hertoginne,
En noch een fieltich stuck ick vande droch bevinne:
Hy is, ghelijck ghy weet, een man zeer wel ghemaeckt
Van lichaem en van le’en, het schijnt hy heeft ghehaeckt
Zijn vleesche-lust te stillen met een uws na-maghen.
VENDI. (1510) Ons maghen? met wien Heer?
LUSSU. En wilt zo veel niet vraghen.
HIPPO. Niet vraghen, Heer, het gheen ons eer en faem bevleckt?
LUSSU. Hoe aerdich zijn zy beyd tot tooren nu verwreckt.
LUSSU. Het is zo vuyl dat ghy het niet behoordt te weten.
VENDI. Ick bid u Heer.
LUSSU. Hy heeft zich zelfs zo veer vergheten,
(1515) Door wulpsche tergingh die hem daer toe heeft ghebrocht,
Dat hy uw zuster tot boelagie heeft verzocht.
HIPPO. Verrader.
VENDI. Fielt.
LUSSU. Een maeght die ick zo deughd’rijck achte,
Ja dat ick zelven noyt, helacy, gheen ghedachte
Van on-eer uws zuster noyt en heb ghehad,
[p. 46]
(1520) En dezen schalcken droch zich onbeschaemt vermat,
Om uw Castiza door zijn gaven te bekooren.
VENDI. Ghenaed’ghe Heer, acht dat hy ’t leven heeft verlooren.
HIPPO. Ad hadd’ hy duyzent levens was die alle quijt.
VENDI. Van zijne dood, mijn Heer, ghy wel verzekert zijt,
(1525) Dit ’s boertich, ick ben Piato, ’k zal my zelfs vermoorden,
’k Meen niemandt van u allen noyt meer wonders hoorden.
LUSSU. Doch gh’lijck uw zuster meer heur eer als ’t ghelt ontziet,
Zo rechten hy niet uyt, want hy ghenoot heur niet:
Want vruchteloos het is de deughd’ daer toe te terghen,
(1530) Om ’t eerb’re ghemoed om vleesche lust te verghen,
Doch hy door lust verwoed, uw moeder tasten aen,
En ’t ghelts ghenot heeft met heur zulck gheweldt ghedaen,
Door giericheydts ghewoel, dat zy het zoud’ ghehenghen,
Belovende uw zuster tot zijn wil te brenghen,
(1535) En hy hier door verheught, brocht flucx my deze maer,
Gh’lijck of hy zeker was, en dat het stuck was klaer.
VENDI. Wat zeydt mijn Heer?
LUSSU. Helaes, ick hoorende d’on-reden,
Betrachten om de fielt te pletteren te treden,
Van gramschap, zo ontsteldt was ick in mijn ghemoed,
(1540) ’k Ghevoelden nimmer zulcken tooren in mijn bloed,
’k En ken u zegghen niet hoe my de hayren rezen.
VENDI. Hier inne heeft mijn Heer zijn eed’le hert bewezen.
Kent ghy de fielt?
HIPPO. Zeer wel.
VENDI. Onthoudt hy zich in ’t hof?
Hy sterven zal.
LUSSU. En ghy en kundt gheen grooter lof
(1545) Na laten in deez’ eeuw.
VENDI. Zijn doodt die is ghezworen.
LUSSU. Hippolito ghy zult in ’t hof terstont wel hooren
Waer Piato is, ’t is best dat ghy hem zoecken gaet,
Op dat uw broeder hem mach kennen.
HIPPO. Heer ick laet
Gheen tijdt verloren gaen, om deze fielt te vinden,
(1550) En brengh hem hier, maer is ’t gheen zott’lijck onderwinden
Te halen die hier is, o watte spokery!
Want die ick halen zal die staet nu aen zijn zy. Binnen.
LUSSU. Ha Vendici, ick weet dat dit uw hert moet breken,
En groote reden hebt om u van hem te wreken:
(1555) Het edele ghemoed gheen eers bevleck verdraeght,
Ghelooft vry dat mijn hert ghelijck het uwe knaeght,
De eere van een Vrouw verliest zeer haest heur luyster,
[p. 47]
En die bevleckingh is ghelijck een heil’ghe duyster,
Die zelden gantsch verdwijnt, want immer blijfter yet,
(1560) Gh’lijck in een zuyver kleedt men licht een vlecxken ziet.
’t Is deerlijck dat hy kost uw moeders hert beweghen.
VENDI. De giericheydt die ken ’t hert eers in-zicht leghen.
LUSSU. ’t Is meerder als ick van uw moeder heb ghedocht.
VENDI. De grootste fael is zijn, die ’t aen heur heeft verzocht.
LUSSU. (1565) Vermits de Vrouwen zijn door gaven te verleyden.
VENDI. Hy was de oorzaeck dat zy van heur eere scheyden,
Aen hem zal ’t zijn ghewroken, dat hy zulcks bestondt,
Archlistelijck beleydt, en met een gouden mondt,
Heeft wel de mannen doen door giericheydt bekooren,
(1570) Dus is ’t gheen wonder dat zy d’eere heeft verloren.

HIPPOLITO.

LUSSU. Hippolito, wat nieuws?
HIPPO. ’k Heb hem ghevonden, Heer,
Gantsch droncken, buyten westen, my docht ’t waer on-eer
Dat ick hem zoude brenghen hier by uw ghenaede.
VENDI. Nu dat myn broed’r hem kendt zal ick mijn wraeck verzaden.
LUSSU. (1575) Hippolito, ghy meught hem dan aenwyzingh doen,
En hy en zal in ’t minst van u oock niet vermoen,
’t Is wyzelijck beleydt, en zonder dat zy mercken,
Dat alles is verziert. het stuck zal nu wel wercken,
Want Piato die nu al ’tsecreet mijns doente heeft
(1580) Door-zien, ick raedzaem vind de fielt niet langher leeft.
Stelt nu uw wraeck in ’t werck. Binnen.
HIPPO. Heer wildt daer niet voor vrezen.
VENDI. Deez’ handt ons wreken zal, ja acht hem doodt te wezen.
Ha Princen! wat ’s uw doent?
HIPPO. ’t Zijn nickers, duyvels al.
VENDI. Ick zweer u dat hy van mijn handen sterven zal.
HIPPO. (1585) Wie ken ’t beletten?
VENDI. Niemandt zijn zal mijn beletter,
HIPPO. De hoeren en de Heeren scheelen maer een letter.
VENDI. ’t Is broeder wel ghezeydt.
HIPPO. Ziet wat hy vore wendt,
VEND. En all’ zijn fieltery is u en my bekendt.
HIPPO. Vermits ghy Piato waert die zelfs ghy zoudt vermoorden.
VENDI. (1590) ’k Gheloof niet dat ghy oyt van zulcke valscheydt hoorden.
Doch broeder, ick weet raed, en valt my luckich in,
En voor de Hertochs moordt ick oock de heelingh vin,
De moorden, gh’lijck ghy weet, in ’teynd hun zelfs ontdecken,
[p. 48]
Waer over raedzaem is dat ons beleyden strecken
(1595) Om aerdich te vermorsen watter is gheschiet:
Om Piato te vermoorden d’Hertochs zoon ghebiedt
En d’Hertoch werdt ghemist mits hy niet is ghevonden.
Hippolito wat dunckt u? of hy wy ondervonden
Dat wy de Hertoch kleden fluckx in Piatos kleen;
(1600) Mits overlaeden dronckers legghen in ’t ghemeen
In vuyle plaetsen: en een yder zal hier mede
Ghelooven dat hy d’Hertoch moorden, ’t gheen wy deden,
En Piato d’Hertochs kleed’ren aen ghetrocken heeft
En zijne kledingh weerom aenden Hertoch gheeft.
HIPPO. (1605) de vindingh is zeer goed: maer hier is op te letten
Eer dat wy dees verkledingh gaen te wercke zetten,
Dat d’Hertochs zoon daer na mach hebben afterdocht
Gh’lijck of zijn Vaders dood door ons mocht zijn ghewrocht.
VENDI. Och neen dat ken niet zijn, dat ken hy niet vermoeden
(1610) Dat zelven wy ons zouden maeken deze roede
Door straf des Hertochs dood, want broeder alwaert dat
Oock Piato was vermoort, en ick ’t bedreven had,
Hoe? niemandt zou vermoeden of oock durven zegghen
Dat ick in Piatos kleen den Hertoch daer zou legghen,
(1615) Dit waer te zot dat ick zou gheven te verstaen
Hoe dat de moord door my aen d’Hertoch was ghedaen,
Veel eerder zal den Hertochs zoon voor zeker gh’looven
Mits dat hy Piato uyt zijn dienste had verschoven
Door desperaetheydt woud’ de Hertochs dooder zijn.
HIPPO. (1620) ’t Is broeder wel bedocht, en ’t heeft oock waerheydts schijn,
’t Moet zijn in ’t werck ghestelt, wat zijnder loose treken?
Maer, broeder, van ons moeder moeten wy ons wreken,
Mits zy om ’t gheldt de eere stelden aen de zy.
VENDI. Dees eeuwe is vol wraeckx ghelijck vol tyranny. Beyde binnen.

De HERTOGINNE, met SPURIO de Ba-
sterdt, omhelzende malkander, Ambitioso en Supervacuo,
staende bedecktelijck, ziende hun minnelijck bedrijf.

SPURI. (1625) Me-vrouwe niet ghenarmt, want dat ons yemant zach
Het is te vrezen datmen yets vermoeden mach.
HERTO. Vermoeden? wie zo stout, die op ons zoud vermoeden?
SPURI. De wereld meer bedencken ken als wy bevroeden.
HERTO. Zy dencken wat zy willen, ick doe wat ick wil. Binnen.
AMBIT. (1630) Ha hemel wat ick zie!
SUPER. Zaft broeder, houdt u stil.
[p. 49]
AMBI. Wy zien’t, en wat men ziet behoeftmen niet te gh’looven.
Zal, Spurio, de bastert onze eere rooven?
’t Is, Broeder, onverdraegh’lijck!
SUPER. ’t Is groot ongheluck.
Met deze handt ick ’t herte uyt zijn boezem ruck.
AMBIT. (1635) Onwaerdighen, die fielt!
SUPER. Die droch, die guyt!
AMBIT. Verrader!
SUPER. Hy zoeckt zijn lusten.
AMBIT. Maer de nood is hem veel nader. Beyde binnen.

VENDICE, HIPPOLITO, brenghende
ELIZA hun Moeder tusschen hun beyden, met bloote rapieren.

VENDI. De vuylste name is voor u noch veel te goet.
ELIZA. Bedaerd u, zoonen, ziet wat ghy uw Moeder doet.
HIPPO. Ons Moeder? Neen, voor Moeder wy u niet en kennen.
ELISA. (1640) Zo wil den Hemel mijn zijn hulp en bystant zennen.
VENDI. ’t Is vruchteloos ghesmeeckt.
ELIZA. Is gantsch uw liefd’ gheebt?
Hoe? wondt ghy deze borst die ghy ghezoghen hebt?
HIPPO. Dat Voedster zog, helacy, in fenijn verkeerden,
Vermits ghy u, en ons ghelijckelijck onteerden,
(1645) Ha ghy oneerb’re Vrou!
ELIZA. Waerom?
VENDI. Wy zijn ghewis,
Uw naem van Moeder nu in Coppelaerster is
Verkeert, ha valsche Vrou! die ’t leven niet is waerdich.
ELIZA. Hoe kunt ghy met uw Moeder wezen dus baldadich,
Tyrannen, dat ghy my nu Coppelaerster naemt!
HIPPO. (1650) Vermits ghy hebt ghedaen het gheen u niet betaemt.
Mits duyzent Eng’len maeckten u gantsch niet te vreezen
Om Coppelaerster van u eyghen kindt te wezen:
Fy u, vervloeckte Vrou!
ELIZA. Ghy beuzelt, fielt, ghy drocht.
VENDI. Zijt ghy niet door de zoon des Hertochs eens verzocht
(1655) Om dat ghy zoudt uw Dochter tot zijn lust beweghen,
En duyzent Eng’len in een gifte hebt ghekreghen?
ELIZA. Verzierde leughens, fy, dat ghy my dat vertrout,
Uw Moeder in meer waerd heur eer en fame houdt.
HIPPO. Het geen hy zeydt is waer, vermits wy ’t zeker weten.
ELIZA. (1660) Wat waendt ghy dat ick heb my zelven gantsch vergeten?
VENDI. De waen is uyt, het weten zulckx ons zegghen doet.
[p. 50]
ELIZA. Ach Hemel, wat my van myn kinderen gemoet.
HIPPO. Wat ghy uw kind’ren doet, den Hemel voor moet schricken.
ELIZA. Veynst tong op dat ghy zelfs mijn schand niet zoudt verklicken.
VENDI. (1665) Wat preutelt ghy?
ELIZA. Helaes, ’k verschrick van ’tgheen ghy zeght.
HIPPO. Veel eerder acht ick dat ghy list’lijck overleght,
Om ons met leughentael behendelijck te payen,
Ghy zijt verdoold, want hoe dat ghy ons meent te layen,
Uw weghen zijn onvayl, wy weten ’tgantsche stuck.
ELIZA. (1670) ’kVerwonder dat ick ’t hert niet uyt zijn plaetze ruck.
HIPPO. Dat zal door ons gheschien.
ELIZA. Gheen Moeder zulckx oyt hoorden.
VENDI. Ick bid u, waer toe dienen doch all’ deze woorden?
ELIZA. Ach Hemel ruckt my nu in mijn bedroefde graf.
VENDI. Ick was de man die u de duyzent Eng’len gaf.
(1675) Ick was de man die d’Hertochs zoon u heeft ghezonden,*
En die u willich tot boulagie heeft bevonden,
Ghedenckt u wel hoe qualijck dat uw Dochter ’t nam,
Mits ick van d’ Hertochs zoon op zulcken boodschap quam?
En ghy uw Dochter zeyden dat heur niet wel voeghden,
(1680) Zy met dees boodtschap heur zo qualijcke ghenoeghden,
Maer dat heur nimmer mocht gheschieden grooter eer,
Als lust, en graeght, te payen van heur Prins en Heer:
En als onz’ Zuster zach heur Moeder niet was vroeder,
Zy vraeghden u of ghy niet had ghezien heur Moeder,
(1685) Wt schaemt voor my, helaes, mits zy niet had ghedocht,
Dat Eng’lens kracht zo vele met u had ghewrocht.
En naderhandt scheendt of zy meer zach als wy zaghen:
Zy zeyd het was een Vrou. doch door uw ernstich vraghen
Om weten wie de Vrou was die zy zach doen daer,
(1690) Castiza zeyden u wel opentlijck* en klaer,
Dat Giericheydt doen was in uw herts grond ghekroopen.
En mits als ’t was ghezeyd zo is zy ons ontloopen,
Om niet te zijn beschadicht van die looze Vrou,
Vermits Castiza was heur eerbaerheyt ghetrou.
(1695) Doch naederhandt zo kost ick door u zegghen mercken,
Dat het ontfanghen goudt veel in u hert kost wercken.
Want voor uw laeste antwoord ghy my b’lastingh gaeft
Te zegghen, dat zijn lusts van heur zou zijn ghelaeft.
Doch dat hy voor een wijl most dulden, doch zoud’ mercken,
(1700) Dat Vrouwen met de Vrouwen best alleene wercken.
Wat zeght ghy nu? is ’t waer ’t gheen ick u heb ghezeydt?
ELIZA. ’t Is tyd uw Moeder nu voor u gheknielet leydt.
Helaes, u zoete tongh, en vlayingh uwes spreken,
[p. 51]
Die was alleenlijck machtich om mijn eer te breken.
(1705) Want niemant, zoon, als ghy my hebben kost beweeght,
Dat d’eerbaerheyt mijns herts van schaemt zou zijn gheleeght.
’kBeken mijn schuld, helaes, laet nu uw hert beweghen.
HIPPO. Steeckt, broeder, op ’t rappier, behoed het voor de reghen.
VENDI. Wat reghen?
HIPPO. Broeder, traenen die ons Moeder schreydt.
ELIZA. (1710) Het is warachtich, zoonen, ’t gheen ghy hebt ghezeydt.
Het goudt heeft my verleydt, dat ick gantsch heb vergheten
D’onzuyv’ringh mijns ghemoedt, bevleckingh mijns gheweten.
’t Ghenot my heeft bestrickt, het gelt my heeft verblind,
Dat ick vergheten heb mijn eer, en d’eer mijns kindt.
(1715) ’t Aenlockelijcke goudt mijn ooghen heeft verduystert.
VENDI. Vermits de giericheydt nae ’t hebben gauw’lijck luystert.
ELIZA. Benev’lende ’t verstandt gantsch door de glinster-schijn.
HIPPO. Meest hebbelijcke menschen die gheltgierich zijn.
Ach Moeder, kosten uwe grijze witte haeren
(1720) In d’Herrefst uwes tijds, en uwe oude Jaeren
Beweeght zijn, dat ghy onze Zuster terghen zoudt,
Heur eere te verquanslen om bekoor van ’t goudt?
Waer was u afterdocht? waer waeren uwe reden?
Dat gout u heeft beweeght en Coppelaers ghebeden?
(1725) Uw eedele gheboort, vervloogh het alzo ras?
ELIZA. Mits, zoonen, ick vergat, helacy, wien ick was.
Doch droevich ick beween het geen ick heb bedreven.
Ghy weet hoe eerbaerlijck ick all’ de tydt mijns leven
My heb ghequeten, g’lijck een eerb’re Vrouw betaemt,
(1730) Die nimmer is gheweest ontuchtelijck befaemt.
Laet een minuut misbruyckx nu teghen zo veel Jaren
In wichte zyn ghestelt.
VENDI. Hoe wel die deughzaem waeren,
Helacy, dit misbruyck voorgaende deugh vernieldt.
HIPPO. G’lyck of ghy uyt het leven inde dood vervielt.
ELIZA. (1735) Zo ick berouwe heb.
VENDI. Dat ken noch yets verschonen.
ELIZA. Wat meerder rouwe ken ick, zoonen u betoonen,
Als dat ick dus gheknield aen u mijn fael beken,
Helacy, zoonen, denckt dat ick uw Moeder ben,
Een Vrou, helaes, een Vrouw, die lichtelijck ken sneven,
(1740) Ick bid u, zoonen, wilt uw Moeder dit vergheven!
VEN. HI. Rijst, Moeder, vande Aerd, het gheen ghy hebt ghedaen
HIPPO. Vergheven is, wy nemen, Moeder u weer aen.
VENDI. Voor moeder, en dees kusse zal het zeghel wezen.
ELIZA. Vergeet mijn fael.
[p. 52]
HIPPO.* Vergheten zal het zijn na dezen.
(1745) En vreest niet dat uw fael by ons zal zijn vermaent.
ELIZA. Dus laet het sterven hier, vernieuwt my niet mijn schaemt.
VENDI. En d’onzen, want zo zeer als ’t uwe hert gheraeckt,
Zo zeer het oock uw kind’rens hertens ziel ghenaeckt. Beyde bin.
ELIZA. Ha giericheydt! dievegghe van de heyl’ghe eere,
(1750) Hoe blindthockt ghy de re’en, dat heb-lust ooght veel meere
Op ’t nickerlijcke goudt, als op de waerde deughd’,
Ja oudtheydt dwaelt veel eerder als de teere jeughd’.

CASTISA.

CASTI. Vrouw-moeder ick bevin dat ghy my hebt ghewonnen,
En ben besloten aen des Hertochs zoon te gonnen,
(1755) Zijn lust na uw begheert, het zal hem zijn verleent.
ELIZA. Wat zal hem zijn verleent? ’k verstae niet wat ghy meent.
CASTI. Dat ick des Hertochs zoon laet hebben zijn begheeren.
ELIZA. En wilt ghy om den Hertochs zoon uw eer ontbeeren?
CASTI. Hoe Moeder? hebt ghy zelfs my niet daer toe ghebrocht.
ELIZA. (1760) Helaes, Castiza ’tgheen ick aen u heb verzocht,
Ick bitterlijck beklaech, en doet mijn herte breken,
Ja zo, dat ick my zelfs, wel aen my zelfs zoud’ wreken.
’k Vervloeck de azems galmte die ghy hebt ghehoort,
’k Vervloeck de uur als ’t goud mijn reden had vermoort,
(1765) Ick schricke voor my zelfs.
CASTI. Hoe, moeder? ’t schijnen droomen.
ELIZA. Ick ben door redens wick we’er tot my zelfs ghekomen:
Ach, dochter, als ick overdenck wat ick u zey,
Het schijnt dat ick mijn leven van het leven schey,
En zelfs de strafster werde van mijn snood bedryven,
(1770) ’k Ghevoel dat mijn ghemoed, en ziele heftich stryven,
Te scheyden uyt de kluys van dit veroude rif,
Het minste woordt ick sprack dat schijnt my nu vergif,
De grootsheyt van het hof, helaes, hadd’ my bedroghen,
En heeft bedaerde reden gantsch uyt my ghetoghen,
(1775) En ooghden niet op ’t spreeckwoordt, waer, ja dubbel waer,
Dat een jongh hooflingh werdt een oude bedelaer.
Mijn waerde Dochter dat ghy uw eer hadd’ verloren,
Ick wenschten eerder dat ghy noyt en waert gheboren.
CASTI. Ach, Moeder, dat ghy wist hoe dat ick ben verheughd’,
(1780) Vermits ick zie dat ghy weer acht de eer en deughd’.
Ick weet ghy zweeren zoudt dat in Castizaes zinnen,
De eer-verlies om staet noyt in my plaets kost vinnen,
Maer mits dat ghy zo heftich zulcks my hebt gheboon:
[p. 53]
Ja my vervloeckte, en de plaghen vande Go’on
(1785) Toeschicken, heb ick ’t toeghestaen, doch met de monde,
Want eer den Hertochs zoon zoud’ hebben zulcks bevonden
In mijn, was ick besloten dat ick met deez’ handt
Misdaen my zelfs zoud hebben, eer ick deze schand
Aen d’edelheyde mijns bloed zou over laten komen,
(1790) Want gragher ick my zelven ’t leven hadd’ ghenomen.
ELIZA. ’t Is ’t, Dochter, waer?
CASTI. ’t Is waer, want moeder, ghelooft vast,
Dat al hoe de Man een Vrouwe strickt aentast,
d’ Onwill’ghe Vrouw en ken heur zelven niet onteeren,
Ten zy dat zy, gh’lijck hy, daer toe oock heeft begheeren,
(1795) De wille alles teughelt, hoe zeer de man smeeckt,
Onmacht’loos is ’t ten zy zy zelfs eers ontzich breeckt.
ELIZA. Godtzael’ghe Maeght, met wat ghenoeghte ick dit hoorden,
En kunnen nimmer wel uytbeelden myne woorden,
Den hemel zeghen u.
CASTI. Ick danck myn Moeder, zeer,
(1800) Den hemel gunne my dat ick myn naem en eer
Behoeden mach tot uw ghenoeghte, en mijn broeders.
ELIZA. Zijt ghy deez’ maeghden spieghel en ick voor de moeders. Bin.

VENDICE, HIPPOLITO.

VENDI. Wel, broeder, nu den Hertoch leydt in Piatos kle’en,
En niemandt zal ghelooven als dat hy alleen
(1805) Den Hertoch heeft vermoordt.
HIPPO. Nu is voor ons gheen zorghen,
En ’t doode lichaem zal bekent zijn haest.
VENDI. Eer morghen.
HIPPO. En ’t is best dat wy vaerdich nu van hier oock gaen.
Want dat ons yemandt zach in deze plaetze staen,
’t Mocht gheven afterdocht.
VENDI. En zouden ’t quaetst’ bevroeden.
HIPPO. (1810) Want anders kender niemandt op ons yets vermoeden.
Maer, Broeder, d’Hertochs zoon, meent ghy hy komen zal?
VENDI. Dat ’s zonder twijffel, mits ick weet hy heym’lijck stal
Zich zelven uyt het hof.
HIPPO. Zo komt hy dan alleene?
VENDI. Alleene niet, ghy weet dat Princen in ’t ghemeene
(1815) Verzelt zijn.
HIPPO. ’t Waer niet goedt,
VENDI. Hoe? waerom, broeder, dat?
Voor my, ick leed’ wel dat hy al ’thof by hem had.
[p. 54]
HIPP. Hier komt de Hertochs zoon.

LUSSURIOSO.

LUSSU. Uw beyden hier te zamen?
VENDI. Ghenaed’ghe Heer, terstondt wy dus hier beyde quamen.
Mits wy verstaen dat Piato hierwaerts was ghegaen,
HIPPO. (1820) Komt uw ghenaed alleen?
LUSSU. Mijn Edelluyden staen
En wachten my in ’t Rozendal, na mijn ghebieden.
VENDI. Ach hemel dat ons mocht dat luck nu doch gheschieden.
Dat wy hier vonden Piato.
LUSSU. Vendici daer is
De fielt.
VENDI. Waer Heer?
LUSSU. Ziet daer?
HIPPO. Hy is ’t.
VENDI. Hy is ’t ghewis.
LUSSU. (1825) Nu hebt ghy tijdt om u van hem te wreken:
Ick ken hem aen zijn kledingh.
VENDI. Dat ’s een zeker teken.
HIPPO. Hier leydt de droch versmoort in gulzicheydts fenijn.
VENDI. Hier ziet ghy, Heer, wat deze droncken funnen zijn.
Bequaemlijck kundt ghy nu uw wraeck te wercke stellen,
(1830) En zendt hen nu met lijf en ziel ghelijck ter hellen.
’t Is best hy slapend’ sterft, op dat hy niet en spreeckt,
En myn bedrieghery niet opentlijck uytbreeckt.
Mijn Heer.
LUSSU. Wat zeght ghy?
VENDI. Zullen wy hem nu vermoorden?
LUSSU. Te wisser wraeck dat ghy hem in zijn zond’ versmoorden.*
(1835) Sa, maeckt u beyd’ ghereed.
HIPPO. Dit lemmet brenght zijn doodt.
VENDI. En met deez’ klingh ick hem zijn valsche hert door-stoot.
LUSSU. En zonder langh beraen.
VENDI. Ha fielt! ghy droch, verrader!
LUSSU. Halacy wat ick zie! ’t is de Hertoch, ’t is mijn Vader.
HIPPO. Mijn Heer die boert.
LUSSU. Gheen boert. ach wat is uw bedrijf!
VENDI. (1840) ’t Is de Hertoch, en helaes, besturven koudt en stijf.
LUSSU. Oy me! dit ’s Piatos doent’, helaes, wat onghelucken,
De fielt heeft hem vermoort, en zijn kleet anghetrocken.
HIPPO. ’t Is waer, in alle schijn, en ’t moet zijn langh verleen,
LUSSU. Mits dat hy is besturven koudt ghelijck een steen.
[p. 55]
(1845) Hippolito* en Vendici laet niemandt weten,
Wat dat wy hadden voor, houdt dat wel in secrete.
VENDI. Mijn Heer, door ons en zal het nimmer zijn verbreed.
LUSSU. Terstont, en vaerdich laet ick doen ten Hoof de weet,
Aen d’Hertogin, mijn broeders, en de bastert mede,
(1850) Om dat zy kennis draghen van deez’ moordt te wrede.
Sordido, Babtista, Luca.
1. EEDE. Hier mijn Heer.
LUSSU. Waer blijft ghy? voort komt voort.
Beziet dit droef ghezicht, den Hertoch dus vermoordt.
1.2. EDE. Vermoort!
LUSSU. Vermoort.
1.2. EDE. Vermoort?
LUSSU. Zijn hoocheydt dus verslaghen.
VENDI. En na ’t schijnt langh verle’en.
LUSSU. Oy me wat droeve plaghen
(1855) Het Hertochdom toevalt.
HIPPO. Beklaeghelijck verdriet.
1. EDEL. Helacy wat ellenden zijn ghemeente ziet!
2. EDEL. Wat klederen zijn dit?
LUSSU. Die hem benam het leven
Heeft zijn ghenomen, en hem dezen weer ghegheven:
’t Zijn Piatos kleden.
1. EDEL. Piatos? ’k zie het zijn de zijn.
LUSSU. (1860) En moet voort zijn ghevlucht in een verkeerde schijn.

HERTOGINNE, AMBITIOSO, SUPERVACUO, SPURIO.

HERTO. Wat isser zoon?
LUSSU. Helaes, beziet wat ick hier vinne,
Den Hertoch, en vermoord.
HERTO. Rampspoed’ghe Hertoginne,
Mijn lief vermoordt!
LUSSU. Vermoordt.
AMBIT. Helacy, wat Comeet,
Hanght ons hier boven ’thooft?
Wat is ’t?
LUSSU. Ha broeder, ziet ons Vader hier vermoordt!
SUPER. Den Hertoch!
LUSSU. En, helacy, in zijn bloedt versmoort.*
SPURI. (1865) Ach wreede ongheluck, maer ’tzal daer niet by blyven.*
Nu is het tijdt voor my na ’t Hertochdom te stryven.
Mijn Vader doodt, oy me! ha eed’len waerden man.
[p. 56]
VENDI. Is ’t niet groot wonder dat de mensch dus veynsen kan?
HERTO. Ha Hertoch, lieve man, dus wreedelijck te sterven!
(1870) Ach mocht ick met mijn leven ’t uwe weer verwerven!
Hoe graeghelijck ick sturf, en scheyden vande aerdt,
Vermits uw leven is thien duyzent levens waerdt.
Onmoogh’lijck is ’t dat ick dit wreede onluck lyde.
HIPPO. Nochtans die ghy bemind staet nu hier aen uw zijde.
(1875) De bastert is ’t, helaes, hoe kunstich ken de Vrou
In ’t herte zijn verblijd, en toonen uytwaerts rou.
HERTO. Mijn herte flaeuwt.
AMBIT. Maer ghy verblijdt in uw ghepeynsen.
Een yeder veynst, ick ziet, waerom zoud ick niet veynsen.
LUSSU. Wien was’t die ons de boodschap onlanghs heeft ghedaen
(1880) Hoe dat den Hertoch was alleen ter Jacht ghegaen?
1. EEDE. Mij Heer ’t was ick, vermits zijn hoogheydt zulckx ghebieden.
LUSSU. Gheloven machmen dat de moordt door u gheschieden.
Van hier, en laet hem oock ghehanghen zijn terstont.
VENDI. ’t Is wel verdient mits hy niet snoeren ken zijn mondt.
1. EEDE. (1885) My Heer. Binnen.
LUSSU. Van hier ghy fielt, gheen woorden wil ick hooren.
HIPPO. Door waerheyt spreken heeft hy ’t leven nu verlooren.
Goet vonnis gheeft my Heer.
LUSSU. Men macht op hem vermoen.
VENDI. Al wat de Princen dencken durven zy oock doen.
LUSSU. ’k Wil dat hy sterft terstont, en zonder te verlanghen.
VENDI. (1890) Wie lieght niet zomen om de waerheyt nu moet hanghen?
LUSSU. En laet door ’t Hertochdom oock daed’lijck zijn verbreed
Zijn hoogheydts dood, op datmen ’t openbaerlijck weet.
Het erfdeel komt op my, de rouw die zal wel slissen.
Het Hertochdom is mijn.
AMBIT. Ick meen het zal u missen.
2. EDE. (1895) Ghenaed’ghe Heer, hoe wel het deer’lijck ons verdriet
Te zien dees storms onluck, doch nu het is gheschiet,
Uw sterre rijst, het Hertochdom dat moet ghy erven,
Uw hoogheyt lucklijck leef, nu wy u Vader derven.
LUSSU. Ick danck de eed’len zeer.
AMBI. Heer Broeder, ’t is oock reen.
SUPER. (1900) Vermits uw hoogheydt is de Erfghenaem alleen.
SPURI. De naeste Broeder.
HERTO. En, helaes, uw droeve Moeder
De naeste tot heur graf, ick missende de hoeder,
Mijn Prins, mijn Hertoch, ach, het schijnt mijn herte scheurt.
Neemt ghy het Hertochdom dewijl uw Moeder treurt.
LUSSU. (1905) Van vreuchde schatert.
[p. 57]
HERTO. En in eenicheyt beweene,
Ghelijck het Tortelduyf ken korrende alleene
In droeve lommers schaeuw.
AMBIT. Nu mooght ghy na uw lust
Gantsch onbekommert van de bastert zijn ghekust.
HERTO. Ach vinnigh ongheluck! die wreed’lijck my ontruckte
(1910) De vreuchde mynes ziels.
SUPER. Zeght dat het wel gheluckte
Na uwe wensch.
HERTO. Het onluck is te groot.
LUSSU. Vermits uw’ liefde was al in zijn leven dood.
HERTO. Ach Edelen helpt mijn rouwe bitterlijck beklaghen.
EDEL. Me-vrouwe ’t is ’t bedroefst’ ’t gheen wy onluckelijck zaghen.
(1915) Helacy al ’t beklaghen tot gheen hulpe streckt.
Wy hopen dat de moorder wel zal zijn ontdeckt.
VENDI. Daer in zo slaet ghy mis.
EDEL. Want gheene moorden waren
So heymelijck, of de tijdt kost die wel openbaren.
En midd’lertijdt laet onze plichts schuldt zijn vervult,
(1920) Op dat uw zoon, als Hertoch daed’lijck zy ghehult,
En zonder langh beraed de hullingh celebreren,
Wt rouwe spruyt wel vreughd’, uyt doode, nieuwe Heeren.
LUSSU. Dus laet ons gaen, ’t is tijdt, het Hertochdom is mijn,
En deez’ ontrouwe Vrouw zal haest ghebannen zijn.

Lussurio, Vendici, Hippo. Hertog. Edelen en Spurio binnen.

SUPER. (1925) Zaeght ghy wel hoe de basterdt op ons beyd’ gluur-ooghden?
AMBIT. ’t Schijnt hy in zijn ghedachten na de hullingh pooghden.
SUPER. Hy sterven moet, zijn gluuren heeft een vreemde zin.
AMBIT. En tot ons oudste broeder ick wel raedt toe vin.
SUPER. Als deze beyd zijn doodt, wat isser dan te vrezen?
AMBIT. (1930) Zo zal het Hertochdom dan voor ons beyden wezen.
SUPER. Nu op de feest zijns hullinghs moeten wy ’t bestaen.
AMBIT. Want inde mommerye ken ’t wel zijn ghedaen.
SUPER. Dat ’s wel bedocht, en ’t zal behendich zijn en aerdich.
AMBIT. Het Hertochdom is wel een moorderye waerdich.
SUPER. (1935) Ghy Hertoch meent te wezen, maer ’t is inde schijn.
Doch missen zal ’t want ick wil zelven Hertoch zijn. Beyde bin.

VENDICE, HIPPOLITO, met PERENIO, en ALIAGA.

VENDI. Nu Heeren, ’t is nu tijdt, zo ghy op tijdt wilt mercken,
Om ons rechtvaerde wraeck op ’t wredelijckst te wercken.
[p. 58]
Om zwemmen in het bloedt van deez’ vermoorde lien,
(1940) ’t Is nu bequame tijdt dat alles ken gheschien.
PIREN. Hoe Vendici?
ALIAG. Wat middel ken men daer toe vinden?
VENDI. Op deze hullinghs feest zo ken men ’t onderwinden,
De edeldom in maskre zeker komen zal,
Wy in de zelve kleeden, en ghelijck in al,
(1945) Daer komen kunnen oock, en zullen d’eerste wezen,
En voor verraed en zal men op de feest niet vrezen,
Mits d’ Hovelinghen alle zullen zijn verheught,
En wezende dus in het prachtichst’ hunliens vreucht,
Behendich kunnen wy dan al den hoop vermoorden.
ALIAG. (1950) ’t Is wel bedocht, het vreemste dat men immer hoorden.
VENDI. En zijnde dus in maskre kunnen weten niet,
Dat deze moordery door ons liens is gheschiedt,
HIPPO. Maer broeder d’ Hertochs guard is qualijck te ontvlieden.
VENDI. Die zullen wy de punten ons rappieren bieden,
(1955) En wy ons redden moeten na tydt mede brenghd.
PIREN. Wel, als het zal gheschien zo diendt het niet verlenght:
HIPPO. En heymelijck beleyd vereyschen de verraden.
VENDI. Wel nu, gheen woorden meer, maer laet ons na de daden.

Een vertooningh, waer d’ Hertoch ghehuld werdt,
verzelschapt met den Edeldom, daer na werden de Trom-
petten gheblazen, en den Hertoch komt met den Edeldom
aen ’t bancquet. Een ster met een staert verschijnt.

1. EDEL. Gheluckich, en voorspoedigh, Nestors jaren leeft,
(1960) Op dat uw onderdandens liefd’ hun wensche heeft.
LUSSU. Ick danck de Heeren zeer, doch ghy spreeckt na uw plichte.
1. EDEL. Uw hoocheyts luck en leven is ons glorys lichte.
2. EDEL. Zijn hoocheydt grimt.
3. EDEL. Hy lacht ghy zegghen moet.
Berispt zijn hoocheydt niet, het zy oock wat hy doet.
LUSSU. (1965) Aen ’t goed beleydt zo ken men d’ alderwyste mannen.
’t Was recht dat ick de Hertoginne heb ghebannen:
De bastert zal niet leven, noch de ander twee
Stiefzonen, ’tmoet zijn, ’t zal zijn, want ick daer me
Verzeker myne staet, dies ick het zal beleyen,
(1970) t’ Ontlyven deze drie, om mijn staet vast te heyen.
1. EDEL. Ghenaed’ghe Heer, wy bidden dat uw Hoocheyt u
Tot vreughde voeght, mijn Heer, de maskren komen nu.
LUSSU. Verheught ick ben. wat ’s dat? wat zie ick inde luchte?
[p. 59]
2. EDEL. Een ster ghestaert.
LUSSU. Helaes, helaes, ick duchte
(1975) Dat dees Cometen brenght voor ons gheen goede maer.
Ziet ghy de ster?
1. EDEL. Ghenaed’ghe Heer wy zienze daer.
LUSSU. ’t Verschrickt my, doch waerom zoudt ick verschrickt nu wesen
’k Ben Hertoch, en ghehuld, wat heb ick nu te vresen?
Dan had verscheenen die voor dat ick was ghehuldt,
(1980) Ghetwijffelt zoudt ick hebben niet te zijn vervuldt
De uure mijnes wensch, g’lijck oft gheluck omkeerden.
Ghy die ghelezen hebt, wat oord’len de gheleerden
Als zo een ster verschijnt?
2. EDEL. Dat d’ Hemel is versteurt.
LUSSU. ’t Is waer, wy hebben oock ghezien, en vaecken is ’t ghebeurt,
(1985) Als een ghestaerte-ster men zach in d’ Hemel zweven,
Dat die spits dreyghden na zom groote Heeren leven.
1. EDEL. Ghenaed’ghe Heer ’t is waer, maer dickwils men oock zach,
Al is de dreygingh trots, ’t is noch wijt vande slach.
LUSSU. Zo acht ick ’t oock te zijn.
2. EDEL. Wilt anders oock niet wanen.
(1990) Uw Hoocheyt heeft de liefde uwes onderdanen.
Wy hopen t’zestich Jaren te zien u be-heer.
LUSSU. Hoe veel?
2. EDEL. Heer tzestich jaren.
LUSSU. Sestich en niet meer?
2. EDEL. Ja tachtich.
LUSSU. Tachtich, en noch eens tachtich te verwerven.
2. EDEL. Ick hope dat uw Hoocheydt nimmer en zal sterven.
LUSSU. (1995) Nu Heeren, neemt uw plaets, u aen mijn zyde zet.
Toont nu uw vreuchd’, ’t zal zijn de saus van dit bancket.
3. EDEL. Ick hoor de mask’ren, Heer.
LUSSU. Wel, laet hun komen binnen.
1. EDEL. Ick achte dat uw Hoocheydt veel vermaecks zal vinnen
In deze mommery, zy aerdich zijn ghekleet.

VENDICE, HIPPOLITO,
met noch twee.

VENDI. (2000) Maer watter is op handt, ghy gheen van allen weet.
HIP. Het dondert, broeder.
VENDI. ’k Hoort, wilt daer niet van verwond’ren.
Laet ons nu zoecken wraeck, en laet den hemel dond’ren.
HIPPO. Zy zijn ghehert.
VENDI. En flucx laet ons nu gaen van hier.
[p. 60]
HIPPO. Hoe aerdich was ’t beschickt?
VENDI. En zonder groot ghetier.
(2005) Hun levens zijn ghe-eyndt, komt, laet ons niet vertoeven.
HIPPO. Zy zijn zo wel ghetreft, dat zy niet meer behoeven. Binnen.

AMBITIOSO, SUPERVACUO, SPURIO,
en noch een vierdeman.

LUSSU. Wy-me.
SUPER. Wiens zucht was dat?
LUSSU. Verraed, verraed.
AMBIT. Vermoordt?
Nu ben ick Hertoch.
SUPER. Ghy? ’kvervloecke zulcken woordt.
SPURIO Het Hertochdom is mijn.
SUPER. Dat zal zijn nimmermeere.
VIERD. (2010) Verrader, fielt, helaes, vermoordt ghy dus mijn Heere?

VENDICE, HIPPOLITO,
zonder mask’ren.

VENDI. Verraed, Verraedt, de guarde, moordt, verraedt, verraet.
HIPPO. Ha fielt, verrader.
LUSSU. Ay.
VENDI. Vermoordt den Hertoch is.
HIPPO. En d’ Edelen.

ANTONIO.

ANTO. De Hertoch dood?
VENDI. Helaes, ghewis.
LUSSU. Oy me.
ANTO. Wien was ’t, Heer, die ’t u dede?
LUSSU. De mask’ren en d’and’ren die zy brochten mede.
VIERD. Wy vonden d’ Hertoch doodt.
HIPPO. Hoort wat zijn hoocheyt zeyt.
LUSSU. De maskeren die hebben ons ter ne’er gheleydt.
ANTO. Dit is de moordenaer.
VIERD. ’t Is valsch Heer, en on-waerheydt.
HIPPO. Hoe? lochent ghy het gheen, wy zien in naeckte klaerheyt.
ANTO. Wech met de fielt.
VIERD. Mijn Heer. Binnen.
ANTO. Van hier, en hem ghevanghen leyt,
Men moet ghelooven ’t gheen den Hertoch zelven zeydt.
[p. 61]
LUSSU. Antonio, ick sterf, een spieghel voor u allen.
(2020) Die klimmen nae het hooghste, alderlaeghste vallen.
Mijn tongh besturven is. Hy sterft.
VENDI. Verscheyden is mijn Heer.
ANTON. Helacy wat wy zien en zagh men nimmermeer.
Wie zijn deez’ dooden? dit en is niet te verzinnen.
HIPPO. Treckt af de mask’ren, en zeer haest wy dat bevinnen.
VENDI. (2025) Helacy, d’ Hertochs zonen.
ANTON. Watten droef vertoon.
En wien is d’ander?
VENDI. Heer, het is de basterdt-zoon.
ANTON. d’ Hertoch met de zonen alle vier verslaghen:
Het droevighste, helacy, dat wy immer zaghen.
VENDI. Het Hertochdom is u, mits ghy de naeste zijt.
HIPPO. (2030) Antonio ghy ziet d’alwerckingh vande tijdt.
ANTON. Zo zeer en ken het erfdeel ’t herte niet vermaken:
Ghelijck de rouw en quel, de grond mijns ziels ghenaken.
VENDI. Italia aen u ontsteken moet heur licht.
ANTON. Helaes mijn herte sterft door dit bedroeft ghezicht.
(2035) Hoe is het mogh’lijck dat zy al de vier ombrachten?
VENDI. ’k Acht zy vermoorden, Heer, malkander, mits elck trachten
Na ’t Hertochdom.
ANTON. En d’edelen?
HIPPO. Om gheen weer te doen.
ANTON. Den hemel wil ons voor staet-giericheyt behoen.
VENDI. En hoeden uwe staet.
ANTON. Op d’ Hemel ick vertrouwe.
HIPPO. (2040) Hier ziet ghy nu de wraeck van u ontschaeckte Vrouwe.
VENDI. En ’t Hertochdom is uwen, mits ghy zijt de naest.
ANTON. Mijn herte* trillich schrickt, mijn zinnen zijn verbaest.
Hoe d’ Hertoch was vermoort en ken ick niet bevroeden.
VENDI. De Princen vaecken zelven maken hunliens roeden.
ANTON. (2045) ’t Is onbegrypelijck.
HIPPO. Heer, al dit verstorte bloedt,
En deze moordery streckt tot uw eyghen goed.
VENDI. Want nimmer zoudt ghy hebben aen dit luck ghekomen,
Ten waer dat deze vier het leven was ghenomen.
HIPPO. En die het deden, Heer, ghy dancken meught voor ’t stick.
ANTON. (2050) Ach wist ick wien het deed’!
VENDI. Mijn broeder, Heer, en ick.
ANTON. Ghy beyden? fielten, ghy bloet-honden, en verraders,
Booswichten, drochen, en ghy duyvelsche handtdaders!
VEN. HI. Bedaerd, mijn Heer. ANTO. Fy u, in ’t gheen ghy hebt bestaen!
VENDI. Om Hertoch u te maken hebben wy ’t ghedaen.
[p. 62]
ANTON. (2055) ’k En wil gheen staet die uyt bloedtstortingh is gherezen,
HIPPO. Waert niet gheschiedt, hoe zoudt ghy Hertoch kunnen wezen?
VENDI. ’t Is onze stout bestaen, dat u nu Hertoch maeckt.
ANTON. En voor u loon zult ghy beyd’ zijn nu gherabraeckt:
Wech met de moorders, voort, en houdtze strickt ghevanghen,
(2060) Laet hebben hun hun recht, en zonder tydts verlanghen.
VENDI. Hoe recht?
ANTON. Uw recht.
HIPPO. Dat ghy met straf ons loont?
ANTON. Mits ghy uw tyranny bloedtgierich hebt betoont.
VENDI. Van meer ondanckbaerheydt dees’ eeuwe noyt en hoorden.
ANTON. Vermoorden ghy de vier? ghy mocht mijn oock vermoorden.
(2065) Doet ’tgheen ick heb ghezeydt, ick breeck gheen recht noch wet,
En laet hun hoofden flucx op staecken zijn ghezet. Binnen.
HIPPO. Ha broeder, hoe verkeert het luck met ons nu speelden!*
VENDI. Nu zien wy, broeder, wat de wraeck in ’t eynde teelden.
HIPPO. Nu zien wy hoe de nicker boert met al zijn werck.
VENDI. (2070) Het gheen ick noyt en docht, ick daed’lijck nu bemerck.

De dulle woeste mensch,
Die al zijn leet wil wreken,
Blijft inde nickers wensch,
Ellendelijcke steken.

Chi sara sara.

EYNDE.

Tekstkritiek:

Voorspel, vs. 74: verheft er staat verheft? met ? vermoedelijk niet bedoeld, maar onder invloed van het vorige vers.
Personagien: OFFICIER er staat OFFIIERC
vs. 63: Casti. er staat Hasti.
vs. 67: verstrecken. er staat vertreckeu.
vs 100: d’onderdaen er staat d’onderdanen, wat een vergissing moet zijn wegens het enkelvoud (gheeft) en het versritme.
vs. 245: onmoogh’lijck er staat omnoogh’lijck
vs. 299: oordeel er staat oordel
vs. 531: ELIZA. er staat ELIZP.
vs. 538: reden er staat reven
vs. 708: hoor’nen er staat hoo’rnen
vs. 749: moeten er staat woeten
vs. 245: onmoogh’lijck er staat omnoogh’lijck
vs. 299: oordeel er staat oordel
vs. 531: ELIZA. er staat ELIZP.
vs. 538: reden er staat reven
vs. 577: vreemd er staat vreeemd
vs. 708: hoor’nen er staat hoo’rnen
vs. 749: moeten er staat woeten
vs. 999: zal bedrijven. er staat zalbe drijven.
vs. 1041: uyt er staat uy
vs. 1067: daer er staat doer
vs. 1095: gheen er staat gheeen
vs. 1226: aende er staat aeude
vs. 1294: mijn er staat mijd
vs. 1457: ghenieten. er staat ghenieteu.
vs. 1598: tekst niet duidelijk: hy wy zal een leesfout zijn, terwijl voor ondervonden mogelijk onderwonden is te lezen, gezien de betekenis “(een zaak) ondernemen” en het rijm.
vs. 1675: ghezonden, er staat ghezouden,
vs. 1690: opentlijck er staat onpentlijck
vs. 1744: Hippo.: de sprekersaanduiding ontbreekt; of dit Vendi of Hippo. moet zijn, is uit de context niet op te maken.
vs. 1834: versmoorden. er staat veersmoorden.
vs. 1845: Hippolito er staat Hiopolito
vs. 1864: versmoort. er staat versmort. wat versmoort. zal moeten zijn vanwege het rijm.
vs. 1865: blyven. er staat blijveu.
vs. 2042: herte er staat hrte
vs. 2067 speelden! er staat speeldtn!

WRAECK- GIERIGERS Treur-spel. Op de Reghel. De dulle woeste mensch,, die al zijn leet wil wreken, Blijft inde nickers wensch,, ellendelijcke steken.

t’AMSTELREDAM, _________________________ Ghedruckt by Paulus van Ravesteyn. ANNO 1618.

Aen d’Erentfeste, deughd, en Kunst- lievende Heeren, CORNELIS van CAMPEN, President. D. IOHAN FONTEYN, Factoor. En M. IOHAN SYBRANTSZ. BONT. Prins Vande Kamer IN LIEFD’ BLOEYENDE, Der Stede AMSTERDAM.

VOOR-SPEL.

Personagien.

WRAECK- GIERIGERS Treur-spel. EERSTE BEDRIIF.

Me-Vrouw ELIZA met heur Dochter CASTIZA.

TWEEDE BEDRIIF. CASTIZA.

DERDE BEDRYF. AMBITIOSO SUPERVACUO.

VIERDE BEDRYF. CASTISA.

Tekstkritiek:

WRAECK-
GIERIGERS
Treur-spel.

Op de Reghel.

De dulle woeste mensch,, die al zijn leet wil wreken,
Blijft inde nickers wensch,, ellendelijcke steken.

t’AMSTELREDAM,
_________________________

Ghedruckt by Paulus van Ravesteyn.
ANNO 1618.

Aen d’Erentfeste, deughd, en Kunst-
lievende Heeren,

CORNELIS van CAMPEN, President.
D. IOHAN FONTEYN, Factoor.
En M. IOHAN SYBRANTSZ. BONT.
Prins Vande Kamer

IN LIEFD’ BLOEYENDE,

Der Stede AMSTERDAM.

WRAECK-
GIERIGERS
Treur-spel.

EERSTE BEDRIIF.

Me-Vrouw ELIZA met heur
Dochter CASTIZA.

TWEEDE BEDRIIF.

CASTIZA.

DERDE BEDRYF.

AMBITIOSO SUPERVACUO.

VIERDE BEDRYF.

CASTISA.