Jan Jacobsz. Schippers - Tomas Morus, den grooten kanselier van Engelant - 1659

Jan Jacobsz. Schippers: Tomas Morus, den grooten kanselier van Engelant,
met ’et verstooten der koningin Katryne. Amsterdam, 1659.
Uitgegeven door drs. P. Koning
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton082590 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

TOMAS MORUS,

Den grooten Kanselier
van Engelant,

Met ’et verstooten der

KONINGIN KATRYNE.

TREUR-SPEL.

Gespeelt op d’ Amsterdamse Schouwburgh.

[Vignet: Perseveranter]

By Jacob Lescaille, Boekverkooper op de Middeldam,
naest de Vismarkt, in ’t jaer 1659.

[fol. π1v: blanco]
[fol. π2r]

Aen d’eedele, wijtvermaerde, en hooggeleerde
HEER,

MYN HEER

JACOB CATS,

Ridder, Out-Raed-Pensionaris
van Hollandt, &c.

Op zijn Ed^ts. Verjaerdag, den 10 November, 1659.

DOorluchte Heer, geraekt tot twee-en-tachtig jaren,
Niet ydlijk afgejaegt, maer nut en dier besteed,
Die all het aerdsgewoel ten grond hebt doorgespeet,
Op dat u toch niets bleek oft waert ’er in ervaren,
(5) Met U bespiegling streeft in der Geleerd ’er blaren,
Hoe elk zijn leste strijt in ’t end van ’t leven streed;
Zie hoe op ’t Treurtooneel die groote Morus treet,
Met onverschrokken moed, op ’t spoor der Martelaren:
Beweegt door vrou noch kint, door Hendrix gunst noch haet.
(10) Acht zijn geloove meer dan alle werelts staet,
En stort daerop zijn bloed, om zijne zaek te stijven.
Ey neem hem in bescherm, op uw Geboortdag, aen,
Op dat hy schuyling vind in zo veel laureblaên,
Van hem, die t’aller tijt van herten wenscht te blijven,

Uw Ed^ts.

allerminste en toegenegenste dienaer

J. J. SCHIPPER.

PERSONAADJEN.

Hendrik d’Achtste, Koning van Engelant.
Katryne, de Koningin.
Maria, haer dochter.
Isabelle, Koningins Nicht.
Anna Bolena.
Elizabeth, haer Moeder.
Tomas Morus, Kanselier van Engelant.
Iohanna, zijn Vrouw.
Margareta, zijn Dochter.

Karel, Hertog van Suffolk, Tomas Hauwert, Hertog van Nortfolk, Tomas Kromwel, Kardinael Wolsey, Ioannes Foxes,	} } }	Konings Raden.
Ian Visscher, Willem Warham, Nikolaes West, Ian Klerk,	} }	Bisschoppen.

P. Roelant.
Hooftman.
Geheymraedt.
Scherprechter.

Continue

TOMAS MORVS.

EERSTE BEDRYF.

Koning. Tomas Cromwel. H. Hauwert, en gevolg.

Kon. VErtrekt. Schoon my ’t geval tot Koning heeft verheven,
Noch kan ik evenwel niet zo gerustigh leven,
Of d’ongerustigheyt zaeyt haar verdrietigh zaed
In ’t diepst van mijn gemoed. Ik wil, in deze staet,
(5) Dat ik, door mijne Kroon, zy van mijn onderdanen
Bemint, en vyanden tot mijn ontzag vermanen:
Dat al de Koningen op aerd my eere biên.
Maer wat zou my van hen, tot eerplicht, toch geschiên,
Die zelf onlukkig ben in alle mijn gelukken,
(10) Schoon onder mijn gebod zo menig duyzent bukken.
Noch maekt die magt op d’aerd my zo ontsaglijk niet,
Of voel mijn ziel bestormt met vlagen van verdriet.
Mijn scepter en mijn kroon, die merken van vermogen,
Verklaren my voor zwak: ik ben in ’t net getogen,
(15) Niet door een Hercules, of ander reuzen kracht,
Maer door een teder wicht, dat mijn gebied belacht,
En noch naer zijne buygt, hoe ik het zoek te weeren.
O hemels Noodgeval! te sterk in my te deeren,
Gedoogt gy dat de liefd’, een vuur in mijn gemoed,
(20) Wiens vonken niet dan door mijn leste druppel bloed
Te lesschen zijn, ontsteekt? ik weet wel, maar verlooren
Dat die is, die ik min, mijn onderdaen gebooren;
Maer gy schiept haer gezicht, tot voedsel mijner min,
In haer geboort, een zwerk van toverlonken in,
(25) Die door de tijd verzelt met goddelijke gaven,
[p. 2]
My onderworpen maekt, en vordert tot ’er slave.
Die ongemene gloed omhelsd’ eerst mijne ziel,
Toen ik met Vorst Lowijs die samensprake hiel,
By Calis en Bolonj’, in ’t aenzien van de starren
(30) Aen zulk een hemelboog, by Koningin Navarre,
Daer ’t eedele gestalt der welgeschape leên,
En wondre levenswijs, en toverende reên,
Van ’t geestige vernuft, mijn zinnen zo bevochten,
Dat ik, na dezen dag, door alle midlen zochte,
(35) Van haer uyt Vrankryk weêr in Engelant te zien.
Dat is nu lang geschied, wou ’t ander meê geschiên,
Dat zy my noch ontzegt met magtig wederstreven,
Op al dat ik vertoon. Is ’t niet een wonder leven
Dat ik voor eer en plicht aen mijne Majesteyt,
(40) Haer zelf noch eeren moet met alle eerbiedigheyt:
Want ’t schijnt zy juyst de staet van Koningin wil deelen
Met mijne gemalin, daer hier geen wetten veelen,
Dat ik op eene tijt twee vrouwen hebben kan.
Ik moet een Minnaer zijn, en wezen een Tyran.
(45) O ja, de wreedheyt wil nu met de liefd’ regeeren,
En offren aen mijn wraek al wat mijn min kan deeren.
’k Bruyk in dees droeve staet mijn list en al haer kracht,
Eer dat ik endlijk zy tot grooter val gebracht:
Heer Hauwert, Kromwel hou, breng Anna in mijn zale.
T. Kro. (50) Wy zullen haer, ô Vorst, naer uw believen halen.
Kon. Hoe ongevoeglijk past de scepter in mijn hant?
Wanschiklijk op mijn hooft de kroon van Engelant?
By die een meerder magt heeft over my genomen,
In al dat ik bezit. Daer zie ik haer al komen.
(55) Een hemels Majesteyt blinkt haer ten oogen uyt,
Ach! zou ’t wel Anna zijn, of is ’et Iovis bruyt?
Ik zie meer goddelijx als ik ooit zag voor dezen.
Zy is te vol van glans om voor een mensch te wezen.
Vertrekt gy Heeren weer. Verliefde hert, ach! ach!
(60) Hoe zultge nu bestaen voor zulk een blixemslag,
Die uyt die oogen slaet, die voedsters van mijn smerte.
[p. 3]
Ach! schoone Anna koom, verquik het bange herte.
Mijn zuchten roepen u, tot hulp, in deze nood.
In uw vertroosting staet mijn leven ofte dood.

(65) Voor deze zuchten kan ik niet dan tranen geven.
Ik voel my magtloos, Heer.
Kon. O luyster van mijn leven,
Gy kont al dat gy wilt.
Anna. Maer niet dat ik behoor.
Kon. Wat wederspoorigheyt werpt gy mijn smeken voor?
Kont gy de wonde niet genezen die gy maekte,
(70) Toen gy ’t verliefde hert met minnetoortsen blaekte?
Anna. Ik geef mijn leven zelf aen zijne Majesteyt;
Zo ’t hem verlichten kan, ik ben de dood bereyt.
Kon. Schoon dat ik alle daeg moet door uw wreedheyt sterven,
Weet dat ik ’t liever ly, dan ik u wilde derven.
(75) Mag ik niet ’t oogwit van uw liefde zijn, zo ly
Dat ik ten minste dat van uw medoogen zy.
Anna. Zo ik medoogen heb, ’t al voor my zelve wezen,
Hou my dat vry te goet.
Kon. Wat moogt gy, schoone, vrezen?
Anna. Wat mag ik hopen Heer?
Kon. Maer allerley geluk,
(80) Als gy, en ik met u, de vrucht der liefde pluk.
Anna. Daer zich uw Majesteyt een ander heeft gegeven,
Hoe zou dat konnen zijn, daer die noch is in ’t leven?
Kon. Hout gy u niet vernoegt, dat gy volkomentlijk
Mijn hert en ziel beheerst.
Anna. Een heersing zonder rijk.
(85) Ik wensch nooit geen geluk, dat lichtlijk kan verkeeren.
Kon. ’k Maek u de grootst van ’t Rijk, wat kont gy meer begeeren.
Anna. Ik ben de kuyschste liefst.
Kon. Wat is ’t dat ik dan doe,
[p. 4]
Op dat ik u vernoeg, geeft my toch raet daer toe.
Anna. De tijt geneest die slag van ziekt, een oude lesse
(90) Die ons de kuysheit leert.
Kon. Eens konings Meesteresse
Te wezen is geen schant.
Anna. Ik ben zeer wel te vreên
Zijn onderdaen te zijn.
Kon. Is ’t zo, hoe komt gy geen
Gehoorzaemheyt bewijst?
Anna. ’k Zou eer gena begeeren.
Dan recht van uwe magt, ’k zoek uw vermogen t’eeren.
(95) Ik heb geen gunst voor u, tot zulk een prijs, ô Vorst!
Kon. Blusch ’t vuur dan, dat uw oog ontstak in mijne borst.
Ann. Kon ik mijn oogen aen die misdaet schuldig vinden.
Ik doemdenz’ eeuwiglijk tot weenen.
Kon. Mijn beminde
Acht al te zeer het recht, om haer onnozelheyt
(100) Te straffen, mits Natuur haer tot dat quaetdoen leyd.
Anna. Zy, zo uw Majesteyt gelieft van haer te klagen,
Zijn schuldiglyk genoeg.
Kon. Zy zijn die my behagen,
Maer ik beklaegme van uw wreedheyt maer.
Anna. Uw klagt
Zal dan als eeuwig zijn.
Kon. O! schoonheyt, die ik acht,
(105) En deucht, die ik staeg eer, hoe trotst gy ellekander,
D’een wil dat ik u min, en ’t wijl verbied my ’t d’ander,
Aen wie gehoorzaem ik?
Anna. De reên.
Kon. Ik kan niet meer.
Anna. Leg deze band dan af.
Kon. Beneem, liefst, my die eer.
Anna. Ik doe het geen ik ken.
Kon. Uw zwakheyt kan my streelen,
(110) Daer my de mijne troost, die graeg mijn wond zou heelen.
[p. 5]
Ik bid.
Anna. Ik weyger weer.
Kon. ’t Is mijn onrustigheyt.
Anna. Mijn rust.
Kon. ’k Geloof dat gy u in mijn smerten vleyt.
Zoekt g’uw vernoeging dan, in mijn verlies, ô Anna!
Die mijn gewenschte rust en vreugden hebt verbannen?
(115) Waerom weerstaet gy my zo krachtig?
Anna. Waerde Heer,
Waerom stormt gy toch zo geweldig op mijn eer?
Kon. De liefd’ vervolgt u maer, wilt die maer schuldig achten.
Anna. Mijn eer verdadigt zich.
Kon. Ey luister naer mijn klaghten.
Anna. Ziet gy mijn tranen aen, hebt mededoogen Heer.
Kon. (120) Zie op de reden dan.
Anna. Zy bied u tegenweer.
Kon. Zo ’t niet uw wreedheyt was.
Anna. Kan m’iemant wreede heeten,
Om dat hy deugdlijk is, dat heb ik nooit geweeten.
Kon. Uw onverbidlijkheyt uw wreed maekt.
Anna. Wel gezeyt.
’k Ben onverbidlijk, wreed, naer wil der Majesteyt;
(125) Maer waer ik ’t niet, zou niet uw’ liefd’ in haet verkeeren
Eer weynig tijt verliep: ik zoek mijn Koning t’eeren,
Gelijk het my betaemt. daer hangt mijn welstant an;
Gelieft u meer van my?
Kon. Ik zie uw voorneem dan,
Dat ik in mijne smert zal eyndloos moeten sterven,
(130) En nooit, wat ik ook doe, van u genaâ verwerven.
Anna. Ik ken de plicht te wel, die ik uw Majesteyt
Verschuldigt hou, en ben, als ’t nood, de dood bereyt,
Op dat ik aen de zijn’ toch niet zou schuldig wezen.
Ik blijf uw dienares, gelijk ik was voor dezen.
Kon. (135) Ach! wat besluyt ik nu in deze droeve staet?
Het schijnt dat my ’t verstant, dat my eer steef, vergaet.
[p. 6]
Zal mijn vernoeging dan mijn eer te boven streven,
Die my eer waerder was dan duyzentmael mijn leven?
En vesten op ’t verderf der vorige achtbaerheyt,
(140) De rust, die my nu streelt, en met veel wellust vleyt.
Verstoot ik Kateryn, het zal mijn onderdanen,
Die my gehoorzaem zyn, gelijk tot oproer manen.
Zo ik van Godsdienst noch verwissel, ’k wek de wraek
Des hemels tegens my in zulk een hoge zaek:
(145) Maer hoe zal ik dan nu in wanhoop van genezen,
Niet trachten wat voor my het veyligste zal wezen!
’k Heb van de Roomsche stoel al lang verlof gezocht
Oft ik mijn gemalin van my verstooten mogt,
Mits ik ook in mijn ziel mijn trou onwettig vinde,
(150) En my te vryer met mijn Anna zou verbinde’,
Die ik, terwijl de Paus my al te lange mard
Met zijn bewilliging, verzoek met al mijn hart,
Tot het gebruyk mijns mins, daer zy, te gaeu van oordeel
Gants niet naer luystren wil, maer oogt op meerder voordeel,
(155) Dat ’s staet van koningin, in steê van Kateryn.
’k Speur dat ze ook anders niet my wil te wille zijn,
Dat haer en weynigen, maer veel niet zou vernoegen,
En onder die wil zich daer Morus niet naer voegen,
Die ik mijn Canselier uyt liefde heb gemaekt;
(160) En nu uyt liefd’ ik wil, dat hy dit werk niet wraekt,
Keert hy zich daer niet aen, maer vaert ’er heftig tegen,
’k Moet zien of ik hem noch door Suffolk kan bewegen,
Dat hy dit huwelijk voor goet keur, en daer by
Erken dat ik voortaen het Hooft der Kerke zy,
(165) Oft anders naekt zijn end, hoe ik hem plag te minnen.
De liefd, die my beheerst, is meester van mijn zinnen,
’t Zy dan noodzakelijk dat ik ’et daer op waeg,
Eer my de moed ontvalt, en al te laet beklaeg.
Men zoeke dan geen raed aen die geen raed en weten,
(170) Een die zijn beste doet, heeft zich genoeg gequeten.
[p. 7]

MYn dochter, zo ’k versta is by den Vorst gegaen,
Dat ’s uyt zijn oude luym, die hem van min doet braên.
Zo zy voorzichtig gaet, daer kan wat goets af komen,
Den zuyv’ren Godsdienst nut, en schaâ voor die van Romen,
(175) Die ons zo walgig is, en God wis zelf verdriet.
Daer komt zy aen, maer vol gedachten: of ik iet
Kon hooren van ’er zaek, voor ik ’er daer af spreke,
Zal ik aen deze kant een weynig my versteken.

Hoe menig waerder met eens konings min verblijt,
(180) En achte voor geluk, dat my in ’t herte bijt,
En duyzent vreezen baert? mits ik my naeu kan bergen
Voor zijn ontsteke vlam, die mijn gemoed kan tergen:
Mits my zijn grote drift een oogmerk strekt tot haet.
Ach! waerom acht hy my byzonder, daer die staet
(185) By al de werelt my verachtelijk zal maken,
Hy noemt my Meesteres, om my mijn eer t’ontschaken,
Aenbid mijn schoonheyt, om mijn eerbaerheyt te doôn.
Is my zijn liefd niet vremt, en teken van mijn hoon:
Ik zucht als na haer val, en hy, tot mijn verderven,
(190) Stelt zich als een verliefd’ om ’t oogwit te verwerven.
De schijn misdadig, wekt geen kleyne vreeze in my
Daer ik van schaemt door bloos, schoon hy onnozel zy,
Als door de min vervoert, en buyten hem getoogen.
’k Vraeg naer zijn heersing niet, maer meer naer het vermogen
(195) Dat ik heb op hem zelf, en acht zijn kroon ook niet,
Maer wel die van de deught daer d’eeuwigheyt op ziet.
Dat hy zijn staten hou, dewijle my mijn eere
[p. 8]
Een hooger staet verleent. ey laten wy ons weeren
En wederstaen de liefd’, en ’t lachende geval
(200) Dat om ons nederlaeg wel anders pralen zal,
En ketenen aen een die ons zo hard bestrijden;
Op dat wy namaels van die zegen ons verblijden:
En al de werelt zie dat ook een onderdaen
Zijn Heere wetten stel: maer echter, ’k ben belaên,
(205) Om dat ik naeulijx weet, hoe ’k my hier in zal dragen.
Eliz. Mijn Dochter, na my dunkt, ’k hoor ergens om u klagen,
Is u iets leet ontmoed?
Anna. De Koning staet al weer
Naer ’t geen daer gy af weet.
Eliz. Sla hem niet gants ter neêr,
Maer queek zijn liefd’ al aen, de staet van koninginne
(210) Is zulk een storm wel waert.
Anna. Hoe! een onzuyvre minne
Te queken, is een zond, die God in ’t aenzicht vlekt.
Te meer zo ’t oogmerk noch in dat bedenken trekt,
Een ander uyt het zijn door zulk een drift te stooten.
Eliz. Gy spreekt gelijk ontaard van eedel bloed gesprooten.
(215) Ziet gy niet dagelijx hoe al de werelt tracht,
Door alle middelen, naer rijkdom, staet en magt.
Anna. Ik speur dat al te veel in alle staet van menschen,
D’onrechtigheyt neemt toe, ging ’t anders, ’t waer te wenschen,
De Godtsdienst daer gy my van jongs hebt in gequeekt,
(220) Spreekt anders in ’t gemoed, als gy tot my nu spreekt.
Wat gelt zo hoog by God dan zuyver van gewisse
Te leven naer die Leer?
Eliz. Een goe getuygenisse
Van uw oprechtigheyt speur ik in u met vreucht,
Een zaek die in de ziel niet weynig my verheucht.
(225) Omhels die Dochter vry, maer queekt des Konings minne
Noch echter konstig aen: ik speur alreê zijn zinnen
[p. 9]
Aen ’t wanklen, door uw liefd, dat hy u te geval
Zijn Vrou, de Papery en alles schoppen zal,
Dat u mag tegenstaen. zo zal een Koninginne
(230) Te stooten van ’er troon, veel duyzent zielen winnen
In ’t machtig Engelant, dat in godtvruchtigheyt
De gantsche werelt trotst, zo wort weer recht verbreyt
De leer, die Christus en d’Apostlen zuyver leerden,
En duyzenden van Ioôn en Heydenen bekeerden.
(235) Dit nieuwe Heydendom, dat haer afgodery
Allengs heeft ingevoert, en zo gestegen zy
Dat Aerd en Hemel walgt, valt licht hier plotsigh neder!
En al de werelt hoort de blijde boodschap weder.
Om zo een grote zaek te weeg te brengen, moet
(240) Al veele zijn gedaen.
Anna. Ik vind uw raed heel goet,
En doe de Vorst zo veel mijn eer doogt te gevalle,
Die langs hoe meer ontfonkt,
Eliz. Houd u staeg boven alle
Geweldig straf, en laet hem zelf geen kusje toe,
Ten ware dat hy ’t met een zoet gewelt u doe,
(245) En kont gy weenen in uw zoetelijk verweeren,
Een druppel van die vocht zal noch zijn brant vermeeren,
En blaekren zijn gemoed, eer datz’er blussen zal.
Ik weet der tranen kracht in zulk een mingeval.
Anna. Ik weende ook zo hy my in minne wou genaken,
(250) En speurde ook dat zijn hert in nieuwe vlam moest blaeken.
Eli. Al ’t geen ik u nu leer heb ik eer zelf beproeft.
Hoe straffer gy u hout, hoe hy u meer behoeft.
De tegenstant vermeert begeerte van te minnen,
De zoetheyt zo vermengt, vermeerdert zo de zinnen,
(255) En wekt de liefde zo, en deze liefde baerd
Nu vreeze en ook ontzag, in yder naer zijn aerd.
[p. 10]
Gy kent noch, Dochter, niet de krachten van uw oogen,
En haer aentreklijkheyt, en wat zy meer vermoogen,
Een grote schoonheyt doet al wat zy wil.
Anna. Kan hy
(260) Zijn vrou verstooten dat geen oproer daer door zy.
Eliz. Die zaek gaet u niet aen, wat stormen dat ’er rijzen,
Ook in de zee zijns Staets, hy zal u haven wijzen.
Want zo volmagt een magt, gelijk de zijn, is een
Ervaren loots, om die te stillen; wees te vreên,
(265) Gy moet, het kost wat kost, haest Koninginne wezen.
Ann. Ik zal, noch meer als ik gedaen heb ooit voor dezen,
Besteden zorg en list, gesteven door uw raên
Dat goede hulpers zijn.
Eliz. Gy moet voorzichtig gaen,
En trachten zonder liefd t’ontfangen, die te geven,
(270) Kont gy bescheydelijk uw zaken dan beleven.
Ik weet het geen gemeen maer grote wangunst baert,
De kleynen niet alleen, maer grooten op der aerd.

Hertog Karel van Suffolk.

IK moet, door ’s Konings last, den Cancelier eens spreken,
Of ik zijn hard gemoet, waer ’t mooglijk, meer kon weken
(275) Als zelf de Koning kon, die ernstig hem verzocht,
Of hy met zijne wil zijn Vrou verstooten mogt,
En kennen hem met een voor opperhooft der Kerke;
Doch kan in deze man geen lust daer toe vermerken,
Want Tomas Morus dunkt dit zweemt naer kettery,
(280) Hy komt daer ginder aen, gants statig, ’k voeg dan my,
Dat ik hem vriendelijk, als billijk is, bejegen.
Waerom staet gy, mijn Heer; des Konings wil zo tegen,
Die u zo hertlijk mint, en hooglijk heeft geëert?

Geen reyn gemoed, het geen de Koning nu begeert,
(285) Ooit medestemmen kan, hy wil de Koninginne
[p. 11]
Verstooten buyten reên, door drift van geile minne,
En dan van Godsdienst noch verandren, wat een schant.
En schriklijk ongeluk hangt over Engelant,
Dat zo Godzalig bloeyd’ in ’t Katolijk geloove,
(290) En alle Rijken in die Godsdienst ging te boven,
Zou daer de kettery haer voet in zetten, neen
Ik stem het nimmer toe, het mag niet zijn geleên.
Ik walg van zulk een zaek, die wis zal naween baren,
Zo zy ’er voortgang heeft.
H. Kar. Ey wil daer in bedaren:
(295) Twist met de Koning niet, hy is ons hoogste macht.
T. Mor. Wat woud gy dat ik deê?
H. Kar. Zo gy hem daer voor acht,
Gehoorzaem dat hy wil. weerstribbeling is verlooren.
T. Mor. Schoon dat ik ben, mijn Heer, zijn onderdaen gebooren,
Ik sterf noch niet zijn slaef. heb ik een leven, Heer,
(300) Dat ik verliezen kan, ik heb een ziele weer
Te bergen voor verlies.
H. Kar. Die, die de wetten maekte
Is even boven haer, schoon iemant ’t zelve laekte.
T. Mor. ’k Weet dat de mensche wel de wetten breken kan,
Die hy heeft ingezet, maer ziet op deze dan,
(305) Die onze Godsdienst treft, ’k meent Katolijk gelove.
Dat ’s haer instelling niet, die komt ons van daer boven.
God schreef haer letters met zijn bloet en hant te wis,
Geen koning schrapt haer uyt, hoe magtig hy ook is.
H. Kar. De Wijzen dezer eeuw, in al ’er doen, gebruyken
(310) Geen vorm als van haer Prins, dien zy, met oogen luyken,
Navolgen blindelings, in alle haer gevoel,
En zonder tegenklagt, gelijk haer enig doel.
T. Mor. Des werelts wijsheyt is voor God maer enkel zotheyt,
Ik ben niet zo verblint te volgen zulk een botheyt,
(315) Als ’s Konings wille zy; en mijn gewetens wet
Is my van meer gewicht, als die den Koning zet.
[p. 12]
H. Kar. Al t’onbedachte reên van zulk een wereltwijze.
T. Mor. Die een goet Christen tot zijn uiterste zal prijzen.
H. Kar. Meent g’ een volmagte magt alleen te wederstaen?
T. Mor. (320) De gantsche werelt, Heer, zie my vry daer op aen,
Zal tot verandring van gelove my niet brengen.
H. Kar. Wanneer de magt regeert moet reden dat gehengen,
Ia buygen zich daer na, als zy haer vonnis velt;
Zo reden noch niet wil, zy stijft ’er met gewelt.
T. Mor. (325) Als Tyrannie heerst laet zich den donder hooren.
H. Kar. Ontsaglijk is die, maer zo ook des Konings tooren.
T. Mor. Ik vrees noch d’een noch d’aêr, wijl ik onnozel ben.
H. Kar. Onnozel, zomen niet des Konings magt erken?
’t Is ongehoorzaemheyt, verbrodge zo uw zaken?
T. Mo. (330) Maer die gehoorzaemheyt zou my misdadig maken.
H. Kar. Is niet de plicht uws ampt te doen naer ’s Konings zin?
T. Mor. Mijn eed verplicht my niet tot ik niet goet en vin,
Maer recht en reedlijk is. de deucht staeg voor een baken.
H. Kar. Zo moest de Koning u zijn Canselier dan maken,
(335) Dat gy hem wederstreeft?
T. Mor. Zijn Majesteyt gaf my,
Tot lichtnis, in mijn hand een deel der heerschappy,
Op dat ik die gebruyk, en naer mijn plicht beware.
H. Kar. Nooit dacht ik dat een man van zulke hoge jaren
Zo achtloos spreken zou.
T. Mor. Ik qualijk, dat een man
(340) Van zulk een staet als gy, ’t zo qualijk duyden kan.
H. Kar. Ik zeg de waerheyt.
T. Mor. Ik de reden, wilt gy ’t lijden?
H. Kar. Maer die twee aenzichts heeft, elk zietze van zijn zijde.
T. Mor. Ik zie ’er altijt na de rechte.
H. Kar. Naer uw waen.
T. Mor. Het wit der wijzen, Heer.
H. Kar. Elk mag zijn zin verstaen.
[p. 13]
(345) T. Mor. De mijn bedriegt my niet op ’t pad dat ik bewandel.
Vaer wel, mijn Heer, ik ga.
H. Kar. Ik zie in dezen handel
De Koning buyten spoor, dien ouden wereltwijs
Vint juyst zijn voorneem quaet, daer ik ’t en andre prijs:
Maer zo zijn Majesteyt wil op mijn raed vertrouwen,
(350) Hy zal zijn magt op d’asch van dees weêrspange bouwen.

De koningin Katrijne, Izabelle.

Zaegt gy ooit, lieve Nicht, rampzaliger dan my,
Elendiger Princes? wat baet mijn heerschappij
Van eyndeloos getal getrouwe onderdanen,
Daer eyndelozer is ’t getal van mijne tranen,
(355) Ia d’allerarmste zelf zo veel geluk noch heeft,
Dat ik het hem beny? dewijl ik heb beleeft,
Dat my de Koning haet, veracht, en wil verstooten;
Daer ik hem min, en hy zo eenig heeft genooten
Mijn zuyvre trek tot hem, en rooft my van zijn hert,
(360) Dat hy een ander geeft, tot mijn onlijbre smert,
Dat zy, als Koningin mijn stoel haest zal bekleden,
Hoe wort zo groot een hoon van mijn gemoet geleden?
Izab. Ik zie, na dat my dunkt, Mevrou, in ’t minst geen blijk
Dat zich de Koning zo vergeet, en ongelyk
(365) Zou aen zijn eere doen, uw plicht gezet ter zijden.
Kat. Wat doet niet een verliefd’, in ’t sterkste van zijn lijden,
Als zy noch is verzelt met een volmachte macht?
Izab. Maer die tot zijn verderf gebruyken, is verdacht.
Kat. ’t Is hem in deze luym alleens, kan ’t hem vernoegen.
(370) Hy zal hem naer zijn lust, niet naer zijn plichten voegen.
Izab. Schoon hy dat voorneem had, zijn macht strekt niet zo veer,
Dat hy dat mag bestaen, maer vragen ’t, tot zijn eer,
Aen ’t Kerk-orakel eerst.
Kat. Dat heeft hy kortelinge,
[p. 14]
Voor eerplicht al gedaen; maer volgt ’er weigeringe,
(375) Hy maekt zijn scheydbrief zelf.
Izab. Hy zal van Godsdienst dan
Veranderen met een?
Kat. Daer tilt hy weynig an,
Mits hy aen niemant hangt dan aen den god der minne.
Izab. Zou zo begaefden man veranderen van zinnen,
Die d’yver in ’t gemoed zo tot zijn godsdienst dreef,
(380) Dat hy dat deftig stuk korts tegens Luther schreef,
Dies by de gulde roos hy d’eernaem kreeg van Rome,
Beschermer des geloofs, het kan in my niet komen:
Het waer al willens zich gestoten in een graf
Van eyndeloos verdriet. hy haeld des hemels straf
(385) Verzoeneloos op hem, indien hy was geweken
Van ’t Katolijk geloof.
Kat. Ey wilt zo quaet niet spreken,
Gy quelt m’in plaets van troost, mijn Nichte, weet gy niet
Dat ik zijn pijnen deel, en my wat hem geschied?
Izab. Mevrou, ik weet zeer wel, dat gy met ziel en herte,
(390) En plicht hem enig mint: maer om dat ik met smerte
Zijn ongeluk voorzie, spreek ik zo ruw.
Kat. Hy mag
By God wel schuldig zijn, maer in mijn ziel niet, ach!
Die hem zo hertlijk mint.
Izab. Ik wenschte boven alle,
Mevrou op dezer aerd, dat zo uw lot wou vallen,
(395) Dat eens de Koning die verdienste kend’ in u.
Kat. Die kennis waer vergeefs in zijn verblintheyt nu;
Want Anna heeft zijn hert, ’t wijl ik van druk moet zuchten,
En wat my eer vermaekt, gelijk mijn vyant vluchten,
Schoon zijn verachting my vervolgt tot aen de dood,
(400) Mijn droefheyt blijft noch stom, al is ’t m’ een bange nood;
Dewijl dit zwijgen my zo t’eer in ’t graf zal storten,
[p. 15]
En zonder ooit zijn rust oft dagen te verkorten.
Izab. Uw Majesteyt voor wis, in zo gevoelbren druk,
Heeft haer stantvastigheyt van node om ’t ongeluk,
(405) Te dragen met gedult, als of zy ’t haer niet kreunde.
Kat. Indien de hemel mijn stantvastigheyt niet steunde
Zy zeeg van zwakheyt neêr. Hy is ons toeverlaet,
Dewijl in hem alleen all’ onze troost bestaet;
Want wat wy van ons zelf, van ons geboorte af, dragen,
(410) Is anders niet, ô Nicht, dan zuchten, weenen, klagen.
Iza. ’t Is waer, Mevrou, dat God ons nimmer harder pijnt,
Dan naer de maet ons magts, als zijn gena noch schijnt,
Dus hoop ik zult gy nu noch onder ’t pak niet smooren
Van deze elendigheyt, al schijnt ’et al verloren.
Kat. (415) ’k Gedraeg my aen ’t beleyt van zijn voorzienigheyt,
Meest quelt my dat ’et my ook van mijn dochter scheyt.
Iza. Uw Majesteyt heeft noch meer oorzaeck om te hopen
Dan zy te vrezen heeft.
Kat. Dat is uyt spoor gelopen,
Speurt gy mijn vreze niet gevoelijk, daer mijn hoop
(420) Maer is als ingebeelt, en lichtlijk van my sloop.
Izab. De Koning zal voor wis niet lang, uyt mededoogen,
Uw qualen wederstaen, maer worden haest bewogen.
Kat. Dat ’s buyten mijn vermoên. hoe voeld’ hy mijn elend,
Die ongevoelijk niet zijn eygen onluk kent?
Izab. (425) Zijn blintheyt zal vergaen, door ’t dreygen der gevaren.
Kat. Die hem zijn oogen blint, draegt lonken in de haren,
Die zweeren mijn verderf.
Izab. De deught, d’onnozelheyt,
Die maken ’t al vergeefs in uwe Majesteyt.
Kat. My zal mijn noodgeval en anders niet gebeuren:
(430) En daer in troost ik my, al moest ik noch zo treuren.
Maer heeft de hemel, door zijn eeuwige besluyt,
Die smert my toegedoemt, en ’t vonnis daer op luyd,
Die zijn gerechtigheên my, om mijn zonden, dreygen,
[p. 16]
Hy trek my dat zijn min mijn herte zo kan neygen,
(435) Dat ik geduldig ly, dat hy, my Koningin
Eer makend’ in dit Rijk, door deze kracht der min,
My rozen geeft ten deel, die, door mijn ongelukken,
Verdort zijn op mijn hooft, nu my haer doornen drukken,
Daer hy meê wiert gekroont, in zijn ondraegbre pijn:
(440) Wiens voorbeelt my een troost in al mijn druk moet zijn.

Continue

TWEEDE BEDRYF.

Kardinael Wolsey. Koning Hendrik.

Kar. HOe ’t binnenst’ van mijn hert uw welstant is genegen,
Is u niet onbekent, dies als ik ’t overwege
Wat nu uw voorneem zy, vind ik geen kleyn gevaer.
Gy wilt uw Koningin, nu over twintig jaer
(445) Uw echtgenoot geweest, uyt teerheyt van gewisse,
Als ofz’ onechtig was verlaten; maer ik gisse
Dat u een nieuwe brant, met oorlof dat ik ’t zeg,
Om ’t hert geslagen zy. Ik bid u overleg
Zo hoogen zaek ter deeg, als zeker van gewichte;
(450) Want Keyser Karel mogt, ter liefde van zijn Nichte,
Met Koning Ferdinand, zich wapenen ter wraek,
En noch de Roomsche Paus betrekken in hun zaek,
Die gy zo lang vergeefs om d’echtbreuck liet verzoeken,
Waer door hy u terstont zal door zijn ban vervloeken,
(455) Om dat g’uw huwlijk schent, en noch te meer om een,
Die hy voor Ketters acht, en wekken het gemeen
Zo tegen u vast op, dat maer kan onheyl baren
Voor u en ’t gantsche Rijk: laet liefst die tochten varen.
Of zo het waerheyt zy dat teerheyt van gemoed,
(460) En geen onkuysche drift, in u verandring voed,
Verkies een Katolijk, ’t baert minder tegenzeggen
[p. 17]
Van Keyzer, Koning, Paus, of die ’t wou wederleggen,
Al waer ’t maer om uw zelf: gy weet wel dat de tijt,
Alle onverzoenlijkheyt, ja yzer zelve slijt.
Kon. (465) Uw raden acht ik maer een vyant van mijn lusten,
Dewijlze my in ’t diepst van mijn gemoed ontrusten.
Moet ik my zelf de macht van mijn volmachte macht
Ontzeggen, daer ik ben in die elent gebracht?
Wol. Men zal voor een Tyran een Koning moeten achten,
(470) Als hy zijn driften maekt zo machtig als zijn machten.
Kon. Noch moet de Tyranny alleen het wapen zijn,
Dat ik gebruyken moet tot troost in zulk een pijn.
Wol. Maer wat vertroosting kan uw Majesteyt toch vinden
In ’t smooren zijner eer, die hy eer zo beminde?
Kon. (475) Ik zet mijn eer ter zy daer ’t aen mijn leven gaet.
Wols. Zy loopen bey gevaer in diergelijke staet.
Kon. ’k Ly een ondraegbre smert, wat kan my meerder plagen?
Wols. Noch is verwijt van schant een zwaerder pak te dragen.
Kon. De schichten die ’t verwijt oit op een Koning schiet,
(480) Men voor zijn voeten neêr vergeefs geschooten ziet,
Mits hy de kroon op ’t hooft, en scepter voert in handen,
Tot gloor der Majesteyt, den lasteraers tot schanden.
Wols. ’k Weet dat de koningen zo boven het gemeen
Op aerd verheven zijn, dat lastering, noch geen
(485) Verwijt hen raekt, maer geen zo magtig wort geheeten
Dat hy ter werelt kan een plaets van schuyling weeten
Voor ’s hemels blixemen tot straffe zijner quaet.
Kon. Indien de hemel al die zich te buyten gaet
In ranken van de min zo haestig wou vernielen,
(490) Men zag haest d’aerde ontbloot van’t meeste tal der zielen.
Wols. Kan hy genade doen aen die zijn eer verkort,
En zijn autaren noch als in een puynhoop stort.
Kon. Indien ik die verdelg ik zal ’t slachtoffer wezen.
Wols. Zou dan uw Majesteyt voor zulk een daet niet vrezen;
[p. 18]
(495) Wijl hy een nieuw autaer van schande richten zou,
En storten in zijn ziel veel naween van berou?
Kon. Wie zou ik vrezen? wie my vyantschap vermanen?
Ik ken geen vyanden.
Wols. Kent gy geen onderdanen?
Kon. Wie zou hun hulpe zijn in zo verwaenden zaek?
(500) En halen op ’er hals de gruwelijkste wraek?
Wols. Het recht en reên.
Kon. Geen recht mijn onderdanen, nochte
Wat al de werelt heeft, het nooit zo verre brochte
Dat het een oogenblik mijn voorneem stutten ken,
Ik doe wat my belieft, mits ik volmachtig ben.
Wols. (505) Is Anna overheerst?
Kon. De hemel is getuyge,
Dat zy my overwint, ’k kan all, maer haer niet buygen.
Wols. Des Konings Majesteyt de kuyschte tot hem troont.
Kon. Ach! gy en kent haer niet, haer geest gelijkt haer schoont,
En, tot mijn ongeluk, haer deught is duyzent malen
(510) Aenbiddelijker noch. ’k verzeng in hare stralen.
Wols. Geen deugt hoe groot kan lang een hart vervolg weerstaen.
Gelief ’t zijn Majesteyt, ik spreek ’er daer op aen,
En trek ’er reden van, zo zy bestaet in reden.
Vat mijn verzoek geen stee, beloften vatten stede.
Kon. (515) Ik sta het toe, doch is maer tijtverlies, dat my
Geen lichtnis geven zal
Wols. Zet wanhoop aen een zy,
Tot ik ’er weet af heb. Ik zou gelukkig wezen,
Zo ik dees storm voor ons zo dreygend’ opgerezen
Gevoeglijk stillen kon. mijn tong, in deze schijn,
(520) Zou dan zo machtigh als Neptunus drytant zijn,
Ik heb nu aengegaen een harde rots te weken,
En in een ziel van ys een minnevlam t’ontsteken.
Is ’t niet al t’onbedacht dat ik ’t besta, bereyt
Het niet alreê mijn straf? ’k vertrou op mijn beleyt.
[p. 19]
(525) Mijn yver, goet geloof ’t gevaer wel zullen mijden;
Maer daer komt Anna aen voor my zeer wel ten tijden,
Een goe gelegenheyt, dat ik my daer meê dien .
Ik was, Mejoffer, vol verlangst’ om u te zien,
Opdat ik u mijn vreught, uyt deze maar gebooren,
(530) Dat u de Koning heeft voor zijn Meestres gekooren,
Door mijne dienst betuyg’.

Ik eygen ’t my niet toe,
Noch mijn eergierigheyt lijd niet dat ik ’et doe;
Maer neemt een oogmerk voor, dat zuyverder van wezen
Is dan de zon in ’t zuyd’, in mijn gemoed, gerezen.
Wols. (535) ’k Gelove dat gy nooit die eere hebt begeert,
Maer wel dat gy ’t verdient, wijlz’ u ’t geval vereert:
Gy hebt te veel verstants, om dit geluk te weygeren.
Anna. Nooit zal een ydle drift mijn zin zo oversteygeren,
Dat ik ’t geval ooit dank van ’t geenze my aenbied.
Wols. (540) Waer ’t gy de lukkigst’ van de grootste op aerde niet,
Dat gy de gunst genoot der grootste Vorst op aerde.
Anna. Mijn eer is niet te koop, als van te hoogen waerde,
Om zulk een diere waer te koopen, dat de ziel
Te dier betalen zou, zo ’t haer te beurte viel.
Wols. (545) Uw eer geen hinder leê, alsz’ onder ’s konings krone
En scepter schuylen mag, zy konnen haer verschoonen.
Anna. Als ik de kroon op ’t hooft en scepter had in hand.
Wols. Genoegt u ’t heerschen niet?
Anna. Dat heerschen was maer schant.
Ik zou maer slave zijn.
Wols. Zoud gy u slave achten,
(550) Daer g’een volmachtig Vorst kunt hebben in uw machten?
Anna. ’k Gehoorzaem liever aen de reden, dan ik my
Begave tot het jok van zulk een heerschappy.
[p. 20]
Wols. Maer is het redelijk, dat gy een minnaers herte,
Dat u een Koning bied, daer ’t schier verteert van smerte,
(555) Lichtveerdiglijk veracht, nu ’t u om weêrliefd bid?
Anna. Hoort hem een herte dat een ander al bezit?
Wols. Dewijl ’t maer zucht om u, wat kan ’t u dan verschillen?
Anna. ’k Heb geen eergierigheyt, die ooit zou luystren willen
Naer ’t voedsel van een wint.
Wols. Dewijl de Koningin
(560) Noch leeft, kan u de Vorst niet trouwen.
Anna. Ik mijn zin
Niet zetten, dat ik hem beminne, wijl ’t mijn eere
Te strengelijk verbied.
Wols. Zoud gy dan wel begeeren,
Dat voor ’t verlies zijns staets hy uw vernoeging koor?
Anna. Gy, dat ik hem voldeê, en zo mijn eer verloor?
(565) Neen, die is my zo waerd’ als hem zijn al zijn staten,
Hoe groot die mogen zijn, ik wouz’ om haer niet laten.
Wols. Hoe weygert gy een Vorst voor dienaer, dat komt slecht.
Anna. Zoo ’k hem voor meester nam, was ik niet zotter? zegt?
Wols. Hoe zoud gy meer gelux op aerde toch begeeren?
Anna. (570) Dat ik in eere leef, en sterven mag met eeren.
Wols. Wat is zo eerelijk als een meestresse staet?
Anna. Een kuysche dochters die noch ver te boven gaet.
Wols. De Koning zou u niet, zo’t anders was, beminnen.
Anna, ’k Omhelsch ’er, om te meer zijn goede gunst te winnen.
Wol. (575) Uw schoonheyt is genoeg, zo gy ’t bezit maer zocht.
Anna. Wat hoop oft ik op die bezitting hebben mogt?
Indien de schoonheyt maer een oogenblik wou duren,
Niet langer duurde zy.
Wols. Gy hoeft maer weynig uren
In ’t maken uws gelux.
[p. 21]
Anna. ’t Geluk is al gemaekt,
(580) Als ik maer ben vernoegt, wie ’s hooger ooit geraekt?
Wol. Daer een volmagte staet zich wil aen uw verbinden,
Hoe kunt gy buyten die dan noch vernoeging vinden?
Anna. ’k Wil niet volmagtig zijn dan over mijn gemoed,
Dat nimmer, tot mijn scha, die vuyle driften voed.
Wols. (585) Die zulk een staet bekleed is zeker u wel waerdig.
Anna. Mijn hert weêrstaet die proef, hoe konstig en hoe aerdig
Gy my te lokken tracht, dewijl de deught alleen
Haer eygen hooftstuk is, en kent ook anders geen.
Wols. Zijt vry zo deugdelijk, als gy u zelf wilt achten.
(590) Veracht die grootheên niet, die op uw wenken wachten,
Zy vallen met gedrang uw waerdigheyt te voet.
Anna. ’k Begeer niet groot te zijn, maer wensch een groote moed,
Die moedig wederstaet al d’opgedragen eeren
Van ’t koninglijke hert in alles t’overheeren,
(595) Die gy alleen gebruykt ten proeve van mijn geest,
Op dat g’er zwakte ziet. z’is nooit zo ver geweest,
Dat zy ooit wanklen zou, en zo de zuyverheden,
Die zy voor godlijk acht, niet t’onbedacht besteden
Aen zulk een vuyligheyt.
Wols. Gy zijt als wilt en woest,
(600) Dat gy geen seyssen slaet in zulk een rijken oegst.
Anna. ’k Verander daer in nooit.
Wols. Is dit besluyt uw leste?
Anna. ’k Ben tot een ander niet bequaem, hou ’t my ten besten.
Wols. Wat doet den Koning dan?
Anna. Dat hem believen zal.
Wols. En zonder uw genot heeft al zijn vreught geen val;
(605) Om dat hy al zijn hoop daer vast heeft op geslagen.
Verzet uw strafheyt.
Anna. Nooit.
Wols. Acht gy niet dat m’u bied?
Wat zal den Koning met vervolgen winnen?
Anna, Niet.
[p. 22]
Wols. En wilt gy, dat ik hem uw barsheyt zal vertonen?
En uw verachting?
Anna. Ia.
Wols. En acht g’u niet, ô schone!
(610) Gelukkig dat de Vorst u eenig minne?
Anna. Neen.
Wols. Ik bid u noch een woort.
Anna. Vaer wel, ik ga zo heen.
Wols. Wat zal ’t verkrijgen van die schone tranen kosten,
En zuchten, datge hem, ô liefde! toch verloste,
Eer ’t vuur haers oogen breng dit gantsche Rijk tot asch,
(615) En werpen ’t onder een, als of ’t een Chaos was.
Haer schichten zullen noch wel duyzent herten wonden,
En levren aen de dood indienz’ haer levren konden.
Haer lonken voor die geen, die ’t wreedheyt wederstaen,
Al even doodlijjk zijn. Ik roep u, hemel, aen,
(620) Aen wien haer groote macht alleen staet te bepalen.
Ontsteek toch vaerdig uw ontsachbre blixemstralen,
En blus daer hare meê, op dat gy ’t branden toch
Van uwe kerken weert, en haer autaren noch
Van haer bederf bewaert, en desgelijx die eere
(625) Die u daer wort gedaen, en zo het onheyl weeren.
Wat antwoord zal ik toch nu aen de Koning doen?
Voorzeker ver van hem, en ook van mijn vermoên,
En andre wie ’t ook zijn, dat hem genoeg zal spijten.
’k Vrees dat ik by hem koom, en noch meer zijn verwijten.
(630) Doch mijne vrees en stilt, stelt hem wel licht ter neêr,
En streelt zijn minnetocht gelijkze deê wel eer.
Ik weet dat hy zal staen als waer hy opgetogen,
Om dat zijn redenen zo min by haer vermogen,
In ’t geen hy, door de kracht der min, verwerven wou.
(635) Hy nadert my als een die my graeg spreken zou.
[p. 23]

Koning Hendrik.

Mijn vrint, brengt gy my troost voor mijn elendig hijgen?
Wols. lk hou my als verstelt, en zal daer op noch zwijgen.
Kon. Is z’onverbiddelijk? spreek rustig, vley my niet,
Wat is u toch by haer, door mijn verzoek, geschied?
(640) Maer waerom wil ik u, mijn goede vrient, doen spreken?
Uw zwijgen spreekt genoeg, om mijn verlangst te breken,
Dat ik my zelfs vertoon de zaek gelijk zy is,
Te weten zonder troost tot mijn verlichtenis.
Zaegt gy wel ooit een deught by hare te gelijken?
(645) Zou zy de kuysheyt zelf de vlagge niet doen strijken?
Beken, ik bid ’et u, dit ’s al dat ik begeer,
Van u tot troost voor my.
Wols. Haer weêrstant, waerde Heer,
Op al waer door ik haer tot u zocht te bewegen,
Stont my gelijk een rots de woeste baren tegen.
(650) Zo dat ’et endlijk my aen redenen gebrak,
Dat ik haer kuys gemoed in uwe liefd’ ontstak.
De trek tot grootheyt, noch de kracht der toverreden
Van ’t trekkende geluk, hoe datze haer bestreden,
Heeft evenwel by haer niet meer te weeg gebracht,
(655) Dan datz’ in ’t algemeen de grootheyt heeft veracht.
Kon. Het is een vreemde zaek, hoewel haer weygeringen
Mijn aengenaemste rust als vyanden bespringen,
’k Voel my te meer verknocht aen hare tyranny,
Dewijl ’t van haer verdienst een nieu getuyge zy.
(660) Maer zeg byzonder iets van al haer schoonigheden.
Zaegt gy ooit aengezicbt zo aengenaem besneden?
En rijklijk overspreyt in ’t aengenaem gebloos,
Van lelyen vermengt met menig zoete roos?
Wie wou met zulk een ziel op zwanendons niet baden?
(665) Haer blonde hairen zijn als ware goude draden,
Daer zich gelukkelijk de liefd meê dient, om ’t web,
[p. 24]
Te weven van mijn lot, dat ik door liefde heb:
Daer ’t voorhooft noch bezit de Majesteyt als eygen,
Daer ik de naem af draeg, en durf my daer meê dreygen.
(670) Haer oogen, daer uyt mijn geluk en onluk spruyt,
Zijn mijn geboorte-star, die goet oft quaet beduyt,
En lichten in mijn ziel, als nieugeschape zonnen,
En melden, dat door haer mijn lijden is begonnen,
En dat ’et bange hert door haer verquikken kan,
(675) En jagen al de drift van mijn elend daer van;
Zo dat haer zoetheyt schept een nieuw herboren leven,
Daer my haer tooren weêr als voor de dood doet beven,
Haer mond ik altoos voor de tempel houden zal,
Daer mijn Orakel staêg laet hooren mijn geval,
(680) Nu op een blyen toon, dan op een toon van klagen,
Nu als in helder weêr, en dan in buldervlagen.
Haer schoone boezem toont twee autaers als van snee,
Waer dat mijn hert van vuur, als in een heylge steê,
Van een nature brengt wel duyzent offerhanden,
(685) Daer elk byzonder proef, door blaeken oft door branden,
Of ik het haer van ys gevoelijk smelten kan.
Ik spreek niet van ’er geest, gy hebt daer proeve van;
Maer voeg alleen by al die goddelijke gaven,
Dat zy de koningen kan maken tot ’er slaven.
(690) Het nieuw cieraed dat haer de kuysche schaemte geeft,
En die dat yder woort in al haer wenken leeft,
En dan met een belijd, dat ik met groote reden,
Mijn groote macht zo stout in ’t uytterst wil besteden,
Op dat ik eens verkrijg, daer my de liefd meê vleyd.
Wols. (695) ’k Beken zy is volmaekt, maar eer zijn Majesteyt
Verander gants zijn liefd’ in die afgoderyen,
Datz’ haer een afgod acht, die in die razernyen,
Alreê met dreygen eyscht, dat gy hem offren zou,
Uw machtig Rijk, uw eer, uw dochter, en uw vrou,
(700) En dat tot wijder leet baert eyndeloze tranen,
Een telleloos getal getrouwe onderdanen,
[p. 25]
Waer van nooit voorbeelt was, of nabeelt komen zal.
Kon. Wat dat de liefd vermag, en weet gy niet met al,
’k Vind my in deze staet bequaem tot alle dingen,
(705) Behalven dat ik niet mijn tochten kan bedwingen.
Ik geef my aen de dood, zoo ’k Anna niet geniet.
Wols. Zo maer uw Majesteyt gedult noch overschiet,
En weynig yver doet, de lief’ leent hem zijn banden;
De tijt zal haer gewis haest leevren in zijn handen.
(710) Volhard maer met gedult, my dunkt gy hebt ’er schier.
Kon. Hoe! spreekt gy van gedult, my ziende gants in vier?
Een ogenblik is my, naer dat genot te toeven,
Zo bang, of my de dood zet in ’er felste schroeven.
Wols. Zijn Majesteyt gebruyk dan zijn volmachte macht,
(715) Als ’t eenig middel dat zijn quellingen verzacht.
Kon. De slaef zijn meester sloot in diens gevangkenisse,
Ik zou wel duyzentmael mijn leven liever missen
Dan Anna, ’k rukte ’t hert ten bangen boezem uyt,
Op dat ’et niet en zucht, en van benautheyt sluyt.
(720) Bruykt’ ik gewelt op haer, ’k gebruyk ’et op my zelve,
Ik liet my levendig eer in mijn graf bedelve.
’t Kan van mijn wreedheyt my niet wreken door mijn macht,
Oft ik wreek haer aen my, als ik het maer gedacht.
Wols. Uw Majesteyt kan maer beloven haer te trouwen,
(725) En houden haer geen woort, wijl zy ’t niet wel kan houwen.
Kon. Haer geest noch deught laet zich niet vangen door die vond.
Mijn raedslag is gedaen, ik breek mijn trouwverbond.
’k Verstoot mijn gemalin, en schop de Paperyen,
Dewijl de Paus niet wil mijn twede huwlijk lyen.
(730) ’k Heb al te lang naer zijn bewilliging gewacht.
Ik wil dat yder my voor ’t hooft der Kerk noch acht,
Wel ga dan weêr na haer, en wil dit alles zeggen,
Want dat ’s daer zy op doelt, en daer haer weygren leggen:
[p. 26]
Ik spoedig dan ’t vertrek van mijne Katerijn,
(735) Op datz’ in hare steê zal Koninginne zijn.
Breng haer die boodschap aen, ik weetz’ haer zal bekooren,
Verzekertz’ haer voor vast, gelijk als vast bezwooren.
Daer past aen Vorsten geen herroep dan aen hun zelf,
In alles dat zy doen. Wie komt daer van ’t gewelf?
(740) Het is de Koningin. licht datze my wil spreken
Noch van ’er oude liefd’, uyt mijn gemoed geweken.
Zy leyd haer eenig kint tot meerder deernis meê.
Vertrekt met uwe last, en laetz’ alleen haer wee
Uytstorten tegens my, hoewel ’t haer niet zal helpen.

Izabelle. Katrijne, met Marie haer dochter.

Izab. (745) O Hemel! laet de rou haer hert niet overstelpen.
Katr. Dewijl door ’t gantsche hof ’t geruchte zich verspreyt
Tot mijn oneyndig leet, dat my uw Majesteyt
Verstoot, en al voor my een ander heeft verkooren,
Koom ik, wat d’oorzaek zy, eens uyt zijn mont te hooren,
(750) Schoon ik my zelf zo straf.
Kon. ’t Zy u genoeg, dat ik ’t
Niet zonder reden doe.
Kat. Is ’t my dan toegeschikt,
’k Eysch van uw Majesteyt geen andere genade,
Indien ik schuldig ben aen eenige misdaden,
Te weten wat die zijn.
Kon. De misdaet treft gelijk
(755) Mijn achtbaerheyt en rust, en welstant van mijn Rijk,
En anders zultge niet van uwe zaken weeten.
Kat. Uw Majesteyt die zo rechtvaerdig pleeg te heeten,
Zijn minste onderdaen nooit recht geweygert heeft,
Zal die met my, daer hy zo minzaem lang meê leefd,
(760) Dus onrechtveerdig gaen, en my dat recht beroven,
Zo ga ik d’allerminst in ongeluk te boven.
Kon. Het vonnis is gevelt, een eeuwge ballingschap
[p. 27]
Zal u ten straffe zijn.
Kat. Herroep het, Heer, of tap
My al het bloed eer af, of ik herroep het zelve
(765) Aen uw melijdzaemheyt, of laetm’ eer levend delven,
Dewijl de dood aen my zal aengenamer zijn,
Dan zulk een ballingschap, als doodelijker pijn.
Kon. De wet, u voorgestelt, moet gy nu zonder morren
Gehoorzaem zijn, want my tot medely re porren,
(770) Is al vergeefs, vergeefs tot tegenstant bereyt,
Daer wil en macht gebied.
Kat. heeft dan uw Majesteyt
Geen liefde meer van man, maer eenigzins van vader,
Zie hoe ik met uw kint hier voor uw voeten nader,
En hoe het om gena bid van ons ongeluk,
(775) De grootste misdaet, Heer: zie hoe ’t door bange druk,
Geen enkel woortjen uyt; haer sprake wort gebroken,
Om ’s moeders ongeval, en die ’er ramp bestoken,
Door hik op hik, die van haer teeder hertje vliên.
Kon. De zelfde macht, die, om uw tranen niet te zien,
(780) Mijn oogen heeft geblind, stopt desgelijx’mijn ooren,
Op dat ik ook niet zou uw droeve klagten hooren.
Kat. Blijf dan de wreedheyt zelf, en dat uw nieuwe min
Haer zat, zo van mijn eer als van mijn liefde vin,
Die zich tot noch toe droeg zo reyn en onbesproken.
Kon. (785) ’k Vind door uw afzijn my volkomentlijk gewroken,
En dat u ’t leven zy als voor een tweede straf.
Kat. Zo hou ik ’t leven noch of ’t my uw wreedheyt gaf.
Ik zal dan leven, maer een leven als van tranen,
Die aen den Hemel wraek en medelijden manen.
Kon. (790) Wel weent en zucht altoos, al vulde gy de lucht
Met al uw tranenvloet, en wint van uw gezucht,
Het zal my in de zee, daer in ik denk te schepen,
Nooit wekken eenig storm.
Marie.Voelt gy u niet benepen
Om moeders druk, noch mijn, gy hebt geen vaders hert.
[p. 28]
Kon. (795) Schreewt met uw moeder uyt. binnen.
Marie.Zie, vader, moeders smert.
’t Mogt namaels, storf zy dus, u noch in ’t herte wroegen.
Kat. Is aen mijn ongeluk, ô nicht! noch iets te voegen,
Dat my nu maken zou d’elendigste Princes,
Die ooit op aerde was? het is of my een mes
(800) Het bange hert doorboort. men laet my nu het leven,
Na ’t nemen van mijn eer, die beter was gebleven,
En ’t ander weghgerukt, als meerder in waerdy,
Als hier op aerd voor ons het bange leven zy.
Moet ik dan tot mijn leet, van lastring overtogen,
(805) En schande gansch bedekt, ô gulde zon! gedogen,
Dat my uw zuyver oog met stralen overschijnt,
En niet de lasterwolk, maer ’t lieve licht verdwijnt,
Daer al wat leeft en bloeyt zijn krachten uyt moet halen?
O hemel! die de gront en grootheyt van zijn qualen,
(810) En ook de waerheyt kent van mijn onnozelheyt,
En dat my onverdient dees lage wort geleyt,
Geef dat die felle storm met quellingen gedreven,
My plotsig stort in ’t graf, wijl my het pak van ’t leven
Al t’overwichtig is, en pletter onder ’t dak
(815) Van haer elendigheyt, oft schoon het herte brak.
En gy, mijn lieve kint, dat zucht noch tranen bate,
Maer moet, door vaders drift, van moeder zijn verlate,
Smoor zo gy kunt uw druk, eer dat uw teeder hert,
Te vele hinder ly, door al te groote smert.
(820) Stel droefheyt wat ter zy, ziet gy mijn licht nu dalen,
Licht dat haest ’t uw weêr rijs met heerelijker stralen.
Al ga ik uyt uw oog, het herte voert u meê,
Daer gy eer onder lag, daer hebt gy noch uw steê.
Marie.Ik heb geen levens lust, zo ik u, Moeder, derve.
(825) De dood is dan my liefst, ik wou veel liever sterven.
Kat. Schoon vader moeder haet, hy haet noch niet zijn kint,
[p. 29]
Maer mint het noch, doch niet gelijk ’t de moeder mint;
Waer ’t zo, hy zou om u de moeder willen houwen.
O hemel! laet hem toch die wreedheyt eens berouwen,
(830) Eer ’t noch te spade zy, maer dat is buyten hoop:
Zijn zinnen zijn te ver verwoest, en op de loop.
lzab. Uw Majesteyt moet haer stantvastigheyt doen blijken
In haer gewone stant, en dulden d’ongelijken,
Die wis den hemel zelf met medely beschoud,
(835) En zijn voorzienheyt, die rechtveerdig wort vertrout,
Zal niet de loop daer van tot roem uws vyants rekken,
Maer ongetwijfelt u in tijts tot troost verstrekken.
Kat. Was God niet al mijn troost, uyt deerenis zoud gy
Eer weenen om mijn dood, als gy, uyt medely,
(840) Zoud om mijn leven doen, dewijl ’t veel tijt zou geven
Eer ik tot asschen was, en hy wil dat ik leve,
Op dat ’et eyndloos tal der tranen in mijn rou,
Mijn ongelukken tal ver overtreffen zou.
’k Heb al te wis bespeurt, ik ken de wenk der grooten,
(845) De Koning is van zins my van mijn troon te stooten,
Doch echter wist ik graeg, of Anna daer toe neygt,
En met hem medestemt, dat mijn bederven dreygt.
’k Acht dan noodzaekelijk dat ik ’er daer af spreke.
Aen ’t aenzicht of ’t gelaet is menigmael gebleken
(850) Van buyten wat de ziel van binnen hebben mag.
In minnend’ yver ziet men klaerder dan men plag,
Ten quaedst dat ik haer ’t goed, dat zy begeert, deê vrezen.
Izab. ’k Weet niet hoe zulk een mensch zo onbeschaemt kan wezen,
Dat zy haer lichaem met uw schaduw meten derft,
(855) En in uw stralen niet van loutre schaemte sterft;
Des konings tronen zijn omringt met blixemlichten,
Die al die ’r naderen doen door haer dreygen zwichten.
Kat. De hovaerdy verblint vaek al de werelt, maer
Licht dees verblinding zy noch doodelijk voor haer.

Continue

DERDE BEDRYF.

Anna. Elizabeth.

Anna. (860) SChoon Wolsey zegt, dat nu de Koning heeft besloten,
Dat hy de Koningin volkome wil verstooten,
En trouwen my daer op, met scepter, staf en kroon,
Zo staet ’et echter niet in mijn gemoed zo schoon,
Of denk de deerenis zy stercker dan de minne,
(865) En dat, zo d’oogen van de droeve Koninginne
Noch tranen storten, die van zulke krachten zijn,
Dat zy het blaekrend vuur noch bluffen van de mijn’.
Eliz. ’k Vergeef u deze vrees, dewijl zy aen ’t belangen
Van kroon en scepter hangt; maer hy is zo bevangen,
(870) Dat d’allerminste schicht uws schoonheyts meerder zy,
In krachten op zijn hert, dan al het medely
Kan hebben op zijn ziel.
Anna. Maer denkt gy niet, Mevrouwe,
Op dit onrechtig wit. de hemel zal het houwen
Met deze Koningin.
Eliz. De hemel, dochter, nooit
(875) Zijn eeuwge schikking breekt, of niemant hoorde ’t ooit;
En uwe schikking heeft van uw geboortenisse
De kroon u toegevoegt. ik zeg ’t u niet uyt gissen,
Het is my ingedrukt als door een profesy;
’k Verhael ’t u op zijn tijt. Wie zie ’k daer van ter zy?
(880) Het is de Koningin. hoe zal ik my best dragen?
’k Wil niet dat zy my ziet. zy komt om uyt te vragen.
Ik tree wat af, gy blijft, en tuygt aen uw gelaet
Hoe het u tegen is.

De Koningin Katrijne.

’k Hoor dat gy, Anna, staet,
Naer ’t dragen van mijn kroon, de liefd maekt meer slavinnen
[p. 31]
(885) Ter klagelijker rey op aerd dan koninginnen.
Uw schoonheyt zal wis uw eergierigheyt verraên.
’t Waer u veel beter naer die eere te staen.
Anna. Gy legt, Vorstin, my op, dat my wel zoude spijten,
Dat mijn gedachte my noch nimmer zal verwijten.
(890) Mijn schoont’, eergierigheyt al even matig zijn,
En blijven altijt eens. Ik ken geen minnepijn;
De liefd mag ketenen en goude kroonen geven.
lk sta na geen van bey. ’k meyn buyten haer te leven.
Kat. Gy speelt de loze, ik weet, den Koning heeft voor lang,
(895) In ’t heymelijk met u gesproken op die gang.
Anna. Deê my de Koning d’eer van my alleen te spreken;
’k Ben daerom van mijn plicht in ’t minste niet geweken.
Mijn deugt geen tuygen eyscht. de macht en d’achtbaerheyt,
Die ik verschuldigt ben aen zijne Majesteyt,
(900) Bevryen my genoeg, schoon iemant anders meende.
Kat. Een dochter geeft wel ’t hert, na zy het oore leende.
Anna. De liefd’ mijn oor vry streel, mijn hert verstaet geen tael,
Dan die de reden spreekt, daer ik ’t al in bepael.
Kat.* Der Vorsten liefde smet, en kleeft aen hert en zinnen,
(905) Mint gy hun zelve niet, gy zult hun grootheyt minnen,
Om d’ingebeelde eer, en voordeel dat gy ziet
In al haer hoge pracht en opperste gebied.
En kunt ook eer en deucht, door deze drift verliezen.
Als gy dit wel bemerkt, zo staet ’et noch te kiezen.
Anna. (910) ’k Geloof, Mevrouwe, dat der koon’gen liefde die
Van and’re overtreft, wat my belangt, ’k ontzie
Zijn macht meer als zijn liefd’, hoe groot die ook mag wezen.
Kat. Gy hoorde bet t’ontzien, en alle dingen vrezen.
Hebt gy geen vreeze dat de Koning alle list
(915) Gebruyk’, op dat hy u bedrieg’ eer gy het gist;
Ia zelve, zo gy wilt, belofte doe van trouwen.
Een minnaer schrijft zeer licht, dat hem daerna zal rouwen,
[p. 32]
Ia zo wanschapen schrift, in zijn verblintheyt, dat
Hy ’t zelf naau lezen kan, als hy ’t gezicht hervat.
Ann. (920) Mevrouw, ’t is mijn besluyt, dat ik veel eer mijn leven,
Hoe dier ik ’t anders acht, als d’eer zou overgeven;
Mijn moeder my voor raed, de deugt voor leydsman strekt:
Men acht geen troubeloft, als eer: het wort begekt
Van jonge dochteren; de groote die verachten.
(925) De wijzen spotten met de liefd’ en minnaers klagten;
En schuwen, die ’er voên, of wie ’er in verstrikt.
Kat. Ik weet niet wat u heeft de hemel toegeschikt:
Maer zo mijn ongeluk of uw geluk u zette
Op mijn verheven troon, en niets dat kan beletten,
(930) Denk dat gy dan de plaets eens Koningins bekleet;
Die onrechtvaerdig is daer uyt verstoten; weet,
Zo gy daer immer op kunt klimmen, als vol stralen,
Gy weêr, door ’s hemels recht, met schant daer af kunt dalen.
Anna. Ik neem de hemel tot getuyge, Koningin,
(935) Dat ik onnozel ben, en maer mijn vryheyt min,
Die is mijn koningrijk, mijn scepter, staf en kroone,
Zo lang ik haer omhelsch, bezit ik konings troonen.
’k Heb mijn eergierigheyt in dit geluk bepaelt:
Geen zon verquikt haer meer, hoe helder dat zy straelt.
Kat. (940) Wijst u de wysheyt niet de weg die gy moet houden,
En hoe ’t geval u leyd, of gy ’er op vertrouden,
Onschuwlijk is uw val: zo ik niet beter weet,
Ik ben uw Koningin.
Anna. Ik t’aller tijt gereed
T’erkennen, dat ik ben uw onderdaen gebooren,
(945) Ten tijde als gy al waert mijn Koningin verkooren.
Kat. Hout die hoedanigheyt, ô Anna, vry in acht,
Oft het u anders licht om eer en leven bracht,
De hemel zou u licht, deê ik ’t niet, straffen mogen.
Anna. ’k Blijf staeg aen u verplicht. ô hemel! ’k heb meêdoogen
(950) Met d’al te droeve staet der treurge Koningin,
[p. 33]
Wiens onluk grooter, door verongelijkte min’,
Zelf d’onmeedoogzaemheyt tot meedoog zou beweegen.
Maer dool ik niet te grof? treê ik mijn val ook teegen,
Dat ik haer treden volg ten wege naer het graf?
(955) Oft Godt mijn aengezicht die zieleschichten gaf,
Om zelve noch mijn hert eens doodelijk te treffen,
En werpen my ter neêr, daer hy my wou verheffen.
Maer zie ik niet die geen, die d’oorzaek daer af zy,
Om wien ik in ’t gemoed een groote tweestrijt ly.
(960) De droeve Koningin volgt hem met weenend’ oogen,
Op hoope oft hy noch wiert tot deerenis bewoogen.
Maer hy slaet al ’er klagt en woorden in de wint.
Als ’t onluk iemant slaet, vergeefs wat hy begint.
Wat kan een nieuwe min al tegenheyt verwekken?

De Koning met de Koninginne.

Kon. (965) Mevrouwe troost u zelf: gy moet terstont vertrekken.
Uw klagten zijn vergeefs, het spoedigste te spa
Voor mijn vernoeging is.
Kat. Mijn Heer, indien ik ga,
Ik scheyde van my zelf, als ik u zo moet derven;
Ia zal van enkel leet, en loutre schande sterven.
Kon. (970) Zijn Heer gehoorzaem zijn wort nooit voor schant gestelt.
Het schijnt gy wilt mijn hert bezitten met gewelt.
Uw heersing is al uyt, die Schoone zal de stede,
Die u wel eer behoord’, als Koningin beklede.
Kat. Zeer wel, ik prijs de keur van uwe Majesteyt;
(975) Maer zoo ’k niet meer by u verdien d’hoedanigheyt
Van uwe gemalin, ik zal my vergenoegen
Met die van uw slavin, ja daer toe willig voegen;
Als gy my maer niet stoot uyt uw gezicht, mijn Heer.
Kon. Mijn oogen zien voor u zo klaer niet als wel eer:
(980) De kracht is uytgebluscht, die zo mijn min kon trekken.
[p. 34]
Gy kunt my als voorheen tot geen vermaek meer strekken,
Als deze Schoone met haer goddelijk gelaet,
Wiens byzijn nu de klok van uw vertrekken slaet.
Kat. Wijl uw verdienste met mijn ongeluk, ô Schoone!
(985) U als volmachtige gezet heeft op den troone,
Om over mijn geval en leven te gebiên.
Verwerf my toch uyt gunst, in dien het mag geschiên,
Zo veel gena, dat ik mag sterven voor zijn voeten,
Ik neem ’t voor ’t grootst geluk, dat my ooit mag ontmoeten.
Kon. (990) Sterft gy maer daetlijk weg, ik neem voor ’t lest noch aen,
Dat u de leste eer behoorlijk wort gedaen.
Anna. Heer Koning, matig om de liefd der Koninginne
Uw gramschap toch, en denk dat zulk een zuyvre minne
Tot uwe Majesteyt een andre onthaling voegt,
(995) Te meer, daer zy ’er met zo kleynen gunst vernoegt.
Kon. Neen, haer vertrek is my te nodig aen mijn ruste,
Dewijl ik toch niet eer genieten kan mijn lusten:
Een uur haers blyvens my, verklaer ik, meer verdroot,
Dan my nu smerten zou de prikkel van de dood.
Kat. (1000) Zijt gy dan zo verhard, en ben ik u zo tegen,
Dat geen voorgaende min of klachten u bewegen,
Die ik rechtvaerdig stort, als trouwe gemalin,
Die wat u tegenstont nooit voede in hare zin,
Zo bid ik met een hert, dat walligt van het leven,
(1005) Dat u zo tegenstaet, my God gedult wil geven.
Anna. Ik zou onlukkig zijn, dat ik de oorzaek van
Zo droeven scheyding was. Heer, zie haer tranen an,
Zy eyschen recht van uw.
Kon. De liefd’ en ’t mededoogen
Bestormen teffens my: ik wiert door d’een bewoogen,
(1010) Die als in tranen zwemt, en als in zuchten smoort.
Zo ik niet wederom door d’ander wiert bekoort,
[p. 35]
Met zulk een glans van schoont, dat zy moet zegepralen,
Als sterkste van de twee.
Anna. Kan ik meer eere halen,
Als ik voldoening heb, geeft dan de Koningin
(1015) Het hert weêr, dat ’er hoort, zy heeft haer recht daer in.
Ik hou my wel vernoegt, dat ik de minste stede
In uw gedachten heb.
Kon. Dat zijn maer ydelheden,
’t Staet, Anna, juyst aen u, dat gy haer ’t herte geeft,
Mits gy het nu bezit.
Anna. Ik heb noch nooit gestreeft
(1020) Naer d’eer van zulk een winst.
Kon. Moet ik haer niet verstooten,
Zo ik u trouwen zal?
Anna. Uw Majesteyt te groote
Beleeftheyt daer toe heeft, dat hy ooit zulk een vrou
Die zo ootmoedig is, zo strenglijk handlen zou;
Onnozel, en daer by in alles zo geduldig
(1025) Dat zy een wonder strekt.
Kon. ’k Acht haer genoegsaem schuldig
Dewijl zy my mishaegt: ik heb ’er af-keer van.
Anna. Een misdaet diemen niet te zoetlijk straffen kan.
Kon. Een eeuwge ballingschap is haer maer toegewezen,
Haer byzijn staet my nu meer tegen als voor dezen.
Kat. (1030) ’k Voeg my dan willig naer dat gruwelijk besluyt,
En ban my zelf daer meê de bange werelt uyt.
Kon. Ga strax maer op die tocht; mijn afscheyt is genomen.
Ik zeg voor ’t lest vaer wel, wil nimmer weder komen;
Wijl ik meer uw gezicht als iets ter werelt haet.
Kat. (1035) Ik geef ’t de Hemel op, mijn troost in alle quaet.
Kon. Berey u Anna om haer plaetse te bekleden;
Want gy verdientze door uw schoont’ en waerdigheden.
Anna. Ik bid, hebt deernis doch met hare Majesteyt.
Mevrouwe, blijft gegroet.
[p. 36]
Eliz. Zy zwijgt, helaes! en schreyt.
Kat. (1040) Is ’t, Nichte, nu geen tijt, dat ik de werelt hate,
Nu ik van hier vertrek, daer ik mijn eer moet laten?
Ik geef my over dan aen deze bange slag,
De lest mijns ongelijx, als op mijn leste dag.
Van hem te scheyden is te scheyden van mijn leven.
(1045) Ik kan niet beter dan tot sterven my begeven.
Izab. Des Konings tyranny aen uwe Majesteyt
Zal blazen over al Mevrouws onnozelheyt,
Laet ons dees plaetsen dan verlaten zonder klachten,
Die u maer doorenen in steê van roozen brachten.
Kat. (1050) ’t Is goet te spreken, Nicht’, in zulk een staet als gy,
Die in de gront niet weet hoedanig ik nu ly,
Die in ’t verlaten van dees plaetse, met my drage
De zorgen van de liefd’, die in mijn ziele knagen,
En laet de doornen na, na datze my het hert
(1055) Doorstaken door en door met eyndelooze smert;
Doch moet nu ’t geen de god der liefd’ wil garen willen,
Die eer zo menigmael mijn quellingen kon stillen:
Want zijn gehoorzaemheyt, hoe blint,verstrikte my,
Dat ik geen troost ooit schiep, als in zijn heerschappy,
(1060) Ik heb my t’eenemael zo onder hem gegeven,
Dat ik niet buyten hem op aerd zou konnen leven:
Wel aen dan, lieve Nicht, zien wy maer naer het graf,
Die droeve boô toont my het ware beelt daer af.
Berey u dan mijn hert om duldelijk te lyden,
(1065) Daer hy uw zuyvre liefd’ en trouw meê zal bestryden.

’k Heb van de Koning last om uwe Majesteyt
Te zeggen datz’, als tijt, zich tot vertrek bereyt.
Het schip, als zeylree, zou naer u, Mevrouwe, wachten.
Kat. Zeg aen de Koning, dat mijn deerelijke klachten
(1070) En tranen my het graf verzorgen voor een schip,
Dat voor geen barning vreest, of stooten op een klip,
Zorgvuldig toebereyt, tot grooter reys als deze,
[p. 37]
Waer toe my nu eylaes! zijn wreedheyt heeft verwezen.
Hooft. Gehoorzaemheyt, Mevrouw’, u nu het beste zy.
Kat. (1075) Hebt gy van mijn elent een nader blijk aen my?
Hooft. Och ja, de Koning heeft my ook die brief gegeven
Aen uwe Majesteyt.
Kat. Ey zie mijn hant daer beven,
En ’t herte spuwt ’er van eer ik noch d’inhout ken:
Maer hoe! acht ik de vrees, die buyten hoop al ben?
(1080) Want ik heb gants geen troost te wachten in mijn rouwe.
Ik zal hem openen, en zien hem door.

Dat gy van my vertrekt is nodig tot mijn rust.
Uw afzijn is de troost, die al mijn quelling blust.
Het schip uw beyd, de wint is goet, en all’ is rede
(1085) Op uwe reys, dees brief brengt u ’t lest’ afscheyd mede.
Gy zijt mijn onderdaen, als ik uw Koning ben.

O hemel! help, die ik als hooger magt erken,
Als die der bangen ziel een trooster plag te wezen,
O wijdvermaert Madrid! mijn bakermat voor dezen,
(1090) Uw voesterling, ô Stad! uw kint wort nu gewraekt.
En Koning Ferdinand, waer ben ik toe geraekt?
O Vader! dat gy dacht zo heerelijk te paren,
En nu een zuyvre min al over twintig jaren
Den Koning haer gemael, als trouwe gemalin,
(1095) Alle ogenblik betoond, met al haer hert en zin,
Wat ongehoorder loon, wat gruwelijker vlagen,
De Hemel kan het niet, hoe min zoud gy ’t verdragen?
Als al te zwaren slag voor uw getrouwe kint,
Dat nooit aen hem verbeurd’, ’t waer met te trou bemint.
(1100) Indien hem dat verveelt, zo mag hy my verstooten:
Maer ’t is een gaile vonk in zijne borst geschooten,
Die ware liefd verteert, en valsche weêr verwekt.
Is ’t mooglijk dat ’et valsch meer dan het ware trekt?
[p. 38]
Het schijnt nu, ik verneem ’t; maer zou het ook zo wezen?
(1105) Las ik dit schrift al recht, ik moet het eens herlezen,
Hoewel, na mijn gemoed, my geen herlezen lust.
Dat gy van my vertrekt, is nodig tot mijn rust.
Is ’t nodig tot uw rust, dat ik van hier vertrekke?
Eyscht gy vertrek van die, die eer uw vreugt kon wekken,
(1110) Als gy naeu vol verdriet wist waer gy blyven zou,
En koost voor al ’t vermaek d’omhelsing van uw vrou,
Die u in trou en liefd nooit wou iets schuldig blyven.
Hoe kost gy zulk een schrift in zulke woorden schryven,
Tot eene die u noch zo versch een liefde draegt,
(1115) Als ofz’ eerst waer ontvonkt, doch van uw weerzin klaegt,
Wijlz’ onrechtvaerdiglijk haer plichten gaet te buyten,
En doet, in plaets van liefd’, mijn mont nu klachten uyten;
Met zulk een bangigheyt, of zy ’er ziele loosd.
Wat zegt noch ’t doodlijk schrift? uw af-zijn is de troost
(1120) Die al mijn quelling blust. mijn afzijn, dat uw herte
Weleer doen barsten had in hondert duyzent smerten,
Wort dat van u begeert? ja, ’t schijnt wel ernstig ook.
Ik heb te wissen proef. wat schrikkelijker spook!
Wat dwarrelende drift van gruwelijker minnen,
(1125) In d’afgront zelf gestookt, vervoerden zo uw zinnen,
Dat gy uw Koningin om andere versmaet,
Daer gy in haer gemoed gelijk een afgod staet,
En eer en plicht geniet met alle haer gedachten,
Die duyzenden gebeên aen u ten offer brachten;
(1130) En zonder ander winst staeg oogd’ op uw gena?
En wilt mijn afzijn nu; en dat ik van u ga?
Ey! waer zal ik toch gaen? ’k weet maer den weg ten grave,
Daer my de dood geleyt. kan dat uw quelling laven,
En wekken uwe vreucht? ’t is anders als het plag,
(1135) Als u mijn byzijn was veel blyer dan de dag.
[p. 39]
Het schip u beyd: wat heb ik, groote Vorst, van node
Nu anders dan een baer, het eygen schip der dooden?
De wint is goet. maer hoe! de wint van mijn gezucht
Voert ’t lijf daer ik begeer, mijn ziele door de lucht,
(1140) Ter haven daer ik weet de ware rust te wezen.
Daer kan de diepe wond mijns droefheyts zijn genezen.
Daer is geen andre wint die ons bestormen kan,
Of daer op heden ziet de Koning mijnen Man.
Men weet daer van geen wint, of is een wint van vrede
(1145) Die ons ten hemel voert, hoe nu ? en all’ is rede
Op uwe reys. zo is op deze reys mijn ziel,
Die door dat vonnis nu dit lot te beurte viel:
Want wijl ik toch die geen, waer door ik leef, moet derven,
Wat troost meer mijn gemoed dan zaliglijk te sterven?
(1150) Op dat ik weer herleef, daer alles hem en my,
Wat onze staet belangt, als in een spiegel zy,
Daer niet alleen elks zijn’ met lichaemlijke oogen,
Maer de gedachten zelf in ’t diepst zal kennen moogen:
Dat hem zo hoogen zaek in zijn gedachten lag,
(1155) ’k Geloof niet dat ik my van hem verstooten zag;
Maer hiel hem, als voor heen, met my zeer wel te vrede.
lk lees al voort. dees brief brengt u ’t lest af-scheyt mede.
Leste af-scheyt! wat is dat ? wat lees ik, Hemel! daer?
Leste af-scheyt quam te vroeg, al quam ’t na duyzent jaer.
(1160) Ia duyzent jaer was my een dag maer van beginnen,
In ’t minnen van die geen, die ’k altijt zal beminnen,
En dat tot zulk een trap, hoe my zijn wreetheyt pijnt,
Dat al de werelt zulx als onverdraeglijk schijnt,
Ik aen de leste stip mijns levens, als mijn oogen
(1165) In mijn gedaente ’t beelt der bittre dood vertoogen,
Eerbiedig aen zijn naem, en liefde boven al,
Hoe dier zy altoos was en is, gedenken zal,
Al voeld’ ik mijne ziel gelijk uyt ’t lijf gereten,
lk moet het droef besluyt van deze lettren weten.
[p. 40]
(1170) Gy zijt mijn onderdaen, als ik uw Koning ben.
Ik heb ’t geweest, ben ’t noch, dat ik ook graeg erken:
Maer ’t was door liefd’ en plicht, zoo ’k altijt heb bewezen,
Dat gy mijn Koning zijt, bewijst gy klaer in deze,
Dat gy my de bedroefst’, mistroostigste Princes
(1175) Des werelts maken wilt, veel andre tot een les.
In welk een staet ben ik, ó hemel! nu gekomen?
In wreedheyt schijnt my goet den weg ter wraek genomen
Aen uw gerechtigheyt; en in een zelve tijt,
Dwingt my de liefd, die hem mijn hert heeft toegewijd,
(1180) Dat ik uw goetheyt noch aenroepe tot genade,
En dat gy toch geen straf ooit op zijn hals zoud laden.
Ik steek uw blixemen wel door mijn zuchten aen,
Maer blus ’t met tranen weer, op dat ik zy voldaen:
En moet ik d’eene helft dan straffen van my zelve,
(1185) En d’ander stelle in rust, t’wijl ik my voel bedelven
In smerten zonder tal. ’t is waer, ik lyde veel,
Maer ik bemin ook zo, en draeg van elk zijn deel,
Doch dat mijn ongelux gewicht kan overhalen,
Die my het hert verrukt bezit ’et altemalen,
(1190) En rovend ’t zelfd’ allengs: mijn leste zuchten zijn
Van vuur eer als van ys; in voegen dat de pijn,
Daer af de zegen haelt; dies voel ik my gedreven,
Dat ik my aen de liefd, hoe nood’, moet overgeven.
Hooft. Mevrou, de Koning heeft bevolen dat ik u
(1195) Zou zeggen, dat gy ’t toch wat kort zoud maken.
Kat. Nu,
Ik ben gereed, dewijl mijn droefheyt met mijn lijden,
My parssen meer dan gy. wat zou my hier verblijden?
Wijl my mijn liefste lust van ’t leven is ontrooft,
Wat in my was van vreucht, is ganschlijk uytgedooft,
(1200) Men weygerd my de tijt van sterven in dees stede.
Wel aen dan, lieve Nicht, laet ons dan vorder treden,
En proeven of ik van de zee niet meer verwerf,
Wijl ik in yder uur alle ogenblikken sterf.
[p. 41]
Izab. Ik volg uw Majesteyt waer zy zou mogen trekken,
(1205) En acht ’et een geluk voor deelgenoot te strekken,
In al het ongeluk dat haer ooit treffen zal.
Hooft. Hoe levendig, Princes, treft my uw ongeval?
Ik kan op uw geween mijn zuchten niet weêrhouwen.
Wat stort al op uw hooft, ô Peerel van de Vrouwen?
(1210) Doch zeg ’er niet veel af, al heb ik dubbel stof.
Het veynz’ en zwijgen past geweldig in het Hof.

Continue

VIERDE BEDRYF.

De Koning, T. Morus, de Kard. Wolsey, de Bisschop I. Visscher, W. Warham, N. West, I. Klerk, T. Kromwel, H. Karel, I. Foxes, H. Hauwert.

DE rede is, dat ik u vergare by elkanderen,
Dat ik van Godsdienst en van vrouwe wil veranderen;
En dat men my alleen voor ’t Hooft der kerke hou,
(1215) Dewijl de Paus niet wil, dat ik mijn’ Anna trou,
Die schone die alleen verdient met my te deelen
Mijn Rijk en Heerschappy, en zo mijn ziel kan streelen.
’k Stel u dit ook niet voor, dat ik uw raad begeer,
Maer wel gehoorzaemheyt, dieg’ aen uw opperheer
(1220) Verschuldigt zijt, als eer zoo plechtelijck gezwooren.
Laet my op deze zaek, wat ik verwacht, dan hooren.
T. Mor. Wijl mijn geweten noch mijn ziele niet bestaen
Aen uwe Majesteyt, hoewel zijn onderdaen,
’k Neem die vrymoedigheyt, indien ’t my mag gebeuren,
(1225) Te zeggen, dat men niet voor goet zou konnen keuren,
’t Verandren van geloof, het heyligste van all’
Wat ons beschooren is tot troost in ’t jammerdal,
En ons ten hemel trekt; noch dat g’ uw Koninginne,
Nu over twintig jaer geweest uw gemalinne,
(1230) Verstooten zoud; want gy, ô Koning! braekt de wet,
Die van de schepping af van God is ingezet,
[p.42]
En sloot d’eerbiedigheyt aen hem verschuldigt buyten,
En al die onbedacht met u dat quaet besluyten
Zich met ’er eygen mond verdoemen aen de pijn,
(1235) Die deze grouwlijkheyt een eeuwge straf zou zijn.
Kon. Ik wenschte dat gy toch die hevigheyt wat spaerde.
T. Mor. Ik weet de Vorsten zijn Godts schaduwen op aerde,
Maer deze schaduwen en konnen niet bestaen
Als door haer lichamen, die anders licht vergaen.
(1240) Gy wilt ’t oorspronglijk beelt, waer na gy zijt geschapen,
Vernietigen in u: ’t is zich te veel vergapen,
Aen ingebeelde vreucht, die laes! al t’ydel is,
Dat zulk een groote Vorst zich daer aen zo vergis,
Wat was ’t dan met uw rijk? berooft van onderdanen,
(1245) Die zonder Godts-dienst weer, die hen tot plicht kan manen.
Geen andre steun heeft ook uw Troon en onze Kerk,
Daer ’t autaer wort bezocht, dat maekt uw heersing sterk;
En rukt gy ’t autaer weg, gy rukt u zelf de Kroone
Te schendig van het hooft. Tien eeuwen zijn de troonen
(1250) Van uw voorouderen gebleven in ’er stant.
Zou dan een zotte tocht, ô lijdeloze schant!
Dat in een oogenblik zo jammerlijk vervormen.
Een eeuwigknagend leet zal uw gemoet bestormen,
Wat is ’er toch op aerd dat meerder gruwel zy?
Kon. (1255) Zo ik verander van gelove, ’k doe het vry,
Uyt kennis, die ik door de waerheyt heb verkregen,
En daer de zaligheyt der ziel is aengelegen,
En de bewaernis van mijn Staet, als van gewicht.
De wijsheyt drijft my aen, en niet de liefdens schicht.
(1260) Ik doe ’t geen ik behoor, en na gerechtigheden,
Daer nu mijn magt voor buygt, en zo ook voor de reden
Zy heerschen neffens my.
T. Mor. Maer wat gerechtigheyt,
En wat voor reden vint toch uwe Majesteyt,
In het verlies zijns Rijx, en ’t duystren van zijn eere.
[p. 43]
(1265) Uw geest bedriegt u maer, uw oordeel is aen ’t keeren.
Uw hertstocht u verblint, uw val zal doodelijk,
Uw fout verschoneloos van zulk een machtig Rijk,
En uw berou vergeefs, na deze misslag wezen.
Kon. Zo ’k een der goden ben, die zich op aerd doet vrezen;
(1270) Ik wil volmachtelijk gebieden naer mijn zin,
En niet naer uwen raed, die ’k voor my schaedlijk vin.
T. Mor. Schoon dat de Koningen zijn goden op der aerde,
Hun past geen reukloos doen, wanstallig zulker waerde:
Heerscht tyranny met haer, haer eernaem is verbeurt,
(1275) Volmacht den onderdaen, die ’t als verdoemlijk keurt.
Kon. Die, die de wetten maekt, die kan ’er weer vermaken.
T. Mor. Gy moeyt u met te veel, moeyt g’u met Godes zaken.
Kon. Wel Godes zaken, maer door God in my gestelt.
T. Mor. God geeft nooit ’t hoogste recht in ’t menschelijk gewelt.
Kon. (1280) Vertroutge dat mijn magt dan zulx niet op zou halen.
T. Mor. In ’t minste niet, mijn Heer, maer ik ken ook haer palen.
Kon. Wie kan mijn mogentheyt bepalen op der aerd.
T. Mor. Die ’t allerhoogste recht alleen voor hem bewaert.
Kon. Hy straft verliefden maer, als of hy hen wou dulden.
T. Mor. (1285) Hy mist nooit schuldigen te straffen na hun schulden.
Kon. Wat doe ik dat ik toch zijn straffen vrezen zou?
T. Mor. Was die onnozel die zijn Kerk verdelgen wou?
Kon. Staet maer mijn rust daer op, ’t is my ten goê te houwen,
T. Mor. Noch Kerke-schendery moogt gy, Heer, vry vertrouwen,
(1290) Noch eenig godloos doen, lijd geen verschoning ooit.
Kon. Gy gaet my al te grof, en spraekt zo reukloos nooit.
Gy quetst mijn achtbaerheyt, met zo uw plicht te schennen.
Heer Visscher, wilt gy my voor Hooft der Kerk niet kennen?
Viss. Die opperhoofdigheyt was al te schrikkelijk,
[p. 44]
(1295) De werelt tot een spot, en schantvlek van het Rijk,
En strijt ook tegens God, zijn eer en zijne wetten,
Die wie daer tegen doet, zal door zijn magt verpletten.
Ik zie het gantsche lant vol gruwelen en moort.
Het is de weg des doots, gaet gy daer mede voort:
(1300) En zult in geener wijs des hemels straffe mijden.
Kon. Wat heb ik toch gedaen, om zo veel straf te lijden?
Viss. In ’t heymlijk heeft ’et uw geweten al gezeyt,
Onnodig dat ’et u wort nader uytgebreyt.
Kon. Spreekt gy maer rustig op.
Viss. ’t Zal eer mijn magt ontbreken
(1305) Als ’t my aen moed gebreekt, den gruwel uyt te spreken,
Die God het naeste treft, en yder onderdaen
Uw straf deelachtig maekt.
Kon. Gy zult dan d’eerst daer aen,
Als d’eerste schuldige, ja zien tot uw verderven
Mijn magt op haren troon.
Viss. ’k Wil willig daetlijk sterven.
Kon. (1310) Het zal ook zo geschieên, ga breng hem daetlijk weg,
t’Wijl ik zijn straf berey. en gy, Heer Warham, zeg,
Erkent gy my voor Hooft der Kerk, en stemt gy mede
Dat ik de Koningin verstoot?
Warh. Met geene reden
Kan zulk een snode daed van uwe Majesteyt
(1315) In ’t minste zijn verschoont, als vol van gruwlijkheyt.
Hy die daer boven is, moet zulk een boosheyt straffen.
Kon. ’k Zal met uw mede-maet u eene straf beschaffen.
’t Sa tast hem ook al aen, en brengt hem daer hy hoort,
Op dat hy loon ontfang.
Klerk. Breng my al mede voort,
(1320) Dat hy zegt zeg ik mee, ik kan maer eenmael sterven,
En wie kan beter dood op aerde toch verwerven,
Als op zo schoonen wijs, daer meê de martelkroon
Zo licht te winnen is.
Kon. Wel aen, wacht meê uw loon.
Heer West, wat zegt gy dan, ’k meen gy zult anders spreken.
[p. 45]
West. (1325) ’k Zeg als de leste zeyt.
Kon. ’k Zal my aen u ook wreken.
Voort brengt die makkers heen, zy hebben los verstant,
Bedaren zy niet haest, zo moeten zy van kant.
Heer Morus, daer ik meest mijn ziele na voel neygen,
Gy ziet aen dees wat u hertnekkigheyt zou dreygen,
(1330) Het waer my dapper leet, dat ik met u die gang,
En gy die sprong zoud doen, ’t en waer uyt groot bedwang,
Laet my door raden u gehoorzaemheyt verwerven.
T. Mor. ’t Gemoet laet my ’t niet toe, al moest ik daetlijk sterven,
Het was my aengenaem, ik ben ’er toe bereyt.
(1335) God wacht al na mijn ziel, die graeg van ’t lichaem scheyt.
Ik wou maer dat mijn bloed uw wraeklust kon verzaden;
En datze niet in ’t bloed der onderdanen bade,
En storten ’t gantsche Rijk als in een roden plas,
En dat uw nieuwe min eerst smoorden met mijn asch,
(1340) Dan het oneyndig tal van die onnoozle zielen,
Daer elk om schreyen zal, in haer verderven vielen.
Wijl dan gerechtigheên, en goedertierenheyt,
Eerst heerschten op de troon van uwe Majesteyt,
Maek dat die zelve ’t Rijk ook in het end bekroonen.
(1345) De Vorsten moeten met haer werken staeg betoonen
Dat zy voor andren zijn. Hy hechtze als starren aen
De hemel van ’er troon, dat yder onderdaen
Hen als een voorbeelt neemt, en luyster uyt kan halen,
Gelijk des hemels zon ons licht met hare stralen:
(1350) Zo uwe Majesteyt verduystert ons gezicht,
Zo is uw gantsche Rijk voor eeuwig zonder licht,
En zo uw ziele mee, en werpt ’et al om verre
Ten nieuwen Chaos toe. gy maekt het licht der sterren
Te schande, dat uw pen ter gunste van de Kerk
(1355) Zo heerelijk vertoond’. Zal nu dat heylzaem werk
Door dit gelochent zijn? vermeld’ uw mond Godts eere,
[p. 46]
Dat nu uw hert berout, en zoekt ’et om te keeren?
Daer gy rnet zorg en vlijt, en waken hebt getracht
Hem te verdedigen, gebruykt gy nu uw magt
(1360) Tot zijn vernietiging? hoe kan u dat betamen?
Ach! dat uw Majesteyt toch zijn verkregen name
In der vooroudren glans bewaer, de deucht ten spoor,
Wiens Godtsdienst boud’ haer graf, en vryd’ hun naem daer voor,
En hun geheugenis. laet dan de Ketteryen
(1365) Niet bouwen aen het uw’, om naderhant te lyen,
Datz’ al uw heerlijk werk, en daden, die voor dees
De Faem zo loffelijk door al de werelt prees,
Daer in voor eeuwig delf. ô steun van ons autaren!
Wiens beelt de kerkendeur bewaekt, en haer pylaren,
(1370) Leg om de stale punt, en stoot de scherpten af
Van ’t zwaert, dat gy wel eer die groote Koning gaf,
Zo hy het tegens hem te bruyken is genegen,
In tegens u te staen, en staen uw eer zo tegen.
Geeft hem zijn zinnen weer, indien hy is ontzind.
(1375) Breek met uw blixemvlam zijn banden, is hy blind;
Of doof, hergeef ’t gehoor, door ’t hooren van uw donder;
Of wekt hem uyt zijn dut door ’t een of ’t ander wonder.
Blus all’ uw gramschaps vuur dan in mijn tranenvloet,
En zo ’er dan maer een slacht-offer wezen moet
(1380) Voor uw gerechtigheyt, en wissing onzer zonden,
Laet ik geoffert zijn, als overtuygt gevonden,
Als al het ander volk daer door maer zy gebergt,
Mijn leste bede die uw goetheyt wort gevergt:
Al wat gy aen my zend, daer ben ik mee te vrede,
(1385) Ik zoek in deze staet geen ander raed noch bede.
Kon. Ik acht al wat gy zegt maer enkel onbescheyt,
Bid, zo gy bidden wilt, nu om uw zaligheyt.
Uw dood staet vast, kan ik u niet tot reden brengen.
Bedenk u eens te recht.
T. Mor. ’k Zal ’s hemels wil gehengen,
[p. 47]
(1390) Aen wien ik altijt my met al mijn ziel opdroeg,
Al leerde niemant meer, hy leerden al genoeg,
Om endelijk te zijn daer hy behoort te komen,
De haven van de rust, de woonplaets van de vromen.
Kon. Zet hem in d’yzeren, zijn hoofd ontgelden zal
(1395) Dat zijne tong misdee. hem naekt een droeve val,
En al die neffens hem zich tegens mijne wetten,
En wat mijn voorneem is, met zulk een hoogmoet zetten.
T. Mor. Al wat ik heb gezeyt zy nooit van my herzeyt,
Al was het duyzent mael, ik ben de dood bereyt,
(1400) Die ’t eeuwig leven my tot loning zal verkrijgen.
Kon. Die tong die zo veel sprak, zal nu haest eeuwig zwijgen,
Als hy de straf ontfangt van ons rechtveerdig recht.
Wols. Het is zo reedlijk, dat uw Majesteyt daer zegt,
Dat, had ik d’eer niet van zijn onderdaen te wezen,
(1405) ’k Was meer daer toe verplicht, als ik ooit was voor dezen.
God toond zo klaer zich in der Koon’gen Majesteyt,
Dat niemant twijflen moet aen hare godlijkheyt.
Zy hebben blixemen en donder, dat hun oogen,
En woorden op ’er tijt alle oogenblik vertoogen:
(1410) En die haer groote magt doorspiegelt meer en meer,
Speurt van haer godlijkheyt al nieuwe wondren weer,
En plichten die ons aen haer zin en wetten binden.
Kar. Ik kan geen onbescheyt of tegen-reden vinden.
Wijl al de zinnen van zich zelve dat verstaen,
(1415) Dies neem ik ook in ’t goet, al ’t geen gy doen moogt, aen,
En moet rechtveerdig als onbreekbaer zijn gehouden,
Mits God u d’oppermagt ook daerom toe vertroude;
En ons staet niet te doen, als dat m’ u eert en acht,
In als gehoorzaem zy, en nooit daer tegens tracht,
(1420) Met morren, en geklag, dat oproer kan verwekken
In minder slag van volk, maer meer ten dienste trekken.
[p. 48]
Hauw. Heer, zoo de Godsdienst van ons ouders, daer in wy
Gelukkig zijn geleert en opgetrokken, zy
Het eêlst gedeelte van ons zelve, als in wezen
(1425) De gront der zaligheyt, en dat ’et (zo men deze
Gevoelinge van God, en die Godzaligheyt,
Eerbiednis voor ’t Autaer, die ons ter Kerke leyt,
Wil trekken uyt ’et hert) zou wezen, of wy even
Veranderen gelijk van Hooftstof en van leven:
(1430) En merken wy dan weer, dat uwe Majesteyt
Meê deelt in ons verlies, en onze zaligheyt,
Zelf d’eerst eerbiedig volgt zijn ingestelde wetten,
Wy moeten ons na hem daer in gehoorzaem zetten,
En dat te meer, dewijl een ongemener licht,
(1435) En een verborge kracht van God zijn geest verlicht,
Dat hem niet geven kan als waerdige gedachten,
Die yder prijzen moet, en niemant mag verachten.
Als een gebooren plicht tot onzen opperheer;
Vergunme dat ik u in dat gevoelen eer.
Fox. (1440) Dat uwe Majesteyt heb d’eernaem, Hooft der Kerke,
Een ongemene zaek, daer God wis in moet werken,
Verplicht ons ’t helder licht, dat u door God omringt,
En blindheyt, die ons volgt, dat elk u lof toezingt,
Ia yder onderdaen, als reedlijk, nooit geen ooren,
(1445) En hebbe, dan om staeg naer uw bevel te hooren.
Hun plicht moet zijn als stom, hun trouwigheyt als blind,
Op dat in hen niet dat weerstrijdig is, zich vind:
Om daer de waerheyt van gevoelijk te betuygen,
Verschijnen wy, die voor uw Majesteyt staeg buygen
(1450) Met alle eerbiedenis, in ’t geen hy ons gebied,
Op dat gy, groote Vorst! volkome wensch geniet.
Krom. Mits by zijn Majesteyt volkoomlijk zy beslooten,
’t Verandren van geloof, en vrouwe te verstooten,
Het zy rechtvaerdig dan, dat ons het welgeval:
(1455) Het is gelooflijk, en, het treft’ hem boven al,
Dat hy eerst deze zaek heeft rijplijk overwoogen,
[p. 49]
Eer hy ’er openbaer ons alle wou vertoogen,
En hooren hoe ’t ons gold; en schoon m’ in twijfel stelt,
Of ook der Vorsten magt op ons geweten gelt,
(1460) Byzonder daer het aen de Godtsdienst mochte raken;
Wy zijn uw Majesteyt zo vast in alle zaken
Van zins te volgen na, dat wy ons goet en bloet
Verbinden tot zijn dienst; en die ’er tegen woed,
Tot spot van zijne magt, en ingestelde wetten,
(1465) Vervolgen tot ’er dood, en lagen te beletten.
De Koning schrijf ’er voor, en zie hoe elk zich quijt
In ’t geen hy mag gebiên.
Kon. Zo moeten t’aller tijt
Trouwe onderdanen doen, en tot hun Koning spreken.
Nu my zo vast een trouw is in dees staet gebleken,
(1470) Daer ik my nu in voel, zal ik u, hoe het staet
Nu met den Paus en my, ontdekken; Heymeraed
Wilt deze Heeren strax de Ban te vooren lezen,
Of ’t u ook eenigzins verandren zal van wezen:
Zy wiert aen my bestelt flus op ’et onverwachtst.

De Geheymraet leest.

(1475) Zo by ons is verstaen, dat Koning Hendrik d’achtst’,
Zijn Koningin Katrijn gants t’onrecht wil verstooten,
Wiens bedgenoodschap hy heeft twintig jaer genooten,
Op dat hy zich weêr met een zekere Anna houw,
En zo lichtveerdig breek die lang-gedane trouw,
(1480) En onz’ geboden schent, door brieven en vertoogen,
Op zo vervloekt een zaek, in ’s aerdsch en ’s hemels oogen,
By onze Broeders van de heylge Roomsche kerk,
In open druk verklaert: ZO IS ’T, om ’t heyloos werk,
Dat deze Koning pleegt, waer ’t moogelijk, te weeren,
(1485) Wy, door de volle magt, die Christus, Heer der heeren
En Vorst der Vorsten zelf, ons, doch onwaerdig, door
Den heylgen Petrus gaf, die hy ’er toe verkoor,
Als in de Rechter-stoel, gezeten op den Troone
Van zijn gerechtigheyt, met een gewijde Kroone,
(1490) En God voor oogen, door dit vonnisse, dat wy
[p. 50]
Naer ons gegeven Ampt, en ’t medestemmen zy
Van onze broederen, d’eerwaerde Kardinalen,
Eendrachtelijk vergaert in des Apostels zalen,
Verklaren het verzet der Koningin Katrijn,
(1495) Zo van haer bed als staet, onrechtelijk te zijn,
In ’t Huwlijk (gaet ’et voort) van Henderik met Anne,
Van geener waerd, en van de Roomsche stoel verbannen;
En zo het kinders geeft, onwettig tot de Kroon.
Maer Katarijn weer moet gestelt zijn in ’er Troon,
(1500) En recht als Koningin en Vrouw in al het hare,
Door deze schriften. Wy besluyten en verklaren,
Dewijl ’t ons Vonnis zy, de Koning Hendrik dan
Vervallen in de vloek van onze groote Ban,
Afzondring der Gemeente, en andre straffen, in de
(1505) Geboôn en brieven, eer aen hem gestiert, te vinde,
Om dat hy die versmaet, en niet gehoorzaemt heeft,
En yder Christen hem ook schuw, zo lang hy leeft.
Maer echter, dat men ziet, hoe wy met zoetigheden,
In goedertierenheyt hem zoeken t’overreden,
(1510) Weerhouden wy dees Ban tot aen December toe,
Op dat hy voeglijk t’wijl, naer ons begeerte, doe:
Maer zo hy na die tijt niet wil gehoorzaem wezen,
De Koningin Katrijn’ stelt als zy was voor deze
In al ’er voorge stant, en Anna gants verlaet,
(1515) En van zijn misslag zich wil zuyvren met ’er daet,
Op dat wy ’t heyliglijk de Werelt openbaren,
Verklare’, en willen wy, gelijk wy dan verklaren
En willen, naer de zin van ’t Vonnis, dat de BAN
Haer kracht en plaetse heb.

Kon. Wat dunkt ’er u nu van,
(1520) Gy Heeren? die aen my vertoonde een welbehagen
Te hebben in mijn doen? zou ’t mijn gedult verdragen?
Wols. Het mijne zou ’t niet doen. ik laet des Konings staen.
Kar. Waer ik gelijk de Vorst, ik trok ’t my niet eens aen.
Houw. Ik zou, naer mijn besluyt, wie ’t ook mogt spijten, leven.
[p. 51]
Fox. (1525) Ik zou die zelfde raet ook aen de Koning geven.
Krom. ’t Is echter ook geraên, staet mijn gevoelen vry
Te spreken, dat de Vorst wel op zijn hoede zy,
’k Zeg ’t niet uyt vrees, gy zult z’ in mijn gemoet niet vinden,
Al brulden op mijn ziel de bulderende winden
(1530) Des norssen Boreas, met zijn onzichbre stem;
Of Koning Ferdinand, met Keyzer Karel, hem
Verbinden mochte, d’een als Vader, d’ander Neve,
En deên u d’oorlog aen, en dan de Paus hen steve,
’t Gaf lichtelijk gevaer, te meer, zoo m’u verrast.
Kon. (1535) Ik die mijn leven nooit op een van dryen past,
Ia alle drie te saem, al hielden zy ’t met eeden,
’k Zal tegens hare macht, mijn macht en list besteeden,
En daer ik my te meer meê in dit voorneem stijf,
Ik zal de Klooster-luy niet tasten aen ’er lijf,
(1540) Maer aen haer have en goet, en maken dat te gelde,
De zenuw van den Krijg, of zy ’er my meê quelde,
De schat van Sint Michiel, die langvergaerde kas.
Dat opgestapelt goud, komt my dan wel te pas:
Zy wisten ’t eer uyt my en mijn gemeent te trekken,
(1545) Nu geld die list niet meer, ik lach met al die gekken,
In ’t zwart, in ’t wit en graeu, en andere gewaed
Van rokken, kap en koord, in schijn van heylge staet.
Katuyzers, Sleutel-broêrs, Menimen, Augustijnen,
Convent-broêrs, Reguliers, Bernardijns, Capucijnen,
(1550) Zwart-broeders, Triniaen, Bassilers, Lazarijns,
Burfaldens, Castelens, Bogaerden, Iacobijns,
Kruys-broeders, Sophiaen, Hermijten, Guiljelmijten,
Constantinopelers, Preekheeren, Ioannijten,
Descalsers, Pierepots, de Minne en Vrouwen-broêrs,
(1555) En duyzend andre meer, met al de Klooster-moêrs,
Van Nonnen en Bagijn, Abdis, Kanonikessen,
Sant Agnes, Sant Lucy, en andre Patronessen,
Als Sante Klaer, Brigitt’, Andruda, Radegoud,
Sant Ursel en Heleen, die Romen heylig hout.
(1560) Ik schop al dat gesnor en kraem van Paperyen,
[p. 52]
De Bullen van de Paus met al zijn aperyen
En zonder dat ik zeg wat my daer toe verplicht.
Ik voel in mijn gemoet een vonk van ander licht,
Dat in het diepst’ der ziel haer stralen weet te schieten.
(1565) Al die my daer in volgt zal ook mijn gunst genieten,
En eere, dat hy my daer in gehoorzaemt heeft;
En wie daer in mijn wil hertnekkig wederstreeft,
En stut de lusten van mijn hert en zijn behagen,
Zal haest de straffe van mijn weerwil moeten dragen,
(1570) Door ’t vonnis van de dood, naer zijn verdienst bereyt,
Gelijk als schuldig aen gequetste Majesteyt.
Wol. Daer ’s niemant die zich ooit zal tegen ’t vonnis stellen,
Dat uwe Majesteyt voor zulk een volk zal vellen,
Ia ’t talleloos getal der onderdanen, voegt
(1575) Zich eer tot uw gebod, dat elk als ons vernoegt.
Kar. Want yder om het seerst gehoorzaemt uwe wetten.
Hauw. En zo rechtvaerdig, wie durf zich daer tegen zetten?
Fox. Daer ’s niemant, ’t voorbeelt van uw Majesteyt is toch
Een nieuwe wet van liefd’, en meer van machten noch
(1580) Als zijn volkomen macht.
Krom. Wy kennen in de Kerke
Geen ander Hooft als u, de hemel wil u sterken,
En ons in deze wil, ’t staet aen zijn Majesteyt
Te zeggen zijn begeert van onz’ gehoorzaemheyt.
Kon. ’k Neem met vernoegen aen uw plichten my bewezen,
(1585) Zo plichtig nu vernieut, ik zal u als voor dezen
Een goeden Koning zijn, daer by ik als vermaen,
Dat elk zijn trou staeg quijt, als past een onderdaen.
Dewijl ik dan mijn Vrou van my heb wechgedreven,
En my natuur gebiet niet zonder vrou te leven,
(1590) Moet Pater Roelant, die ik niet de quaetste hou,
Ontboôn zijn, dat hy my voort aen mijn Anna trou,
Hy zal wel eerst des Paus verlof-brief willen lezen,
Ik zeg dat ik hem heb, en toonen hem dan deze,
En dat van buyten maer, dat hem dat zy genoeg.
[p. 53]
(1595( Het is een man die nooit aen iemant ’t nauste vroeg.
Gy Suffolk tracht noch eens Heer Morus te bewegen,
Zeg dat zijn zaak by my zodanig is gelegen,
Als hy hertnekkig blijft, dat ik hem straffen moet,
En hooger eeren zal, als hy mijn wille doet,
(1600) En meerder als hy oit van my, uyt gunst verbeyden.
Laet voortaen wat ’er eyst ter kroninge bereyden
Van mijne nieuwe Bruyt, daer ik zo na verlang
Als ’t hert na ’t water doet, van dorst en moeheyt bang.
H. Kar. Ik zal uw Majesteyts bevel daer op betrachten.
Kon. (1605) Ik zal een zalig end van uw’ vertoogh verwachten.

Elizabeth. Anna.

DE Hemel moet u met een gunstig oog beschouwen,
Gy ziet het uur te moet dat u de Vorst zal trouwen,
In weerwil van de Paus, die ’t niet te weeren wist.
De Koningin is al vertrokken: maer wat is ’t
(1610) Noch leeft de Canselier, laet gy hem niet onthoofden,
Gy ziet u niet gekroont, hoe zeer gy’t u beloofden.
Anna. Al die aen mijn geluk de minste weerstoot gaf
Zijn nu gestraft, of al verwezen tot de straf;
Maer echter zou de dood van Morus my noch moeyen,
(1615) Waer ’t om die Godts-dienst niet, die hy zoekt uyt te roejen,
En ik te stijven tracht met al mijn hert en ziel.
Maer nu was ’t dat aen my zijn vonnis wel geviel,
Wyl ik, bleef hy in ’t Ryk en in zijn staet te lijve,
Nooyt wel by hem zou staen, als staeg aen dapper drijven,
(1620) De Roomsche Godtsdienst hier te houden in ’er stant,
En onderdrukken die, die ’k garen vaster plantt’,
Dies als gy op de troon my Koningin ziet groeten,
Zult gy Heer Morus hooft zien leggen voor mijn voeten.
Eliz. U wit in all’s is goet, werkt gy ook niet zijn val,
(1625) Zo treft u d’uwe wis.
[p. 54]
Anna. Ik stel hem al in ’t tal
Der dooden, want zijn magt hoe groot die plag te wezen,
Met hem geketent is, hy gaf my meer dan vrezen
Zoo ’k deernis met hem had.
Eliz. Zijn leven vyant is
Van ’t uw’, geloof dat vry, gy hebt uw staet niet wis,
(1630) Dan na den andren dag dat hy is overleden.
Anna. Zijn vonnis is gevelt, niet dan de plechtigheden,
Die ’t recht daer toe vereyscht, noch aen de uytvoering schort.
Eliz. Maer als zijn Vrouwe zucht, en Dochter tranen stort
Zoud tot verandren van geen Godtsdienst hem bewegen,
(1635) Dat zulx zijn dood wel stuyt?
Anna. ’k Ben daer in niet verlegen;
Hy is te zeer verhard in zijn verkeerde leer,
En vyand van het onz’, hy kiest de dood veel eer:
Maer of zijn Vrouwe zucht, en zijne dochters tranen
De Koning mogten tot barmhertigheyt vermanen
(1640) Dat hy de dood ontging, dat heeft wel enig blijk,
Maer niet zijn ballingschap.
Eliz. Het is wel goet uyt Rijk,
Maer uyt de werelt best, zo gy gerust zoud leven.
Anna. De Koning zal ’t wel doen, wil u tot ruste geven.
Ik node u morgen op zijn lijk en mijne feest.
Eliz. (1645) Een dubbelde voor my, laet ons met blijen geest
Verwachten deze vreucht, die ons schijnt toe te wenken.
Anna. Mevrouwe, laet ons gaen, ’t is tijt daer op te denken.

Hertog Karel. Hooftman.

HOe lukkig zou ik zijn dat ik des Konings last
Naer eysch volvoeren kon, daer is te veel aen vast,
(1650) Eer hem de Canselier gehoorsaem zoude wezen,
Of keuren noch voor goet, ten minst zijn wil in deze
Verandring van ’t Geloof, dat hy in Engelant
Zoo yvrig planten wil, ik meen ’t te volgen; want
[p. 55]
Mijn welstant hangt ’er aen, de noot en heeft geen wetten,
(1655) En mijn geweten magh zich daer terwijl na zetten.
’t ls zwakheyt meer dan kracht die magt te wederstaen,
Die zo volmagtig is. Ik nader zo vast aen
Die vankenis, daer die onlukkige is besloten,
Die groote Canselier, die lang die naem genoten
(1660) Voor dienst en wijsheyt heeft, als al de werelt weet.
Gy Hooftman, die hier als een trouwe wachter treet,
En naeuwe zorge draegt, maek dat ik daetlijk tegen
Heer Morus spreken mag, ik koom van ’s Konings wegen.
Hooft. Hy zal van uwe komst zo strax verwittigt zijn;
(1665) Op dat hy daetlijk voor dees tralyen verschijn.
H. Kar. Zijn onluk heeft mijn ziel met deerenis bewogen,
Schoon vele heymlijk niet zijn grootheyt willen dogen.
Ik heb my zelf te lief, dat ik hem volgen zou.
Daer komt dien eedlen Heer, die ’k graeg bewegen wou.
(1670) Mijn Heer de Koning laet op nieu door my vermanen,
Of gy noch het gebod, dat al zijn onderdanen
Verandren van geloof, op lijfstraf, kent voor goet,
Gelijk uw leste wil, en gront van uw gemoed.

T. Morus in de gevankenis.

Mijn uyterste besluyt, heb ik op deze zake
(1675) De Koning al vertoont, niet meer dat zulx kan raken,
Heb ik te zeggen, Heer.
H. Kar. Eer dat zijn Majesteyt
U straf, geeft hy u tijt, dat gy ’t wel overleyd,
Uw misslag overdenkt, op dat gy noch genade
Door leedzijn krijgen moogt, en mijden schand en schade.
T. Mor. (1680) Heer mijn onnozelheyt behoeft gena noch tijt,
Geen leedzijn komt te sta aen die zich vroomlijk quyt.
Ik heb my in mijn ampt zo eerelijk gedragen,
Dat ik nooit reden gaf aen iemant om te klagen.
[p. 56]
H. Ka. Betoonde gy uw Vorst geen ongehoorzaemheyt,
(1685) En maekte u schuldig aen gequetste Majesteyt.
T. Mor. Ik ben zijn onderdaen tot aen des autaers voeten,
Daer gaet mijn ziel van hem een andre Vorst ontmoeten,
Die een byzondre plicht van mijn geweten verght;
Die groote Majesteyt dient niet tot wraek getergt;
(1690) Want ’t is maer ydelheyt wat hier een Vorst kan geven,
Al doet men noch zo veel; maer die geeft ’t eewig leven,
Die groot en dierbre schat, aen die maer ’t hart bereyt
Tot zijn behoorlijke eer, en toont boetveerdigheyt;
Zo reukloos wy door zwakt’, in zonden, die wy alle
(1695) Zo onderworpen zijn, in ongena vervallen
Wie vloog niet als een pijl die milden Heer te moet,
Als hy het bange hert met die vertroosting voed,
En zett’ al ’s werelts schat, hem aengeboôn, ter zijden.
H. Kar. Voeg u naer ’s Konings wet, zy wil geen uytvlucht lijden.
T. Mor. (1700) De wet der Godtsdienst, Heer, mag nooit verbrooken zijn,
Maer gaet van ’t hart naer God als een geschoore lijn.
H. Kar. Al wat de Vorsten doen, dient wettig aengenomen.
T. Mor. Dat mag zo staen by u, in my zal ’t nimmer komen.
H. Kar. Wat is ’t dan dat gy hoopt van uw hertnekkigheyt,
T. Mor. (1705) d’Eer dat ik moedig sterf, en ’t sterven ben bereyt,
En quyt my van mijn plicht ter gunst van mijn geweten.
H. Kar. Uw dood eer schandig wort dan eerelijk geheten.
T. Mor. Mijn dood eer lofbaer is dan zy verwijtbaer zy,
Dewijl ik anders niet dan om ’t gelove stry.
H. Kar. (1710) Merkt gy in deze strijt niet dat uw nederlage
Onschuwlijk is, en dreygt het end van uwe dagen?
Daer gy, indien gy wilt, die licht verlengen kond,
Zo gy niet al te stip op vijze grillen stond.
T. Mor. ’t Is winnen als men wort op zulk een wijs verwonnen.
[p. 57]
Kar. (1715) Dat is maer Kloosterpraet, en redenen van Nonnen,
En gelt in geenerwijs by werelt-wijzen niet,
Dewijl hun oogmerk ook op ander wegen ziet.
T. Mor. De hemel, Hertog, is in mijn gemoed, mijn schole,
Leerd’ ik een andre les, ik zou voorzeker dolen.
Kar. (1720) Gy redenkavelt vreemt, en neemt een andre keer,
Als ik u hebben wil; het treft uw leven Heer,
Zo gy niet anders spreekt. ’t zijn schetsen van u dromen,
Wie sluyt u d’hemel toe: gy zult ’er echter komen
Al doet gy ’s Konings wil.
T. Mor. ’t Is licht gezegt, mijn Heer,
(1725) Maer zo Gods oordeel ging naer uw of mijn begeer,
Die al te vleeschlijk zijn, ik liet die vrees licht varen.
Maer als ik recht bemerk de veelheyt mijner jaren,
En weynig tijt die my van ’t slijtend leven rest,
En ’t eeuwig dat my naekt, vind ik die keur het best,
(1730) Dat ik voor ’t aerdsche leet des hemels vreucht verkieze.
Die hier het meeste zoekt zal ’t alle8rmeest verliezen.
Kar. Nature schiep ons in een liefde tot ons zelf,
Geen reden stoot die om, al quamse van ’t gewelf
Dat om het aerdrijk draeyt, niet zou ’er overwinnen.
T. Mor. (1735) Gy ziet ook dat ik my uytnemende beminne,
Wijl ik om ziels behoud dat van mijn leven laet.
Kar. Wat denkt gy dan te doen?
T. Mor. Dat zulx niet tegen gaet.
Kar. Wat weg slaet gy toch in, of welke wilt gy houwen?
T. Mor. De zekerst die ’er zy, dat is, op God vertrouwen.
Kar. (1740) ’k Beklaeg uw ongeluk.
T. Mor. En ik uw blintheyt, Heer.
Ik zeg u dan, vaer wel.
Kar. Ik hael hier weynig eer.
’k Zag nooit stantvastigheyt by zijne te gelijken,
Hoe menig herte zou in zulk een stant bezwijken;
Maer echter zo zijn tong spreekt anders dan het hert,
(1745) Hy voelt zijn misdaet groot, en lijd een dubble smert.

Continue

VYFDE BEDRYF.

Pater Roelant, de Koning, Anna, K. Wolsey, H. Karel, H. Hauwert, I. Foxes, T. Kromwel.

P. Roel. ZO heeft de Koning van zijn Heyligheyt verkregen
Verlof tot deze trouw?
Kon. Ia.
P. Roel. ’k Heb ’er dan niet tegen,
Als blijk daer af te zien.
Kon. Is dat niet blijx genoeg,
Als ’t u een Koning zegt?
P. Roel. Vergeef my dat ik ’t vroeg,
(1750) Ik doe maer nae het ampt, dat ik heb aengenomen,
Als een gewijde band.
Kon. Gy hebt gants niet te schromen,
Ik heb hier blijk daer aen het Pauslijk zegel is.
P. Roel. Schoon dat het tegen ’t ampt en onzen regel is,
Om ’s Konings gramschap niet op mijnen hals te laden,
(1755) ’k Zal ’t zonder zien voldoen. het mogt my anders schaden.
Ik voeg my naer de wil van uwe Majesteyt.
Treê toe dan met uw Bruyt; want alles is bereyt.

Vertoning van de Trouw.

P. Roel. De hemel sterk uw trouw, en geef u liefd’ en zegen.
Wols. De minste weêrwil streeft uw heylige Echt nooit tegen.
Kar. (1760) Maer vestig meer en meer de welstant in uw Rijk.
Hauw. Geen vyant over u nooit eenig voordeel strijk.
Fox. Of met het minste leet uw achtbaerheyt verdrukke.
Krom. Maer als een onderdaen voor uw gezag moet bukken.
Kon. Ik zet mijn nieuwe Bruyt dan voor u op mijn Troon;
(1765) Op dat door u als my haer d’eer wort aengeboôn,
Als Koningin betaemt.
[p. 59]
Wols. Ik prijs van mijner zijden
De keur uws Majesteyts, en moet voor al belijden,
Dat haer geboort’ en deucht haer d’eere waerdig maekt,
By haer vergode schoont, daer zy is toe geraekt.
Kar. (1770) Uw Majesteyt nooit mist in al dat zy ooit deede,
Uw volmacht brengt ’et ook in al zijn doente mede.
Zijn tweede huwelijk, dat u met haer vereent,
Rechtveerdig, aengenaem aen alle zijn gemeent.
Ia zo dat yder is verwondert en vol vreugden,
(1775) Mits zy in haer de deucht verzelschapt vint met deugden.
Hauw. Genoeg is ’t dat wy zien uw Koningin en Bruyt.
Wy roepen des uw keur voor goet en heylig uyt,
Die zo veel Majesteyt doet blinken uyt ’er oogen,
Dat elk verwondert staet, en buygt voor haer vermoogen,
(1780) In plaets van enkle plicht, die haer natuurlijk hoort:
Niet vreemt dat zy het hert des Konings heeft bekoort.
Fox. Uw Majesteyt hoeft nu in geenerwijs te vrezen
Voor oproer in zijn Rijk, wijl dees godin, na dezen,
Zich aen zijn zijde zet. wie nam de wapens aen,
(1785) Om in ’t begin haers Rijx haer macht te wederstaen,
Die met de Faem haers deuchts alleen haer onderdanen
Tot slaven maken kan, en tot ’er plicht vermanen.
Krom. My dunkt ik hoor alreê een vreugdig hant-geklap,
En schatren van het volk, om datz’ op d’eeren-trap
(1790) Van Koningin nu zien een Vrou van zulk een waerde,
Waer aen uw Majesteyt tot elx vernoeging paerde:
Dies neemt’er niemant ooit hier na de wapens aen,
Dan om haer vyanden met kracht te wederstaen.
Kon. Tot aen den Hemel toe moet ik u krachten loven,
(1795) Dat gy, wijl gy mijn hert door liefde wist te roven,
Veroorzaekt, dat mijn volk my meer als ooit bemint.
Ik deel aen uw geluk, dat alles overwint.
[p. 60]
Anna. Nooit had ik eenig’ eer, dan die ik heb verkregen
Door uwe Majesteyt, die tot my was genegen:
(1800) ’t Geluk dat my beschijnt, en zulke stralen geeft,
Geeft my uw goetheyt, Heer, die my verheven heeft;
Maer echter wil ik niet aen u ondankbaer wezen,
Maer eeren naer mijn plicht, gelijk ik deê voor dezen,
In staet van onderdaen eer als beminde Bruyt.
Kon. (1805) ’k Ruk d’ongehoorzaemheyt eens onderdaens eer uyt,
Die u van uwe kroon wou zo hy kon versteken.
’k Zal aen die Canselier, om uwent wil, my wreken:
Doch mits dat zulk een wraek moet met voorzichtigheyt,
Als onze staet vereyscht, en reden zijn beleyt,
(1810) Wil ik (schoon meer als eens ik Suffolk heb gezonden,
Hoe ’t in zijn herte staet om ’t binnenst door te gronden,
En hy noch echter niet met al heeft uytgericht,
Ontzien de Majesteyt, en wat hem meer verplicht)
Noch voor de lestemael zijn lest besluyt eens weten,
(1815) En daer meê uyt, en heb mijn Hooftman flus geheten
Dat hy hem halen zou, en brengen hem voor u,
Op dat gy neffens my verstaet, wat dat hy nu
Tot zijn ontschulding voor uw alle heeft te zeggen.
Daer komt hy met hem aen, die ’t ons te voor zal leggen.
(1820) ’k Kan geen ontsteltenis noch in zijn aenzicht zien.
Wat zal ons toch met hem, eer ’t endigt, noch geschiên?
Hoe is het nu met hem?
Hooft. Men hoeft geen ander tuyge
Als van zijn eygen mont, die voor het recht zal buygen,
Mits hy het vonnis zelf zal spreken van zijn dood.
Kon. (1825) Weet dat ik u alleen om deze zaek ontbood,
Dat ik u maer vertoon uw ongehoorzaemheden;
Maer wijl ik op uw dienst, die gy zo trouw my dede,
Meer dan de misdaet zie, neem ik u in gena,
Zo gy maer toont berou, eer dat het wort te spa.
T. Mor. (1830) Indien ’t een misdaet zy, die staet in ’t graf te dragen,
[p. 61]
Van Christ’ en Catholijk, naer ’t Koninglijk behagen,
Zo zy uw Majesteyt bewust, dat al de pijn,
Die zy my aen wil doen, zal aengenamer zijn,
Dan die genade die zy anders my zou geven.
(1835) ’k Ben eer de dood getroost dan met berou te leven.
Kon. Gy hebt geen kennis aen die goe genegentheyt,
Die ik tot noch u draeg, zo gy u noch bereyt
Betoonde, dat gy my noch woud gehoorzaem wesen,
’k Steld’ u in hooger staet, als gy ooit waert voor dezen.
T. Mor. (1840) Des werelts grootheyt, noch aer rijkdom deê noch ooit,
Dat zy mijn herte won, een eerlijk man was nooit
Heel arm.
Kon. Waerom wilt gy uw zelve toch verliezen?
Na Scepter ofte Kroon, zou ik niet liever kiezen
Dan uw behoudenis, die my op ’t herte leyt,
(1845) Was voor mijn halve rijk noch uw gehoorzaemheyt
Te koop, ik kocht ’er graeg.
T. Mor. En dood, en ook het leven
Zijn my al even waerd, ’k wil d’een voor d’ander geven
Aen uwe Majesteyt, die haer in handen heeft,
Dat zy daer, als zy wil, na haer belieft meê leeft:
(1850) Doch bid, dat zy gelooft, indien zy duyzent werelts
Aen my te geven had, en my met zo veel perelts
Omhing, als ooit aen hals der Koninginnen hing,
Voor die gehoorzaemheyt, ik achten ’t niet een ding,
Maer weygerden die gift, als een onnutte zake,
(1855) En zonder dat my nijd of afgunst ooit zou raken.
Kon. ’k Geloof in d’ouderdom daer gy gekomen zijt,
De gunst van het geval u nimmer zo bestrijt
Dat gy ’er veel na haekt: maer denk eens in uw zelve,
Dat gy een dochter in uw rampen zoud bedelven,
(1860) Die u meer als u zelf nu moet ter herten gaen.
T. Mor. Ik zag mijn Vrou noch korts voor zo stantvastig aen,
[p. 62]
Dat zy, in mijn verlies, wijl God het voor zijn eere,
En mijn behoudenis, toch nimmer wou begeeren,
Zich troosten zal: en wat mijn dochter nu belangt,
(1865) Wijl dat haer rijk niet zeer aen deze werelt hangt,
Kan, door haer deucht, geluk in d’andere verwachten;
Men mag om ’t Hemels rijk het aerdsche wel verachten.
Kon. Zou ’t u geen blijdschap zijn haer wel te zien getrout,
Na haer geboort’ en waerd, met waerdig onderhoud?
T. Mor. (1870) ’k Bedroefd’ ’er my niet in, zo ik ’er niet toe gave,
Het weynig dat my rest, om nu mijn ziel te laven.
Kon. Ik zie ’t belet u niet, dat gy zo blindlings loopt
In uw bederf, daer ik ’t heel anders had gehoopt.
’k Zal u de strengheyt van het heylig recht doen smaken,
(1875) Wijl ik door geen gena uw herte weet te raken.
T. Mor. Wijl ik my zelf vol moed daer eerst toe overgaf,
Zal nooit de vreeze my verbleken voor de straf.
Kon. Het aenzien daer van zal uw hert wel haest bedwelmen.
T. Mor. De dood niet schriklijk is, ’t en waer voor snoode schelmen.
Kon. (1880) Men hael de hoofden van zijn makkers, Hooftman, dra,
Zo ziet hy hoe het hier met zijns gelijken ga.
T. Mor. Nooit twijfeld’ ik in ’t minst’ aen uwe tyrannye.
Kon. Gy hebt ’er nooit gezien, ’t en waer in schilderye,
Nu zultg’er levend zien. dit bekken wacht uw hooft.
T. Mor. (1885) ’k Wou ’t daer al reed in lag, als daer meê was gedooft
Uw wreede razerny, die God eens wil verhoeden.
Kon. Uw ongehoorzaemheyt doet my als razend woeden,
Maer haest zal door uw bloed die ziekt’ genezen zijn.
Wat dunkt u van uw maets?
T. Mor. Zy zijn al uyt ’er pijn.
(1890) O gy aen God gewyde en heylge Martelaren!
Wiens zielen, die zo korts noch in uw lichaem waren,
[p. 63]
Nu van dien grooten God voor zijnen hoogen troon,
Tot loon van uwe pijn, geniet de Martelkroon,
Van alle zaligen zo heyliglijk geprezen,
(1895) Gelijkz’ ook zal van my tot aen mijn eynde wezen.
Ik bid uw oogmerk aen, het wit van eeuwig eer,
Toen gy ten offer boogt en viel ter aerde neêr,
Wiertz’ u al toegereykt; nu schijnt, dat yder bekken,
Daer in uw hoofden zijn, een vrees in my wil wekken,
(1900) Van mee die gang te gaen, dat’s een onschuwbre dood,
’t Is voor die vrezaerts, die van Godts genade ontbloot
Niet hangen dan aen ’t aertsch, met hert, met ziel, en zinnen:
Maer die de werelt met het vleesch kan overwinnen,
En trachten na dat God en godlijk is, is vry
(1905) Van die bekommering, en zet dat aen d’een zy;
En valt zijn God te voet, die alles heeft in machten,
Die heeft uw leet verzacht, en zal ook mijn verzachten,
Als ik de straffe ly, die gy nu hebt geleên,
En ik het pad betreê, dat gy al hebt betreên.
(1910) O Visscher! die eer zo godzalig wiert geprezen,
En hier een Visscher van veel Menschen plagt te wezen,
Die in ’t Barbaers gewest noch leefd in duysterheyt.
En die de nieuwe leer ten doolwech had geleyt,
Met yver weer te recht bracht op den rechten wege,
(1915) Daer in u Godt bewees een ongemene zegen,
Schoon zy niet ging zo hoog, dat zy voltrocken wert,
Dat gy de Vorst bewoog, wiens hart zo is verhard,
Dat hy geen driften meer kan van zijn Godt gevoelen,
Maer zulke, die alleen op zijn verderven doelen,
(1920) En die van ’t gantsche Rijk, dat door dit ongeval,
Ten zy het God verhoe, haest schipbreuk lijden zal,
Als ’t zo zijn stuurluy mist, met hen de rechte haven.
En Warham, welkers tong kon menschen harten laven,
Als gy ten preekstoel af uytbromde ’t heylig woort,
(1925) Hoe smaeklijk wiert ’et van de menigte gehoort,
Wien haest de ziel ontging, om naer de troon te stygen,
[p. 64]
En daer de hooge troost, daer gy af spraekt, te krijgen;
Nu legt gy sprakeloos, maer echter niet voor my,
Die my te recht eerst toont, wat van de werelt zy,
(1930) Te weten zonder gront, daer iemant op kan bouwen,
Al wie hier vastheyt zoekt moet zich op God vertrouwen:
En West, die zonder romp hier in uw bekken legt,
En op die zelfde wijs die zelfde lessen zegt,
Als Warham my nu leert, en neffens hem Jan Visser,
(1935) Dat niet bestandig is, maer alles los; niets wisser
Op aerde dan de dood, gelukkig die ’er lijdt
Op zulk een wijs als gy, gy street nooyt blyer strijt.
De dood sleept u van hier, en scheen u t’overstreven,
Maer gy wint door de dood de kroon van t’ eeuwig leven.
(1940) Zo deed’ gy Klerk eer mee, als gy in Paulus kerk,
De zaligheyt ons preekte, als voegt een ware klerk,
En leeraer neffens die der heylige geboden,
In uwe goe gemeent ter heylger disch te nooden,
Als gy voor ’t hoog Autaer, in ’t Priesterlijk gewaet,
(1945) Zo menig hongrig ziel met d’eeuw’ge spijs verzaet,
En stampte in iders hart de Hemelse genade,
Hoe mag zich nu uw ziel daer eerst te recht verzade,
Nu gy zo gloryrijk, ô zaalge Martelaer!
Ten dienst’ van Godts gemeente, en eere van ’t Autaer,
(1950) Weerstont de nieuwe leer, en d’echtbreuk niet kon lijden,
Die God geheyligt had. O welgelukkig strijden!
Dat mijn gemoet ontsteekt, al schijn ik afgeleeft,
Om mee ten strijt te gaen, daer God zijn kracht in geeft.
Ik, waerde viertal, zal u niet in moed bezwijken,
(1955) En d’eer die gy korts streekt, hoop ik haest me te strijken.
Ik neem mijn afscheyt dan, en groet u hier voor ’t lest
Daer gy zo spraekloos legt, Klerk, Visscher, Warham, West,
Gy zaalge medemaets, en bakens voor de vroomen,
Hou, dat ik klaeg, te goet, ’k hoop u haest by te koomen.
[p. 65]
(1960) Ik tree, die in dees staet u stelde, in het gezicht,
Die wis ’t gedult ontgaet, want dat gebeurt hem licht.
Meent gy, ô groote Vorst! maer groot in ongelukken,
Dat deze Hoofden, die onnozel moesten bukken,
Wijl, om uw reukloos doen, de Hemel u verlaet,
(1965) Het uw een zaelge rust nu gunnen in uw staet?
Hun tongen, hoewel stom, betrekken in hun zaken
Den Hemel om ’er recht. Verstaet* gy niet hun sprake,
Uw overtuyging, als uw straf en eerste pijn,
Meld dat uw bruylofsdag uw lijkdag haest zal zijn.
(1970) Ik zie de hant der wraek alrede uw hooft genaken,
Om ’t vonnis van uw straf, en van uw dood te maken.
Zy wacht noch maer alleen naer mijn onnozel bloet,
Op dat ’et dient voor stof, daer zy mee schrijven moet.
Maer wellust blint u ’t oog, en dat gy niet zoud hooren
(1975) Stopt d’ongodzaligheyt, met groote reên, uw ooren;
En God verhart uw hart, op dat gy zijn genaed,
Die zo oneyndig is, lichtveerdiglijk versmaet:
Wel eyndig dan uw Rijk ten schantvlek uwer eeuw,
Verderf der onderdaen, en eygen, wijl het schreeuwen
(1980) En weenen is vergeefs, en zo Godzaligheyt
En reden, die het doen der vroomen staeg geleyt.
Kon. Gy wanhoopt nu alreed’ aen uw behoudenisse,
Dies klaegt gy nu zo vreemt.
T. Mor. Ik hoor uw oordeel misse;
In mijn onnozelheyt klaeg ik niet van de straf,
(1985) My nu al toegedoemt: neen, zo veer is ’t daer af,
Ik wou dat my alleen was al de straf beschooren.
Kon. Onnoosle hoeven niet te vrezen voor mijn tooren,
Noch ook de schuldigen, wijl ik ’er zo mee leef,
Dat ik hun loon of straf den Rechters overgeef.
T. Mor. (1990) ’t Schijnt dat zijn Majesteyt de band draegt voor ’t gezichte
Van de Gerechtigheyt, zijn tochten het gewichte
En beulen voeren ’t zwaert, op dat hy zy verzaed
In nieuwe moordery, die gruwelijke daet.
[p. 66]
Kon. Het is dan over tijt, dat ik ’t u doe berouwen,
(1995) Wijl gy ’t bekent, en wy ’t ook voor bekennen houwen,
Berey u tot ’er dood.
T. Mor. Ik ben heel wel bereyt,
En moedig tot die strijt. ’k wou dat uw Majesteyt
Mijn oogen rukt’ uyt ’t hooft, ja ’t hooft ley voor zijn voeten,
(Als zy ’t gezicht herkreeg) en voor de slag zo boete,
(2000) Daer zy af wort gedreygt, mijn klagte waer gestaekt
Van wreetheyt, dat gy zo veel martelaren maekt.
Kon. Het schijnt ook wel dat gy de leste niet zult wezen;
Want uw hertnekkigheyt en weerspalt, naer ik vreze,
Verwekken andre noch; maer by mijn kroon en staf,
(2005) Geen beulen zullen my ontbreken tot de straf.
T. Mor. Telt gy daer onder ook die nu al uw geweten
In uwen boezem voed, die mede beulen heten,
En houden uwe ziel of zy ter pijnbank lag,
En dreygen u alree met een benaeuden dag:
(2010) Ach! d’eene zullen my van ’s anders wreetheyt wreken.
Ik zal dan sterven, Heer (schoon ik ’t geen sterven reken)
En dat heb ik gemeen met uwe Majesteyt.
Maer zo de tijt, een blijk van volgend’ onderscheyt,
De smerten saemen deelt, ik zal al d’eer genieten.
Kon. (2015) Men leyt hem voort ter straf, zijn redens my verdrieten,
En nieuwe misdaên zijn, en drijven my nu aen.
T. Morus. Dat vonnis van de dood kan my gants niet verslaen,
Dewijl ik hare komst alle ogenblik verwachte,
Maer gy, o Heeren! zijt all’ huychelaers te achten,
(2020) Afvalge van ’t geloof, dat gy hier klaer betuygt,
Gy Hypocrijten, die voor tyrannye buygt,
Daer gyze krachtelijk hoort hart en tant te bieden.
Gy staet naer meer geluk, maer dat zal van u vlieden,
God is een vyant van verzakers, houd dat wis,
(2025) Zo iemant noch ten half van zijne doolweg is,
’k Ra hem op ’t spoedigste die weg weerom te keeren,
[p. 67]
En zien de tyranny dier dwingeland te weeren,
Die Gods autaren breekt, en zijne pijlers veld.
Kar. Gy die ons huyghelaers, en hipocryten schelt,
(2030) Affvalge noemt, en met zijn Majesteyt en alle,
Die hem gehoorzaem zijn, uw Godsdienst te gevalle
Durf spotten, ’k zweer u dat.
Kon. Zwygt nu, gy Heeren, laet
Hem razen zo hy wil, hy is hem zelf maer quaed.
Leyd hem ter vankenis, zijn leven loopt ten ende,
(2035) Ten waer hy schuldige gehoorzaemheyt erkende:
Doen wy dan op het kortst wat hier in noodig zy,
Op dat men zich van hem door ’t vonnis haest bevry.

’k Sprak graeg uw Majesteyt alleen.
Kon. Vertrekt gy Heeren.
Izab. Zo door de groote storm het schip weerom moest keeren,
(2040) Dat met uw Koningin op gistren stak in zee,
Zend zy my weer aen u, met deze leste bee,
Dat zy toch, wijl zy u gehoorzaem heeft verlaten,
Tot uwer schand en haer, aen andre Potentaten
Of Vorsten wie het zyn, tot geen verschovling zy,
(2045) Maer ’t overschot haers tijts zich in uw heerschappy
En plaets te Kimbalton, in stilte mag begeven,
En toeven daer het end van haer verdrietig leven:
Dat ook uw beyder kind, dat moeders zorge derft,
Niet mede vaders mist; en dat gy, als zy sterft,
(2050) Haer staet-juffrouwen, die maer drie zijn, wilt belonen.
Kon. Mijn mening was aen haer geen andre gunst te toonen
Dan hare ballingschap, ver buyten mijn gebied:
Maer ’t oog van mijn gemoet, dat haer vernedring ziet,
En dat den vreemdeling op my en haer mogt smalen,
(2055) Beweegt my tot ’er bee: dat zy dan in mijn palen
En plaets die zy begeert, in alle stilligheyt,
Het end haers levens slijt.
Izab. Ik dank uw Majesteyt.
[p. 68]

Iohanna. Margreta. Hooftman.

MEt wat gelaet kan ik het doodelijk veranderen
Van ons geval bezien, mijn kint en ik elkanderen
(2060) Beschouwen met verdriet, hoe al de Iufferschap
Van ’t Hof, op gisteren, ons ziende op d’eerentrap,
Benijden, daer nu zelf ons vyanden medoogen
Gevoelen van onz’ ramp, ja zijn ’er door bewoogen.
Maer dat ons onluk meest, in deze slag, vergroot,
(2065) Mijn man ontloopt niet, maer verwellekomt de doot,
Gelijk zijn halsvriendin. Marg. Wat zullen wy in deze
Gelegentheyt dan doen. Ach! moeder, ach! ik vreze
Mijn vaders ondergang. best is het, dat ik my
Voor ’s Konings voeten werp, en hem tot medely
(2070) Bewege door mijn bee, dat Vader kreeg genade.
Iohann. Uw bee en zucht quam ons aen vader meer te stade
Dan ’t aen den Koning zou, want hy is al gebergt,
Als hy gehoorzaemt ’t geen dat hem den Koning vergt.
Mar. Daer ’s de gevangenis, doen wy ’t, acht gy zo ’t beste.
Ioh. (2075) Voor ’t beste, mits ik nu niet beters weet voor ’t leste.
Ik weet niet of nu wel des Konings Hooftman wil
Dat ik hem spreek; ik klop; hy opent daer al stil,
En ziet my gunstig aen, dat ik bewilgen reken.
Zeg Hooftman, mag ik nu wel tot mijn man eens spreken,
(2080) En openen mijn hert.
Hooftm. Te billijk is dien eysch,
Dat ik die weygren zou, dan vrees de leste reys.
Gy zult hem daetlijk door de traelyen beschouwen.
Iohann. Ik heb noch enigh hoop dat ik hem zal behouwen,
Want zijn verdienst en staet verdienen enig jonst
(2085) Indien het gelden mag. Mijn Heer gun ons die gonst
In ons bedroeft verzoek, daer in ik my ook quyte,
Dat gy uw val beschut, of z’is u zelf te wijten.

Tomas* Morus in de Gevangenis.

’k Ontsla u van de plicht in mijn bezoek geschied,
En zo ook van de dienst, die gy my plichtig bied.
[p. 69]
(2090) Zo gy niet zelve wilt van redenen veranderen.
’k Ga mijn geloof niet af, dies tergen wy elkanderen
Met een vergeefse zaak, die nooit in mijn gemoed
Haer stede grijpen zal, wat dat m’er tegen doet.
Ioh. Daer ik my, waerde Heer, in zulk een quelling vinde,
(2095) En was ’t geen blijk, dat ik, zo ik ’t niet dee, u minde.
T. Mor. Wat is ’t dan dat u quelt?
Iohann. Uw droeve vankenis.
T. Mor. Benijd gy my die eer, die my zo loflijk is?
Iohann. Wat eere vind gy in d’elend die ik gevoele,
En duyzend pijnen, die in al mijn geesten woelen.
T. Mor. (2100) Ik kan uw zwakheyt niet genezen Vrouwe, maer
Het voorbeelt van de vreugt, die ik zo schoon en klaer,
Gelijk een middagzon, in mijn gemoet voel schijnen,
Moet u nu voor een troost verstrekken in uw pijnen.
Iohan. Ik ken geen vreucht op aerd die ik voor vreucht nu kies,
(2105) Wat of my troosten zou, zo na aen mijn verlies?
T. Mo. ’k Verloor mijn levens best, mijn ziels behoudenisse.
Wie zou, om dat behoud, niet graeg zijn leven misse,
Eer hy dat waerde deel gevoeld’ in zulk een nood?
Ioh. Uw ziels behoudenis hangt niet aen uwe dood,
(2110) Gy kont uw leven met uw ziel gelijk bewaren.
T. Mor. In mijn geweten ben ik meer dan gy ervaren.
Maer dochter, komt gy ook, dat gy my troosten zoud?
Hy hoeft geen menschen troost, die hem op God betrout.
Marg. Op dat ik van mijn plicht my quyt, en u betuyge,
(2115) Dat ik in ’t ongeluk, daer voor gy nu moet buyge,
Mijn deel heb, kom ik hier, Heer, die ’k voor vader ken.
T. Mor. Vertrout gy, dochter, dan dat ik onlukkig ben?
Marg. Uw vanknis is te zwaer om anders te vertrouwen.
T. Mor. Zaegt gy onschuldigen nooit in gevanknis houwen?
Marg. (2120) Dat gy onschuldig zijt zal nooit in twijffel staen,
Maer echter staet ’et my, eylaes, te schriklijk aen.
T. Mor. Ziet gy voor schriklijk aen, het schoonste beeld der vreugden,
[p. 70]
Dat my ooit is ontmoet, en mijn gemoet verheugden,
Gy kent het niet als ik.
Marg. Mijn Heer, ’t kost wat ’et kost,
(2125) Gy moet hier uyt en van uw vankenis verlost.
De Koning staat ’et toe, uw vrienden zulx begeeren,
Mijn moeder, als gy ziet, die u voor Heer kon eeren,
Uw ’t wenende betuygt. Uw arme dochter die ’t
’t Onlijdlijke ongeluk zo klaer voor oogen ziet,
(2130) U ’t mee ootmoedig bid, verzelt met bittre tranen,
En zuchten, die uw hert tot medely vermanen.
T. Mor. Gy zeght het kost wat kost, dat ik hier uyt moet gaen,
De Koning heeft ’et goet, hoe ’t zijn mag, toe te staen.
Mijn eer verbied ’et my, en schoon ’t mijn vrinden willen,
(2135) Mijn plicht weerstaet haer wil, mijn Vrouw haer druk moet stillen,
Hoe zy ’t my ook verzoekt, wijl mijn geweten niet
Daer toe bewilgen kan, maer tegendeel gebied.
Gy bid ’er my wel toe, maer waer toe is ’t van noden,
God wil dat ik ’t verwerp, ik hoor naer zijn geboden.
Marg. (2140) Mijn Heer, zo gy bemerkt de deerelijke staet,
Die my dan treffen zal, en hoe dat dreygend quaet
Mijn ziel te bersten dreygt, ’k weet gy, uyt mededogen,
Nu meerder dan noch ooit door reden wort bewogen.
T. Mor. Mijn kint, de deucht is nooit onlukkig in dit dal.
(2145) Wat vreest gy dan?
Marg. Ik vrees ik u verliezen zal.
T. Mor. Heeft iemant schipbreuk ooit op deze tocht geleden?
Daer ’s immers geen gevaer.
Iohann. Ik zie, niet buyten reden,
Dat evenwel de dood u daer een klip zal zijn,
Daer gy op sneuvlen zult.
T. Mor. Dat is de dood ’er schijn,
[p. 71]
(2150) Daer uyt de ware deucht kan ’t ware leven vinde,
Dat zy op aerde meer dan ’t aerdsche leven minde.
Ik zucht naer dit geluk.
Marg. Zeg liever ongeval,
Dat Moeder neffens my ten grave slepen zal,
Zo gy de dood bezuurt.
T. Mor. Neen leef eer door verblijden,
(2155) Dan gy door droefheyt sterft, dewijl mijn overlijden
Als heerlijk, aen u niet tot schande strekt, maer eer.
Ioh. Te sterven door een beul, is schand, geen eere, Heer.
T. Mor. Mijn Zaligmaker heeft die schande my ontnomen.
’k Heb niet dan d’eer daer af, een baek voor alle vromen,
(2160) En die onschuldig zijn. Berey u met gedult,
Dat gy dan ’t vonnis hoort, dat zonder enig schult
Gevelt is van mijn dood, het is al uytgesproken.
Ioh. Hoe uytgesproken, Heer! wat smert komt my bestooken!*
T. Mor. ’t Is als ik zeg Mevrou, schep vreucht in dit geval,
(2165) Dat ik nu met mijn dood wel haest bezeeglen zal,
In het gezichte van de hemel en de aerde.
Ioh. Gy die verheven zijt op zulk een trap van waerde,
Waerom zoekt gy uw dood, daer gy uw leven kont
Verlangen met een woort.
T. Mor. Mevrou, eer dat mijn mond
(2170) Iets tegen ’t hert ontsloop, ’k was liever stom geboren,
Hoe ik ook was in nood, neen, ’t leven best verloren.
Ioh. Mijn Heer, bedenk dan toch, dat gy alleen geen man
Maer ook een Vader zijt, en in dier voegen dan
Als gy met die druk laet worstelen en strijen,
(2175) Uw dochter mede een deel zal voelen van mijn lijen.
Marg. Mijn lieve vader, ach! hoe zijt gy zo gezint
Te brengen tot verderf, met u, dat u bemint.
Ey berg als man uw vrou, uw dochter als een vader,
Verplicht mijn bede u niet, Natuur verplicht u nader.
T. Mor. (2180) De staet van Vader, Man, quam my nooit zo te pas
[p. 72]
Dat zy mijn ziel behiel: als die verlooren was,
Wat quam my dan te sta? ’k Wensch gy my dan verschoonde.
Marg. Waer is de groote liefd’, die gy my eer betoonde,
Als gy my zo omhelsd’, en naau iets nutten kon,
(2185) Ten zy gy neffens u my aen uw disch bevon,
Maer nu ten erfdeel geeft elend en ongelukken,
Die volgen u in ’t graf, daer zy ons mede rukken?
T. Mor. Ik min u meer als ooit, en tot een nieuwe proef
Van liefde laet ik u, daer ’k my niet in bedroef,
(2190) Van mijn stantvastigheyt, een voorbeelt van mijn trouwe
Aen mijn getrouwe God, daer ’t* al door is behouwen,
Dat is de rijkste schat, die ik u laten kan,
En Hemelsch is niet Aerdsch. Ey troost u daer mee dan.
Marg. Die troost is goet, ook die, zo ik u noch verloste.
Ioh. (2195) Ach uw hertnekkigheyt wat zalz’ ons tranen kosten.
T. Mor. En my uw redenen berou en medely.
Ioh. Weet al, wat ik u zeg, alleen uyt liefde zy.
T. Mor. ’t Geen ik weer zeg tot u, u mijn geweten zeyde.
Ioh. Zo ooit mijn hert bewoog als ik u smeek’ of vleyde,
(2200) Doe my zo veel ter gunst, verander maer in schijn
Van Godsdienst, dat is licht, wat kan daer quaets in zijn?
T. Mor. Men kan niet heymlijk God bedriegen of beliegen.
Ioh. Bedriegen een Tyran, heet gy dat God bedriegen?
T. Mor. Mevrou, ’k bedroog my zelf, ik kan de waerheyt niet
(2205) Verzwijgen, waer aen zich mijn ziel geankert ziet.
Ioh. Wat wiltge dat ik wort in deze bangigheden?
T. Mor. Wort wijzer alsje zijt, en poog my na te treden,
Op ’t ware pat der deucht.
Ioh. Dat ik verandren zou
Van Godsdienst wort my niet gevergt, in ’t minste, wou
(2210) Mijn Heer, dat ik de dood zou willig tegen loopen,
En datze u behaegt, en kan ik ook niet hoopen.
T. Mor. Neen leeft, maer leeft in hem, op datg’ in hem ook sterft,
[p. 73]
En zijn barmhartigheyt in eeuwigheyt verwerft,
Daer wy in volle vreugt op nieuw weer zullen paren,
(2215) De kroon van al onz’ leet en aerdsche wedervaren.
Mevrouw, dat is ’et al wat ik van u begeer.
Ioh. ’k Hoop die genade van die goedertieren Heer.
T. Mor. Waerom benijdge dan, dat ik van zijn genade
Die zelfde gunst nu wacht?
Ioh. ’t Benijde is buyten schade,
(2220) Vergeeflijk aen een vrou die hertelijk bemint.
T. Mor. Is dat al rechte min, als gy het wel verzint,
Dat gy wilt dat ik voort zou zonder Godsdienst leven,
Of ’t katolijk geloof zou voor een ander geven,
Dat my onsmaeklijk is, als of ik langer ziel
(2225) Of geen geweeten had?
Ioh. Wel dat u dan geviel,
Dat gy een middel koost tot lengnis uwer dagen,
En troost van mijne pijn, die ik niet weet te dragen.
T. Mor. Die middel vond ik toen, toen ik in my besloot,
Dat ik veel liever my wou offren aen de dood,
(2230) Dan aen mijn God misdoen; want dit ’s alleen, Mevrouwe,
De middel dat ik zy in eeuwigheyt behouwe,
En u op dezer Aerd een troost in uwe pijn.
Ioh. ’k Geloof, Heer, dat uw dood zo heerelijk zal zijn,
En even als uw God, die moed heeft ingeschapen
(2235) Schenkt hy u uyt gena, ’t gedult noch voor een wapen,
Om ’t duldig af te staen, zo staet ’et ook alleen,
Aen hem dat ik my stel in mijn verlies te vreên.
T. Mor. Zo gy my recht bemint, gelijk ik vast vertrouwe,
Hy zal u deze troost niet weygren in uw rouwe.
(2240) Vaerwel, ik schey gerust van deze werelt af,
Dewijl ik om ’t geloof en godsdienst dael naer ’t graf,
Die ’k altijt opentlijk voor ieder heb beleden.
’k Zal daer op welgemoed de dood dan tegentreden,
Lust u my weer te zien ter plaets daer ik herleef,
(2245) Volg ’t spoor dat ik u laet, en ’t voorbeelt dat ik geef.
Vaer wel, gy ook mijn kint. ’t vertrek is nu geslagen,
[p. 74]
Leef staeg in hoop op God, en bootst niet door uw klagen,
Maer deucht de heugnis van mijn zalig sterven uyt,
Met het gedenken hoe de dood haer slachtboom sluyt.
(2250) Vaer wel, mijn kint, vaer wel, uw tranen my niet houwen
Hoe veel dat gy ’er schreyt, vaer wel, voor ’t lest, Mevrouwe,
’k Hoop in den Hemel u veel blijer weêr te zien,
Als gy nu droevig zijt, het scheyden moet geschiên.
Ioh. Vaer wel, mijn lieve man.
Marg. Vaer wel, mijn lieve vader,
(2255) Mijn zuchten zeggen ’t noch, mijn herte zegt ’et nader,
Mijn ziel door tranen, ach! dewijl mijn spraek bezwijkt,
En war ’er stijven zou, door droefheyt van ’er wijkt.
Ioh. Waer is een droever vrou op aerde nu te vinden?
Mijn zinnen dwarrelen als in een draey van winden.
(2260) Ik zie my als gestort van ’t hoogste mijns geluks.
In eenen ogenblik, in zulk een poel vol druks,
Dat ik van schrik schier sterf als ik ’er aen gedenke:
Ia voel mijn aderen als in elkander schrenke.
O troost van mijne ziel! indienje my verlaet,
(2265) Zo ben ik zonder hoop, daer al mijn heyl op staet.
Gaen wy de werelt uyt, den wech in, die d’elende
En droefheyt wijst, mijn kint, dog in het graf zal ende.
Marg. ’k Weet ook geen andre raed, mijn moeder; want de dood
Is ons veel nodiger dan ’t leven in dees nood,
(2270) Om in een achterhoek te storten onze klagten,
En ’t end met ongedult van onze dagen wachten.
Ioh. Ik wou dat deze dag, mijn kint, de leste was,
O dood! gy komt te loom, al quaemt gy noch zo ras.

T. Morus. Pater Roelant, Scherprechter. K. Wolsey. H. Karel. H. Hauwert. T. Kromwel. I. Foxes. Hooftman. Geheymraed.

GEval ’t, Aenschouwers, u, en u geen tijd vervele,
(2275) Ziet dan op ’t treurtoneel mijn levens einde speelen.
Ontstelt ’er u niet in, dat ik op zulk een voet
[p. 75]
In uw gezicht verschijn, ik voel my wel gemoed.
De dood heeftz’ al voor ons van d’aerde weghgenomen,
Zo zalz’ ook my en u, en all’ die na ons koomen.
(2280) Is zy dan niet t’ontgaen, waerom voor haer vervaert?
z’Is altoos toch de zelfd. Doch twederley van aerd.
Zy is natuur- en onnatureli|k; als deze
De mijne nu zal zijn, door ’t werelts recht verwezen;
Doch strekt my tot een hulp, die my van kommernis,
(2285) En zorgen, diemen al hier onderworpen is,
Voor eeuwiglijk ontlast: dies vind ik geene reden
Dat ik ’er vrezen zou, die mijn elendigheden
En zwakte dooden zal, daer in gy al noch steekt.
Ik voerder geene mee, en ben als nieuw herqueekt,
(2290) Maer in een vaster stand, en nieuw herbooren leven.
Ik heb de schrik des doots lang uyt mijn hert gedreven.
Ik vang de leste strijt met bly ’er herten aen.
Zo dra mijn lichaem hier de straf heeft uytgestaen,
Vliegt strax mijn ziel om hoog in die bespiegelingen,
(2295) Daer staeg mijn geest op staerd van die verborge dingen,
En vint barmhertigheyt en vol op van gena.
O dolheyt! dat men hier na langer leven sta,
Daer maer rampsaligheyt en droefheyt is te vinden.
Dus zal een eeuwge vreugt mijn qualeband ontbinden.
(2300) Mijn leven endigt hier, maer het begint weer daer,
Doch op een zeekre wijs, en buyten aerds gevaer.
Want hier is toch geen heyl, Aenschouwers, te beleven.
Ik was in Eng’land tot een hooge trap verheven,
In ampt, in eer en staet, maer d’eerste trap van eer
(2305) Is d’eerst van kommernis, dewijlmen maer te meer
Word van de nijd vervolgt. O dood! die my de wegen
Van ’t eeuwig leven baend; ik ga u vriendlijk tegen.
De keur stond korts aen my, dat ik, als ’t noch licht zou,
Of leve of sterven mag, zo ik den Koning wou
(2310) Voor opperhooft der Kerk, en d’Echtbreuk goed, erkennen.
Zou ik het dierbre deel, dat ik bezit, niet schennen,
[p. 76]
Te kort doen, zoo ’k hem meer gehoorzaemd’ en ontzag,
Dan God, die op der Aerd en Hemel all’ vermag?
De Koningen zijn wel als Goden voor de menschen,
(2315) Maer menschen ook voor God. En even alsz’ in wenschen
Van weelde en heerlijkheyt, zo menig onderdaen,
Als haer gebied bevangt, met recht te boven gaen,
Zo moesten zy in deugt haer all’ ook overtreffen.
’k Zag van de Koning my tot hoge staet verheffen,
(2320) En weer daer afgezet, en toen op ’t onverzienst
Ter dood gedoemt, ik sterf dan niet in ’s Konings dienst,
En zo veel ommeslag, en nasleep zijner hove,
Maer van dit Rijk, en God, en ’t Algemeen gelove,
Het enigst dat alleen des duyvels banden slaekt,
(2325) Des hemels poort ontsluyt, de zielen zalig maekt;
Een altoos zeker licht, en wiert des nooit bevochten,
Van onrust, twijffeling, of diergelijke tochten.
Maer, ach! rampzaalge Kerk van Engelant, geloof ’t,
Ik zie een donckre wolk u hangen boven ’t hooft,
(2330) En uwen val te moed, maer ’t is noch te beklagen,
Dat die u stoot omver, die u behoort te dragen,
Maer wijl ik voor u sterf gelijk een Martelaer,
Wenschte ik van harten, dat ik ’t dreygende gevaer
Van uwen ondergang met mijnen dood mogt schorten.
(2335) Ach! waer mijn bloed het lest dat Engelant zou zien storten,
Ik storten ’t dan gerust: maer ach! ik vreze, neen.
Aenschouwers, vaert dan wel, ’k zal u te vooren treên,
En lossen haest mijn ziel uyt haer benaeude banden.
Scherprechter, die alree de Rechtbijl hebt in handen,
(2340) Zie toe hoe dat gy recht, spaert niet mijn hals, maer spaert,
Daer ik aenzienelijk in eer mee leefd’, mijn baert,
Die aen den Koning nooit in ’t allerminst misdede,
Zo ’t hooft de straffe ly, heeft enigzins noch rede,
Om ongehoorzaemheyt, naer ’s Konings zin, begaen.
[p. 77]
(2345) Ik tree naer ’t offerblok; en roep de Godheyt aen,
Na ’t enden mijner bee zal ik mijn hand uytsteken,
Dat ’s dat ik ben bereyt, Scherprechter, u ten teken.
Scherp. Ik wenste uw opperkleet, mijn Heer, tot een geschenk.
T. Mor. Daer is ’t.
Scherp. Ik neem ’t in dank, op dat ik u gedenk.
(2350) Vergeef mijn Heer, my ’t ampt dat ik aen u beklede.
T. Mor. Gy doet naer uw beroep, als ik naer mijn eer dede.
Vaert wel dan altemael, die my ooit kende of zag,
Ik kniel ter lester bee, en wacht daer op de slag.
P. Roel. Daer ligt nu die voor ’t Rijk verdiende een eeuwig leven.
T. Krom. (2355) Zo moet ’et allen gaen die ’s Konings wil weerstreven.
Wols. Maer echter is zijn val ons all’ bejamrens waerd.
Kar. Zijn misdaet dee het min dan zijn hertnekkige aerd.
Fox. Hy nam ’t naer zijn gevoel op voor ’t gemene beste.
Hauw. Zijn zoete spotterny verzeld’ hem tot ’et leste.
Geh. (2360) ’t Bleek aen zijn baert en muts, maer pasten ’t op dit lot?
Hooft. Hy spotte zo hy mogt, hy spotte nooit met God;
Maer zocht die Majesteyt met al zijn hert staêg t’eeren.
Zijn ingebooren deucht kan u dit staeltjen leeren,
Dat hy, al Kanselier, nooit naer zijn Kanslerie
(2365) Ter hooger zaken ging, voor dat hy op zijn knie
Zijn vaders zegen voor de Rechtbank had ontfangen,
Daer die als Schepen zat. Maer dit zijn droeve gangen,
Die Zon van Engelant, daer elk te recht om krijt,
Hoe lange dat hy scheen, gaet onder voor zijn tijt,
(2370) En laet ons over ’t hooft een wolk van zwarigheden.
Men kon zijn tranen nooit zo hoog en dier besteden,
Dan nu om zijn verlies, in onz’ beduchte elend;
Hy, die het al vermag, gun ons een zalig

Continue

[p. 78]
MORUS MORIENS
ad
D. D. JOHANNEM SCHIPPER.
SUstulit heu! Morum Regis malesana libido
Quam nec relligio nec moderâre preces.

Aen den selven.
GY leert hoe Morus hier het schip zijns levens stuurt,
En vint de reghte Ster en Noordstreek na de Haven,
Die nooit aen Vorsten gunst sijn welsijn had verhuurd,
Maer wort als Martelaer, trots ’s Konings haet, begraeven.

Noch aen den selven.
GY kleet door Morus moort het Schouburg in den rouw,
En doet door ’s Konings min de deugt verongelijken.
Gy klaeght in deftigheyt met een verstote Vrouw,
En toont hoe reedlijkheyt dik moet voor gramschap wijken.

J. HAVIUS.
Blois 18. Octob. 1659.

Continue

[p. 79]
Aen d’E. Joffer E. V. W[aelsdorp].
HOe komt ’et, schoone Elizabeth,
(Doogt gy mijn vraeg) dat gy niet met
Uw Goddelijke stralen lichte,
(Beneven Oom en Moey, en Nichten)
(5) Uw Grootevaêrs geboorte feest?
En cierd’ hem met uw eedle geest,
Zo schoon, zo hoog, zo dier te roemen,
Als kleur en geur, en keur van bloemen,
Gekeurt tot der Verjaerders lof,
(10) Door Velsen, uyt zijn keurlijk Hof?
Daer eertijts smaekte met genuchten,
Mijn waerde kindren van zijn vruchten,
Dat my, zo ’t oog die plaets noch ziet,
Als versch in mijn gedachten schiet:
(15) Of Westerbaens gedrukt gedichte?
Of ’t ongedrukt, dat zielen stichte,
Des braven mans Simonides,
Vermengt met menig leerzaem les?
Of andre op die feest gezonden?
(20) Wat was ’t dat u beletten konde?
Of docht gy dat uw zoet gebak,
Voldee, daer uw bezoek gebrak,
Dat duyzend zielen zoud’ vermaken?
Of was ’t een drift tot hooger zaken,
(25) Die d’eedle geesjes drijven kon
Ver boven Star en Maen en zon?
Of is ’t een quelling die uw zinnen,
In zulk een voorneem, kon verwinnen,
Dat zy uw geest en ziel ontsteld,
(30) Voor ’t spook dat oud en jongen veld?
Dat ’s immers geenerwijs te denken,
Want ’t zou uw jeucht ontijdig krenken:
Ook was ’t te verre buyten ’t spoor.
Uw zuyvre Bronnen van yvoor,
(35) Uw blank en welgevormde leden,
[p. 80]
Verzeld met duyzend zoete zeden,
In het gewemel van een schoont,
Die zo veel ongemeens vertoont,
Zijn wis voor U en Een geschapen,
(40) Om eyndelooze vreucht te rapen,
En teelen noch, uyt zuyvre lust,
(Daer ’t zoet zich onderlinge kust)
Veel weergaas zulker rijke gaven,
Daer Vorsten zelf om zouden draven,
(45) En knielen met eerbiedige eer
Voor zo veel dierbre schatten neêr.
U heeft dan dit of dat gedreven,
Dat gy van Zorgvliet zijt gebleven,
En dat ik noch niet denkken kan.
(50) ’k Verzoek maer op uw Waerde dan,
Verjaerd hy weer, die Grootevader,
De roem, de glory eer en ader
Der Edelheyt van uw geslacht,
Dat gy die gunst niet weynig acht,
(55) Maer keurt ’er voor een groote zegen,
En toon uw hert en ziel genegen,
Te komen op ’t verjarig feest,
Met al uw schoonten en uw geest.
En denken, als verplicht in deze,
(60) Het zal nu licht het leste wezen.
Ey ziet ook, zo ’t u niet verveeld,
Hoe Morus nu zijn einde speeld,
Daer gy my eertijts stof toe brochte,
Zo ik uw Edelheyt verzochte;
(65) Speur of ik daer op heb gelet:
Vaer wel dan, schoone Elizabeth.

Verwin u zelven.

Continue

Tekstkritiek:

vs. 605 is een weesrijm
vs. 903-909 Deze zes verzen volgens ex. BSB; in het ex. UBA OK 63-8699 de volgende vier:
Kat. Der Koong’en liefde smet, gy mint hen zelve niet,
Men mint haer grootheit wel, om ’t voordeel dat men ziet,
En zoekend’ in die drift inbeeldelijke eere,
Verliezen licht de ware en wat die meest kon deeren.
vs. 1967: verstaet er staat: verstae
voor vs. 2088: Tomas er staat: Tomus
vs. 2163: bestooken! er staat: bestooten!
vs. 2191: ’t er staat: ’k