Jan Soolmans - De gedwongen doctor

Jan Soolmans: De gedwongen doctor. 1671.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton085370 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[p. 1]

DE

GEDWONGEN

DOCTOR,

KLUCHT-SPEL;

Uyt het Frans van
J.B.P. DE MOLIERE
vertaelt, en in Rijm gestelt.

Vertoont op d’Amsterdamsche Schouwburgh.

[Vignet: Perseveranter]

t’ AMSTERDAM,
Jacob Lescailje, Boekverkooper op de Middeldam, naast de Vismarkt, 1671.

[p. 2]

BEDRYVERS.

Sganarelle, Man van Martijntje.
Martijntje, Vrou van Sganarelle.
Robbert, een buerman van Sganarelle.
Valerius, Huysdienaer van Geronte.
Lukas, Man van Iaquelijne.
Geronte, Vader van Lusinde.
Iaquelijne, Minnemoêr van een kleyn kindt van Geronte, Vrou van Lukas.
Lusinde, Dochter van Geronte.
Leander, Minnaer van Lusinde.
Tibaut, een Boer.
Perin, zijn Zoon.

[p. 3]

DE GEDWONGEN

DOCTOR.

EERSTE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

Sganarelle en Martijntje al kijvende.

NEen, ik en zal ’t niet doen, het staet aen my te spreeken
En meester ook te zijn.
Mart. Die ik veur knecht slechts reeken.
Ik zegh dat ik begeer dat gy nu na mijn zin
Zult leven. Of ik schoon aen jou gekoppelt bin,
(5) ’k Bin niet gehouden om jou zotheyt te verdragen.
Sganar. Een vrou te hebben is een van de grootste plagen
Als Aristotel’s zeyt: en het is ook gewis:
Een quaet wijf arger als een booze duyvel is.
Mart. Ey! ziet dees gauwert an, die zelfs des Doctors muts tart.
Sgan. (10) Ia gauwert! wie’s zoo snoô in ’t binden van de mutsart
Als ik, die boven dat ook redenkaav’len kan?
’k Was zes jaer Doctors knecht, waer zie jy my veur an?
Eer ’k zestien jaren was kost ik mijn Rudimenta
Van buyten in ’t Latijn, schoon ’k veur een plompe vent,, ga.
Mart. (15) Wat stoot die keuvel-gek al uyt zijn kruyn.
Sgan. Wel hoe
Gaet dees karonjes mondt? hout strax jou bakhuys toe.
Mart. Vervloekt moet zijn die uur, doe ’k ’t jawoort gaf van trouwen.
Sgan. Och, had ik doch mijn pen toen uyt de inkt gehouwen
Wanneer ik teykende ons houwelijks verbandt.
Mart. (20) Gy klaeght noch heel misnoeght, dat my verwondert; want
[p. 4]
Den hemel heeft u met een groot geluk gezegent,
En gaf u zulk een vrou als ik, die gy bejegent
Dus averechts, jy bent niet waerdt te zijn mijn man.
Sgan. ’t Is waer, ’k hadt reden om op ’t eerste nachtje van
(25) Mijn bruyloft bly te zijn, maer... wilt daer vry van swijgen,
Of van een zeek’re zaek zal ik jou weêr betijgen.
Mart. Wat of jy zeggen woudt?
Sgan. Zacht, zacht, en maek nu my
Niet sprekend’, beter steek ik daer een speltje by.
Ik weet wel wat ik weet, en dat ’s genoegh gebleken.
(30) Jy meugt, Martijntje, van jou groot geluk wel spreken,
Dat jy kreeght zoo een man als ik ben.
Mart. Schoon bescheyt,
Een quistgoet van een mensch, die my na ’t Gasthuys leyt,
Met andren optrekt, en mijn goetjen op gaet eeten.
Sgan. Dat ’s leugen: want de helft (dat moetje zeker weten)
(35) Verdrink ik daer wel van.
Mart. Is dit geen droevigh kruys?
Daer toe verkoop jy ’t al van stuk tot stuk in huys.
Sgan. Dat doe ik om dat jy nu zult wat spaersaem leven.
Mart. Daer ’s niet meer over als een eenigh bedt gebleven
Waer uyt de veeren meest verstoven zijn.
Sgan. Dat ’s goet,
(40) En ’t welk een luye vrou wat eerder opstaen doet.
Mart. In ’t kort, ’t is al verteert, ik sta hier slecht en pover.
Sgan. Daer deur zoo legh jy ’t wat te zuyniger weêr over.
Mart. Den heelen dagh en doe jy, luyaert, anders niet
Als dobb’len by den drank.
Sgan. Dat dient om mijn verdriet
(45) Zoo te verdrijven.
Mart. En wat zal ik dan gaen maken,
Om met mijn kinderen aen de soob’re kost te raken?
Sgan. Doet al wat jou belieft.
Mart. Iy bent een vrouweplaegh.
Dit is het jongste kindt van vieren, dat ik draegh.
Sgan. Wel, leght de pakjes neêr die jy niet wel kunt dragen.
[p. 5]
Mart. (50) Vult daer de monden meê die jou om eeten vragen.
Sgan. Ia paeyt haer met de roê. Als ik mijn droogh en nat
Heb ingehaelt, zoo veel my lust, dan wil ik dat
Zy allegaêr in huys ook haer bekomst genieten.
Mart. Wel slikkebroêr, meen jy, als jy bent vol van ’t gieten,
(55) Dat daer een ander dan krijgt zijn verzading by?
Sgan. Laet ons wat zoetjes gaen, mijn zoete vrou, maekt my
Niet moeijelijk.
Mart. Dat ’s waer! ik zou niet spreken mogen,
En moet jou dartelheyt en quisting noch gedoogen.
Sgan. Mijn wijfje, wilt jou wat bedaren, ’k bidje laet
(60) Jou hevigheyt weêr haest wat overgaen.
Mart. Wat raedt
Zal ik nu vinden om jou tot het werk te krijgen?
Sgan. Ziet toe, ik waerschou jou, indienje niet wilt swijgen...
Als ik mijn arm ophef, zoo daeltse swaer weêr neêr.
Mart. ’k Lagh met jou dreygen.
Sgan. O! jou huyt die jeukt jou weêr.
Mart. (65) Ik zal jou toonen dat geen vrees my komt beknellen.
Sgan. Mijn waerde helft, heb jy in ’t zin my wat t’ontstellen?
Mart. Geloof jy dat ik ben vervaert veur jou gekijf?
Sgan. Jou ooren jeuken je, ’t is tijdt dat ikse wrijf.
Mart. Jy dronkert als je bent.
Sgan. Jy moet wat fijnder zingen.
Mart. (70) Jy wijn-zak, pakkebier.
Sgan. Ik moet jou wat bedwingen.
Mart. Eerlooze.
Sgan. ’k Zie dat ik jou wat roskammen moet.
Mart. Iou laffen hangebast, verrader, deugniet, bloet,
Iou luyshont, ô jou guyt!
Sganarelle krijght een stok en slaet haer.
Sgan. Iy roept dan om dees slagen.
Mart. Och help, och help.
Sgan. Hou daer.
Mart. Ik kan dit niet verdragen.
Sgan. (75) Wat ongebrande as de beste vrede maekt.

[p. 6]

TWEEDE TOONEEL.

Robbert. Sganarelle. Martijntje.

Rob. ZAcht, zacht, hou op, hoe dus in toornigheyt geraekt?
Wel buurman zoumen dus een vroumensch of gaen beuken.
Mart. Wel hey, wat roert ’et jou? of komt jou huyt ook jeuken?
Het is mijn eygen man, hy mach het doen.
Rob. Wel aen,
(80) Ik sta het willigh toe.
Mart. Ey, bruy jy hier van daen,
En quelt jou niet met my.
Rob. Ik zal hem laten kloppen.
Mart. Moeyt jou met gort, men zal tot jouwent beuling stoppen.
Rob. ’t Is waer jy hebt gelijk, zie daer, ’k herroep mijn woort.
Mart. Als ik geslagen word dunkt my het zoo behoort.
Rob. (85) Maek liever pays.
Mart. Dat raekt jou niet, jy gek der gekken.
Waerom ga jy jou zoo een anders zaek aentrekken?
Rob. Maer jy vriendt...
Mart. Ay! wat maer... man geeft hem ook wat koek.
Sganarelle slaet Robbert.
Rob. Hou op, vergiffenis ik van jou bey versoek.
Ik doe ’t om beste wil, op dat jy meught verdragen.
Sgan. (90) Ik zegh jou dat jou raedt my niet en kan behagen.
Rob. Dat ’s dan een andre zaek.
Sgan. Ik wil haer slaen wanneer
Het my gevalt, en ook, wanneer ik het begeer,
Haar niet slaen.
Rob. ’t Is my wel, laet dan jou wil geschieden.
Sgan. ’t Is mijn wijf, d’uwe niet. Jy hebt niet te gebieden.
Rob. (95) Dat ’s recht.
Mart. ’k Heb dan jou hulp hier niet van nooden, gaet.
[p. 7]
Rob. Zeer garen. Robbert binnen.
Sgan. Scheyt nooit als een man zijn vrou weêr slaet,
En steekt jou in geen zaek die jou geensins komt raken.
Kom wijfje, laten wy nou weêr de vrede maken,
Hou daer, geef my jou handt.
Mart. Pays maken! daer jy my
(100) Zoo of eteystert hebt?
Sgan. Dat ’s niemendal, kom by,
En steekt jou handt uyt.
Mart. ’k Zal ’t niet doen, dat wil ik sweeren.
Sgan. Wat zeghje?
Mart. ’k Wil ’t niet doen.
Sgan. En nu is mijn begeeren
Dat jy het al zult doen.
Mart. Ik doe het zeker niet.
Sgan. Ey, kom dan.
Mart. J’hebt my al te hart gehandelt.
Sgan. Ziet
(105) Daer is mijn handt, ik kom vergiffenis begeeren,
’k Beloof jou ook niet meer de ribben zoo te smeeren.
Mart. Nou ik vergeef ’t jou wel, maer ik vergeet het niet.
Sgan. Jy bent maer een malloot, om dat jy daer op ziet.
’t Was noodigh dat ik ’t deê, dit zijn maer slechte zaken:
(110) Want slagen kunnen dus de beste vriendschap maken.
Doe jy jou huys-werk of, ik zal na ’t bos toe gaen,
En hakken brandthout, en dan keeren, wel gelaên.
Sganarelle binnen.

DERDE TOONEEL.

Martijntje.

Mart. GA jy vry heen, maer weet dat ik noch dit gevoelen
Zoo niet vergeten zal, maer mijne moed eens koelen
(115) Zoo dra ik raedt vindt. Uyl! weet jy niet dat een vrou
Als ik, haer wreken kan, zoo ik u kroonen wou.
[p. 8]
Dan zulx is niet genoegh, dien hangebast zal dragen
Vry swaerder last, en meer gevoelen van dees slagen.
Laet zien, wat doe ik best?

VIERDE TOONEEL.

Valerius. Lukas. Martijntje.

Valer. IA vriendt, ’t is zeker al
(120) Een sware zaek, als men die wel volbrengen zal.
Luk. Wat raedt? ’t is ons beroep Geronte te behagen,
Twijl wy Iuffrou Lusind ook garen trouwen zagen,
En door dees toeval wordt haer houwelijk belet,
Dat ons belooft verval vry wat te rugge zet.
(125) Horatius betoont, door dikwils schijven schieten,
Zijn miltheyt, en zijn hoop, om haer noch te genieten,
Hoewel het schijnt dat zy Leander meer bemint,
Tot welke trouw geensins ons Heerschop is gezint,
Noch wil tot geener tijdt aen hem zijn dochter geven.
Mart. (130) ,, Vind ik nu niets, dat ’s vreemt. waer ’s mijn verstant gebleven?
Luk. Met reden wordt hier deur zijn hooft geheel ontstelt:
Dewijl dat Doctors hulp is krachteloos, en ’t gelt
Verloren dat hy geeft. Wat scheelt het van ’t verquisten?
Valer. Waerom de hulp altijdt gezocht by Latijnisten?
(135) Meent hy ’t geleerde volk alleen maer helpen kan?
My is gezeyt dat hier in ’t Dorp woont zulk een man
Die groote kuren doet, en zeltzaam kan genezen.
Een kleyn’ en slechte raedt kan somtijts ’t beste wezen.
Mart. ,, Foey, zoo onthaelt te zijn, ’t was t’onbeleeft, en stout.
(140) ,, Neen, ’k zal my wreken, en hem.
Martijntje loopt in die mijmering onverziens tegen
Valerius aen, en zeyt,
Holla. Heeren, hout
Mijn plompheyt my ten goê, ik zag u door mijn nek,, niet,
Mijn zinnen zijn verwart.
Valer. Ia zusje, dat gebrek,, ziet
[p. 9]
Men in veel menschen, zulx ons zelfs ook wedervaert.
Wy zoeken, met verdriet, ’t geen zich niet openbaert.
Mart. (145) Kan ik de Heeren ook in iets behulpzaem wezen?
Valer. Dat kon wel zijn, zoo ons van u wierd aengewezen
Een schrand’re Doctor, die mijn meesters oudtste kindt,
Dat zich ellendigh, en van spraek ontbloot bevindt,
Genezen kost, waer na een grooten hoop Doctoren
(150) Al hebben omgezocht, maer kunnen het verloren
Niet weder vinden, en wy zoeken na een man
Die Iuffertje Lusind te rechte helpen kan.
Mart. by haer zelfs. ,, Wel dit komt slaeghs, mijn wraek,
nu daetlijk voorgenomen,
,, Wort deur haer uytgevoert. Iy bent van pas gekomen,
(155) En zult haest vinden ’t geen gy zoekt. Wy hebben hier
In ’t dorp een gauwe geest, doch van een slechte zwier,
Die na geen Doctor lijkt, maer werkt zeer vreemde kuren.
Val. Waer vindtmen deeze man? ey, wilt ons by hem sturen.
Mart. Hy ging daer strax na ’t bos, daer kapt, of houwt, hy hout.
Luk. (160) Hoe kapt hy hout? hy hout!
Mart. Wel ja, mijn vrient, jy zout
Licht niet gelooven wat een lust hy heeft in ’t werken.
Gy zult als gy hem ziet in hem geen gauheyt merken;
Want hy gaet op zijn boers, en ’t lijkt een botten uyl,
Maer hout inwendigh zeer veel wond’re gaven schuyl;
(165) Hy oeffent zijn verstant by vlagen; en by vlagen
Krijght men niet van zijn hulp als door gekijf, of slagen.
Val. ’t Is vreemt dat wijsheyt die stijfkoppigheyt aenbrengt,
Haer wetenschap is vaek met malligheyt vermengt.
Mart. Maer weêr zijn malligheyt gaet zijn verstant te boven,
(170) Als hy die buijen heeft; al wou men hem beloven
Meer als men missen kan, hy zeyt dat hy niet weet
Dat hy een Doctor is. Gy zult hem, tot uw leedt,
Afrossen moeten, eer hy u zal dienen willen.
Dus leeft ons boerevolk (die zijne malle grillen
(175) Wel kennen) staegh met hem, zo krijght gy hem van daer.
Val. Dat ’s groote zotheyt by een goet verstant.
[p. 10]
Mart. Dat ’s waer,
Maer zijn geneezing zal u wel te vreden stellen.
Val. Hoe heet die wijze zot?
Mart. Zijn naem is Sganarelle,
Gy zult hem metter haest wel kennen, vrienden, hy
(180) Heeft eene zwarte baert, breedt opgezet, daer by
Draeght hy een lob, zijn kleed is uyt het groen en geelen.
Luk. Gedost om Doctor van de gekken meê te speelen.
Val. Ey! is hy dan ook zoo ervaren als jy zeght?
Ik bid van zijne kunst ons ietwes onderrecht.
Mart. (185) Hoor toe dan, want hy doet mirakel op mirakel.
Zes maenden is ’t gele’en, wanneer dat Lijsje kakel
Van al de Doctors was verlaten in haer noodt:
Zy had gelegen, stijf zes uren, als voor doot,
Doen, met gewelt, dees man daer wiert in huys gedreven;
(190) Hy heeft haer datelijk wat in de mondt gegeven,
Waer van zy strax verrees, zy recht’ haer over endt,
En ging gelijk of haer niet en schorte. Luk. Dat ’s een vent
Die wond’ren werkt.
Val. Zoo is ’t. Uytmuntende moet wezen
Zulk een hulpmiddel, die dus haestigh kan genezen.
Mart. (195) Wat zeghje nu? Onlangs, drie weken pas gele’en,
Viel Ioost, de jongen van de koster, heel bene’en
Van boven uyt de toorn, en brak zijn arm en beenen,
En morselde zijn kop; zoo haest was niet verscheenen
Dees Doctor by dit kindt, van twalef jaren oudt,
(200) Of hy bestreek het lijf met zalf, en smeer, of smout,
Waer van het voort genas, en liep terstont weêr speelen.
Wat dunkt jou?
Luk. Hemel wat kunt gy al kracht meedeelen!
Dit is hy die ons dient, kom tre’en wy ’t bos dan in.
Wy danken u dat j’ons hebt onderrecht vrindin.
Mart. (205) Maer zijt gedachtigh hem de ribben wel te dekken,
Want zonder slagen zal hy met jou niet vertrekken.
Val. Een wondere natuur! maer ’k ben zeer wel vernoeght,
Dat, zoo w’ hem vinden, het geluk by ons zich voeght.

[p. 11]

VYFDE TOONEEL.

Sganarelle. Valerius. Lukas.

Sganarelle met een kan met bier by hem, hout hakkende, en zingende.

TOON: Mijn lieve Iakelijn mijn zoete bolle meisje.

NA arbeyd zoektmen rust, dees rust is mijn begeeren,
(210) Als ik geniet met lust een volle kruyk met nat.
Ik hou, en hak, en bindt, dus onder ’t quinkeleeren,
Maer ondertusschen vul ik ook mijn buykje wat.
Als ik ben moe gewerkt,
Zoo dient het hart gesterkt,
(215) Ik moet de keel eens smeeren:
Want het schijnt of ’t hout
Gepekelt is in ’t zout.
Hy drinkt.
O aengename drank! wat kunt gy smart verzoeten,
Wat zijn uw slokjes zoet, uw ingewant is eêl.
(220) Waert gy altijdt gevult, hoe zou ’k mijn graegte boeten,
Maer ’k raekte buyten spoor drukt’ ik u al te veel.
Ik u zoo zeer bemin
Als eenige vrindin,
Waer voor dat ik moet wroeten.
(225) Gy versorght mijn lijf.
O nat! mijn tijdtverdrijf.
Hy drinkt.
Val. Wie of daer zong, zou ’t wel dien gauwen Doctor lijken?
Sgan. ,, Dat kost dan weêr na huys, hier langer niet te kijken.
Luk. O ja, dat is hy zelfs, na dat ons is beduyt.
Val. (230) ,, Maer zacht, blijft hier wat staen, en maekt noch geen geluyt,
,, Voor dat wy hem eerst recht bezien, om niet te missen.
Sganarelle vernemende deze twee knechten, wendt zich nu tot den
een dan tot den anderen, en spreekt by zijn zelven:
Sgan. ,, O kruykje! ’t is om jou (na dat ik wel kan gissen)
[p. 12]
,, Dat deeze twee my dus naby genaken, ach!
,, Het schijnt dat ik alleen u niet genieten mach,
(235) ,, Mijn kleyn geluk zou noch wel minne-nijt verwekken.
,, O broek! wat rovery zal zich hier nou ontdekken?
Val. Hy is ’et, dat gaat vast.
Luk. ,, Wy hebben niet gedwaelt:
,, Die vent is even als ons flus is afgemaelt.
Sgan. ,, Dees gasten nemen voor my armen hals te quellen.
Sganarelle zet de kan aen zijn eene zijde neêr; maer als Valerius aen die kant zijn eerbiedige groet doet al bukkende, zet hy die aen de andere zijde; Lucas mede bukkende, neemt hy die weder op, houdt dan de kan voor zijn borst, en maekt verscheyde mijnen.
Val. (240) Met oorlof, waerde Heer, zijt gy niet Sganarelle?
Sgan. Waerom?
Val. Ik vraegh of gy niet Sganarelle heet?
Sgan. ’t Is ja, of neen, na jy ’t begeert, en na ik ’t weet.
Val. Zoo gy die man zijt, spreekt, wy zullen u niet hoonen,
Maer alle vriendschap en beleeftheyt gaen betoonen.
Sgan. (245) Wel ja, ik ben die man. wat nu?
Val. Wy zijn verblijdt
U hier te zien, mijn Heer, men heeft ons, voor een tijdt,
U aengeprezen als een kloekaert boven kloeken,
En daerom komen wy uw hulp althans verzoeken,
Die ons ten hooghsten nu van nooden is.
Sgan. Mijn vriendt
(250) Zoo gy kunt zijn van mijn geringe macht gedient,
’k Ben om te dienen veur een kleyne loon haest vaerdigh.
Val. Gy doet ons meerder eer, mijn Heer, als wy zijn waerdigh.
Ik bid, zijt doch gedekt, of misschien nu de zon
Door dees’ ontblooting u wat quelling baren kon.
Luk. (255) Zet op uw hoedt, mijn Heer.
Sgan. Al te beleeft, mijn vrinden.
Val. Dat wy hier komen, Heer, moet gy heel vreemt niet vinden:
’t Scharpzinnige verstant wordt over al gezocht,
[p. 13]
En uwe wetenschap heeft ons tot hier gebrocht.
Sgan. Aengaende kennis van wat bosjes hout te maken,
(260) ’k Weet nergens mijns gelijk, dat wil ik niet verzaken,
Ik wou wel iemant zien die my dat eens deê na.
Val. Mijn Heer, ay!...
Sgan. Ik spaer ook daer toe geen moeyte, ja
’k Maek die zoodanigh dat ’er niet op valt te smalen.
Val. Mijn Heer, ey lieve wilt ons daer niet van verhalen,
(265) Dat is het niet...
Sgan. ’k Verkoop het hondert bosjes maer
Voor een rijxdaelder, groot en kleyne, deur malkaêr.
Val. Belieft het u, mijn Heer, het hout zy hier gebleven.
Sgan. Gelooft gy vrinden, ik kan het niet minder geven.
Val. Wy weten van dees zaek zeer wel.
Sgan. Wel weet jy ’t? loop
(270) Dan heen, want ik en geef het nimmer beter koop.
Val. Dit is ’er meê gegekt.
Sgan. Ik gek ’er toch niet mede;
Maer jy hebt misverstant.
Val. Ey spreekt doch andre reden.
Sgan. ’k Weet by een ander jy wel bosjes vinden zult,
Maer geen van zulk een hout, en die zoo vol gevult.
(275) Het een of ’t ander hout verscheelt veel, ô mijn vrinden,
Koop jy maer van mijn hout, jy sult het goed bevinden.
Val. Ey! laten wy dit hout, en spreken wy van ’t geen
Daer w’ omgekomen zijn.
Sgan. Ik zweer het u, en meen
U ’t hout niet minder als voor ’t volle gelt te geven.
(280) Niet eenen duyt moet daer an schorten.
Val. Maer...
Sgan. Ia ’t even
En volle gelt, ik ben geen man die woorden maekt.
Val. Mijn Heer, ’t en voegt u niet, die zo wel zijt bespraekt,
Voor ons te veynzen, en dus buyten ’t spoor te spreken.
Een man van wetenschap, als by u is gebleken,
(285) En die ervaren in de Medicijnen zijt,
[p. 14]
En voeght van zijn beroep niet af te gaen zoo wijdt,
Noch zijn gegeven pondt in d’aerd te laten rusten.
Sgan. ,, Dees vent is zeker zot.
Val. Mijn Heer, laet ’et u lusten
Te spreken eens recht uyt.
Sgan. ,, Waerachtigh, ik geloof ’t,
(290) ,, Dat deeze luyden van haer zinnen zijn berooft.
Maer vrinden, wat ’s uw wil?
Val. Ey! wilt uw veynzen staken.
Wy zijn maer al te wel verwittight van uw zaken.
Sgan. Het zy zoo, zegh my dan waer zie jy my veur an?
Val. Gy zijt een Doctor, en een zeer ervaren man.
Sgan. (295) Dat meughje zelver zijn, of meugt een zot-oor heeten.
Ik heb mijn leven van ’t geneezen niet geweeten.
Val. zacht tegen Lukas. ,, O! dit ’s de malligheyt die hem weêr quelt. Gy ziet
,, Wel dat hier dwang moet zijn? En houd ons langer niet
Met uw geveynstheyt op, of daer is voorgenomen
(300) Door and’re middel u te doen tot kennis komen.
Sgan. Wel hey! wat wou jy doen?
Val. Het geen ons leedt zal zijn.
Sgan. Ia zeker, doet het vry, ik ben geen Medicijn,
En weet waerachtigh niet wat jy my wijs wilt maken.
Val. Ik bid noch eens, mijn Heer, en wilt het niet miszaken.
Luk. (305) In vriendschap bidden wy dat gy het doch belijdt,
En niet meer tegenspreekt dat gy een Doctor zijt.
Sgan. Ik wordt schier razende.
Val. Het schijnt gy zijt genegen
Om dit t’ontkennen, waer toe zoo veel ommewegen
Gebruykt, dewijl uw kunst is over al verbreydt?
Sgan. (310) Messieurs, ik zegh u noch, het geen ik heb gezeyt,
Dat ik geen Doctor ben.
Luk. Niet?
Sgan. Neen. wilt daer van zwijgen.
Val. Wy ijn genootzaekt dus tot kennis u te krijgen.
Zy slaen hem.
[p. 15]
Sgan. Oey! au, hou op, ik ben al ’t geen wat jy begeert.
Val. Dees slagen had je wel van uwe huyt geweert,
(315) Zoo jy bekendt hadt uw ervaren oeffeningen.
Luk. Vergeeft het ons, dat wy aldus jou moeten dwingen.
Sgan. Wat drommel hebje veur, is ’t ernst, of is ’t spot?
Zoo wilje dan, per fors, my samen dwingen tot
Een grove leugen? ’k ben geen Doctor, jy moet dwalen.
Val. (320) Onkenje ’t weêr?
Sgan. O ja. De duyvel moet men halen
Zoo ik het ben, ja ’k moet verzinken daer ik sta.
Val. Kom an, al weêr, taf, taf. Zy slaen hem wederom.
Sgan. Hou op, ik bid genâ.
Moet ik dan Doctor zijn, ik zel het nu ook wezen,
Ik zou misschien noch wel een zieke bruydt genezen.
Luk. (325) Jy bent de rechte man, want voer jy dit wel uyt,
Zoo helpje van haer quael een minne-zieke Bruyt.
Sgan. ’k Heb noch wat moed. zou ik haer helpen kunnen? zeker?
’k Wil dan geen Doctor zijn alleen, maer Apoteker
Daer by, die hem op het klisteeren ook verstaet,
(330) Veel liever, als dat jy my dus met stokken slaet.
Val. ’k Ben blijde dat wy u gekeert zien tot de reden.
’k Bid om vergiffenis van ’t geen wy u misdeden.
Luk. En ik. wy hebben ons als vyanden getoont,
Maer zijn uw vrienden, dies ons vryigheyt verschoont.
Sganar. zacht. (335) ,, Hoe pikken of dit is? zy moeten hier verkeert,, zijn,
,, Of ik moet in mijn slaep gemetamorphoseert,, zijn.
,, Ia, Doctor Sganarel voor Doctor ezel dient.
Val. Dees’ uw bekentenis zal u niet rouwen, vriendt,
Gy zult wel zijn beloont, indien g’ uw hulp laat blijken.
Sgan. (340) Maer Heeren, zou ik dan een wijzen Doctor lijken?
Luk. Gy zijt het in der daed, wy hebben niet gemist.
Sgan. Zoo haelme Hillebrandt zoo ik het gist’ren wist.
Val. D’ervarenste zijt gy van alle Artsen, heden,
Maer met vergetenheyt wort gy gestaêgh bestreden.
Sgan. (345) Ha, ha, ha, ha.
[p. 16]
Val. Ik moet u ietwes doen verstaen
Wat uwe hulp lest aen een vrou-mensch heeft gedaen,
Die lang geoordeelt wierd veur doot, hebt gy genezen.
Sgan. Ik moet het looven dat ik dan die man kan wezen.
Luk. Een jongen viel onlangs eens van de toorn, en brak
(350) Zijn arm, en been, en kop, en die genaest gy strak,
Door smeering van een zalf, die zijne wonden heelde,
Zo dat hy opstont en daer henen liep en speelde.
Sgan. Hoe is dat mogelijk! ’t mocht de droes zijn in mijn schijn.
Val. Gy zult, mijn Heer, zeer wel met ons te vreden zijn,
(355) En winnen wat jy wilt, zoo gy u laet geleyden
Ter plaetze daer zy u verlangende verbeyden.
Sgan. Hoe! zal ik krijgen voor mijn loon ’t geen ik begeer?
Val. Ia, zoo gy haer maer helpt.
Sgan. ’k Ontken het dan niet meer
Dat ik een Doctor ben, maer ’t was my schoon vergeeten.
(360) Maer waer gaen wy na toe, dat wou ik garen weeten?
Val. Wy zullen u doen zien een Iuffer die de spraek
Verloren heeft, mijn Heer.
Sgan. Wel dat ’s een vreemde zaek.
Ik heb die zeker niet gevonden, mijne Heeren.
Val. Gy zoekt te lagchen, en uw dienaers wat te scheeren.
Sgan. (365) ’t Was noodigh dat ik hadt een Doctors rok, en muts,
Want in dusdanigh kleedt en lijk ik niet een bruts,
Na zoo’n vermaerde man.
Val. Uw wille zal geschieden.
’t Geen u van nooden is hebt gy maer te gebieden.
Sgan. Hou jy die kan. en treedt die raghebel wat wegh.
(370) Ben ik een meester? wel, zoo doet dat ik je zegh.
Luk. Zeer garen. Dat ’s een man die ’t Heerschop zal behagen.
Sgan. Iy zult de bijl en ’t hout dan na de schuur toe dragen.
Luk. ,, Wel, wat bruyt my de gek, ik moet het ook al doen.
,, ’t Is al een vreemde snaek, van wonderlijk fatsoen.
binnen.
Eynde van ’t Eerste Bedrijf.
[p. 17]
TWEEDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
Valerius. Lukas. Geronte. Iaquelijne.
Val. (375) MYn Heer, ’k geloof dat gy zeer wel vernoeght zult weezen.
Wy hebben opgezocht een meester, in ’t geneezen
Zoo wel ervaren, als ’er een ter weerelt leeft.
Luk. Met veele moeyte men die vent gevonden heeft,
Waer by and’re Doctoors (schoom zy veel’ Eer verkregen)
(380) Niet waerdigh zijn om hem de schoenen af te veegen,
Zoo ’t waer is dat men van hem zeyt.
Val. Het is een man
Die wondre kuren heeft gedaen, en noch doen kan.
Luk. En zulke luyden, die de ziel al was ontslopen,
Gelijk men meende, heeft hy weêr gezont doen loopen.
Val. (385) Maer hy ’s zeer koppigh, Heer, als ’k strax u heb gezeyt.
’t Verstant hem somtijds ook gelijk de weerhaen dreyt;
Hy toont hem meenighmael zeer gekkelijk van zeden.
Luk. Dat ’s waer, ja dikwils ook vol vreemde malligheden,
Als of een groote kay hem in de harsens stondt.
Val. (390) Maer de geneeskunst, Heer, verstaet hy in de gront.
En hy spreekt dingen die ’t verwonderen zijn waerdigh.
Luk. Ia, als hy ’t vast heeft, spreekt hy redenen zoo aerdigh
Gelijk of hy het uyt een boekje leest, of zeyt.
Val. Een ieder komt by hem, zoo is zijn faem verbreyt.
Ger. (395) ’k Verlang om hem te zien, doet hem strax herwaerts komen.
Val. Ik ga, en hael hem, Heer. Valer. binnen.
Iaquel. Ia, als j’ hem hebt vernomen
Zal ’t wezen even na als het veur dezen was,
Een witte met een zwart. ’t quam beter hier te pas
Dat jy jou dochter gaeft (’t geen haer gezont zou wezen)
(400) Een braef hups jonkman, om haer smarten te genezen,
[p. 18]
Daer zy dus veel om lijdt.
Ger. Jy weet niet wat je spreekt.
Luk. Zwijgt wijf, ’t past niet dat je over al de neus in steekt.
Iaquel. Wel dat komt schoon, of jy dat zeght, ik kan ’t niet zwijgen.
Van al des Doctors raedt zel zy geen hulp verkrijgen:
(405) Haer schort wat anders als roobarber, zeneblaên,
En ander bitter kruydt; een pleyster schort’er aen,
Die ’t heele lijf bedekt, een vryer had ze garen.
Ger. Is zy nu in een staet om haer meer te bezwaren
T’wijl zy dees’ toeval heeft? wanneer ik haer voor dees
(410) Tot een goed houwelijk Horatius aenprees,
En stelde zy haer daer niet tegen, zegh eens Minne?
Iaq. Jy wilt haer geven zulk een vryer, daer haer zinnen
Niet toe genegen zijn, waerom geeft gy ze niet
Aen heer Leander, die haer hart en ziel gebiedt?
(415) Zy zou dan, zeker, haer wel haest gehoorzaem toonen.
En ik wil wedden, Heer, met u, om twintigh kroonen,
Zoo jy z’ hem noch geeft, met dees stommigheyt besmet.
Hy neemt ze zoo als z’ is. wat schaet hem dat in ’t bedt?
Ger. Leander dient haer niet: dewijl by hem geen blijk,, is
Van rijkdom.
Iaquel. (420) Hoor mijn Heer, hy heeft een oom die rijk,, is
Waer van hy maer alleen eens erfgenaem moet zijn.
Ger. Het geen toekomend’ is te wachten dat ’s maer schijn.
Ook geeft men hooger op als ’t waerdig word bevonden,
En zoo wy eens de zaek wat nader ondergronden
(425) Dan valt het slechtjes uyt, dies men quâ reek’ning sluyt,
Of als het Testament niet zoo voordeeligh luyt
Gelijk men meende. In ’t eynd’, de doot en zal haer ooren
Niet altoos leenen om het smeken aen te hooren
Van d’erfgenamen. en daer men ’t verwacht, met smart,
(430) Daer werkt het meenighmael veel kommer in het hart.
En daer hou ik niet van.
Iaquel. ’k Heb altijd hooren loven
Dat het genoegen ver de rijkdom gaet te boven.
[p. 19]
Maer d’ouders, hedensdaeghs, door een verdurven zwier
Der weerelt, vragen, na de gierigaerts manier,
(435) Wat heeft zy? wat heeft hy voor gelden uyt te zetten?
En Compeer Lubbert heeft zijn dochter Simonette
Daer uytgehijlikt aen dien botten Thomas, om
Dat zijne middelen uytmaken grooter som
Als die van Adelaert, die jong is, en zeer aerdigh,
(440) En door zijn deugden meer als d’anders schatten waerdig;
Maer ziet eens na die tijdt dit arme schepsel aen,
Want z’ is geworden nu zoo geel gelijk een taen,
En heeft met wachten meer verloren als gewonnen.
Een schoon exempel, Heer, van ’t geen j’ ook hebt begonnen
(445) Te nemen by der handt, waer door zy mist haer spraek.
Wat is ’er zoeter in de weerelt als vermaek?
Ik zou Lusinde, was ’t mijn dochter, liever geven
Een man na hare zin, waer meê zy staegh moet leven,
Als zulk een die veel goedt gelijk als Thomas heeft,
(450) En daer zy evenwel met tegenzin meê leeft.
Ger. Ey Jaquelijn, wilt dees onnood’ge reden staken:
Zwijgt stil. genoeghzaem zou jy my wel razend’ maken.
Zorgh jy dus niet te veel, noch en ontstelt u niet,
Op dat de mellik in jou borsten niet en ziedt,
(455) Waer uyt gy misselijk mocht zwarigheyt verkrijgen.
Lukas leyt zijn handt op Iaquelijns boezem.
Luk. Gy zijt te onbequaem, Jaqu’lijn, wilt stille zwijgen,
Bederft jou zogh niet, dit onhebbelijk fatzoen,
Met al jou praetjes heeft mijn Heer niet veel te doen,
Hy weet wel wat hy wil. wat ’s u daer an bedreven,
(460) Bekommer jy jou om het kindt de pram te geven.
Hy is de vader van zijn dochter, en weet hoe
Hy ’t schikken zal, dies hou jou malle bakhuys toe.
Ger. Al zacht, al zacht.
Luk. Ik moet, berispende, haer leeren
Dat zy is schuldigh u met meerder eer te eeren.
[p. 20]
Ger. (465) ’t Is wel gedaen, maer niet zoo dreygend van gebaer,
En woorden, ’t mocht haer meer ontroeren.
Luk. Maer... zie daer
Komt den eerwaerdigen Geneesheer aengetreden.
TWEEDE TOONEEL.
Geronte. Sganarelle. Valerius. Lukas. Iaquelijne.
Ger. ’k VErheugh my Heer, dat ik u in mijn huys zie, heden
Hier uwe hulp op ’t hooghst, als noodigh, my verstrekt.
Sgan. (470) Hipocrates zeyt dat wy moeten zijn gedekt.
Ger. Zeyt dat Hipocrates?
Sgan. Ia.
Ger. Houdt het my ten goede,
In wat Kapittel?
Sgan. In ’t Kapittel van de hoeden.
Ger. Zeyt dat dien wijzen man? zijn raedt moet zijn ge-eert.
Sgan. Mijn Heer de Medicijn heeft wonder veel geleert.
Ger. (475) Wie meent mijn Heer daer meê? ey! wilt my zulx verklaren.
Sgan. Wel u.
Ger. Dat ’s mis, ’k ben in ’t genezen onervaren.
Sgan. Zijt gy dan geen Doctoor?
Ger. Neen, zegh ik.
Sgan. Wel ik moet
Dit ook gebruyken,’t geen een Doctor worden doet.
Sganarelle slaet Geronte met een stok, gelijk zy hem gedaen hadden.
Ger. Houdt op, wat doen is dit?
Sgan. Dit kan u Doctor maken,
(480) Ik kon tot andere promotie nooit geraken.
Ger tegen Val. en Lukas. Wat grooter narrekop breng jy luy samen meê?
Val. ’k Zeg u voorheen dat hem een malle gril wel deê
Wat buytensporigh gaen.
Ger. Hy wandel met die grillen.
[p. 21]
Luk. Neemt daer geen acht op, hy zal maer eens lagchen willen.
Ger. (485) Die geklijkheyt gevalt my in het minste niet.
Sgan. ’k Verzoek vergiffenis van ’t geen hier is geschiet.
Ger. Ik ben uw dienaer, Heer.
Sgan. Het quelt my...
Ger. Niemendallen.
Sgan. O die stokslagen!
Ger. My niet moeijelijk meer vallen.
Sgan. En dat ik om die u te geven hadt dees’ eer.
Ger. (490) Ey! spreken wy niet meer van deeze dingen, Heer.
Ik heb een dochter van een toeval zwaer geslagen.
Sgan. Hier ben ik groot’lijx in verheught, om op te dragen
U mijne dienst, die g’ om uw dochters ongeval
Te redden hebt van doen. Ik wensch dat gy en al
(495) Uw huysgezin my had van nooden in ’t genezen,
Om u te toonen welk een dienaer ik zou wezen.
Ger. Ik blijf uw slaef.
Sgan. Mijn Heer, ’k verzeker ’t u, dat ’t geen
Ik zegh dat ik het ook alzoo van harten meen.
Ger. Dat my veel eer door u geschiet, mach ik wel roemen.
Sgan. (500) Maer zeg, hoe gaetmen uw beminde dochter noemen?
Ger. Lusinde.
Sgan. Schoone naem! Lusinde, daer op werkt
Mijn artzeny zeer wel, Lusinde zy gesterkt.
Ger. Ik ga bezien wat baet zy heden heeft vernomen.
Sgan. Maer wat een groote vrou zie ik daer herwaerts komen?
Ger. (505) Het is de minnemoêr van een kleyn zoontje, dat
Noch daeghlijx mammen moet. Geronte binnen.
Sgan. Ik haer vermaeklijk schat.
Sganarelle leyt de handt op haer boezem.
Och minnemoertje! jy minzame minnemoertje,
Mijn medicijn is tot jou dienst, gelijk jou broertje,
En slaef ootmoedigh van jou minnemoêrschap. ’k wou
(510) Het jonge kindt wel zijn dat ’t melkje zuygen zou
Van jou bekoorlijkheyt. mijn wetenschappen, mede
[p. 22]
Al mijn remediën zijn tot uw waerdigheden
Haer dienst.
Luk. Met u verlof, Heer Doctor, ’t is mijn vrou;
Dies laetz’ in rust.
Sgan. Is deez’ uw echtgenoot door trou?
Luk. (515) Ia.
Sganarelle maekt mijnen om Lukas te omarmen, en valt juyst om de hals van Iaquelijne.
Sgan. Och, dat wist ik niet. ’k verheugh my om de minne
Van d’een als d’ ander.
Lukas trekt hem van zijn vrou af.
Luk. Zacht, belieft ’t u, wilt verzinnen...
Sgan. ’k Verzeker u dat ik zeer ingenomen ben
Van vreught, om dat gy zijt zoo wel vereenight, en
Ik mach die minnemoêr op ’t hooghst gelukkigh houwen,
(520) Dat zy zoo’n man heeft, en gy zoo een wijze vrouwe,
In alles zeer volmaekt. maekt mijnen als hier voor.
Luk. doet als voren. Ik bid mijn Heer, ey! laet
Al deeze leugenstof.
Sgan. Begeert gy, in der daet,
Niet dat ik my in uw vernoeging wat verblijde?
Luk. Met my zo dikwils als jy wilt, maer ’k mach niet lijden
(525) Dat jy mijn vrou dus quelt.
Sgan. In het welvaren van
Uw beyde ik mijn deel ten hooghsten neemen kan.
Indien ik u omarm, om u mijn vreugd te toonen,
Zoo doe ik haer ook, (wilt mijn vryigheyt verschoonen,)
Om dat ik beyde gaer u even lief heb.
Luk. hem met kracht van Iaquelijn aftrekkende. Hoe
(530) Zal ’t hier noch lukken? hoor jy Doctor, ziet wel toe,
Dat jy my niet versteurt. of heb jy ’t veur genomen?
[p. 23]
DARDE TOONEEL.
Geronte. Sganarelle. Lukas. Iaquelijne.
Ger. MYn Heer, mijn dochter zal zoo daetlijk by u komen.
Sgan. ’k Verwacht haer, en mijn hulp is voor haer al bereyt.
Ger. Waer is die?
Sgan. na zijn voorhooft wijzende. Weet wat die hier in dit Caput leyt.
Ger. (535) ’t Is wel dan.
Sgan. Maer, mijn Heer, op dat ik wel beginne,
En zorgh voor uw gezin, moet ik van deeze Minne
Haer melk eerst proeven, en heur boezem eens bezien.
Sganarelle willende Iaquelijnes borsten voelen, wordt van Lukas daer weder afgetrokken.
Luk. ’k Heb hier niet meê te doen, dat laet ik niet geschiên.
Sgan. Het komt den Doctor toe (en wilt u niet vergrammen,
(540) ’t Geschiet om beters wil) dat hy aenschout de prammen,
Daer aen het kindtje zuyght, zijn ampt brengt zelfs dit meê.
Luk. Ik was een malle gek zoo ik die dingen leê.
Sgan. Hebt gy die stoutheyt om u tegen my te zetten?
Luk. Al praetjes, ’k lagh daer meê, ’k moet uw begeert beletten.
Sgan. (545) Ik geef u over aen de koorts.
Iaquel. stoot Lukas aen een zy. Och, lieve man!
Maekt u doch hier van daen; ’k ben groot genoeg, en kan
My zelfs verdedigen, ik zal my wel verweeren,
Indien hy maer begint mijn kuysheyt te onteeren.
Luk. Ik râ hem dat hy u niet aen en raekt.
Sgan. Fy, fy,
(550) Dien vuylik! hy steekt vol van vuyle jalouzy.
Ger. Daer komt mijn dochter aen.
[p. 24]
VIERDE TOONEEL.
Lusinde. Valerius. Geronte. Lukas. Iaquelijne. Sganarelle.
Sgan. IS dit de zieke deeren?
Ger. Mijn eenighst dochtertje, dat ’k niet graegh zou ontbeeren;
Zoo zy te sterven quam, mijn droefheyt, en mijn pijn,
(Gelooft my Heer Doctoor) zou zonder eynde zijn.
Sgan. (555) Zy zal ’t haer wachten dus haer vader te bederven;
En zonder Doctors raet en moet zy niet gaen sterven.
Ger. Brengt hier een stoel.
Wort een stoel gebracht voor Lusinde, daer Sganarelle op gaet zitten.
Sgan. Dees ziekt’ en is zoodanigh niet
Of een gezont mensch voegt zich neêr, nu gy ’t gebiedt.
Ger. Gy doet beweegnis van lagghen uyt haer komen.
Sgan. (560) ’t Wort voor een teeken, dat zeer goet is, opgenomen,
Wanneer een Medicijn de zieke lagghen doet.
Maer Iuffrou, zegh my, wat is ’t dat uw ziekte voedt?
Wat deert u? en wat quael heeft u het hart bezeeten?
Lusinde veynzende niet anders te kunnen spreken.
Lus. Han, hi, hom, ha.
Sgan. De droes mocht zoo uw quelling weten.
(565) Wat zeghje?
Lus. Han, hi, hom, ha.
Sgan. Hoe? wat?
Lus. Han, hi, hom, ha.
Sgan. Han, hi, hom, ha. Ik niet een bruy daer van versta.
Wat duyvels tael is dit?
Ger. Daer komt het haer t’ontbreken,
Gelijk gy hoort, mijn Heer, zu kan niet anders spreken.
En niemant weet wat haer de spraek dus heeft belet,
(570) Het geen haer houwelijk vry wat ten achtren zet.
Sgan. Hoe! waerom dat?
Ger. Dien Heer, welk met haer meent te trouwen,
[p. 25]
Wil haer gezontheyt eerst afwachten, en hem houwen
Noch vry, hy geeft zich niet tot ’s houwelijx genot,
Voor dat zy weder spreekt.
Sgan. Dat is een groote zot,
(575) Die niet begeert dat zijn huysvroutje stom mach wezen:
Had mijn wijf dat gebrek ik zou haer nooit genezen.
Ger. Daer van genoegh. Ik bid dat gy uw wetenschap
En konst hier stelt te werk, zet doch uw zinnen schrap,
Om te verzinnen ’t geen haer quelling kan verlichten.
Sgan. (580) Bekommert u niet, Heer, ’k zal doen na mijne plichten.
Maer drukt dit schaedlijk quaed haer dikwils?
Ger. Ia, mijn Heer.
Sgan. Dat hoor ik garen. Maer gevoelt zy dan niet weêr
Een groote pijn?
Ger. Zeer hardt.
Sgan. ’t Is goed. ’k moet dan ook weten
Of zy wel afgang heeft wanneer zy heeft gegeten?
Ger. (585) Ia.
Sgan. Overvloedighlijk?
Ger. Dat weet ik zeker niet.
Sgan. Is de matery ook te prijzen die men ziet?
Ger. Die zag ik noit; want zulx gaet mijn verstant te boven.
Sgan. Reykt my uw hand. De pols zou my wel doen gelooven,
Dat uwe dochter stom geworden is.
Ger. Wel ja.
(590) ,, Dat is haer ziekte. Hoor hoe wonderlijke dra,
,, Ten eersten heeft hy, wat haer quelling is, gevonden.
Sgan. Ah, ah.
Iaquel. tegen Ger. Zijn groote kunst en is niet te deurgronden,
Hy raedt en weet zoo net haer ziekte, dat moet al
Een gauwe Doctor zijn, al houdt hy hem wat mal.
Sgan. (595) Wy meesters, die ons tijdt in deeze kunst versleten,
In ’t voelen van de pols, ook daetlijk kunnen weten
Wat dat de zieke let; maer een onwetend’ is
Als dan hier in verzet, en raedt het by de gis,
De bottaerts weten niet wat z’ hier van zullen zeggen.
[p. 26]
(600) Maer ik (by wie dat zy haer broek wel mogen leggen)
Vat het, zoo dra als ik de pols maer voelen kom,
En daerom zegh ik u noch eens, uw kindt is stom.
Ger. Dat hoor ik wel, en zegh het by U.E. geraên,, is.
Maer nu ’t verhael waer uyt dat haer gebrek ontstaen,, is?
Sgan. (605) Hoc facile est. Het spruyt daer uyt dat zy de spraek
Verloren heeft.
Ger. Mijn Heer, ’k begrijp zeer wel die zaek.
Maer wat heeft haer de spraek zo schielijk doen ontbeeren?
Sgan. Al onz’ ervarenste, die de geneeskunst leeren,
Bevinden, dat het is hier van gekomen, dat
(610) De tong verhindert wordt.
Ger. Dat is al wel; maer wat
Gevoelen hebt gy van het geen haer tong kan dwingen?
Sgan. O Aristoteles zeyt hier van schoone dingen.
Ger. ’k Geloof het.
Sgan. Dat was eerst een zeer uytnement man.
Ger. Wis, zonder twijffel.
Sgan. Ia hy was een wonder van
(615) De wijde weerelt, en behendigh in zijn zaken,
Veel meer als ik. Maer om weêr op ’t propoost te raken,
Ik houd’ het daer voor dat haer tong belet wort deur
Een zeker hindering genaemt peccant humeur,
Dat dees humeur peccant wort geformeert noch nader
(620) Door d’influentiën van een opstijgend’ ader,
Zeer sanguin, die klimt in vertex, waer uyt dan
Dees hare ziekte komt, om zoo te spreken van...
Maer Heer, verstaet gy ook Latijn, of andre talen?
Ger. O neen.
Sgan. Gants niet?
Ger. Neen, Heer.
Sgan. Ik zal ’t u dan verhalen.
(625) Cabricias arci thuram, catalamus,
Et, singulariter nominativo sus,
Haec musa, hic bonus, bona, bonum. en daerom.
Est ne oratio Latina? quare? waerom?
[p. 27]
Quod substantivum hic & adjectivum, zoo
(630) Concordant, genere, casu & numero.
Ger. Och, had ik aen ’t Latijn mijn jeugt ook gaen verbinden.
Iaq. Dat ’s eerst een man! waer zou men zijns gelijke vinden?
Zegh Lukas, zou men ’t op die gekskap wel vermoên,
Dat hy zijn woordt zou op zijn Doctors kunnen doen?
Luk. (635) Al kan ik ’t niet verstaen, ’t is treffelijk esproken.
Sgan. De dampen die om hoogh opstijgen deur het koken
Der maegh, passeeren van de slinkerhandt, voorby
De lever na het hart, dat ’s aen de rechterzy,
Alwaer datmen bevindt de long te zijn gezeeten,
(640) Die wy in het Latijn Armianimus heeten.
Die daer gemeenschap met de harssens heeft, die wy
Ook Nasmus noemen in het Grieks, en dat komt by
Door ’t middel en behulp van d’ader, veni cave,
Die w’ in ’t Hebreeus de naem lang van Cubile gaven,
(645) Welk in zijn wegh ontmoet de dampen, die de buyk
Vervullen om te doen ’t noodtwendige gebruyk;
Die onder ’t schouderbladt af van de nieren schampen.
En een quaet-aerdigheyt is onder deeze dampen,
Daerom beveel ik u, neemt op dees quael wel acht.
Ger. (650) Dat zal ik doen.
Sgan. Waer uyt niet goets en wort verwacht.
En dit veroorzaekt... maer jy moet ’er wel na hooren.
Ger. Zoo doe ik.
Sgan. Ook wort daer een euvel quaet geboren
Door het aengroeijen van d’humeuren, die haer in
Het hol van ’t middelrift onthouden, vat den zin,
(655) Dat ’s diaphragma, en daer geeuwje, en daer gaepje
Zeer van; en daerom wordt jou dochter als een aepje
Zoo mager, en zoo stom als ik u heb gezeyt.
Iaq. Hoe wijslijk brengt hy ’t voort, met wat een treflijkheyt,
Dat uyt geen schaepshooft komt, neen zeker het studeeren
(660) Is dan wel aengeleyt als men zoo veel kan leeren.
Val. Gelukkigh zijn wy dat wy hebben zoo een man
Gevonden, die veel meer als drie paer andre kan.
[p. 28]
Luk. Och, had ik meê wat in een Doctors boek ekeken.
Ger. Men zou van deze zaek niet klaerder kunnen spreken.
(665) Maer ik hoord’ echter iets, Heer, dat ik uyt uw reên
Niet wel begrijpen kan, en daer gy dwaelt, zoo ’k meen;
Dat is, dat gy het hart en lever niet gaet geven
Haer rechte plaets. hoewel ’k niet zeer en ben bedreven,
Onder verbeetering wordt dit van my gezeyt,
(670) Dat ’s menschen hart altijdt ter slinker zijde leyt,
En dat de lever juyst leyt aen de rechter zijde.
Sgan. Dat meenden zy voorheen, in oud’ Esopus tijden,
Maer onze Medicijns verandren nu die swier,
En stellen haer recept op andere manier.
Ger. (675) Hoe oudt ik ben dat hoord’ ik nimmer van mijn leven.
Wilt mijn onwetendheyt hier in, mijn Heer, vergeven.
Sgan. Zeer garen. ’t is ook niet van nooden dat gy weet
Die kunsten, welk ons zijn vertrout, als in ’t secreet.
Ger. ’t Is zoo, mijn Heer. Maer laet ons nu tot midd’len komen.
(680) Wat moet voor dit gebrek nu worden ingenomen?
Sgan. Ik zal ’t u zeggen.
Ger. Ik verlang daer na.
Sgan. Mijn raedt
Is dat gy strax haer weêr te bedde brengen laet,
En dat gy haer dan geeft wat suykre makeronnen,
Gedoopt in Spaense wijn.
Ger. Zou dat haer helpen konnen?
Sgan. (685) O ja. het suykerbroot en wijn stemt over een,
En maekt beweeging die haest spreken doet, het geen
Men dikmaels heeft gezien in klappende parquetten,
En papegaijen, die men dit maer veur moet zetten.
Ger. Gy hebt gelijk, en dat ’s een kleyn’ doch goede raedt.
(690) Datmen een pont drie vier makrons strax halen gaet,
En een stoop Spaense wijn, zoo mach ze rijklijk slikken.
Sgan. ’t Is zoo. Dewijl ik hier niet meer weet te beschikken,
Neem ik mijn afscheyt, en zal tegen d’avont weêr
Vernemen wat voor baet gy hebt gevonden, Heer.
[p. 29]
(695) Maer zacht, jy minnemoêr, ik zou ’t ook noodigh achten
Dat mijn remediën u eenigh nut toebrachten.
Iaquel. Zulx is onnoodigh, Heer, ik ben gezont en fris.
Sgan. O minne! minnemoêr, het zoo veel slimmer is:
Te veel gezontheyt doet veur ongezontheyt vreezen;
(700) Derhalven zou ’t by my niet ongeraden weezen,
Dat men uw ’t minnebloet wat aftapt’, en noch meer,
Daer by dient u gezet een lustige klisteer.
Ger. Hoe Doctor, dat ’s wat nieus, haer strax een aêr te laten,
Daer z’is gezont? gy gekt met haer, of wilt wat praten.
Sgan. (705) Als is ’t wat nieus, ’t is goet. gelijk als men de borst
Met goede teughjes zalft, al heeftmen noch geen dorst,
’t Is tegen dat de dorst ons zou bevangen mogen.
Zoo moetmen ’t laten veur meer onheyl ook gedogen.
Iaquel. Hey, hey! ik lagh ’er meê. hoe, houje my veur gek?
(710) Of ben je ’t zelfs? Ik heb dat prikken niet gebrek.
Ik ben een dorpwijf, en mijn vaertje was een kinkel,
Dies maek ik van mijn lijf geen Apetekers winkel.
Sgan. Gy zijt schrikachtigh veur mijn raedt, ’k zal u hier na
Tot reden brengen. Nu goên dagh, mijn Heer, ik ga.
Ger. (715) Toeft, zoo het u belieft, ik moet u noch beschenken.
Sgan. Ik neem geen gelt.
Sganarelle steekt zijn handt achter deur zijn rok.
Ger. Mijn Heer.
Sgan. Gy hoeft dat niet te denken.
Ger. Vertoeft.
Sgan. Geensins.
Ger. Ay! hoor.
Sgan. Gek jy der meê?
Ger. Neen. hout.
Sgan. Ik zal ’t niet doen.
Ger. Tast aen.
Sgan. Ik doe het niet om gout.
Ger. Dat weet ik wel. ’t is maer waer toe mijn gunst verplicht,, is.
[p. 30]
Sganarelle ’t gout ontfangen hebbende beziet het, en zeyt stil.
Sgan. (720) ,, Per fors. ’t is gout. dat ’s goet, als ’t nu maer niet te licht,, is.
Ger. ’t Is zwaer genoegh.
Sgan. Ik ben geen allemans Doctoor,
Noch die gehuert wordt.
Ger. Ay! dat weet ik wel.
Sgan. Hier door
Zou ik mijn aenzien wel verliezen, wilt u wachten
Zulx te vermoeden.
Ger. ’k Heb daer van gants geen gedachten.
Na eenige eerbiedige buyginge gaet Geronte, Valerius, Lukas, en Iaquelijne binnen.
VYFDE TOONEEL.
Sganarelle, Leander.
Sganarelle zijn geldt naziende.
Sgan. (725) PUyk, zeker dat gaet wel.
Lean. Uw knecht heeft u verbeyt
Een lange tijdt, die u nu om uw bystant vleyt.
Sganarelle tast Leander de pols.
Sgan. Na ’t springen van de pols, ’t met u niet wel gestelt,, is.
Lea. Daer schort het niet. o neen, Leander niet gequelt,, is
Met ziekte, daerom kom ik u, mijn Heer, niet by.
Sgan. (730) En waerom zegh jy ’t niet? wat wilje dan van my?
Lean. ’k Zal u dat zeggen.
Sgan. Weest wat kort dan in je woorden.
Lean. Lusinde, uw patient, mijn hartje lest bekoorde,
Die my ook noch bemint; maer haer papa, die man,
Verbiedt my ’t huys, dat ik niet by haer komen kan.
(735) Daerom neem ik tot u mijn toevlucht, gy kunt maken
Dat ik in ’t byzijn van mijn liefste kan geraken,
Slechts door een listigheyt die ik flus heb bedacht.
Zoo ’t u beliefde dat uw’ hulp my daer toe bracht,
[p. 31]
Al mijn welvaren is alleen daer aen gelegen.
(740) ’k Verzoek uw hulp, en bid, valt my hier in niet tegen.
Sgan. Waer voor ziet gy my aen? krenkt gy mijn achtbaerheyt?
Ik u ten dienst staen in een onbehoorlijk feyt?
Neen denk dat vrylijk niet. my koppelaer vertoonen?
Of zoekt gy lafbek nu mijn schranderheyt te hoonen?
Lean. (745) Al zacht, mijn Heer, en roept zoo luydt niet.
Sgan. Wel, ik wil.
Gy onbeleefden bloet! wat port u?...
Lean. Ey, zwijgh stil.
Sgan. O onbedachtsaem mensch!
Lean. Ik bid, mijn Heer, wilt hooren.
Sgan. ’k Zal u doen zien dat ik niet ben van die Doctoren
Die zeer geltgierigh zijn, vergetende haer eer.
(750) Wat meent gy onbeschoft.
Leander geeft hem een beurs met gelt.
Leand. Niet quaets. tast aen, mijn Heer.
Sgan. het gelt hebbende. My te gebruyken als.... Maer ik spreek van een ander,
En meen u niet, ô neen. Gy zijt, mijn Heer Leander,
Een eerlijk jongman, dies ik my gelukkigh acht,
Zoo door my, tot uw dienst, iets goets kan zijn volbracht.
(755) ’k Was in my zelfs gesteurt, om datmen in dees tijden
Vind menschen die gants geen geleertheyt mogen lijden,
Die plomp zijn, en verkeert de luyden houden veur
Het geen zy niet en zijn, dus dwalen z’ in haer keur.
Lean. Vergeef ’t my zoo ik wat vrypostigheyt kom plegen.
Sgan. (760) Al wat gy hebt gedaen daer is niet aen gelegen.
Maer wat begeert gy nu?
Lean. ’t Is noodigh dat hy weet
Dat mijn Lusindes quael geveynst is; zy en leedt
Noch lijdt geen andre smart als liefde. Z’heeft voor deezen
Dees ziekte maer verzint, om eens verlost te weezen
[p. 32]
(765) Van ’t houwelijk daer haer de Vader hard toe raedt.
Maer om geen achterdocht te geven van ons praet,
Zoo gaet met my, ik zal u vorders doen bemerken
Wat ik wel wenschte dat gy met my uyt woud werken.
Sgan. Kom gaen wy dan, ’t gevoel van dat gy zijt verlieft,
(770) Heeft strax mijn hart, om u meer dienst te doen, doorgrieft.
De kracht van al mijn kruydt zal alles gaen verloren,
Zoo gy niet haest verkrijght die gy hebt uytverkoren.
binnen.
Eynde van ’t Tweede Bedrijf.
DARDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
Sganarelle, en Leander als een Apotheker.
Lean. MY dunkt, na dat ik my te degen wel bekijk,
Dat ik uyt deze pruyk een ander mensch gelijk.
(775) ’k Zal voor Aptheker by de vader wel geraken,
Dit kleedt zal my voor hem onkundbaer kunnen maken:
Want zonder kennis heeft hy my zijn kindt ontzeyt.
Dan ’k hoop ’t zal wel weêr gaen, en maek geen swarigheyt.
Sgan. Ik twijfel niet.
Lean. Maer al mijn wensch is nu te weten
(780) Wat Doctors woorden, of hoe een’ge kruyden heeten,
Om zoo te toonen dat ik meê de kunst versta,
Op dat ik heden veur geen uylskop deur en ga.
Sgan. Onnoodigh: door het kleedt dat gy hebt aengetogen,
Zoo wort deez’ oude man wel lichtelijk bedrogen,
(785) Hoewel jy niet een bruy verstaet van dit sekreet.
De nikker haelme zoo ik ook daer meer van weet.
J’ hebt my recht op gebieght, ’k zal ’t u nu ook ontdekken.
Lean. Zijt gy geen Doctor, Heer? of wilje met my gekken?
[p. 33]
Sgan. Neen zeg ik je, met ernst. Ik ben deur dwang geraekt
(790) Tot deez’ bediening, en met slagen wijs gemaekt.
’k Heb in mijn jonkheyt maer de tweede School deurwandelt,
En weet niet meer als jy: Maer hoe ik ben gehandelt
Dat voel ik noch. Ik moet, en wil nu Doctor zijn.
Zoo lang ik goudt krijgh hou ik noch die zelve schijn
(795) En doe de luyden ook van my niet aêrs gelooven.
Dit kleedt geeft meerder winst, als altijd hout te klooven.
Aenzienelijke muts! deur u zoo eertmen my,
En tot noch toe vind ik my hier niet qualijk by.
’k Bevind nu ’t spreekwoort waer dat ’k veel heb hooren zeggen,
(800) ,, Die de naem van vroegh opstaen heeft, mach wel lang blijven leggen.
Gaet het zoo voort, ik hou dit ambacht voor zeer goet:
Men loont den Doctor, of hy wel of qualijk doet,
Hoewel onwetende, zeer botte rouwe gasten,
Haer wel vergissen, als zy vele polsen tasten,
(805) En vaek de kranke luy verzuymen, of haer niet
Ingeven ’t geen dat haer kan helpen, daer geschiet
Geen onderzoeking na, zy sterven of zy lijën.
Wy kunnen uyt het stof, na ons gevallen, snijën,
’t Zy breedt of smal, dat een schoenmaker niet kan doen:
(810) Want neemt dat hy verbrodt de schoenen en ’t fatsoen,
Het leer dat kost hem gelt; zo wy de mensch bederven,
Ons moeyte wort betaelt; zijn tijdt was daer te sterven;
En ’t is onmogelijk dat men het leven geeft,
Dat goedt is, aen een mensch, die altijd qualijk leeft.
Lean. (815) ’t Is waer, die dood zijn en beklappen geen Doctoren.
Sgan. ’k Zie daer twee boeren, die my zullen laten hooren
Wat dat haer let, na dat ik aen haer wezen merk.
’k Moet weder, als voor deez’, my stellen in het werk.
Gaet gy voorheen, ik meen u datelijk te vinden,
(820) Wacht my een weynigh maer by ’t huys van uw beminde.
Leand. binnen.
[p. 34]
TWEEDE TOONEEL.
Tibaut en Perrin by Sganarelle.
Tib. MYn Heer, mijn zoon en ik die zoeken u.
Sgan. Quid vis?
Tib. Geen vis, Heer; maer zijn moêr, d’arme Parette, is
Heel ziek, zes maenden lang heeft zy in ’t bedt gelegen.
Sgan. Wel, helpt z’ ’er uyt. wat wil jy luy dat ik zal plegen?
Sganarelle houdt de handt op om gelt t’ontfangen.
Tib. (825) Dat jy haer gaeft wat van jou vijzel stampery,
Op datze weêr genas.
Sgan. Wat ziekte woont haer by?
Tib. ’t Luyt zoo wat miss’lijk, hyp... , hypocrysy geheeten.
Sgan. D’hypocrysy is zeer gemeen, dat moet je weeten.
Tib. Ia, dat ’s te zeggen, dat een opgeblazenheyt,
(830) Door overvloed van windt, in ’t bloet, in ’t lichaem leyt
En reutelt, die haer buyk, de mildt, en lever raken,
Welk in de plaets van bloedt, niet doet als water maken
En d’alledaeghse koorts heeft z’ om den andren dagh,
Ook zoo veel kuytpijn dat zy ’t qualijk harden magh.
(835) Vol rogg’len steekt haer keel, ’t schijnt dat z’ ’er in wil blijven.
En veel hartvangen, dies wy dik haer deur gaen schrijven.
Een Apotheker van ons Dorp die gaf haer in
Zeer veel historitjes, (en ’t heeft me niet veel min
Als vier pondtgroot ekost,) tot laefnis, en teering,
(840) En deedt haer nuttigen veel goet voor de versweering,
Conserfjes van Iacint, hartwatertjes, die zy
Als stroop mach slikken. Maer daer is geen sterkte by:
’t Is of ze likte aen een vaetdoek. daer beneeven
Heeft hy haer droges of geneeskruyt willen geven
(845) ’t Welk Chira china heet, maer ’k vrees, (recht uyt ezeyt)
Dat al die voddery haer na de doodkist leyt,
En dat ik niet en doe als moeyt’ en kost verloren;
[p. 35]
Twijl my verhaelt is, dat al deeze kliek Doctoren,
Door zulke kunsjes, haer wat eerder helpen by
(850) D’Outvaders, ô dit doen is maer gelt-roovery.
Sganarelle als noch de handt ophoudende.
Sgan. Mijn vriendt, dat ’s ’t zaekje niet, laet ons ter zaken komen.
Tib. Dit is de zaek, (j’hebt nu haer ziekte wel vernomen,)
Dat jy belieft ons maer te zeggen, wat veur raedt
Hier in te doen is.
Sgan. Ik versta niets van uw praet.
Perin vult de handt van Sganarelle.
Perin. (855) Mijn moêr is ziek, mijn Heer. daer, neemt dees twee ducaten.
Wilt ons van uwe hulp, het geen dat haer kan baten,
Nu iets meêdeelen.
Sgan. Zoo. ’k versta u nu te deegh.
Die jongen weet van ’t loon, wel vryer, jy bent sneegh,
Dat ley jy uyt, gelijk als het behoort te wezen.
(860) Jou moêr is ziek, niet waer? (’k hoop datze zal genezen)
En van d’hydropisy, dat ’s dat zy ’t water heeft,
Die ’t gansche lijf blaest op, en haer een dikte geeft,
Z’ heeft koorts daer by, en ook veel quelling in de beenen,
Daer by de kramp, en zoo wat slapplijkheyt met eenen.
Per. (865) Zoo is ’t, mijn Heer, dat ’s recht.
Sgan. Ik heb u wel verstaen;
Maer deeze boer en heeft zijn woort niet wel gedaen.
De zeun is wijzer als de vaêr, dat kan ik merken.
Nu woud gy dat mijn hulp zou in dees ziekte werken,
En is ’t niet zoo?
Perin. O ja, mijn Heer.
Sgan. Dat ik u gaf
(870) Remedy ’t geen haer nam die waterzucht weêr af?
Perin. Ia, zoo wort het verstaen.
Sgan. Gy zult de hulp haest weeten.
[p. 36]
Ziet daer een goet stuk kaes, dat zult gy haer doen eeten.
Per. Hoe kaes, Heer, voor een vrou die ziek is?
Sgan. Botte Klaes!
Weet jy wat ik weet? ’t is een toegemaekte kaes,
(875) Daer goudt, gestampt korael, en paerlen binnen steeken,
En meerder kost’lijkheyt. zy zal wel haest opqueeken,
Zoo zy dit maer gebruykt.
Per. Wy danken jou dan zeer,
En geven haer deez’ brok strax in. Vaert wel, mijn Heer.
Sgan. ,, Jy ook. gaet heen. en zo zy daer na komt te sterven,
(880) ,, ’t Is menschelijk, laet haer een eerlijk graf verwerven.
Tib. en Perin binnen.
DERDE TOONEEL.
Sganarelle. Iaquelijne. Lukas aen een zy.
Sgan. ZIe daer die minnemoêr, zoo poezeligh, en zoet.
O min! ô mooije min, ’t is goet ik u ontmoet:
Uw lief gezicht kan al mijn kruyden krachten geven,
Al mijn melancholy wordt uyt mijn hart gedreven,
(885) ’t Purgeert dit corpus.
Iaquel. Heer, ’k heb geen Latijn geleert.
Sgan. Latijn niet, maer wat aêrs.
Iaq. Ik ben niet gestudeert.
Dat ’s veur Geleerde, niet veur luy van mijns gelijken.
Sgan. Mijn zoete minnemoêr! laet my uw liefde blijken.
Ay! wordt eens ziek, alleen om mijnent wil, ik zou
(890) Vermaek genieten in ’t genezen van zoo’n vrou,
En over al tot dienst by u haest vaerdigh wezen.
Iaqu. Uw dienares, ’k wil nooit veel liever zijn genezen,
Als eens ziek worden, neen, daer krijgh je my niet an.
Sgan. ’k Beklaegh u, dat je hebt zulk een jaloursen man,
(895) Die heel niet waerdigh is te hand’len zulk een vleysje.
Hy zingt deeze twee volgende regelen:
Iaquelijn, ô bolle meysje! dorst en mocht ik maer een reysje
Zoo wat zollen, ’t geen ik zie, ’k gaf mijn heuning als een bie.
[p. 37]
Iaqu. Zoo vrolijk? maer staet stil, ’t vleys is verkocht, en die
Een man getrout heeft, moet hem houden al zijn leven.
(900) Dit is een straf die veur mijn zonden is gegeven.
Die met de duyvel is gescheept, vaert ook daer meê.
Sgan. Kunt gy verdragen, dat, als gy zijt van uw steê,
Hy op uw hielen volght, dit is my flus gebleken,
Die u belet doet, dat u niemant aen mach spreken?
Iaqu. (905) Och! jy en weet het noch niet half wat dat hy doet,
Dit ’s noch van ’t minste, ’t is een geemelijken bloet.
Sgan. Is ’t mogelijk dat hy uw schoonheyt kan mishand’len?
Ik ken ’er een die zou een andre wegh in wand’len,
Indien hy mocht maer in uw gunst staen; ik zou my
(910) Gelukkigh achten, mooije minne, zoo ik by
Die plaets, daer ’t vlooytje heeft gezeten, mocht geraken.
Is uwe lieflijkheyt, ’t zoet van uw mondt, en kaken,
En wat ’er liever is, en meerder waerdt als dit,
Aen zulk een man gegunt, die u alleen bezit?
(915) Aen zulk een plompen mensch? een beest! en zot van zinnen.
Vergeef ’t my, noem ik dus uw man, minwaerde minne.
Iaqu. Dees namen hy verdient, en andre noch daer by.
Sgan. Ia min, ik zegh met recht komt hem ook toe dat jy
Hem kroont, ik zou hem een tweetakte kroon beschaffen,
(920) Was ik als jy, en zoo zijn achterdocht gaen straffen.
Iaqu. Ontzach ik zijne schand niet meerder als mijn schandt,
Ik nam wel lichtelijk een vreemder ding ter handt.
Sgan. Jy zoudt niet qualijk doen u over hem te wreken.
En zoo ik, zoete min, van dat geluk mocht spreken
(925) Al mijn remediën betoonden u haer kracht.
O mooije minnemoêr! wat zeghje, mach ik... zacht.
Voor dit leste woordt zien zy Lukas achter haer komen, die haer redenen al een wijl gehoort heeft, en nemen schielijk afscheyt van malkanderen, maer Sganarelle met een byzondere aerdige zwier.
[p. 38]
VIERDE TOONEEL.
Geronte. Lukas.
Ger. HOu Lukas. hebt gy niet den Doctor zien verschijnen?
Luk. ,, Ia ’k, by de seldrement, ik zach hem, Iaquelijne
,, Heeft hem ook meê gezien.
Ger. Waer of hy wezen mach?
Luk. (930) ,, Dat weet ik niet. ’k wou ik hem by de duyvel zach.
Ger. Gaet heen, en ziet wat dat mijn dochter mach bedrijven. Luk. binnen.
VYFDE TOONEEL.
Sganarelle. Leander. Geronte.
Ger. MYn Heer, ’k heb al gevraeght waer gy zoo lang mocht blijven.
Sgan. Ik heb gepractiseert hulpmiddelen voor uw kindt.
Maer zegh my hoe dat nu de zieke zich bevindt?
Ger. (935) Vry slimmer, na dat zy uw raedt heeft ingenomen.
Sgan. Te beter is ’t, nu zal het tot het werken komen.
Ger. Ia, zoo deez’ werking maer haer leven niet verslijt.
Sgan. ’k Bid, Heer, dat gy hierom doch niet bekommert zijt:
’t Geen ik meê brange, kan haer zwarigheyt genezen.
(940) Zijt gy maer wel gemoedt.
Ger. Maer zegh my, wie is deze
Die by u is?
Sgan. Het is,
Ger. Wat is hy?
Sgan. Die,
Ger. Ik weet.
Sgan. Uw dochter heeft van doen, en tot haer dienst is reedt.
[p. 39]
ZESTE TOONEEL.
Iaquelijne. Lusinde. Geronte. Leander. Sganarelle.
Iaqu. ZIe daer uw’ dochter, die de gang heeft aengenomen.
’k Hoop ’t dat Iuffrou Lusind’ niet qualijk zal bekomen.
(945) Gaet heen Aptheker tast haer eens de pols, en geeft
My dan te kennen strax, wat ziekte zy nu heeft.
Sganarelle, willende Leander en Lusinde te zamen alleen laten, neemt de vader by zijne eene handt, leydt hem aen d’ andere zijde van ’t Tooneel, en omhelst hem met d’ andere arm, draeyt hem zoo om, en als Geronte om wil zien na zijn dochter, belet hy zulx.
Sgan. ’t Was lang in questi, en is noch niet uytgewezen,
Datmen veel lichter kan een vrou als man genezen.
Ik bid u let hier op, en hoort hier ernstigh na:
(950) Want eenige van ons Geleerden zeggen ja,
En andere weêr neen; ’k zegh ja, en neen, te zamen,
Met moet bequaemheyt van de tijdt altijdt beramen,
Na dat ’t vrouwelijk geslacht die zich verklaert.
Als zich geen beestige party daer openbaert,
(955) Die altijdt wil deur het gevoelen overwinnen,
Daer door men merken kan d’oneffenheyt der zinnen,
Die loopt zoo rondt als men de zon ’s daegs loopen ziet,
En in de holligheyt van d’aerd’ haer stralen schiet.
Daer vindt...
Lusind, als uytbarstende. ’k Ben niet bequaem om in het minst te breken
(960) Dit mijn gevoelen.
Ger. Ach! hoor daer! mijn kindt kan spreken.
O groote deught van uw hulpmidd’len! wonder! licht
Van de geneeskunst! Ik ben zeer aen u verplicht,
Voor deez’ beweezen daad, waer meê zal ik ’et mogen
[p. 40]
Vergelden? ’k ben verheught, en sta zoo opgetogen
(965) Dat ik nau spreken kan.
Sganarelle wandelt over ’t Tooneel, drogende zijn voorhooft af, als zweetende.
Sgan. Het kost my zweet, mijn Heer;
Want zonder moeyte kreegh zy hare spraek niet weêr.
Lus. Mijn Vader, ’k heb de spraek wel wederom gekregen,
Maer om te zeggen, dat ik ben en blijf genegen
Niemant te trouwen als Leander, en daerom
(970) Doet geene moeyte meer, om, tot een bruydegom,
Horatius, gelijk met dwang, my voor te dragen,
Zulk een vermaekt my niet, noch zal my nooit behagen.
Ger. Maer...
Lus. ’t Geen ik voorneem daer blijf ik gestadigh by.
Ger. Hoe...
Lus. Neen uw woorden en vermogen niets op my.
Ger. (975) Ik...
Lus. Het besluyt dat is te vast nu voorgenomen.
Ger. Maer...
Lus. Vaders macht en kan mijn zinlijkheyt niet toomen.
Ger. Ik heb...
Lus. Al wat gy hebt en helpt in ’t minste niet.
Ger. Hy zal...
Lus. Mijn hart en buyght zich onder geen gebiedt.
Ger. Daer...
Lus. Wort niet in gedaen. wilt gy my hem niet geven
(980) Die ik bemin, ik neem dan aen het kloosterleven.
Ger. Maer...
Lus. Geen gehoor altoos, ik sta het nimmer toe,
En mijn gemoedt en stemt daer meê niet dat ik ’t doe.
’k Besluyt veel liever maeght te sterven, als te trouwen
Met iemant, tegen wil, het geen my staêgh zou rouwen.
Ger. (985) Wat bitse woorden, en wat een ondankbaerheyt
Ontmoet my van mijn kindt? Mijn Heer, ik bid, bereyt
Haer weêr een middel die de spraek haer kan berooven.
[p. 41]
Sgan. Dat is onmoogelijk! maer u kan ik verdooven
Uw’ ooren, zoo gy toch wilt doof zijn, Heer.
Ger. O neen.
(990) Denkt gy dan, ô Lusind’...
Lus. Ik weet wel wat ik meen,
En denk, uw macht kan my in ’t minst niet overheeren.
Ger. Gy zult Horatius noch trouwen, wil ik zweeren,
Van deezen avondt.
Lus. ’k Zal veel eerder sterven, eer
Ik zulx beginnen zal.
Sgan. Al stil en zacht, mijn Heer,
(995) Laet my hier meê begaen, ik weet dit quaet te weeren.
’k Heb kennis aen deez’ ziekt’, en zal iets ordonneeren,
’t Geen haer ten hooghste zal van nooden zijn, en dat
Haer weêrom stelt gerust, als gy ze garen hadt.
Ger. Is ’t mogelijk! zoud gy haer zieke geest bedaren,
(1000) En weêr genezen?
Sgan. Ia, laet maer uw quelling varen.
Beveelt het werk aen my, ik weet tot alles raedt.
Hier toe biedt my de handt die man die ginder staet.
Sganarelle roept Leander alleen by hem en Geronte.
Hoort hier. Gy ziet wel wat genegentheyt Lusinde
Tot haer Leander draeght, gelijk tot een beminde,
(1005) Dat zy in weêrwil van haer Vader hem begeert?
Verlies dan nu geen tijdt, dat gy deez’ zaek verkeert,
Want haer humeuren zijn verzuert, het is van nooden
Dat gy dees quael verzoet, doet dat ik heb geboden,
Op dat het wachten niet vererger; daerom kom
(1010) Geef haer strax in ’t concerf van matrimonium,
Doet daer twee pillen by, die ’t opset haer doen staken.
En zoo zy zwarigheyt wil van ’t inneemen maken,
Ik ken u voor een man die zeer behendigh zijt,
Doet met uw redenen en tong zoo groote vlijt
(1015) Dat g’haer hier toe beweeght. gaet dan een hallef uurtje
Met haer wat wand’len in de tuyn, en toont een kuurtje,
[p. 42]
Dat haer gesteltenis verand’ren kan, ik zal
Wat praten midd’lerwijl hier met mijn Heer. voor al
Verliest geen tijdt om haer ’t remedy te beduijen.
Lean. Lus. Iaqu. binnen.
ZEVENDE TOONEEL.
Geronte. Sganarelle.
Ger. (1020) MYn Heer, wat noemde gy daer voor een soort van kruijen,
Mijn leven hoorden ik van die conserven nooit.
Sgan. Van zulke kruyden wordt zijn winkel opgetooit,
Daer van men, in de tijdt van noodt, kan hulp bekomen.
Ger. Hebt gy die stoutigheyt uw leven meer vernomen?
Sgan. (1025) Ik ken meer dochters, die al meê met koppigheyt
Gequelt zijn.
Ger. Zoo ik ’t u te voren had gezeyt,
Had gy het wel gelooft, dat zy zoo zeer genegen
Tot dees Leander is?
Sgan. Gy moet dit overwegen
Dat een opstoking, door de hittegheyt van ’t bloet,
(1030) Dees keur met volle zin aen jongeluyden doet.
Ger. Zoo haest dit minnevuur zich quam veur my ontdekken,
Sloegh ik wel op haer acht, en ging haer voort onttrekken
’t Gezelschap, en ik heb in huys haer vast gezet.
Sgan. ’t Is wijselijk gedaen.
Ger. Hier door wierdt haer belet
(1035) De samenspraek; want zoo ik eenmael had geleden
Hare byeenkomst, wie weet wat voor malligheden
Misschien daer hadden uyt gesproten, door die zucht.
Sgan. Dat ’s zeker.
Ger. Lichtelijk was hy met haer gevlucht.
Sgan. O! uw voorzichtigheyt is niet om na te speuren.
Ger. (1040) Men heeft my van dees zaek gewaerschouwt van te veuren,
[p. 43]
Dat hy maer alle vlijt aenwende, om met haer
Te spreken.
Sgan. ’k Hoor het is een snaek, en gauwert.
Ger. Maer
Hy schuurt de Moriaen.
Sgan. Ha, ha.
Ger. Ik zal ’t beletten
Dat hyze niet en ziet, daer onder wil ik zetten
(1045) Dees kop, dat zweer ik hem.
Sgan. Hou jy getrouwe wacht,
Dewijl de jonkheyt is vry wulps, en onbedacht,
Haer yver haer verblindt, die haer in lust kan vleijen,
Het ernstigh aenzoek kan haer lichtelijk verleijen;
Maer, Heer, gy doet zeer wel, en neemt uw dingen wis.
ACHTSTE TOONEEL.
Lukas. Geronte. Sganarelle.
Luk. (1050) HIer ’s groote zwarigheyt, mijn Heer, uw dochter is
Strax met Leander wechgeloopen, het is zeker;
Want haer beminde zelfs was deezen Apetheker.
Nu ziet gy, Heer,wat u den Doctor heeft gedaen.
Ger. Hoe! ben ik dan alzoo bedrogen, en verraên,
(1055) Van deezen Doctor, die ’t , als eygen vriend, vertrout,, is?
Bewaert hem wel: ik ga vernemen waer de Schout,, is,
En breng zijn dienaers meê. Zoo Lukas, draeght wel zorgh,
Dat hy u niet ontsnapt. Ger. binnen.
Lukas werpt Sganarelle een touw om den hals.
Luk. Neen, Heer, ik blijf jou borgh.
[p. 44]
NEGENDE TOONEEL.
Martijntje. Lukas. Sganarelle.
Mart. IK vondt dit huys, maer most veel volk met vragen quellen.
(1060) Maer vriendt, hoe is ’t nu al met onze Sganarelle?
Dien wijzen Doctor, die ’k u aengewezen hadt?
Luk. In een zeer slechten staet. Hier heb ik hem gevat,
Hy zal zoo datelijk het galge-liedtje zingen.
Mart. Hoe scheerje my? wel dit zijn wonderlijke dingen!
(1065) Hem hangen! hoe! wat ’s dit, het is mijn eygen man.
Luk. Dat zy zoo ’t wil, hy moet ’er datelijk al an.
Daer is van hem nu geen genade meer te hoopen:
Want onze Iuffer met haer lief is wechgeloopen,
Deur zijn bestelling.
Mart. Och, mijn waerde man, is ’t waer
(1070) Dat jy dus hangen moet?
Sgan. Jy ziet het wijfje.
Mart. Maer
En schaem jy jou niet dus te hangen in ’t aenschouwen
Van ieder, voor het oogh van mannen en van vrouwen?
Sgan. Och, och, wat kan ik doen?
Mart. Och had jy doch volhart
In ’t kappen van je hout, zoo had ik deeze smart
(1075) Niet moeten uytstaen, wie zal my tot troost nu strekken?
Sgan. Martijntje, maekt jou wech. ’k zegh datje gaet vertrekken,
Op dat mijn hart niet breekt als het jou tranen ziet.
Mart. Vertrekken? neen, ô neen, ô man, dat doe ik niet,
’k Wil by je blijven tot de beul jou nek zal breken.
(1080) Zou ’k jou verlaten? neen, ik zal je moedt inspreken,
Op dat je veur de dood in ’t minst niet wordt vervaert.
Zou ik van hier gaen eer dat jy gehangen waert?
’k Moet tot de leste snik jou leven zien verdwijnen.
Sgan. Ay my, och arm!
[p. 45]
TIENDE TOONEEL.
Geronte. Sganarelle. Martijntje. Lukas.
Ger. ’t GErecht zal datelijk verschijnen,
(1085) Om u te geven ’t loon van uw bedriegery.
Sgan. de muts afnemende. Mijn Heer Geronte, mach ik van de galgh niet vry?
Ay! geef my liever met een stok twee hondert slagen.
Ger. De rechters zullen u uw rechte straf doen dragen.
Maer hoe! wat zie ik?
ELFDE TOONEEL.
Leander. Lusinde. Iaquelijne. Lukas. Geronte. Martijntje. Sganarelle.
Lean. ’t IS Leander, die zich stelt
(1090) Met zijn Lusinde hier weêr onder uw gewelt.
Wy hadden wel gedacht ons op de vlucht te geven,
Maer keerden wederom; alzoo ik niet wil leven
Met uwe dochter, in weêrzin van u, mijn Heer,
Die ik niet in den echt, als met uw wil, begeer;
(1095) Ik kom my dienstelijk, voor hare man, aenbieden,
En bid dat mijn verzoek ter eeren mach geschieden.
’k Heb ook zoo datelijk vernomen dat mijn Oom
Is overleden, door wiens dood ik nu bekoom
Al zijne middelen, gelijk ’t by Testament,, is
(1100) Gemaekt, het welk ook by veel luyden al bekent,, is.
Ger. Die klank is goet. Mijn Heer, uw deught mijn hart beweeght,
Maer zonder dat gy nooit mijn waerde dochter kreeght.
Ik schenkse aen u tot vrou, en ben u toegenegen.
Den hemel geef u in het houwelijk zijn zegen.
Sgan. (1105) Los ben ik. slapprement, dit komt hier onverwacht.
Wie had zoo haest op dees verlossing nu gedacht?
Die zwarigheyt is uyt, dat hoekje ben ’k te boven.
[p. 46]
Mart. Dankt my dat ik jou heb verlost van hout te klooven.
’k Heb u verheven tot die Doctorlijke eer.
Sgan. (1110) Dat voel ik noch. neen, die verheffing zoo niet meer.
Maer t’zijner tijdt zult gy uw loon hier van verwachten.
Lean. Heer Doctor Sganarel, bant dit uyt uw gedachten,
Dewijl dat uw practijk zoo goeden uytkomst heeft,
Zoo bid ik dat g’ uw vrou haer misdaed ook vergeeft.
Sgan. (1115) Hou daer, ’t is pays, ’k zal ’t niet meer denken van mijn leven,
Om dat gy my tot dees bediening hebt verheven,
Dat ’k deur jou listigheyt tot Doctor ben gemaekt;
Maer ziet wel toe voortaen, dat gy mijn eer niet raekt:
’k Ben een ontsachlijk man, en meester in ’t genezen.
(1120) Toont u eerbiedigh, wijf, gelijk ’t behoort te wezen.
Vertoornt die niet, die g’uw gezontheyt toevertrout.
De slagen worden best verzoet, door eer en gout.
UIT.

DEGEDWONGENDOCTOR,KLUCHT-SPEL;Uyt het Frans vanJ.B.P. DE MOLIEREvertaelt, en in Rijm gestelt.Vertoont op d’Amsterdamsche Schouwburgh.

t’ AMSTERDAM,Jacob Lescailje, Boekverkooper op de Middeldam, naast de Vismarkt, 1671.

BEDRYVERS.

DE GEDWONGENDOCTOR.EERSTE BEDRYF.EERSTE TOONEEL.

TWEEDE TOONEEL.Robbert. Sganarelle. Martijntje.

DERDE TOONEEL.Martijntje.

VIERDE TOONEEL.Valerius. Lukas. Martijntje.