Jan de Valckgrave: Mariamne. 1635.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton089630 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. A1r]

MARIAMNE

TREUR-SPEL

Verthoont door de Redenryke Gulde der
FONTEYNE

Binnen de Stadt van Corteryck
den 18. dach Octobris 1634.

Ende op gheoffert aende Edele wyse ende voorsienighe,
Heeren,

BURGMEESTER. ENDE SCHEPENEN.
der selver Stede

DOOR

d’Her Mr. IAN DE VALCKGRAVE,
DOCTOOR INDE MEDICYNEN.

[Vignet: stadswapen van Kortrijk]

TE CORTERYCK,
By de Weduwe Ian van Ghemmert inde dry Duyven.
1635.



[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

SONNET.

HIer doch een Weynich tidts, gheweerdicht, te besteden
    Om an te sien den druck, en MARIAMNES val;
    Ghy steunssels van t’ghemeen, behoeders van ons al
Ghy vaders vande Stadt, en hoofden van ons leden
(5) Die, siet het soetste deel, van Vlaender-lant in vreden
    End’ oock in rusten houdt dit Corte rycksche dal,
    Het midden, end’ het hooft, van dese Steden smal
Wiens fame nu seer hoogh, ten Hemel is ghereden.
    En wilt van Reden-Ryck, de conste niet versmaen.
    (10) Al is het droefheyt nu, de droefheyt sal vergaen,
Om op een ander stont, meer blytschap te doen groeyen,
    Ansiet van onsen dicht, te stellen het beghin,
    Als blyder is den tydt, dan sal wel onsen sin,
Doen meerder oock een vreucht, wt de FONTEYNE vloeyen.


[fol. A2v]

DEUGHD’ ENDE LOF-DICHT

TOE-GHEEYGENT ANDEN WEERDEN, HOOCH-GHELEERDEN, ENDE ERVAREN,
D’HER Mr. IAN DE VALCKGRAVE
DOCTOOR INDE MEDECINEN

WT-GHEVENDE

MARIAMNE

TREUR-SPEL

GHy Tael-gheleerden gheest, die PHOEBUS met de MUSEN
Doet op den LEYE-stroom, van HELICON verhusen;
    Den eersten die den lof, van CORTERYCK, verheft
    Dat haer ghecroonde vlecht, de Wolcken overtreft
(5) Met recht syt ghy den Bergh PARNASSUS opghedreven,
Al waer APOLLO neemt ghenoechte van te leven,
    Hy mach U nu seer wel; met synen neghen-dans
    Al van syn eyghen groen, doen vlechten eenen Crans:
Hy mach U nu seer wel, daer heeten wel ghevonden;
(10) Wandt soo hy vlieden doet, de sieckten; heelt de wonden
    En wat PANDORAS handt can stroyen aldermeest,
    Dat doet ghy oock voorwaer door uwen cloecken gheest;
Noch om noch meer en meer, den selven te ghelycken
De nederlantsche tael, in dichte wilt verrycken
    (15) Ick segghe dan met recht wie (dat het oock benydt)
    Dat ghy APOLLO self, of synen tweeden sydt.
Wiens dichten al te schoon, (als van den nachtegaele)
Van CORTERYCK, ghestelt in onse vlaemsche taele,
    De MUSEN houden weerdt, en leeren ons daer by
    (20) Dat hier gheen in die const, vernuft en is als ghy.
[fol. A3r]
Ghy hadt nu langh’ ghenouch, het dobbel hooft beschreden
Van t’heydensche PARNAS’, Dus comt ghy hier beneden
    En wysen hoe den bandt van t’houwelicke plicht
    Moet in een vaste deucht, en liefde syn ghesticht:
(25) Om van HERODIS daet, een yeder te doen Wachten
Wiens ergh’ en boos ghemoet, en rasende ghedachten
    Door-vlamden syne, siel’, dat hy syn liefste paer
    Syn MARIAMNE schoon, ded’ sterven vol misbaer:
Maer nu sy weder is ghecommen her-te leven
(30) Door uwen soeten dicht, soo moet sy u oock gheven
    Onsterffelicken lof; want d’eere die haer raeckt
    Die hebt ghy met den naem’ onsterffelick ghemaeckt.
Dat nu den wreeden MARS syn steene-sout doe malen,
Dat nu BELLONA cloeck den helm’ doe verstalen,
    (35) Ten is maer raserny: het anghenaeme spel
    Van soete Redenryck behaeght ons al te wel.
Compt PHOEBE! compt met ons, hier in de vlaemsche steden
Compt, wilt hier met den gheest van MARIAMNE treden,
    En speeckt in onse tael’; hy wilt, hy can, hy sal,
    (40) De MUSEN dry-mael dry, doe singhen over al.
Ghy CORT- en Reden RYCK! om desen lof te rommen
Op HELICONS schoon hooft soo nood’ ick u te commen,
    Siet d’eere diemen doet, an hem die is gheleert,
    Die van een goet verstandt, met REDEN Wordt ghe-eert:
(45) VALCKGRAVE! nu t’soo is: om eeuwich u te loonen,
Ghy syt met den Laurier onsterffelick te croonen,
    Beschoncken Weert te syn met PEGASUS soet nadt,
    Want ghy van ons FONTEYN’, FONTEYNE syt van Stadt
Wy moeten toeghedaen, en danckbaer uwe blyven:
(50) Een ander segghe meer, om uwen lof te schryven,
    Van dese cleyne daet, de Ionste groot ansiet,
    Vol schryven uwen lof, en can myn penne niet.

D.R. DE BAES I.U.L.    DD.
                    NOMINE ET OMINE


[fol. A3v]

ANDEN WYSEN

ENDE GHELEERDEN

D’HER Mr. IAN DE VALCKGRAVE

DOCTOOR INDE MEDECYNEN.

SONNET

GHy meucht u wel met recht, nu Corteryck verblyden
    Want uwen naem’ verbreyt, hem over t’nederlandt
    Door VALCKGRAVE die corts, al door een constigh handt
Heeft MARIAMNES leedt, ghetoont en bitter lyden
(5) Waer in de lesers al, tot haer ghemoets bevryden
    Wel sullen syn ghesticht, al door u hooch verstandt
    En stellen t’quaet bemoen, wraeckghiericheyt van kandt
Het welck haer inde ieucht soud’ connen oock bestryden
    Waer door ghy syt met recht, van Phoebus weert geloondt
    (10) En met het groene veyl, van daphne med’ ghecroondt
Ghy syt het weerdich wel, soo elck tucht int ghemeyne
    Om dat ghy als poeet, met eenen cloucken moet
    Hebt Momus met syn volck, ghesmeten onder voet
Door dese nieuwe vreucht, die spruyt wt de fonteyne.

AL DOENDE LEERMEN.
CORNELIS VERMEULENE.


[fol. A4r]

AENDEN WYSEN
ENDE ERVAREN,

D’HER Mr. IAN DE VALCKGRAVE

DOCTOOR INDE MEDECINEN

SONNET

TEn rechten: ghy wel draecht, den crans: van lauwerier
    Door u vertoonde Werck, zoo dat: den loop der iaren
    Noch t’Water: noch den Wint, noch oock: de nyders scharen
    En sullen uwen naem, VALCKGRAVE, schenden, hier:
(5) Want als u treck de doot, door sterffelick bestier
    Sal MARIAMNE drouf, onsterflick: u bewaren
    Die ghy op ons tooneel, voor ider ghynckt verclaren
    Met een handt Wel gheleerdt, naer reden-Rykx manier
Zoo langhe Wy dan sien, hier ons FONTEYNE vloeyen
    (10) Die ghy deur u verstant, nu doet in eeren groeyen
    Wy sullen uwen naem, verheffen inde lucht
En singen uwen lof: met alsoo blyder kelen
    Als in rust uwen gheest, vol vreuchden sal gaen spelen
    By de poëten al, van heerelick gherucht.

MERCKT D’OCCASIE
IORIS DE LACOERT


[fol. A4v]

ANDEN WYSEN
ENDE GHELEERDEN

D’HER Mr. IAN DE VALCKGRAVE

DOCTOOR INDE MEDECYNEN.

SONNET.

MY dochte reden-Ryck, door veel benyders tonghen
    En haed’ in t’midden-deel, van t’soete Vlander-lant
    Noch woonste, noch toevlucht, noch hulpe noch by-standt
Maer dat sy Was in t’oost, in t’suyd, en t’West ghedwonghen
(5) In t’noorde scheen dat Was, haer conste Wel ghesonghen
    En dat hier gheenen gheest, noch Wonderlick verstandt,
    An die ghevallen Was, en conste bieden d’handt;
Of, t’hinxte borne nadt, de lippen haed ontspronghen.
    Ten mocht alsoo niet gaen, u dichten alder-eerst
    (10) VALCKGRAVE syn verbreyt, door uwen cloecken gheest
Nu MARIAMNE treurt: verblyden Wy te gaeder:
    Sy mach u Weten danck, dat sy dus is vereert:
    In de Fonteyne soet, de Reden-ryck vermeert
Ten is van uwen gheest, om vloeyen maer een aeder.

LYDT, EN VERMYDT
CHRISTIAN MEERSSCHAERT


[fol. B1r]

TER EEREN
VANDEN EERWEERDEGHEN HEERE ENDE

D’HER Mr. IAN DE VALCKGRAVE

DOCTOOR INDE MEDECYNEN.

OP ZYN

TREUR-SPEL

VAN

MARIAMNE

GHy Reden-Ryck gheslacht, In consten weert ghepresen
    Comt wilt vereeren nu, die ons deur zyn verstandt
    Leert hoemen dichten moet, tot rom van t’vader landt
Waer door hem tallen tyt, moet eere syn bewesen;
(5) Syn verstandt sult ghy zien, in dit wel te deur lesen
    Laurieren vlecht die syn, tot zynder eer geplandt
    Comt helyconschen heer, comt seg ick hant an hant
Ghy Nymphen allegaer, verblyt u nu in desen:
    Al hoe wel dat het schynt, dat noch Herodes raest
    (10) Werckt Mariamnes min’ en syt dan niet verbaest
Om nu en tallen tyt hem eere groot te geven,
    Den lof compt hem toch toe tot leet van diet benyt
    Want synen naem hier door, sal blyven tallen tyt
Sent hem dan uwen geest dat hy mach eeuwich leven.

IN SPRUITEN GROEN.
GUILLAME RIET


[fol. B1v]

AENDEN WYSEN
ENDE ERVAREN,

D’HER Mr. IAN DE VALCKGRAVE

DOCTOOR INDE MEDECINEN

SONNET

VErblyt u al temael, die zyn in Corterycke
    Dat u den Hemel, met een licht hier heeft verlicht,
    Van een gheleert Poeët, wiens werck een yder sticht
By sonder inde const, van dedel Reden-rycke:
(5) En inde Medecyn’, en slaet hy oock gheen swycke
    Verheft hem, maeckt hem groot, de nyders niet en swicht,
    Maer met een Clouck ghemoet, syn lof en eere dicht,
Want men in Vlaender lant, vont qualick zyns ghelycke.
Want zoo nieulant in eer’, syn Hantwerpen verheft
    (10) En cats zyn Seelant med’, in eeren oock door treft
    En Hollant wort verchiert, door heinsij schoon wercken;
    Soo sal VALCKGRAVE nu, verheffen met betoogh
    Van Corteryck den naem’, tot anden Hemel hoogh
En altyt meer, en meer haer faeme doen verstercken

MAECKET CROM RECHT
GUILLIAME CROMMELINCK.


[fol. B2r]

VOOR-REDEN

WIlt met een droef ghesicht, dit truerigh spel anschauwen
    Het Welcke brenght int licht, de soete Reden-ryck,
    Om t’selve soo beweeght met tranen al ghelyck
Gheworpen Wt den grondt Ws herten te bedauwen.
(5) Een liefde sult ghy sien, vol moorden, en met rauwen,
    De goedertieren deught vertreden in het slyck,
    En daer naer sult ghy sien, met vreesen oock het lyck.
Van Mariamne schoon de blomme van de vrauwen.
    Dit merckt aen, ende Weent, hoe wreetheyt onghetemt,
    (10) In een verblinde siel’, ten hooghsten altyt clemt,
De welck Herodis hert’ ded’ rasende verwoeden:
    Noch om de yver boos in t’werck te stellen heel,
    Ist dat ghy mercken sult op dit bebloet tonneel,
Hoe veel den bleecken nydt, vermach en quaet bemoeden.

Begryp vanden eersten Wtganck.
HErodes naer het innemen van heel Iudaea, door cracht van
Wapenen, verblydt hem in syne victorien, vereert syn
vrienden, maeckt Ananelum tot eenen hoogh-priester, en doet
sommighe van syn vyanden dooden.

Continue
[p. 1]

MARIAMNE

TREUR-SPEL

EERSTE DEEL, EERSTEN WTGANCK.

HERODES.
ICk ben ten eynden dan op Davids throon gheseten,
Ten eynden is ghestraft Antigonus vermeten,
Die hem van t’Ioodtsche Ryck, haed’ met der parthen handt
Den Scepter inde vuyst, de Croon op thooft gheplant,
(5) En die myn Broeders hooft, creegh tot een offerhande
Die my ioegh onvoorsien, voor vluchtich wt den lande
Als myner vrienden list, En der vyanden pracht,
Wraeckghierich hebben my naer t’leven dan ghetracht;
Als my den winter fel, en d’onghestuymde winden
(10) Verdreegden in de Zee Tempeestich te verslinden
En pooghden op dan neer, het onghebonden Schip
Te dryven in den grondt, te stooten an een Klip,
Om dat te doen vergaen, en haest te sien ghedolven
In hare kolcken diep, en grondeloose golven,
(15) Om soo de manne-Ieught, in Thetis wacken schoodt
En mynen hooghen naem te blusschen met de doodt.
Haer opstel is te niet haer crachten syn verdwenen
Voor ongheval, t’gheluck, is over my gheschenen,
Want anders heeft ghewilt van my het Roomsch ghewelt
(20) En anders heeft versien, Antonius den heldt,
Die met een minsaem hert, en door een milde schincken
Myn hooft met dese croon, soo chierigh heeft doen blincken,
Oock onder my ghestelt, daer Iordanis hem streckt
En al wat an d’een syd’ den vloet Euphrates leckt:
(25) Dien heldt tot mynen wensch, en tot myn wel-ghevallen
Syn ionste nu tot my en wilt niet meer versmallen,
[p. 2]
Maer heeft om myn bevrydt, in al soo corten wyl
Antigono den hals, doen weeren met de byl.
Nu houd’ ick dan gherust, den oproer In de banden
(30) En machtich onder voedt, soo tred’ ick myn vyanden;
Is daer yedt dat noch roert, of in Iudaea leeft
Dat onder myne Croon, en Scepter niet en beeft?
Is daer yedt dat noch hyght, dat d’aerde blindt sauw luycken
Of hem sauw in het nadt van Amphitrite duycken?
(35) Om my te weder staen, te prickelen de macht
Die my heeft onverhopt an t’Iootsche Ryck ghebracht?
Als ick soo menichmael, ben in des vyandts ooghen
Ghetreden onbevreest om haer myn handt te tooghen?
En als een cloecke Leeuw, ghesedt myn lyf te pandt
(40) Soo dat van iammer was, bloet sweetende dat sandt:
Dat d’aerde self haer scheen, tot Weenen te bereeden
Als sy sach haeren schoodt met dood’ lichaemen cleeden,
Het Water daer ontrent, ded’ somtyts t’herte pyn
Als dat in roode bloedt, verandert scheen te syn.
(45) Maer nu soo ist ghedaen, met blytschap ist verdreghen
Als ick een heerschappy daer voren heb ghecreghen
En dat den aerbeydt groot is hooghelick gheloondt
De moeyt’ en is al niet als t’hooft nu is ghecroondt.
Ghy vrienden al ghetrauw de Welck in groote slaghen
(50) U leven, en het gheen, Was uwe, socht te Waghen
Dïe oock tot gheenen tyt u lyf en hebt ghespaert,
Ghy Sameâ! die my van t’ryck voor-seggher waert
Doen ick stont voor het recht noch in myn groene iaren
Hebt ghy my dese croon voor conen openbaren
(55) Daer om ist dat ick u een landt-heerschapper stel
Om dat gh’ in ongheval, my waert een vast ghesel.
SAMEAS
Groot Coninck, die langh heeft den hemel hoogh vercoren
En die was eer ghy waert, de croone toe ghesworen
An wien den seghen Godts, de schouders over hinck,
[p. 3]
(60) Als t’lichaem, uwe Ziel’, de Ziele t’lichaem vinck,
My haed’ dien inghestort, claer-sienich een voorweten,
Dat ghy op davids throon soudt wesen eens gheseten,
Dat met ghestelden tyt, souw der hebereuwen landt
Eens buyghen onder u en beven voor u handt:
(65) Maer van d’eer’ onverdient, die ghy met Wysen rade
My corts hebt toegheseyt, bedanck ick u ghenade,
Waer voor ick stellen sal, te pande lyf en goedt,
En oock in uwen dienst wt storten al myn bloedt.
HERODES
GHy Pollio! voor wien, de seer verbaesde ioden,
(70) Soo dickwils door u cracht syt wt het velt ghevloden,
En*die t’hartneckigh volck, quaet yverigh verwaendt
Tot eenen goeden paeys, hebt soetelick vermaendt
Om dat sy haeren moet tot vreede souden Wennen
Als ick de groote stadt met leghers ghinck omrennen,
(75) U moet ick gheven eer’, u moet ick segghen lof,
U maeck ick mynen raedt, en meester van hof.
POLLIO
DEn grooten Godt u ryck onwinbaer sal bevesten,
Verbreeden uwen naem van t’ooste tot het Westen,
Of daer het coude volck moet leven in de maen,
(80) Of daer het Sonne vier verbrandt den lybiaen,
U’ ryck gheduerigh sy, die my dus gaet vereeren,
Dus moet ick t’alder tyt tot danckbaerheyt my keeren,
En voorstaen uwe croon den pandt soo langh ghesocht
Die met u eyghen bloedt, soo dickwils is ghecocht.
HERODES
(85) SEer hoogh is uwen wensch, en loffelick u spreken,
Myn ionste noch myn daet, en sal u niet ontbreken,
U Wil ick eere doen, ock Ananele! vriendt,
Van u t’hooghpriesterschap, sal Wesen voort bedient,
U Wil ick in dien ampt, als Arons volgher setten
(90) Vol doet den ouden dienst, en syn gheschreven Wetten,
[p. 4]
Van die niet af en wyckt, doet Moysis oudt bevel
Soo Werdt op ons versoent den Godt van Israel.
ANANELUS.
DEn Coninck blyve groot, en doe syn daden treffen
Heel over t’Ioodtsche landt, die my soo wilt verheffen
(95) Om van Iehovas wedt, de heydenen tot spodt,
Een dienaer goedt te syn den alder-hooghsten, Godt;
An u groodt dadigheyt, my selven dus sal quyten:
HERODES.
TIs al ghenoegh gheseydt, het herte wilt my splyten,
Den vyandt aessemt noch, en eedt myn inghewandt
(100) Hy leeft noch in myn Ryck; t’sa Watter is in bandt
Of al dat light in cuyl, en kercker diep ghesloten
Ick wil dat haest het bloedt van allen sy vergoten,
Niet een en sy ghespaert, de wrake dat begheert
Dat soo wel oudt als ionck, sal vallen door het sweert.


EERSTE DEEL, TWEEDEN WTGANCK.

BEGRYP.

ALexandra de Moeder van Mariamne claeght dat Aristo-
bulus haren Soon tot het hoogh-priester-schap*niet ver-
heven en is, waeromme sy schryft haer droefheyt an Antonius
en Cleopatra, seyndende de afbeeldinghen van haren Soon en
Dochter mede om haer tot medelyden te beweghen.

ALEXANDRA.
(105) TReurt Alexandra treurt, en doet u ooghen Weenen
Als ghy u eyghen bloet, onweerdigh siedt vercleenen,
Als ghy merckt u gheslacht, den Conincklicken stam
Die eertyts tot de Son’, en tot de sterren clam,
(Wiens hoogheyt door de faem, verheven in de Wolcken
(110) Eens synen luyster sandt, an ver-gheleghen volcken)
Vernedert nu te syn, gheworpen in het slyck,
En ligghen onder voedt, u vaders croon en ryck,
[p. 5]
Een vremt hooft, die nu draeght, wt landigh, om verachten
Een Idumeer boos, ontweldicht, die met crachten
(115) En noch en ist ghenoech bringht al de vrienden om
Een Babylonsche slaef, hy gheeft het priesterdom
Hoe hoogh is synen haedt, en boosheyt dan gheclommen
Die van hoogh priester is, en Coninck voordt ghecommen
Den lust van t’Ioodtsche volck, van t’ryck den erfgenaem
(120) Berooft hy van die eer, en vindt hem niet bequaem:
Is dat de goede ionst? syn dat der liefden vruchten
Die hy an my betoont? helaes! het is te duchten
Dat hy myn dochter heeft*ghenomen tot syn paer
Om dat syn boosheyt niet, en sauw syn openbaer
(125) Om dat hy synen haedt, ten eynden op ons allen
En syne raserny bloet-ghierich sauw doen vallen,
Als hy op mynen soon, op my soo luttel past
En soo tot onsen schimp vereert een vremde gast.
Can dit een Moeder goedt, een Conincx dochter lyden
(130) Van aldus haren Soon, ghestelt te sien by syden?
Te nemen dat met recht natuere geven sauw?
Te lyden en ist niet, myn herte smelt in rauw.
Aristobule schoon! Waer syn de manne daden
Van u voorvaders groodt? gaedt treden in haer paden
(135) Gaet u in uwe ieught, vercloecken als een man
En straffen het ghemoedt van een verwaendt tyran:
D’ontsteken gramschap doet, verstooren al myn sinnen,
Dat ick van een iongh’ handt, de straffe Wil beginnen
Van machte veel te swack, van Wapens onghereet
(140) Van iaren onbequaem, die Wreken sauw dit leet.
Waer toe soo sal ick my, dan keeren ende Wenden
Sal ick Cleopatrae myn droefheyt over senden?
Dat sy te kennen gheef’ Antonio t’verdriet
t’Welck van Herodes my (vol schanden) is gheschiedt.
(145) Den raedt die vind’ ick goedt, het syn bequame vonden
Maer vrienden luttel syn, ghetrauwe t’allen stonden,
[p. 6]
De vrienden hebt ghy veel als, u, Fortuyne lacht
Maer soo haer die verkeert van haer ghy syt veracht:
De menschen die syn Wys, door Wonderbare keeren,
(150) Maer boven al haer Wel de teghen-spoeden leeren,
De sinnen syn heel plomp, begraven in het goet
Maer Werden haest ghescherpt in t’eerste teghen spoet:
Soo wast oock eens met my, Want doen ick in de Wêelde
In macht, in heerschappy, in ydelheden spêelde,
(155) En Wist ick niet myn schaed’, en kend’ ick niet myn baet
Maer nu in ongheluck, beseffe goet en quaet.
Nochtans ick schryven sal, ick moet op haer betrauwen,
Dat sy my troost sal doen, den aerdt is soo der vrauwen
Melydich oyt te syn, bysonder in dit stuck
(160) Daer an hanght myne vreught, wel varen en gheluck;
Den rauw moet syn gheweert, ten mach niet syn ghesweghen,
Ick sal myn oude vrient, eens Gellium beweghen
Op dat hy van myn leedt, den bode treurigh sy
En seynden haer met hem, haer beeder Schildery,
(165) Om soo door het besien, der lieffelicke trecken
Van haer schoon aenghesicht,*tot liefde te verwecken,
De ghene die my can in desen noodt bystaen,
Den gheest moet syn ghepaeyt oft t leven moet vergaen.


EERSTE DEEL: DERDEN WTGANCK

BEGRYP.

ANtonius ende Cleopatra ghesien hebbende den brief van
Alexandra met de afbeeldinghe van hare kinderen ontbiet
Herodi dat hy Aristobulum tot hem soude schicken.

M. ANTONIUS.
NU is door myn ghebiedt, der Ioden ryck in vreden
(170) Die het Romeynsche volck, soo dickmael haen bestreden
En door oproeren boos, eer-ghiericheden vals,
Haer peynden t’roomsche Iock, te schudden van den hals,
Dus nu om haeren twist, en yver te beletten
[p. 7]
Hebb’ haer tot eenen prins Herodem Willen setten,
(175) Die met een crachtich handt en synen hooghen moet
Sal breydelen dit volck, en d’Winghen dit ghebroedt:
En noch om t’vruchtbaer hooft van tWisten te doen slechten
Hebb’ haren Coninck oock, antigonum doen rechten,
Te vreesen anders Waer, dat dit hardtneckigh saet
(180) Tot der Romeynen spot, gheen Wraek’ en quam te laet
Het welcke nu ghethoont, heeft in soo vele iaren
Dat Crachten ende bloet, den Arent teghen waren,
Dat oock den prickel-gheest, ded’ loopen sonder toom,
Om te bedwinghen self, t’onwinnelicke Room:
(185) Ten haed’ ghedaen dien heldt, die Caesar, dede vluchten
En hare Stadt innam, het ware te beduchten,
Dat sulck met syne macht, oock in t’aegyptsche landt
En wat den Nyl omloopt, syn Wetten haed’ gheplandt.
Maer nu sy syn ghestraft: en ick ben noch int t’leven
(190) Om my u Coninghin’ ten dIenste te begheven
Om van der Ioden trots, en alle vremt gheweldt
U Ryck te maken vry, als een cloeckmoedigh heldt
Die eens dit manlick hert, soo vierigh hebt bevanghen
Door u schoon ooghen strael, dat ick met groot verlanghen
(195) In t’diepste van myn Siel, soo crachtich bleef ghewondt
Om t’hebben het gheniet, van uwen soeten mondt.
Als m’u vol purper sach, op Cydnus vloedden swieren
Met Silûre riemen bly, u gulden schip doen stieren
Van goudt al om bedeckt, vol luyster, schyn, en thoon
(200) En cleyne Cupidons, omringhen uwen throon;
Als voor Nerêiden self, al u dienstmaeghden saten
En scheen dat venus schoon, den Hemel haed’ verlaten
Om my door u ghesicht, en Goddelycken glants,
Van eenen Cupido te branden heel en gants,
(205) Van doen hebt ghy my heel, soo uwe conen maken
Dat ick moet in het vier, van uwe lusten blaken,
Dat ick die scheen te syn, onwinbaer, s’vyants gru
[p. 8]
Sauw myn Laurieren al, doen buyghen onder u.
CLEOPATRA.
Dit syn o vromen vorst, u aen gheboren gaven
(210) Dat ghy soo groot verheft, die mochten syn u slaven
En cloeckelick voorstaet, en neempt voorsichtich waer
Dat niet en souw misschien an den aegiptenaer,
En die met grooten schadt, my willen hebt verschoonen
Als ghy my uwe ionst’, en liefde ghinckt bethoonen,
(215) Als den ghevlamden strael, myns ooghen, in t’beghin,
Ded’ branden u cloeck hert, ontsteken uwen sin,
En als ick hoord’ het vroom en mannelick wt spreken
Quam oock der minnen Godt, in my syn vier ontsteken,
Het welck in my syn Werck, soo crachtich heeft ghedaen
(220) Dat alleen met de doodt de liefde sal vergaen:
Maer siet wie dat hier nu met seer verbaesde seden
Syn ganghen stiert naer ons, en haestigh compt ghetreden?
Tis Gellius dunckt my, die hem soo dapper spoet:

GELLIUS.
De groote Coninghin met vreuchde leven moet.
(225) Ick ben ghecommen hier wt t’landtschap van de Ioden
Om u te dienen an het ghene my gheboden
Is van een droeve vrauw, soo den brief gheven sal
Te kennen, ist om doen, troost haer in ongheval.
CLEOPATRA.
Doet open ghy den brief en wilt hem over lesen,

EDELMAN.
(230) Ick salt van stonden doen,

ANTONIUS.
Wat nieuw maer sal dit wesen?

EDELMAN.
An u Cleopatra moet Alexandra schryven,
Het onrecht haer ghedaen, des onghelycx bedryven
Dat haer Herodes heeft doen commen over t’hooft
[p. 9]
Als hy van t’priesterdom heeft haren Soon berooft,
(235) Het Welck men hem alleen met rechte moeste gheven,
Heeft hy Wt babylon, een vremdelinck verheven,
En priester-hoogh ghemaeckt haer kinderen tot spyt
Hy laet syn eyghen bloet in schandelick verwyt:
Dus ist dat sy van u, sendt haer bedroefde clachten,
(240) En Wilt die tot haer leedt, versmaden noch verachten,
Voor haer an uwen man soo vele doch verwerft
Dat nu haer eenigh Soon, t hoogh-priesterdom beerft.
CLEOPATRA.
Ghy hooret inhoudt wel, en hare bitterheden
Wilt ghy versoeten die, op dat sy mach in vreden
(245) In blydtschap syn ghetroost, doet doch soo veel an haer
Dat sy in haren druck, ons hulpe sy ghewaer.

ANTONIUS.
Wat ist dat ghy Versiert? den Coninck is te slapper
Als in syn eyghen ryck, een ander is heer schapper,
Hy thoont ionst die hy wilt, vernedert en verhooght
(250) Wat hem den vryen wil, den lust gheneghen tooght,
Waer toe den sin hem dryft, hy neempt daer in behaghen
Dus Alexandra faelt Herodem te beclaghen
Al staet noch onder my syn Coninckschap en ryck
Te claghen over hem soo heeft sy onghelyck.
CLEOPATRA.
(255) Verghevet (grooten heldt) laet uwe gramschap coelen
Sy can in dese daet t’hert sweerigh leedt ghevoelen
Die Coninghinne was, van Coninghen voort quam,
Dat sy voor ooghen siet vernedert, haren stam;
Daer haren Soone leeft? en daer hy noch te voren
(260) In huwelicken staet, haer dochter heeft ghecoren?
Dus bidd’ ick u wildt haer om mynen wil bystaen.

ANTONIUS.
Hoe heeft Herodes hem soo leelick dan misgaen?
Dat hy een vremde gast onweerdigh gaet vergrooten
[p. 10]
Om synen broeder, soo met schanden te verstooten?
(265) Maer seght my Gelli vriendt! die corts in myn ghebien
Heel t’palestynsche landt, Iudaeen hebt door sien
En al wat in het hof Herod is, neempt syn ganghen
En wat daer houdt de stadt, van Solima bevanghen
Oock die nu hier nu daer, in de palleysen waerdt
(270) Kendt ghy de kinders wel van Conincklicken aerdt?

GELLIUS.
Sy syn my wel bekendt, groodt dadich heer, voor desen
Haer heb’ ick wel ghesien, de moeder oock ghepresen,
Die daer heeft voort ghebracht, de schoonicheden self,
Den hemel sulck een paer, en heeft in syn bewelf,
(275) Die nochtans in den mensch, can storten alle gaven:

ANTONIUS.
Hoe meendt ghy al het schyn van schoonheyt te begraven
Met een waer-schynich woordt, van u onwys verhaelt?
Seght ons dan hier met recht, de waerheyt niet en faelt.

GELLIUS.
K’en spreke met bedwanck, K’en spreke door beminnen
(280) Ick spreke naer t’ghesicht, van myn ghedaeghde sinnen,
Als ick haer eerst besach, als ick myn ooghen sloegh
Op haer, soo docht dat my, den hemel schoon toe loegh:
Want MARIAMNE scheen, als eene roos’ bedropen
Die heeft de peerlen Widt, van tithons bruyt ghesopen
(285) En heel ghesloten staet, tot dat met een verchier
Op haer de roode son gaet spelen met syn vier;
Die lustich haer ont sluyt, en door een vlammich schynen
Al den cristalen traen vergaen doet en verdwynen,
En hare bladers doet bedeelende verspreen
(290) Die stonden door het nadt gheloken al in een.
Sooick dan oock ansach, tot vreucht, en myn vernoeyen
De tranen uyt die oogh’ van MARIAMNE vloeyen,
Om t’onrecht van haer brôer, tot dat een vierigh licht
En eenen schoonen glants ontstack heel haer ghesicht.
[p. 11]
(295) Aristobulus oock in schoonheyt wt ghelesen
Quam als de morghen sterr’, op s’hemels baen gheresen
Is in syn groene ieught, roos-verwigh teenemael
Vol purper is de Wangh’, de lippe vol corael:
En om dat ghy en soudt in myne woorden dwalen
(300) Heeft haer door schilder-const, de Moeder doen afmalen
De Welcke sy u sendt daer van u oordeel gheeft.

ANTONIUS.
Het is het schoonste paer, dat op der aerden leeft,
In wesen heel vol maeckt, daer toe self al de Goden
Schynen haer constigh handt, te hebben angheboden;
CLEOPATRA.
(305) Een proefstuck van natuer, syn dese kinders bee;

ANTONIUS.
Herodes! tis onrecht, het goet my selven wee
Dat ghy dit schoon gheslacht, al eere wilt ontstelen;
Tsa Gelli! tot hem reyst, en seght dat myn bevelen
Aristobulum, is te seynden hier int landt;

GELLIUS.
(310) De reyse Werdt volbracht daer blydschap is op d’handt.


EERSTE DEEL: VIERDEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes ongherust vreest van syn rycke, onder tusschen cryght tydinghe dat hy soude Antonio Aristobulum seynden, het welcke hy om vele redenen Weyghert, hy claeght over Alexandra dat sy voor haren soon naer de croone staet, waer van sy haer ontschuldight, en crycht het Hoogh-priesterdom voor Aristobulo.

HERODES.
DEn Scepter is vol vrees’, de Croone vol onrusten
Vol anxten het ghemoedt, vol bitterheyt de lusten
Die in het rycke syn, gheketent is het quaedt
Het Welck altyt omringht den Conincklicken staedt:
[p. 12]
(315) Want ist dat met de Son’, staen op de sware sorghen
En dat de duyster nacht, die niet en houdt verborghen,
Maer den beroerden gheest omlommeren met schrick,
En Werden soo vernieuwt, in elcken ooghen blick:
Die nu verradery nu twisten van de landen,
(320) Nu vreese van het lyf, anbringhen voor de handen,
Nu pynighen het hert, met onghebonden nydt
Soo datter huer’ en is van sorghen vry noch tydt;
Iae schynt; dat hy die self, een ander moet ghebieden
Dat hy syn volcx bevel, sal moeten doen gheschieden,
(325) Dat aen den Coninck is, den naem alleen t’ghemack
Den Scepter, en de Croon, een iock, een sware pack.
IOSEPHUS.
Dit syn ghenadigh heer van uwen staet de lasten,
Die met den schepter swaer den Coninck moet aentasten,
Die over veel ghestelt herschapper is: van als
(330) Moet draghen met de croon het Iock op synen hals,
Waer door het last en d’eer den Coninck gaen bevechten
In wysheyt moet hy dan syn ondersaten rechten,
Want daer den rypen sin en wys-bedaeght verstandt
In eenen Coninck is de vred’ is, daer gheplandt.
SAMEAS.
(335) Dit heeft men in het ryck, ghesien in d’eerste Iaren
Als David Coninck was, als D’Israhelsche scharen
Dan naer syns vaders doot, t heerscappen oock beghon
Met al syn hoogh vernuft, den wysen Salomon:
Die daerom het verstant haed vanden Heer ghebeden,
(340) Om yeder recht te doen, in wysheyt voort te treden,
Die soo met groote rust syn macht en heerlicheyt
An t’wterste bevanck der aerden heeft verbreydt:
[p. 13]
Wiens hoogh-beroemden naem, const vremde princen locken
En wt het Mooren-landt, Nicaulam heeft ghetrocken
(345) Soo sal oock uwen throon, bevrydt syn van gheschil
Volght ghy der wysen raedt, en niet den eyghen wil.
HERODES.
Soo langh’ het lichaem roert, en sal ick wyse raden
Noch ouderlinghen sin, in t rycke niet versmaden
Op dat my niet en sy benomen, of in tween
(350) Ghedeelt, ghelyck het was, van Roboam ghescheen:
Maer wie compt soo naer ons syn rassche paden stieren?

GELLIUS.
Den Coninck leven moet groodt-dadich van manieren:
Ick ben ghecommen hier vol haesten (soo ghy siedt,)
Met der romeynschen vorst, Antony ghebiedt
(355) Die seyndt u desen brief, dus wildt dien overlesen
En wat hy u beveelt:
HERODES.
Wat mare sal dit wesen
Salt my tot blydtschap syn? eylaes neen: ick verstae*
Tis al tot mynen druck, tot ongheval, tot schae
Hy wildt dat ick hem sal aristobulum senden:

GELLIUS.
(360) Hy heeft het soo belast:
HERODES.
Wat commen my allenden!
Hy wilt en hy begheert, dat ick niet doen en mach
En nochtans moet ickt doen onwillich, door ontsach,
Maer Gelli! myn ont-schult, hem Wilt voor al verclaren
Dat hy my dese reys hier inne doch Wilt sparen,
(365) Want soo ick seynden moet den Ionghelinck van hier
Mars sal door heel het ryck ont-steken Weer syn vier;
Om, dat hy d ooghen is der Ioden anghename
En t’houden in het landt, de vreede seer bequame
[p. 14]
Dat hy van dat bevel my wille noch ontslaen;

GELLIUS.
(370) U reden sal ick hem op trauwe doen verstaen.
HERODES.
Dit is het snood’ bedryf, tis Alexandras roeren,
Die noch op haer Soons hooft de croone wilt vervoeren,
Die nu den Roomschen vorst, heeft over my gheclaecht
Om den inboren nyt die sy in t’herte draecht:
(375) Dat sy hier comme voort, ick sal haer onderwysen
Wat dat den Coninck, is aen ander te misprysen?
    SPREKENDE TEGHEN ALEXANDRA.
O ghy onsaligh Wyf! vol snood’ bedroch en list
Die op het gantsche ryck, te bringhen soeckt den twist,
Op dat aen uwen Soon de Croone sauw gheschieden;
(380) De straff’ en sult ghy niedt, noch myne gramschap vlieden
Ick sweere by den Godt, die op de Wolcken rydt,
Dat ghy en u ghebroedt sult wesen ghecastydt.
ALEXANDRA.
Ghenaede Coninck thoont,
HERODES.
Ghenaed’ is al verloren,
ALEXANDRA.
Aenhoort doch myn ontschult,
HERODES.
De Wraeck’ is u ghesworen,
(385) Te vergeefs Wat ghy seght:
ALEXANDRA.
Laet sincken uwen moedt,
En uwen tooren groot,
HERODES.
Ten helpt niet Wat ghy doet;
ALEXANDRA.
Ansiedt u bloedt,
HERODES.
Het bloedt is vyandt,
[p. 15]
ALEXANDRA.
Siet u Moeder;
En hooren wilt het gheen, gheschiedt is om u broeder:
Tis waer ick was bedruckt, in t’herte swaer gegrieft,
(390) Als ghy tot t’priesterdom, een vremde gast verhieft;
En dat ick sach vol rauw’ Aristobulum weenen,
Om*dat hy syn gheslacht en hem soo sach vercleenen,
Waer van ick overschreef, Cleopatrae de clacht,
Maer naer u ryck of croon, en heb’ ick niet ghetracht:
(395) Wat soude my t’gheniet van t’rycke connen baten?
Daer ick met vreuchden sie, den throon van myn voorsaten
Met u groodt dadigheyt soo heerelick verchiert?
Wat haede my daer toe ghedreven, en ghestiert?
Dat ick een slechte vrauw, de croone sauw benyden?
(400) Maer ick moet dit voor u, in reden wel belyden,
Dat my den staet berooft, van t’priesterdom ded’ pyn
HERODES.
Ist anders niet gheweest?
ALEXANDRA.
Godt sal myn hulper syn
Dat anders niet en Was;
HERODES.
Het is u dan vergheven:
En boven dien soo moet Aristobulus leven;
(405) Die ick verheffen wil, en stellen in de eer’
De welck’ u heeft ghedaen een hertelick verseer:
Dat hy hoogh-priester sy, nu over heel het rycke,
Sulck is nu myn ghebodt, dat Ananelus wycke,
Ick stell’ hem in den staedt die ghy van my begheerdt
ALEXANDRA.
(410) Myn hope werdt volbracht, myn droefheyt oock gheweerdt
Langh’ dueren moet u ryck en onverganckbaer wesen:
ARISTOBULUS.
En u groodt dadicheyt, in eeuwigheyt ghepresen*
Die my door u mild’ handt, en Conincklick bevel
Hoogh-priester hebt ghemaeckt heel over Israhel.


[p. 16]

EERSTE DEEL: VYFDEN WTGANCK

BEGRYP.

GHeveynstheyt en Wraeckghiericheyt Willen Herodem beweghen, om Aristobulum te dooden.
GHEVEYNSTHEYT.
(415) HErodes moet, in t’net, het hert’ en mach niet lieghen,
Om met gheveynsden aert syn broeder te bedrieghen,
Seer vriendelick hy schyndt, te Wesen nu vereent
Goedt vriendtschap ist te bien als t’herte niet en meent;
En spreken met den mondt, dat hy wilt gheeren hooren,
(420) Die in een druppel nadts hem wilde sien versmooren;
Sulck myne consten syn, die ick wel gae verspreen
Om met gheveynsde schyn de Weerelt te becleen:
Maer seght my wat ghy condt als meester al voorstellen?
WRAECKGHIERICHEYT.
En kendt ghy my dan niet? wy syn twee handt ghesellen,
(425) En langhe tydt gheweest, want soo gheveynsden aert,
Hem meester erghens vindt, ick worde dan ghebaerdt:
Ick ben Wraeckghierigh gheest, die onder valsche schynen
En lacchende ghesicht verberghe myn fenynen,
En Worde soo ghebroedt, heel soete van ghelaet;
(430) Want daer gheveynstheyt compt, voor d’handt de wrake staet.
GHEVEYNSTHEYT.
Ghy syt dan mynen vrient, van mynen naesten bloede,
Wy hebben noch gheweest te gader en noydt moede,
De weerelt loopen om, en bringhen an den dans
Door onsen consten groodt de vrauwen, en de mans,
(435) Wy keeren haer ghemoedt, besmetten hare sinnen,
Het aenghesicht is vriendt, den vyandt licht van binnen,
Door ons het Ioodsche landt in roere dickmael stondt
[p. 17]
WRAECKGHIERICHEYT.
Wast niet door ons bedryf, en eenen hoere vondt
Die Simpson nam de cracht, met syn haer af te scheeren?
(440) En wierdt in s’vyandts handt ghelevert sonder weeren?
GHEVEYNSTHEYT.
Ons macht in Ioab oock te quellen, en ghebrack,
Die abner als een vriendt omhelsende, doorstack.
WRAECKGHIERICHEYT.
En oock als David self, om overspel te decken,
Uriam met den brief, ded’ naer het legher trecken
(445) Waer in syn vonnis stondt, het welck, hy niet en wist,
En haest soo wierdt ghedoodt door onghehoorden list.
GHEVEYNSTHEYT.
Wy beede warent oock, die heel het landt verstoorden,
Als absalon gheveynst, syn broeder, ded’ vermoorden,
Waer door het s’conincx huys, ghestelt was in onvred’.
WRAECKGHIERICHEYT.
(450) En Tryphon oock die moort als een verrader ded’,
An Ionathas dien heldt, den veltheer van de Ioden,
Die als een oprecht vriendt, hy haedde rasch ontboden,
Maer als hy was in t’nedt, vanden gheveynsden guyt
Verslaghen wierdt syn volck, niet een en raeckter uyt,
(455) Hy treurich oock beclaeght, daer laten moest het leven.
GHEVEYNSTHEYT.
Maer wat al stucken vremdt, en hebben wy bedreven?
Hoe is in onse school’, gheleerdt het mensch gheslacht
Daer t’herte berst van spydt, en t’aensicht altyt lacht,
Het weedt hem al soo slim, te veynsen, en te decken
(460) Dat schynt dat yeder sal een anders voeten lecken:
WRAECKGHIERICHEYT.
Het is soo de manier, niet anders en salt gaen:
[p. 18]
D’een seght ick kuss’ u d’hant, u dienaer onderdaen
Seght d’ander sal ick syn, men soude seker meenen
Als sy dus syn by een, wt stekende de beenen
(465) Dat al is goeden vriendt, daer somtyts is gheraeckt
Het herte met den nyt, die vierigh in haer blaeckt.
GHEVEYNSTHEYT.
Ons conste loopt seer ver’, gaen wy die noch vermeeren,
Herodem onsen vrient, die moeten wy volleeren,
Hy sal haest van begryp, de lesse worden wys
(470) Om van gheveynsden aerdt te cryghen eenen prys,
Die synen broeder Ionck, ghinck hooghen priester maken;
WRAECKGHIERICHEYT.
Niet lydelick en ist, de doot soo moet hy smaken,
Want hy en meendet niet, hy dedet door bedwanck
Om van den Roomschen vorst te cryghen grooten danck,
(475) Maer het gheveynsde schyn, nu gaet de wrake peynsen:
GHEVEYNSTHEYT.
Het is nu soo ghemeen; den Coninck moet hem veynsen,
Om met den ondersaet, te doene synen Wil,
Gheveynstheyt recht hem dient, als eenen goeden bril,
Waer door hy t’aller tyt, can mercken haer manieren,
WRAECKGHIERICHEYT.
(480) Die hem eer sy misdoen, tot Wrake connen stieren
Soo moet het hier gheschien, dus laet ons syn ghereedt,
Het yser wort ghesmeedt ter wylen het is heedt.


EERSTE DEEL: SESTEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes doet gheveynsdelick Aristobulum om hals brynghen, beweendt hem, syn lichaem siende, ghebarende daer niet af te weten
[p. 19]
HERODES.
SAl ick dan allen tydt, met schande, tot verwyten,
Myn daghen in onrust, en in tweedrachten slyten?
(485) Daer t’ryck in vrede leeft, daer ick voor my sie bloodt
Verwonnen, en ghevelt, den vyandt ligghen doodt?
En dat my binnen pynt, een vrauwe niet om draghen
Die myne daet bespiedt, om over my te claghen?
Het herte berst van spydt, dat ick haer al soo ken’
(490) Dat ick haer lyden moedt, daer ick den Coninck ben?
Die my heeft haren soon tot Priester doen verkiesen?
Verdreghen ist te veel: het lyf sal hy verliesen,
Een yeder hy behaeght, een yeder is hy schoon,
Alleen is hem te cort, den Scepter en de croon.
(495) Het bloedt dat siedt in my, en dwinght my tot vervelen:
Rasch! ghy ghesellen gaedt in t’waeter leedt hem spelen
En als hy hem nu baeydt, vaedt hem den hals terstondt
En houdt hem totter doodt met crachten in den grondt:
Daer nae met droeven moedt, en met verbaesde treken
(500) Om hulp’ en bystandt roept: maer wacht u wel te spreken
In t’openbaer van dit om goeden loon t’ontfaen.
KNECHTEN.
T’wert tot u moghentheyts believen haest ghedaen,
Wy sullen in als wel vol bringhen u begheeren;
HERODES.
Gaet henen doet dat wel, dien ionghen wilt my weeren
(505) Die my de sinnen quelt, met Wonderbare pyn
De schuldt en is niet groot, die mach verholen syn.
SAMEAS.
De saken gaen seer wel, ist dat het quaedt vermoeden
In Alexandras hert niet en beghindt te broeden,
En met de doodt haer Soons, vernieuwen haren haet,
(510) Die souw dan op u hooft anbringhen meerder quaet.
Wandt ghelyck een Leeuwin’, berooft van hare Ionghen
Compt met een dul ghemoedt en open keel’ ghespronghen
[p. 20]
Doet burstelen het haer, verheffen hoogh de Maen
En tast wat dat sy vindt, met Wreede tanden aen;
(515) T’moet vlieden al voor haer, hem niet en mach vertooghen
Vol raserny en grim, sy loopt al blaker-ooghen
Met clauwen Wel ghescherpt, met den bebloeden muyl,
Sy baerdt een fel ghetier, en vreeselick ghehuyl;
T’moet buyghen al voor haer, Wat in deWoeste dalen
(520) En op het heete sandt, van lybien gaedt dwalen,
Gheen dier soo stoudt, soo Wreedt, en loopter in het veldt
Dat niet en sauw bevreest ontvluchten haer gheweldt.
Soo Alexandra can oock thoonen haren tooren,
Ist dat sy Weedt dat ghy haer Soone doet versmooren,
(525) En roepen alle volck tot Wrake ver en naer,
En heel het Ioodsche ryck, doen roeren oock voor haer;
Tot nemen van u Croon, den, Roomschen heldt vercoenen
Want een vergramde Vrauw, en is niet om versoenen,
En al wat dat sy vondt, doen sweeren op u hooft,
(530) Om van u ryck, en lyf, te wesen haest berooft.
HERODES.
Tis waer: der Vrauwen haet, en is niet uut te schryven,
Maer of sy noch al quaem, tot haer gheveynst* bedryven,
En of sy al het volck, ophitste teghen my,
Dat ick van leven waer berooft, en heerschappy,
(535) Soo soude sy noch eerst myn handen lanck beproeven.
TEGHEN EEN PERSONAIGE DIE WT COMPT EN VERCONDICHT DE DOOT ARISTOBULI.
Wat schuylter datmen u wtwendigh siet bedroeven?
Dat ghy u handen wringht wt trecken wilt u haer?
Is u yet quaedt gheschiedt vercondight ons de maer?
BODE.
O Coninck! quaedt ghenoegh, is my in t’hert’ ghesoncken
(540) Aristobulus* is, in baden daer verdroncken;
HERODES.
Wel hoe is hy dan doot? seght ons de waerheyt doch
[p. 21]
BODE.
Hy is voor seker doot, och oft hy leefde noch!
Het Hof heel droeve treurt:
HERODES.
Hoe soo doodt, mynen broeder?
K’en salt ghelooven niet,
BODE.
Siet hier soo compt de Moeder
(545) Diet u verclaren sal,
HERODES.
Ghy hebbet soo ghemeendt.
Is uwen Soone doodt, dat ghy soo bitter Weendt?
Seght my Waerom laedt ghy van druck u soo bevanghen?
ALEXANDRA.
Doot is hy: en ontsielt de swacke leden hanghen,
HERODES.
In t’Water soo versmoort?
ALEXANDRA.
In t’baden ist ghedaen,
(550) Maer hoe en weedt ick niet; de crachten my verghaen.
HERODES.
Laet my dat lichaem sien;
IOSEPHUS.
Siet dat nu sonder leven,
HERODES.
O Siele! Wildt u dan tot Wee-gheclach begeven,
De croone werpt van u, den scepter van u Weert,
Te sterven, en met hem te wesen oock begheert:
(555) Aristobule soedt! mocht u, in u groen Iaren
In uwe teere ieught, den hemel, dan niet sparen?
Const dan het Water niet verliesen syne cracht
[p. 22]
Dat ghy tot onsen druck, daer inne syt versmacht?
Aristobule! vreught, en blydtschap van ons allen,
(560) Der Ioden toeverlaedt, der menschen wel ghevallen,
De peerle van myn croon, den luyster van myn ryck,
Moest ick dus onverwacht*, u sien een treurigh lyck?
Moest ick u van de doot, met iammer sien ontlyven
Die weerdigh waert by my, noch menich iaer te blyven?
(565) Hoe en hielt ghy o doodt! niet achter, uwen schicht
Als ghy die schoonheyt saeght, en vlammen dit ghesicht?
Aristobule schoon! hoe hebt ghy dan verlaten
U Conincklick gheslacht u eer u hooghe staten?
Moest ick voor ooghen sien, tot myn herdt sweerigh leedt
(570) Dat Atropos soo vroegh ws levens draet af sneedt?
Laet ons oock met u gaen, die leven in onvreden,
Die syn om uwen wil vol droeve bitterheden,
Die syn om uwe doot vol suchten en gheween,
Verbeydt oock onse Siel, en wilt van ons niet scheen.


EERSTE DEEL: ZEVENSTEN WTGANCK

BEGRYP.

Alexandra en Mariamne beclaghen Aristobuli doodt.
ALEXANDRA.
(575) WAst dan alsoo voorsien? wast dan alsoo gheschepen?
Dat u een wreede doodt, souw hebben vroech ghegrepen?
Om inden dageraet ws levens inde lent’
Van uwen groenen tyt, te sien u soo gheschent?
Om als een morghen-Son’ die schoone gaet optrecken,
(580) En diemen siedt daer nae, met duyster Wolcken decken
En die doen onder gaen, en maken ons berooft
Van haren rycken glans en haer vergulden hooft:
Dat ghy soo soudt verghaen, dat ghy soo soudt verdwynen?
En sterven in u ieught, als die quam eerst verschynen?
(585) Const’ ghy verbeyden niet, u Moeder om terstont
Te gheven haren gheest, op uwen rooden mont?
[p. 23]
Aristobule Soon! laet my u doch omvanghen
Waer is u schoon ansien? Waer syn u soete Wanghen?
Waer is het wit yvoir der tanden, en u tael’
(590) Die was als honich dauw; waer is het lip corael?
Waer syn die Ooghen nu, die stralende soo schenen?
Syn die oock met de doot, in corten tyt verdwenen?
O doodt! o wreede doodt! verradich onghehoort
Die alsoo heeft den lust van Israhel vermoort.
MARIAMNE.
(595) Mocht ghy dan schoone Siel, mocht ghy dan niet vertoeven?
Om myne clachten med’ te draghen en t’bedroeven?
Dat myne sinnen quelt? moet ick ansien met druck
Dat ick en haed’ met u, te sterven het gheluck?
Om soo met uwen gheest, den mynen oock te paren;
(600) Waer toe wilt my de doodt In t’leven langher sparen?
Het leven is verdriet t’welck dooden veel anbringht,
En d’welcke teghen wil, den mensch te leven dwinght:
O Siele! scheeden wilt, u Broeder, sonder falen
Gaet soecken hier en daer, in d’elizêessche dalen,
(605) In velden eeuwigh groen met vreuchden u vermaeckt,
Vermeyden gaet met hem, daer ghy aldus naer haeckt.
Och! wat Fortuyne quaet u mochte dus vernielen?
Wat ondanckbaere doot u coste dus ontsielen?
Dat onghenadigh die oock gae met haren schicht,
(610) Doorschieten dit ionck lyf, en legghen daer ghy licht.
My syt ghy voorghegaen, ghevolght al uwe vaders,
En noch blyft mynen gheest ghesloten in syn aders?
Om my te houden hier: O doodt! ghy my benydt
Compt my verrasschen oock en dooden voor den tydt;
(615) Wilt van dit Ionghe lyf het teere bloeyssel maeyen,
Compt, en gaet door u daet myn droeve sinnen paeyen,
Op dat ick mach hier naer, o Broeder! onbevreest
Gaen soecken metter haest, en vinden uwen gheest.
[p. 24]
ALEXANDRA.
Het sterven niet en helpt, wat baten ons de clachten?
(620) Die souden tot ons hulp’, een harde rots versachten;
Ghy schyndt beminden Soon! door ongheval ghedoodt,
Maer een moordadigh hert, te doene dat gheboodt:
Herodes ist, die u, in twater ded’ verrasschen,
Om in des Conincx bloet syn handen wreedt te wasschen,
(625) O onghenadigh hert! o drymael fel tyran!
Wie ist die in u ryck, met ruste leven kan?
Wat in Iudaea leeft moet voor u quaetheyt* buyghen
Sult ghy dus onghestraft t’onnoosel bloedt wt suyghen?
Antonius die leeft, die t wreken sal voor my,
(630) En straffen uwe moort, en u verradery:
De wraeck’, u op het hooft, sal commen altyt naerder,
Hoe dat sy langher beydt hoe vallen sal te swaerder,
Dat is al mynen troost, die ick vercryghen sal
Voor dat ick nu moet sien, dit smertich ongheval:
(635) O hope! van myn Siel, een steunsel, en betrauwen,
Van myne iaren oudt, hoe laedt ghy my in rauwen?
Hoe laedt ghy my, dus hier vol droefheyt ende pyn?
U doot, (die my soo deert) ghewroken moetse syn:


CHOOR
VAN SES PERSONAGEN, IN RAUWE GHECLEEDT WESENDE, BETHOONT
DAT FORTUYNE DES WEERELTS NIET TE BETRAUWEN EN IS.
HOe onghestadich wanckelbaer,
(640) Draeyt den Mensche verr’ en naer,
Dien’ men in eere groodt siet blincken,
De snood’ Fortuyne met haer radt,
Die met haer voeten slibber-gladt
De meeste doet ter neder sincken.
[p. 25]
    (645) Sonder verstant, en seer onwys,
Is, die stelt syn betrauw op ys,
Waer op men heeft, gheen vaste paden.
Berooft is hy meer van verstant
Die op fortuyn syn hope plant,
(650) En niet en dinckt van haer verraden:
    Die sy hoogh heft, neer werpen sal,
Hoe hoogher clem, hoe swaerder val.
Veel isser eertyt hoogh gheclommen;
Wiens hoogheyt tot de sterren quam,
(655) De Welcke sy vals haest benam,
En ded’ ter aerden neder commen.
    Men sach den grooten Persiaen,
De vorsten al te boven gaen,
Dreeghen schier hemel ende Wolcken;
(660) Maer haest verstooten in het slyck,
Liet hy syn leven, en het ryck
Tot eenen buyt van vremde volcken:
    Men sach oock den romeynschen heldt,
Die syne Wetten haed’ ghesteldt,
(665) Tot daer Araxes Snel gaet loopen:
Ten eynden oock alsoo onthaelt,
Verworpen heel en neer ghedaelt,
Syn eere met syn Hooft becoopen.
    Men heeft oock der Fortuynen spel
(670) Ghesien hier over Israël,
In dese Coninghen verheven:
Den eenen van syn ryck ghebloodt,
Een ander met de byl ghedoodt,
Dat gheen van haer en is ghebleven.
    (675) Ierusalem is nu bedroeft,
Die oock de valsche treken proeft,
Met tranen bitter over goten;
[p. 26]
Als sy Aristobulum hoort,
Te syn verradich soo versmoort
(680) Van s’conincx bloet een over schoten.
    De Fortuyn’ al bedrieghigh lacht,
Die soo de menschen onverwacht,
In eer en ryckdom gaet vergrooten,
Maer ghelyck boreas ghewelt,
(685) De boomen hooghst ter aerden velt,
soo sietmen die ter neder stooten.
    Ter weerelt niet soo vast en staet,
Oock niet soo vroom noch sterck en gaet,
Of ten is wanckelbaer ghevonden;
(690) Ghelyck de Zee onghemaniert,
Haer baren op en neder stiert,
Soo is Fortuyne t’allen stonden.
    Als sy compt an, vlioedt sy daer van,
Als sy oock vliedt, dan compt sy an,
(695) Niet en can haer standtvastich hauwen,
Verheft sy dan tot staten, nu;
Morghen sy sal verlaten, u,
Op haer en is niet te betrauwen:
    Aristobulus ons dat leert,
(700) Die met t’hoogh-priesterdom vereert,
Meynde te leven wel in ruste;
Maer Nydigh de Fortuyne was;
En haer radt draeyde veel te ras,
Dat sy t’leven met d’eer’ Wt bluste:
    (705) Weendt alle gader, sucht, en Weendt,
Om dat hy nu soo is vercleendt,
Laedt ons hem rauwigh gaen beclaghen;
Ghelyck sterft een op gaende blom,
Ghesleghen met den reghen om,
(710) Soo starf hy in syn schoonste daghen.
PAUSA
Continue
[p. 27]

TWEEDE DEEL

EERSTEN WTGANCK

BEGRYP.

CLeopatra verstaen hebbende wt Alexandrae brieven, de moort van Herode an Aristobulo ghedaen, ophitst Antonium om wrake daer van te nemen, waer door Herodes tot hem ontboden wordt om hem daer van te ontschuldighen.
CLEOPATRA.
SAl onghewroken dan, sal Alexandra blyven
In droefheyt onghetroost? sal het moordadigh dryven
Van een wt-landts tyran, berooft van synen loon
Soo met t’onnoosel bloedt besmetten syne croon?
(715) Die door u tot het ryck, en heerschappy ghecommen
Is op den vremden stoel der Coninghen, gheclommen?
Sult ghy met ooghen sien, met sinnen onghepaeyt
Dat hy hem in het bloedt, Aristobuli, baeyt?
Vergheeft my grooten heldt; al dit hooghmoedigh spreken,
(720) Den Hemel door u wildt de boose daedt sien wreken;
Ghy condt, ghy hebt de macht, ghebreket an u handt?
Wat sal u teghen deel, of thoonen wederstandt?
De sake dat verheescht, de Moederlicke tranen,
De clachten wt ghestort, tot straffen u bemanen;
(725) Iudaea treurich roept, haer droeve stem verhoort,
En oock door myn versoeck wilt wreken dese moort:
[p. 28]
ANTONIUS.
U bidden my behaeght, en doet my t’herte deeren,
Recht veerdich ist, van t’quaet, de straffe te begheeren,
Het recht my daer toe dryft, de boosheyt daer toe praemt
(730) An een moordadigh stuck, de wrake wel betaemt:
Sulcx heeschen oock van ons, de seer verstoorde goden,
Die hebben yders quaet, te straffen, oydt gheboden,
En onder d’handt ghestelt den boosen ondersaet
Om den verdienden loon te gheven naer het quaet:
(735) Maer in t’castyden recht van de gruwsaeme daden,
Is t’onvoorsichtich haest verrasschen, te versmaden,
Want eerst den Rechter moet de Waerheyt onderscheen,
De straffe met de daedt, Wel Weghen onder een,
En dan met ooghen blendt, de Ionste buyten luycken,
(740) Om het ghegheven sweerdt recht veerdich te ghebruycken,
Herodes is beclaeght, men Wilt Herodis hooft,
Maer moet syn teghendeel, de Moeder, syn ghelooft?
Den haedt de Moeder stiert, de liefde van haer kinders
En het Verdroncken lyf, Herodi dreeght veel hinders;
(745) Maer onghehoort is hy, het oordeel gaet met recht,
Als den beclaeghden, niet de clacht en Wederlecht:
CLEOPATRA.
Tis goet onwinbaer Helt, in als met rype sinnen
De stucken oversien, eer t’vonnis te beghinnen,
Maer hier de daedt is claer, seer wel ist ondersocht
(750) Hy heeft den Ionghen schoon, door t’Water omghebrocht:
Sulck niet alleen en tuyght, de Moeder met haer clachten
Om dat sy haren rauw, daer mede sauw versachten,
Maer oock Herodis hof, doet baren syne smerdt
En al wat daer vol druck Ierusalem beterdt,
(755) Ghetuyghen sal het self: Iae de beweeghde steenen
Nu schier d’onrype doodt, van haren Soon beweenen,
Daerom het sweerdt ghebruyckt, u goeden rechter thoont:
[p. 29]
ANTONIUS.
Gaedt soo? seer haest hy sal, (ick sweert u) syn gheloont:
Maer is de mare vast, soo ghy die compt verbreeden?
BODE.
(760) M’en hoort (ghenadich vorst) Iudaeen die vol spreeden:
En soo daer ryden rasch de wolcken In de lucht,
Is in veel steden haest ghedreven het gherucht:
De faeme groeyt altyt, sy gaet altyt verhoopen,
En noch meer haer versterckt, door een lanck-duerich loopen,
(765) Den Iode niet en swyght, maer segghet, door bemoen,
Dat self Herodes heeft, gheboden sulcx te doen:

ANTONIUS.
Dit stuck is swaer ghenoegh, t’wel raden soud’ ons baten,
Wat hier in dient ghedaen, of wesen moet ghelaten;
Seght my hoe dat ick best, hem cryghen sal in t’nedt?

EDELMAN.
(770) Hier op met goet verstandt sy rypelick gheledt:
Want ist dat ghy hem gaet, met wapens fel omringhen
Hy sal door t’vlieden snel, u handen haest ontspringhen,
Of tot een lanck belegh, voorsien de plaetsen sterck,
Of door oproeren boos, u, verre gheven werck,
(775) Om soo het roomsche ryck, veel schadigher te crancken,
Als het den vyant self, suw voeden in de lancken,
En soo den Arent wierdt, ghesmeten wt het veldt
Den vyandt, dan allom, sauw roeren met gheweldt:
Den eenen t’wist, die gheeft, an t’wisten meer, het voedtsel
(780) Den eersten oproer, is, den tweeden, het ghebroedtsel;
Daerom soo raed ick dat, om alle quaet t’ont-vlien,
Als dat men hem voor u sal vriendelick ontbien,
Om syn ontschuldt daer van In rechte te betooghen,
Soo hy ontschuldich is, hy sal hem daer toe pooghen,
(785) En is hy schuldich, oock, en sal dat laten niet,
Om dat die heeft misdaen, ghenade Wel gheschiet
[p. 30]
ANTONIUS.
Den raadt die is seer goedt; rasch datter nu van stonden,
Een bode, naer het landt der Ioden, sy ghesonden,
En segghe dat hier com’, Herodes ontschult doen:
BODE.
(790) U lust (ghenadigh Heer) te doene, sal my spoen;


TWEEDE DEEL: TWEEDEN WTGANCK.

BEGRYP.

HErodes meenende nu gherust te syn in syn rycke, door de doodt van Aristobulus, wert verbaest, hoorende het bevel van Antonius: waer over; eer hy vertreckt stelt Iosephum synen swagher tot stadthouder, met bevel syn huysvrauwe Mariamnen te dooden, soo een onghenadigh oordeel over hem van Antonius ghestreken wierde.
HERODES.
WT t’goudt van myne Croon ghetrocken is den dooren,
Die smertich daer in stack, een oorsaeck van den tooren
En myne sorghen al: den anxt, die my bevinck
Ghevloden is van My, die noyt en onderghinck:
(795) En het bemoeden swaer, dat heeft my heel verlaten,
Waer mede syn omringht, des weerelts hooghe staten.
Den scepter is nu vast, die ick onseker vandt,
En die noch t Conincx saet, ded’ beven in myn handt:
Aristobulum, dan ick moeste doen ontlyven,
(800) Om dat t’onseker ryck, my seker soude blyven;
Het welcke wanckelbaer my dreegde tot den val,
Om dat den erfghenaem gheacht was over al
En om dat in syn beeldt al syn voorvaders leefden
De leden op den throon, vol vreese dickmaels beefden:
(805) Dit mannelick ghemoedt, was vyant hem ghelyck
Om dat met soo veel moeyt’ ghecreghen was het ryck
En om dat met syn bloedt, den scepter was ghewonnen
[p. 31]
Den Hemel niet en lydt (Iudaea min) twee sonnen.

EDELMAN.
Het was den Coninck goedt, profytich, en bequaem
(810) Dat hy soo van het ryck benam den erf-ghenaem,
Der croonen overblyf, der Ioden wel behaghen,
Die onder d’asschen hem; nu iammerlick beclaghen;
Want noyt en cost u ryck, in vrede syn bewaerdt,
Haedt ghy tot u verlies, in t’leven hem ghespaerdt:
(815) Die vreese van u lyf, vol onghehoorde listen,
Den stryder van u croon met ingheboren twisten,
Haedt ghy onwys gheaest: daer nu het quaedt ghebroedt
Light het veel-hoofdich dier, van oproer onder voedt
HERODES.
Dat nu Herodes leef’! wiens naem is opghetoghen,
(820) Tot die ghewelfde maen, en schoon Azuren boghen,
Van daer ons de Iordaen bevoghtight en omringht,
Tot daer Euphrates snel, der persiaen bespringht,
En voortaen, sonder vrees, moet volghen syne lusten.
Gheluckigh is den vorst, die leven mach in rusten.
SAMEAS.
(825) Dit moet u nu gheschien, de sorghe dan veriaeght
Die voortyt u ghemoet, soo pynigh heeft, gheknaeght
En u ghehouden heeft, vol anxten, en onvreden:
Maer siedt: hier compt tot ons, een vremdelinck ghetreden,
Wat ist dat ghy dus gaet in s’conincx hof met haest?
BODE.
(830) Ghenadigh Heer’; en syt in t’commen niet verbaest,
Den Roomschen vorst (door my) Antonius, doet segghen,
En u daer toe vermaendt, te commen wederlegghen
voor syn groodt-dadigheyt, oft waer is, ofte vals
Dat door u is ghebrocht, u broeder, om den hals?
(835) Want heel aegypten deur, de maeren seker blycken,
Maer hy (u onghehoort) en wilt gheen oordeel strycken,
[p. 32]
Dan u ghebiet, voor hem te commen, doen ontschuldt:
HERODES.
Ick en weet niet waer van aegypten is vervuldt,
Van eenen coninck vroom, een moordenaer te maken?
(840) Ick sal naer syn ghebodt, seer haest by hem gheraken,
Ghy meucht hem groeten dan:
BODE.
Het sal hem syn gheseyt,
Want ick tot uwen wil, en dienste stae bereyt:
HERODES.
O Ghy onsaligh mensch! waer syn al u ghepeynsen?
Men siedt de ruste vlien, de vreede van u deynsen,
(845) Ghy meyndt te wesen vry, meest als ghy slave wordt,
U rycke sal nu syn met schanden haest ghecordt:
Ws levens draet nu loopt, bereedt om af te snyden;
Wie sal u van de doodt ghevonnist doch bevryden?
U Broeder wrake roept, van t’lichaem hem berooft
(850) En ick sie daer het sweert, u hanghen over t’hooft:
Waer is de vryheyt nu? u Croone? scepter, landen?
Die ghy verlaten moet? en sterven soo met schanden?
De vreese wordt seer groodt, het hopen is seer cleyn,
Seght dat Iosephus hier, myn swagher com’ alleyn
KNECHT.
(855) Ick sal de wete doen:
HERODES.
Daer moeter hier noch treuren,
Die meynden in myn doodt dat haer sauw vreucht ghebeuren;
IOSEPHUS.
Wat is des Conincx wil, dat hy dus haestigh sendt?
HERODES.
Iosephe! mynen vriendt voor ander my bekendt:
Ghy comt door myn bevel, om dat u is verborghen,
(860) Hoe dat my voor het ryck, en t’leven staet te sorghen,
Antonius beveelt my, rasch tot hem te gaen,
[p. 33]
Om dat hy van de moort, myns swaghers heeft verstaen,
Die yeder my antuyght, soo is al syn begeeren,
T’anhooren myn ontschuldt, om soo van my te weeren
(865) De maere die myn lyf, soo schadigh gaet bespien:
En soo ick niet en weedt, wat my daer sal gheschien,
Of dat my t’yser vast, de voeten, sal ankleven
Of dat my sal de doot, gheschoncken syn voor t’leven?
Soo ist: dat ghy verhoordt, dat ick veroordeelt straf,
(870) Moet hebben met verwydt aegypten tot een graf:
Soo sult ghy (laet my doch voor t’laetste dit verwerven)
Terstont (Myn liefste deel) doen Mariamne sterven;
Op dat met haren gheest, den mynen sy versaemt,
Want in ghelycke min, ghelycke doodt betaemt;
(875) Dits mynen laetsten wil, en wterste bevelen
Myn Siele sal met haer, oock, onder d’aerde spele:
Want ick te wesen doot, en sy te syn in lyf
Waer voor myn droeve Siel, een bitter overblyf:
De liefde sulcx ghebiedt, het sterven waer te quader,
(880) Dat die ons heeft ghevoeght, niet scheen en sauw te gader.
Myn Siele sauw alleen, gaen wandelen met pyn,
Als sy dien soeten gheest, ghebrekigh soude syn:
Iosephe! compt my dan, naer myne doot ter baten,
Met dit bevel te doen:
IOSEPHUS.
Ten sal niet syn ghelaten,
(885) Naer dien in hare doot, u Siele vindt den lust:
HERODES.
Soo doet (o goeden vrient) ick reysen sal gherust.


TWEEDE DEEL: DERDEN WTGANCK

BEGRYP.

Iosephus naer het vertreck Herodis, gheeft an Mariamne syn groote liefde, tot haer, te kennen, ende daer naer het bevel dat hy heeft om haer te dooden:
[p. 34]
IOSEPHUS.
AL wat men allom siet, of merckt in d’aerdtsche palen,
Van d’omghespreyde lucht, des levens voetsel halen,
Heeft de natuere wys, ghebonden wel te gaer,
(890) En tot haer onderhoudt, gheiondt een wederpaer:
Om soo het leven cort, in ander te verlinghen,
En yeder, syns ghelyck, door liefde voort te bringhen:
Op dat het welcke was verganckbaer ende cranck,
Door een vruchtbaere saet, sauw vlien den onderganck:
(895) Tot welcken eynd’ ons can, de liefde soo vast binden,
Dat oock de wreede doodt, die niet en can verslinden,
Maer de gheneghentheyt, van t’gheen ons wel behaecht,
Schynt, dat met haer de Siel, oock naer het sterven draeght:
Want daer beghonnen heeft, de liefde vast te groeyen,
(900) En is soo, lichte niet, de wortel wt te roeyen,
Door rauw, noch teghenspoet, of door den bleecken nyt,
Of door (d’iet al vernielt) den scherp-ghetanden tyt;
Gheluckigh daerom syn die met vernoeghde sinnen
In weder-liefde doet, elckanderen beminnen,
(905) En daer maer een ghepeyns, twee herten, en omloopt,
En daer maer eenen wil, twee Sielen vast en knoopt.
En daer t begheeren al, is soo gelyck ghedreven
Dat schyndt, dat eene Siel, twee lyven houdt in t’leven,
Of dat twee Sielen syn in t’Lichaem soo vereendt
(910) Dat d’een an danders Siel, het leven, heeft ontleendt.
O saligh eenigheyt! o wel ghewenschte banden!
Die onghedeeligh syn, oock in ghescheyden landen,
Die teghen alle leedt, vast blyven, onghescheen,
Om dat sy niet en syn te deelen oyt in t’ween.
(915) Daerom O Coninghin! u t’herte mach vernoeghen,
Om dat den hemel mildt, an u, heeft willen voeghen,
Met eenen stercken knoop, het hert’ van uwen man
Dat sonder u te syn, hy niet meer syn en can:
Al Waert dat op het hooft hem vielen al deWolcken,
[p. 35]
(920) Of dat hem aetna sloodt, in syn ghevlamde kolcken,
Of dat het aerdryck diep, hem opende den mondt,
En dat hy moeste syn ghedolven inden grondt:
Of dat den Ocean onstuymich, en verboghen,
Haedt’, met syn baren woest het lichaem ingheswolghen,
(925) Soo sauw den droeven gheest, naer alle dit verniel
U volghen altyt naer, beminnen uwe Siel,
En ongherust haer oock syn schaduwe vertooghen,
Met vriendelick ghelaet omlommeren u ooghen
Ghetuyghende tot u de liefde die hy heeft:
MARIAMNE.
(930) Waer commet dat hy dan, soo ondanckbaerigh leeft
An my en myn gheslacht? hoe can hem liefde stieren?
Daer hy en weedt, wat list, tot ons bederf versieren?
Can hy een Minnaer syn, in trauwe syn een man?
Daer hy voor ooghen thoont, den aerdt van een tyran?
(935) Die my, en t’naeste bloedt van my soo gaet versmaden?
Myn Broeder was te veel, syn doot moest hem versaden;
Versaden! wat seggh’ ick, can hy versadigh syn
Die my dus houdt verdruckt in onghehoorde pyn?
Maer seght my watter schuylt, dat ghy my wilt anpreken
(940) En van syn liefde groot. soo twyfelachtich spreken?
Wat hebde ghy bescheedt, dat hy my vierich mindt?
Daer nochtans synen haedt van my alleen beghindt?
Daer liefde bloeyt is vreught, in vreughden is verblyen,
En ick niet en beproef, als dulle raseryen,
(945) Die hem ontsteken t’hert’, meer als der liefden brandt;
Seght my Iosephe? seght: wat is dan u verstandt?
Dat syn Siel’ naer de doodt, de myne sauw begheeren?
IOSEPHUS.
Als ick u treurich sie, soo cryght myn herte deeren,
Maer t’ghene dat ick weedt en mach niet syn gheseyt:
MARIAMNE.
(950) Soo ist dat ghy my nu verradich netten spreyt,
[p. 36]
Om dit allendigh dier te vanghen in syn reden;
Iosephe! liever nu; den wech moet syn ghetreden
Die ons ter aerden leydt; wat helpet leven doch?
Daer ghy dus myne doodt vervoordert met bedroch?
(955) En daer de Siele leeft, met anxten swaer omlommert
Met vreese van het lyf, en wreede doot becommert,
Doet ghy doch als een man, en spaert doch niet u handt,
Doorsteeckt met t’eyghen sweert myn suyver inghewandt;
Besproeidt u met dit bloedt, t’sa! rasch u gaet vercloecken
(960) Seer sachte wordt de doodt, die niet en is te soecken.
Seer anghenaem en lief, die my bly maken sal,
En weeren mynen anxt, en bitterheden al:
U dan vercoenen gaet: hoe wildy noch verbeyden?
Van desen droeven gheest, wt t’lichaem te doen scheyden?
(965) Neen, neen, en toeft niet meer, niet meer en syt beweeght:
IOSEPHUS.
Wel hoe? ick stae verbaest, veel anders dan ghy pleeght
Seer vremt der vrauwen aerdt, en al haer soet anbieden
Doet ghy een manne-vier in u teer’ aders sieden,
Waer door is tot de doodt, ontsteken heel u hert,
(970) Om daer med’ soo t’ontgaen, al ander leedt en smert;
Maer verre sy van my, dat teghen alle wetten,
Ick met t’onnoosel bloedt, dees handen sauw besmetten,
Die tot bewaer van u, an dit lyf houden vast,
hoe wel dat my u doodt, Herodes heeft belast,
(975) Eer hy van hier vertrack; dat ick my sauw vercoenen
(Soo hy moest met syn hooft, u Broeders doodt versoenen)
Om u te dooden oock: op dat ghy hem terstondt
Soudt volghen daer hy waer: dit is der liefden grondt:
Om aldus uwen gheest, naer t’leven niet te falen,
(980) Maer dien by hem te sien, oock in de duyster dalen,
Daer niet en schyndt de Son’, daer niet en licht de maen,
Maer daer een droeve nacht, de Sielen houdt bevaen;
Dit was al syn bevel, dit moeste ghy verwachten:
[p. 37]
MARIAMNE.
O Liefde wreedt! tyran moordadigh, van ghedachten!
(985) Bloedt-suyper dul en fel! die naer myn bloedt soo dust:
Is sulck den laetsten Wil? is dit ws herten lust?
Is dit de liefde soet, van eenen wel beminden?
Die wenscht om naer syn doodt, myn Siel by hem te vinden?
Tis wreede raserny, tis vast ghegronden spyt,
(990) Die hy in therte draeght, die myn gheluck benydt,
En noch benyden wildt, (o gruwelick bedryven!)
Tot In het somber graf, t’ellendich overblyven:
Myn haeren rysen op; van alsulck een beschick,
De schaduwe des doodts omlommert my van schrick,
(995) De stemme my begheeft, de swacke leden beven;
Iosephe! can niet meer, nu Mariamne leven?
Is my de doot voor d’handt soo t’qualick met hem gaet?
IOSEPHUS.
In desen laetsten noodt, noch salmen vinden raet,
Al waert dat hy de doodt, te lyden Ware schuldigh
(1000) Soo sal ick in dit stuck, syn uwen vriendt: verduldigh
Weest dan in uwen druck: maer soo hy Wedercomt
En dat hy, soo hy pleeght, van liefde tuwaert romt,
En openbaert hem niet van t gheen ick u laedt weten;
MARIAMNE.
Ick en sal uwe ionst’, ondanckbaer, niet vergheten,
(1005) En dit sal blyven stil: quaem hem ter ooren iedt
Vol onghenaden straff’ ons soud’ hy doen verdriet,
En Wreken dat an t’lyf, dus beter ist te swyghen,
verwachten oock of m’haest sal tydinghe vercryghen,
Want t’sy in quaedt in, t’goedt, de mare loopt seer snel:
IOSEPHUS.
(1010) t’Vergae hem soo het wil, dat met ons eynde Wel.


[p. 38]

TWEEDE DEEL: VIERDEN WTGANCK.

BEGRYP.

MAriamne verwydt Salome Herodis suster, haer slechte afcomste.
MARIAMNE.
MOest dan Fortuyne broos, oorsaek van ons allenden
Haer ongheruste radt, soo slibberigh omwenden?
Om te doen ondergaen, dat boven was ghestelt
En te doen clemmen op dat neder lach ghevelt?
(1015) Moest ick voor ooghen sien, vol leedt, en vol onweerden
Vertreden myn gheslacht? vernedert tot der eerden
Den Conincklicken stam? verworpen in het slyck
Heel Israhels verchier, de peerle van het ryck?
Ick die ben wt het saedt van Coninghen gheboren,
(1020) De welcke scheen de croon, te wesen anghesworen,
Te Wesen een vast deel, in d’eeuwigheyt ghegrondt
En onder Wiens bevel, ontsien Iudaea stondt?
De Croone, die toequam myn Vader Alexander
Moest ick die sien op t’hooft gheplandt, van een Wtlander?
(1025) Om lyden en ist niet: het herte treurich scheurt
Dat sulck een hoogh-gheluck, an hem dus is ghebeurt:
Daer nu noch teghen recht, in leven, myn groodt vader
Is van het ryck den hoir, en t’priesterdom te gader?
Iudaea sucht en weendt, den hemel u benydt
(1030) Tis godt die u gheluck, en t’myne teghenstrydt,
Die daer de rycken gheeft en meerdert de gheslachten,
Die Waren sonder naem en weerdigh te verachten:
Och dat my nu afsneed die spin-goddin den draet!
Die my ghebonden houdt, met dit herdt-sweerigh quaet:
(1035) Soo sauw dees blyde Siel, ontsleghen, in wellusten
By haer voor-vaders groot, met eere moghen rusten;
Daer my hier ongherust, voor ooghen draeyt de schandt
Een vremt hooft onderdaen, te sien myn vaderlandt;
t’Welck om myn croon en ryck, myn erfdeel te ghenieten
[p. 39]
(1040) Gaedt dickmael met het bloedt, myns naeste dat begieten,
Al of hem syne croon, die hy met crachten rooft
Moest door ghecroonde bloedt ghelymt syn op het hooft:
Of dat den ryck-staf hem wt d’handt sauw syn ghesleghen,
Ten waer’ hy haed’ den hals van d’erfghenamen creghen;
(1045) Onmenschelicken lust! die soo de sinnen quelt
Dat gheen bloedt hem te veel, te groot hem gheen ghewelt;
Gheen dooden hem ghenoegh, noch moorden vol af grysen,
Hy moet hem als den ghier, met dood’ lichamen spysen;
Dus oock te vreesen is, dat alle raserny
(1050) En syn bloedt-dursticheyt sal commen haest op my;
Daerom hebb’ ick den anxt, en vreese voor ghesellen:
SALOME.
Wat is u Coninghin? u wesen soo te stellen
En sydt ghy niedt ghewoon? ick sie u heel bevreest
Ick sie verbaest in u, beroeren hem den gheest:
(1055) Is u dan leedt gheschiedt, is u een schadich hinder
Ghecommen over t’hooft? seght my:
MARIAMNE.
Wie isser minder
In heel des conincx hof? dan ghy, die my dit vraeght?
Vraeght dat an ws ghelyck, die u syn droefheyt claeght,
t’gheloof en hebt ghy niet, om my soo stout te spreken:
SALOME.
(1060) Met oorlof wilt ghy my, hooghmoedigh, dan versteken?
Daer my Iudaeën eert, Ierusalem groot acht?
En daer nu van het ryck, heeft mynen man de macht?
En daer ick bovendien, ben ws mans, s’conincx suster?
MARIAMNE.
Myn Siel om dat ghyt syt, soo veel leeft t’ongheruster,
(1065) Dat ghy die onbekent, en van slecht ouders comt
U van het ryck te syn, de meeste, schier, beromt?
Dat ghy die syt van t’saedt, van een cleyn Idumëer
Ghelyck Wilt syn, an t’huys van den assamoneer?
[p. 40]
t’Welck Edel, hoogh in stam, groodtdadigh en vermaert
(1070) Soo langh’ heeft dese Croon, vol heerlickheyt bewaert?
Antipater, door t’welck, u vader, quam ter eeren:
Wat meendt ghy soo verwaendt, u selven te vermeeren?
Die ongheacht hier sydt, verworpen ende vremt:
Wat ist voor hooveerdy die u in t’herte clemt?
(1075) Die reden en verstandt, can d’waes in u verblinden
Dat ghy in snoode stoff’, den purper soeckt te vinden?
Den diamant in dreck; in Vuylicheyt het goudt:
Ghy syt daer in ghefaelt, den hooghmoedt is te stoudt,
En weerdigh oock ghestraft; by my u te ghelycken?
(1080) De Sonne laedt haer licht, en stralen schoonder blycken
In het Azuur ghewelf, nu suyver ende claer,
Als de verborgen maen, die duyster is van haer,
Die met ontleenden glants, beschaemt haer gaet verthoonen;
Soo crycht oock u gheslacht, door t’myne syn verschoonen,
(1085) Daer het verworpen was, ontleenet heel en gants
Door my van t’ryck, en Croon, den Heerelicken glants:
Dus gaet, an ws ghelyck, secreten ondersoecken;
SALOME.
Ghy sult in u bederf, dees woorden noch vervloecken,
Dat ghy my soo cleyn acht en soo verworpen schendt;
MARIAMNE.
(1090) Gaet wech: baert uwen haedt, men Salome, wel kendt.


TWEEDE DEEL: VYFDEN WTGANCK.

BEGRYP.

HErodes doet syn ontschult van de doodt Aristobuli voor Antonio, de welcke door vrienden en gheschincken ghepaeyt wordt.

ANTONIUS.
WAt can Herodes, dan u d’herssens soo verdullen?
Dat ghy door u boos stuck aegypten doet vervullen?
Met, u Broeder ghedaen, de schandelick moort:
De wraek’ u over t’hooft sal commen, soot behoort:
[p. 41]
(1095) De goden neem’ ick al rechtveerdigh tot ghetuyghen,
Dat soo ghy schulich syt, voor t’sweert, sult moeten buyghen,
In paeys u rycke was, u heerschappye stil,
Als uwen vyandt wierdt, ghedoodt, om uwen wil,
En als ghy in t’beghin ombracht al syne vrienden,
(1100) Die u van ryck-verlies, tot een waen-vreese dienden,
Wast u dan niet ghenoegh! met eenen hooghen naem
Te doen gaen wydt en breedt, u seer ghevreesde Faem?
Wast u dan niet ghenoegh! van heel t’uwen ghebode
(Die eens hardtneckigh was) vervaert te sien den iode?
(1105) Moest ghy veriaghen, soo, dit vredelick ghemack
En trecken op den hals, een crygh-oproerich pack?
t’Welck u verdrucken sal, en bringhen heel ten onder
Met schande groot verlaen, tot alle menschen wonder;
Dat ghy t’fy wreeden aerdt! t’fy tyrannich bedryf!
(1110) Bloedt ghierigh staeckt u handt, an den hoogh-priesters lyf:
d’Welck niet vergaen en sal, de straffe sult ghy lyden:
HERODES.
Wilt nu (ghenadigh Heer) u gramschap hier wat myden;
Hebb’ ick daer in misdaen, en spaert an my gheen recht,
En soo oock myn ontschuldt, de clachten wederlecht,
(1115) Soo en moet ick de doodt, onnoosel, niet becoopen:
De maren die van my hier leughenachtich loopen
En Die het tongh-fenyn, ghestroyt, heeft over al,
syn al tot myn verdriet, en schandich ongheval;
Maer als ghy met verstandt, de waerheyt sult doorgronden
(1120) t’Syn listen vol bedroch, vol haedt en schalcke vonden
Die Alexandra baert, van t’rycke nu berooft,
Waer door sy met de Croon, te coope stelt myn hooft,
Daerom doet sy die faem, doorloopen alle kanten
Om dat sy naer myn doodt op haer die soude planten:
(1125) Wat can my doen, de doodt, Aristobuli baet,
Daer altyt in haer wast den ingheboren haet?
Veel beter haed’ ick haer, om myn ryck vast te maken
[p. 42]
En tot bewaer myns lyfs, doen selve de doodt smaken,
Die door t’eerghierigh’ hert’, is ergher van bestier
(1130) Daer haren Sone was in deughden goedertier;
Van yeder wel bemindt, van minste tot den meesten
Ghehouden van het ryck, den Coninck naest, den eersten*,
Die was een yeders lust, en wel-behaghen soet
Door d’onbeiaerde ieught, en t’lieffelick ghemoet;
(1135) Waer door myn rycke stondt, en bloeyde vast in vreden
En scheen de gulden eeuw, herboren in de steden,
Oock den gherusten paeys, loegh over al het landt,
Hy was myn Sielen helft, hy was myn rechter handt:
Hoe soud’ ick dan op hem, die wreetheyt connen voeren
(1140) Daer ick wist dat syn doodt sauw baren veel oproeren?
En dat Iudaea dan verliesen soud rust
Als van my waer gheweert, den al-ghemeenen lust?
Verstaedt dan (vromen Heldt), en wildt my nu ghelooven,
En laet u vanden clap die ooren niet verdooven,
(1145) Die wt een nydigh hert versiert een listich wyf
Die my langh’ heeft ghestaen en noch staet naer het lyf:
Die met haer boose spraek, en met haer valsche listen;
Tusschen u grootheyt (Heer) en my saeyt alle t’wisten;
Om dat die my hebt vremt, in t’ Coninckryck ghestelt
(1150) Het selve nemen soudt, en t’leven met ghewelt,
En dat (u mogentheyt) haer (naer myn schandich sterven)*
Van hare Vaders groodt, dat rycke soudt doen erven,
Die hebben het gheluck des Arents oydt benydt
Om van het roomsche iock te wesen alsoo quyt;
(1155) Daer ick ghetrauw altyt, noch in myn groene iaren
Myn lyf in synen dienst, en hebbe willen sparen,
Als hy van t’ioodtsche volck, oproerich was becryght
En noch sal blyven doen, soo langh’ het lichaem hyght:
Laet nu den grammen moet, en uwen tooren sincken
(1160) En wilt de waerheyt wel, de leughen niet, bedincken
Quam tot myns herten leedt, dus haren Soon ter doot
[p. 43]
Onseker t’leven is, anstooten lydet groot,
Al en haed’ hy den tyt van syne ieught ontspronghen,
Het ongheval en spaert, den ouden, noch den ionghen:
(1165) Dus wil my u ghenae, voor yeder nu ontslaen,
Die niet en heeft an godt, noch an het recht misdaen.

ANTONIUS.
U ontschuldt dunckt my waer, met reden goet, ghesproken
Die my den grammen moet, en tooren heeft ghebroken
Het recht is wel ghebruyckt, als den ontschulder lieght,
(1170) En daer hy s’rechters oor, met woorden vals bedrieght,
Aristobuli doodt, seght ghy dan niet te weten.
HERODES.
Neen ick ghenadigh Heer;

EDELMAN.
Wel heeft hy hem ghequeten
Want daer den haet en nydt in s’vrauwen herte leeft,
Van eenigh quaet altyt, sy het bemoeden heeft;
(1175) Maer haer antyghen moet, sy breeder doen beproeven,
Eer die beschuldich is, mach commen In Bedroeven,
En niemant daer en is dan sy die dit betuyght:
    ANDER EDELMAN.
Die vremt fenyn wt gheeft, dat wt sy selven suyght,
Om ander met de lucht, daer mede te besmetten,
(1180) Daerom en is op haer aensegghen niet te letten,
Die wt een bitter hert veel lasteringhen baert;

ANTONIUS.
Soo syt ghy dan verlost, u recht heeft u bewaert,
U ontschult my behaeght, en houde die van weerden.
HERODES.
Ick danck’ u moghentheyt*, wilt dese ghift anveerden*
(1185) Van uwen dienaer cleyn, die altyt met ootmoet
Om u te dienen peynst, te storten oock syn bloet;

ANTONIUS.
Waerom dit? uwe ionst’, die is my anghenamer
[p. 44]
HERODES.
De ionst’ en dit daer by:

ANTONIUS.
Wilt in myn schatten Camer
Gaen sluyten dit terstont: en compt verselschapt my
(1190) Wy sullen voort te gaer, ons daghen houden bly.


TWEEDE DEEL: SESTEN WTGANCK

BEGRYP.

DE Nydigheyt gaet Salome des Conincx suster dryven, om Mariamnem te doen ombringhen.
NYDIGHEYT.
ICk comme ten voorschyn, seer gruwelick behanghen
Met rasende fenyn, en met bebloede slanghen,
Wt eenen diepen cuyl, als Tartarus gheslacht,
En daer met my altyt, myn Moeder, woondt de nacht:
(1195) Daer noyt de schoone Son, en schoot haer heete stralen
Noch oock de silver Maen, haer licht en dede dalen,
Daer ?olus en can niet baren syn ghetier,
En daer oock met syn hitt’, ghebannen is het vier;
En noyt der sonden aes, by my en is te missen
(1200) Met coude groodt bevaen, en diepe duysternissen,
Heel magher, en mismaeckt, doot-verwigh ende bleeck,
Die noyt met bly ghesicht, de menschen en bekeeck:
De tanden rodt van slym, die dreeghen my te vallen,
De Tonghe vol fenyn, myn burst doet groen vergallen,
(1205) Noydt lacchen my en compt, dan in eens anders druck,
En wachte sonder slaep, een yeders ongheluck.
Waer in myn verroest handt, den mensche can doen rasen
Als ick van nydigheyt, hem gae t’fenyn inblasen,
Daer hem het hert gheknaeght, vol bitter heden pynt
(1210) Als t’Ieughdich ader-bloedt, wtteerende verdwynt:
Waer naer een coude sweedt het lichaem gaet bedauwen,
En een vyandigh vier, de leden doet verflauwen,
[p. 45]
Het mergh der beenen smelt, en t’voetsel haer begheeft,
Om dat myn du fenyn, doorëtigh die ancleeft,
(1215) De spys is synen smaeck benomen t’allen tyden,
En t soete bacchi sap en can hem niet verblyden,
Al hâen de goden hem gheiont den soeten dranck,
Die eens de dienstbaer handt van Ganymedes schanck:
Ten soude noch al niet, of weynich moghen baten,
(1220) Die eens heeft door myn const’, een ander leeren haten,
In vreucht is hy bedroeft, in welvaerdt is beswaerdt
En yder sucht, op sucht, syn qualick vaeren gaerdt:
Den worme die hem knaeght, hem bringht, een groot verwoeden
En altyt synen beul, inwendigh, heeft te voeden;
(1225) Die altyt anders goedt en vetticheyt inslickt,
Daer hem Tytius ghier, het inghewandt doorpickt,
En die sy selven eedt; en mach gheen blydtschap naken,
Dan die hy in onvreucht, van ander en gaedt maken.
Dit doet al myn fenyn: veel ergher dan oydt spoogh
(1230) Tot ons den helschen poel, vol qualen eens om hoogh;
Of dat vol raserny, om s menschen dach te corten
Tysiphone bebloedt, myn suster can wt storten:
Den mensch is in myn handt, ghegheven, ende macht,
En oock Herodis hof beproeven sal de cracht.
(1235) Die slanghen moeten u (snood’ Salome) bespringhen
En in ws herten grondt, haer boose crachten dringhen,
Van haedt, en quade ionst, onblusschelicken nydt,
En van herdt sweerich leedt, en onversaedden spydt.
U hert’ moet syn ghetreft; laedt nu tot u vergruwen
(1240) Al syn fenynich quaet, dit boos ghedierte spuwen;
Dat nu de lever sy doorloopen van de gal,
Dat nu het nydigh hert! soeckt Mariamnes val:
Want Mariamne leeft, en moet ghy dat verdraghen?
In eeren blyft sy noch: gaedt dan u selven knaghen
(1245) In t’voorspoedt en gheluck, en in haer heerlickheyt
Die soo veel u gheslacht, heeft schandich angheseyt:
[p. 46]
Knaeght, en u selven eedt, en wilt gheen daghen rusten,
Den dach van haer bederf, is u den dach van lusten,
Werdt magher in t’ghepeyns, verdwynt in uwen haedt
(1250) Want soo langh als sy leeft, soo blyft ghy in t’versmaedt:
In u noch spys en dranck, en sy ghenudt met vreden,
Voortaen u moet den nydt door-eten al de leden;
En houdt daer van niet op, tot dat haer hoveerdy
Verdwenen door de macht van u benyden sy.
CHOOR
VAN SES PERSONAGEN:
Bethoont dat de Nydigheyt veel quaedt doet, en pynelick is, an die haer is voedende.
(1255) OCh! wat moet den mensche lyden,
Daer de bleecke nydicheyt
Haren aert in t’herte spreyt;
Van een ander te benyden:
Och wat lydt den mensche smert
(1260) Die den nydt draeght in syn hert:
    Die altyt heeft droeve daghen
En de nachten, vol ghequel
In een anders varen wel:
Gaet sy selven heel opknaeghen
(1265) En alleen syn blydtschap heeft,
Als een ander rauwigh leeft.
    Niet en isser wt ghesondert,
Oock ter weerelt niet bevrydt,
Of het en heeft synen nydt;
(1270) Self den Hemel was verwondert,
Dat den nydt soo hooghe quam,
Als hem babels volck beclam.
    Cost de sonne syn vermindert,
Of ghecrinckt in haer schoon licht,
[p. 47]
(1275) Door een nydighaerts ghesicht,
Sauw sy wesen haest verhindert
En van hare stralen bloodt,
Niet voor nydigheyt te groodt.
    Men siet d’alder meeste rycken,
(1280) Buyghen onder hare macht,
Die eens wierden hoogh gheacht:
Onder hare tanden wycken
Conen scepters, croonen al,
Commen haest tot haren val.
    (1285) Niet en canmen ergher wenschen,
Daer den paeys het landt belacht,
Dan de nydighaerts gheslacht:
Die daer maghert in de menschen
Vedt te sien, is eenen twist,
(1290) Die niet licht en is gheslist.
    Eenen twist die vol allenden,
Niemant vreucht, of deucht en doedt,
En die dien in t’herte voedt;
Gheene rust’ en can toe senden,
(1295) Maer die is altyt gheweert,
Waer door hy sy selven teert.
    Bloedt, en vleesch (om te beweenen)
Doet op-eten dese quael,
Met de leden altemael,
(1300) t’Inghewant, het mergh der beenen,
En can niet te vele syn,
Voor dit wonderbaer fenyn.
    In de groote princen huysen
Daer den ryckdom is ghehoopt
(1305) Nu dees binnen-peste loopt;
Oock in hutten, slechte Cluysen,
Daer niet te benyden schynt,
Sy nochtans den mensche pynt.
[p. 48]
    Can den Mensch hem dan niet wachten?
(1310) Ist noodtsakelick een quaet,
Dat hem ingheboren staet?
Dat hy naer bederf wilt trachten,
End’ een anders qualick vaert,
Die hy in sy selven baert?
    (1315) Mariamne salt beproeven,
Wat dat Nydigheyt can doen,
Als sy gaet in t’herte broen;
Sy sal haer seer haest bedroeven,
Sy gaet smeden t’yser vals,
(1320) Dat haer weeren sal den hals.
    Sy heeft Salome bevanghen,
Haer fenyn in haer gheperst,
Waer deur haer het herte berst;
Waer deur sy cryght een verlanghen,
(1325) En gheen ruste noyt en erft,
Voor dat Mariamne sterft.
Continue
[p. 49]

DERDE DEEL

EERSTEN WTGANCK

BEGRYP.

SAlome, en haer Moeder gheven Herodi te kennen de Ghemeenschap van Iosephus en Mariamne: waer over Herodes door liefde treurich wordt.
HERODES.
DEn anxt, die daer met vrees’, in d’aders lach ghesloten
En t’diepste van myn hert’ met rauw, haed’ overgoten,
En het perykel groot, myns levens, is vergaen;
(1330) De reyse die my hielt vol sorghen, is ghedaen:
Eer ick aegypten sach; de doodt, die t’alder hueren
My volghende met schrick, het leven ded’ besueren,
En my voor ooghen hieldt, altyt een schandigh sweert,
Gheweken is van my haer dreeghen is gheweert.
(1335) In ruste leeft de Siel’ met vreuchden onbedwonghen,
Die t’recht, ghelyck een schaep, s’wolfs tanden is ontspronghen,
Of wel een schip ghelyck, d welck Eolus antast,
Als het raeckt an een klip daer scylla gruwsaem* bast;
Of daer Charybdis huylt, en daer wt haer afgronden;
(1340) Een schrickelicke Zee ten Hemel werdt ghesonden;
Den Schipper staet verbaest en iammerlick bevreest
Van sulck een dul ghetier, en schroomelick tempeest;
Als hy sy selven siet, schip-brekigh met verschricken,
En dat de baren woest hem dreeghen in te slicken:
[p. 50]
(1345) Soo hy dan buyten hop’, allendigh, en half doot,
Noch in een haven goet can raken wt den noot;
Hy achtet voor gheluck, syn droefheyt gaet vergheten,
En het perykel groot, daer hy lach inghesmeten,
Het nieuw ontdreghen lyf, syn ongheval maeckt soet,
(1350) Het onverhopt ghemack, versacht den teghenspoet.
Soo was het oock met my, doen ick bevaen in sorghen
Van het verlies des lyfs, onseker was den morghen,
Ghedreven wierdt ick hier, en daer, wat t’soude syn,
En dat ick my nu sie verlost van dese pyn;
(1355) Oock dat my boven t’leedt, en al dat my ghinck teghen,
Een wel ghewenschte rust, en blydtschap is vercreghen,
Soo wil, ick allen rauw, met vreuchden onverwacht,
En het voorgaende leedt, in lethe sien versmacht.
DE MOEDER VAN HERODES.
Het herte my verblydt, en al het swaer verseeren
(1360) In my, nu is gheweert, dat ick sach weder keeren
ghesont, u in het ryck, (o wel beminden pant!)
Myn hope, steunsel vast, myn eenigh onderstant!
En mynder ooghen licht, myn blydtschap, en welvaeren,
Den lust van myne Siel, den staf van myne Iaeren!
(1365) Waer door het leven houdt het Lichaem, dat bereedt
Om sterven scheen te syn: maer een is s herten leedt,
Een droefheyt eene smert benydt u wel-ghelucken
En d’anghewassen eer’ met schande gaet verdrucken,
Een smette van u croon, een vlecke van u hof,
(1370) Beneemt al uwe vreucht, vermindert uwen lof.
HERODES.
Wel hoe! wat droeve saeck, can my inwendigh pramen?
Wat smet’, of schandigh werck, of vlecke my beschamen?
Daer nu den vyant rust, daer alle leelickheyt,
En wat te roeren plach, te neder is gheleyt?
(1375) Seght my wat dat myn vreucht, en blydtschap can beletten?
Wat onghehoorde daet, myn Croone gaet besmetten?
[p. 51]
Het herte treurich roert, den gheest die is ontstelt,
t’Verclaer van dien my doedt:
MOEDER.
t’Verclaren my seer quelt,
U suster sal u meer en breeder dat verclaren:
HERODES.
(1380) Seght ghy dan wat hier schuylt? en wilt gheen Waerheyt sparen,
Die swijght, het gheen hy weedt, gheeft voetsel an het quaet.
SALOME.
Hoe wel de vriendtschap my, te swyghen ghaf den raet,
Van den persoon die nu, beschuldigh is ghevonden,
Te segghen nochtans dwinght, u eere die gheschonden,
(1385) En onder voeten light: de Fabel, en den clap
Van het ghemeene volck, die Wysen my den stap.
Te wylen dat ghy waert ghetrocken wt den lande,
En dat u den Romeyn, te dreeghen scheen van schande,
Al Waer den breeden Nyl, Wtstortende, verleendt,
(1390) Den wreeden Crocodyl, die loose tranen weendt:
Iosephus mynen man, stadthouder hier ghebleven,
Die heeft hem teenemael, tot u oneer begheven,
En met u vrauw gheweest soo heel ghemeen en vry,
Meer dan ghy soudt met haer, of hy sauw doen met my;
(1395) Ten allen tyden was, Iosephus anghename,
Al hueren waren hem, tot haren wil bequame,
Te spreken in t’secreet, en was hem niet ontseyt,
Te leeden haer met d’hant, en heeft haer niet misgreyt;
Haer ooghen ghaven wt, en wonderbaer vernoeghen.
(1400) Als sy elck-ander soet, en vriendelick toe-loeghen,
Soo datmen wt haer doen, beseffen cost soo licht,
Dat in een dertel-vier moest branden haer ghesicht;
Haer lacchende ghestrael, en lieffelick anlocken,
Vervremt heeft mynen Man, van my, tot haer ghetrocken,
(1405) Soo dat het seker gaet, dat onder al sulck schyn,
Gheschonden is de trauw, die sy ons schuldich syn,
[p. 52]
En dat is het verdriet, dat my quelt, en ons Moeder:
HERODES.
Hoe sulcx tot mynen spyt, Iosephus mynen broeder?
Iosephus uwen Man te doen? op wien ghegrondt
(1410) Myn vrauwe met haer eer’, en oock haer leven stondt?
Dat hy de welck’ hy moest, bewaren, ende duycken,
En met syn eyghen bloedt beschermen: te misbruycken?
Ten sal niet onghestraft, voor by gaen, dit bedryf:
En ghy oncuysche vrauw, en ghy meyn-eedich wyf!
(1415) Die over myne Siel’ en Lichaem haedt bevelen,
Moet ghy in myn af syn, soo schandich overspelen?
O liefde vol bedroch! vol druck, en ongheval,
Die my soo soedt bevanck; vol bitterheyt en gal!
Van uwen honigh soedt, doet ghy den alssen groeyen;
(1420) O liefde vol fenyn! o liefde vol vernoeyen!
Die my hebt in t’beghin, gheiont den toover-dranck,
Die an Ulysses cloeck, de lacke Circe schanck:
Hoe condt gh’in uwen sin, (ach Mariamne!) vinden
Van sulck een leedt te doen, an uwen wel-beminden?
(1425) Hoe leelick hebt ghy nu, (den luyster van myn croon)
U eere soo vercocht? bevleckende den throon.
Ach Mariamne dwaes! wat sult ghy lyden moeten
Dat ghy myn liefde treedt, (vol schanden) onder voeten?
En wat hebb’ ick verdriet? wat lydet herte druck?
(1430) U droefheyt, is myn pyn, u leedt, myn ongheluck,
Oock teghen mynen wil, soo moet ick u beclaghen:
SALOME.
Wat helpet claghen al? doet haer de pyne draghen,
En straft d’oncuyssche daet, ghebruycken wildt u handt.
Ten is gheen Man-ghemoet, daer liefde boven spandt,
(1435) Den Coninck altyt moet, syn selfs syn onderkender;
MOEDER.
En straft oock haren Man, den loosen vrauwe-schender,
Ghenaed’, hem niet en thoont, castydt hem soot betaemt:
[p. 53]
Die hem des Conincks eer’ te quetsen niet en schaemt.
Den rechter is seer goedt, die t’quaedt straft sonder myden,
HERODES.
(1440) Den rechter is onwys, die rasch is, in t’castyden,
Den tyt, de waerheyt oock, het recht altyt begheert
Moet sterven uwen man, my Mariamne deert,
Daerom soo wil ick haer, sien, hooren ende spreken.
SALOME.
Neen, neen, ghy dient het stuck van stonden an te wreken.
HERODES.
(1445) Soo sal het oock gheschien, de wrake volghter naer,
Maer ick het rechte slodt, wil hooren oock van haer.


DERDE DEEL: TWEEDEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes vraeght by sonder an Mariamne, van de ghemeenschap tusschen haer, en Iosephus,, de welcke sy met eede loochent: hy doet syn ontschuldt dat hy soo lichtelick anders ghelooft heeft, omhelst haer, maer sy laedt onwyselick het verclaer van syn bevel ontvlieghen.
MARIAMNE.
HOe can den snooden Mensch’, bedrieghelick hem veynsen
Die tot een anders leedt, stiert alle syn ghepeynsen?
En onder t’liefde-schyn, en t’anghenaem ghelaedt
(1450) Van een oprechte vriendt, gaet broeden alle quaedt?
Om als ghy hem betrauwt, (ach! vriendtschap te vervloecken)
U ongheluck, u doodt, met listen schalck te soecken;
Herodes! u ghemoedt is vol gheveynsden aerdt:
U liefde vol bedrogh, veel tyrannien baerdt,
(1455) Die u, om my, te doen ontlyven, heeft ghedwonghen,
Ghelyck de Simme doodt, wt liefde haren Ionghen,
En dat ghy u tot my, noch soo met vrientschap draeght
Dat schyndt, dat niet, dan ick, u ooghen en behaeght,
Om soo naer uwen wil, (als het u sal vervelen)
[p. 54]
(1460) Als eenen loosen vos, met t’kieken, doet, te spelen,
Daerom doet ghy met list, bespieden mynen ganck,
Myn liefd’ is u te groot, myn leven, u te lanck:
U herte berst van haedt, en schynt om dien te decken
Met den Cam?lion, veel verwen an te trecken:
(1465) Ach onghetrauwe min! bedrieghelick van grondt;
Die my voor t’leven soet, het bitter sterven iondt,
Die t’herte my benaudt, met vreese t’allen stonden?
Maer siet hy comt hier an:
HERODES.
Hier syt ghy wel ghevonden
D’een heelft van myne Siel, myn blydtschap ende vreught,
(1470) Myns herten toeverlaet, en voetsel van myn ieught;
Wildt my het gheen ick u, sal vraghen, eens bedieden?
Ick sweer u by myn croon, u niet en sal misschieden:
Doen ick was wt het ryck, en naer aegypten tradt,
Wat heeft met u ghemeens, Iosephus al ghehadt?
(1475) Dat hy: by u als vriendt gheduerigh socht te wesen?
Is daer tot achterdeel, yedt van u eer’ gheresen?
Dat hier van schynt het hof te weten vul bescheedt?
MARIAMNE.
Ist dat ghy dit ghelooft? tis my van herten leedt,
Dat ghy laet u ghehoor, van nydighaerts verdooven,
(1480) Om t’ghêen dat niet en is, met valscheyt te ghelooven?
Iosephus en was noydt, met my ghemeen soo seer,
Dat ghy dus achterdinckt, en twyfelt van myn eer?
Die ick sal onbevleckt, en ongheschonden draghen,
Soo lang als op ons hooft, dien schoon vergulden waghen,
(1485) (Tot daer hy eynden sal, van daer hy eerst beghon)
Met syn post-peerden fris, sal voeren self de Son:
Soo langh’ als sonder rust, de dry voorschick-goddinnen,
Die nu beghonnen is, myns levens draet af-spinnen;
Soo sal de eer’ in my, bevryt van alle smet
(1490) Doen blincken dese Siel, heel suyver ende net.
[p. 55]
Iosephus, was int t’ryck stadt-houder hier ghelaten,
En tot bewaer ghestelt van ons: wat macht hem baten
Dat hy d’oorsaek, by my, te wesen, dickwils nam?
En dat hy in t’ghemeen an my te spreken quam?
(1495) Daer myn dienstmaeghden al, en ons, al myn Ionckvrauwen
Myn Moeder, oock daer by, gheselschap quamen hauwen?
Daer noyt het minste woordt, van vrientschap ofte min
Of hem, of my, en quam, noch teecken in den sin?
Dan al het gheen hy sprack het was van ander saken
(1500) Daer m’ wt gheen liefde-vier, noch lust, en conde smaken,
Noch hy en was soo slecht, noch oock soo onberaen
Van my te derren doen, soo schandich een vermaen;
Ick haedt u self ghetuyght; om daer van te castyden,
Haed’ hy myn eere groot, soo luttel willen myden:
(1505) Hy wiste wien ick was, en wien ick bleef ghetrauw,
Hy wiste dat ick was, de Coninghin u vrauw.
Maer so daer tusschen hem, en my yet is bedreven
Soo moet den grooten Godt, vol gramschap op my leven,
En oock den hemel slaen, vol rasende bedryf,
(1510) Met syne blixem fel dit overspeligh lyf;
Deurbreken moet de lucht met schromelicken donder,
Verheffen haer de Zee, en d’aerde bersten onder,
Verslinden moeten my, de dieren groot en cleen,
En scheuren dul en wreedt, de leden al van een,
(1515) De Menschen, op dit lyf, oock moeten al verwoeden,
En met dit vleesch oncuysch, haer ydel maghen voeden.
Ist dat daer een ghepeyns, van schanden, of ghedacht,
Van een oncuysche daedt, heeft tusschen ons ghewracht:
HERODES.
Verghevet (eenich lief!) en wildt u niet verstooren
(1520) Dat daer soo haest ghevult, van clappers syn myn ooren,
Warachtich ick gheloof, dat ghy ontschuldich sydt
En datmen uwen naem en eere groot benydt,
Verghevet dan, en wilt, myn bede niet verwerpen;
[p. 56]
MARIAMNE.
Die overspeligh syn, haer tonghen altyt scherpen
(1525) Op die daer syn vol deucht, en eerbaerheyt bekend
Als ghyt van my ghelooft, u selven ghy dan schendt,
Tis an een eerbaer vrauw, soo swaer te syn beloghen;
HERODES.
Tis waer, wat sal ick doen? den clap heeft my bedroghen
Niet meer en salt gheschien, ick bidd’ u dit vergheeft,
MARIAMNE.
(1530) Vergheven ist u al:
HERODES.
Myn hert’ in vreughden leeft,
Als ick u voor my sie, wiens liefde my bedwinghen
En knoopen can soo vast, wiens vlamme my omringhen;
Dat ick leef’ in het vier; en sonder sterven noch,
En voele niet in my, dan lieffelick bedroch;
(1535) En nochtans sterff’, ick oock, en schyne te verdwynen,
Als ick u niet en sie, door onghehoorde pynen,
Dan Wordt ghebrandt myn hert’ met sulck een wreet bestier,
Al of Cocyti poel, my pynde met syn vier:
Een vier dat my seer quelt, en onghelyck an ander,
(1540) Doet leven, in de vlam, ghelyck den Salamander,
Het voedt dat al verteert, en hoe meer d’hitte ryst,
En in my wort ghevoelt, hoe meer de vlamme spyst:
Noch als die meer, en meer, in my beghint te gloeyen,
Ghetuyghen van haer cracht, de tranen, doet sy vloeyen:
(1545) Tot dat ick van dien mondt, bemerck het schoon corael,
d Welck my verdryven can dees pynen altemael,
d’Welck my vercoelt den brandt, gheschoten, wt u ooghen,
Als ghy my uwe Ionst wt liefde gaet betooghen,
Ghy Seyl-steen oversoet! Herodem heel ghy treckt,
(1550) En uwe sterven doet, en stervende verweckt:
Der hoogher Goden dranck en is niet veel in weerden,
Noch al dat soetigheyt ontfanghen heeft op eerden,
[p. 57]
Om al myn bitterheyt, te weeren onghesondt,
By t’honigh, dat daer druypt, en vloeyt wt uwen mondt;
(1555) Laet my dan, met u meer, en vaster syn omvademt,
Op dat myn herte sy, soo langhe, soet be-ademt,
Dat t’door veel soeticheyt, ghetrocken onbevreest
Op uwe lippen schoon, mach storten synen gheest,
Op dat myn blyde Siel, in vreughden mach vervlieghen:
MARIAMNE.
(1560) Ben ick u dan soo lief?
HERODES.
Ia ghy:
MARIAMNE.
Och! te bedrieghen,
Ghy Mariamne soeckt, In woorden met haer speelt,
HERODES.
Waerom? ghy syt myn Siel’:
MARIAMNE.
Een Siel’, die u verveelt
HERODES.
Myns herten lief,
MARIAMNE.
Een lief daer van ghy syt versmader
Die ghy belast te dôon;
HERODES.
Iosephe! snôon verrader,
(1565) Ghy syt die hebt ghemeldt myn wterste ghebodt,
Het sal ghewroken syn, Ick sweerdt, den hooghen Godt:
DERDE DEEL: DERDEN WTGANCK
BEGRYP.
HErodes door t’openbaeren van syn bevel, becommert Wesende ghelooft vastelick, eenighe secrete ghemeynschap tusschen haer beyden gheweest t’hebben, waer door hy Iosephum doet dooden, Alexandram binden, Mariamne spaert hy wt liefde.
[p. 58]
HERODES.
NU sie ick tot myn leedt, dat d’al-ghemeene spraken
Die van u syn ghestroyt, niet waer, en syn te maken,
Niet sonder grondt en is, en reden, het gherucht,
(1570) t’Welck heeft de vlugghe Faem’, ghedreven, door de lucht,
En tot myn oor’ ghestiert, dat ghy in myn afwesen,
Het Conincklicke bedd’ Herodis hebt mispresen?
En u met schanden groot Iosepho toe-ghevoeght?
De Croone ghy verwerpt, den scepter u misnoeght;
(1575) Dat ghy tot mynen spyt, een ander gaet verkiesen?
Hy sal met syne vreucht, het leven haest verliesen,
De wrake sal hem cort gaen vallen op het hooft:
MARIAMNE.
Hy niet en heeft misdaen;
HERODES.
U eer’ heeft hy gherooft:
MARIAMNE.
Myn eere sal gheheel, en ongheschonden blincken,
HERODES.
(1580) Een oneerbare vrauw, die laet haert eerbaer dincken,
En met der deuchden cleedt haer vuyligheden deckt;
MARIAMNE.
Daen van en heeft hy schuldt, en ick ben onbevleckt,
Al heeft hy u bevel in stille laten weten;
HERODES.
Men gheeft an gheene vrauw te kennen de secreten,
(1585) Of daer moet vriendtschap syn, die d’ander vrientschap slaedt
Daerom sal ick hem haest doen straffen om de daedt;
Waer syt ghy? compt hier voort myn dienaers ende knechten;
Ick wil den snôon trauwant, naer synen loon doen rechten;
KNECHTEN.
Wat is u moghentheyt believen?
[p. 59]
HERODES.
metter spoet,
(1590) Iosephum bringht hier voort;
KNECHTEN.
Ghedaen ist op den voet:
HERODES.
Soud’ hem een Coninck groot, in syn Palleys anschauwen?
Met d’handen lam onteert, met d’aermen toe ghevauwen?
Om te syn eenen spot, den schimp, en het verwyt,
De Fabel, en den clap, van den Israhelyt?
(1595) En laten onghestraft die hem dus heeft verbolghen?
Neen, neen, de straffe swaer, sal den misdader volghen,
Hy moet syn wech gheweert, hy moet syn wt gheroeyt;
En die haer in dit stuck der liefden heeft ghemoeyt,
U Moeder; sal den dagh van dese vriendtschap claghen,
(1600) En ghy ten eynden sult, oock, u verdiensten draghen,
De vreucht van dese min, betalen sult soo dier,
KNECHTEN.
Dat sie u moghentheyt; Iosephus die is hier.
IOSEPHUS.
Wat is myns Heeren wil, van my, te doen hier commen?
HERODES.
Ick mocht my wel van u, en uwen dienst berommen
(1605) Stadt-houder onghetrauw? de welck in myn by-syn
Van u ghetrauwheyt gheeft, een valsch-bedeckte schyn?
t’Welck u, is het beghin van druck, en doots allenden,
Als ghy derft onbeschaemt, des Conincx bedde schenden
Misbruycken syne vrauw, die hy daer haed ghedaen
(1610) In u ghetrauw beschudt, bloedt-schandich Roffiaen?
Die u daer heeft betrauwt, den appel, van syn ooghen,
Dat ghy hem gaet dit leedt, voor alle vrientschap tooghen?
De straff’, is u voor d hant, de wrake comdt op u:
IOSEPHUS.
Wat hoor’ ick? u vermaen, anbringht my eenen gru,
[p. 60]
(1615) Al Wat den Coninck seght, daer van ben ick ontschuldich:
HERODES.
Siet nu den slimmen vos, hoe dat hy staet verduldich?
En schyndt, te weten niet?
IOSEPHUS.
Wat soud’ ick weten doch?
Den Coninck is ghefaelt.
HERODES.
Hoe derft ghy spreken noch?
En segghen* dat ick fael’, ghy trauweloosen hêelder?
(1620) Ghy goddeloos putier, ghy schalcken overspêelder?
Die noch des Conincx eer’, noch maeschap en an siet?
Bringht hem van stonden om:
IOSEPHUS.
Ten onrecht dit gheschiet,
Dat ick tot myn ontschuldt, gheen tydt en mach verwerven,
Godt sal ghetuyghe syn, onnoosel sal ick sterven:
HERODES.
(1625) Doet hem nu rasch van hier: tot sterven hem bedwinght:
En datmen hier terstondt oock Alexandram bringht:
KNECHTEN.
Wy sullen u ghebodt vol doen met alder veerden.
HERODES.
Soo moetmen t’snoode cruyt, wtroeyen vander eerden;
Soo moeten allegaer vergaen, die my doen leedt:
ALEXANDRA.
(1630) Wat wilt u moghentheyt, van my? ick ben ghereedt:
HERODES.
Wat dat ick van u will’? syt ghy daer? die versweghen
U dochters leven hebt? als ghy haer liet beweghen,
Van eenen Roffiaen, die sy met schanden hielt?
Ghy diende met het sweerdt, als hy, te syn vernielt;
(1635) Als ghy niet meer en sorght, haer eere te behoeden,
Maer soeckt in overspel, haer leven ionck te voeden;
[p. 61]
Die t’hebben syt onweerdt den Moederlicken naem.
ALEXANDRA.
Van sulck een vremde spraek’, en woorden ick my schaem’;
Noyt en is sulck ghepeyns, gheloopen in myn sinnen,
(1640) Dat ick myn dochter sauw, een ander laten minnen,
De tweede van het ryck, die nu vol eeren leeft,
En die in echten staet, den Coninck vast ancleeft:
Daerom en Weedt ick niet, wat dat ghy my wilt tyghen?
HERODES.
O snoode koppelers! ghy sullet wel verswyghen,
(1645) Om door u soete tael, te vlieden t’straffe recht:
ALEXANDRA.
Verghevet; ick en weet niet wat ghy my oplecht,
Myn dochter en ick syn, onnoosel deser schanden:
HERODES.
Daer van ghy d’oorsaek syt? haer voeten bindt en handen,
En in den kercker smydt, vol iammer en verdriet
(1650) Daer qualick die schoon Son’, haer stralen in en schiet:
KNECHTEN.
Wy sullent, rasch gaen doen:
ALEXANDRA.
t’Gheschiet my teghen reden,
En ten onrechte sie, ick binden dese leden:
HERODES.
Met recht ghebeurt dat u, het binden is te soet;
Wat sal ick met u doen die my dees pyne doet?
(1655) Sal ick een oordeel quaet, nu over u doen strycken
Die soo heeft van haer eer’, en trauwe conen wycken?
En schandigh, voor den Man vercoren eenen vriendt?
MARIAMNE.
Dit Lichaem niet en spaert, ist dat de doot verdiendt;
De doot is my seer lief, als bitter is het leven:
HERODES.
(1660) Door liefde tot ghenaed’, soo ben ick noch ghedreven,
En den ghequetsten moet tot Wrake my bestryt:
Nochtans dit minsaem hert’, wt liefden u bevryt.
[p. 62]
DERDE DEEL: VIERDEN WTGANCK
BEGRYP.
HErodes cryght tydinghe, dat Antonius van Caesar by den Bergh Actius verwonnen is, Waer over hy seer versleghen Wordt.
BODE.
ICk ben in tyts ghevlucht, van der Romeynen schichten,
Die niet, dan t’welck sy niet, en vinden oyt en swichten,
(1665) Wien cleyn is, t’groot ghebauw, het welck den hemel grypt
Wiens tooren, (om dat is alleen de weerelt) slypt:
En droef syn (als hier voor den grooten Alexander)
Van die maer een te sien, en wenschen naer meer ander;
Om soo te voeden t’hert, d’welck daer eerghierigh blaest
(1670) Met eenen grooten lust die onversadigh aest.*
Men sach in t’roomsche ryck, dat alle Wapens susten
Men sach het oost’, het suydt, het west, het noord’ in rusten,
Twee hoofden syn ghegroeyt, tot s weerelts ongheval,
T’een heeft syn eere lief, het ander willet al:
(1675) Antonis wild’ hem spoen om Roomen te bestryden,
En Caesar ginck hem an, om t’selve te bevryden,
Des eersten grooten moet, soldaten, en gheweldt.
Syn door Augusti macht, ter neder haest gheveldt:
Mars heeft van hem gheweert, de tacken van olyven,
(1680) Die Ianus tempel noyt, en liet ghesloten blyven,
Maer opende met cracht, syn deuren: bracht ter baen
Syn dulle raserny, den twist ded’ commen aen.
O dwasen heerschap-lust! bederf van alle landen,
Door een eerghierigh vier, hoe doet ghy d’herten branden?
(1685) Dat heel het rycke roert, en twistich hem opsteeckt,
En syn onwinlickheyt, nu an sy selven breeckt.
Ick comme noch verbaest, vol vreesen overbleven,
Om heel het slach-verlies Herodi an te gheven,
Waer deure syne croon, oock in t’perykel staet:
[p. 63]
(1690) Dat soo compt onvoorsien, veel swaerder is het quaet,
En t’gêen dat is verwacht, den mensche can min schaden,
t’Verliesen, praemt te min, als t’heeft verloodde paden,
En hoe t’van hoogher valt, en grooter saken treft,
Hoe dat die is gheraeckt, het selve meer beseft:
(1695) Alsoomen somtyts siet, als nothus onbedwonghen,
Heeft Eoli ghebiedt en karcker nauw ontspronghen,
Hy loopt dan onghetoomt, ontbonden, en seer wydt
Door het beroerde drift, der Wolcken, heftich snydt;
Hy maeckt Neptunum self, onstuymigh, opgheblasen
(1700) En al het ghêen hy vindt moet buyghen voor syn rasen,
De berghen tast hy an, de torren die haer hooft,
Ten Hemel heffen op, van wesen hy berooft;
De boomen hoogh hy veldt, en doet ter aerden strycken,
En het verheven spits, van rotsen wildt doen wycken,
(1705) Hy spaert al wat is cleyn, en wat daer ongheacht
Hem lancx ter aerden streckt, ontgaet al syne macht.
Soo oock: als de Fortuyn’, gaet met de rycken mallen,
Al t’ghêen dat hoogher is, veel neder doet sy vallen,
Niet dan dat haer is groot, met crachten en antast,
(1710) Het cleen sy loopt voor by, en daer niet op en past:
Soo ist den Roomschen heldt ghebeurt, die syn betrauwen,
Syn Ryck op ydel ionst’, tot in de lucht ghinck bauwen,
Dien Asien was niet, dien Oosten was te cleen,
Ghesmeten is te neer, en vindt hem nu alleen:
(1715) En oock te vreesen is, Herodi dit sal commen,
Die haed’ op syne cracht, en welvaert syn berommen,
Het steunsel van syn ryck, den grooten eerstelinck,
Die hem het Purper schoon, de schouders over-hinck;
Van Purper is ghebloodt, en moet wt t’rycke vluchten,
(1720) Die scheen den Hemel trots, alleene te beduchten;
Maer wie compt hier ghegaen? hy schynt een edel-man
Te syn van Conincx hof? ick wil hem treden an.
Myn heere syt ghegroet, (en wildt my niet versteken)
[p. 64]
Seght my eens waer ick best den Coninck conste spreken?
(1725) Een boodtschap moet ick doen daer hem soo veel ancleeft:

EDELMAN.
U groeten my behaeght, als ghyt van herten gheeft,
Wat hebt ghy dus beroert den Coninck al te segghen?
BODE.
De saek’, is veel te groot, om u, die wt te legghen,
Maer doet my doch soo veel, dat ick den Coninck sie:

EDELMAN.
(1730) Vol vreesen is u lyf, soo ick an u bespie,
BODE.
Met rechten is de vrees’, doorsoncken al de leden,
Ghy sult in corten tyt, verhooren, daer af reden,
Soo ick den Coninck mach vercryghen eens te spraek’;

EDELMAN.
t’Moet wesen een vremdt stuck, een wonderbare saek’,
(1735) Dat ghy die soo secrêet wilt houden en bewaren;
BODE.
Den Coninck raket self:

EDELMAN.
Ick salt hem gaen verclaren,
Den Coninck sult ghy sien, daer ghy soo seer nae vraeght.
BODE.
De maere compt in tyts, die niemant en behaeght,
En luttel is het quaet seer anghenaeme vonden;
(1740) Maer ick moet doen het last daer ick ben toe ghesonden,
Herodes compt hier an: den Coninck leven moet:
Ick bidde dat al t’leedt u keeren mach in goet:
HERODES.
Wat nieuws bringht ghy ons voort? is het ons med’ of teghen?
BODE.
Antonis uwen vriendt, de nederlaegh’ heeft creghen;
(1745) En is met schande groot, ghedreven wt het velt
HERODES.
Wat hoor ick? t’herte schroomt, ick worde gh’eel ontstelt,
[p. 65]
Antonius veriaeght? Antonius verwonnen?
Hoe is dan sulcx ghebeurt? hoe is den slach beghonnen?
Hoe is hy dan voleyndt? hoe is hy dan te niet?
(1750) Die soo verheven was? hoe* is het dan gheschiet?
BODE.
Alsoo ghenadigh vorst; nu al de Roomsch heyr-crachten,
Te Water en te land’ te slaen op een verwachten,
En nu den slagh anghinck: Augustus met betoogh’,
Ghaf de soldaten moet, en sloech op yeder d’oogh’,
(1755) Hy tradt van schip, op schip, al d’overste besoecken,
De stoute prees hy seer, de bloode ghinck vercloecken,
Waer deur, wie moedeloos hem vreesde van den strijdt,
Tot vechten nu ghereedt, te lanck viel hem den tydt:
Agrippa was syn hulp’, te water, die de schepen
(1760) Ded’ stieren op ons aen, die cloeckelick angrepen,
Den strydt die viel seer herdt, dat Thetis haren schoot
En haer blauw-golvigh cleedt verandert sach in root:
Hier ghinck een schip, te grond’, daer sachm’ een ander volghen
Die het onstuymigh nadt, heeft ghulsigh ingheswolghen,
(1765) Een groot soldaten deel ghesmeten over boordt,
En al dat wederstandt was doende, wierdt vermoordt:
Als nu seer haestich dan, den stryt begonst te rysen,
Cleopatra ter vlucht, ghinck hare seylen wysen,
Antonius die volght, niet als een Capiteyn,
(1770) Maer als een bloode vrauw liedt hy syn volck alleyn;
Al waer den meesten hoop, ter plaetse doot moest blyven;
O flauw-hertighe daet! o Moedeloos bedryven!
Een veldtheer, die syn heyr soo schandelick begheeft?
Te lande van den slach heeft Actius ghebeeft;
(1775) Augusti veldtheer cloeck (als eenen Leeuw) bespringhen
Met syn slachordens quam ons volck, om t’onderbringhen,
En heeft haer het gheweldt, doen proeven van syn handt,
Dat die oock in de vlucht, ghedreven syn, met schandt.
Soo dan Augustus leeft*, wiens iaren noch int bloeyen,
[p. 66]
(1780) Hem gheven d’overhandt, en doen syn pâlmen groeyen,
Antonius ter nêer, gheworpen, hulpeloos,
Die meer de vrauwe vlucht dan synen legher koos.
HERODES.
Moet ick soo tot myn leedt Antoni! dit ghelooven?
Dat ghy u laedt van t’ryck en heerschappy berooven?
(1785) Ghedreven door de min, van een eergierigh wyf?
Was dan van t’man-ghemoet, in u gheen overblyf?
Ghy! die den Persien onwinbaer placht te vinden,
En Artabasdem, ded’ met gulden ketens binden?
Ghy die den stercken Parth’, te winnen dreeghde wêer
(1790) Araxem, en den nyl dêedt vallen voor u nêer?
Ghy! dien met veyl ghecroondt (om Bacchum te versmaden)
Als eenen nieuwen Godt, de volcken dwaes anbaden?
Dien Oosten was te cleen; de Weereldt scheen te smal,
Te syn in corten stont, ghebracht in ongheval?
(1795) Door eenen ionghman cloeck, die deur syn wel ghelucken
U heeft met eenen slach ter neder connen drucken?
Antoni! grooten vrient, op wien ick haed’ betrauwt,
U ongheluck my deert, u schade my benauwt.
DERDE DEEL VYFDEN WTGANGK.
BEGRYP.
D’ Onruste van herten, en quaet vermoeden, en Willen Herodem niet met vrede laten.
ONRUSTE.
ICk springhe nu int perck, Herodes moet beproeven;
(1800) Hoe dat onruste can, de menschen al bedroeven,
Hoe dat ick haren gheest, omlommere vul smert’
Hoe dat ick altyt doe, beroeren t’droevich hert’;
Van als Aurora schoon, moet Tithons bedde swichten,
Van als de gulden son, den hemel daer verlichten,
(1805) Tot daer sy haer bedeckt: tot daer de Silûre maen’
Met hare peerden widt, berydt des Hemels baen’.
[p. 67]
Soo ben ick haer ontrent, soo gae ick haer bewelven,
Sy draghen my met haer, sy voeden m’in haer selven,
Ick neme strecx den slaep die yeder wel behaeght,
(1810) Die t’al vergheten doet die werdt door my veriaeght:
De ruste van den dach die gae ick haer oock stelen,
En t’ongheruste bloedt doe ick in d’aders spelen,
Swaermoedigh is haer t’hooft ghetrocken hier en daer,
Het een ghepeys gaet voor, het ander volght daer naer:
(1815) S’en weten keeren haer, s’en weten haer hoe wenden,
Myn radt dat in haer draeyt, veroorsaeckt dêes allenden,
d’Een sorghe d’ander baert, d’een pyne d’ander erft,
En d’een compt in het licht, als d’ander vruchtbaer sterft;
Gheen Iaren en syn vry, gheen maenden, noch de daghen,
(1820) Gheen hueren, die haer oock, volcommen ruste draghen,
Het is al te vergheefs; om niet ist al voor haer,
Waer eens onruste woont, de ruste loopt van daer.
Herodes! ghy en sult myn crachten niet ontvlieden,
Ick sal u inghewant, en herte snel bespieden,
(1825) En maken dach en nacht, van rusten heel berooft,
Iae muyse-nesten duyst, doen broeden in u hooft.
Maer siet wie compt hier voort?
QUAET VERMOEDEN.
Ghegroet weest lieve Suster:
In u ben ick te sien wel d’een hêelft te gheruster,
Om een stuck an te gaen dat my voor handen staet:
ONRUSTE.
(1830) Gheruster? wel hoe dat? ghy ongheruster gaet,
Want ick onruste ben, ghy doet my schier verwoeden?
QUAET VERMOEDEN.
Ghy syt my wel bekent; maer ick ben quaet vermoeden,
Die heel de Weereldt deur, can stroyen myn fenyn;
ONRUSTE.
Wat maeckt ghy hier nu dan?
[p. 68]
Ghy moet myn Suster syn.
QUAET VERMOEDEN.
(1835) Ick was te weghe voort, Herodem te bespringhen,
Om hem myn crachten boos met loosheyt in te dringhen.
En soo ick niet en haed’, den middel int beghin,
Soo quamen my seer wel u consten inden sin,
Dat ghy hem dach en nacht, soudt met onruste nypen,
(1840) Dan soud’ ick hem seer haest, vermoeden quaet angrypen,
Om syn ghepeysen, corts te maecken seer bequaem,
Dat hy sauw dooden haest der croonen erfghenaem,
Den ouden Hircanum die daer noch is in ’t leven:
ONRUSTE.
Ick sal u in dit stuck, myn hulp’ en bystant gheven,
(1845) Want ick om sulcx te doen, ben oock ghecommen voort:
QUAET VERMOEDEN.
Soo syn wy wel vergaert, seer haest werdt hy vermoort;
Want niet en is dat hem ter Weerelt doet meer pynen,
Dan dien gheiaerden man, voor hem te sien verschynen,
Dies dincken hem al quaet de stappen die hy terdt:
ONRUSTE.
(1850) Op al het Conincx bloedt, soo is hy seer verherdt,
Dus is het licht voor ons om hem daer toe te quellen*;
QUAET VERMOEDEN.
Te meer hy selve vreest, als dat m’hem sal afstellen
En nemen syne Croon (die hem was vremt gheiont)
Om dat hy op de syd’, van s’Keyser vyandt stont;
(1855) En sal hy naer syn doodt, dit gheensins connen lyden,
Dat hem den naesten hoir, in t’ rycke sauw verblyden;
ONRUSTE.
Dus laedt ons hem gaen by, en ionnen gheene vred’
Daer t’volck gheen wêer en biedt, ghewonnen is de sted’.
[p. 69]
DERDE DEEL: SESTEN WTGANCK.
BEGRYP.
HErodes vreesende syn rycke te verliesen, en benydende dat Hyrcanus den groodt-vader van Mariamne, wederom naer syn doodt in het selve soude ghestelt worden, doet hem ter maeltyt roepen, ondervraeght hem gheveynsdelick van nieumaren die hy van Malichus den Coninck van Arabien soude vernomen hebben: en hoorende dat hy eenighe ghiften van hem ontfanghen haedde: tyght hem op, dat hy met hem in verbont is, om t’ryck wederom te cryghen, waer over hy hem doet dooden.
HERODES.
WAer sult ghy keeren u? waer sult ghy ruste soecken?
(1860) U ryck is u te cleen, te nauw des weerelts hoecken,
Om die te vinden haest? Herodes!waer gh’u wendt
Het is al te vergheefs, u ryck heeft synen endt.
Ist dat de droeve nacht, noch schoon opstaende daghen,
Met haer blyd-schynich licht, u sorghen, en veriaghen?
(1865) Ist dat u inden droom, Antonius verschynt?
En dat de bleecke doodt, soo schroomelick u pynt;
En dreeght u dese croon, en lyf te doen verliesen?
Waer suldt ghy trecken hêen? wat raedt soo sult ghy kiesen?
Daer u den Hemel hoogh, noch d’onghebaende lucht,
(1870) En connen houden vry, al waert ghy daer ghevlucht:
Daer u den Ocean, in al syn diepe kolken
En can verberghen oock; daer d’onghetemde volken
U ligghen onghereet, onseker, ende Wyt;
Wat sal u maken dan, van uwe sorghen quyt?
(1875) Daer t’voor Augusti macht, al schudden moet, en beven:
Wat sal u ruste nu, wat sal u hulpe gheven?
U Heerschappy moet wech, het leven in ghelyck,
Een ander tot u leedt, besitten sal het ryck:
Die hem sal tot u spydt, verheffen en berommen?
(1880) Den naesten hoir die leeft, sauw hy dat wêer becommen?
[p. 70]
Neen hy: can myn ghemoet, niet worden hier verheught,
Ten minsten voor de doodt sal scheppen dese vreught,
Dat gheen van s’ Conincx bloedt, het ryck, en sal be-erven,
Dan sal ick wel gherust, in meerder blydtschap sterven:
(1885) Maer door ghesochten list, moet dit syn angheleyt,
Ghedeckt met deughde-schyn, sy d’onrechtveerdigheyt.
Tsa knechten!
KNECHTEN.
Wy syn hier bereedt tot alle saken;
HERODES.
Tsa rasch! gaet in het hof de maeltyt veerdigh maken,
Den ouden Hyrcanum, doet roepen daer oock by
(1890) Op dat hy met ons al den ouderdom verbly:
KNECHTEN.
Dit werdt seer haest volbracht, wy gaen op als wel achten;
HERODES.
Ick sal hem In den wyn doen kennen syn ghedachten,
Den wyn de waerheyt baert, en dat verholen lach
In t’binnenste van t’hert, dat bringht hy voor den dach:
(1895) Ick sal wel weten haest, of hem gheen loose treken
Die roeren in het hooft, syn bloedt en doen ontsteken?
Om naer het ryck te staen, int openbaer, of stil?
HYRCANUS.
U dienaer die is hier, wat is des Conincx wil?
HERODES.
U sien is m’anghenaem, o willecommen vader!
(1900) Ter tafel met my compt, ons bly syn, laet te gader
Wy moeten met de vreucht, vergheten al ons leedt:
HYRCANUS.
Al t’gheên dat u belieft;
KNECHTEN.
De maeltyt is ghereedt
HERODES.
Laet ons dan sitten gaen, roept daer noch edel-lieden
[p. 71]
KNECHTEN.
Wy sullent doen:
    EDELLIEDEN.
Wat is u moghent-heyts ghebieden?
HERODES.
(1905) Dat ghy te samen hier, myn tafel gasten blyft,
En met goed’ spys en dranck, swaermoedicheyt verdryft;
    EDELLIEDEN.
Wy gaen ons naer t’bevel van u ghenade voeghen;
HERODES.
Dat ons daer sanck en spel, te wylent wat vernoeghen:
Den wyn veel beter smaeckt en weeren doet t’verlanck,
(1910) Als den Bedroefden gheest verblydt door spel en sanck.
LIEDEKEN
LAedt ons nu bannen het bedroeven,
Laedt ons verdryven alle pyn,
Den Hemel iondt tot ons behoeven
Die het ghemoet verblydt, den wyn;
(1915) Den wyn der menschen blytschap soet
Die alle leedt vergheten doet.
    Wat canmen sterck ter weerelt wenschen?
Den Coninck, den wyn, en de vrauw,
Maer veel meer beter is de menschen
(1920) Den wyn die breeckt des herten rauw
Dan wel den Coninck sterck en cloeck
Of wel der vrauwen soet versoeck.
    Den Coninck en can hem niet derven
Hem t’goede sap den gheest verheught,
(1925) Sonder hem souw den Coninck sterven,
Hy doet vernieuwen syne ieucht:
De vrauwe door syn soeticheyt
Ghedreven veel te beter vleyt.
[p. 72]
    Den man die is veel meer ghetrocken,
(1930) Door Wyn al tot der vrauwen lust,
Dan sy can doen met al haer locken,
Als hem een coudt bloet d’hitte blust,
Als hem de schaemt’ in d’aensicht dwaelt,
Venus is coudt daer bacchus faelt.
    (1935) Daer in, hem elck naer syn vermoghen,
De mate t’overtreden wacht,
Den vinder heeft hy wel bedroghen
Die niet en kende syne cracht;
Den wyn is goet naer myn verstandt
(1940) Gheschoncken door een gierigh handt.
    Den wyn die gulsich is ghedroncken
Die maeckt den mensche wreet en fel,
En doet een dulle gramschap voncken,
Dat bleeck an Alexander wel,
(1945) Die droncke deur wyn, onverdient
Vermoorde synen besten vrient.
    Wilt matich hier dan vreucht bewysen,
Die in gheselschap syt vergaert,
En Ieughdich u lichamen spysen
(1950) Verlicht den gheest die was beswaert,
Met wyn der menschen blytschap soet
Die alle leedt vergheten doet.
HERODES.
Dat liedt dat clinckt seer wel, myn ooren anghenaeme.

EDELMAN.
Het is om al t’ghequel te weeren seer bequame
HERODES.
(1955) Ick bringht u eenen dronck, en sult al volghen naer,
Den tyt die rasch verloopt, te nemen is hy waer,
Den morghen somtyts is verscheeden van den heden:*
[p. 73]
POLLIO.
Den tydt die is voorwaer, in weerden wel te achten,
Men can den selven tydt, verloopen, niet verwachten,
(1960) Wandt al het ghêen dat roerdt, of op der aerden lêeft,
Maer den ghestelden dach, en synen tydt en hêeft:
Al wat swiert in de lucht, of al wat thetis vloeden
Met anghenaeme nadt, in haer behelsen voeden
Of t’ghêne dat daer hyght, in t’sweerelts rondt beluyck
(1965) Of al wat d’aerde deckt, in haeren diepen buyck;
Moet door den tydt vergaen: niet daer soo seer by sonder,
Soo sterck, soo vast ghesteldt, ten moet eens commen onder.
En noch en ist al niet, dat soo al door bedwanck
Van de Natuere self, heeft synen onderganck;
(1970) Men siet in teghen-deel, van al dat is gheschapen
Hoe sy (ghelyck een vreucht) in anders eynde rapen:
De menschen syn verwoedt, Natuere bastaerdt wordt,
Als t’leven van den mensch’, door menschen is ghecordt:
Slaedt eens u ooghen op, gaet naer den hemel swieren,
(1975) De voghelen syn oock al dierghelycke dieren,
Den oppersten van al die naer de Sonne vlieght,
Met syne clauwen fel, de nederste bedrieght:
Spoeyt u de bosschen in, het selve sult ghy speuren,
Hoe dat het sterckste dier, het cranckste gaet verscheuren,
(1980) Den wolf die grypet lam, den leeuw niet en verschrickt
Te scheuren wat hy vindt, den vos het kiecken slickt
Gaet voorder in de See, het selve sult ghy vinden,
Hoe dat den meesten vis, den minsten gaet verslinden?
En soo ist allom eens, wat een vyandich saet,
(1985) Dees wreede weerelt houdt, in desen boosen staet?
Daer d’eene d’ander doodt? daer redelicke sielen
Onredelick ghestiert, elck anderen vernielen?
Daer niet en leeft gherust? daer niet en weedt gheheel
Hoe langh’ het leven sal, ten heeft syn teghendeel?
(1990) Wie sal dan wel den tydt, van syn bederven weten?
[p. 74]
Daer noch wel sonder doodt, de menschen, menschen eten?
Het is een wonder-werck, een claghelicke smert’
Als daer syn even-deel, gheslickt wordt in het hert’;
En daert den hemel self met tranen moet ghetuyghen,
(1995) Dat sy elckanders bloedt, als wreeden ghieren suyghen;
Tis boven myn vernuft: daerom is goet den tydt
Die morghen, ende nu, den mensche wel bevrydt,
Den morghen somtyts is verscheeden van den heden;
HYRCANUS.
Den dach is wel volbracht die is met deucht gheleden,
(2000) Al is seer snel den tyt, men moet dien houden dier:
HERODES.
Maer seght, hoort ghy niet nieuwers van t’Arabisch quartier?
Heeft Malichus, u corts gheen brieven oversonden?
HYRCANUS.
Den Coninck heeft hier wel den nieuw-marist* ghevonden
Ick ben van Iaren grys wat oudts, dat is my lief:
HERODES.
(2005) U, nochtans heeft hy eens gheschreven eenen brief;
HYRCANUS.
Tis, waer, maer niet en wast dan een hert-ionstich groeten;
HERODES.
En ghiften oock daer by: ghy sullet kennen moeten,
HYRCANUS.
Vier Peerden over-schoon, tot myn ghebruyck hy sandt;
HERODES.
O ghy ergh-listich man! ghy syt in syn verbandt
(2010) Ghy wildt met syne macht het rycke weder cryghen
Ghy tracht naer myn bederf:
HYRCANUS.
En wilt my sulcx niet tyghen
Ick en weedt nerghens af,
HERODES.
Ghy broedt in t’herte quaet
[p. 75]
En met den Arabier, ghy naer het rycke staet;
Het sal ghewroken syn:
HYRCANUS.
Wilt uwen dienaer sparen
(2015) Die daer ontschuldich leeft, bemerckt dees groote iaren
Daer toe seer onbequaem, tot d’heerschappy onwys,
Besiedt den ouden man, bemerckt dees haeren grys
Die soecken alle rust, en wilt den tooren dwinghen:
HERODES.
Gh’en sult (doortrapte schalck) myn handen niet ontspringhen,
(2020) De croone langh’ gheweert, sal blyven van u hooft:
Tsa knechten! neempt hem wech, van t’leven hem berooft,
Rasch hy is my te veel, soo doet hem wt myn ooghen:
HYRCANUS.
Hoe condt ghy fel tyran, u, my te dooden pooghen?
Die hier onnoosel stae, daer noyt in myne Siel
(2025) Van een verradery den minsten trock en viel,
Die noyt en haed’ ghepeyns, in t’ryck yet wt te rechten:
Den Olyfant ghy slacht, die hittich is om vechten,
Als hy siet van de druyf het wt gheperste bloet,
Soo oock den wyn in u, doet rasen het ghemoet:
HERODES.
(2030) U woorden syn om niet, en ydel is u claghen,
HYRCANUS.
Myn Siele sal voor Godt, haer ontschult suyver draghen;
HERODES.
Ick segghe bringht hem om, weerdt desen grysaert snoot:
HYRCANUS.
U staen, noch plaghen swaer te lyden, om myn doot;
Iehova! die daer leeft: en die daer heeft verdroten,
(2035) Van uwe dienaers goedt het bloedt te sien verghoten,
En laet niet onghestraft, hem blyven: doch ansiet,
De doodt de welcke my ten onghelyck gheschiedt.
[p. 76]
CHOOR
VAN SES PERSONAIGIEN IN RAUWE
Beclaeght de doodt van
HYRCANUS.
NU laedt ons de tranen tooghen,
Die daer vloeyen wt ons ooghen.
(2040) Laet ons met een droeve stem
Vullen heel Ierusalem.
Laedt ons weenen ende suchten
Laedt ons wt de Steden vluchten
Ende naer de berghen gaen
(2045) Om de moort die is ghedaen.
    Om te dolen en te dwalen
Treurich in d’eensame dalen,
Rauwigh in het groene velt
Met den iammer die ons quelt.
    (2050) Tot gheschrey altyt gheneghen,
Om den Hemel te beweghen,
Dat hy wreke seer ghestoort
Dat hy straffe dese moort.
    Dat hy gae den donder werpen,
(2055) Dat hy gae syn vlammen scherpen,
En van leven soo berooft
Maken t’onghenadich hooft.
    T’welck ons sonder eenigh deeren
Den hooghpriester dede weeren
(2060) Hyrcanum, dien rechten man;
O bloedt suyper! O tyran!
[p. 77]
    Consten u syn oude iaren
Niet beweghen, om te sparen?
Consten u syn haeren grys
(2065) Gheen ghenade maken wys?
    Conste niet den stam verheven
Hem behouden t’weynich leven?
Conste niet de maeghschap groot
Hem bevryden van de doot?
    (2070) Neen helaes! den ongheblusten
Yver, van het bloedich dusten
En van den ontsteken moet
Moest hy coelen met syn bloedt.
    Och! wat dulle raseryen?
(2075) die daer nemen haer verblyen
In de doot, en in t’verdriet
Die een ander mensch gheschiet?
    Laedt ons Hyrcanum de daghen,
Die wy leven, dan beclaghen,
(2080) Ende sonder wasschen af
Tranen storten op syn graf.
    Laedt ons slaen de rauwigh’ herten,
Dat sy baren haere smerten,
En doen hooren het gherucht
(2085) van ons clachten In de lucht.
Continue
[p. 78]

VIERDE DEEL

EERSTEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes treckt naer den Keyser Augustum; stelt Sohemum tot eenen Stadthouder, met bevel Mariamnem syn huysvrauwe, en Alexandram haer moeder te dooden, soo hy vanden Keyser an het lyf ghestraft wordt.
HERODES.
DEn tydt die compt nu an, d’onseker hueren naken
Wat dat my sal gheschien, en wat den Keyser maken?
Van desen Coninck wildt? of ick alleen berooft
Sal wesen van het ryck, of laten oock myn hooft?
(2090) De vrientschap waer op stondt, myn leven en betrauwen,
En d’ongheruste croon, myn ziele doet verflauwen:
Herodes! tis ghedaen: ghy syt verdreven haest
Daer voor Iudaea scheen te vreesen heel verbaest:
Auguste! wildt ghy dan, myn bloedt soo gaen verghieten?
(2095) Die soeck’ al uwe ionst’, en vriendtschap te ghenieten?
Wilt ghy my dan soo rasch, benemen dese croon?
Doen legghen in het graf, myn lyf, voor eenen loon?
Dus haest, wy moeten voort, den Keyser an te spreken,
Hy mach (soot hem belieft) syn gramschap op my wreken,
(2100) De doot die compt seer wel, die d’onghelucken weert.
SAMEAS.
Den Coninck sy ghetroost, u droeve syn ons deert,
[p. 79]
Ten sal soo niet gheschien, en wildt daer op niet achten,
Het quaetste comt den mensch te voren in ghedachten,
De vreese, swaerder maeckt, de sake, dan t’betaemt
(2105) Dan al het ongheval, dat ons vyandigh praemt;
Dus schept noch eenen moet en wildt niet heel mishopen.
HERODES.
Als het vier is in t’huys, te spaed’ ist dan gheropen,
Als t’peert verloren is te late sluyt den stal.
POLLIO.
Den crych die valt seer herdt, daer t’moet doot blyven al,
(2110) Ghenade dickwils compt, an die de doot verbeyen;
HERODES.
Men moet sy selven niet door veel ghenade vleyen
De doot en is niet straf, die ons voor ooghen sweeft:
SAMEAS.
Veel herter is de doot, daer ons den moet begheeft,
Dus u een Coninck thoont, wilt wt u sinnen bannen
(2115) De vrauwelicke vrees’ een herte thoont der mannen;
De deught voorgaende baert, die alle volcken blyckt
Het schip vaert somtyts wel, dat voor de baren wyckt:
Den vyant niet en is sorchfuldich soo te dincken
Als een gheveynsde vrient, die wildt syn trouwe mincken,
(2120) Pompaeus ons dat leert, die in aegypten vloot,
En meende vry te syn, al waer hy vandt de doot:
Den grooten Caesar oock, die ghinck (als den ontsienden)
Beproefde t’bitter stael, van syn gheveynsde vrienden;
Waer toe den vyant wreet, en haed’ den stouten moet,
(2125) Om wel te verwen eens syn sweert al in syn bloet:
Dus niet vernaert en syt, Augustus vol ghenaden:
En sal die ootmoet soeckt, den vyant niet versmaden,
En oock t’waer ongheraen, sydt cloeck en onbevreest,
Hy sal In desen tyt, u vrientschap soecken eest:
(2130) Het ghene dat schynt quaet, sal keeren al int goede:
[p. 80]
HERODES.
Voorwaer door u vermaen wat beters ick ghevroede,
Ick sal met goeden moet, nu tot den keyser gaen:
Roept my Sohemum hier:

EDELMAN.
Het wordt terstont ghedaen.
HERODES.
Ick moet al ben ick droef, bly-gheestich my ghelaten,
(2135) De droefheyt schade bringht, de blydtschap can my baten
Immers wêer bly, wêer droef, ten is te min of meer
t’Moet syn, dat staet te syn:
SOHEMUS.
Belieft, u, yet myn Heer?
HERODES.
Soheme! goeden vrient, op wien van langhe tyden
Ghesteunt heeft mynen sin, wiens diensten my verblyden,
(2140) door een ghetrauwe daet, my condt ghy vrientschap doen:
SOHEMUS.
t’Ghêen dat den Coninck wilt daer toe sal ick my spoen,
En oock in u ghebodt myn lyf te pande stellen;
HERODES.
Soheme! ghy bekendt, en weedt myn rauwigh quellen,
ghy hebt van het verlies Antony de maer’
(2145) Waer door myn rycke staet en leven wanckelbaer:
En eer de tweede Son’, den luyster vander eerden
Sal wenden op ons an, en keeren syne peerden,
Soo moet ick gaen van hier: en als een slechte man
Die nu verwonnen heeft, Augustum, spreken an:
(2150) En soo in twyfel is, wat my daer sal gheschieden,
Suldt gh’in myn plaetse syn, elck doe naer u ghebieden,
Maer soo ghy Myne doodt, hier in het ryck verhoort
Mariamnem myn vrauw, haer Moeder oock vermoort,
Soo en sal Conincx stam, in myn doot niet verheughen:
[p. 81]
SOHEMUS.
(2155) Vol bringhen uwen wil sal ick naer myn vermeughen.
HERODES.
Maer houdet wel secreet, dit niet gheseyt en sy:
SOHEMUS.
Des Conincx hoogh bevel, ick houden sal in my,
Ick en sal voor den tyt, daer selve niet op peysen:
HERODES.
Blyft gy daer in Ghetrauw gheruster sal ick reysen,
(2160) Het hert’ al ist beswaert, daer in noch is verlicht;
Soheme! naer myn doodt, haer bede niet en swicht,
Het ryck’ en is my niet, het leven cleen te derven
Mach Alexandra dan, en Mariamne sterven:
Laet het gaen, soo het wilt, volbringht ghy mynen lust,
(2165) De siele gaet seer wel, die scheeden sal gherust;
Laet dolen dan het ryck, dat al myn heerschap-landen
Die vremt ghewonnen syn, oock gaen in vremder handen:
Tis my ghenoegh, ist dat dit haetelick gheslacht
Door u (Soheme vriendt!) te niete sy ghebracht.
(2170) Belooft ghy sulcx te doen? en wilt my doch niet lieghen;
SOHEMUS.
Ick en sal in dit stuck, den Coninck niet bedrieghen,
En sal volcommen haest, het last dat ghy bevêelt,
HERODES.
Gaen wy nu dan gherust, den gheest in vreuchden spêelt.


VIERDE DEEL: TWEEDEN WTGANCK

BEGRYP.

SOmmighe Edelmannen (Herodis vyanden) verblyden haer in syn vertreck, verwecken malcanderen tot vreught, hopende dat hy niet meer en sal weder keeren.
EDELMAN.
    Iudaea! syt verblyt, en laet staen al u claghen,
(2175) Vol blydtschap nu beghint, u tranen af te vaghen,
[p. 82]
Die waren om de moort, van hyrcanus ghestort,
U lock, sal syn gheweert, u slaverny ghecort;
Vergheet den grooten rauw, en t’hooft bestroyt met asschen
Besoetelt en vervuylt,* nu gaet, met vreuchden wasschen,
(2180) En wildt nu met verchier, van treuren moed’ en laf
vêel schoonder u becleen, u sacken legghen af.
Het is ghenoegh gheWeendt, ontdeckt de blyde wanghen
En loopt de straten om, vervullen met u sanghen:
Neempt d’harpen in u hant, en doet die clincken wel;
(2185) En uwe soete stem voeght op het snaren-spel.
Herodes is ghereyst, het quaetste ghinck hy kiesen;
In sorghe van het ryck, en leven te verliesen,
In vreese, dat de ionst, en groote diensten al
Antonio bethoont, nu Caesar, wreken sal,
(2190) En dat de Ioodtsche croon, naer syn ellendich sterven,
De naeste van den stam der Coninghen, sal erven:
Dat heeft hy overleyt, ter doot, is hy bereet
Dit was al synen druck, en het verwachte leet.
Dus laet ons blyde syn, een hope moet ons voeden
(2195) Van hem niet meer te sien: of dat meer syn verwoeden
Aristobulum sal vesmooren doen seer vals,
Of Hyrcano gheiaert, doen bloeden meer den hals.
verheughen laedt ons dan, den tyt is wech van rauwen,
De vreucht die compt ons an.

EDELMAN.
Och! mochtmen hem betrauwen
(2200) Op sulck een goede maer’; och dat hy achterbleef!
Die niet dan wreetheyt groot, an vrienden en bedreef
Die vremde quam an t’ryck, en die (als den verstoorden)
De vrome Ioden al, ongunstich, ded’ vermoorden,
Om hittich met het bloedt, te lesschen synen dust,
(2205) Die niet dan met de doot, en can syn wtgheblust
Och of nu Caesar groot, bevryde dese landen
Van dien bloedt-suyper wreedt, en brochten om met schanden;
[p. 83]
Soo soud’ ons alle vreucht ancommen; in voorspoet
Sauw bloeyen heel het ryck, met syn vergoten bloet:

EDELMAN.
(2210) Dan saud hem, groot en cleen, tot groote blydtschap voeghen,
Met alle sanck en spel, de sinnen gaen vernoeghen,
De steden heel verheught, tot vrede syn ghepast
Als van haer waer gheweert, Herodis moedich last;
Dan soudt beghinnen al, t’hergroeyen, en te leven
(2215) Dat scheen door grooten rauw, tot sterven hem te gheven,
Dan waer het suchten droef, en t’iammer swaer ghedaen,
Waermede dit groot ryck, is in syn ondergaen:
Alsoomen t’droef ghesicht, van d’eerde can bemercken
Als nu den winter straf, syn coude gaet verstercken
(2220) Door eene duyster mist, die in de wolcken treckt,
Door haghel ende sneeuw, die haren bodem deckt,
En dat met groot bedwanck, de waters en Rivieren
Stil houden haren loop, door boreas bestieren,
Die strangh, daer overblaest, die corts hy altemael
(2225) Door synen adem coudt, verandert in cristael.
De droeve Ceres treurt, en flora licht met rauwen
Begraven; en half doot de nymphen al verflauwen.
Silvanus is heel naeckt, de kinders vande lucht
Met haren soeten sanck, en maken gheen gherucht:
(2230) Al die tot haeren lust, en haer behoef te wenschen
Eens plochten naer het veldt, ghedoken syn de menschen
Al dat vier-voetich roert, ghebannen is daer van
En heeft in synen stal, te ligghen altyt an:
gheen vreucht, noch gheen vermaeck, en can ons buyten locken
(2235) De aerde van de doot, het beeldt, heeft anghetrocken,
Gheen eer’ en is an t’velt, noch lieffelicken aerdt
Tis over al becleedt, met s’winters grysen baerdt.
Tot dat de blyde son, met stralen heet, doet vluchten
En smelten ys, en sneew: en Zephyrus gaet suchten
(2240) Die d’aerde nu versacht, als sy ghemaekt is bloodt
[p. 84]
En met syn hyghen soet, doet open haeren schoodt;
De waters ruysschen claer, en Ceres stilt haer treuren,
Haer graf, dan Flora gaet allencxkens open scheuren,
De nymphen springhen wt, Silvanus compt heel groen
(2245) De voghelkens met vreucht, te singhen haer oock spoen;
De Menschen loopen oock, bly-gheestich haer vermeyden,
En het ontbonden dier, in de begraesde weyden,
Gaet treden metter vlyt, al wat ter weerelt leeft
En scheen eest te vergaen, nu een nieuw leven heeft:
(2250) Soo oock Iudaea droef, wiens schoonheyt (door t’verwoesten
Van eenen wreeden Mars) is commen te verroesten
En heeft benomen haer, het lieffelick anschyn,
Dat die sy eertyts was, nu niet en schynt te syn;
En dat dit niet ghenoegh: tot meerder onghelucken
(2255) Haer eenen coninck fel, den hals gaet onder drucken,
Met syne raserny: wilt voorder haren glants
Der Coninghen gheslacht, wtroeyen heel en gants,
Waer deur sy nu half doot, iae teenemael ghestorven
En al de Ioden vroom nu schynen oock, bedorven,
(2260) Ten ware dat haer hielp, nu Caesar door syn handt,
En dat hy hem van t’lyf, beroofde met dit lndt:
Dan sauw sy wederom, den luyster gaen becommen,
Die haer nu is gheweert, en van nieuw leven rommen,
Dan soudt verheughen al,* dan sauw op den hebreeuw’
(2265) Gaen lacchen (die is wech) die schoon vergulden eeuw’
Elck soude dan tot vreucht, en blytschap syn gheropen.

EDELMAN.
Wy moeten altyt sulcx en meerder saken hopen,
Godt sal ons hulper syn, en hooren onse stem’
En Weeren sal den rauw, van heel Ierusalem,
(2270) Men moet in sulcken tyt het beste wel verwachten,
Den tyran is in noot, niet veel en is hy t’achten,
Augustus sal hem haest vergelden naer den loon:
Al het vergoten bloedt roept wrake voor Godts throon,
[p. 85]
Dus laet het droef ghelaedt, en doet ghenoeghte blycken,
(2275) Het quaet en is maer straf, alst niet en is te wycken,
En datmen niet en can met list of crachten vlien,
U allegaer verblydt, ons hope sal gheschien.


VIERDE DEEL DERDEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes verontschuldicht hem, voor den Keyser Augusto, van de vriendtschap met Antonio ghehouden, en bringht den selven soo verre te weghe, dat hy hem syn rycke bevesticht.
HERODES.
AUguste! grooten heldt, O Caesar! hoogh van Weerden,
voor wien de weerelt haer, verwonnen streckt ter eerden
(2280) En voor wiens moghentheyt nu vallen met ootmoet
De vorsten, princen groot, en Coninghen te voet.
Die op Tarpaeius bergh, corts met den gulden Waghen
Vermeerder van het ryck, sal wesen opghedraghen,
Voor u soo buygh’ ick nêer, voor uwe moghentheyt,
(2285) My vanden raedt gheiondt, de Croone sy gheleyt,
De Scepters uwe syn, nu moeten sy al wycken,
Hoe hooghe dat sy staen, hoe vast ghegrondt de rycken,
Het beeft, voor al u handt, het doet al u ghebiedt
Al wat de Son’ in t’oost’, of in den westen siedt.
(2290) Al wat het suyde brandt, en t’noorde spits ghedolven
Can dwinghen met syn ys, en onganckbare golven
Moet vreesen voor u macht en t’ghene ghy bevêel:
Oock wat in d’ander deel van dese weerelt spêelt
En leeft noch niet heel vry, sy connen noch beseffen
(2295) Hoe Caesar op haer can, syn moghentheyt doen treffen:
En ick die voor u ben sorchvuldich, en bevreest
Moet voor u rechter handt nu beven aldermeest:
Maer soo ghy wildt insien, en myne reden hooren
Soo en moet niet ghebruyckt, op my syn uwen tooren,
(2300) Maer u ghenade sal my commen deser tyt
[p. 86]
AUGUSTUS.
Ghenade thoonen u, die mynen vyandt syt?
Ghy! die daer hebt ghetracht met wonderlicke listen
Dat heel het roomsche ryck, soud vallen door de twisten,
Om soo ghebroken wierdt, de Keyserlicke macht
(2305) Dat ghy het Ioodtsche landt behouden soudt met cracht?
Den yver dreef u sterck en het eer-suchtich quellen
Des weerelts heerschapy; u moedich ghinck opstellen,
Wat haed’ het doch gheweest in dit hertneckich landt
Van myne moghentheyt, van Caesar, en syn handt?
(2310) Soo ick in desen crygh, door al u schalck bedryven
Verwonnen en ghedoodt, haed’ moeten onderblyven?
Wat haed’ het dan gheweest, als oock door stryden swaer,
Anthonius vernielt met syne leghers waer?
Haedt ghy u niet verheucht in t’sterven van ons allen,
(2315) En naer den dach verlanckt, dat roomen haed’ ghevallen?
Om dat ghy wel gherust, door wapens dan te meer
U Keyser maken soudt, end’ een gheweldich heer?
En die by hebt ghestaen, met volck, en grooten ghelde
Antonio, om my te smyten wt den velde?
(2320) Die wenschte naer t’verlies, van my, en die den dach
Van ons behouden eer’, met nydich ooghen sach?
Die den Actischen slach, noch dreeghde schier te wreken?
Sult ghy in ons ghesicht hier van ghenade spreken?
Neen, t’is nu veel te laet, de gramschap is vervult:
HERODES.
(2325) Ten minsten sy ghehoort, voor t’laetste myn ontschult,
Dan doet, dwelck u belieft, wat doot ghy my sult schicken
Den gheest sal onberoert, hem nerghens in verschricken,
Also den Keyser wildt, wie sal hem teghenstaen?

EDELMAN.
Wat ontschuldt wildt ghy doen? te laet syt ghy beraen,
(2330) Ten is nu gheenen tydt, van ontschuldt te versoecken;
[p. 87]
HERODES.
Die nerghens voor en ducht, die mach hem wel vercloecken
Om t’heeschen al het ghêen, dat tot ghenade streckt;
AUGUSTUS.
My duncke dat ghy hier met onse raden gheckt,
Ghy schyndt nu als een lam, te wesen in u reden
(2335) Daer nochtans eenen leeuw’ door wroetelt uwe leden,
De wreetheyt is in u, men soude dat wel sien,
Soo ghy de weerelt haedt, als ick, In u ghebien;
Men soude mercken wel. al wat ghy soudt wtrechten,
Dat ghy den Meester waert, om roome te bevechten
(2340) De weerelt soude dan, beseffen alder eest
Wat van Herodes is, en synen dullen gheest:
Meendt ghy dan uwen paeys welsprekende te maken?
Laet hooren niet te min, ontschuldight uwe saken:
HERODES.
Auguste! doen my eerst, Iudaea teghenstont,
(2345) En dat ick heel het ryck, noch vol oproeren vont,
Myn heyrcracht viel te cranck om t’selve te bedwinghen,
Dus moest ick in den noodt, des vyants macht ontspringhen
En vluchten wt haer handt, sy volghder ver’ en naer,
Tot dat ick Roome sach, in veel perykel swaer,
(2350) Daer was ick bloot van goet: maer in al dees allenden,
Ick tot Antoni Ionst, en vrientschap my ghinck wenden,
Die blyde my ontfinck, Als ick hem haed’ vertelt,
Hoe dat ick was wt t’landt, ghedreven met ghewelt,
Hy dreef myn saken an, die heftich ghinck beleeden,
(2355) Dat my den Roomschen raedt, met purper ded’ becleeden;
En Coninck wierdt ghemaeckt, der Ioden onverwacht,
Waer in hy my door volck, behulpsaem heeft ghebracht
En om dat hy my slecht, tot hoocheyt heeft verheven,
Daerom was ick hem vriendt, en ben ghetrauwe bleven:
(2360) En soo ghy dat in my, Auguste! quaet mispryst,
[p. 88]
Om dat dat den eenen vriendt, an d’ander deucht bewyst,
Soo moeten onghetrauw, de menschen vrientschap haten,
En houden an den vriendt, die altyt is in staten,
En laten in den noodt, die quaed fortuyne vindt,
(2365) Om als den haen gheroert, te draeyen, naer den windt.
Soudt ghy dat in u volck (alst noodt doet) niet versmaden?
Dat sy u souden vlien, die u gheluck anbaden?
Te prysen is den Man, die sulck een herte draeght
Die Leven ende goedt, voor syne vrienden waeght,
(2370) En sulcx heb’ ick ghedaen: ick hebbe my ghequeten
Met hulpe, raedt en daedt, eer Hy was nêer ghesmeten:
Noch in den laetsten slach, met hem ick wilde gaen,
maer hy hiedt my met t’volck, op den araber slaen:
Noch haed’ hy mynen raedt voor t’beste willen volghen,
(2375) Hy haedde paeys ghesocht, an u, die waert verbolghen,
Den oorspronck van den crych, de fackel van dit vier,
Cleopatram ghedoodt, dat scepter-ghierich dier.
Dit heb’ick hem gheraen: en soo ghy my castyden
Om dese vriendtschap wildt, ick salt al moeten lyden;
(2380) Maer soo ghy goedertier ghenade tot my wendt,
Ick sal oock uwen vriendt, vol herden tot den endt:
vergheedt de Ionst’ ghedaen Antonio: naer desen
Den selven, meerder oock, sal u Herodes wesen;
Al is den naem ghekeert, de vriendtschap wert al een,
(2385) Syn leven ende goedt sal uwe syn ghemeen,
U vrede gheeft an my, ten sal u niet berauwen;
AUGUSTUS.
Hoe soud’ ick op u woordt, en vriendtschap my betrauwen?
Die onghetrauwe syt, die veynschte menichwerf
naer mynen eyghen val, en maer myn selfs bederf?
(2390) Ten waer ick haed’ de macht, om u, an t’lyf te straffen,
te nemen oock het ryck, gh’en soudt op my niet schaffen,
Iae dat ghy waert als ick, en ick soo waer, als ghy,
Soudt ghy bevesten wel myn ryck en heerschappy?
[p. 89]
Hoe soud’ ick dan soo licht, u redens hier ghelooven?
(2395) Neen neen wandt Caesars oor’ en is niet om verdooven,
Ghy onghestadich draeyt’ onseker, onbeproeft?

EDELMAN.
An eenen nieuwen vriendt, ghetrauwicheyt behoeft.
U reden alleen streckt om u soo te verschoonen;
HERODES.
Myn reden alleen streckt Augusto te bethoonen
(2400) Dat hem In grooten crych, de vrienden syn bequaem,
Die machtich syn in staet, de volcken anghenaem,
En die tot in de doodt, hem souden vast ancleven,
AUGUSTUS.
Hoe soudt ghy in den noodt, den Keyser niet begheven?
HERODES.
Gheensins in t’goet, in t’quaet, sal blyven uwen vriendt:
AUGUSTUS.
(2405) De straff’ is dan gheweert, die ghy wel haedt verdient,
U trauwe sy my vast dat ghy ten allen tyden
My nerghens af en gaet, t’sy waer het is te stryden,
Of Waer dat my den noodt, soud’ bringhen int verdriet,
Dat ghy in u ghemoedt, dees myne deucht ansiet:
(2410) Ick spaer, u van de doodt, en schincke nu het leven,
Daer nochtans mynen gheest tot wrake was ghedreven,
Dit prendt in uwen sin, u Siele dit indruckt,
Dat u in desen noot myn ionste dus gheluckt;
Weest Coninck in u ryck, dat blyft u onvermindert:
HERODES.
(2415) Hier deur en sal niet syn u moghentheyt verhindert;
De goedertieren daet, myn vriendtschap, an u bindt,
AUGUSTUS.
Hy salich is, altyt, die goede vrienden vindt:


[p. 90]

VIERDE DEEL: VIERDEN WTGANCK

BEGRYP.

MAriamne (verstaen hebbende van Sohemo) het ghebodt van haer en hare Moeder te dooden, beclaeght de wreede Liefde haers mans, haer moeder Alexandra wenscht om dese tyrannye op hem te moghen wreken.
MARIAMNE.
SAl dan in u ghemoet de wreetheyt eeuwigh spelen,
Dat ghy my dus noch eens te dooden gaet bevelen?
(2420) Herodes! raedt u sulcx te doen het minne-vier,
Dat ghy u liefste deel, soo nemen wildt van hier?
Ben ick dien soeten pandt, den lust hof om te rusten?
D’een hêelft van uwe Siel, het wit van uwe lusten?
Daer ghy soo seer naer haeckt, en sonder wiens by syn
(2425) Ghy niet en voelt dan smert’, en sterffelicke pyn?
Hoe can u dan van die, het leven soo verdrieten
Dat ghy durst om haer bloedt, moordadigh, te verghieten?
Die hier onnoosel stae: ah trauweloosen man!
Bedrieghelick van aerdt, O goddeloos tyran!
(2430) Was het u niet ghenoegh, myn doot eens te ghebieden?
Moest voor de tweede reys’, het selve noch gheschieden?
Wast niet ghenoegh de moort, an Hyrcano ghedaen?
Moest ghy noch buyten t’landt, oock naer dit leven staen?
Het herte vol bedroch, vol moordelicke drachten
(2435) Dat stiert tot myn bederf, u sinnen, en ghedachten,
En t’bobbelende bloedt, den yver boos ontweckt
Die hem tot mynen rauw, en bitterheden streckt:
Wat heeft u doch ontstelt? en d’herssenen door vloghen?
Heeft acheron tot u, gheborsten, wtghespoghen
(2440) De rasernyen dry? die soeck ende myn leedt,
Door vlammen uwe Siel met hare fackels heedt?
En als een mensche dul, en sinneloosen dwasen
Doen u, naer myne doodt, soo ongheduerig rasen?
[p. 91]*
Neen, neen, ick ben ghefaelt, myn wyt-beromt gheslacht,
(2445) In u heeft desen haet, en raserny ghewracht:
Herodes! is in u de Liefde dan verdreven?
Dat niet en mach, gherust hier Mariamne leven?
Is sy nu heel vercoudt die seer te branden plocht,
Dat ghy nu tweemael hebt, te dooden my ghesocht?
(2450) Can u den soeten knoop van ons ghebond en herten,
van ons ghepaerde Siel, niet roeren een tot smerten?
Of die ons leven doet te gader, moet den bandt,
Oock sterven doen te gaer, door een moordadigh’ handt?
O Liefde drymael wreet! en vol gheveynsde treken!
(2455) Die op dat sy bemindt, haer bloedigh wildt gaen wreken?
En t’ghene dat haer deert, seer haest te scheeden af
Wildt sy met straffe daet, doen legghen in een graf.
Hoe can Natuere Goedt, den mensche soo wreet baren?
De beesten syn verlieft, op hare wederparen
(2460) En soecken alle deucht, elck-anderen en goet,
Daer nu het teghen-deel, den boosen mensche doet:
Herodes! wildt ghy dan hardtneckigh teghen-spannen
De reden? en t’verstant wt uwe sinnen bannen?
Van Waer dan comt ghy voort? wat Moederlicken buyck
(2465) Ghedreghen heeft dit last, met pyn in syn beluyck?
Waer syt ghy voort ghebracht? heeft u de Zee verdroten,
Wt hare golven diep, als monster wt gheschoten?
Tot der Natueren schrick vervaerelick an elck,
En heeft u een Leeuwin’, doen suyghen d’eerste melck?
(2470) Of wel een tygher wreedt (om meer naer bloedt te dursten,)*
U naer den eersten dach, doen trecken hare bursten?
Waer med’ ghy waert ghevoedt, om uwe raserny,
En uwe dulheyt groot, te storten wt op my.
O Ghy onsaligh mensch! onmenschelick gheboren,
(2475) Waerom soeckt ghy de doodt van u seer wtvercoren?
Daer ghy noch syt van hier ghetrocken wt het landt?
Volbringhet als ghy wildt, ghebruyckt u eyghen handt;
[p. 92]
Bethoont den wreeden moet, en laet my niet meer quellen;
ALEXANDRA.
Waerom soo sie ick dan u aensicht soo ontstellen?
(2480) Wat droefheyt is in u? wat bitterheyt u pynt?
Dat ghy soo diep versucht, dat ghy te sterven schynt?
Is u groot leedt gheschiedt? hoe slaet ghy dus u ooghen?
MARIAMNE.
Meer leedt, als ick en can wt spreken, of te betooghen,
Een droefheyt, die ons raeckt, en bringhen sal in noot,
ALEXANDRA.
(2485) Wat schuylter? segghet wt:
MARIAMNE.*
Het oordeel van de doot,
Is over u, en my ghegheven te volbringhen;
En daerom treur’ ick soo,
ALEXANDRA.
Wat hoor’ ick droeve dinghen?
Het oordeel van de doot? syn u de sinnen vast?
Dat ghy van sterven raest?
MARIAMNE.
Sohemus heeft den last;
(2490) Van mynen Man om u, en my te doen ontlyven,
Soo hy deur Caesars handt, sal moeten onderblyven,
Wy moeten beede voort, ons bloedt moet hem versaen;
Ons bloedt is synen durst: met ons ist al ghedaen
ALEXANDRA.
Heeft ons Herodes wreedt, te dooden dan gheboden?
MARIAMNE.
(2495) Hy hevet soo ghedaen,
ALEXANDRA.
Dat hem de gramme goden,
Gaen straffen met het vier, van hare blixems fel,
Vernielen het dul hert’, en t’rasende ghequel,
[p. 93]
t’Welck streckt tot ons bederf: dat sy nu sonder beyden
Wt syn verplettert lyf, den wreeden gheest doen scheyden
(2500) Die naer t’onnoosel bloedt, soo langhe durstich haeckt,
Die alle synen lust, in syne wreetheyt maeckt:
Och! of my waer de macht, om wapens an te voeren,
Ick soude dit groot ryck, doen twisten vol oproeren,
En met crychslieden cloeck hem volghen onvervaert,
(2505) Hem proeven doen, wat can den Amazonschen aert:
Ick soude nemen t’hooft; en dat (vol onghenaden)
Doen werpen In een cruyck, vol bloedt, om te versaden
Den bloedt-durst die hem quelt: sulck sterven hem behoeft
Ghelyck als Cyrus groot, verwonnen, heeft gheproeft.
(2510) Ick soude nemen t’hert’ wraeck-ghierigh in myn handen
En dat; en t’inghewandt, deurscheuren met de tanden,
En vullen soo daer med’, de maghe (vol afgrys)
Als met een voetsel goet, en anghename spys’:
Syn lichaem soud’ het vier, met synen brandt verslinden,
(2515) En d’asschen in de lucht, ghedreven door de winden
Sauw’ verre syn ghestroyt, ghesmeten, en ghespreyt
Dan soude syn voldaen, al myn wraeckghierigheyt:
Die ick soo langh’ hy leeft, in t’herte moet ghevoelen,
Dan soud’ ick syn ghepaeyt, dan soud de gramschap coelen,
(2520) Die sieden doet het bloet, tot wrake dat ontstêeckt.
MARIAMNE.
Tis al verloren clap: den middel u ghebrêeckt,
Den mensche doet seer dwaes, den vyant te bestryden
Die stercker is als hy: ghenoegh ist te bevryden
Sy selven van gheweldt: te soecken is den raedt
(2525) Wat ons hier in te doen, of wel te laten staedt?
Op dat wy moghen vry, t’perykel groot ontvluchten;
ALEXANDRA.
Daer in syt ghy ghemoedt; laedt my daer vooren duchten,
Sohemum mynen vriendt, sal ick bekeeren Wel
Dat hy hoe t’gaet, of niet, sal laten syn bevel.


[p. 94]

VIERDE DEEL: VYFDEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes t huys commende, vertelt an Mariamne de blyde tydinghe, dat hem syn rijcke bevesticht is, Waer in sy cleene vreught schept, smeeckt haer met soete woorden, maer sy en doet niet dan suchten, synde daer over seer ontstelt.
HERODES.
(2530) MYn droefheyt is voorby, den rauwe met verstranghen
Die my den swaren gheest, vol anxten hielt bevanghen
Verdwenen is van my, een onverhopte vreught,
Een onverwacht gheluck, de sinnen al verheught.
Alsoomen somtyts siedt, naer straffe donder slaghen,
(2535) Naer schroomelick tempeest, en groote reghen-vlaghen
Naer dat een wolcke droef, den hemel haed’ bevaen,
Een blyde Sonne-schyn, te volghen achter aen;
Die al dat droeve scheen te sitten in het duijster,
Door sijnen glants verblijdt en goddelicken luijster,
(2540) Den hemel straf versoedt, t’onweder van ons treckt,
En dat ghevallen was, het vochte water leckt:
Soo oock: als ick t’verlies, ter ooren haed ghecreghen
Van mynen ouden vriendt; t’was eenen grooten reghen,
t’Was eenen donderslach, of een tempeest ghelyck,
(2545) Het welck my vreesen ded’, voor leven, ende ryck:
Maer nu door Caesars ionst’, ist teenemael verdwenen,
Syn goetheyt over my, is openbaer gheschenen;
Een sonderlinghe vreucht, heeft over my ghebracht
Syn ingheboren deucht, syn keyserlicke macht.
(2550) Verblydt u dan met my, den rauwe laedt nu varen,
Sy moeten blyde syn, die eens in droefheyt waren,
Naer t’bitter volghet t’soet, en blydtschap, naer den druck:

EDELMAN.
U Dienaers syn verheught, in t’onverhopt gheluck.
[p. 95]
Dat ons ten erghsten docht, verkeerde noch in t’beste.
SAMEAS.
(2555) Men moet altyt wat goets, verhopen op het leste,
Als van ons d’hope vliedt, verloren is den moet,
Soo argh, noch, niet soo quaet, het keert hem wel in goet.
Daerom en mach een Man, syn herte niet verliesen:
HERODES.
Tis vroegh ghenoegh, alst compt, den teghenspoet te kiesen.
(2560) Siet hier myn vrauw alleen, ghetreden, comt naer my,
Ghy lieden gaet in t’hof, ick moet haer maken bly;
Sydt eenigh lief ghegroedt! wy ons verheughen moeten,
En treden alle pyn, en droefheyt onder voeten,
U herte sy vercloeckt, de vreese van u dryft,
(2565) Van my niet meer te sien: Herodes Coninck blyft:
Herodes, die is u, syn Croone, schadt, en landen:
Syn macht, en Heerlickheyt, die stelt hy in u handen
Hy offert u syn hert, twelck leven door u heeft,
En in u liefde soedt, om u te dienen leeft.
(2570) Verheught u, nu met my, wat suchten moet ick hooren?
Wat droefheyt schynt u, dan, het herte te Versmooren?
U ooghen syn betraendt; u honigh soete tael
Benomen is van u, bediedt my dese quael?
Wat oorsaek hebt ghy doch, te pynen, en te quellen?
(2575) Dat ick u het ghesicht soo treurich sie ontstellen?
Benydt ghy myn gheluck; alst nu ten hooghsten clemt?
Wat ist, t’welck, van my, te thoonen dwinght, soo vremt?
U vriendelick ghelaedt, dat eertyts mynen sinnen,
Betooverde naer hem; wat stuerheyt woonter binnen?
(2580) Wat bitterheyt van moet, in al u leden licht?
Wat vyandtschap, ghy baerdt, door al u slinck ghesicht?
Seght my wat dat u ledt? hoe condt ghy soo bedroeven?
Hoe condt ghy soo veel leedt, an uwen man doen proeven?
Sydt ghy de selve niet, die Mariamne waert?
(2585) U minne-treken thoont, u soeticheden baerdt:
[p. 96]
Gheeft my de minste ionst’, doet lieffelick vertooghen
Op my ghelyck ghy placht, de stralen van u ooghen:
Troost my door uwe tael’, die soet als honigh vloeyt
Of ben Ick u vervremt? of ben ick u vernoeyt?
(2590) Wat doet u doch van my, soo keeren, en vervelen?
En wildt my langher niet, u bitterheden helen,
Men sal u hulpe doen, men vindt de Medecyn’,
Tot alle quaelen groot, tot sieckten, ende pyn:
Seght my? ghy sucht altyt, en can ick dan verwerven,
(2595) Een vriendelicke stem? soo doet Herodem sterven:
Die ghy kendt door het vier, der Liefden, soo doorvlamt,
Dat hy vergaedt van druck, u siende maer vergramt:
U siende maer bedroeft; en wildt ghy dien verachten?
Een vremt, en wonder quaet, betoovert u ghedachten,
(2600) En u ghemoet ontstelt, of eenen swaren nydt
Moet broeden in u hert, of een afgonstich spydt.
De daghen sult ghy noch, en d hueren al beweenen,
Dat ghy verworpen hebt, al dit goedt hertich meenen
Myn bidden, cleyn gheacht, hardtneckigh onghetrauw,
(2605) En schandigh hebt verfoeyt ghy onbeleefde vrauw’.



VIERDE DEEL: SESTEN WTGANCK

BEGRYP.

DE Moeder van Herodes, en Salome syn suster, bemerckende den quaden sin van hem, teghen Mariamne, gaen haer met achterclap, en lasrteringhen beswaren.
MOEDER,
WAerom sie ick u droef, als ghy u moet verblyden?
Hoe steldt ghy alle vreucht, dus onghesindt besyden?
Als ghy staedt op den trap, van hoogheyt en voorspoet
ver’ ende naer ontsien, die vreesen niet en moet:
(2610) Die Caesar heeft tot vriendt, en onder wiens gheboden
Nu buyghen met ontsach vreedtsamich* al de Ioden;
Wat ist dat u nu quelt, en ons verheughen weerdt?
En u ghesichte keerdt? u wesen droef my deert,
[p. 97]
Seght my ick weet gôen raet, te vinden, in veel saken:
SALOME.
(2615) Wat can u onghewoon, het herte treurich maken?
Ghy werpt u handen wt, bewêegsaem, ende sucht?
En slaet met droefheyt groot u ooghen naer de lucht?
Tis claghelick om sien, en condt ghy niet vertellen,
Wat dus u herte pynt? en sinnen schynt te quellen?
(2620) Melyden hebt ws selfs, en siedt u vrienden aen,
De souden in u doot, oock sterven en vergaen;
Verclaerdt ons doch u leet, u sal wel troost ghebeuren:
HERODES.
Tis Mariamnes min, die my doet rauwigh treuren,
Die my beneemt de vreucht, en blydtschap al ghemeen,
(2625) En my het herte swaer, verkeert, in eenen steen:
Tis Mariamnes daet, haer onbeleefde treken,
Haer trots, en spytich hert’, van alle deucht gheweken,
Haer weygherighe tael, en het vyandigh schyn,
Van een ontsteken oogh’, van droefheyt, reden syn:
MOEDER.
(2630) Hoe wildt ghy uwen gheest, Soo moedeloos doen sincken?
Om d’ooghen van een vrauw’ die onghestadigh blincken?
Verslyten uwe Ieught, en stellen uwen sin,
Op ionste sonder grondt, en Wanckelbare min?
Hoe weedt ghy niet een vrauw, lichtveerdich van manieren
(2635) En ongetrauw, te syn? en soo de winden stieren
De bladers, op en nêer, in t’vallen van het iaer
En sonder cleyne rust, nu dryven, hier nu daer:
Soo wordt ghedreven oock, een vrauwe door haer liefde
Door crancke sinlickheyt, en die sy eens gheriefde
(2640) Van haer bemindt te syn, die sal haest onverwacht
Verstooten sijn van haer, en schandelick veracht.
Sij volght den eijghen lust, en hare sotternijen,
Ghebieden, als nu d een, en d’ander nu te vrijen,
Dan met een lichter hert’, te wanckelen beghindt,
[p. 98]
(2645) Om als den weder-haen, te draeyen naer den windt:
Haer herssens syn te slap, de sinnen staen te lichte;
Het herte, teer als was, dat smelt door elcx ghesichte.
De voeten tot den val, staen slibberigh op ys,
Den man die hem betrauwt, op vrauwen is onwys.
(2650) En sydt ghy noch soo slecht, de vrauwen te ghelooven;
Dat ghy u laedt van een, soo dWaselick verdooven?
Meendt ghy dat sy noch is, soo eerbaer als sy plocht,
Dat sy gheen ander Lief, als u, en heeft ghesocht?
Seer dwaes, ghy faelt daer in, en gaet al willens dolen,
(2655) Ten is niet al voor u, t’welck sy doet in t’verholen:
Waerom soo is sy stuer, soo spytich en soo quaet?
Alleen, om dat ghy haer, in liefde, teghenstaet.
Om dat sy haren wil, int openbaer sauw bringhen,
Die sy, omdat ghy leeft, verborghen, moet bedwinghen,
(2660) Ghy syt, te veel an haer en teghen haren danck,
En teghen haren lust, u leven is te lanck:
Daerom niet langh’ en toeft, wildt u daer over wreken;
HERODES.
Hoe condt ghy moeder, sulcx, van Mariamne spreken?
Den gheest ghy meer beswaert, dat my den liefsten pandt,
(2665) Sauw wesen onghetrauw? ghy scheurt my t’inghewandt;
Beghindt ghy uut dit lyf, myn herte droef te rucken?
Hoe can ick leven noch? daer soo veel onghelucken
My commen over thooft? daer t’een, het ander treckt?
En t’een is qualick doot, als t’ander hem verweckt:
(2670) Nu hebb’ ick buyten s landts, nu binnen huys, te vreesen,
My gaet hier een groodt leedt, hier teghenspoet anreesen.
En t’arghste dat my praemt, en my ten nauwsten perst,
Ist t’quaedt, dat wt dien mondt, en uwe woorden berst
Hoe moeste my noch dit, voor myne doot gheschieden?
(2675) Wat sal ick hier in doen?
MOEDER.
Haer leven doet bespieden.*
[p. 99]
MOEDER.
Hoe dat ghyt meer bepeyst, hoe dat ghy syt te swaerder,
En meer vervaerder werdt, de liefd’ is u te sterck,
Van eens die nutte doodt te stellen, in het werck.
CHOOR
VAN SES PERSONAIGIEN
Bethoont hoe fenynigh, een quade tonghe is.
(2680) WAt can hier op de weerelt ergher syn?
Dan eenen mensch, tot achterclap, te trecken,
Die nochtans weedt, de valscheyt soo te decken
Dat hy die cleedt, al met des waerheyts schyn.
    Wat en doet niet, een valsche tonghe pyn?
(2685) Wat en can niet haer lasteren verwecken?
Wiens Faem’, en naem, en can sy niet bevlecken?
Wat en doet niet een tonghe vol fenyn?
    Tis een cleyn ledt, maer is van crachten groot.
Als sy bewoondt de groote princen hoven,
(2690) Niemant en can van hare macht beloven,
Het staet voor haer, al open ende bloot.
    D’ooren sy vult, met haer wt spreken snoot
Waer deur het hert’, Fenynich werdt bestoven,
En keeren doet dat onder is, tot boven,
(2695) En bringhter veel, deur haren clap ter doot.
    Ghelyck als loopt, een peste snel op t’lant
Die met de lucht bedorven ons gaet plaghen,
Of soomen sien can, in des somers daghen,
Als een groot vier, ghegraende schueren brandt.
    (2700) Het spreedt hem voort, en loopt an elcken kandt
Het naeste caf, en canmen niet verdraghen:
De tonghe soo, afgonstich om beclaghen,
[p. 100]
Als sy eens loopt, s’en heeft gheen wederstandt.
Van stsdt, in stadt sy hare posten sendt
(2705) Van* huys, in huys, doet stroyen hare maren,
Wetende niet van cleyn of groot te sparen,
Maer wat sy vindt door valsche spraken schendt.
    Sy al bevleckt, waer dat sy compt ontrendt,
Als sy beghint haer sterck Fenijn te baren,
(2710) Den mensche moet hem meer van die vervaren,
Als van een draeck, of gruwelick Serpent,
    Met minder schaed’, de Monsters sijn om sien
Die (ten sy door het raken) niet en deeren,
Maer wie sal hem soo cloeckelick nu weeren,
(2715) Die sal den schicht van een quaed’ tonghe vlien?
    Hoe groote deucht, sy can die wel bespien
En in het quaet te keeren, haer gheneeren,
En wat sy eens te schenden gaet begheeren,
Daer over moet, sy crijghen haer ghebien.
    (2720) Scherper als stael, al is sy plomp en teer,
Ghelijck een sweerdt ghescherpt an alle sijden,
Soo can sij oock ons quetsen ende snijden
Pijnelick is de wonde van haer, seer’
    In naeme, lijf, in leven, goedt en eer’,
(2725) En wat ons raeckt, en can sij haer niet mijden
Niemant, en doet haer boose daet verblijden,
Hoe sij meer schaedt, hoe sij wildt schaden meer.
    Niet en is dat de weerelt meer verdooft,
Niet en is dat meer pyne doet ghenieten,
(2730) Dan een quaed’ tongh’, met haer fenijn te schieten,
Niet en is dat den mensche meer ghelooft.
    Sij is Ghescherpt op Mariamnes hooft
En haer beghindt, haer welvaert te verdrieten,
Sij sal haest doer haer suijver bloet verghieten
(2735) En maken haer van t’leven soo berooft.
Continue
[p. 101]

VYFDE DEEL

EERSTEN WTGANCK

BEGRYP.

MAriamne wetende, den achterclap, die Salome en haer Moeder, an Herodes hebben van haer ghedaen, claeght over de boosheyt haers ghemoets: en wert soo lancx, soo meer, daer over verbittert.
MARIAMNE.
WAer sal ten eynden dan, myn ongheluck hem keeren?
De Moeder my betuyght, de Suster van oneeren
My schuldich maken wildt? hoe salt ten eynden gaen?
Als my dit ergh gheslacht, naer t’leven, poocht te staen?
(2740) Sy Willen myne doodt, en nimmermeer te vreden,
Het sweerdt, daer toe, met t’vier, van hare tonghen smeden,
Sy soecken al myn bloedt, en hopen dat met lust
(Die haer soo seere pyndt) sal lesschen haest den dust.
Sy haten heel dit lyf, te veel ist in haer ooghen,
(2745) Daerom, met allen list, sy dit te weeren pooghen:
Sy wercken altyt an, en haren loon die wert
Ghetrocken, wt de burst, te sien mijn droevigh hert’,
Om soo met blydtschap groot, tot Mariamnes schande
Te doen an haren lust, een bloedigh’ offerhande,
(2750) En soo met grooten schrick, haer handen, naer den wensch
Te Wasschen in het bloedt van een onnoosel mensch.
Gheslachte wreedt, en boos! ghebroedsel van een draeke!
[p. 102]
Een aderigh Fenyn, wt schieten can u spraeke;
Serpenten syn gheweest, u voesters tot myn leedt,
(2755) Of wel den Crocodyl, of t’basiliscus wreedt.
Van wien ghy hebt soo veel, fenynich sap ghesoghen,
Dat het met overvloedt, op my, is wt ghespoghen,
Om t’leven dat my houdt, (in eenen ooghen blick)
Alsoo te doen vergaen met pynen ende schrick:
(2760) Om soo, Helaes! op my, den middel, eens te vinden,
Die my sauw, (onverdient) in myne ieught verslinden,
En daer in, altyt hebt, soo neerstich anghewrocht
Dat ick ben op het laetst’, en t’wterste ghebrocht.
Hoe beydde ghy soo langh’? gheslachte! te vervloecken,
(2765) Dat ghy niet eens en ghinckt, de cruyden ondersoecken?
En wat in d’eerde slaept, en daer Fenynich licht?
Of dat de conste can, bereeden met ghewicht?
Om my te doen vergaen en const ghij niet wtsiften
En minghelen te gaer, de doodende verghiften?
(2770) Die in myn spyse doen? om dat ick onghesondt,
Al het verborghen quaet sauw nemen in den mondt?
Of Was u sulcx te flauw? en viel het heel onseker?
Het stondt, in myne schael, te doen, of inden beker:
Of vreesde ghy dat noch? al wat my was ontrent,
(2775) Van cleeders en chieraet, haedt ghy daer in gheprent.
Dan soud’ ick van de doodt, onwetens syn bespronghen
Die my seer herdt, en swaer, sal vallen door u tonghen:
Wat segg’ ick herdt, en swaer? my compt de doot met vreucht
Als ick niet meer en wil, dat t’leven my verheught;
(2780) Als ick sie dat ick ben, een yeder teghen-quellen,
Tis meer dan tydt, dat ick tot sterven, my sauw stellen;
Het is te veel gheleeft: de doot wel seker gaet
Als het al naer den wil van quade tonghen staet,
Als gheensins, die en syn gheneghen, om te sparen,
(2785) De blomme van myn Ieucht, de groenheyt van myn iaren?
Maer Wenschen voor den tyt, den draedt ghesneden af,
[p. 103]
Om dit onschuldich lyf, te legghen in een graf.
O dulle rasserny! diet niet en sal vervelen,
Al soo met mijne deucht, en edel bloedt, te spelen,
(2790) Die eertyts waer veracht, te cleijne niet verwijdt
t’Ontnastelen myn schoen, en noch, onweerdich sydt?
Die wildt my over t’hooft? en is noch hoogher commen
Om haer in myne doot vol onghenae te rommen,
Die my in woorden scherp, soo leughenachtich treft,
(2795) Dat sy nu teghen my met listen haer verheft?
O Moeder boos en ergh! O Dochter te versmaden!
Wie dryft u doch hier toe? wie can u dat soo raden?
Dan uwe nederheyt, verworpen, en verfoeyt,
Die myn beromde deucht, en heerlickheyt vernoeyt.
(2800) En daerom soeckt ghy die, om dat sy groot van weerden
Is over al gheacht, te nemen vander eerden,
Die doen verdrucken rasch in myn vergoten bloedt,
Ghelyck al of sy waer versmoort in lethes vloedt.
Maer ghy syt wel ghefaelt; myn doodt die sal beclaghen
(2805) Den tydt die niet en is, en d’ongheboren daghen,
Ghetuyghe sullen syn: doen roepen cleen en groot
Dat Mariamne was, ontschuldich in haer doot.


VYFDE DEEL: TWEDEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes ondersoeckt, an Mariamne, waerom dat sy haer soo spytigh tot hem ghedreghen heeft: bevesticht haer syn liefde, maer sy verwydt hem haer Broeders, ende groodtvaders doodt.

HERODES.
WAt groote vriendtschap dan; heeft Caesar my bewesen?
En boven al die syn, de vrienden wtghelesen?
(2810) Wat eer heeft my bethoont? den ghenen die my scheen,
Te dreeghen met de doot, te scheuren doen, van een:
De gramschap is vergaen, syn ionst’, hebb’ ick ghecreghen,
Een vriendelick verbondt, in d’handen is ghesleghen,
Het Welcke nimmermeer, door oproer, ende twist
[p. 104]
(2815) Ghebroken en mach syn, noch eede-brekigh list.
Vermeerdert is myn ryck, tis wêer in myn bevelen
t’Welck socht t’eer-suchtich wyf Cleopatra stelen,
Dat sy met haren man, gae naer de Helschen poel
En stell’, in plutons ryck, hooverdigh; haren stoel:
(2820) Dat sy daer met gheweldt, proserpinam doe vluchten,
Die naer een anders ryck, op aerde ghinck versuchten;
Ghenoech ist dat my hier de croone vast beclyft,
Soo langhe mynen vriendt, den grooten Caesar blyft.
POLLIO.
Den Coninck leven moet, gheduerigh en wel varen,
(2825) Besitten heel het ryck in paeyse tot veel iaren,
En traghe worden oudt; het buyghe met ghewelt,
Al wat hem uwe macht, twee-drachtich teghen stelt:
Den Hemel, het gheluck, u over thooft, doe vloeyen;
Op dat des Conincx saet, mach vruchtbaer altyt groeyen,
(2830) En erven alle deught, die in den vader blyckt.
HERODES.
Te prysen is den tack, Die synen boom ghelyckt;
Van stercke compt wat stercx, de saken hoogh in weerden
Wat groots oock bringhen voort: de macht is in de peerden,
Die in de Vaders was: al van den Arendt fel
(2835) En compt gheen duyve slecht, maer eenen arendt wel.
Soo salt met my gheschien, soo sullen met behaghen
De kinders myne deucht, in haer bursten draghen,
En altyt voort, en voort, haer maken, wydt-beromt:
Maer gaet seght dat tot hier, eens Mariamne comt.
KNECHTEN.
(2840) Het sal terstont gheschien:
HERODES.
De liefde wêer van binnen
Ontsteken gaet my heel, en branden myne sinnen,
Die dryven my tot haer: (die nochtans my veracht)
Om dat my is altyt, haer wesen in ghedacht;
[p. 105]
Altyt in my sy leeft, en houdt den lust becommert,
(2845) Door hare schoonheyt groot, die mynen gheest omlommert,
Maer siedt haer commen an, ghetreden, droef en stil,
O wel-ghecommen lief!
MARIAMNE.
Wat is des Conincx wil?
HERODES.
Dat ghy my soudt ten recht verclaren, en wt-spreken,
Wat reden dat ghy haedt, my schimpich te versteken?
(2850) Doen ick u laetst ansprack? wat droefheyt was in u
Dat ghy van my soo scheendt te cryghen, eenen gru?
Die my in als behaeght, en sonder wien te leven,
Het ware doot te syn: heeft dan u yet ghedreven?
Tot myn verwydt, en leedt? dat ick niet en verwerf
(2855) Een vriendelick ghesicht, die om u wesen sterf?
Die lyde tusschen doot, en leven duysent pynen
Om dat ick niet en sie, soo soet, u ooghen schynen,
Om dat ick niet en sie, de stralen goedertier,
Die vlammende myn hert’, doorschieten met haer vier.
(2860) Wanneer soo sal ick sien? het lieffelick ghesicht
Het welcke myne Siel’, en leden al verlicht?
Hoe condt ghy die soo straff’, en spytich my toesenden?
Daer ick besueren moet, veel pynen en allenden?
En daer ick niet en can, een lyden groot ontvlien,
(2865) Om dat die Sonnen twee, afgonstich my besien.
Och of! ghy const myn hert, door gronden met u ooghen
Dan soude myne pyn, voorbeeldich haer vertooghen,
Ghy soudt dat somtyts sien, verdrincken inden vloet
Van tranen, als ghy my dit swaere leedt andoet,
(2870) Ghy soudt dat somtyts sien (als ghy u gaet vergrammen)
Verbranden in het vier, en leven in de vlammen;
Ghy soudt dat somtyts sien, soo sterffelick doorwondt,
[p. 106]
Dat ghy melydich soudt, ghenesen dat terstondt:
En gheene strafficheyt, noch onghenade dincken.
(2875) Ghy soudt u selven sien, daer inne, constich blincken,
Gheschildert, wtghedruckt, in wesen soo gheheel
Ghetrocken, afghemaelt, met Cupidoos pinceel.
Hoe syt ghy dan soo straff, op my, die u beminne,
Heerschapster van myn hert? verandert u van sinne,
(2880) En Wendt die ooghen schoon, wat lieffelick op my,
Die my bevanghen heel, met soete toovery;
U gramschap doch verkeert, en wilt my niet versteken:
Verandert uwen rauw, In minnelicke treken,
Besiedt, die sterft om u, die nerghens om en gheeft,
(2885) Dan alleen, dat hy wel, in u behaghen leeft.
Die sonder u by syn, en sonder u anschauwen
Berooft van alle vreucht, sauw quellen en verflauwen,
En teenemael vergaen: tot dat de bleecke doot
De Siele trock wt t’lyf, met hare droefheyt groot.
MARIAMNE.
(2890) Hoe soud’ ick u besien, en vriendelick, my stellen,
Die mynen vyant syt? laedt af van my te quellen,
Gaet sulcke clachten doen, an diese gheeren hoort,
En die ghy meer bemindt:
HERODES.
Wel hoe ghy syt ghestoort?
U sinnen syn beroert, u ooghen sulcx wt wysen,
(2895) Dat u een hittich bloet gaet in het herte rysen,
Wat leedt is u ghebeurt en wat vyandich quaet?
MARIAMNE.
Vraecht ghy my naer het leedt, en dat my teghen-gaet?
Al of daer niet en waer gheschiedt tot myn vernoeyen?
O vals en dobbel hert’! gheveynst! om te verfoeijen,
(2900) U liefd’ is mijnen haedt, tot gramschap die verweckt,
Een liefde die mijn doot, met valsheijt houdt bedeckt.
En die mij bringhen sal, in sterffelick verseeren:
[p. 107]
En vraeght ghy noch wat leedt? dat my van u doet keeren?
Waerom dat ick u soo met ooghen straf besie?
(2905) En schyne te versmaen? waerom dat ick u vlie?
Aristobuli doot is oorsaeck, en te gader
In corten tyt volbracht, de doot van myn grootvader;
Die ghy onnoosel, hebt doen storten wt haer bloet;
En dat verarghert my, verbittert myn ghemoet:
(2910) Is dat gheen leedt ghenoegh? om mij te doen verdrieten?
U liefde die ghy draeght, heeft lust, in bloet verghieten:
Ist liefde die daer soeckt, te dooden sijnen vrient
Bemindt een ander, mij die liefde niet en dient.


VYFDE DEEL: DERDEN WTGANCK

BEGRYP.

SAlome Herodis suster, windt den schincker, dat hy Herodi Soude valschelyck andraghen, als dat Mariamne door syn toedoen, hadde versocht Herodem met fenyn om te bringhen.
SALOME.
MYn alderbeste vriendt, op wien ick al de daghen
(2915) Myns levens heb’ betrauwt; myn droefheyt om te clagen
En can niet syn gheweerdt, noch immermeer ghestelpt,
Ten sy dat my u handt, ghedienstich daer in helpt:
Ghy weedt, wat eenen spyt, beroeren doet de sinnen?
Waer door myn Siele lydt, en t’herte berst van binnen,
(2930) Om onse Coninghin? wiens ergh en trotsch ghemoet
Myn nederheyt verfoeyt, en al Herodis bloet:
Soo dat den dach en nacht, en connen oyt doen rusten,
Den yeverigghen gheest, noch d’opghedreven lusten
En laeten stille staen, myn wraeck-beghêerich hooft,
(2935) Tot dat sy tot haer leedt, van t leven is berooft;
Waer in dat ghy my condt, u hulpe seer wel bieden:
SCHINCKER.
Al Wat dat ghy begheert, door my, sal u, gheschieden,
Can ick u bystandt doen, tot haer hert-sweerich leedt,
Myn handt, en myn verstandt, daer toe wel syn bereedt.
[p. 108]
SALOME.
(2940) Ick danck’ u van de ionst’, en dit goethertich meenen,
Dat Ghy my dus soo haest, u diensten wildt verleenen.
Ick Weedt hier uwen ampt (waer door ick ben verblyt)
Dat ghy des Conincx raedt, en synen Schincker syt:
Ghy doet al wat ghy wildt; ghy laedt den Coninck leven.
(2945) Ghy condt (alst u belieft) den selven oock vergheven;
Soo ist: dat ghy nu sult, den Coninck doen verstaen,
Dat Mariamne sulcx te doen, u heeft gheraen:
Dat ghy met synen dranck, met d’alderbeste wijnen,
Soudt minghelen te gaer, de doodende fenijnen,
(2950) En dat sy u daer toe, veel groote ghiften boodt,
Om dat hy dus verraen, soud’ commen an de doodt;
Soo soudt ghy mij altijt, in uwen dienst verbinden:
SCHINCKER.
Waer soudt ick het Fenijn bequame connen vinden?
Te vreesen is dat sy, de wete crijghen sal,
(2955) En soo dat ons gheschiedt; een smertich ongheval
Ons beede naekend’ is: ten soud’ niet wel afloopen:
SALOME.
Hier gheen Fenijn en is, te soecken, noch te coopen,
Alleene, seght dat sij, dit an u heeft versocht,
En door belooften veel, bij nae daer toe ghebrocht:
(2960) Om met dêes Wreede daet, den Coninck soo te crincken,
Maer soo ghij bleeft ghetrauw: dat sij met achterdincken
Hielt het Fenijn bij haer:
SCHINCKER.
Dits eenen schalcken vondt,
Dit werdt hier altemael, volbracht in corten stondt:
Wandt ick u in dit stuck, nu wille vrientschap thoonen.
SALOME.
(2965) Wat sal ick u al goedts. voor dese weldaet loonen?
Van silver, ende goudt? mijn alderbeste vrient!
SCHINCKER.
Den loon die comt seer wel, Als hij wel is verdient.


[p. 109]

VYFDE DEEL: VIERDEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes door Mariamnes woorden, vertoorent wesende, hoort valschelick van synen schincker, hoe sy hem haedde willen te weghe bringhen, om hem te vergheven, en met Fenyn ter doot te bringhen: waer over Mariamnes Camerlinck, om de waerheyt te weten ondervraecht, en ghepynicht wordt, die van gheen Fenyn en kendt, maer wel dat Sohemus syn bevel an haer gheopenbaert heeft, waer over hy hem doet dooden.
HERODES.
HOe Mariamne? soo my schandich te verwyten
De daden nu volbrocht? het herte wildt my splyten
(2970) Het inghewant my berst? O quaedt en bitter wyf!
Ghy sult u archeyt groot betalen met het lijf.
De gramschap mij daer toe, gaet drijven voort, en stieren,
Dat ick u straffen sauw, hooveerdigh van manieren,
Al het ontsteken bloet, te wreken dat bemaent,
(2975) Te Weeren haest van mij, u spijticheijt verwaent.
Hoe sonder mijn t’ansien, en sonder eens te Wachten
Op mijn groodtdadicheijt, mij schimpich te verachten?
Ten is om lijden niet, den Coninck is een man
Die niet en moet van t’wijf, soo sijn ghesproken an;
(2980) Den Coninck heeft de macht, en moet die openbaren,
Om met exempel straff, de boosheijt niet te sparen:
SCHINCKER.
Den Coninck sij ghegroet:
HERODES.
Hoe compt ghij hier soo stout?
SCHINCKER.
Een sake die u raeckt, te commen mij betrout;
Een sake die noch is secreet an u ghenade;
HERODES.
(2985) Wat ist? tot mijne deucht?
[p. 110]
SCHINCKER.
Tot achterdeel en schade,
Tot soecken van u doot, de sake was ghepast,
En daer van soo was my ghegheven half den last.
HERODES.
Hoe leefter yemant noch, die my sauw staen naer t leven?
SCHINCKER.
Tis Mariamne, die u wilde doen vergheven,
(2990) Door my, met een fenyn, gheminghelt in den dranck.
HERODES.
Is Mariamne dan, myn leven oock te lanck?
O boose, valsche vrauw! hoe condt ghy sulcx bedincken,
Dat ghy my soudt fenyn, voor goed en wyn doen drincken?
O listich ergh bedroch! wie hadde dit ghedacht,
(2995) Dat sulck een wreede daet, sauw door u syn ghewracht?
Een doodende fenyn, te gheven voor een voetsel
An haren echten man? der slanghen quaet ghebroetsel!
Gh’en sult niet onghestraft van dese wreetheyt syn
Maer hebt ghy oock den dranck, by u met het fenyn?
SCHINCKER.
(3000) Sy hielt dat noch by haer, om dat ick haer niet gheeren
By eede sulcx te doen, en wilde vaste sweeren,
Maer om daer van oprecht, te weten het bescheet,
Den Camerlinck die haer secrete dinghen weet,
Die diende men hier op wel scherpelick te vraghen:
HERODES.
(3005) Gaet doet hem commen hier. my sullen dan de daghen
Verradich syn ghecort, door d’handt van myne vrauw?
O boosheyt onghehoort! is dit de goede trauw?
Is dit den vasten eedt in huwelick ghesworen?
Den haedt die sy my draeght, die is haer ingheboren,
(3010) En schynt te groeyen meer in dit wantrauwigh dier:
Tot myn hert-sweerigh leedt.
[p. 111]
SCHINCKER.
Den Camerlinck is hier.
HERODES.
Nu seght my hier terstont; of ghy meucht u vergruwen,
Ist dat ghy in dit stuck de waerheyt hier wilt schuwen,
Waer ist dat het fenyn van Mariamne light?
(3015) D’welck sy my heeft bereedt? seght stont haer niet en swight,
U niet en sal misschien, en ick salt u vergelden:
CAMERLINCK.
K’en weedt niet wat fenyn, dat ick van haer sauw melden
Of wat sy heeft bereedt, of wat den Coninck wildt?
Daeromme sy den moet vol gramschap, wat ghestilt,
(3020) Noydt en heeft s’haer ghemoeyt, fenynen te bereeden,
En wie heeft doch soo valsch de mare gaen verbreeden?
HERODES.
O ghy doortrapte schalck! wilt ghy haer ontschuldt doen?
Daer ick wel seker weedt wat arghs in haer te broen?
CAMERLINCK.
De boosheyt is seer cleyn, die can in haer verschynen.
HERODES.
(3025) Ist dat ghy my verswyght, u sal ick wreede pynen
En veel tormenten doen: tot dat ghy t’selve seght.
CAMERLINCK.
Onnoosel is sy heel, van dat men haer opleght
En ick oock niet en weet, of ick sauw moeten lieghen.
HERODES.
Hoe soeckt ghy my noch meer, door schalckheyt te bedrieghen?
(3030) Neen, neen, gaet met hem voort, hem op de pynbanck velt,
Dat hy nu niet en kendt, sal kennen door ghewelt,
Als hy ghevoelen sal wtstrecken al de leden;
SALOME.
Hoe sydt ghy dus ontstelt?
[p. 112]
HERODES.
Ick hebber toe wel reden,
SALOME.
Wat reden van soo droef, te wesen, isser nu?
HERODES.
(3035) Als ickt u segghen wil, myn hert’ heeft eenen gru,
Tis Mariamnes werck, die corts heeft gaen benooden,
Den Schincker, om door hem, my met fenyn te dooden,
Om my onwetens soo, door hare listen vals,
Door haer gheveynsde min te bringhen om den hals:
(3040) En soo ick het fenyn, noch niet en can betrapen,
Den Camerlinck, die wort ghepeynt, door myne knapen;
Die haer secreten weedt, (dus sal ick hier vol druck)
De waerheyt hooren haest, van dit moordadigh stuck.
SALOME.
Ick hebt u wel gheseyt, gh’en wilde niet ghelooven,
(3045) Maer ghy liet u te seer door hare min verdooven,
Ick hebbet wel ghevreest, dat sy langh heeft bespiet
Te doe u, en ons al, te gader eens te niet.
Ghy syt haer langh’ te veel, en daerom wast te duchten,
Al van een wreede moort, of ander quaed’ gheruchten,
(3050) Want soo langh’ als sy leeft, sy voeden sal het quaet
In een wraeckghierigh hert’ en ingheboren haet:
Daerom haer dooden doet, tot onser al bevryden
Met haer oncuysche lyf, doet sterven haer benyden,
Sy heeft den doot verdient: of wilt ghy sparen noch?
(3055) Soo sult ghy vallen haest, met leedt, in haer bedroch:
Niet meer en syt soo dwaes myn bede te verwerpen,
Tot hare doot het sweert, rechveerdigh, gaet doen scherpen,
Want als te late waer te langhe waert ghetoeft:
HERODES.
Ick ben in hare doot, inwendigh noch bedroeft,
(3060) Nochtans soo moet gheschien, s’en macht niet meer ontspringhen,
Of sy my selven sauw, in meer allenden bringhen,
[p. 113]
Den tydt die is vervult, die naken doet den endt:
Maer siedt den Schincker comt: wel heeft hy yet ghekendt,
Of wilt hy noch al stom, en heel hardt-neckigh swyghen?
SCHINCKER MET DEN CAMERLINCK EN KNECHTEN.
(3065) Tot kennen van fenyn, en canmen hem niet cryghen,
Maer hy ons heeft verclaert, dat Mariamne wel
Heeft wt Sohemus mondt, gheweten u bevel;
Hoe ghy haer door syn handt, haer moeder oock te gader
Te dooden haedt belast.
HERODES.
O trauweloos verrader!
(3070) Op wien myn rycke stondt en myn betrauwen al,
Oorsake van myn leedt, en al myn ongheval,
Maer seght hy dat syt weedt?
CAMERLINCK.
Sy heeft de wete creghen,
En daerom heeft sy haer tot u soo trots ghedreghen
Soo spytich u onthaelt, als sy dat heeft verhoort.
HERODES.
(3075) Laet desen los nu gaen: Sohemum haest vermoort
Waer dat gh’em vinden sult, gheen recht en mach hem baten
Die soo heeft mynen dienst, om myne vrauw verlaten;
Want anders niet en ist, dat hem soo heeft verkeert
Dan dat hy corts haer heeft, door overspel onteert,
(3080) De liefd’ om haren wil te doen, en haer soet locken,
Heeft hem wt synen mondt soo myn bevel ghetrocken:
Soo leeft men in myn hof, soo met de vrauwe speelt
Myn alderbeste vriendt, en soo haer eere steelt;
Het is de tweede reys, dat d’onghetrauwe gasten
(3085) Verclaren al het ghêen, dat ick haer ghinck belasten,
Iosephus uwen man, die hevet eest ghedaen
En nu Sohemus oock, verradich hem misgaen,
[p. 114]
Onlydich ist voor my om dul ist te verwoeden;
Dat ick sauw in myn huys een overspeelster voeden.
KNECHTEN.
(3090) Sohemus is ghedoodt:
HERODES.
Nu heeft hy synen loon,
Ick sweere by dat hooft, ick sweere dese croon
Sy salt becoopen oock.
SALOME.
En Wilt niet langhe beyden,
An haer het self te doen, en laet u niet verleyden
En laet dit niet vergaen met woorden, haer castydt.
HERODES.
(3095) Ick sweert u by myn ryck, ghecommen is den tydt,
Die ghy lang’ hebt ghewenscht, nu is den dach op handen,
Dat sy betalen sal, haer overspel, met schanden,
Dat sy beclaghen sal, haer spytich ergh ghemoet,
En wasschen dese smert’, met haer vergoten bloedt.


VYFDE DEEL: VYFDEN WTGANCK

BEGRYP.

De liefde wilt Herodes raden dat hy Mariamne int leven soude sparen; maer onruste, quaet vermoeden, nydigheyt en wraeckghierigheyt, bespringhen Herodem, en raden hem haer te dooden.
DE LIEFDE TEGHEN HERODEM RUSTENDE IN EENEN STOEL.
(3100) HOe wilt ghy dan soo rasch, u liefste doen vermoorden?
Om dat haer woorden pradt, u sinnen heel verstoorden?
Om dat sy was vergramt? en neemt daer op gheen acht
De cranckheyt des ghemoets creech over haer de macht;
Den man soo niet en moet lichtveerdich daer op mercken,
(3105) Maer in de swacke siel’, hem van de vrauwe stercken,
Om als haer tonghe licht, te snateren beghindt,
Dat dan al haren clap, syn reden overwindt.
[p. 115]
Meest als der mannen hert’ ghewondt door myne schichten,
Niet en can hare min, noch haer gheselschap swichten;
(3110) Als sy nu syn doorvlamt, en branden in myn vier:
En connen derven niet dat mensch-ghelycke dier:
Maer lyden om haer veel, en souden haer ter eeren
Haer selven in een vrauw (natuere teghen) keeren;
En doen al wat sy doen, en worden dat sy syn,
(3115) Om dat haer heeft bevaen, een bitter-soete pyn.
Daerom wat wilt ghy dus, om een hooghmoedich spreken
U van u liefste deel, door blinde gramscap wreken?
Neen! neen: soo haestich niet, u rasernye stilt
Dit is der liefden raet, u liefste sparen wilt:
(3120) Want soo ghy haer wech-neemt de nachten en de daghen,
Gheduerich sult ghy haer met bitterheden claghen,
En roepen altyt an, en wensschen haer in noot,
Met tranen wtghestort, beweenen hare doot:
In t’leven haer te sien, oock vierich sult begheeren,
(3125) Die ghy nu wilt van u, verwerpen, en doen weeren,
In u dan wesen sal, benomen alle rust
Om dat in u, myn vier, sal blyven ongheblust.
Dus spaert haer, en het quaet vermoeden stelt besyden,
En dat tot boosheyt stiert, u susters arch benyden,
(3130) Van stonden weert van u, oock het wraeckghierigh hert’,
Soo sult ghy wesen vry, van lyden ende smert’.
Haer vierich dan bemindt, dit is al myn ghebieden,
Want ghy en sult de macht, van mynen schicht niet vlieden,
Ist dat ghy teghen-doet, myn Goddelick bevel?
(3135) In u wat dat ick kan, beproeven sult ghy wel:
Want al wat in de lucht, of kan ten hemel clemmen
Of wat de Zee bewoondt, of d’aerde; can ick temmen;
Dus wacht u wel daer van, en doet gheen wederstant
Ghy staet oock onder my, u hert’, is min myn handt.
ONRUSTE.
(3140) Hoe sydt ghy dus gherust? ist nu den tyt om slapen?
[p. 116]
Daer ghy met wacker syn wat beters mochte rapen?
Wat pryst ghy noch soo langh, van dat u staet te doen?
Ist Mariamnes doot, t’sal vlytich wilt u spoen,
Volbringht, die metter daet, om dat het langhe toeven
(3145) U soude noch groot leedt anbringhen, en bedroeven,
Want soo ghy noch eens beydt, en haer te dooden mist,
Met u soo ist ghedaen, u leven is ghequist.
QUAET VERMOEDEN.
Hoe soudt ghy syn soo dwaes, van desen wil te wycken?
Daer u, haer overspel soo openbaer can blycken?
(3150) Daer sy een ander meer, wt goeder herten mindt,
En noch altyt tot u, soo spytich is ghesindt?
Daer sy met liefde soet, en locken, u bevelen
Wt uwe dienaers mondt, can trecken ende stelen?
En hare schoonheyt* groot, en vriendtschap heeft gheiont
(3155) Om dat sy door die wist, dat gh’aer nae t’leven stont:
Hoe soudet anders syn, dat u ghetrauwste vrienden
Haer souden soo misgaen? ten ware sy verdienden
Haer liefde, met an haer te segghen u secrêet?
Voor niet, en seghtmen niet, dat ander niet en wêet:
(3160) Hoe blyft ghy dan soo slap’ u selven gaet vercloecken
Gh’en moet tot hare doot, gheen verre middels soecken,
Haer quaetheyt, blyckt u wel, de macht is in u handt:
NYDICHEYT.
En in haer is den haet, noch vaster oock gheplandt,
Die daghelicx noch groeyt: de ionste wordt vermindert
(3165) Waer deur soo ghy haer spaert, eens wesen sult verhindert,
En commen in verdriet door ingheboren nydt,
Van haer, die ghy soo sacht, wt liefden haedt ghemydt:
Want niet alleen u Croon, den scepter, noch de steden
En worden in haer hert, afionstich nu bestreden,
(3170) Niet alleen, dat u, raeckt, maer oock u eyghen lyf
[p. 117]
Is noch an haren haedt een smertich over blyf,
Benydt ghy dan haer oock, en laet haer niet ontloopen.
Met leven haer haest doet, den swaren nydt becoopen,
Die daer noch is op u, verbittert, en vergalt,
(3175) Gaet met u saken voort, eer gh’in haer listen valt.
WRAECKGHIERICHEYT.
Hoe soudt ghy sparen noch, en uwe gramschap breken?
Neen neen wilt haren pracht, gaan straffen ende wreken,
Dan sult ghy leven vry, van sorghen en verheught,
Haer proeven doet u handt, en thoont wat ghy vermeught:
(3180) Hoe soudt ghy syn een man, een Coninck groot van daden?
En soudt ghy van een vrauw u laten dus versmaden?
En wesen in u hert’, in sinnen soo verdooft
Dat sy u sauw den voedt, soo stellen op het hooft?
Neen beter syt ghemoedt: doet an een hert der mannen,
(3185) Neempt van der aerden wech, die teghen u wilt spannen,
En die u soo verfoeyt, en houdt met u den sodt?
Of anders sult ghy syn, noch meer tot haren spodt
En toeft niet: maer wilt rasch, tot wreken u gaen stellen,
Soo sult ghy worden quyt, al dit hert-sweerich quellen,
(3190) t’Welck veroorsaken sauw, u selfs bederffenis,
Haer leven is u doot, haer doot u leven is.
ONRUSTE.
Ontwaeckt, en gaet dan voort, hoe blyft ghy dus in vreden?
Alst yser is deur-gloeyt, dan is het tyt te smeden,
Neempt uwen tyt wel waer, en blyft soo niet gherust;
QUAET VERMOEDEN.
(3195) Het vier dat blyft heel doot, alst eens wel is gheblust,
Als u de gramschap brandt, ghy moet daer wel opletten,
En al u quaet bemoen, en meucht ghy niet versetten
Want soo ghy u versuymt*, op u soo compt de schaed’.
NYDICHEYT.
Alst peert is op den loop, den toom dan volght te spaed’
(3200) Te late wort den put ghevult naer t’calf verdroncken;
[p. 118]
Daeromme neempt wel acht, den nydt in haer ghesoncken
En can soo sterven niet, en can soo niet vergaen.
WRAECKGHIERICHEYT.
Doet nu dat rauwen sauw alst niet en waer ghedaen
Straft haer, en laet u soo van liefde niet verblinden,
(3205) Want spaert ghy haer, sy sal, op u nu wracke vinden
Dan soudt ghy uwe min vervloecken met beclagh
Tis beter wracke doen, als die gheschieden mach:


VYFDE DEEL: SESTEN WTGANCK

BEGRYP.

HErodes niet weten waer hem keeren volght ten eynden den raet vande Wraeck-ghierigheyt, en haer ghesellen: doet Mariamne voor de Rechters roepen, en haer ter doot veroordelen.
HERODES.
BEvochten is den gheest, waer toe sal ick my wenden
Soo ick haer sparen wil, soo naken my allenden,
(3210) Soo ick haer niet en spaer; met droefheyt ende pyn
De Liefde my verdreeght, behulpich, haer te syn?
Wat sal ick maken dan? wat sal ick dan beghinnen?
Is al dêes teghenheyt*, van myn beroerde sinnen
Daer my de Liefde pynt, daer my de wrake dryft
(3215) Haer levende d’een wenscht, en d andere wilt ontlyft:
Wien sal ick volghen naer? waer sal ick henen vluchten
Want soo sy wort ghespaert, voor my soo moet ick duchten
En twyfelen van haer, die my soo straf benydt;
En soo sy woordt ghestraft, haer ben ick eeuwich quydt
(3220) Van alle syden compt, de Liefde my bespringhen
Van alle syden gaet, de wrake my omringhen
De vreese van het een, te laten, my verbiet
Van d’ander oock te doen, en darf het herte niet.
Maer ben ick oock een man? soud’ ick niet connen breken
(3225) De Liefde met haer cracht? en haer van my versteken
[p. 119]
Die spytich onbeschaemt, en schimpich, my veracht
Iae, iae, het moet soo sijn, de wrake sy volbracht
Men moet soo van een vrauw, de trotsheyt niet verdraghen,
Dat liefde gae van my, k’en wil nae die niet vraghen
(3230) Rasch Dienaers, compt hier voort: terstont sy dit ghedaen
    DIENAERS.
Wat is des Conincx wil?
HERODES.
Gaet spreeckt de rechters aen
Dat sy haer Iuden raet nu haesten te vergaren
Een sake van ghewicht’, an haer is te verclaren
    DIENAERS.
Gheschieden salt terstont.
HERODES.
Nu commen is den dach,
(3235) Die yeder sal doen sien, wat eenen Coninck mach,
Die yeder sal doen sien, een Mariamne weenen
En sterven, om dat sy Herodem ghinck vercleenen
Die haer in als haed’ Lief, die haer in als verdroegh,
De lydtsaemheyt is wech, verdreghen ist ghenoegh
(3240) De lydtsaemheyt ghequetst verandert Inden tooren
RAETSHEER.
Wat roert den Coninck groot, sijn raden te doen hooren?
Is daer yet in het rijck, dat s Conincx macht ontseyt?
Of isser yet dat u groodt dadicheyt misgreyt?
HERODES.
O vriende! onder wien Iudaea staet gheboghen
(3245) Ghy steunssels van mijn croon, voor beelden mijns vermoghen
Misgreyen veel ghenoegh my nu de sinnen praemt
Maer ghy lien naer het recht, wilt helpen soot betaemt
Tis Mariamne wreedt, voor my niet te verdraghen
Die ick hier voor de stoel der rechters wil beclaghen,
(3250) En wijst daer op t welck is, rechtveerdich ende goet.
[p. 120]
RAETSHEER.
In clachte teghen haer, hier by sy wesen moet
HERODES.
Dat m’ haer doe commen hier, soo langhe my te quellen
Daer wildt den hooghen moedt, hem heftich teghen stellen;
En lyden sulcx niet meer.
RAETSHEER.
Sy comt hier anghetreen:
HERODES.
(3255) Dat sy haer neder stel en sitte daer benêen
MARIAMNE.
Wat heeft den Coninck dan? voor rechters my t’ontbieden?
HERODES.
De straffe van min handt, en sult ghy niet ontvlieden
Te langhe syt ghy my, moordadich wyf ghespaert
MARIAMNE.
Al wat ghy van my wildt, dat lijd’ ick onvervaert
(3260) Te langh’ hebb’ ickt verwacht te langh’ hebb’ ickt gheleden!
RAETSHEER.
Wel an (Heer Coninck) seght wat is u gramscaps reden:
Laet hooren, op dat u gheschiede daer oprecht,
Wat ist dat ghy voor ons, u vrauw ten laste lecht?
HERODES.
Soo u lien kenbaar is, hoe ick in voorleen tijden
(3265) Gheerft ben in dit rijck, door vromelick te strijden,
En dat de Croone my (van langher handt ghesocht)
Ten enden is ghebeurt, met dit bloedt half ghecocht,
Soo hebb’ ick om my meer als Coninck te berommen
Van Conincklicken stam, gheselschap haest becommen
(3270) De vrauwe die ghy siedt: op dat sy my ghelijck
Sauw wesen In den throon, den luijster van mijn rijck:
Maer boven al dees ionst met trauweloose vonden
Heeft hy haer eere groot, vol schanden, haest gheschonden,
[p. 121]
Ghebroken t’echte bedd’, ghesmeten onder voet
(3275) Al wat een vrauw oprecht, en eerbaer wesen doet:
Eerst heeft s haer anghevoeght (ick moet haer syn beclager)
In schandich overspel, Iosepho mynen swagher,
Die daerom is ghestraft en noch tot meerder leedt
En wast haer niet ghenoegh, te breken eens den eedt
(3280) Die sy my schuldich was; maer heeft met soet anlocken
Sohemum oock daer nae, tot haren wil ghetrocken:
En om dat sy soud meer, oneerbaer en gherust
In meerder vryicheyt an versaden haren lust
Om met haer Rostiaens in vreuchden groot te leven,
(3285) Soo heeft sy my ghesocht fenynich te vergheven:
Ist meughelick van haer te lyden dese schandt?
Dat sy om overspel my helpen wildt van kandt?
Het oordeel op haer stryckt, en willet haest bevelen
t’Welck an doot slaghers compt, en an die overspelen:
(3290) Want soo ghy haer nu spaert, soo siedt ghy hier den Man*
Die over haer misdaet hem selve vreken can?
Haer boosheyt my verveelt en maeckt heel onverduldich
te langh’ heeft sy gheleeft:
RAETSHEER.
De doot soo is sy schuldich
De stucken syn te groot, soo leelick te misgaen
(3295) En bovendien naer t’lyf, den Coninck oock te staen?
Tot wrake van dit quaet moet hem den rechter spoeden.
ANDER RAEDTSHEER.
Al die den boosen spaert, is schadich an den goeden,
het recht te seer gheslapt, is voetsel, an het quaet
Tis reden dat het recht, de boosheyt wederstaet
(3300) om dat sy schuldich is, d doot, laet oordeel strycken:
Men moet oock in dees saek tot d’een noch d’ander wicken,
Wat seght ghy ist oock waer, dat hier den Coninck seght
MARIAMNE.
Den Coninck dat hy peyst, my valschelick opleght
[p. 122]
HERODES.
Hoe seght ghy snoode vrauw daer valscheyt in te Wesen
(3305) Daert yeder heeft gheweest, heel openbaer voor desen
Veroordeelt haer: of soo ghy t’leven haer verlanckt
Die handt, des Conincx handt, en is noch niet ghecranckt
DEEN RAEDTSHEER TEGHEN D’ANDER.
Wat seght ghy in dit stuck
Als datmen haer doe sterven
ANDER RAEDTSHEER.
Den Coninck synen wil, moet door haer doot verwerven
(3310) het qaedt moet syn gheweert, alst eerst heeft syn beghin
ANDER RAEDTSHEER.
,, Dat dan soo sy ghedaen, tis soo ons allen sin,
,, Tis recht te straffen soo de daden vol afgrysen
,, Midts welcken wy ter doot u Mariamne wysen
HERODES.
Dit sy terstont volbracht, myn herte dat begheert
(3315) Dat sy wt myn ghesicht door t sterven sy gheweert


VYFDE DEEL: SEVENSTEN WTGANCK

BEGRYP.

    Mariamnes standtvasticheyt: ende beclagh dat sy doet voor haer sterven, met den oorloof van haer Ionckvrauwe
MARIAMNE.
MOet ick verwesen dan de doodt onschuldich lyden?
Die my van allen rauw en droefheyt sal bevryden
Die trecken sal myn Siel wt t’lichaem onbevreest
En een ghewenschte rust, anbringhen mynen gheest;
(3320) Die nu soo langhen tijdt, in t bloeijen van min iaren
En in mijn teere Ieught hem roerde met beswaren
Met pijnelicken anxt, en bitterheden straff
En scheen te sijn verdruckt, die t’leven an my gaf:
Wilt dan O bliden gheest! te scheijden eens beghinnen
[p. 123]
(3325) En met een cloeck ghemoet, de doot gaen ooverwinnen,
Versmaden haren schicht, en hare tijranny
de doodt sy anghenaem, die u sal maken bly
Tis sonder vasten grondt het schroomen te versieren
t’Welck ons het sterven bringht, gaet naer den hemel swieren
(3330) En spelen met t’ghepeijns, te sterven ist met lust,
om dat al uwe pyn daermede wordt gheblust,
Ist niet een groote vreucht, een blijdtschap, te verkiesen,
In eenen corten stont syn droefheyt te verliesen?
Die u nu soo veel tydt, in t’Lichaem heft ghepraemt
(3335) Cloeck moedich, dan O gheest! het scheyden u betaemt
Nu en moet ghy niet meer, ontstellen u ghedachten
En een onseker doodt, met anxt en vreese wachten,
Nu en sult ghy niet meer, sien met droef ooghen an
Den seer gheveynsden aert, van uwen echten Man;
(3340) Nu en sult ghy niet meer ghenomen vander eerden,
anschauwen u gheslacht met droefheyt, ende sweerden
Ghescherpt op haren hals; noch al sijn moorden fel,
Noch hooren het verwyt, van schandich overspel.
Wilt scheyden dan gherust wat segh’ ick oock van scheyden,
(3345) Tis schrickelick de doodt, voor ooghen te verbeyden,
Voor ooghen die te sien; eer dat den tydt vervult,
Van sterven my toe compt, te sterven sonder schult,
Veel soeter is de doodt: die niet en is te vlieden
Of die in Iaren oudt, door swackheyt*, moet gheschieden
(3350) By, die my in t’beghin, en in de lente soet
Van myne Iaren groen gheschieden onryp moet,
Veel soeter is de doodt*: die, sieckten ende qualen,
En sterffelicke pijn, nae langhe tyden halen,
Oft die allencxkens compt, of die daermoede groot
(3355) Can bringhen an den mensch, veel soeter is de doot
By, die daer onverdient, moet over t hooft my commen.
Ghesont en hoogh ghestelt, in eeren en rijckdommen;
En dat my noch andoet, den aldermeesten rauw
[p. 124]
Is dat ick van die my, doet dooden ben de vrouw,
(3360) Wat rauwe sal u oock in t’laetste connen pramen;
O Mariamne d’was? wilt u den Tijran schamen,
Ontkendt hem voor den Man, afsweert hem sijnen eedt,
En maeckt u tot de doodt met vreuchden haest ghereet,
Gheen vrauwelicke vrees en laet in u beseffen
(3365) En doet Herodem niet, door sulck een daet verheffen
van u bevreest te sien; dat synen trots, en spijt
Onanxtich, onvervaert*, de doot, bly-gheestich lijdt,
Treedt vry de paden in, die, u wel heeft voor desen;
U broeder omghebracht, en vader groot ghewesen;
(3370) En u sal worden soet, en wesen sonder pijn,
De doodt die morghen oock, als heden coste sijn;
Treedt vry de paden in, die niet en sijn te schuwen
En laedt het herte cloeck, door vreesen niet vergruwen,
Te wandelen den wech, te loopen op de baen,
(3375) Die yeder volghen sal, die yeder heeft ghegaen,
Weest dan hier in ghemoedt: wilt naer den hemel draven
Vergeet u rijck; u croon, en der natueren gaven
Van uwe teere Ieucht, het Lichaem inghestort*,
verfoeyt al dat hier schoon, en groot ghepresen wort,
(3380) Verwerpt Herodis Iock, gheluckich ist te sterven
Als men een meerder* vreucht, en ruste gaet beerven;
Als t’leven is vervult met pyn en ongherief
Dan moet ons syn de doodt, seer anghenaem en lief,
Cloeckmoedich dan gaet voort, en vreest noch leet noch hinder
(3385) Hoe min ghevreest het quaet, hoe t’proeven* is te minder,
De vreese maket groot, en volght den mensche naer
Maer den slach wel voorsien, en valt niet half soo swaer,
Volbringht daerom, de daet, de welck u is bevolen:
EERSTE IONCKVROUWE.
Hoe treckt ghy van ons Wech hoe wordt ghy ons ghestolen?
(3390) In alsoo corten tyt? hoe moeten wy berooft?
Noch leven dus van u? en moet dan u schoon hooft
[p. 125]
Ontschuldich al den haedt van een bloedt suijper draghen.
MARIAMNE.
Stilt uwen redens droef, en Wildt my niet beclaghen
Den mensche niet en sterft die Wreeder dôon ontgaet
(3395) De doot die is ghesocht en can niet wesen quaet
En langhe dickwils* beijt, an die naer t’sterven haken:
    ANDER IONCKVRAUWE.
Hoe Wildt ghy dan de doot met een verblijden smaken
Die bitterheden heeft? ons herten ghy bedroeft
Ah! om ons met u oock te sterven Wat vertoeft.
    ANDER IONCKVRAUWE.
(3400) Voor t’laetste laet ons doch, soo veel van u ghenieten
Om ons bloet oock met u, een parich te verghieten
Laet ons de doot, met u, besueren en ontfaen
De ghene die ghy hebt in t’leven houden staen:
De ghene die ghij deedt soo menichmael verheughen
(3405) Laet toe dat sij met u, in droefheijt wesen meughen,
Laet toe dat sij met u, seer vlijtich en ghereet
gaen prouven t selve quaet, gaen prouven, t selve leet
MARIAMNE.
Mijn herte ghij doorsnijt, Wat wilt ghij meer vermanen
Van soo te sterven med’, neen neen, vaeght af u tranen
(3410) En in het leven blijft, ick sterven moet alleen,
De doot en mach ons al, niet wesen soo ghemeen
Om die op eenen tijt, en op een huer te lijden,
Dus blijft in uwen* Ieught en stelt den rauw besijden
Cloeckmoedich oock als ick, dit ongheluck verwindt
(3415) En u bedroefde Siel, te stellen wat beghindt,
Dus Oorlof soeten hoop, stilt al u bitter suchten
En huijlende gheschreij:
EERSTE IONCKVROUWE.
Hoe moet ghij van ons vluchten?
En loopen van ons wech, och moet et dan gheschien?
Wilt ons omhelsen dan, en noch dees ionste bien
[p. 126]
(3420) Van uwen soeten mondt, en ooghen te bevanghen,
Oorlof myn soetste deel, naer wien al myn verlanghen
Op wien myn hope stont, moet ick sien u verniel?
Oorlof myn eyghen self,
ANDER IONCKVROUWE.
Oorlof dheelft van myn Siel,
ANDER IONCKVRAUWE.
Oorlof tot alder Eeuw, de Sonne van de vrauwen
(3425) Den Luyster van het ryck, de blomme der landauwen
Oorlof tot alder tyt, die nu onnoosel sterft.
MARIAMNE.
Oorlof ghy liefste schaer; myn siele ghy doorkerft
Met droufheyt ende pyn, en met de bitterheden
van een onnoosel doot, sy moet doch syn gheleden
(3430) Drooght, dan u tranen af, vergheet, myn ongheval
Oorlof ghy soeten hoop:
IONCKVRAUWEN TE GADER.
Oorlof ghy soeten al.

* * * * * * * * * * * * * * * *
Vertoogh van Mariamne doot.


VYFDE DEEL: ACHSTEN WTGANCK

BEGRYP.

IUdaea in een Vrauwe persoon, in rauwe ghecledt synde, beclaeght met een treur liedeken de doot van Mariamne by het Lichaem synde, Waer op de speellieden accorderen

[p. 127]

LIEDEKEN.

            MOest’ ick dan sien?
            U leven vlien
            Soo bitter en vol druck?
            (3435) Dus onghehoort;
            Te syn vermoort
            Te claghen is u ongheluck,
                Myn rechter-handt
            Myn onder-standt
            (3440) Hoe licht ghy dus ontsielt;
            Weent, weent, weent, weent,
            Gheschrey verleent,
            Wad wreede doot heeft u vernielt
                Comt hier ghemeen,
            (3445) Nu groot en cleen:
            Ghy Menschen al ghelick
            Comt, dieren, al
            Dit ongheval
            Wilt weenen en’t onschuldich lick
                (3450) Ierusalem,
            Met droever stem,
            Claecht’ deese doot te vreet
            Weent, weent, weent, weent,
            gheschrey verleent,*
            (3455) om dat u is eentreurich leet,
                Comt waeter, vloit
            Dees doot besproijt
            En rauwich met ons schreyt
            Eer, m’haer, begraef:
            (3460) Haer Lichaem laeft.
            Deelt haer me, van u soeticheyt,
                Wilt u oock spoen
            Hier van Sion
            Ghy*maechdekens en treurt:
            (3465) Laet, d’herpen staen:
            Doet sacken aen
            U cleeders van u Lichaem scheurt
                Van vreucht berooft
            Stroyt op u hooft:
            (3470) Asschen, in desen noodt.
            Weent, weent, weent, weent,
            Gheschrey verleent
            Om dat licht Mariamne doodt.
FINIS.


VYFDE DEEL: NEGHENSTEN WTGANCK

BEGRYP.

Herodis droef wee-gheclach, om Mariamnes Doot.
HERODES.
HOe was ick dus verkeert van sinnen en ghedachten?
(3475) Om soo myn liefste deel, door wreetheyt te verachten?
Te stooten die van my, en met een dul ghemoet
Door gramme raserny, doen storten wt haer bloedt?
Van haer die was myn vreucht, myn hope, troost en leven,
En sonder wien den gheest, my haedde droef begheven
(3480) Die was myn eyghen Siel, die was (soo ick nu ken)
[p. 128]
Het wit van mynen lust, het selve dat ick ben:
Hoe dorst gh’ onsalich mensch! door sinneloos* verstooren
Doen nemen die van u? hoe mocht u soo den tooren
Verblinden het verstant? hoe mocht u soo den nyt
(3485) Dan raden tot haer doot, door een afionstich* spyt?
Van uwe vrienden al? vyanden, en gheen vrienden
Die selve straffen swaer, iae veele dôon verdienden;
Wiens herte boos, den haet, Wraeck-ghierich eerst bevinck,
Om dat s in deuchden haer, te verre bovenginck
(3490) O herten dobbel, valsch? o goddeloose tonghen!
Die my hebt tot dit stuck van hare doot ghedwonghen
Hoe en scheurt haer de lucht, met rasende ghetier?
Op dat sy u tot niet Verniele door haer vier?
Hoe en gaen met ghedruys; al d’onghetemde winden
(3495) Wt haren sluisen dicht, de Waters niet ontbinden?
Die doende vloeyen rasch, u over t’hooft, met wee:
Of wel in u bederf, doen swellen* heel de Zee?
Die op u nydich hooft, naer baren soude welven
En in d’afgronden-diep, van haren golven delven:
(3500) Hoe en splydt, d’aerde niet, en pletter’ heel het lyf
En slick’ in haren grondt, dit nydich overblyf?
Wat gae ick dus ontstelt, een anders wrake wenschen
De straffe compt u toe, onweerdighste der menschen,
Niet weerdich, die t’ghetal der levende vervult
(3505) De wrake sy op u, ghy hebt alleen de schult:
t’Was alleen uwen last, het was al u ghebieden
Dat Mariamne niet de doot en mocht ontvlieden,
Maer draghen moest de pyn, van een valsch overspel
Herodes! t’was u werck, u opset, u bevel,
(3510) De wrake sy op u: dat sy dan comme dalen
Dat sy de wreede Moort, rechtveerdich doe betalen
En make my terstont, van leven hier berooft;
Dat d’elementen al, my vallen over t’hooft;
De doot is wel verdient: hoe cant den hemel lyden
[p. 129]
(3515) In t’leven my te sien? en sonder te bestryden
Dit lichaem met syn cracht, den blixem houdt gheschust
Den Donder houdt in bandt, en laet my hier gherust.
Voor my daer niet en roert: al doof ist voor myn spreken
Compt, Mariamne! compt, en wilt u selven wreken,
(3520) Anhoort ghy mynen roep, anhoort ghy soeten gheest
Compt, vreeckt u over my, compt straft my onbevreest,
En syt niet meer beanxt, en wildt u niet vervaren
En spaert niet; die u niet, in t’lyf en wilde sparen,
Siedt hier de borst ghereedt: rasch neemt het sweert in d’hant,
(3525) En opent die terstont, ruckt wt myn inghewant,
Treckt wt myn droevich hert’, en wilt vol onghenaden
Dat levende besien; u daer med’ gaet versaden
Daermede syt versoendt, te vreden, en vernoecht
U naer de droeve stem, van myn ghebeden voeght.
(3530) Waer beydt ghy dan soo langh? laet my sien het gheschemel
Van uwe soete Siel, al waer dat in den hemel
Of daerde droef verberght; of syt ghy dan niet doot
en leeft ghy noch bij mij? soo helpt mij wt den noot*
Laet mij bij u doch sijn, mij commen wilt ter baten
(3535) En wilt mij om u doot, soo treurich, niet verlaten.
ECHO.
Haten:
HERODES.
Haten! My t’herte beeft in desen ooghenblick.
Wie antwoort my soo straf wie doet my desen schrick?
ECHO.
Ick:
HERODES.
Ick! Syt ghy daer myn Lief? en gaet van my niet voorder
Laet my van uwen stem, met blydtschap syn anhoorder.
ECHO.
Moorder:
HERODES.
(3540) Moorder! Wat droever tael, en schimpigher verwyt?
Vergeet doch al u leet, en maeckt my doch verblyt
ECHO.
Lydt:
[p. 130]
HERODES.
Lydt! Ick lyde ghenoegh, de daghen en de nachten
Vervult syn met gheschrey en moet ick meer verwachten?
ECHO.
Verachten:
HERODES.
Verachten! Van u syn veracht? thoont u ghenae
(3545) Of wilt ghy mer van my, daer ick vol droefheyt sta?
ECHO.
Iae:
HERODES.
Iae! Soo sult ghy dan haest, can ick gheen troost verwerven
om dat ghy syt verherdt, van rauwe my sien sterven
ECHO.
Dien erven:
HERODES.
Dien erven! Tis te lanck, my och u hulpe biedt
Compt, compt, en syt versoendt, den Iammer weerdt doch yet
ECHO.
Noch niet:
HERODES.
(3550) Noch niet! Waer sal ick gaen? waer toe my sal ick wenden
Allomme waer ick keer soo moet ick in allenden?
ECHO.
Enden:
HERODES.
Enden! Och of de Siel, wt t’Lichaem wilde scheen,
Soo soude sy noch eens met d’uwe syn ghemeen,
ECHO.
He neen:
HERODES.
He, neen; Moet ick alleen: half stervende verdwynen?
(3555) En sonder doot te syn half levende verschynen?
Om soo, te sterven meer: een Wonderbare smert
Een pyne sonder endt, In my gheboren wert
Hoe ongheluckich is, hoe iammerlick, myn leven,
dat wert nu hier, nu daer om die misdaet ghedreven,
(3560) Comt Mariamne! comt, en leeft noch wat met my
Laet my den soeten gheest, van u, doch wesen by:
En gaet van my niet wech, en wilt van my niet scheyden,
[p. 131]
Maer wilt oock myne Siel, by uwe Siel, verbeyden,
Op dat sy moghen weer vergaderen met lust,
(3565) Omhelsen eenen wil, ghemeten eene rust
Op dat sy moghen bly, in d’onghebaende palen,
Gaen spelen handt, an handt van d’Elizêesche dalen
Vermeyden haer met vreucht, in velden altyt groen,
Soo maken eenen paeys, soo gheven eenen soen:
(3570) Compt dan niet langh, en beyt, of wilt ghy noch vertoeven
Soo moet haer meer, en meer, myn Siele dan bedroeven
Want altyt groeyt, myn pyn, ô ongheluckigh mensch’
Om dat ick niet en sie het ghene dat ick wensch’,
Waer beydt ghy dan soo langh? de crachten my beswycken
(3575) En t’leven wilt, van my (ach Mariamne)! wycken,
Vertroost my inden noodt, comt stillen mynen druck,
In u is al myn vreucht, myn blydtschap en gheluck,
In u is dat ick wil: compt schaduwe ghetreden
Compt Siele compt hier by, versacht door myn ghebeden
(3580) Laet my omhelsen u ghy honich-soeten pandt
Laet my u noch eens sien, myn hert’ in liefde brandt
Myn hert’ ghesmolten wort, seer pynelick de tranen
Ghetuyghen van het vier, tot iammer u bemanen;
Compt dan ghy soeten gheest, nu lieffelick* verschynd
(3585) En weert de droefheyt groot die soo myn Siele pyndt
Compt an, en beydt niet meer mu t’helpen wilt beghinnen
Want ick ghevoel’, dat my, de doot gaet overwinnen
Compt: an, u niet te sien myn Siele blydscap* derft
Compt; siedt; die daer om u, ach Mariamne sterft.
CHOOR
Van ses personnagien in rauwe ghecleedt beclaecht den hooghemoed’ en ontschuldight Mariamne: waer van de eerste altyt een clause vooren singht waer naer d’ander de selve repeteren met het spel daer op accorderen.

[p. 132]*

            (3590) Dat nu de tranen
            Treurich ons bemanen
            Dat sy behanghen
            dese drouve Wanghen
            En met haer vloeijen
            (3595) Bringhen een vernoijen
                Gheven een duchten;
            Dat nu den Ceder
            Streck? sijn hooft neder
            Dat de Cypressen
            (3600) Buijghen hare stressen
            Dat niet meer coele
            Libanus en voele
                Cephyri suchten
            Dat de Rivieren
            (3605) Hare vloeden stieren,
            En d’Hooghe? berghen
            Soete beken verghen
            Dat nu de klippen
            Wt haer steyle tippen
                (3610) Wateren bringhen.
            Dat de verstoorde
            Iordanis wt boorde
            Hem gae verspreyden
            Over de groen weyden
            (3615) En op der eerden
            Al de naeste geerden
                Vochtich omringhen.
            Dat nu den Hemel
            Schiere syn gheschemel
            (3620) Wt d’hooghe wolcken
            Om an alle volcken
            Kenbaer te maken
            Dese drouve saken
                Die wy beerven;
            (3625) Dat haer Iudeen
            Keer tot d’Hebreen
            Dat sy gae claghen
            En een groot mishaghen
            Dat sy ten thoone
            (3630) Mariamne schoone
                Stel in haer sterven.
            Seer groot van machte
            Was sy, en gheslachte
            s’Connighen bloeijen
            (3635) Was sy in haer groeijen
            Lustich hen baren
            In haer teere iaren
                Sachmen haer wesen;
            Ghelijck de sterre
            (3640) Van de Son niet veerre
            Met haer claer ooghe
            Schoone compt te tooghe,
            Suyver van lichte,
            Scheen oock haer ghesichte,
                (3645) Hooghe ghepresen.
            Door welck beschynen
            Leedt Herodes pynen
            Hy haer versinde
            Vierich, en beminde
            (3650) Dat hem het leven
            Scheen heel te begheven
                In haer anschauwen
            Tot dat dem deynsen
            Dede quaed ghepeynsen
            (3655) En valsche tonghen
[p. 133]
            Oock soo verre dwonghen
            En soo verstoorden
            Dat hy haer vermoorden
                Dede met rauwen.
            (3660) Laet ons haer druckigh
            Schreyen, ongheluckigh
            Want sy ontschuldich
            Leedt de doot verduldich
            Laet ons met claghen
            (3665) Nachten ende daghen
                Tranen verleenen
            Laet die vol smerten
            Vloeyen wter herten
            Om door melyden
            (3670) Soo ten allen tyden
            Rauwich te Wasschen
            Haer onnoosel asschen
                Door veel te Weenen.

________________________________________________

NAER-REDEN         SONNET

Ghy hebt dit wel ghesien, met iammer groot vertooghen
(3675) Ghy hebt hier wel bemerckt, hoe Mariamne licht,
Hoe dat bemoeden quaet, noch wretheyt niet en swicht
Wildt u dan van die twee, den Aerdt, te schuwen pooghen:
Vliedt oock den boosen nijdt, die menschen doet verdrooghen,
En alle tonghen vals, soo meuchdy wel ghesticht,
(3680) In deuchden altijt gaen: en prent in u ghesicht,
Melijdich oock de doot, die ghy hier siet voor ooghen:
Want niet en can den mensch, Wis maken, ende vroet
Dan anders ongheluck, of eyghen teghenspoet
Maer soeter ist te sien, dan selve te beproeven?
(3685) Haer claeght; die sonder schuldt vergoten is het bloet
Soo meuchdy met profyt, bevryden het ghemoet
Gheneghen tot het quaet, door matich te bedrouven.
FINIS.

APPROBATIO CENSORIS.

        Tragoediam hanc Vidit & exhiberi posse Censuit.
        Die 15. Ianuarij, 1636.
                    IACOBUS DE HURTER,
                        Librorum Censor.
Continue

Tekstkritiek:

De soms merkwaardige spelling van de onderkast w als bovenkast W, zelfs midden in een woord (‘tWisten’ in vs. 177) hebben wij niet aangepast. Ook andere spellingsafwijkingen (zoals ‘dIenste’ in vs. 190 en ‘Silûre‘ in vs. 198) hebben wij ongewijzigd overgenomen
vs. 71: En er staat: Ee
voor vs. 105: hoogh-priester-schap er staat: hoogh-prioster-schap
vs. 123: heeft er staat: hecft
vs. 166: aenghesicht, er staat: aenghesicht.
vs. 357: verstae er staat: verslae
vs. 392: Om er staat: OM
vs. 412: ghepresen er staat: ghepreseu
vs. 532: gheveynst er staat: ghevveynst
vs. 540: Aristobulus er staat: Aristobulns
vs. 562: onverwacht er staat: onverwachr
vs. 627: quaetheyt er staat: quaet heyt
vs. 1132: eersten er staat: eesten
vs. 1151: sterven) er staat: sterven
vs. 1184: moghentheyt er staat: monghentheyt
ibid.: anveerden er staat: auueerden
vs. 1338: gruwsaem er staat: gruwsaen
vs. 1619: segghen er staat: seghhen
vs. 1670: aest. er staat: ae .
vs. 1750: hoe er staat: hoo
vs. 1779: leeft er staat: leeeft
vs. 1851: te quellen er staat geen te, maar dit woord lijkt
    vergeten te zijn; het is vereist vanwege het metrum.
vs. 1957 is weesrijm.
vs. 2003: nieuw-marist er staat:nieu-vvmarist
vs. 2179: vervuylt, er staat: veruylt,
vs. 2264: al, er staat: al(
vs. 2470: dursten,) er staat: dursten,
p. 91: ten onrechte genummerd als 92
vs. 2485: MARIAMNE. er staat: MARIANE.
vs. 2611: vreedtsamich er staat: vreedt samich
vs. 2675: tussen vs. 2675 en 2677 op p. 99 is een lacune in het
    origineel van een onbekend aantal verzen. Deze hiaat is hier
    als één vers meegerekend.
vs. 2705: Van er staat: Wan
vs. 3154: schoonheyt er staat: schooonheyt
vs. 3198: versuymt er staat: versvvymt
vs. 3213: teghenheyt er staat: te ghenheyt
vs. 3290: Man er staat: Mam
vs. 3349: swackheyt er staat: swackheytt
vs. 3352: de doodt er staat: de de doodt
vs. 3367: onvervaert er staat: onvervaeert
vs. 3378: inghestort er staat: ingkestort
vs. 3381: meerder er staat: meerdet
vs. 3385: proeven er staat: proeveu
vs. 3396: dickwils er staat: dichwils
vs. 3413: uwen er staat: uweu
vs. 3454: verleendt er staat: verlendt
vs. 3464: Ghy er staat: Chy
vs. 3482: sinneloos er staat: siennloos
vs. 3485: afionstich er staat: afioustich
vs. 3497: swellen er staat: sWellen
vs. 3533: den noot er staat: dennoot
vs. 3584: lieffelick er staat: lieffelich
vs. 3588: blydscap er staat: blydscah
p. 132: ten onrechte genummerd als 123

Een lijst van sprekende personen ontbreekt bij dit stuk. Dit zijn de personages:

    Herodes. (Koning van Iudea)
    Mariamne (Koningin)
    Sameas.
    Pollio.
    Ananelus.
    Alexandra. (Moeder van Mariamne)
    M. Antonius.
    Cleopatra.
    Gellius.
    Edellieden.
    Antonius.
    Iosephus. (Zwager van Herodes)
    Aristobulus. (Broer van Mariamne)
    Gheveynstheyt.
    Wraeckghiericheyt.
    Knechten.
    Bode.
    Salome. (Zuster van Herodes)
    Nydigheyt.
    De Moeder van Herodes.
    Onruste.
    Quaet Vermoeden.
    Hyrcanus. (Grootvader van Mariamne)
    Sohemus.
    Augustus.
    Schincker.
    Camerlinck.
    Dienaers.
    Raedtsheer.
    Ander Raedtsheer.
    Ionckvrauwe.
    Ander Ionckvrauwe.
    Echo.
    Choor.