Jacob van Vergelo: Den bekeerden gierigaert. ca. 1760.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Ceneton08316 - UBGent
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
[p. 1]
DEN
BEKEERDEN
GIERIGAERD,
KLUCHT-SPEL.
DOOR J. VAN VERGELOO.
[Vignet: fleuron]
Tot DENDERMONDE by J. DU CAJU.
[p. 2]
PERSONAGIEN.
Gierigaerd.
Everaert, syn Broeder.
Sedigaert, Theodas
}
Kinders van Gierigaerd.
Francyn, Maerte van Gierigaerd. Vier stomme Personagien.
[p. 3]
EERSTEN UYTGANG.*
Gierigaerd met een Rekening in d’ hand, naer syn Kabinet gaende.
GIERIGAERD.
WAt? voor een jaer den baerd te scheêren, eens te laeten,
Met een clisteri’, en wat bussen, twee ducaeten?
Den duyvel haelt den baerd! ik zeng hem liever af
Of ’k laet hem groeyen tot de knien: ’k weét niet wat straf’
(5) Ik hun, die d’ oud gewoont eerst kwaemen te vernieten,
Zou wenschen op den hals! het moest den Mensch verdrieten
Dat krabben op de kinn’; maer al wat Mode heet,
Al gong men zonder hoofd, ten waer den Mensch geen leet,
Die Mode, ô die Mode! dien kanker van de kassen,
(10) Hun dient een eygen munt die deze op wilt passen:
Francyn, Francyn, Francyn. Francyn.
ô Heere wat getier! Gierigaerd.
Francyn, Francyn. Francyn.
Ik kom, ik kom. Gierigaerd.
Wel komt eens hier. Francyn.
Wel nu ben ik, ’t schynt men is zoo doof als zerken. Gierigaerd.
Wel komt met d’ eerste reys, verbraste pry, luy verken,
(15) En altyd staet den pot, (gy vadd’) u onder ’t gat,
Gy brand meer kolen als een spinster in de stad;
Daer draegt dat geld aen den Barbier, aen Meester Lebben,
Vraegt of hy niet beschaemt is, van te willen hebben
Tot twee ducaeten, voor een jaer van mynen baerd? Francyn.
(20) En wel, uw Kind’ren en zyn die ook niet g’haert?
[p. 4]
Zoo wel als gy, of zal hy op uw kalandiesen
Het hun voor niet doen; en zoo twee voor een verliezen?
Neen dat waer zeker schoon. Gierigaerd.
Wat raekt het u gy zog! Francyn.
Den baerd komt hun van u, betaelt hem dan, ’k zeg nog
(25) Zoo ’k Meester Lebben waer, men zou my niet belezen,
En geen dry daelders, my doen twee ducaeten wezen,
En ik weét wel van nu, ’t is eenen yd’len gang. Gierigaerd.
Verbraste lang-tong, ’k geéf een veêg op uwe wang.
Hoort hier Francyn, hoort smots, ik zal nog eer dry dagen
(30) Zoo ’k geld kryg, u voldoen, en straks ten huys uyt jaegen,
G’ hebt in myn huys te lang de weéld geproeft, gy swyn
En ’t gat zoo gelardeért. Francyn.
Altyd niet in de wyn,
Want uwen kuyt, die gy my uyt gebrek doet drinken,
Zou voor de verkens al te slecht zyn, door syn schinken,
(35) Hoort Heer, ik kan dien aerd zoo schrok niet langer zien;
Ik schaem my dat ik zoo een grol der grollen dien,
Die nouw meer lyden kan, dat m’ een beét brood zou eten,
En doof en stom word van het draeyen van de speten:
En uwen disch, kon ’t zyn, met boonen pap en bry
(40) Wel willen zoud voorzien; maer zonder vonk of ly.
Foy, daer den goeden Heer u zoo veél goeds verleende,
En uw twee Zonen in zoo goede deugd vereende,
Die gy naer hunnen staet Gierigaerd.
Is ’t haest gedaen. Francyn.
Behoort
En met manierlykheid toekomt hunnen geboórt,
(45) Zelfs ieder een Lakey te laeten vergezellen,
Om nevens ander huns gelyk, hun t’ hoofd te stellen
In een aenziennelykheid: doet loopen tot uw schand..... Gierigaerd.
Noch meer.... Francyn.
Als d’ armste van d’ heel stad, of land,
En zoo gespeént van ’t geld laet, dat sy als de peste
(50) De Borgery zelfs, ’k laet de Adel staen, op ’t leste
Nog zullen vlien, uyt vrees of dat hun een affront
Geschiede.
[p. 5] Gierigaerd.
’k Zal ô pry zoo ’t langer duert Francyn.
’k Gaen rond
En kan geen enkel woord.... Gierigaerd.
Gaet rond, ’k zal u plat smyten,
Gy onbeschaemde beest, die my hier zulks verwyten
(55) Derft, mids, dat ik zulk noyt van imant lyden zou,
Kom ’k zal myn stok.... Francyn.
Jae slaet eens, ’k zal u gouw
Myn pot met vuer en al, in ’t romplig bak-huys zwieren,
Dat u den baerd brand, al zou Meester Lebben tieren
En vloeken als een duytsch. Gierigaerd.
Kom aen gy vuyle rog....
(60) Kom aen, dat ik een proef, of dat deés arm nog....
EVERAERT, THEODAS en SEDIGAERT uyt.
Everaert.
Wel Broer hoe dus ontstelt? wel zacht wat gaet u aen? Gierigaerd.
Laet af, laet af Broer, ’k zeg laet los, laet my begaen,
Dat ik die plat-muyl eens den rug van een mag touwen,
Die my uitscheld voor schrok, en grol, jae voor derft houwen
(65) Dat.... Sedigaert.
Vlie weg Francyn, voord, Francyn.
Waerom ’k heb niet miszeyd,
Het strekt hem alles, dat ik sprak tot zaligheyd. Theodas.
Gaet voord, t’komt u niet toe ’t berispen van ons Vader. Francyn.
Voor u Heer zal ik gaen, maer sprekt uyt, ’t komt u nader. (Binnen.) Everaerd.
Myn Broeder is ’t niet vremd,dat gy u zoo verkort,
(70) En dus uw staet onteert, en uw gezag omstort,
Jae u zoo verr’ vergeét, dat gy zoud uwe handen
Besmetten aen een Meyd. Gierigaerd.
Wat, zoud ik op haer tanden
Dan vatten haer gesnor, en laeten dat zoo gaen?
En zonder haer myn stok eens op de kop te slaen?
(75) Neen Broer, zoo koel van moed zou ik u zelfs niet vinden.
[p. 6] Everaert.
Het kan wel zyn dat sy ’t verdient, ook ’t niet verdienden,
Maer wat het zy of niet, voorzeker t’ is niet pluys,
Een Man van staet als gy, een Meyd te slaen in huys:
En daerom zeg ik nu, gelyk ik zeyd’ voor dezen,
(80) Dat ’t loffelyker is van Knechts gedient te wezen,
En laeten ’t Vrouwe-volk in ander bezigheyd,
Op dat de oorzaek dus geweêrd zy, en verleyd,
Die hem gemeenzaem maekt en stout met aen-te-praeten,
Een Vrouwe-tong is glad, en slibb’rig boven maeten.
(85) Maer zegt wie zal op ’t lest u tot een Vriend zyn? zoo
Gy in zulk leven nog uw dagen sleyt? hoe noo
Myn Zuster, wylent uw gestorve Gemaelinne,
Verzwelgen konde, dat gy door uw schrokheyd, binne
Haer leven koets en peêrd verliet, en liept te voet,
(90) Betrouw ik dat u nog heel wel geheugen moet.
En dat daer door aen veél een opspraek wierd geboren,
Al of uw geld verteêrt, en middel waer verloren.
Nu speènt g’ uw Kinderen. Gierigaerd.
Ziet die ’t niet aen en staet,
Of zoo niet lyden kan, dat hy maer henen gaet,
(95) D’ oodmoedigheyd in dragt, en zoberheyd in ’t eten
Is zalig en gezond Freér: Theodas.
Papa belieft te weten,
Dat het ook zalig is, en goddelyk daer by,
Dat een, die ’t doen kan, een milddaedig leven ly,
En in de plaets van geld en goed gestaeg te koff’ren
(100) Den armen Mensch een stuk genegen op moet off’ren.
Wat helpt my, en myn Broer.... Gierigaerd.
ô Dat ’s weér d’ oude praet,
’k Geéf u genoeg, gy zyt verkwisters, om op straet
Te loopen zyt gy goed. ’k Wil na myn zinnen leven. Everaert.
Heel goed myn Broeder, ’k vrees voorzeker uw dood geven,
(105) Ik heb uw mildheyd over lang gekent. Gierigaerd.
Men lost my deze weék, vrees ik, alweér een rent
Van duyzend pond Broer, en zyn dat geen harte smeten?
Zoo ’t dus blyft gaen, zal ik droog brood nog moeten eten.
[p. 7]
Ba zoo het is beniest, het zegenen. Gierigaerd.
Die deur
(110) Brengt my een valling straks daer op het hoofd. Sedigaert.
Daer veur
Heeft m’ u dikwils gezeyd, dat g’ een paruk zoud dragen. Everaert.
Dat ’s u noodzaek’lyk Broer, om vry te zyn van plagen;
Maer neen g’ en zult myn raed doch nimmer nemen aen. Gierigaerd.
Parukt gy uwen bol, en pluymt hem als een haen:
(115) Ik houw m’aen myn paruk, die ’k van myn Vader erfde. Everaert.
Ik wist wel met een woord, dat ik het weér verkerfde.
Doch ’k zeg u andermael, gy zyt een wond’ren man
Broer, en ten waer uw Zoóns de zeden hadden van
Hun Moeder, die met sog hun schielyk gevoed heeft,
(120) Dat dien geld-duyvel, die het doet dat gy zoo schrok leéft
En met uw goed en geld in overvloedigheyd,
Zoo slechte dagen maekt, in arm-levendheyd,
Hun oorzaek geven zou tot d’ eerste guyteryen. Gierigaerd.
Ziet prekt zoo lang ’t u lust, Heer Broeder uwe hoop,
Uw klap behaegt my niet, en jaegt my op den loop.
(Gierigaerd binnen. Hy niest twee a dry mael.)
Sedigaert.
(125) Myn Heer ’t Is al vergeéfs, geen spreken zal doch baeten,
Hy zal in eeuwigheyd syn geld-nest niet verlaeten. Everaert.
Wel als het niet kan zyn, myn Neven komt dan aen,
’k Zal u het noodig geld terstond ter hand doen staen;
Maer let voor alles, op ’t besteék van uwe zaeken,
(130) ’k Betrouw, gy zult in ’t kort hem wel milddaeder maeken. Alle binnen.
Francyn uyt.
Wat bruyd my dezen grol, dien ouden styven gryn,
Die zoud’ syn handen derven steken aen Francyn?
[p. 8]
Die taeye schuddebol, die zeldermenschen hannen!
Maer ziet daer komt hy aen. Hy gaet syn geld weér wannen;
(135) Jae Heer! wat zyn ons Jonkers daer wel kwalyk aen,
Met zulk een schrobber van een Vaêr! zoo hy belaên
Is met een stuyver geld, smyt hem straks in syn helle;
Hy slyt meer uren om syn zakken t’ overtellen;
Als in de Kerk met bidden. Doch ik trek best voort
(140) En doen myn bodschap, eer hy hem nog meer verstoort.
Myn Heer Gierigaerd.
.... Wie daer? Francyn.
Wel ik. Gierigaerd.
Wie gy, en wat is u believen? Francyn.
Wel ik Francyn uw Maert, Myn Heer ten zyn geen dieven. Gierigaerd.
Wel heeft den Meester ’t geld niet blydelyk aenveêrd? Francyn.
Hy mogt den droes, daer is ’t, hy heeft het niet begeêrd,
(145) En zegt met goed fatzoen, dat g’ u behoort te schaemen
Met uw dry daelders Heer, dat tegen het betaemen
Is, dat gy hem niet geeft, het goón dat hem behoort,
Voor syn klisterien, plaesteren, scheêren en zoo voord:
En d’ Apteker, zoo gelyk hy my kwam tegen,
(150) Gaf my deés rekening: en die; den Snyder onderwegen:
Den Beenhouwer, en ook Jan onzen Hovenier
Verzochten ook al geld, niet zonder wat getier,
Om dat ’t onredelyk is, daer ’t geld rust met heel hoopen
Om zoo een voddery zoo lang te moeten loopen. Gierigaerd.
(155) Dat slecht kanali’, zoo sy maer een stuyer vind,
Dat wilt betaelt zyn, al is ’t geld nog nouw verdient:
Ik heb geen geld. Francyn.
G’ en hebt geen geld, och armen! Gierigaerd.
Ik zal my gaen terstond van dat gespuys beschermen:
Gaet gy terwylen heén, en doet uw werk zoo ’t moet. Binnen. Francyn.
(160) Hoe leéft een Gierigaerd, ook arm met veel goed!
[p. 9]
(Sedigaert met een nacht-rok, en onder een spookig kleed aen; Theodas met eenen zak geld)
Sedigaert.
Geéft Broeder, ’k zal de zak voords stellen na behooren,
Gaet binnen, op dat hy my niet te vroeg komt stooren. Theodas.
Daer is het geld en daer de sleutelen; maer ziet,
Dat gy dan spoedig weér het Kabinet uytschiet.
(Sedigaert opent en gaet in ’t Kabinet. Theodas binnen.)
Sedigaert.
(165) ’t Is zeker, dat hy zig niet weynig zal ontstellen;
Maer deze deur ook toe, en vlytig eens aen ’t tellen
En rammelen in het geld. My dunkt hy nadert al.
Gierigaerd met een Brief.
Geen armer Mensch en is’er in het aerdsche dal
Als ik, jae ’k zal in ’t lest nog al myn kapitaelen
(170) Verteêren moeten, en nog brood om Godts-wil haelen,
Daer wilt een kneukel weér betaelen heel myn rent,
Die zes liep en een quaert, met vier en half par cent.
De pokken moeten al die byters op de leden.
ô Heer wat lyd een Man van middel, ramp op heden!
(Gierigaerd meynende in ’t Kabinet te gaen, ziet Sedigaert als een duyvel syn geld zitten tellen, en schiet al schreeuwende te rug.)
(175) Help Hemel! locht en aerd en al het firmament!
Een geest! een spook en schim, een duyvel hier ontrent:
Francyn, Francyn, Francyn; helpt Kinders, helpt uw Vader.
FRANCYN en THEODAS uyt. Francyn.
Wel is dat schreeuwen. Gierigaerd.
Ach de dood die komt my nader!
[p. 10] Theodas.
Wat schort Myn Heer, wat is ’t? wat maekt u dus verbaest? Gierigaerd.
(180) Och! ’t was iets dat ik zag, gins daer. Theodas.
Myn Vader raest,
En ziet dood bleek ontstelt. Gierigaerd.
De drommel mogt ik raesen!
Gaet loopt Francyn en ziet van achter door de glasen
Eens in myn Kabinet, daer ziet en... loopt ziet maer
Francyn of alles is.... Francyn.
Myn Heer de deur is daer. Gierigaerd.
(185) Jae, jae, de deur, maer loopt van achter in eens kyken. Theodas.
Gaet, gaet, en ziet, voldoet. Francyn.
Wel wat wilt dit gelyken?
(Binnen en weér uyt.)
Gierigaerd.
Ik twyffel of ’t misschien maer schemering en was,
Myn oogen worden oud. Francyn.
’k En zien ik niet n’en bras. Theodas.
Gaet in Papa, gaet in, gy moet u niet ontstellen,
(190) Doet open, trée maer in, ik zal u vergezellen. Gierigaerd.
Doet open gy, daer is de sleutel, treéd maer voor. Theodas.
Wel nu waer schroomt gy af? Gierigaerd.
Hy is waerachtig door,
Maer t’ kan niet zyn, ’t is zeker schemering in myn oogen;
Kind wacht hier buyten wat, maer gy moógt u niet poogen
(195) Van hier te gaen. Theodas.
Heel wel. Gierigaerd.
Maer voor een oogenblik. Theodas.
Nog overwint den trek van ’t geld den grooten schrik.
Ziet van de geld-zucht doet; daer is nog schroom, nog vreezen
[p. 11]
By ’t onverdraegelyk hert te zien meer of te lezen.
Daer aen de zak nu voord, en die alweér hertelt:
(200) Hoort daer, daer ligt den hond, daer woont, en schimmelt ’t geld,
Daer wy ons lyden moeten schier als bedelaeren:
’t Is waer het roest wel niet, ’t is voor ons syn spaeren,
Maer tusschen beyden. Gierigaerd.
Och nu zien ik wel ’t is waer,
Gaet nu maer henen Zoon, ik vind een geld-zak daer,
(205) Die ’k flus nog hebt getelt, met vier honderd ducaeten,
Vermeerd met zoo veél, by den duyvel daer gelaeten;
En in de plaets van vier, acht honderd nu daer in,
Wat middel duyvel of dat is? die syn gewin
Aen my en by myn geld, zoud willen toe-vertrouwen?
(210) Ik had veél eer gelooft, hy had’er van gehouwen,
Als by te doen, wel jae; maer zoud hy schikken ook
Met my in compagni te zyn, dat valsche spook?
Ik zoek nochtans met hem tot rekening niet te raeken,
Die schork is my te loos, hoe zal ik ’t hier mé maeken?
(215) Myn ving’ren rieken even niet naer rook of brand;
Nochtans had ik het geld van pekman in myn hand.
Hoe drommel zal ik van die kwant my best ontslaegen?
Ik zien geen beter raed als alles te verdraegen
Op een verborge plaets; maer hoe dat hier gestelt?
(220) Misschien is hy alweér aen ’t rammelen van myn geld?
Ik zoud zoo geêren, maer ’k en derf nae binnen treden,
En kryg een doodsche schrik door heel myn stramme leden.
Laet zien in Godes naem. Ten doet hy is ’er niet.
Sa, myn ys’re koffer ook geheylt: tot myn verdriet
(225) Mogt hem dien zwarten schelm wat ydelen, en luyzen
Of met myn heelen schat eens nae de hel verhuyzen;
’k Zoek met heer duyvel geen processen uyt te staen.
Wel, wel hy is gansch leég! och, och wat gaet my aen?
Help, help, Francyn, myn beenen die bezwyken,
(230) Ey my, ey my, ik sterf.
THEODAS, SEDIGAERT en FRANCYN uyt.
Theodas.
Hoe staet gy zoo te kyken?
[p. 12]
Papa wat gaet u aen? Gierigaerd.
Och ’t is gedaen met my;
Ik sterf! ik sterf. Everaert uyt.
Wat ’s dit? wat is hier gaens? Sedigaert.
Kom by,
Och! want ons Vader heeft een frenesi gekregen. Francyn.
Wat droes-kop zal ’t hier zyn? wel waer is’t hem gelegen? Everaert.
(235) Wat schort u Broeder? sprekt, wel wat is’t dat u let? Gierigaerd.
Och doet my binnen, ’k sterf, kom leyd my straks te bed.
Daer is geen armer Mensch op aerden oyt geboren,
Nu ben ik alles kwyt, myn geld, myn geld verloren. Francyn.
De droes zyn ziel is weg. Everaert.
Waer is uw geld, spreékt uyt? Gierigaerd.
(240) Gestolen van een dief der dieven, ô dien guyt!
Die snood verleyder, dien vervloekten Mensch bedrieger. Francyn.
Hy droomt wie of syn geld.... Gierigaerd.
ô Neen ik ben geen lieger,
Een duyvel jae een spook, het slimste van de hel
Heeft my heel deêrelyk bestolen. Francyn.
Dat ’s een spel. Gierigaerd.
(245) Wanneer ik fluskens kwam om hier iets te bestellen,
Vond ik een duyvel in myn schyven zitten tellen,
En dezen schork heeft heel myn ysere kist berooft.
Och! och! ik ben ’t al kwyt, wat valt my op het hoofd!
’k Zeg doet my binnen in myn bed. Theodas.
Wilt u wat stellen
(250) Papa, men zal hem haest uw geld doen weder-tellen
Door zweêring, zyt gerust. Francyn.
Een duyvel hier in huys?
ô Heer had ik myn geld, het is hier niet te pluys.
[p. 13] Everaerd.
Dat komt Broer van syn hert zoo vast op syne schatten
Te zetten, want myn bryn kan anders niet bevatten:
(255) Den goeden Godt wilt u hier door maer doen verstaen,
Dat g’ uw genegentheyd zoo niet op ’t geld moógt slaen,
En anders leven als ik dikwils kwam te zeggen. Gierigaerd.
’k Zeg doet my in myn bed Francyn, voord laet my leggen,
’k Wil sterven eer den nood my nog de keél toe-bind. Francyn.
(260) ’k En derf myn handen nouw meer aen u steken, vrind
Den duyvel mogt u in myn by-zyn eens bezoeken;
Neen laet ons rekenen, kom Heer, waer zyn uw boeken? Gierigaerd.
ô Verken kan ik u betaelen zonder geld? Everaert.
Nu gaet, ey gy zottin, ’k gaen mé. Francyn.
’k Ben zoo ontstelt.
(Francyn met Gierigaerd binnen.)
Theodas.
(265) Voord haelt het geld nu weér, met al de and’re zakken
Die Oom u gaf, om weér de geld-kist vol te pakken.
Dan zal hy, ziende weér den koffer zoo vervult,
En ’t geld verdobbelt, tusschen byde wat geduld
Weér nemen en daer op met zinnen en gedachten
(270) Geduerig spelende, wat minderen syne klachten,
Op dat men syne ziekt niet al te rouw geneést. Everaert uytkomende.
’t Gaet alles wel, doet voord nu als het is geweést
En ook myn geld by ’t zyn (om hem meer te verwarren)
t’ Zaem in syn kist by een, maer laet ons niet lang warren,
(275) Want syn onrustheyd zoud hem lichtelyk uyt ’t bed
Weér hier doen komen. Sedigaert.
Gaet, ’k bid u en verzet
Hem weynig met u twee in syne bangigheden,
’k Zal alles nae behoor weér onderwyl besteden;
En op dat hy te bed in zekerheyd mag gaen,
(280) Myn masker en het duyvels-kleed weér trekken aen.
[p. 14] Francyn.
Dien snooden duyvel, heeft eylacen en och armen,
Den ouden sukkelaer syn blaes en heel syn darmen
Doen ruymen in syn broek, ik heb van hoofd en teen
Hem alles uytgesolt, en hier het pak by een.
(285) Nu ligt hy als een Non, als een Beggyn of Quesel
Met ’t Roozen-hoeyken in syn hand al fesel, fesel
Zoo hertelyk en leést, al oft syn leste waer:
’k Vraeg hem een testament, maer daer hoort hy niet naer,
’k Geloof hy meynt syn goed en alles mé te sassen.
(290) Doch ’k zou aen ’t water dit wat geêren uyt gaen plassen;
Maer ’k ben zo bang, vervaert, en waer’lyk zoo bestaen,
Of ik den duyvel zag, dat ik nouw voord derf gaen;
Hy mogt syn zwavel-stok my op myn snot-gat douwen.
(Sedigaert in ’t spookig kleed uyt.)
ô Heer wat komt daer aen? hy is ’t, hy zal my klouwen,
(295) Waer kruyp ik in een gat? Sedigaert.
Hem, hem, kom hier Francyn. Francyn.
Francyn en ben ik niet, ik heet ik Makelyn,
Heer duyvel, die gy zoekt, zult gy daer binnen vinden.
Hy ligt daer op syn bed in ’t midden van syn Vrienden. Sedigaert.
ô Sloor waer vluchte voor? Francyn.
Wel Jonker akerloot!
(300) Zyt gy den duyvel? ’k was van angst reeds al half dood.
Jae gy weét hier zoo fraey in ’t Kabinet te spooken. Sedigaert.
Wat doet Papa Francyn? Francyn.
Al zweetend’ liggen rooken,
En lezen dat syn tanden ram’len tegen een:
Maer zegt my, waer toe u zoo als een spook te kleen? Sedigaert.
(305) Om dat wy Vaders gierigheyd te slisschen zoeken,
En hem maer tot ons nut, wat loosselyk te doeken,
Dat wy betaemelyk worden voorzien van geld. Francyn.
Daer heb ik hem de les ook fraey van op gespelt.
[p. 15]
(Hy geeft haer iet.) Sedigaert.
Hou daer, maer op uw dood en meld dit niet uw leven. Francyn.
(310) Neen, zulken duyvel zou ’k myn ziel en lyf wel geven. Sedigaert.
Wel zoo, gaet doet uw werk zoo ’t moet, ’k betrouw op u. Francyn.
Jae doet dat Jonker lief. (Binnen.)
( Sedigaert doet de zakken in ’t Kabinet in den koffer.)
Dat is geklaert weér, nu
Zullen wy haest gaen zien; hoe dat het af zal loopen.
(Binnen.)
( Gierigaerd in syn hemd’ en barrevoets met een Pater Noster in de hand.)
Gierigaerd.
Godt hoed my, al zoud ik het met de dood bekoopen,
(315) Ik moet ’t Secretien in myn koffer open doen:
De duyvel hoóp ik, kon niet raeden of vermoen,
Dat de Juweelen van myn overlede Vrouwe
Ik zoo bezorgt daer in gespaert heb, en behouwe:
En myn ducaeten-zak, die vier honderd van my,
(320) Met de verdobbeling zyn vier honderd daer by,
Zoud ik zoo geêren nog, kond’ ’t zyn, in salvo krygen.
’k Had’er niet op gedacht flus door ’t vervaer’lyk hygen;
Maer zoud ik derven? sa, sa courage, maer
Ik word weér zoo benouwt, my dunkt ik hoor hem daer,
(325) Ten doet het is de kat, maer even eens gekeken.
Hy is weg, ’k hoóp hy is nu voor altyd geweken....
Sa ras de koffer op, maer zie, maer zie, maer zie
Myn zakken zyn hier weér! jae ’t zyn myn zakken, die
Ik kwyt was, zeker jae, en het getal verdobbelt,
(330) Wat lust dien duyvel, dat hy in myn geld zoo fobbelt?
Den goeden Godt, die geeft myn bidden dit gehoor,
En met dien intrest dwingt hy hem met dit restoor.
[p. 16]
’k Beloófde datelyk den armen nog twee blanken,
Dat hy my langer om myn geld, niet zou doen janken
(335) En ’t is alzoo geschied: ô Heer wat ben ik bly!
Sa met den schat verhuyst: neen duyvel gy zult my
Beloóf ik deze part uw leven niet meer spelen.
Hy mynt syn geld misschien daer nae met my te deelen:
Neen, neen dat dient my niet, dat hy’er dan nae snolft,
(340) Als ’t hier med’ is een voet of dry in d’ aerd gedolft. (Binnen.) Francyn uyt.
Wel is het moóg’lyk, hy is zonder hoed of kleeren
Ten bedden uyt: de plaeg, geen vrees en kan hem deéren,
Die al de zinnen en verstand heeft op syn geld:
Waer of hy syn mag? jae ik ben al wat ontstelt,
(345) Ik mogt begut hem bezig vinden met verhangen,
En sneéd ’k de koord af hy zou my een oorwant langen,
En doen de schand betaelen, alwaer ’t maer een blank.
Myn Heer, myn heer, myn heer, jae jae roept maer al lang,
Hy mag op solder ivers aen een nagel draeyen. Theodas.
(350) Wel wat beduyd dit roepen? Francyn.
Heer ik ben belaeyen,
Ik vind uw Vader nergens, waer ik gaen of zoek
En hy is barr’voets weg? en zonder kleed of broek. Theodas.
Wanneer, of sints wat uer? Francyn.
Zint dat gy van hem zyt
Is hy het bed uyt daer ik hem schoon had geleyd. Sedigaert.
(355) Wat is ’t? wat zegt Francyn? Francyn.
Uw Vader is gaen wandelen,
En moóg’lyk moed van met den duyvel meer te handelen. Sedigaert.
Wat of dit zeggen wil? Theodas.
Zegt Broeder, my valt voor,
En in den zin of hy wel met het geld waer door. Sedigaert.
Dat waer een vremder spook. Francyn is hy niet binnen?
[p. 17] Francyn.
(360) ô Neen, dat denk ik niet, ’k riep straks, dat myne zinnen
Verdaevert staen. Wel klopt.
(Hy klopt.)
Theodas.
ô Neen hy is daer niet,
Hy zou niet derven blyven daer hy het spook staeg ziet.
Doet open Broer, doet op. Sedigaert.
Maer.... Theodas.
Wat ’s daer aen te maeren,
Doet open, want dit brengt my al wat in bedaeren. Sedigaert.
(365) Wel nu daer’s niemand in, en ook niet in de kist.
Wy zyn bedrogen Broer. Theodas.
My docht wel dat ik ’t wist. Sedigaert.
Gaet ras Francyn, gaet ras, en zoekt in alle gaeten
En zoo g’ hem vind, wilt het ons aenstonds weten laeten.
(Francyn binnen en weér uyt.)
Hier staen wy schoon en zien. Francyn.
Hy treéd zoo in ’t Salet
(370) Van achteren, en kruypt weér zoetiens in syn bed. Sedigaert.
Wel zoud hy wel het geld hebben in d’ aerd begraeven?
Zoo barrevoets in syn hemd’? Francyn.
Jae Gierigaerds zyn slaeven. Theodas.
’t Is zoo, of voor een duyt verbeur ik mynen hals. Francyn.
Den gier’gen duyvel, is den snooden hier te vals. Theodas.
(375) Begraven in de aerd of ivers weg gedouwen:
Wy hebben ’t raeden, en hy zal ’t voor ’t syne houwen.
En zoekt men ergens nae, of graeft men in het wilt,
’t Is kunstig vinden, dat hy zoo verborg in ’t stilt.
En door veél zoeken zal men onze lift ontdekken.
[p. 18] Sedigaert.
(380) En kwam hem een cateêre van ons af te trekken
Zoo het geschieden kan, om synen ouderdom,
Zoo vrees ik dat men noyt meer aen het geld en kom.
Wat nu gedaen? ik ben voor Oomens geld belaeyen? Francyn.
Wel Jonker kost gy in den temst een weynig draeyen,
(385) Of waert g’ in plaets van duyvel kleynen toovenaer;
My dunkt dat dezen stiel al beter voor u waer,
Of kost gy de baget diviniatoir nu handelen. Sedigaert.
Ba bruyd sottin. Gaet heén, en helpt hem weér aen ’t wandelen
En in syn kleederen, my valt een vond in ’t zin,
(390) Die ’k hoop wel lukken zal, kom Broeder gaet mé in
Ik moet myn raed daer op met u eerst wat besteken. Binnen. Francyn.
Jae gaet Heer duyvel, gy zyt nettiens uytgestreken.
Maer zie waer wilt dat heén? Gierigaerd uyt.
Francyn ’k gaen naer de Kerk. Francyn.
Uw kous die is ontdaen, Heer ik neém nog oogmerk
(395) Op u al word’ ge oud; gy moógt nog een behaegen.
(Sy bind syn koussen.)
Gierigaerd.
He, he, he vise pry. Francyn.
Gy lacht Heer, al uw klaegen
En zuchten om uw geld dat is wel haest gedaen. Gierigaerd.
Geld, geld, ik stel m’ in rust, en trek geen geld meer aen. (Binnen) Francyn.
Jae maer gy hebt den hond weér liggen op uw banden,
(400) Sa ziet eens: weér hoe bly, hoe vryft hy in syn handen.
Ik mag ons spookers wel eens vlytig doen verstaen,
Dat hy al is te been, en nae de Kerk gegaen. Binnen. Everaert uyt.
Myn gier’ge Zwager, die my op het spoór ontmoete,
En ongewoon’lyk bly, en al te lacchend’ groete,
[p. 19]
(405) Is van syn schrik, en syn gewaend’ verlies herstelt,
En heeft syn koffer weér vervult gezien met geld.
Of kan men denken wat hem zoo verheugt kan maeken.
’k Moet van syn Zonen hier van aen de waerheyd raeken.
Wel Neéf hoe ist’er mé? Theodas.
Myn Heer niet, ’t leyt verbruyt.
(410) ’t Geld was’er nouw’lyks in, of men vond het’er uyt.
Hy is heel stil, en schier half naekt van ’t bed getogen
Nae ’t Kabinet. Wy zyn, meer als hy zelf bedrogen:
Want hy heeft ’t uw en ’t syn gelykelyk verhuyst,
En zoo men het inbeéld, t’zaem onder d’ aerd gebuyst. Everaert.
(415) Wat’s dat al zorgelyk Neéf, myn geld met ’t syn verborgen,
Dat geeft my achterdocht, hy mogt zoo heén of morgen
Eens haestig sterven, en.... Theodas.
Weést daer voor niet in pyn,
Myn Broeder Sedigaert moet al vast doende zyn,
Om door een ander poets het te doen weder-bringen:
(420) Syn slegte geest, die d’ oud’ en geld-zucht hem indringen,
Zal, hoóp ik, syn vertoog, doen blyken als ’t behoort:
Maer op dat hem den schrik niet al te zeer bekoort,
Zoo zal ik by hem zyn, waer toe ik hem gaen tegen.
Zoo ’t u gelieft gaet mé, ik zal u onder-wegen.
(425) ’t Besteék verhaelen. Everaert.
Kom, ik ben heel wel te vreén. Binnen. Francyn uyt.
Sy zouden zelver d’ hell’ bedriegen met hun tween.
Ons leepe gasten, ô ’t zyn zulke schouwe geesten,
Dat ’t zond’ is dat dien gryn ons Pettien, hun ten eersten,
Dat sy de broek maer konden knoppen aen hun gat,
(430) Niet een zeer goed emploi gekogt en heeft gehad.
Dat ik een Dochter waer met twee dry duysend ponden
En sy ’t my vraegden, ’k dorst ’t niet wygeren op dood-zonden:
Zoo wel verdienen sy den eenen als den aer,
Een alderzoetste min, van een lief weder-paer:
(435) Maer laet den susser eens om ’t hoeksken zyn getreden,
Zy zullen zelver, om te trouwen zyn gebeden.
[p. 20]
Maer wacht daer komt hy aen; nu ’t meeste spook van al
Ik lonk wat door deés spleét, hoe hy hem houden zal.
GIERIGAERD en THEODAS uyt.
Gierigaerd.
Komt Theodas myn Zoón wat mede in myn kamer
(440) En raed my eens, of dat ’t niet beter en bekwaemer
En waer, dat ik myn huys verkogt, het word wat oud,
En deés heel seyd’, die dient te wezen heel herbouwt,
Dat staet my gansch niet aen, ’t zou duyzende bedraegen. Theodas.
Wel Vader zal het geld niet konnen mede-draegen,
(445) Het is ter wereld, ’t moet’er blyven even-wel.
(De Tapyten van de Kamer veranderen in zwart, en komen als uyt den muer vier vermomde met flambeeuwen, en Sedigaert met lange zwarte kleederen in ’t midden..)
Gierigaerd.
Wat zoud’ men zoo veél geld.... Wat ’s dit, wat voor een spel....
Zal my al wederom gaen warren voor myn oogen?
Ach ’t schynt myn zael, myn huys heeft duyvelen gespogen.
Stae vast Theodas, stae, ziet daer komt Lucifer.
(450) Ey my myn hert bezwykt. Sedigaert.
Staet Gierigaerd, loopt niet ver.
Stae vast, en hoort waerom ik u dus kom bezoeken:
Vergeéfs tracht gy my door uw gierigheyd te doeken.
Ik weét waer gy uw geld en ’t myn verborgen houd
Ten zy dat gy het zaem, weér in den koffer douwt,
(455) Daer gy ’t hebt uyt gehaelt, zoo zal ik voor u morgen
Tot blydschap van heel d’ hell’ zeer schrikkelyk verworgen.
(Dit gezeyd hebbende, verdwynt met alles.)
Francyn.
Gansch bloed hoe ziet hy nu, verwezen als een schaep:
Wat ziet myn oogen ’k weét nouw of ik waek of slaep. Theodas.
Och Vader uwen aerd! en schrokke gierigheden,
[p. 21]
(460) Die zullen ons Geslacht in alle eeuwigheden
Syn luyster nemen, zoo gy geenen af-stand doet. Francyn by-komende.
Help, help, Myn Heeren ach! hoe klopt my al myn bloed,
Ons huys is vol gespook, vol rook, vol smook en dampen,
’k Riek zolver, pek en brand, wat naeken ons voor rampen!
(465) Vyf duyvels schouwen zwart, die vliegen my voor by,
Door poort en vensteers, zonder dat iet gebroken zy.
Ik wil verhuyzen, geeft myn geld, en zonder draelen,
Den duyvel zal uw huys, en u en al weg-haelen. Gierigaerd.
Och och Francyntien lief! verlaet my niet, blyft hier
(470) De vrees beklemt myn hert, en knaegt het als een gier;
Den duyvel wilt myn geld, och waer by zal ik leven? Francyn.
Is ’t maer met geld te doen, wilt het hem daet’lyk geven,
En zoekt uw zaligheyd, eer ’t geld u zelfs verdomt. Gierigaerd.
Gaet roept uw Broeder, en zegt dat uw Oom hier komt.
(475) Ik wil by levend-lyf van alles my ontkleeden,
En anders leven.
(Theodas binnen.)
Francyn.
Zoo, denkt om uw zaligheden.
Foy geld en al het goed, als Godt van ons afwykt,
Te groote geld-zucht schaed, gelyk het hier al blykt.
EVERAERT, THEODAS en SEDIGAERT uyt.
Everaert.
Wel Broeder zal uw ramp, dit uw onzalig leven
(480) Nu doen verzaeken? ach my, al myn leden beven
Door ’t schrikkelyk verhael, van dat u is geschied. Gierigaerd.
Jae Broeder komt met my, en myn bekeering ziet.
(Sy gaen alle binnen, en komen weder uyt, elk met zakken gelaeden.)
[p. 22]
Daer is ’t verdom’lyk geld, houd’ daer is het myn Kind’ren
Ik laet het al aen u, het zal my niet meer hind’ren
(485) In ’t spyt van al ’t gespook, ’k verzaek het voor altyd;
Maer dat het eerste zy weér in myn kist geleyd,
Den duyvel, zoo ’t hem lust, die mag’er ’t syn weér haelen,
En wilt met ’t myn, de schuld die ’k heb, voor eerst betaelen.
En al de reste dat ik heb, of krygen zal,
(490) Geéf ik u beyde nu, met huyzen, goed, en al;
Draegt zorg en spigelt u, aen al myn weder-vaeren.
Leéft als het u betaemt, wilt niet te gierig spaeren;
Maer deylt den Armen mé, ’k laet alles op u staen,
En ’k trek my van nu af, geen ander zaeken aen
(495) Als* die, waer door ik kan een zalig uer verwerven,
En zonder voorder zorg, mag in den Heere sterven. Francyn.
Wel zoo nu hoor ik u, nu zult g’ eerst zyn geëert,
Wel nu is alles UYT, en Gierigaerd bekeert.
EYNDE.
Vidit J. B. DE VICQ. L. C.
Nota: dat by den Drukker dezer zyn te bekomen deze naer-volgende Treur-spelen en Klucht-spelen.
LEven en Dood van de H. Wenceslaus eersten Koning van Bohemen, benevens den rampzaligen uyt-gang van Drahomira de Luczko, noyt voor dezen gedrukt.
Caliste Treur-spel, met de Opdracht en kopere plaete.
’t Gebod der liefde van Cezar Octavianus.
Merope, Treur-spel van de Voltaire.
KLUCHT-SPELEN.
NEgen verscheyde Klucht-spelen door Ogiers, met kopere Plaeten, te weten: op de zeven Hoofd-zonden, de Spaenschen Sterre-kyker, en Boeren-gek.
Grand-Cas.
Gedwongen Huwelyk.
Dispuet tusschen Jaques en Griet.
Tekstkritiek.
p. 3, titel: Er staat "Eersten uytgang", maar meer uitgangen zijn er niet.
[p. 22] Als er staat als
