Joost van den Vondel: Maria Stuart of gemartelde majesteit. Amsterdam, Abraham de Wees, 1646. Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Ceneton093600 - Ursicula In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. |
MARIA[Gravure: Myn Hartekenner zit om hoogh]TE KEULEN |
Den doorluchtighsten VORST en |
ICk brenge, ô doorluchtighste Vorst, uwe Grootmoeder, waerlijck een groote Moeder, Dochter, Gemalin, Moeder en Weduwe der Koningen, en, dat het allergrootste is, een Koningklijcke Kruisheldin en gekroonde Martelares op ons Nederduitsch Toneel: niet gelijckze in Schotland gezalft, nochte te Parijs getrout, gekroont, en op den troon gezet, maer in Engelant, haer grootvaders en naer Rechte haer eigen erfrijck, op een schavot, na een langdurige gevangenis, van de naeste bloetvriendinne gemartelt wert, alleen om haere erfwettigheit tot de zelve kroon, en stantvastigheit in het Katholijck Geloof, heur waerdiger dan vier scepters en kroonen, ja haer eigen leven. Weinigen streecken hier de kroon van (Gode en zijn eere ten dienst) een zichtbaere kroon en dit leven te versmaden. In de heilige boecken wort Moses en Kristus alleen die lof toegeschreven. Moses weigerde, geloofs halve, een zoon van Faroos dochter genoemt te worden (en zoo Iosephus getuigt, de kroon zoo vroegh van zijn hooft ruckende, tradtze met voeten) en schatte Kristus rijckdom en zijn volcks versmaetheit hooger dan de schatten van Egypten. Kristus, het eenige voorbeelt der volkomenheit, versmade beide de kroon en dit leven, om Godt, zijnen vader, met de doornekroon te eeren. In d oude Martelschriften vint men de Koningen en Koninginnen, om den godtsdienst gemartelt, [fol. A2v] dun gezaeit, gelijck trouwen gekroonde hoofden zelfs dun gezaeit zijn. In deze leste, zoo veel koeler in yver dan deerste, tijden, komt een eenige MARIA STUART op, als een nieuwe star. Zy versmaet haren grijzen stam, het edelste geslacht van geheel Kristenrijck. Zij vergeet over de hondert voorzaten en voorvaders, alle Monarchen van haren bloede, wiens oirsprong het einde van Alexander de Grootes tijt bereickt. Zy buight haer vrye schouders gewilligh, geduldigh onder het kruis, ten spiegel van alle Kriste Vorsten. Hierom blincktze nu met recht onder de zalige Martelstarren in Godts hemelsche klaerheit, aen de voeten van Maria, wiens naem zy zoo waerdigh gedragen heeft, als zy haer, onder het twintighjarige kruis, en met zoo vele zwaerden van wederwaerdigheit doorregen, nader dan zoo vele Koninginnen stont. De tooneelwetten lijden by Aristoteles naulicks, datmen een personaedje, in alle deelen zoo onnozel, zoo volmaeckt, de treurrol laet spelen; maer liever zulck eene, die, tusschen deughdelijck en gebreckelijck, den middelwegh houde, en met eenige schult en gebreken behangen, of door een hevigen hartstogt tot iet gruwzaems vervoert wert: waerom wy, om dit mangel te boeten, Stuarts onnozelheit*en de rechtvaerdigheit van haere zaeck met den mist der opspraecke en lasteringe en boosheit van dien tijdt benevelden, op dat haer Kristelijcke en Koningklijcke deugden, hier en daer wat verdonckert, te schooner moghten uitschijnen. Zoo steeckt gouden en purperen glans op nevels en wolcken, en licht op bruine schaduwen af. Het docht my al tonbillijck, dat de Nederduitschen hier in andere volcken en tongen, die haer tooneelen met dit kostelijcke bloet purperden iet zouden toegeven: en het lagh al eenige jaren geleden by my, als een belofte, haere Majesteits godtvruchtige faem, die zoo hoogh gestegen, mijne nochte iemants pen behoeft, van verre in haer schaduwe naer te streven; en noch te vieriger, dewijl ick, des onwaerdigh, mijn geboortejaer by Mariaes moortjaer (marteljaer most men zeggen) of liever geboortejaer gedencke. De Heilige Kerck is van outs gewoon de geboorte der Martelaren naer de geboorte der ziele, en niet naer de lichamelijcke, te vieren; aengezien de ziel ten marteldage, van den lichame ontbonden, in den hemel, en het licht der onsterflijckheit, ten eeuwigen leven geboren wort. Ick nam de vrymoedigheit dit treurspel uwe Vorstelijcke Doorluchtigheit op te dragen, die deerste [fol. A3r] van uwe Grootmoeders nakomelingen haer heilige asschen en geest verquickt met den Katholijcken Roomschen Godtsdienst tomhelzen, en haer godtvruchtige voetstappen na te volgen; een zaeck, die zy in het uiterste haren eenigen zoon Iakob, uwen Grootvader, namaels Monarch van Groot Britanje, zoo hartelijck beval, als zy die groothartigh met haer Kristelijck bloet bezegelde: en zeker boven uw Grootmoeders voorbeelt vermaent u daer toe uw eigen naem, zoo loflijck by de Katholijcke Koningen van Engelant, uwe voorvaders, gedragen, en waer onder men twee Eduarden telt, eenen met*den tijtel van Martelaer, den anderen met dien van Heiligh gekroont. Oock ontbrack het van outs den Hertogen van Bajere, waer uit uw Keizerlijck en Keurvorstelijck stamhuis zijnen oirsprong nam, noit aen voorbeelden van Heiligheit en godtvruchtigheit, die u nu op deze hemelsche heirbaen welkomen, zegenen, en met hun voorbede stercken, terwijl ick het gewijde tooneel openzet, daer uwe Grootmoeder weder te voorschijn komende, den aenschouweren te gelijck schrick aenjaeght, en tranen van medoogen ten oogen uitperst. |
INHOUT. |
KOningin MARIA STUART, eenige erfdochter van Jakob den vijfden, Koning van Schotlant, en nicht van Henrick den zevenden, Koning van Engelant, wert om hare stantvastigheit in den Katholijcken Godtsdienst, nae het uitstaen van valsche lasteringen, gewelt, lagen en gevangenis, genootzaeckt ten rijcke uit te vlughten, voor de wreetheit van den staetzuchtigen tyran Mouray, haren bastertbroeder, en de godtvergetenheit en meineedigheit der Puriteinsche Schotten, aengeschonden door hare nicht Elizabeth, die deze onnozele en oprechte ziel onverzoenelijck haette, dewijlze noch jong in Vranckrijck aen den Dolfijn getrouwt, niet uit eige staetzucht, maer ontijdige drift van Guize en Lothringen, haere oomen, en Koning Henrick, den tweeden, haren schoonvader, en Francois den tweeden, haren gemael, voor Koningin van Engelant en Yrlant uitgeroepen wiert; waer van men, hoewel zy in der daet wettiger dan Elizabeth was, nochtans vredes halve, eerlang afstont, behoudende evenwel het erfrecht van de naeste na Elizabeth, indien deze zonder oir overleedt, tot de kroon gewettight te zijn. De vervolghde Koningin nam dan in noot haren toevlught in Engelant, listigh derwaert getroont van Elizabeth, die op woort nochte beloften passende, en het heiligh gastrecht schendende, de vervolghde [fol. A4r] en in haer recht verdruckte bloetvriendin, in plaetse van Kristelijck en Koningklijck onthael, en beloofde noothulp, over de achtien jaren zoo vast gekerckert hielt, dat vriendelijcke bede nochte verzoeck, nochte tusschenspraeck, nochte aengewende middelen, of aenslagen de gevange niet alleen aen geenen vrydom holpen, maer heur ellende telckenmale meer bezwaerden, tot dat men endelijck, (aengezien zy noit om eenige beloften den Roomschen Godtsdienst wou verloochenen) haer, op een daer toe met voordacht gesmede wet, en onder schijn, datze Elizabeth naer het hart en de kroon gesteecken had, valschelijck en gruwelijck, tegens alle goddelijck en menschelijck Recht, ter bijle verwees. Het tooneel vertoont het kasteel van Fodringaye.*De Rey bestaat uit Staetjofferen der Koninginne. |
PERSONAEDJEN. |
Incomparabilis Heroïnae ANAGRAMMA. MARIA STUARTA erat MATURA ARISTA. EPITAPHIUM. Vivificante Fide MATURA resurget ARISTA. Secta odio, JESU lecta, STUARTA, manu. |
BYSCHRIFT |
MARIA |
Biechtvader. Burgon. |
REY VAN STAETJOFFEREN. Zangk. |
Tegenzangk. |
Toezangk. |
HET TWEEDE BEDRIJF. |
Kenede. Marie. |
Burgon. Marie. Kenede. |
De Graven. Marie. |
Paulet. Marie. Rei van Staetjofferen. |
REY VAN STAETJOFFEREN. Zangk. |
Tegenzangk. |
Toezangk. |
HET DERDE BEDRIJF. |
Melvin. de Graven. |
Burgon. Melvin. |
REY VAN STAETJOFFEREN. Zangk. |
Tegenzangk. |
Toezangk. |
HET VIERDE BEDRIJF. |
De Graven. Maria. Melvin. |
REY VAN STAETJOFFEREN. Zangk. |
Tegenzangk. |
Toezangk. |
HET VYFDE BEDRIJF. |
Rey van Staetjofferen. Biechtvader. |
De Graven. Biechtvader. |
EINDE. |
TRIOMF |
PRUDENTER. |
GETUIGENIS UIT KAMDEEN, |
DIt was het jammerlijck einde van MARIA, Koninginne der Schotten, dochter van Jakob den vijfden, Koningk van Schotlant, Nichte van Henrick den zevenden, Koningk van Engelant, uit des zelven outste dochter geboren, en oudt zesenveertigh jaren, het achtiende jaer van haer gevangenisse: dallerstantvastighste Vrouwe in haren Godtsdienst, uitnemende Godtvruchtigh, boven maete kloeckmoedigh, voorzichtigh boven den aert der Vrouwen, en overschoon en bevalligh; en te stellen onder het getal der Vorstinnen, die uit haren geluckigen staet in ellende vervielen. Noch een kint zijnde, wertze van Henrick den Achtsten, Koningk van Engelant, voor zijnen zone Eduart; van Henrick den Tweeden, Koningk van Vranckrijck, voor zijnen zone Francois om strijt tot een Schoondochter aengezocht; in haer vijfde jaer na Vranckrijck gevoert, in het vijftiende aen den Dolfijn getrouwt. Zy bloeide als Koningin van Vranckrijck een jaer en vier maenden. Na haer gemaels overlijden in Schotlant wedergekeert, en met Henrick Stuart dArlei herhuwt, baerdeze Jakob, den eersten Monarch van Groot Britanje. Zy wert van haern bastertbroeder Mouray, en andere ondanckbare en staetzuchtige onderdanen vervolght, van het Rijck afgezet, en in Engelant gejaeght; van zommige Engelschen (naer het gevoelen der degelijcksten en vroomsten) genegen hunnen Godtsdienst te behouden, en Elizabeths behoudenis te zoecken, verschalckt; van anderen, yverigh om den Roomsche Godtsdienst te herstellen, tot heel gevaerlijcke raetslagen aengeport; en onderdruckt door de getuighenissen van haer afwezende Sekretarisen, die door loon Omgekocht scheenen. Neffens haer graf wert dit grafschrift geplackt, en terstont afgeruckt: |
VOORBYGANGER, |
VAER WEL. |
GRAFSCHRIFT en GRAFDICHT |
BOnae memoriae & spei aeternae, MARIAE STUARTAE, Scotorum Reginae, Franciae Dotariae, Jacobi V. Scotorum Regis filia, haeredis unicae Henrici VII, Anglorum Regis, ex Margareta majori natu filiae (Jacobo IV Regi Scotorum matrimonio copulata) proneptis, Eduardi IV Anglorum Regis ex Elisabetha filiarum suarum natu maxima abneptis, Francisci II Gallorum Regis Conjugis, Coronae Angliae dum vixit certae & indubitatae Haeredis, & Jacobi magnae Britanniae Monarchae potentissimi Matris. Stirpe verè Regia, & antiquissima prognata erat, Maximis totius Europae Principibus agnatione, & cognatione conjuncta, & exquisitissimis animi & corporis dotibus & ornamentis cumulatissima, (verùm [fol. I4v] ut sunt variae rerum humanarum vices) postquam annos plus minus viginti in custodiâ detenta, fortiter & strenuè (sed frustra) cum malevolorum obtrectationibus, timidorum suspicionibus, inimicorum capitalium insidiis conflictata esset, tandem inaudito & infesto Regibus exemplo, securi percutitur; Et contempto mundo, devictâ morte, lassato carnifice, Christo Servatori animae salutem, Jacobo filio spem Regni & posteritatis, & vivis verbis caedis infaustae spectatoribus exemplum patientiae commendans, piè, patienter, intrepide, cervicem Regiam securi maledictae subjecit, & vitae caducae sortem cum coelestis Regni perennitate commutavit. |
VI Idus Februarii. Anno Christi MDLXXXVII. Aetatis XLVI. |
EPITAPHIUM. |
KLAGHTE |
GRAFSCHRIFT. |
EINDE. |
Tekstkritiek: |