A.F. Wouthers - Devotie van Eusebius tot het H. Kruys

Anthonius Franciscus Wouthers: De devotie van Eusebius tot het H. Kruys,
verthoont op de Brusselsche thoonneelburgh. Brussel, 1665.
Naar La devoción de la cruz (1640) van Pedro Calderón de la Barca.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton100390 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. π1r]

DE

DEVOTIE

VAN

EUSEBIUS

TOT HET

H. KRUYS.

TREUR-SPEL,

Verthoont op de Brus-
selsche Thoonneel-Burgh.

[Vignet: Vivimus ex uno.]

TOT BRUSSEL.

By PEETER DE DOBBELEER, ghesworen Drucker, ende Boeck-verkooper, in de Keysersstraet, in den Pellicaen. 1665.

[fol. π1v]

Rol der Persoonagien.

Curcius. Oudt Edel-man.

Lisander
Eusebius

}

Soonen van Curcius.

Guilia, Dochter van Curcius
Arminda, Kamer-maeght van Guilia.
Albertus Een Priester.
Octavio, Een Edel-man van Curcius.

Rummen
Cat’lyn

}

Vrouw en Man, Boeren.

Gielen
Merten.
Claes.

}
}

Boeren.

2 Boeren Stom.

Aernoudt,
Ridtsaert,

}

Roovers.

2 Roovers Stom.

[p. 1]

DEVOTIE VAN

EUSEBIUS

TOT HET

H. KRUYS.
___________________________________

EERSTE DEEL.

Rummen ende Cat’lyn, syn vrouw, van bin-
nen, voerende een Peert het welcke
in een karre gespannen is.

Rum. HUt: jo: treckt herwaerts aen,
Catl. Ick sou wel sitten crijten,
Het is hier al verbrilt.
Rum. En houdt niet op van smijten,
Catl. S’en kan noch hot, noch hier, sy sinckt te diep in’t slijck.
Uyt komende.
Hier staen ick als een hinn’ op eenen pier en kijck,
(5) De merry’ light versant by naer tot aen haer ooren.
Rum. ’k Sou beter in dat gat, Cat’lyn, oock gaen versmooren,
Soo waer den stal geruymt; daer licht nu al het goet,
Gy botte labbekack, gaet nu voort-aen te voet,
[p. 2]
Ick sal u op mijn ziel de kar’ en ploech doen trecken.
Catl. (10) Maer Rummen al de liên die souden met ons gecken.
’t Is immers maer u schult.
Rum. Heb ick de kar’ gevuert?
Bot-backes als gy zijt; hadd’ ick u maer gehuert
In plaets van trouwen, Lijn, wy waren haest gescheyden.
Catl. Wel warom hebdy my soo lange laten rijden.
(15) Ken ick den wech of’t spoor? sa heft gy met den steert.
Jo! beestken jo!
Rum. Ons doen en is niet met allen weerdt.
’t Waer beter op dit pas den vondt te werck te stellen
Die ’k lest-mael heb gehoort van seker koets vertellen.
Dees’ koets was heel onstelt, en jammerlijck ontreckt.
(20) De Peerden sonder buyck die schenen als verreckt,
En soo gelijck van leen, van hayr, en oock van jaren,
Dat iegelijck vast riep dat vondelinghen waren,
Hier med’ quam naer het hof een kalen Ioncker aen,
En onder d’ander volck, dat noch was op de baen,
(25) Soo scheen ’t een schaemel koets, maer ’t eerlijck van herten,
Om bedelen te gaen, den Ioncker riep, rijdt Merten,
Soo hiet den Karotsier, en Merten reed’ oock aen,
Maer in de eerste goot daer bleef hy stille staen,
De Peerden geensins niet, s’en conden nimmer trecken,
(30) D’een riep, en d’ander sloegh, het volck begonst te gecken,
Het is een pattecon die af-gereden is,
Neen sprack een loosen filt ick houd’ het voor gewis
Dat desen pattacon te seer sterck overlayen
Met al de maeghdoms is, die ’k wel heb sien bestayen
(35) In sulcken kamerkens, een ieder seyd’ het sijn,*
De Peerden bleven staen en seyden sonder spreken
Komt meester doet het self, wel wat sal hun gebreken?
Hoort eenen van het volck brocht datelijck een vat
Met haver op gehoopt, en soo de perden dat
(40) Voor oogen was gestelt soo vlogen sy daer henen,
En trocken uyt de goot den Meester oock met eenen,
Wy moghen ’t selfde doen.
Catl. Swyght Rummen, sulcken cluyt
[p. 3]
En sal ons merryken, voorwaer, niet helpen uyt,
Rum. Het deert my dat de beest moet dickwils honger lijden,
(45) Daer Soo veel beesten sat, en vol zijn t’allen tijden.*
Catl. Als gy se niet en helpt sal ick naer volck gaen sien.

Cat’lijn binnen.

Rum. Eylasen siet de beest naer heur eens omme-sien!
Hebt merryken ghedult, sy is vol deucht en eeren,
Men sach haer nimmermeer met quaet ghespuys verkeeren.
(50) Veel liever, als op straet, stont sy in haren stal,
S’en hiel niet veel van gaen, en drillen over al,
S’en sprack noyt achter-klap, en ’t sou wel connen blijcken
Dat haer noyt eenen hinst te venster uyt sach kijcken,
Goet hertoch is sy oock, als haer wat overschiet
(55) Sy deylt een ander mé:

binnen gerucht.

Wat wort ons daer bediet?
’k Sien ginder, of ’k en leef, twee Ionckers af-geschreden,
Elck van hun Peert, naer my sy comen aen-getreden,
Sy binden elck hun Peert aen d’eerste boomen vast,
Want daer en is gheen volck dat op hun ganghen past,
(60) Elck troigni’ siet soo bleeck gelijck mijn witte kraghen,
Sy hebben pael couleur, of hun de koors quam plagen,
Of zijn ’t geen moordenaers? ô Heer! mijn hert dat klopt
Gelijck een hinne-gat, Rummen versteeckt hem in ’t bosch.
Hier blijf ick dicht gestopt

Eusebius en Lizander uyt.

Lisan. Eusebius deês plaets is van den wegh gelegen,
(65) En heeft van dit geboomt een lommeringh gekregen,
Die haer voor ieders oogh’, en voor de sonne deckt,
Sy is ons gans bequaem, ras uwen degen treckt,
Soo leyd’ ick naer het velt de geen’ die ’k wil bevechten,
Euse. Dien is alrydt ghereet; maer aengesien gheen knechten,
(70) Noch eenigh ander volck, hier op ons woorden past,
Seght my wat klachten eerst gy hebt tot mijnen last?
Lisan. Die klachten die ick heb zijn wel soo menichvuldigh;
Elck in ’t besonder is soo grooten straffe schuldigh,
Dat d’uyt-spraeck aen de tongh, en aen de reden ’t wôrt.
[p. 4]
(75) En aen het leet ’t gedult, in alles schiet te kort,
Kent ghy dees brieven wel?
Euse. Laet sien dan suldy ’t weten.
Lisan. Neemt daer? ,, het schijnt dat hy is voor den kop gesmeten;
Hoe staet gy dus verstelt?
Euse. ,, ’t Heeft menich mensch berout
,, Dat hy aen het papier had’ sijn geheym betrouwt,
(80) ,, Wanneer den snellen pijl is uyt den boogh gevloghen
,, Men siet van waer hy komt, ’t is seker, maer geen oogen
,, En konnen wel voor-sien waer dat hy vallen sal.
Lisan. Hebt gy-se nu bekent?
Euse. Seer wel want sy zijn al
Geschreven met myn handt,
Lisan. Nu dan ick ben Lisander
(85) Den soon van Curcius: die, om altyt een ander
In pracht gelijck te zijn, al had’ hy minder goet,
Heeft alles op-geteert, soo dat hem maer het bloet,
En ridderlijcken stam van sijn man-hafte vaders
Alleene overschiet, d’welck hy oock aen mijn aders,
(90) In plaets van ander goet, soo mildt heeft uyt-gerijckt,
Maer al hoe-wel den noot den stam verongelijckt,
Nochtans, wie dat hy zy, die edel is geboren,
Al heeft hy gelt, noch goet, sijn plicht gaet noyt verloren,
Doch Guilia (Godt weet hoe ’k dien naem vervloeck)
(95) Oft kende noyt de plicht die toe komt aen den doeck,
Oft wause niet voldoen, ick ben haer eyghen broeder,
Des niet te min, haer hulp, en haeren eer-behoeder,
En gy wel weten moest dat vrijsters, sulcks als sy,
Men noyt te dienen plach met slimme vleyery,
(100) Met heymelijck geschrift, met valsche minne-treken:
En vuyle koppelrij: ’t is waer dat uw’ gebreken
De meeste niet en zijn, want ick oock selver sou
Altijt het selfste doen, soo verre my een vrouw
Daer toe de oorsaeck gaf; maer dat gy nu veel jaeren
(105) Zijt mijnen vriendt geweest, dat komt u schult beswaeren:
Stont u mijn suster aen voor vrouw’, tot ander eyndt
En meyn ick niet dat gy tot haer u oogen wendt,
[p. 5]
Noch derven peysen soud’, jae oock met haer te trouwen,
want liever saegh ick haer in duysent stucken houwen
(110) Als sien met u getrouwt; nochtans de rechte baen,
Als gy haer liefde dreeght, dat was te spreken aen
Mijn vader eerst voor al, en dan mijn suster winnen,
Hadd’ hy gewillecoort dat ghy haer soud’ beminnen,
Des ick niet en gheloof, want als een Edelman
(115) Door armoed’ is verruckt, en niet versamen kan
Den aedel met het goet, veel eer als schand’ te lijden,
En vlecken in sijn bloet, soo sal hy gaen bevrijden
Sijn dochters al te mael op een gewijde aerdt:
Soo is ’t dat Guilia sal morghen zijn bewaert,
(120) Oft ’t lief haer zy, oft leet, den doeck moet sy aenvêrden
En in een klooster gaen, doch midts om Nonn’ te werden,
Het wel geraeden was haer eerst te sien ontrieft
Der stocksels van haer vier, en van haer sotte liefd’,
Soo brengh’ ick s’ u weer-om, en wil oock sien daer teghen,
(125) Oft gy, soo als uw’ penn’, kont roeren uwen deghen:
Stelt u nu voorts te weer, en dat hier dat’lijck sterf
Oft gy, op dat geen liefd’ veroorsaeckt haer bederf,
Oft ick op dat dees schand’ my noyt en komt voor d’oogen.
Euse. Lisander houdt u still’ gy moet nu oock gedoogen
(130) Dat ick u d’antwoort geef, naer diên dat mijn gedult
U reden heeft gehoort, met mijnen schamp vervult,
Al is het wijnigh langh ’t geen’ u verhaelt moet worden,
En dat het qualijck voeght dat hier met soo veel wôrden
Den tydt versleten wordt, terwijl wy zijn alleen,
(135) Nochtans, midts seker is dat hier van ons, of d’een,
Oft d’ander blijven moet, en dat soo moght mislucken
Dat my een snelle doot quaem uyt het leven rucken,
Soo is het meer dan reên dat ick u eerst voor al,
verhael een ongehoort, en wonderlijck, gheval:
(140) Mijn stam is onbekent, men kost oock noyt verklaren
Wie dat mijn vader was, oft wie my quam te baren,
Dat van een Kruys den voet, en eenen herden steen
Mijn wiegh, en bedden was, en weet ick maer alleen,
De Herders, die my soo in het gheberghte vonden,
[p. 6]
(145) Vertellen al te mael, dat op verscheyde stonden
Mijn jammerlijck geschrey dry daghen was gehoort,
Dogh niemant oyt en quam, om my te helpen, voort.
Gheloovende dat maer bedrogh en moeste wesen,
En oock omdat ’t gediert’ sich over-al ded’ vrêsen.
(150) Maer door de hulp van ’t Kruys, aen wiens voet ick lagh,
En hinderde ’t my niet, en op den derden dagh;
O wonderlijck geval! een schaep dat korts te voren,
Ontrent het woest’ gebercht’, uyt ’t kudden was verloren,
En wierdt seer neerstelijck van d’Herders naer-gesocht,
(155) Heeft hun op d’eyghen plaets, daer ick lach, uyt-gebrocht.
Dus heeft een onder hun met haesten my gedragen
In ’t naest gelegen dorp, alwaer om sijn behaghen
Eusebius den Heer doen eerst gekomen was,
Die als hy dit verstont, beval my even ras,
(160) Ontboden op zijn huys, hy gaf my oock als peter
Den naem Eusebius, en ’t ghene noch was beter
Den toe-naem van het Kruys, waer door ick was bewaert,
Voorts wierdt ick als zijn kint, naer edel-lieden aerdt,
Sorghvuldigh op-ghebroght, tot dat hy quaem te sterven,
(165) En ick, naer sijnen will’, zijn gelt en goedt te erven;
Soo vreemt was mijn’ geboort’, soo wonder mijn planeet,
Dat in den meesten noot sy best te helpen weet:
Als ick noch teer en jongh was aen de borst geleghen,
Soo scheen ’t dat mijnen aerdt tot boosheydt was genegen.
(170) Ick beet den tepel af die my hadd’ op-gevoedt,
Soo dat mijn droeve mem, door pijne gansch verwoet,
En buyten haer verstandt, my in borr’ liet vallen.
Daer bleef ick langen tydt op ’t water liggen mallen,
En lachte overluyt, tot dat die van den huys
(175) My hoorden eyndelijck, en saghen dat een Kruys
Aen mijnen mont gedruckt, en vast stont in mijn handen:
Noch op een ander tyt soo stont ons huys en branden,
En ick bleef ongeschent te midden in de vlam
Als niemandt om het vier noch uyt, noch in en quam,
(180) Soo wou my Godes handt op heylich Kruysdagh sparen:
’k Was nouwelijcx geraeckt tot in mijn vijftien jaren
[p. 7]
Als ick trock over zee, daer onversins de locht
Met ’t water, soo het scheen, en ’t water met haer vocht,
De winden joegen ons tot in de diepste kolken,
(185) En dreven ons we’er op tot aen de hooghste wolken.
Ten lesten op een klip, daer scheurde ’t schip in twee
Soo dat sy al-te-mael verdroncken in de zee,
Maer ick quam met een luyck de have in-ghedreven,
Daer op aen ’t heylich Kruys een lof-dicht stont geschreven:
(190) Noch quam ick eens ghereyst met eenen vriendt alleen
Door seker woest gebercht, en voor een Kruys van steen;
Dicht aen den wegh ghestelt, was ick van ’t peerdt geschreden
Terwijl dat mijnen vriendt gingh soetjens voren treden,
Als mijn ghebedt was uyt, reed’ ick wat dapper aen
(195) En vondt den goeden vriendt te midden op de baen,
Seer derelijck vermoort: eens had’ men in het vechten
Met eenen steeck ghetracht my aen den muer te hechten,
En ’k was oock wel ghetreft, maer op een Kruys van goudt,
Dat ick droegh aen den hals, soo ’t scheen, tot mijn behoudt,
(200) Brack sich den fellen steeck, en ick bleef sonder hinder:
Voorts hier in dit ghebercht een weldaet niet veel minder
Ontfingh ick van het Kruys, wy waeren op de jacht
Wanneer ons over-viel een onwe’er onverwacht,
En ick sagh aen mijn zijd’, door snelle blixems stralen,
(205) Twee jaghers, onvoorsiens, in stof en asschen maelen,
Doch als den kouden schrick een wijnich was voor by
Bevondt ick dat een Kruys stondt neffens aen mijn zy,
Het selfste, soo ick denck, aen wiens voet het leven
My eerst mael wierdt bewaerdt, en wiens beeldt verheven
(210) Is op mijn borst gedruckt: een wonderlijck gheval
Waer door misschien yet vreemts hier naermaels blijcken sal:
Maer al en heb ick noyt de minste kennis kreghen
Wie dat mijn ouders zijn, mijn herdt dat is gheleghen
Soo hoogh, en wel, nochtans, soo kloeck is mijnen moedt,
(215) Soo vierich mijnen geest, soo heerelijck mijn bloedt
Dat ick wel weerdigh ben op Guilia te dachten,
Want adel die men erft en is niet meer te achten
Als die men heeft verdient: voorts waer het mijnen lust,
[p. 8]
Ick had’ wel daetelijck u toornigheydt gheblust,
(220) Met luttel redens oock, dan ghy hebt mijn gevoelen
Soo scherpelijck gheraeckt, mijn sinnen soo doen woelen,
Door ’t schamperigh verwijt, dat my soo leegh veracht,
Dat ick nu geen gehoor, noch onschult aen u klacht
Hier geensins geven wil: maer soo ick wordt bevonden
(225) Van al te slechten staet, om voor altijdt verbonden
Aen Guilia te zijn, door liefd’, en echte trouw,
Soo wordtse licht mijn hoer, in plaetse van mijn vrouw,
’t Zy dat ghy haer verstopt in huys, ja dat vier mueren
Mijn eeuwelijck vervolgh u suster doen besueren,
(230) Ja oock alwaer sy self ten af-grondt neer-gedaelt,
Sy sal des niet te min, alomme naer-getaelt
En in geen plaetse vry van mijn vervolghingh wesen,
Soo is ’t dat mijne liefd’, wanhopigh van genesen,
Soo is ’t dat mijn gedult, te bitterlijck ontstelt,
(235) Wilt vreken mijne smaedt, wilt straffen u gewelt.
Sy trecken hunne Rapieren ende vechten. Lisander valt ghequetst ter aerden, ende proevende op te staen valt weder.
Lisan. Daer ’t stael het woort moet doen mach vry de tongh wel swijghen,
Ick ben ghequetst.
Euse. Niet doot?
Lisan. Neen, ick sal u eerst mael rijgen
Den degen door u hert, eylaes! de gladde aerdt
Ontwijckt van onder my,
Euse. G’en zijt haer hulp niet waerdt,
(240) Noch ’t leven oock,
Lisan. En doet my sonder bicht niet sterven,
Euse. Sterft daetelijck,
Lisan. Om ’t Kruys daer Godt aen wou verwerven
De welvaert van den mensch, en brenght my niet ter doot:
Euse. Als gy my soo besweert g’en hebt geen stervens noot,
Ontwapent is mijn handt, mijn gramschap heel gesoncken,
(245) Mijn sinnen heel gestilt, en ’t leven u geschoncken
Om desen soeten naem van Godes heylich Kruys,
Staet op ick sal u flucx gaen lijden naer u huys,
[p. 9]
Lys. Eylaes! de kracht heeft my nu teenemael begeven
Door ’t vluyen van mijn bloedt, ick waer al uyt het leven.
(250) Maer midts, het lichaem door, veel vensters open staen
En weet mijn siele niet waer dat sy uyt moet gaen.
Euse. Lysander wilt den moet soo niet verloren gheven,
Komt rust op mijnen hals, een man van heylich leven
Woont hier in dit ghebercht, die Godes Priester is,
(255) En hooren sal u bicht,
Lysan. Ha! vriendt houdt voor gewis
Dat u goedthertigheydt sal haeren loon bekomen,
Magh ick maer naer mijn doot voor Godes aenschijn komen
Ick sal ootmoedelijck hem bidden om u deught
Dat ghy noyt sonder bicht, onsaligh sterven meucht.
Eusebius draeght Lysander binnen.
Rummen komt uyt van daer hy ghestopt was.
(260) Wie sach ooyt sulcken spel? sy vochten flucs* als honden,
En als den eenen nu met vijf-en-twintich wonden
Is deur en deur ghekrouwt, soo is de vrindtschap goedt,
En die te veuren lagh vertreden onder voet
Rust nu self op den hals.
Catelijn, Gielen, Merten, Claes, Boeren, komen sprekende uyt.
Claes Hebt ghy hem hier gelaten?
Catl. (265) Hier bleef hy,
Mert. Sa aen ’t werck, daer is gheen tijdt om praeten.
Giel. Maer siet hem eens staen sien,
Catl. Hoe staet ghy dus bedwelt?
Rum. Ha Catlijn!
Gielen* Wel wat droes wat heeft u soo verstelt?
Rum. Ha Gielen!
Mert. Spreeckt wat is u dan gheschiet?
Rum. Ha Merten!
Claes. Wel wat hebt ghy gesien?
Rum. Ha Claes ’k ben teer van herten!
(270) Trif, traf, hy stack hem doot, en droech hem naer het graf,
Oft naer de sout-kuyp, voorts ’k en weter niet meer af,
Catl. Wel wat is dat gheseyt? wie isser doot geslaghen?
Rum. Voorwaer ’k en weet het niet,
[p. 10]
Mert. Wie is naer ’t graf gedraghen?
Rum. Dat weet ick noch veel min,
Gielen. Wie droegh men in het sout?
(275) Dat ’s my te veel gevraecht*, och mijn hert wiert soo kout:
Wel hou? hy kan hem soo de keel wel af-gebijten;
Te draghen op den hals die hy eerst door wou smijten
Soo sot en was ick niet: maer komt gy liens met my,
S’ en gaen maer rechts hier voor, wy zijnder voorstons by.
Al binnen.
Het theater verandert in huysinghen.
Guilia met Arminda al weenende uyt.
Guil. (280) Arminda laet my dogh mijn ongeluck beweenen,
Vloyt tranen, vloyt altoos, mijn smerte sou met eenen
Ten eynde zijn geraeckt, was ick het leven quyt,
Arm. Die soo zijn droefheydt toont, leydt self het meeste spijt,
Guil. Wel hebt gy noyt gesien een water loopken dalen
(285) Al soetiens van een borr’, en dat haer silv’re straelen
Spijs geven aen de beeck, die sonder schrede vloeyt,
En lossen de fontijn die oock gedurigh groeyt?
Maer alsmen haeren loop wilt ’t seffens inne binden,
En stijghen over-al, soo sal de aeder vinden
(290) Een onverwachte baen, en bersten ievers uyt,
En vluyen buyten ’t spoor, d’wers over-al het kruyt,
Dit is my oock gebeurt, ick meynde te versmachten,
De pijnen in mijn hert, en ’t heelen mijn gedachten.
Maer ’t is al te vergheefs, siet eens met wat gewelt
(295) Sy komen over-hoop, oogh-sienelijck, te veldt,
Den wegh is nu gebaent, Arminda laet my klagen:
Dat eenen vader self in wanhoop tracht te jaghen,
Oft in een vroeghe doot, sijn troosteloose kindt,
Arm. Bedenckt me Jouffrouw.
Guil. Wel wanneer men ruste vindt
(300) Door middel van de doodt is’t niet luck-saligh sterven?
Arm. Wat ongheluck soo groot als ’t leven moeten derven?
Guil. Die staegh in droef heydt leeft, eylaes op eenen dagh
Wel duysent keeren sterft!
Arm. Soo Ick het weten magh,
[p. 11]
Wat oorsaeck? seght my dogh u siele komt verbangen?
Guil. (305) De brieven al-te-mael die ick, eylaes ontfanghen,
En die Eusebius my korts geschreven had’
Lisander ’t effens heeft uyt mijn Schribaen gevat.
Arm. Wel wist u broeder dan dat sy daer inne waren?
Gul. Mijn ongheluck moest hem iet sulcx wel openbaren
(310) Als ick sijn troigni’ sagh, soo viel my in ’t gedacht
Dat hy ’t vermoeden moest, maer ick hadd’ noyt gedacht
Dat hy iets weten kost, ten is niet langh geleden
Als hy tot my-waerts quam de kamer in-getreden,
Noch heel gram, noch heel soet, maer even wat ontstelt.
(315) Hy seyd’ dat hy in ’t spel verloren hadd’ sijn gelt,
En eyschte een juweel om we’er de kans te waghen.
Ick gingh ’t hem langhen oock, maer sonder meer te vragen.
Hy my de sleutels nam seer heftigh uyt de handt,
En opende ’t schribaen, en socht aen elcken kant,
(320) Tot dat hy, eyndelijck de brieven heeft ghevonden,
Doen was ’t dat sijn gesicht my bynaer had verslonden.
Maer niet een enckel woordt en quam uyt sijnen mondt
Tot dat hy in den hof alleen mijn vader vondt,
Sy spraken langh, en veel, ontwijff’lijck te ramen
(325) Den middel van mijn doot, voorts inder haest sy namen
Naer ’t klooster hunnen wegh, dit heeft my soo geseyt
Octavio, die baen wordt my oock toe-bereydt,
Arminda dat ’s, eylaes! de oorsaeck van mijn klaeghen,
Dogh liever dat ick sou alsoo uyt ’t herte jaghen
(330) De liefde van dien vriendt, en in het klooster gaen
Soo salmen met die handt mijn leven sien verdaen.
Guilia en Arminda vertrecken al sprekende op d’een zijde van het Theater.
Eusebius compt op d’ander eynde van ’t Theater uyt.
Euse. ,, Wie hadd’ ooyt soo de vrees, of wel de hoop verloren,
,, Dat hy syn vyandts huys heeft stoutelijck verkoren
,, Voor sijn gewijdde aerdt? eer Guilia de doot
(335) ,, Van haren broeder weet wil ick in desen noot
,, Een proeve doen, is ’t soo dat ick met minne-treken
,, Haer half verwonnen siel soo konstigh kan ontsteken
[p. 12]
,, Dat sy my volghen wilt soo ben ick dan voldaen,
,, Ten vollen, van de smaet die my is aen-gedaen,
(340) ,, En quam sy naer-der-handt haer broeders doot te weten
,, Sy moet, des niet te min, haer lusten sien te meten
,, Naer eisch van tijdt, en noot self tegen haren danck,
,, Vermidts sy wesen sou alleen in mijn bedwanck.
Wel soete Guilia,
Guilia. Hoe is dat by ghekomen
(345) Eusebius gy hier?
Euse. ’k Heb desen wegh genomen;
Ghedwongen door mijn liefd’, ontstelt door mijn verdriet.
Guilia. Hoe zijt ghy hier geraeckt? vreest gy myn vader niet?
Euse. De doodt self vrees ick niet,
Guilia. Wel hoe waer zijn u sinnen?
Euse. Ick kom u Guilia bethoonen hoe ick minne,
(350) En liefde dragen kan, ten eynde dat gy oock
Voort-aen my niet en spijst, met enckel windt, en roock,
Ick weet van goeder-handt, dat ’t sedert korte daghen,
De heymelijcke liefd’ die wy malkander draghen,
Uw’ vader heeft ontdeckt, en oock soo leegh veracht
(355) Dat hy u morgen vroegh, met vaderlijcke macht,
In ’t klooster sal doen gaen, is nu dan niet vervloghen
Uw’ toegeseyde liefd’? heeft u tongh niet gelogen?
Is u vier niet geblust? hebt gy my ooyt bemint?
En was ooyt uwen lust tot mijnen wensch gesint,
(360) Komt datelijck met my, soo kont gy maer ontvlieden,
Die u met lauter kracht sal morgen vroegh gebieden,
Daer sullen tot den peys veel weghen open-staen,
Uw’ vrienden al te mael die sullen dan bestaen
Dat sy hun noch ter tijdt niet aen en willen draeghen,
(365) ’k Heb peerden by der handt om u terstont t’ontjaghen
Aen die u volghen wilt, ’k heb dorpen, volck, en gelt
Waer med’ gy buyten noodt sult wesen haest gestelt.
Ick heb’ noch boven dien, dat veel meer is te achten,
Een siel die u aenbidt, en alle myn gedachten
(370) En soecken maer alleen wat dat u siel genoegt,
Is ’t soo dan dat ghy ooyt oprechte liefde droeght,
[p. 13]
Verstout u Guilia, en laet my troost verwerven,
Oft siet my hier terstont voor uwe voeten sterven.
Guilia. Hoort toe Eusebius
Arminda met verbaestheydt.
Arm. Myn heer komt herwaers aen,
Guil. (375) Ey Godt wat nu gemaeckt?
Euse. ’t Wilt my al tegen gaen,
Guil. Kan hy noch uyt?
Arm. Geensins, den wegh is hem benomen,
Guil. Wat spijtigh ongheluck,
Euse. Dat hy hier nu moest komen,
Wat dan gemaeckt?
Guil. ’t Is best dat gy u hier verstopt.
Euse. Waer?
Guil. In dees kamer,
Arm. Ras, ras, uw’ vader klopt.
Eusebius versteeckt sich, Curcius, vader van Guilia, wesende een oudt man, komt uyt.
Cur. (380) Is ’t dat gy Guilia my niet en komt ghevloghen
Met d’armen om den hals, als ick u heb getogen
Met groote moyt en sorgh, tot soo een hoogen staet,
Die nu tot u geluck, en mijn rust open-staet,
Soo thoont gy luttel danck aen veel en groote diensten,
(385) ’k Heb alles wel beschickt naer eysch van u verdiensten.
Alleen gebreckter maer dat ghy den eersten dagh,
Als Godts onweerde Bruydt, die schoonste diemen sagh,
Bevalligh op-getoeyt, naer ’t klooster aen gaet treden.
Wat onverwacht geluck! u soo hoogh te besteden!
(390) Wat een gewenste uer als gy aen Godes hant
Ghebonden wesen sult, door liefd’ en echten bant!
Wat seght ghy?
Guil. Wel wat is ’t dat ick hier op kan seggen.
Euse. ,, Staet sy ’t toe met dit sweert sal ick my neder-legghen.
Guil. ’k En viendt de antwoordt niet, dogh ick meyn even-wel,
(395) Al is ’t soo dat een kindt magh wesen in ’t bevel
Van d’ouders, voor soo veel als ’t lichaem raeckt, en ’t leven,
De siel en is gheen slaef, en om soo wegh te geven
[p. 14]
De vryheydt van een kindt, ’t was beter eerst voor al
Dat u gesintheydt ick, en ghy dan mijn geval
(400) geweten had’
Curs. Geensins want voor u staen de wetten
In mijnen wil ghedruckt,
Guil. Het staet my toe te letten
En vry oock boven dien, wanneer, en welcken staet,
Mijn siele kiesen wilt, den vryen wille laet
Den hemel aen den mensch, laet my dan over-peysen,
(405) Oft my wel voegen sou langhst desen wegh reysen,
Men kiest soo haestigh niet een onbekende baen
Die iemant voor altoos moet blijven inne gaen.
Curs. Het is ghenoegh dat ick’t voor u hebb’ overweghen,
En’t jaewoort toe-gheseyt, en’t jae woort oock verkregen.
Guil. (410) Wel leeft ghy dan voor my, aenveert oock self den staet.
Curs. Swyght herseloose Kindt, uw’ tonghe boos en quaet
Sou ick uyt uwen mont met dese handen rucken,
Ick sou uyt uwen kop al uwe hayren plucken,
En vlechten datelijck een strop om uwen hals.
Guil. (415) ’k En hebb’ u noyt ontseyt mijn leven boos en vals,
Soo ghy het achten mooght, en dat u tracht te quellen
Neemt weêr dat ghy my gaeft, en sonder uyt te stellen,
Maer ick ontsegh de gift die my den hemel gaf,
Den vryen wille duert tot in het leste graf.
Curs. (420) ’t Vermoeden dat ick had’, kom ick nu te ghelooven,
Dat my u moeders schult de eer heeft kunnen rooven,
Dat uw’ bloet mijne waer ghy soudt met meer ontsagh
Aensien dees grijse kruyn in mijnen ouden dagh.
Guil. De antwoort geef ick niet, dat ’s my te hoogh gesproken.
Curcius teghen Arminda die haer vertreckt.
Cur. (425) Laet ghy ons hier alleen,
Dat nu komt uyt-gebroken
Het gheen ick langhen tydt verholen in mijn hert
Gehouden heb, de kracht van dese nieuwe smert
Bedwinght, eylaes! mijn tongh om u hier te verkonden
Dat noyt uyt desen mont gheen ooren en verstonden,
(430) Door mijnen aedel vondt Siena my bequaem
[p. 15]
Om aen Urbaen den Paus den derden van dien naem,
Met tytel van ghesant gehoorsaamheydt te toonen:
Uw’ moeder die den glans van allen de matroonen,
In deught, en suyverheydt, al verr’ te boven gongh:
(435) (’k En wete nauwelijck, hoe dat mijn losse tongh
Haer schenden derf de eer) die was alleen ghebleven
Tot Siena in mijn huys, terwijl dat ick moest leven
Acht maenden in de stadt van Roomen: doen ter tijdt
Soo wasser handelingh, oft dese heerlijckheydt
(440) Den Paus sou zijn gejont: ick bidd’ dat Godes seghen
Wil gheven aen dees’ stadt dat haer best is geleghen,
Maer ’t komt hier niet te pas: ten lesten als ick quam
Tot Siena wederom, het eerst dat ick vernam
Dat was: hier is ’t eylaes dat ’t hert my wilt beswijken!
(445) Hier wort mijn tonghe stom, den aesem van gelijcken*
Begheeft sigh aen mijn spraeck! dat was: ha blinde vrees!*
Dat uwe moeder my haer swangher lichaem wees,
Te voren hadd’ sy my wel meer als eens geschreven,
Dat sy, als ick vertrock, in twijfel was gebleven
(450) Van groot te gaen, maer ick nam ’t voor ontschuldingh aen
En vreesde grootelijckx dat sy haer hadd’ misgaen,
Oft waer is weet ick niet, maer als men ’t soo mach achten
Door uyterlijcken schijn, en moet men niet verwachten*
Tot dat ’t gebleken is: ha reden-loose wet!
(455) Wie heeft dogh aen de eer alsulcken prangh geset
Dat iemandt haeren glans onwetens kan verliesen?
Wie doet aen ons verstant soo vreemde meyningh kiesen?
Wie heeft aen onsen geest die leughens inghebeelt?
Wierdt iemandt sonder schult ooyt uyt sijn goet gedeelt?
(460) Oft moeten door het recht onnoos’le zijn verwesen?
’t Is valschelijck versiert, ’t en kan geen on-eer wesen,
’t Is enckel ongheluck, waerom dogh meer gespaert,
Mercurius die stelt als Argus die bewaert?
Maer aenghesien de wet gewent is te onteeren
(465) Een die onnoosel is, wat straf sal sy vermeeren
Voor die het weet en swijght, ick dan geheel ontstelt
En vondt noch in de stadt vermaeck, noch op het veld.
[p. 16]
De tafel walghde my. ons bedde was my teghen,
’t Scheen dat mijn eyghen siel een af-keer had ghekregen
(470) Van my als vreemdelingh, en al-hoe-wel dat ick
Haer dickwils in mijn hert ontschuldigh vont, den schrick,
En blinde vrees, nochtans dat ick moght on-eer lijden,
Bedwongh mijn losse handt om d’waes’lijck te kastijden
Mijn sott’ inbeeldingh, maer niet uwe moeders schult,
(475) En overmits ick hadt tot uyt-stel geen gedult,
Soo gongh ick al mijn volck diep in ’t geberchte lijden,
Op een geveynsde jacht, en trock daer naer ter zijden,
Langhst een bedeckte baen, met uwe moeder, af
Terwijl dat tijdt verdrijf, het wilt, een ieder gaf,
(480) Ick sprack met valsch ghelaet veel honigh-soete wôrden,
Van eenen mont die lieght hoe wel is ’t dat sy worden,
En wijselijck gespeelt, en dan een hert dat mint
Seer lichtelijck geloof in minne-pratiens vindt,
Wy quamen eyndelingh daer nauwelijckx de winden,
(485) Noch straelen van de sonn’, den doorgangh kosten vinden,
Een plaets daer veel geboomt gevlochten dicht door een
Als mueren hadd’ ghemaeckt, hier dan wy twee alleen.
Arminda al weenende uyt.
Arm. Mijn heer het is nu tyt, hebt ghy noch niet verloren
Een onberoerden moet, die u is in-geboren,
(490) Kont ghy den teghenspoet, met kloeckheydt, wederstaen?
’t Is tijdt dat nu de proef daer van moet zijn ghedaen.
Cur. Wat oorsaeck u bedwinght ons reden te beletten?
Arm. Mijn heer....
Sy gelaet haer of sy niet spreken en kon.
Cur. De twijfelingh komt ons noch meer t’ontsetten.
Seght voorts,
Guil. Arminda spreeckt, hoe staet gy dus verstelt?
Arm. (495) Dat sulcken tijdingh hier van my moet zijn vertelt!
Cur. Ten deirt ten minsten niet oft gy ’t seght, oft een ander,
Als ick het niet en schroom te hooren.
Arm. ’t Is Lisander
Eus. Die kans gebrack my noch.
Arm. Die daer wordt t’huys gebrocht
[p. 17]
Van ’t boeren-volck, eylaes wie hadd’ oyt sulcx gedacht!
(500) Seer dierelijck vermoort, en met sijn bloet begoten,
Maer waerom meer geseyt de deure wordt ontsloten,
Sy komen met hem in,
De boeren brenghen Lisander op het theater, in eenen draegh-stoel, op verscheyde plaetsen met bloedt gheverft zijnde, Octavio uyt.
Cursius denoterende syne dochter Guilia.
Cur. O hemel! sulcken spijt,
Denoterende het lichaem van synen Soon Lisander.
Ey Godt soo droeven leedt! en al op eenen tydt,
Cur. Ach! wat bloet-gierigh hert heeft my willen onterven
(505) Van uw’ beminde siel! wie heeft dogh willen verven
Sijn boos, en vreede handt, in dit onnoosel bloedt?
Eylaes!
Arm. Vertreckt u dogh me-jouffrouw,
Giel. ’t waer niet goet
Dat sy hem naerder quaem,
Cur. Laet my dit lichaem sien, dat eenen Ooghen-blick
De aerde tot haer speys, en my tot droeven schrick,
(510) Van ’t leven heeft berooft, dat nu voor ieders ooghen
Met meer als eenen mondt voor-seker kan vertooghen,
d’Onsekerheydt des tydts, de strafheydt van den noot,
d’Ellende van den mensch, de vreedtheydt van de doot:
Eylaes beminde kindt! wat wreede moorders handen
(515) Ontstaelen u het licht, en my de beste panden
Van mijnen ouderdom? wie hadd’ het open veldt,
Oft eenigh woest gheberght’ u voor een tomb’ gestelt?
Op dat ick uyt dees’ kruyn een doodt-kleet soude vlechten,
Om met een droef gheween uw’ leden om te hechten,
(520) Maer vrienden seght my dog wiên heeft hem soo vermoort?
Giel. Seght Rummen al dat ghy gesien hebt, en gehoort,
Cur. Seght vriendt seght wie het was.
Rum. Ick heb hem hooren heten
Eusebius, ’t is veel dat ick ’t niet en heb vergeten
[p. 18]
Curs. Eusebius! wie hadd’ soo vreemden leet ghelooft,
(525) ’t Is hy die my de eer, en ’t leven ’t samen rooft:
Teghen Guilia
Gaet aen ontschuldight nu sijn valsche minne treken,
Seght dat sijn eer’loos herdt, noyt af en was geweken
Van een oprechte liefd’, siet hoe dat hy voor goet
Sijn boose lusten schrijft met uw’ vergoten bloet.
Guil. (530) Mijn heer.....
Cur. En antwoordt niet ghelijck gy placht voor desen.
Of andersints sijn graf sal oock uw’ wooningh wesen,
Maeckt u terstondt bereydt tot geestelijcken staet
Op dat ghy voor altyt uyt mijne ooghen gaet,
Uw’ broeder, naer sijn doot, sal in mijn herte leven,
(535) Daer ghy in sterven sult, eer dat u zy begheven
De eereloose siel: ick gaen op staenden voedt
Bereyden al ’t getuygh dat ghy ghebruycken moet,
Blijft ondertusschen hier: ick sal de deure werven,
Op dat ghy niet en vliedt: leert ghy van nu af sterven
(540) Door ’t by zijn van dit lijck, aensiet den bleecken mondt,
Hy seyt dat u de doot oock grijpen kan terstondt.
Altemael binnen, behalven Guilia, die blyft staen, tusschen Lisander ende Eusebius, die uyt komt van daer hy inne ghegaen was.
Guilia als sy eerst een wyle tydts Eusebius droeffelijck aensien heeft
Ick proef u duysent mael, ha moorder aen te spreken!
En ick voel duysent mael den aesem my ontbreken,
Mijn siele berst van rouw, mijn tongh is by naer stom,
(545) En mijn wan-hopigh hert keert sich heel om end’om:
’k En weet niet hoe ick noch mijn lippen kan ontknoopen
Als ick op eenen tijdt van haet wordt overloopen,
En van mijn sotte liefd’, ick wilde mijn gesicht
Wel keeren van dat bloedt dat hier vergoten light,
(550) En my tot wraecke stuert: ick wilde met mijn traenen
Seer geren oock den wegh tot uw’ ontschuldingh baenen,
Want woorden lieghen niet, en selden lieght de oogh,
Denoterende het doot lichaem, en Eusebius
[p. 19]
Soo dat ick overhandt nu hier, nu ginder boogh,
Ick draegh in d’eene handt mijn liefde, en in d’ander
(555) Den nieuw’ verweckten haet, door ’t moorden van Lisander
En wou op eenen tijdt u voorstaen, en verdoen,
Gelijck door haet, en liefd’, ick straf, en weer versoen,
Is ’t soo Eusebius dat ghy my kondt beminnen?
Is ’t soo dan dat ghy tracht mijn weder-min te winnen?
(560) Als ick den bleyden dagh van bruyloft had verwacht,
Hebt ghy hem dan verkeert in eenen droeven nacht?
Een uytvaert, en gheween, voor soete snaer ghespelen!
Als ick voor uwen lust mijn vader hebb’ doen quelen,
Geeft ghy dan in de plaets van perels, en ghesteent,
(565) Den rouw, daer om mijn oogh soo bitterlijcken weent,
Als ick u in ’t ghevaer self van mijn eyghen leven
Stantvastigh heb bemint, tracht ghy my dan te gheven
Een graf, in plaets van bedd’, en als ick u mijn handt
Door liefd’ hadd’ uyt-ghereyckt, komt ghy van uwen kant
(570) Uw’ handen vol van bloedt verthoonen van mijn ooghen?
Hoe sou mijn toornigh hert u voorder noch ghedooghen,
De wonden soo my dunckt, geopent in dit lijck
Verwijten my dat ick tot smaet en ongelijck
U langher hier verdraegh: hoe sou de wereldt spreken,
(575) Dat my den moet, en d’eer, soo verre quam t’ontbreken
Dat ick u volghen wou, die self mijn eyghen bloet
Heb totter doot vervolght, ghelijck een moorder doet,
En of ick schoon dit leedt getracht hadd’ te vergheten,
U by zijn, waer den wegh om ’t we’er van nieuws te weten.
(580) Uw’ aensicht soo dit lijck, gheverft in soo veel bloet
Verthoonen aen mijn oogh, gelijck een spieghel doet.
Ick dan, alwaer mijn ziel bereedt om u t’aenbidden
Sou daetelijck uw’ herdt verscheuren in het midden
Van d’aengenaemste vreughd’ en op een ooghen blick
(585) Waer al mijn liefd’ in haer verandert, en in schrick,
Hoe waer het moghelijck dat ick sou ruste vinden,
Terwijl dat mijnen geest van soo verscheyde winden
[p. 20]
De stormen lijden sou? als d’een handt u ter doodt,
En d’ander trachten sou te brenghen uyt den noot?
(590) Ghenoegh is ’t dat mijn hert my soo laet overwinnen
Dat ick de schult vergeef; om dat ick plagh te minnen
Den schuldenaer: houdt voorts voorseker, en ghewis,
Dat Guilia voor u geheel verloren is,
En dat ghy nimmermeer haer sien en sult, oft spreken,
(595) Vermidts gy zijt van haer, al willens, af-geweken,
Dees’ venster schept haer licht op onsen hof, aldaer
Kont ghy het wel ontgaen, eer dat u wordt gewaer
Mijn vader, sijn gesicht moet gy nu sien te schouwen,
Gaet dogh en wilt voortaen my voor vergeten houwen.
(600) Leeft met soo veel geluckx dat ghy den tegenspoedt
Voor allen uw’ genoeght noyt geen betalingh doet,
Voor my ick sal voortaen ’t stuck beter over-legghen,
En trecken in een cell’ oft om het best te segghen,
Een kleyn ghevanghenis, daer sal ick, tot mijn doot
(605) Beklaghen, met geween, de wreedtheydt vanden noot,
De rampen van mijn liefd’, de swaerheydt van mijn banden,
De prangh van mijn planeet, en d’ontrouw van u handen,
Waer door ick word’ gedoot, en noch de ziel behouw’,
Op dat ick sterven magh, en leven staegh in rouw.
Euse. (610) Oft mogelijck uw’ handt waer meer tot wraeck genegen
Als wel uw’ woorden doen, siet hier mijn hooft gesegen
Voor uwe voeten neer om alles t’onderstaen,
Geknevelt is mijn hert door ’t geen’ ick hebb’ misdaen,
Den kerker is mijn liefd’, mijn rechters zijn uw’ oogen,
(615) Mijn droef ghedaght den beul waer door ick haest getogen
Sal uyt de wereldt zijn, als gy mijn vonnis raemt,
Dogh om dat mijn misdaet al-om magh zijn vernaemt,
Soo moet in ’t vonnis staen dat ick ghemis mijn leven
Om dat ick liefde droegh, ’k en denck u niet te geven
(620) d’Ontschuldingh die ick hebb’ alleen en wensch ick maer
Dat ghy u wreken wilt, neemt Guilia, neemt daer,
Aenveert dogh dit rappier, en komt daer med’ door booren
Dit boos verraders hert dat u heeft derven stooren,
Berooft my van een ziel die u nochtans aen-bidt,
[p. 21]
(625) Dat voor uw’ gramschap zy deês borst heeft eenigh wit,
Oft wel en derft ghy niet uw’ eyghen bloedt vergieten,
Kies Guilia, oft deylt, wilt ghy my niet vernieten
Soo sal ’t uw’ vader doen, ick sal van stonden aen
Eusebius neemt ras den wegh naer de deure ende wordt van Guilia op-ghehouden.
Gaen roepen dat ick ben
Guilia neemt hem het woort af.
Guil. Wat wilt ghy dogh bestaen.
(630) Houdt op Eusebius.
Euse. ’k Wil my van ’t licht berooven:
Guil. Neen, was uw’ liefde groot soo moet ghy my beloven.
Euse. Wat dogh?
Guil. Dat ghy voortaen met wijsheydt, en gedult,
Uw’ leven, over al, seer wel bewaren sult.
Euse. ’t Waer beter dat ick hast het leven hadd’ verloren,
(635) Want andersints mijn ziel die blijft met u bekoren,
En mijn vervolgingh oock en sult gy noyt ontgaen,
Al woudt ghy schoon den wegh van ’t klooster inne-slaen.
Guil. Bewaert u selven wel, ick sal my wel bewaren,
Euse. Sal ick u niet meer sien?
Guil. Wy sullen noyt vergaeren.
Euse. (640) Daer is geen hulpe dan?
Guil. Van my geen hulp en wacht.
Euse. Wel hoe ben ick alsoo gheschrabt uyt uw’ ghedaght?
Guil. Dat proef ick vast te doen.
Euse. Sult ghy my dan vergheten?
Guil. ’k En weet ’t niet,
Euse. Sal ick nooyt van u geen tijdingh weten?
Guil. Neen.
Euse. Wel hoe Guilia de liefde die ghy droeght!
Guil. (645) Wel hoe Eusebius deês ziel die ghy verjoeght:
’k Hoor volck ontrent de deur, en wilt niet langer wachten.
Vertreckt.
Euse. Ick voel van rouw mijn banghe siel versmachten
Dat ick u nimmermeer, noch sien, noch spreken sal.
Guil. Noyt meer met mijnen danck, mijn eer gaet boven al
Al binnen.
[p. 22]
TWEEDE DEEL.
Het theater wort verandert in een Bosschagie, men lost binnen eenen scheut, Eusebius, met Ridtsaert, en Aernoudt, kommen als Roovers gekleet uyt. In’t midden van den theater staet een Kruys.
Ridt. (650) DEn koghel is hem recht dwers door de borst gevlogen.
Mijn roer gingh niet af, daer hadd’ wel anders mogen
Noch eenen bal of twee hem vliegen door den kop.
Euse. Godt geef hem rust, sijn graf, gaet stelt een Kruys daer op.
Ridtsaert binnen gaende
Ridts. ,, Noyt wasser hoer, oft dief soo seer tot quaet gheneghen
(655) ,, Of haer devociken was erghens in gheleghen.
Eusebius voor op het theater
Euse. En aenghesien dat ick, gedwonghen door den noodt,
My niewers op het veldt, noch in de stede bloodt
Hier geensints geven mach, en dat ick heb gekreghen
Dees roovers onder my, die hier op alle weghen
(660) Al moorden datter komt, soo sal ick oock op ’t landt
Het meest, en grootste quaedt bedryven voor de handt,
Gelijck als mijn verdriet op ’t uyterst’ is ghekomen,
En al soo lang als my den vrydom is benomen
Sal hier ontallijck volck van ’t leven zijn berooft
(665) Op dat mach zijn bevreydt alleen dit eenigh hooft,
Al oft ick met verraedt, met valsch’, en boose treken,
Lisander hadd’ vermoort, en teghen recht door-steken,
Soo word’ ick nu vervolght, mijn dorpen, landt, en goet
Al aen-geslaghen zijn, gelijck m’aen schelmen doet,
(670) Jae noch tot meerder leedt, men tracht my te ontdraghen
[p. 23]
Den noodt-druft die ick hoef, en in wanhoop te jaeghen.
Soo dat ick mijnen kost met listen, en gheweldt,
Ghelijck de wolven doen, moet soecken op het veldt.
Ridtsaert uyt, met eenighe Roovers brengende Albertus, een oudt Priester, voor Eusebius.
Ridts. Soo haest wy desen man begosten te ontkleeden,
(675) Hoort eens wat vreemde saeck.
Euse. Laet hem wat naerder treden.
Ridts. Wy vonden dat het loot gelijck ghemoeyigh was,
En op diên kleynen boeck geheel geplettert was
Euse. Is hy dan niet ghequetst?
Ridts. Neen, neen niet met allen,
Hy was rechts door den slagh in onmacht neêr gevallen,
Euse. (680) ’t Gheval is wonder vreemt: wiên zijt ghy weerden man
Die sulcken wonder gonst by Godt verwerven kan?
Alb. Mijn heer veel meer gheluckx hebb’ ick tot nu ghenoten
Dan ick verdienen kan, mijn af-komst is gesproten
Uyt goedt en eerlijck bloedt, en ick heb voor den tijdt
(685) Van vier-en-dertigh jaer, in d’Universiteydt
Van* Padua een less’ in Godtheydt voor-gelesen,
Daer ben ick oock tot staet van Priester op-gheresen,
Onwerdigh niet-te-min, men heeft my voorts ghestelt,
Voor mijnen aerbeydts-loon, dogh by naer met ghewelt,
(690) Tot Bisschop, in de stadt van Trenten, daer mijn leven
met eeuwelijcke sorgh moet rekeninghe geven
Voor soo veel duysenden van zielen, als de mijn
Ter nouwe noodt met Godt kan quyt, en effen zijn,
Soo dat ick was van sin, om swaerigheydt te schouwen,
(695) Hier in dit woest gheberght een woningh op te bouwen,
Verr’ buyten alle sorgh, verr’ buyten alle pracht,
Doch ick hadd’ eerst voor al sijn Heyligheydt ghedacht
De saeck te dienen aen, en oorelof te vraeghen.
Daer toe was ick te weegh’, maer soo haest als my saghen
(700) U gasten onversaeft, wierdt ick hier neêr gevelt,
En in uw handen nu mijn leven is ghestelt.
Euse. Seght my eerwerde Heer, wat boeck mach dat dogh wesen?
Alb. Het is een cort verhael dat ick nu langh voor desen
[p. 24]
By een vergadert heb,
Euse. Waer van?
Alb. Van al de deughdt
(705) Die ’t menschelijck geslacht tot onverdiende vreught
Ontvanghen heeft van ’t Kruys.
Eusebius toonende blydtschap.
Euse. Ha! ’t is met goede reden
Dat desen boeck voor’t loot gansch bleef, en onbestreden.
’k Had’ liever dat dees’ vuyst te polver waer verbrandt
Dan dat sijn minste bladt gescheurt, oft in het sandt
(710) Te neder waer gheruckt, gaet vryelijck gaet henen
Al-om daer ’t u belieft en ghy liens oock met eenen.
Gaet doet hem vry gheleydt tot uyt den swerten hoeck:
Vergont my maer alleen, ick bidt ’t u, desen boeck.
Alb. Behoudt hem vryelijck, en alle mijn ghebeden,
(715) Sal ick tot uw’ behoef, aen Godt den Heer besteden
Op dat ghy door sijn licht uw’ doling compt te sien.
Euse. En bidt hem maer alleen, soo ick soo veel verdien,
Dat ick dogh sonder bicht noyt qualijck en mach sterven:
Alb. Ick hope wel van Godt dees’ gonste te verwerven,
(720) U goedertierenheydt heeft my soo veel verplicht,
Dat soo gy ooyt hier naer my spreken wilt u bicht,
Roept maer alleenelijck ick sal haest by u wesen,
Albert is mijnen naem,
Euse. Hoef ick dan niet te vrêsen?
Alb. Betrouwt u vastelijck op Godt, en dan op my,
Euse. (725) Ick wensche dat hy u tot Roomen wel geley,
Albert met eenighe van de Roovers, Ritsaert ende Arnaut binnen.
Eenen anderen Roover met verbaestheydt uyt.
Roo. ’k En heb geen moede leên, noch aerbeydt willen spaeren
Tot dat ick by* u was,
Euse. Wat isser gaens,
Roo. Twee maeren;
Die niet te goet en zijn, kom ick u dienen aen,
Waerom ick al het woudt hebb’ door, en door gegaen,
Euse. (730) En laet my niet in angst, en achter-denken leven
Vertreckt my watter is,
[p. 25]
Roo. Voor d’eerst men heeft gegeven
Aen Curcius den last om daetelijck te velt,
Met allen ’t boeren volck te gaen, en met gewelt:
Ick wilde wel dat ick dees’ tyding’ mocht verswygen;
(735) U doot, oft levende in handen sien te krijgen.
Euse. Dat gy te seggen hebt dat vrees ick meest van al,
Mijn bange siel die schroomt voor eenich droef geval.
En hoe ick ’t keer oft wend’, mijn keurige gedachten,
My dunckt schier over al dat ick staen te verwachten,
(740) Iets dat my treffen sal: wat isser noch geschiet?
Roo. ’t Is Guilia.
Euse. ’t Gemoedt, siet, en bedroogh’ my niet.
De droefheydt moest in tijts wel sluypen in mijn sinnen,
Als gy woud’ u verhael met Guilia beginnen:
Segdy niet Guilia? eylaes dien naem alleen
(745) Is machtigh om mijn oogh te brengen tot geween!
Vermalendydt den dagh, vervloeckt moet d’ure wesen,
Dat ick haer eerst gesien, bemint heb, en gepresen.
Dogh Guilia, seght voorts,
Roo. Heeft over corten tydt
Seer kloeckelijck aanveerdt het geestelijck habijt
(750) In ’t Clooster op den Bergh niet verr’ van hier gelegen.
Euse. Comt san mijn ongeluck door soo verscheyde wegen,
Mijn eere, geldt, en goedt, ben ick al t’effens quyt
Waer voor ick niet en krijgh als armoed’, schant, en spijt.
Mijn hoop is nu te niet, mijn vruchteloose wenschen
(755) Verdwijnen heel in roock als Guilia de menschen
Verlaeten heeft om Godt, dogh een, ick en weet niet,
Heeft mijn’ jalousen geest inwendigh aengestiert,
Ick wou den hemel selfs wel uyt sijn handen rucken
Dien Engel dien ick min, en breken ’t slot in stucken,
(760) Ben ick dogh evenwel niet de verkeerde baen,
Van alderhande quaet, van nu af, in-gegaen,
Wie cander hier ontrent mijn wreede handt ontvlieden?
Leef ick niet op de doot, en t’ stroopen van de lieden?
My dunckt dat eer de stof Van sondigen te kort
(765) Sal schieten, als den wil, die altijdt arger wordt:
[p. 26]
Waer om dan meer ghedubt? ben ick’er toe gheneghen,
Wat achter dencken kan mijn lusten overweghen?
Wanneer de liefde spreeckt, dan blijft de reden stom,
Roept Arnout daetelijck, en Ridtsaert wederom,
(770) En doet den ouden man met ander volck geleyden,
Roov. Ick gaen,
Roover binnen
Euse. Seght dat ick hun sal verwachten hier ter seyden
Van desen bergh: veel meer gevoel ick nu den brandt
Dan ick te voelen placht, als Guilia den bandt
Van mijn oprechte min soo leege derft verachten,
(775) Doch kan ick niet met danck, soo sal ick met verkrachten
Bekomen mijnen lust; ’k wil klimmen desen nacht
In’t Clooster daer sy is, en haer met enckel macht,
Oft wel met haeren danck, van het gheweyde draeghen,
Mijn hert is even-wel in wanhoop doch geslaegen,
(780) En oft de liefde schoon my hier toe niet en bracht
Ick soud’de sonde doen om quaedt te zijn gheacht.
Cat’lijn en Rummen in verschooningh uyt
Catl. Elck blyken datter ruert, dunckt my by naer te wesen,
Een moordenaer.
Rum. Wel hau wat valter nu te vrêsen
Ben ick hier niet by u met wapens in de handt,
(785) En ’t pas-mes op de zey, ’k sou selver uyt het landt
Euseb’us en sijn volck wel voor den duyvel jaghen.
Catl. Ja als het waer te doen met seggen: ’k ben verslaghen!
Maer d’meest daer ick voor schrick is dat hy qualijck leeft
Met al het vrouwen volck, ey my mijn hert dat beeft!
(790) Heeft lest hier in den bosch den maegdom niet gelaten*
Griet s’myers,
Rum. Hy moest dan wel over draeghen zijn
Sy is by kans noch eens soo oudt als gy Cat’lijn.
Eusebius in verschooningh uyt, en Cat’lijn spreckt tegen hem.
Cat’l. Ey joncker langhts dees baen en is ’t niet goet te reysen
Rum. Eusebius woont daer,
Euse. ,, Ick schick met hun te veynsen
[p. 27]
(795) ,, S’en kennen my noch niet:
Cat’l. Ey schout den boosen filt,
Rum. Ick peys dat gy den wolf in ’t bachuys loopen wilt,
Euse. Maer vrienden hoe sal ick dees waer-schouwingh betaelen?
Cat’l. Met uyt den wegh te gaen, op hem is niet te haelen
Met bidden of ghesmeeck, al sijn genaed’ bestaet,
(800) In ’t rechten van een Kruys voor al die hy verslaet,
Als ghy siet op hun graf: en wildt dat hem de lieden
Noch danckbaerheydt daer voor, en eere sullen bieden.
Wat dunckt u van dien guyt, Roovers uyt
Ridts. Wast hier dat ghy hem liet?
Arn. Hier was het,
Rum. Dat ’s van sijn volck
’t Zijn roovers Joncker vliet
Ridts. (805) Eusebius wat is ’t dat u belieft?
Rum. Wordt desen,
Eusebius ghenoemt, soo moghen wy wel vrêsen,
In uwe handen Heer beveel ick mijnen geest.
Euse. Eusebius ben ick,* wat maeckt u soo bevreest?
Is dit niet een die spreeckt?
Catl. Stelt u nu in de wapen,
(810) En treckt u pas-mes uyt,
Rum. Ja waert te doen met gapen,
Gelijck gy seyd’ Cat’lijn,
Arn. Mijn heer het gansche woudt
Is om en d’om beset wijl d’yder daer voor houdt
Dat ghy, oft levend’; oft doot in d’handen moet commen
Maer schoon dat Cursius, dit soo heeft voor-ghenomen,
(815) Wy blijven als hier voor ghemoedight om met dy
Te sterven, en vergaen beneffens uwe sey,
Wy sullen met gewelt door-breken dees ghevaeren,
En niemandt sal voor u sijn lijf of leven spaeren:
Euse. Neen vrienden ander werck heb ick voor desen nacht
(820) Soo dat het beter is dat niemandt hem en wacht.
Wy hebben in ’t gebercht veel onbekende sluypen
Daer ieder van den wegh van nu af in mach kruypen,
’k Sal morghen zijn by hun: op u liens alle by
[p. 28]
Betrou ick lijf en eer,
Rids. Betrouwt u daer op vry,
(825) Wy sullen tot u dienst ons leste druppel waegen,
Euse. Kompt dan en volght my naer,
Tegens Rummen ende Cat’lijn
Gy liens sult weder draegen
U leven, en u goet, een boodtschap noch daer by
Aen Cursius, gy sult hem seggen dat ick my
Met soo veel moedigh volck maer rechts en soeck te weren
(830) Om ’t leven voor te staen, maer geensints om te deren
Aen t’volck, noch aen het landt, noch ick en gaf hem oot
Geen oorsaeck om my soo te brengen in den noot,
’k En heb met geen verraedt, met voordeel, noch met treken,
Die ongeoorloft zijn Lisander doot-gesteken,
(835) Wy vochten lijf om lijf, en voor den lesten snack
Droegh ick hem op den hals daer hy sijn bichte sprack,
Soo wijnigh was mijn hert van vriendtschap af-geweken:
Doch is’t dat Cursius hier over sich wilt vreken
Ick sal hem weire doen, en bieden hem den tandt
(840) Soo langh als ick ’t rappier kan voeren in de handt:
Voorts op dat dese liens niet langhs den wegh en comen
Die wy nu inne gaen, is t’ best dat aen dees boomen
Sy worden vast gehecht, met d’oogen oock verblint,
Rids. Daer Arnout neemt dees koord, en met de selve bint
(845) Dien kerel by de keel, dan sal hy niemant klappen
Waer dat wy henen gaen,
Rum. ’k En sal van hier niet stappen
Alwaer ick met een stroy maer aen den boom gehecht.
Roov. Sy staen nu soo ’t behoort, sa Corporael schit recht,
Rum. O Heer wat wilt dat volck ons gaen arquebuseren!
Aern. (850) Dees is oock vast gemaeckt,
Catl. Wild’ g’ons martiriseren?
Waer zijn wy toe geraeckt,
Rum. Och sinte Sebastiaen
Compt om in desen noot u vrienden by te staen.
Euse. Het weder overtreckt en soo ick kan gemercken
Den nacht sal doncker zijn om naer wensch uyt te wercken
[p. 29]
(855) ’t Voornemen dat ick heb, ick sal tot mijnen lust
U schoonheydt Guilia gebruycken eer ick rust,
Eusebius met zijn volck binnen.
Rum. De geusen die zijn wech; Cat’lyn compt my ontbinden.
Catl. Mijn oogen zijn verblindt ’k en kan den wech niet vinden
Compt maeckt die eerst-mael los,
Rum. Ick sal het doen Cat’lijn
(860) Maer ick moet eerst voor al van u ontbonden zijn,
Catl. Ick ben te vast geknoopt ’k en kan my niet verrueren,
Soo wy hier blijven staen en proncken tot elf uren
Het sal wel voor een cluyt alomme zijn vertelt,
Dat wy hier aen een kaeck ter schande zijn gestelt,
(865) Ick voor een Coppelers, gy voor een’ horen-drager.
Rum. Dat waer te vreemt: men vindt seer selden eenen klaeger
Ten laste van dat volck, want hunnen goeden dienst
Geeft tydt verdrijf aen d’een en aen een ander wienst:
Maer souden wy van daegh op desen* wegh gemissen,
(870) Dat langhst de baenen loopt alomme metter gissen.
Een boer die weder-keert heel droencken van de mert,
Een voerman die in ’t slijck geduerich vloeckt en swêrt,
Oft een die singht en klingt, een quesel, oft begyntien,
Die op een bed’vaert reyst, en dan noch menich quyntien
(875) Dat soo van stadt tot stadt, loopt drillen naer sijn cans,
Binnen gerucht.
Ick hoor volck op de baen, hou Jeuren, Merten, Hans,
Christoffel, Augustijn, Claes, Peeter, Loys, Steven,
’k Peys dat ick sijnen naem aen iemant heb gegeven
Die tegen spreken sal,
Octavio van binnen.
Daer is volck in het woudt,
(880) Elck past op sijn geweer.
Rum. O Heer mijn hert wordt koudt,
’t Is hier weer al van gat,
Catl. Swijght, soo ick hoor aen ’t spreken,
Het is volck van ons dorp, daer sal geen hulp gebreken:
Hou vrienden herwaerts aen,
Rum. Ontbindt my eerst voor al.
[p. 30]
Catl. Neen, neen ick als een vrouw meer heusheydt vinden sal
Gielen, Merten, Cursius, Octavius uyt.
Giel. (885) Soo wel ick heb gehoort ’t was onder dese bômen:
Wie gaet hier? qui va la?
Rum. Wy en gaen noch en komen,
Catl. Goey vriendkens, alleen wy bidden om genay,
Mert. ’t Is Rummen oft ’k en leef, wel gy liens hebt goey staey,
Giel. Wel hou Catlijn wat droes wie set u hier te schande?
Catl. (890) Och Gielen maeckt ons los,
Rum. Ontbindt ons dogh de handen
Den duyvel is te valsch. ick sal ons avontuer
Daer naer Wel leggen uyt,
Mert. Mijn heer ’t is ons gebuer,
Octa. Godt geef dat uwe handt dien bengel magh vernielen.
Cur. Wie heeft u hier geknoopt?
Rum. Wien, een hoop van sielen,
(895) Eusebius voor al, dien heeft my oock belast
Dat ick u seggen sou: seght eens Cat’lijn wat wast?
’t Was iet van lijf om leyf, van bichten, doot gesmeten,
Van draegen op den hals ’k hebb’ al den bucht vergeten,
Maer dat my best gedinckt, is dat hy ons hier liet
(900) Aen desen boom gehecht, gelijck gy selver siet.
Giel. En klaeght niet, want aen u meer vriendtschap is bewesen
Dan gy misschien en meynt.
Rum. Wel hoe sou dat doch wesen?
Giel. Mits dat hy u Cat’lijn niet med’ en heeft geleydt.
Rum. Dat deirt my meest van al, want soo waer ick se quyt,
Mert. (905) Jae soo sy niet daer naer haer tweede weer en keerde,
Gelijck Christijntien ded’ die haeren man vereerde
Met d’eerste kinder-bed’. dry maenden voor den tydt,
Vermits sy hier in’t bosch wierdt haeren maeghdom quyt.
Rum. Wel dat was Lemmens vreucht, want hy was doen te vinden
(910) Alomme by het volck, en riep hoort toe, hoort vrienden,
Wie heefter oyt gesien een vrouw gelijck de mijn,
Daer d’ander negen maent med’ moeten besich zijn
Dat cleert sy my op ses.
[p. 31]
Cursi. Sal Godt noch langh gehengen
Dat dien moorder hier een iegelijck sal brenghen
(915) Tot schand’, of tot de doot?
Catl. Soo ghy het meynt voor goet
De vrouwen sullen oock wel kloeckelijck hun bloet
Vergieten tot u hulp,
Rum. Siet daer die langhe dreven
Van soo veel Kruysen staen, als hier zijn doot-gebleven
Goey lieden op de baen,
Octa. ’t Is heir van gansch het woudt
(920) De meest bedeckte plaets daer sich den roover houdt.
Cursi. En hier is ’t lieven-Godt, dat my eens is gebleken
Van de onnooselheydt een vreemt en zeker têcken,
Gelijck de gulde son door swerte wolcken brêckt,
Soo heeft my Godes handt de waerheydt hier ontdeckt,
(925) Die ick nochtans daer naer seer dickwils heb bestreden
Met boose twijfelingh.
Octa. Wat onbekende reden
Ontstelt u dus mijn heer?
Cursi. Octavio de smert
Die ick inwendigh voel, benouwt, en pijnt mijn hert,
En als de tonge vreest mijn schande te verconden,
(930) Bevind ick mijn ghesight verandert in twee monden
Die met een droef geween al brenghen aen den dagh
Dat ick met sulck een sorgh altijt te heelen plagh,
Vertreckt dan laet my hier alleene mijn ghedachten
Verkondigen aen Godts en seggen hem mijn klachten
(935) Die ick heb teghen my,
Octa. Dat ieder sich vertreck,
Giel. Wat ist?
Rum. Ontnestelt u. wy moeten naer ’t vertreck
Al binnen, behalven Cursius die hem nederset, ofte rust teghen het gheberchte, ende spreeckt dese naervolgende versen seer droeffelijck uyt.
WIe en is het niet gheschiet?
Die gelaeden met verdriet*
Ievers op een eenigh veldt
[p. 32]
(940) Sich ter neder hadd’ gestelt,
Dat hy daer sijn droef gedacht,
Dat hy daer sijn bitter klacht
Aen sijn selven maer alleen
Uyt-ghestort heeft met geween?
(945) Soo verscheyden is de smert
Die ghedruckt is in mijn hert.
Dat mijn tranen en ghesucht,
Met de zee, en met de lucht,
Met de alder-swaerste pijn
(950) Moghen vergeleken zijn;
Daer om is het dat ick soeck,
Eenen onbestapten hoeck,
Daer de stomme eenigheydt,
Hooren sal mijn swaerigheydt,
(955) noch der vogelen ghesangh,
Noch des Ecchos weder-klangh,
Noch den windt, noch water-strom
Niet en is my willekom;
Wandt den vogel is gebeckt
(960) En den Eccho malt en* geckt
Met de keytiens die het vindt,
Raest het water, en den windt
Sou wel brenghen mijn beklagh
Op sijn vleugels aen den dagh:
(965) Dese boomen maer alleen
Die en sullen mijn geween,
Die en sullen niet een woordt
Van mijn droefheydt seggen voort.
Het tooneel was dit gheberght’;
(970) Daer d’onnooselheydt geterght,
Sich veel klaerder heeft ghetoont
Dan de sonn’ in volle schoont;
Hier is mijn jalousen geest,
Voor haer licht beschaemt geweest
(975) ’k En vondt even-wel geen rust,
Noch mijn iever-sucht gheblust.
[p. 33]
Soo volkomen is haer kracht,
Dat sy selver ons ghedacht
Van de waerheydt, d’eygen strael,
(980) Doet aen-sien voor logen-tael,
’t Is de doot van d’echte trouw
d’Oorsaeck van een langh berouw,
d’Oorsaeck van een swarte handt
Dickmaels breeckt den minne-bandt.
(985) Hier vertrock ick van de jaght
Met Rosmira onbedacht:
Maer den aesem heeft geen kracht,
In den mondt het woordt versmacht,
En mijn siel is op de reys
(990) Als ick hier om maer en peys,
Want elck blat mijn vonnis raemt,
Elcke bloem bethoont my schaemt,
Elcke rots maeckt my verbaest,
Elck fonteyn mijn schande raest,
(995) Elcken bergh te vallen dreyght,
’t Is al tot mijn straf geneyght,
Want mijn stucken zijn bekent
Aen al dat hier is ontrent.
Immers hier trock ick mijn sweert,
(1000) Maer Rosmira onverveert:
(Want in dier-gelijck gheval
Suyverheydt noyt vreesen sal)
En onthoudt u liefste man,
Soo ick iets verdienen kan,
(1005) Sprack sy doen met soet gelaet,
Dat ghy my het leven laet
Dat en wensch ick, noch en wil,
Want is mijn doot uwen wil,
Duysent levens en noch badt
(1010) Sou ick schencken dat ick s’ hadt,
Siet daer is mijn borste bloodt,
Seght maer d’oorsaeck van mijn doodt,
En laet my dan scheyden af
[p. 34]
Met een soentien naer het graf.
(1015) Ghy draeght in uw’ eyghen schoot,
Die u brenghen sal ter doot,
Sprack ick doen met straffen moedt,
’t is die schand’-vleck van mijn bloedt,
’t is die slangh van valschen aerdt
(1020) Die noch niet en is ghebaert,
En die gy noyt baeren sult:
Want van nu af, om uw’ schult,
Gy, en ’t gene dat gy draeght,
Met de doot sal zijn gheplaeght.
(1025) Soo gy, mogelijck, gelooft
Dat ick u eer heb gherooft,
Seyd’ Rosmira, soo is ’t reên
Dat ghy my, en ’t kindt met een,
Over een misdaet soo groot
(1030) Peynight met een snelle doot:
Maer ick val met kloecken moedt
Aen dit weerde Kruys te voet,
’t Sal my voor getuyghen staen
Dat ick my heb noyt mis-gaen,
(1035) Dat ick noyt met een gedacht
Tot uw’ schand’ en heb getracht:
En terstondt naer dit vertoogh
Was ’t dat sy met d’armen vloogh
Aen dit Kruys dat hier noch staet
(1040) Tot mijn schand’, en tot haer baet.
Dat sy t’onrecht was beticht
Bleeck doen als het middach-licht,
En ick was ghenoegh geport,
Soo men door het wroegen wordt;
(1045) Om met traenen van berouw’
Voor de voeten van mijn vrouw’,
Te beleyden mijn misdaet;
Maer ’t beraeden komt te laet
Als het stuck begonnen is,
(1050) Want een ieder, ’t is gewis,
[p. 35]
Tracht te brenghen tot het endt
Dat hy eens heeft voor-ghewendt,
Om, quansuys, te houden staen
Dat hy niet en heeft misdaen.
(1055) ’t Selfste is my oock gheschiedt
Want d’onschuldingh hielp haer niet,
En ick sloegh doen gins en hier,
Hondert slaeghen met ’t rappier
Naer Rosmira, soo haer docht,
(1060) Dan ick sloegh maer in de locht.
Doch ick stont wel vreemt en keeck
Als sy onder ’t Kruys besweeck,
En den mondt, te vorens roodt
Nam de verwe van de doodt:
(1065) Mijn verstandt wierdt soo ontstelt
Dat ick liep door bosch en veldt,
Sonder stap, en sonder baen,
’k Wou mijn selven schier ontgaen,
Maer ten lesten quam ick t’huys
(1070) En de geen ick onder ’t Kruys
Hadd’ ghelaeten over doot,
Lieven Godt! hadd’ op den schoot
Eenen engel nieuws ghebaert.
Schoon van wesen, soet van aerdt,
(1075) ’t Was mijn vrouw’ die ick gesont
In haer kinder-bedde vondt,
Die met bloosende gesicht
Gongh te boven ’t morghen licht,
Die met woorden, honigh-soet,
(1080) Vriendelijck my heeft gegroet.
Niemandt Heer, die ooyt den grondt
Van uw’ wonder wercken vondt!
Want Rosmira doen gelagh
Op dees’ plaets den selven dagh,
(1085) Maer en wist noyt hoe, van ’t Kruys,
Sy ghekomen was tot huys,
En midts dien dat Godes kracht
[p. 36]
Een mirakel, onverwacht,
Door ’t aen-roepen van het Kruys,
(1090) Liet gheschieden aen ons huys;
Soo was aen het jonghe kindt
Op de borst een Kruys gheprint
Roodt ghelijck een kole gloeyt,
Schoon gelijck een appel bloeyt,
(1095) Dat aen Guilia noch geeft
Het ghedencken dat sy leeft.
Een vermoeden maer alleen
Broght ons ooghen tot geween,
Dat Rosmira, soo haer docht,
(1100) In de wereldt hadd’ ghebrocht
Twee-linghen, waer af d’een
In ’t gheberghte bleef alleen,
Daer men noyt meer af vernam,
En dat noyt voor d’ooghen quam,
(1105) Nochtans had ick.......
Octavio uyt
Octa. Mijn Heer de sonn’ begint te daelen,
En wy en konnen ’s nachts op hun geen kans behaelen,
Midts aen den Roover hier de sluypen zijn bekent,
En wy en zijn hier oock van daegh tot sulcken endt
Gekomen, dan alleen om kennis van de weghen,
(1110) En wel te spieden af hoe alles is gheleghen.
Cursi. ’t Is soo Octavio, want ick noch eerst verwacht
Soldaeten uyt de stadt, om dan met volle macht,
Dit woest, en groot gheberght rondts-omme te besetten,
En soo van elcken kandt op hunne vlucht te letten:
(1115) Gaet segt dan aen het volck, dat elck wel t’thuys magh gaen,
Tot dat ick wederom de klocken sal doen slaen.
Alle binnen
Het theater wordt verandert op d’een syde bosch, ende op d’ander seyde muragie. Het licht wordt oock een weynigh verdonckert. Eusebius uyt, met Arnout, ende Ridtsaert, draeghende een leer.
Arn. Dit is de beste plaets daer ick u weet te leyden,
Naer dien, op uw’ bevel, ’t ghebouw van alle seyden
[p. 37]
Voorsichtigh is bespiedt.
Euse. Wel aen dan recht de leer:
(1120) ,, Ick voel mijn vierigh hert nu branden meer en meer,
,, Ick sal als Phaëton, door hooverdy ontsteken,
,, Ick sal, als Icarus, de wolcken door gaen breken,
,, De kracht my geven sal dat soetheydt niet en kan,
,, De liefde dickwils maeckt den minnaer een tyran.
(1125) Berght gy-liens dese leer als ick ben in-gheklommen,
En als ick teecken doen dan suldy weder-kommen.
Arn. En hebt voor ons geen sorgh.
Euse. Ick salder klimmen op
Al sou den ganschen muer my vallen op den kop,
Al moest ick kleyn ghemaelt tot asschen neder-daelen,
(1130) De eer van op te gaen de schande sal betaelen
Van we’er te zijn gekeert.
Soo Eusebius de leere begint op te klimmen, sal men over den muer vlammen viers doen vliegen, ende Eusebius blyft verbaest half-wegen de leer.
Arn. Waer naer is ’t dat gy wacht?
Wat twijfelingh, mijn Heer, bekommert uw’ ghedacht?
Euse. Wel hebt ghy door de locht geen vlamme viers sien vliegen,
Die my te branden dreyght?
Arn. De vrees sal u bedrieghen.
Euse. (1135) Ick vrees?
Arn. Op stautelijck.
Euse. Ick sal, al is mijn oogh
Verblindt door d’helle strael van soo een vreemt vertoogh,
Ick sal dweers door het vier tot in het klooster klimmen
Al waer de gansche hel met al haer swerte schimmen
Op desen muer ghestelt.
hy klimt binnen met een dief-lanterne
Arn. Hy is al van de leer.
Rids. (1140) Maer sou hem mogelijck verschenen zijn iet meer
Dan wel aen ons? wat droes, wat moght hem soo verbangen?
Arn. Jae Ridtsaert dat ’s den wegh al daer men wordt ghehangen,
De donckerheydt des nachts maeckt iemandt licht verstelt,
En boven dien de vrees heeft hem licht in-gebeldt
(1145) Het geen’ hy niet en sagh.
[p. 38]
Ridts. Maer waer voor sou hy vrêsen?
Ontwijffelijck de Nonn’ heeft hem den wegh gewesen,
Hy komt hier op haer woort, want andersints ’t waer geck,
’k En sagh niet hoe de rat geraecken sou aen ’t speck.
Aern. Sa neemt de leere wegh, wy moeten hem hier wachten
(1150) Tot in den dageraet.
Rids. ’k Sou beter gaen vernachten
By mijn boerinneken, ’t is sulck-een soete lief.
Arn. Jae datter voor ons twee te vinden waer gherief.
Soo den voor slagh gaet
Hoort toe, wat heeft de klock?
Rids. Het is een uur gheslaegen,
Komt laet ons in het bosch de leere wegh gaen draeghen,
Ridtsaert ende Arnaut binnen, met de leer.
Eusebius met een dief-lanterne uyt
Euse. (1155) Ick hebb’ van pandt tot pandt, van cell’ tot cell’ gegaen,
En vind’ schier over al de deuren open-staen,
En midts den stillen nacht een ieder heeft bevanghen
Met eenen diepen slaep, soo blijven oock mijn ganghen.
Tot nu toe ongemerckt: maer wat ick heb bespiet,
(1160) Mijn liefste Guilia, ach! die en vind’ ick niet,
Eylaes! waer sal de liefd’ my hier noch doen belenden?
Waer sal d’onseker hoop’ mijn stappen henen wenden?
Wat donckerheydt! wat schroom! wat stille eenigheydt!
Guilia wordt ontdeckt, aen hebbende een geestelijck habyt, lesende in eenen boeck
Al soetjens, hier is licht: wat deure magh soo wijdt
(1165) Hier open-staen? wel hoe! wat schijnter in mijn ooghen?
Is dat niet Guilia? is ’t waer, of is ’t gelogen?
Sy is ’t, wat twijfel ick? hoe word ick soo bestaen!
Sy is ’t, wat schroom ick nu? derf ick niet spreken aen
Voor wien ick hebb’ het slot, en ’t vier oock door-gebroken?
(1170) Met wat volkomen glans haer schoonheydt is ontloken
In dit oodt-moedigh kleedt! de zed’baerheydt, ghewis,
Van een schoon aen-gesicht het schoonste ciersel is:
Hem, Guilia
Guil. Wat’s dat? wien heeft my nu te spreken?
[p. 39]
Euse. Ick Guilia: ,, van angst is zy by naer besweken.
Guil. (1175) Wat sien ick, lieven Godt! wat gheest! wat spoockery,
Wat visioen is dat! ô Hemel staet my by!
Euse. Heeft mijn by-wesentheydt u sulck een schroom gegeven?
Guil. Wie sou voor u ghesight niet schudden ende beven?
Guilia proeft t’ontgaen, ende Eusebius houdt haer op, stellende sich selven voor haer
Euse. Al soetjens Guilia,
Guil. Waerom is ’t helsch gebroedt,
(1180) Oft lijve-loosen geest dat ghy hier dolen moet?
Waerom doch uyt de locht dit wesen aen-ghenomen?
Is ’t om met valsch bedrogh, des nachts, my te verschroomen?
Wat is ’t dat ghy begeert?
Euse. Dat dit waer mijnen geest
Hy hadd’ u over langh gedurich by geweest,
(1185) Ick ben Eusebius die selver u komt groeten,
En die hier neder-booght sijn leden voor uw’ voeten.
Guil. Uw’ wel-bekende spraeck heeft my by naer ghebrocht
Tot volle sekerheydt: doch als ick wenschen mocht,
’t Sou beter aen mijn eer en zed’baerheydt betaemen
(1190) Den geest alleen te sien, dan man en geest te saemen:
Maer seght Eusebius wat hebt ghy in den sin?
Wat is ’t? ,, eylaes mijn hert dat stilt sich nu veel min!
Wat is ’t dat ghy vervolght? ,, ick staen gelijck verwesen,
Hoe komt ghy hier? ,, wie kan in meerder angsten wesen?
Euse. (1195) Is u mijn plicht, en uw’ gevaer dan onbekent?
Beneffens dat ick ben de vrees en plicht ontwent,
Soo is ’t oock liefdes wensch naer ’t uyterste te trachten,
Ick kost met volle hoop uw’ weder-gonst verwachten
Als gy kost mijne zijn: maer nu in desen staet
(1200) Verlies ick het gheduldt, ghelijck mijn hoop’ vergaet.
Ick word’ veel meer gelockt als ghy my soeckt t’ontvlieden,
En datter is gheschiet en noch staet te geschieden,
In uw’ schuldt, en de mijn, doch het en kan voor Godt
Niet straf-baer zijn geacht, dat ick dit weerdigh slot,
(1205) Om uwen t’wil alleen, licht-veerdigh heb gheschonden:
Want gy voor desen waert met echte trouw’ gebonden
[p. 40]
Aen my in ’t heymelijck, en ’t kan niet saemen staen
Voor Godt ghetrouwt te zijn, en ’t klooster in te gaen.
Guil. Dat ick u mijnen wil’, mijn trouw’, jae mijn gedachten
(1210) Self toe-gheeygent heb, dat ick uw’ minne-klachten
Met toe-geseghde liefd’ heb meer als eens ghestilt,
Dat ghy my voor uw’ vrouw’, en ick u heb’ gewilt
Tot mijnen echten man, dat ’s waer ick moet gedoogen,
Maer dese mallicheydt is in de lucht vervloghen,
(1215) Als bloemen sonder vrucht; maer dit heeft sijn besluyt.
Want ick ben hier ghehuld’ tot Godts onweerde bruyt,
Het woordt is hier volbrocht, eylaes! waer zijn uw’ sinnen?
Ick hoor den Hemel toe, wat wilt gy noch beginnen?
Gaet doch Eusebius, en van uw’ wulpsche tochten
(1220) Geen vruchten en verwacht, want word’ ick sterck bevochten
Ick vind een bolle-werck op dees’ ghewyde eerdt.
Euse. Ick worde meer gheterght hoe stercker gy u weert,
Door moyte groeyt den lust: ick heb den muer beklommen,
De vensters op-ghepranght, ick ben tot hier gekommen,
(1225) En heb’ u nu ghesien, en een ’k en weet niet wat,
Dat meer als liefde is mijn siel heeft aen-gevat,
Ick ben alreed’ gescheept, en moet het voorder waegen,
Voeght u naer mijnen wil, voldoet aen mijn behaegen,
Oft ick sal houden staen dat, volghen uw’ bevel,
(1230) Ick over langhen tijdt gesloten in dees’ cell’,
Uw’ lusten heb volbracht, ick sal......
opheffende sijn stem, en Guilia heel verbaest.
Guil. Wat wildy maecken?
Hoort doch, bedenckt, wel hoe sal ick hier uyt geraecken?
Men klopt binnen, ghelijckmen ghewoon is in de kloosters, twee oft dry keeren.
Een nieuwe swaericheydt komt my noch seker aen,
Een ieder wordt ontweckt om naer de Choor te gaen:
(1235) Ey Godt wat hier gemaeckt! d’een vrees doet d’ander sneven
Komt sluyt de deure toe, vol rampen is mijn leven,
Euse. Vol tegen-spoet mijn liefd’.
[p. 41]
Eusebius ende Guilia binnen. Arnout, ende Ridtsaert slaep-droncken uyt, sprekende d’eerste woorden van binnen.
Arn. Op Ridtsaert op ’t is tijdt.
Rids. G’en kost geen meerder leedt, noch onverwachte spijdt
My aen-gedoen, dan nu my uyt den slaep t’ontwecken.
Arn. (1240) Wel hoe, wat wasser gaens?
Rids. Gy souter noch med’ gecken.
My docht dat ick mijn lief hadd’ met de kladden vast.
Arn. En eer gy naerder quaemt, soo heb ick u verrast,
Rids. Het scheen sy was gheterght, om oock met my te mallen
Den dageraet sal oock Eusebius over-vallen
(1245) Eer hy het weten sal, vier uren, en noch meer
Het wel gheleden is dat hy schreed’ van de leer.
Arn. Soo ghy dat seggen wilt, hy sal u heeten lieghen,
Geen dingh, soo als den tijdt, den minnaer kan bedriegen
Die in mijn lusten sit.
Ridts. ’k Hoor volck aen genen kandt.
(1250) ’t Is best dat wy de leer gaen haelen by der handt.
beyde binnen, ende Eusebius haesigh uyt, wordende vast gehouden van Guilia.
Euse. Laet my los Guilia.
Guil. Wel hoe, waer wildy henen?
Als ick beweeght door liefd’, verwonnen door uw’ wênen,
Ontstelt door uw’ ghesucht, twee keeren Godt vergram.
Als Godt, en als die my tot bruydt gewilligh nam,
(1255) Is ’t dan dat u mijn gonst sal walghen en verdrieten,
En ghy mijn weder-liefd’ geensints en wilt genieten?
Onthoudt u.
Euse. Laet my gaen, laet los dat ick mach vlien,
Vermidts ick heb by u iet Goddelijckx gesien,
Uw’ suchten zijn vol vier, uw’ ooghen schieten straelen,
(1260) En niet uyt uwen mondt dan vlocken vier en daelen,
Elck hair is eenen strop, elck streelingh is een hel.
Elck woordt dat is mijn doot, dien schrick, soo groot, soo fel,
Verweckt het bloedig Kruys, dat wonder-baerlijck têcken
Dat op uw’ borste staet, sou my ’t ontsach gebreken
(1265) Dat ick hier thoonen moet, al is ’t dat menigh-werf
[p. 42]
Mijn boosheydt Godt vergramt. En stuert tot mijn bederf?
Neen seker, wierdt het Kruys van mijn misdaedt getuygen
Hoe sou het naerder-handt sich tot mijn hulpe buyghen?
Hoe sou ick ’t roepen aen? blijft in uw, slot en eer,
(1270) Ick en versmaed’ u niet maer acht u nu veel meer.
Guil. Soo ras niet, wacht.
Eusebius binnen, ende Guilia achter hem.
Arnout ende Ridtsaert uyt met de leer
Arn. ’t Is tijdt laet ons de leere rechten
Ick heb hem daer ghehoort
Eusebius ende Guilia van boven
Euse. Daer zijn mijn trouwe knechten:
Dit is de leer.
Guil. Blijft hier, of my oock mede lijdt.
Euse. ’k En sal, midts in uw’ eer ghy ongheschonden zijt:
Eusebius, af-komende valt
Euse. (1275) Vertreckt u Guilia: ey Godt ick ben gevallen.
Rids. Wat is dat?
Euse. Wel siet ghy niet met hondert duysent ballen
Van bloet en grousaem vier de gansche locht vervult?
En siet ghy niet de straf van dees’ vervloeckte schult
My daelen op den hals? ah heyligh Kruys verheven
(1280) Wilt my in desen noodt uw’ hulp en by-standt geven!
Ick swere dat ick u naer desen over-al
Met neêr-ghebooghde knien oodtmoedigh groeten sal.
Ridtsaert ende Arnout draghen Eusebius binnen, en laeten de leer staen, Guilia spreeckt van boven.
Guil. Ick blijf gheheel ontstelt, benouwt, bedroeft, verslaegen
Was dat, ondanckbaer hert, voldoen aen uw’ behaegen?
(1285) Was dat met vaste hoop’ naer ’t uytterste getracht?
Tot dat gy mijnen wil, met soetheydt, traenen, kracht,
Half minnaer, half tyran, beweeght hadd’ en verwonnen,
Hielt gy ghedurigh aen, maer als ick u kom jonnen
Den buyt, en lauwer-krans, dan vliedt ghy als den windt,
(1290) Doch hoe ghy stercker vliedt, hoe meer gy my verwint,
Voor u is in het vliên, meer kans als in het stryden,
Ontwapent is mijn eer door desen smaet te lijden,
[p. 43]
Heeft ooyt de liefd’ iet sulckx noch aen den dagh gebrocht?
Als my Eusebius standtvastigh hadd’ aen socht,
(1295) Ootmoedigh heeft gevleydt; soo was mijn hert hem tegen,
En soo hy my verlaet ben ick tot hem ghenegen:
Vermaeledijden aerdt van ’t vrouwelijck gheslacht,
Dat als men ’t mint, versmaeyt, en mint als ’t is veracht.
Oft iemandt mint oft niet dat acht men niet met allen
(1300) Maer als men hen verlaet, dan kan men hen bevallen:
Hier viel Eusebius af, ’k sal oock van boven ne’er
My worpen achter hem: wel is dat niet een leer?
Jae ’t, maer hoe Guilia! wat wildy gaen beginnen?
Al soetjens los verstandt, we’erhoudt uw’ dwaese sinnen,
(1305) Ach en verloopt u niet, de sonde waer ghedaen,
Hadd’ ick het met ’t ghedacht en met den wil bestaen.
Wel heeft Eusebius dees’ mueren niet beklommen?
Om mijnen t’wil alleen? dat hy was ingekommen
Door ’t vier, en doots ghevaer heeft my dat niet verblijdt?
(1310) Gewis: wat twijfelingh, wat vrees dan my bestrijdt?
Ick doen met uyt-te-gaen, dat hy met in te komen
Ghedaen heeft, en vermidts hy daer med’ heeft bekomen
Mijn weder-liefd’, soo is ’t wel reden dat ick oock
Met dier-ghelijcken dienst ghelijcke lusten stoock:
(1315) Nu ben ick in ’t misdaedt, en in de straf met eenen
Vervallen met den wil, sal ick den lust verkleenen,
Als ick de sonde doen, om een ’k en weet niet wat?
Neen Guilia, voleyndt soo ghy hebt aen-ghevat.
af kommende langhs de leer
’t Is nu dat Godt sijn handt van my heeft af-getrocken,
(1320) Hoe sou ick hem we’erom tot mijn versoeningh locken?
Mijn schuldt die is te groot: alleen met desen val
Verlies ick d’eer, de hoop’ de siel, den Hemel, al.
af zijnde
Nu ben ick van ’t gewijd’, ’t geruysch van dese boomen,
De donckerheydt, de stilt’, het doet my al verschroomen,
(1325) Ick soeckel stap, voor stap, den nacht het gaen verbiedt,
Alleenelijck mijn sond’ daer teghen stoot ick niet:
Waer henen Guilia? waer ben ick toe-gekomen?
[p. 44]
Wat heb ick in den sin? is mijn verstandt benomen?
Ey my, mijn bloedt verkruypt, te bergh rijst al mijn hair,
(1330) ’k Word geesten over-al, en schaduwen gewaer,
Den Eccho teghen my schijnt vonnissen te strijken,
Jae selver mijn misdaedt doet my nu schier beswijcken,
In plaetse van den moedt die, ’t my te vooren gaf,
Mijn voeten zijn geboyt, ’k en kan noch op, noch af,
(1335) ’k En kan niet voorder gaen, het wilt my al mis-lucken,
Ge’el berghen, soo het schijnt, mijn leden neder-drucken,
Keert Guilia we’er-om, keert weder naer uw’ slot,
Daer u ’t oprecht berouw versoenen sal met Godt.
Keert, want de sandekens der zee, en al de fieren,
(1340) Die in de heele sonn’ met milioenen swieren,
Zijn weynigh in’t getal, soo ghy daer tegen telt
Die sonden, die Godt quyt aen ’t rouwigh herte scheldt.
’k Hoor volck, hier in dit hout sal ick my neder-buyghen
Tot dat sy zijn voor-by, ’k en wille geen ghetuyghen:
(1345) Daer naer klim ick we’er-op, als niemandt my en siet.
Guilia gaet in het bosch, ende Arnout, ende Ridtsaert uyt
Arn. Den schrickelijcken val was oorsaeck dat ick liet
De leere staen, ick was verbaest, en gansch verslaeghen,
Eer ons den dagh betrapt sal ickse weder-draghen,
Slaet handen aen het werck
Beyde binnen met de leer, ende Guilia uyt
Guil. ’k Ben dees’ ghetuyghen quyt,
(1350) Om weder op te gaen heb ick nu plaets, en tijdt:
Wat’s dat! waer is de leer? wel hoe waer zijn mijn ooghen?
Was ’t hier niet dat sy stont? ’t schijnt sy is wegh ghevlogen.
Oft wel ben ick verdoolt? sy sal hier achter staen,
S’en doet, wel lieven Godt hoe sal ick weder-gaen,
(1355) Soo ick de leer gemis?
Guilia naer datse een weyle stille sweyght
Maer mijn verstandt gaet open,
’t En is altoos gheen tijdt om met berouw te kôpen
Dat eens verkeken is, ghesloten is de baen:
Doch is het uwen wil dat ick verloren gaen,
Soo sal ick van nu af met troosteloose sinnen,
[p. 45]
(1360) En dit wanhopigh hert, een leven gaen beginnen
Dat twijfel aen de sond’, verbaestheydt over-al,
Dat schroom aen gans de hell’, en Hemel geven sal.
______________________________________________________
DERDE DEEL.
Het theater wordt verandert in bosschagien daer een Kruys in staet, ende Rummen uyt, met houte Kruysen behangen.
Rum. MY is wel scharp belast op ’t bosch gaen houdt te raepen,
Midts dien Catlijn mijn wijf van daeg wat lange rapen,
(1365) Of koolen stoven wilt, doch om gerust te gaen
Soo heb ick wysselijck Kruys-wapens aen-gedaen,
Want noyt Eusebius ’t ontsagh en heeft verloren,
Noch liefde tot het Kruys: maer ben ick niet geboren
Tot ongeluck, ’t en is noch nauwelijckx gepeyst
loopende over, ende weder
(1370) En ginder komt hy aen, waer henen nu gedeyst,
Catlijn g’en sult van daegh geen rapen konnen koken,
Och waer ick in de schelf tot over ’t hooft gedoken,
Och staeck ick in een koe, soo had ick geenen kou,
Ick word ghelijck een eys, mijn hert is by naer flou,
(1375) Ick sal in desen hulst in tijdts gaen neder-hucken
Ey my, dat schellems kruydt ruckt al mijn vel in stucken.
Och vriendekens ’t is klaer, blijf ick hier langer in,
Dat ick soo wel in ’t bosch als t’huys geketelt bin.
Rummen versteeckt sich in het bosch, ende stelt het grootste Kruys voor hem. Eusebius uyt.
Euse. Wanhopigh hert waer toe sal ick my noch begeven
(1380) Eylaes benoude siel! hoe lange duert het leven?
Aen die het sterven wenscht, ick hadd’ u in mijn macht,
Beminde Guilia, alleen en in de nacht;
En sonder, van mijn liefd’, de vruchten te ghenieten,
Vertrock ick uyt het veldt, al sagh ick ’t u verdrieten
[p. 46]
(1385) Doch ick en moet hier van niet plichtigh zijn geacht,
Want een, ’k en weet niet wat, met onbekende macht
Verkoelde mijnen brandt, bedwongh mijn losse sinnen,
Soo dat ick noyt en dorst iet onbeschaemts beginnen
Tot on-eer van het Kruys, dat met den selfsten schijn
(1390) Is op u borst gedruckt gelijck als op de mijn.
Ah liefste Guilia! iet vreemts moet dit bedieden,
Iet wonderlijckx aen u, en my staet te geschieden,
Dat Godt alleene weet.
Rum. Mijn vel is heel door-boort
’k En kan niet langer meer.
Euse. Ick heb daer volck ghehoort,
(1395) Wien duyckt daer in het houdt?
Rum. ,, Ick sal hem gaen bedrieghen
’t Is sinte niemandt, vriendt.
Euse. Mijn oogh en kan niet lieghen.
’k Hebb’ iemandt, met een Kruys aen sijnen hals, gesien,
al knielende
’k Sal mijn beloft’ voldoen met ne’er-gebooghen knien.
Rum. Eusebius aen wien besteedt gy uw’ ghebeden?
(1400) Is ’t aen my? soo wierdt ick gebonden tegen reden,
Oft soo het reden was, soo is het tegen recht
Dat gy my nu aenbidt.
Euse. Wien zijt gy?
Rum. Dat ’s te slecht,
Wel kent ghy Rummen niet? die gy hier hebt gebonden?
En met een boodtschap oock aen Cursius ghesonden?
(1405) Ick ben bijnaer verstickt van honger en van dorst
Want niemandt, die my ooyt t’ontbinden heeft gedorst.
Euse. Dees’ plaets en is het niet daer ick u heb ghelaeten.
Rum. ’t Is waer, maer daer te staen dat kost my weynigh baeten,
Ick ben van boom tot boom, ghebonden, voorts ghegaen,
(1410) En ben tot hier gheraeckt.
hy ontbindt hem
Euse. ,, Sijn slechtheydt staet my aen:
Wel Rummen ’k heb tot u genegentheydt ghekregen,
Wy moeten vrienden zijn soo ’t u wel is ghelegen.
[p. 47]
Rum. ’k En wensch ick anders niet, en wil van stonden aen
Gaen stroopen met u volck, en rooven langhs de baen
(1415) ’t Sal meer ghenochte zijn, als nacht, en dagh te slaeven.
Ridtsaert uyt met eenighe Roovers, mede brenghende Guilia in mans kleederen, ende haer aensicht ghedeckt.
Rids. Soo haest als op de baen wy heden ons begaeven
Quam desen jonghelincgh getreden onbedacht,
En eer hy ’t selver wist soo was hy in ons macht:
My dunckt den buyt is goet.
Euse. Wy sullen ’t onder soecken
(1420) Terstondt, maer eerstmael weet dat ick noch eenen kloecken,
En deftighen soldaet, nu heb in mijn ghebiet,
Rids. Wien is ’t?
Rum. Wie sou het zijn? wel kentje Rummen niet?
Euse. Dien boer (al is hy slecht) is reed’lijck wel ervaeren
Op ’t landt en in ’t gheberght’, wy sullen met hem spaeren
(1425) Een leydts-man, en een spie in mijnen vyandts heir:
Geeft hem een kleedt, een roer, en ander goet geweir.
Rids. Wy sullen hem versien.
Rum. Ben ick dan aen-ghenomen?
En sonder proef te doen in ’t moorders ambacht komen.
Euse. Wie is dien edelman? waer-omme soo gedeckt?
Rids. (1430) Wien, en van waer hy is, en, waer hy henen treckt
Dat wilt hy maer alleen den Capiteyn vertellen
Euse. Spreeckt, en ontdeckt u dan.
Guil. Zyt ghy van dees’ gesellen
Den oversten?
Euse. Ick ben ’t
Guil. ,, Ey Godt wat herten strydt!
Euse. Seght van waer dat gy komt, en wien dat gy zijt?
Guil. (1435) Soo wy alleene zijn sal ick u d’anwoordt geven.
Euse. Vertreckt u alte-mael,
het volck binnen
Wy zijn alleen gebleven
Seght nu wie dat gy zijt, en waer ghy henen gaet?
Ondeckt u, want by ons niet een getuygen staet
Behalvens dit ghebloemt, dees’ bergh, en dese boomen.
[p. 48]
Guil. (1440) Op dat gy ’t samen weet waer toe ick ben gekomen
En wien dat ick ben, soo treckt dan u rappier,
Want soo is ’t dat ick segh’ dat ick ben die tot hier
U leven haelen kom.
Sy trecken beyde hun rapieren. Guilia blyft ghedeckt.
Euse. Ick sal my maer verweeren,
Want ick ghenegen ben om u noch niet te deren.
Guilia tast dapper toe, ende Eusebius al soetjens
Guil. (1445) Wel hoe! waer is u hert? vecht, hebt ghy geenen moedt?
Vecht, oft ick sal u vlees versmooren in u bloedt.
Euse. De vrees en ken ick niet, dan ick bedwingh mijn ermen,
Om my van ongeluck alleene te beschermen,
Vermidts my aen u doodt te veel geleghen is,
(1450) Want ’t sy dat ghy hier sterft, oft dat ick ’t leven mis
Den waer om weet ick niet: noyt was hy my gebleken,
Ontdeckt u dan.
Guil. ’t Is recht, want om sijn leet te wreken
Moet aen den vyandt zijn de straf bekent ghemaeckt,
Want niemandt ander-sints we’er tot sijn eer gheraeckt.
Guilia ontdeckt haer
(1455) Kent ghy my nu? wat ’s dat, hoe staetje soo verslaegen?
Euse. Mijn sinnen zijn bedwelmt door kennis die sy draegen
Aen ’t geen’ voor my verschynt, den twijfel boven dien
De waerheydt vast bestreydt, die ick hier hoor, en sien,
Guil. Nu hebt ghy my gesien
Euse. ’t Is waer, en mijn gedachten
(1460) Die zijn door u te sien (dat sy niet en verwachten)
Soo schrickelijck verstelt; dat, was ick eerst bekôrt
Om u te sien, veel meer ick nu getrocken wordt
Om u ghesicht te vliên, nu buyten ’t kloosters doren,
Ghy Guilia in dit woudt? ghy het ontsagh verloren
(1465) Aen Godt u bruydegom? nu met een mans habyt
Soo schandigh voor de geen’ die ghy waert, en noch zijt?
Wat is het dat ick sien?
Guil. Het zijn d’ongeure vruchten
Van mijn verachte liefd’, en van u smaedigh’ vluchten,
En op dat ghy oock siet dat een beluste vrouw
[p. 49]
(1470) Den Blixem, en den windt, verr’ achter laeten sou,
Als sy haer wenschen volght, soo is mijn tongh gedreven
Om noch een nieuw genoecht aen mijnen geest te geven,
Door ’t mondelingh verhael van sonden, grof, en groot,
Daer van ick schuldich ben, half met danck, half door noot.
(1475) Het Klooster ick verliet, en als begon te reysen
Den daegeraet, quam my de rechte baene wijsen
Een herder dien ick vondt, met wiêns vergoten bloedt,
Ick d’eerste proef-stuck ded’ van mijn ontstelt gemoedt;
’k En was niet wydt gegaen, als my, door medelijden,
(1480) Een ruyter achter hem, te peerdt heeft laeten rijden,
En met het selfste mes dat my noch had’ gedient,
Betaeld’ ick met de doot de weldaedt van dien vriendt.
Om dat hy naer het dorp sijn peerdt niet en sou wenden,
Dry daegen in ’t gheberght en wist ick waer belenden,
(1485) Het bed’ dat ick besliep, het voedtsel dat ick nam,
Was enckel kruydt en vocht dat uyt der aerden quam.
Een hutteken, op ’t lest, dat aen mijn droeve oogen
Verscheen als een Paleys, daer heeft, naer sijn vermogen,
Een herder met sijn vrouw my vriendelijck onthaelt,
(1490) Maer hoort met wat een munt dat ick hun heb betaelt,
Ick stack den herder doot die my uyt ’t bosch gingh leyden,
Terwijlen dat hy moest een stapjen overschreyden,
Daer naer brocht ick om hals sijn onbedachte vrouw’,
Op dat niet een van hun aen iemandt klappen sou
(1495) Dat ick daer had’ geweest, doch ick begonst te vrêsen
Dat mijn bekent habyt sou mijn verrader wesen,
Dus trock ick weer te bosch, en daer een beecxken liep,
Een jaeger heel verslaeft gerustens lach en sliep,
Dien heb ick onversiens de keel gansch af-gesneden,
(1500) Om my met dit habyt voorsichtich te verkleeden,
Dat heeft my hier gebrocht, daer ick half vrouw, half man,
Dat ick als vrouw verdroegh, als man wel wreken kan.
Euse. Ick sien met sulcken angst, ick hoor met sulken schroomen
’t Geen’ ick heb door ’t gesicht, en door ’t gehoor vernomen,
(1505) Dat gy voor-seker zijt, als ick u sien en hoor,
Een Basilisk voor d’oogh, een Crocodil voor d’oor.
[p. 50]
Ick sweer dat ick u noyt gepeyst heb te verachten,
Maer de ghedreygde straf bekommert mijn gedachten.
De teeckens van de locht beroeren mijnen geest:
(1510) Gaet, daer ghy soo gerust voor desen zijt gheweest,
Gaet Guilia we’er om, wilt naer u klooster keeren,
Want ick dat weerde Kruys altijdt antsien, en eeren;
En u oock vluchten sal: van waer komt dat gerucht?
Binnen gherucht; ende Arnout uyt met de roovers.
Arn. Past op u weir mijn Heer, oft geeft u op de vlucht,
(1515) Want over al men slaet seer vreeselijck de klocken,
En allen het gheboert, met vlegels, roers, en stocken,
Mans, vrouwen, oudt en jongh, het komt al herwaerts aen,
En Cursius voorsiet met wachten elcke baen,
Hy sweert dat desen dagh u doot, oft wel u leven,
(1520) Aen ’t landt, en aen sijn stadt een bly vertoogh sal geven.
Euse. Blijft Guilia by my, wy sullen noch daer naer
Wel spreken, deckt u oock, soo wordt u niet ghewaer
U Vader, noch sijn volck. ’t is heden kloecke vrienden,
Dat ieder in sijn handt sijn beste hulp moet vinden,
(1525) ’t Geboert, en Cursius wilt ons (het is gewis)
Oft doot, oft levende, dat noch veel arger is
Het bosch dat is beset, w’en konnen niet ontloopen,
En die ghevangen blijft, wordt s’ander-daeghs gebroken
Sijn leden op een radt, oft tuymelt van de leer,
(1530) En is al ’t effens quyt sijn leven, goet, en eer:
Dat wy dan ons behoudt in hun vernielingh stellen,
T’ sa laet ons onbevreest ter aerden neder-vellen
Al dat ons tegen komt, gaen wy hen vallen aen,
De luck-vrouw al-tijt helpt die eerst is aen het slaen.
Arn. (1535) ’t Is tijdt ’k sien dat ons volck begint te schermutseren,
Euse. Elck een packt sijnen man soo hy hem best kan deren,
En is ’t dat iemandt weyckt by d’Hemelen ick sweer,
Dat ick eer in sijn hert sal verven dit gheweir
Als in mijn vyandts bloedt.
Cursius van binnen
Curs. T’ sa wacker aen; t’sa gasten,
(1540) Laet ons dien kleynen hoop van alle kant aen-tasten.
[p. 51]
Euse. Wacht, wacht canaille, wacht, eer dat de sonne daelt
Sal u vermetenheydt zijn met de doot betaelt.
Binnen gherucht van vechten, men klaeght jammerlijck, ende terwyle dat de trommel allarm slaet komt Guilia uyt met wapenen in de handt.
Guil. Wel. Hemel wat is dat? waer dat ick wend’ mijn ôghen,
’t Zijn boeren over-al, die komen als gevlogen,
(1545) Met wapens in de handt, ’t is al maer vlam en vier,
Ghejammer, en gheschreuw’, en ’t kletsen van ’t rappier,
Ick sien Eusebius, die tusschen al sijn knechten,
Een ieder met de daedt verweckt om wel te vechten,
Maer ’t is al te vergeefs, eylaes den kleynen hoop
(1550) Wordt deer’lijck vermoort! hoe wel te dieren koop:
Daer worden sy ghescheurt, elck door verscheyde wegen
Sijn vyandt soeckt t’ontvliên, ick sal gaen houden tegen
Den alder-meesten hoop die langst de baene komt,
En drijven hem te rugh, hoe seer hy is verschroomt,
(1555) Oft wel langst desen bergh sal ick hen omme leyden,
En breken onversiens den vyandt van ter seyden,
Daer hy ons niet en wacht, ey luck-vrouw staet my by.
Guilia binnen en, Rummen uyt.
Rum. Al waer ick gaen daer gaet het ongeluck met my,
Als ick noch Cossaert was, doen moest den boer bederven,
(1560) En nu ick roover ben soo moet een ieder sterven
Die hem met rooven moeyt, al ’t ghene ick bestaen,
Oft doen, oft laeten wil, het sal my tegen gaen:
Ick houde voor ghewis, dat ick my liet besnijden
De Joden hadden oock het ongeluck te lijden,
(1565) Ey my hier is ’t van gat.
Rummen stopt hem, en Cat’lyn, en Merten uyt, met de boeren.
Catl. Volght, ’t is al op den loop,
Mert. Niet een ontkomen magh van diên vervloeckten hoop,
Catl. My dunckt dat in ghen’ haegh* noch eenen is versteken,
Mert. t’Sa gasten lustigh aen, de haegh is haest door-keken,
Slaet, slaet den bengel doot,
Rum. Ick ben ’t siet wie gy smyt,
[p. 52]
Catl. (1570) Het kleedt segt ons genoegh dat ghy een’ moorder zijt.
Rum. Het kleedt dat lieghter aen,
Mert. En houdt niet op van slaegen.
Rum. Ick ben het op mijn siel, ’k en kan ’t niet meer verdraegen.
Siet doch, aenhoort,
Mert. ’t Is al ghehoort, en oock gesien,
Ghy zijt van ’t moorders volck,
Rum. Au waerheydt van de lien.
(1575) En ben ick ’t niet, en kent gy Rummen geen van allen?
Catl. Het is u eygen schuldt dat gy zijt over-vallen,
En sprecktje dan niet eer?
Rum. Sprack ick niet als ’t was tijt?
Ick seyd’ van d’eersten af, ick ben, ’t, siet wie gy smijt.
Mert. Wat maeckt ghy hier?
Rum. Maer res mijn arme siel verdoemen.
(1580) Met menschen doot te slaen,
Mert. Wel hoe zijt gy gekomen
Aen dit soldaeten kleedt?
Rum. Den duyvel gaf ’t my in,
Een roover sloegh ick doot, en om een kleyn gewin
Trock ick sijn kleetdsel aen.
Catl. Wel sou dat iemandt seggen,
Het kleedt is niet bebloedt.
Rum. Dat ’s goet om uyt te leggen,
(1585) Den bengel stierf van vrees, daer wierdt geen bloedt gestort,
Mert. t’ Sa Rummen treckt met ons, eer dat het laeter wordt
Moet al dat quaet gespuys het leven zijn benomen.
Rum. ,, Het ongeluck door my, op hun sal weder-komen.
Alle binnen. Eusebius, ende Curcius uyt, al vechtende
Cursi. Nu zijn wy hier alleen, gheluckigh is den dagh
(1590) Op welcken ick mijn wraeck hier selver nemen magh.
Euse. Als ick meest al mijn volck verjaeght sien, en verslaegen,
Soo jont de luckvrouw’ my noch immers dat behaegen
Van met u slaegs te zijn, ’t is hier de plaets, en tijdt,
Daer ghy van u vervolgh sult wesen gekastijdt:
Als sy vechten.*
[p. 53]
(1595) Hoe! wel een vreemt ontsagh komt in mijn hert gesegen,
U gramschap kan mijn siel tot meerder vrees bewegen,
Als u kloeck moedigh stael, dat in soo goeden handt
Verschroomen sou nochtans de kloekste van het landt,
Curs. ’t Is waer Eusebius, dat ick van mijnen thoren,
(1600) Door u by-wesentheydt, een groot deel heb verloren.
Maer hooren wil ick niet, dat ghy hier noemt ontsagh,
De vrees die in u hert mijn kloeckheydt jaeghen magh.
Weert u Eusebius, vermits geen Hemels têken,
Noch innighe beroert de macht heeft om te breken,
(1605) ’t Voornemen dat ick hebb’, en den bequamen tydt,
Om mijne wraeck te sien, ’t sa voegh u tot den strydt.
Euse. Ick vreesen? ’t is u slechtheydt u sulckx in te beelden,
Want noyt dit moedigh hert de bange vrees en queelden:
Als sy wederom een weynigh gevochten hebben
Hoe wel des niet-te-min, als ick het seggen moet,
(1610) Het voordeel dat ick wensch, dat is voor uwen voet.
Eusebius leght sijn rappier aen de voeten van Cursius
Dit over-wonnen sweerdt oodtmoedigh neêr te leggen.
Vergiffenis t’ontfaen, en mijn berouw’ te seggen,
Cursi. Eusebius ’k en wil geen voor-deel, kleyn oft groot,
Cursius werpt sijn rappier uyt de handt.
Daer is oock mijn rappier. ,, Soo is hy buyten noot
(1615) ,, Van om te zijn ghebracht. wilt u tot weire poogen,
Laet sien wie dat met kracht sijn vyandt neêr sal boogen.
Als sy wat gheworstelt hebben
Euse. ’k En weet wat vreemde kracht mijn sinnen soo ontstelt,
Ick voele dat mijn hert in traenen sich versmelt,
En klimt tot in het oogh, in spijt van mijnen thoren
(1620) Om u van by ’s te sien, om u van by ’s te hooren.
Ick wou wel door dees’ handt u wreken met mijn doot,
Ey wreeckt u weerde vriendt, siet daer mijn borste bloot.
Cursi. Noyt sal een edel heldt doen hinder aen het leven,
Van sijnen vyandt, die sich over heeft gegeven,
(1625) Want van gewonnen eer een deel verloren blijft,
Als, die verwinner is, sijn daet met bloedt beschrijft.
Oct. van bin. Hier zijn sy, herwaerts-aen,
[p. 54]
Cursius verbaest.
Cursi. Al u volck is aen ’t loopen,
En ’t mijne vol van moedt komt aen groote hoopen,
My soecken over-al, eylaes ick ben geneyght,
(1630) U leven voor te staen, dat soo seer is ghedreyght!
Berght u, want dit gheboert’ geensints en sal gedoogen
Dat ghy de doot ontgaet.
Euse. my berghen? voor gheen oogen
En heb ick ooyt geduyckt, al hebt ghy my verschrômt.
Eusebius nempt sijn rappier weer op.
Want soo haest dit rappier weêr in mijn handen komt,
(1635) Sult ghy sien teghen hun de kloeckheydt overschieten
Die my hier quam te kort;
Eenighe van de boeren, Rummen, Marten, Octavio, ende soldaten uyt.
Klaes Wy moeten ’t al vernieten,
Alleen Eusebius, dien schelm boos en vals,
Is ’t met de vlucht ontgaen.
Euse. Ghy lieght door uwen hals,
Want noyt Eusebius de vlucht en heeft genomen.
Klaes (1640) Een ieder val hem aen, hy kan ons niet ontkomen.
Euse. Komt, komt, canaille komt.
Cursius stelt sich tusschen beyden
Curs. Houdt op Octavi’, wacht:
Octa. Wel hoe mijn Heer? ghy moest ons geven moedt, en kracht,
Klaes Wilt ghy hem voren staen, die u bloedt heeft vergoten,
En schandelijck bevleckt?
Rum. Die al u landts genoten
(1645) Soo deir’lijck heeft gestroopt, gemoordt, gebrandt, geplaegt,
Dat hier nouws op het landt een over-bleven maeghdt
Te vinden meer en is? wilt gy hem voren-spreken?
Octa. Wat ’s uwen wil mijn Heer? wel dat zijn vreemde treken.
Curs. Wacht doch, en hoort goe’-lien, is ’t niet den besten raedt
(1650) Dat hy ghevanghen wordt, en naer Siêna gaet?
Komt med’ in g’vanghenis, als edel-man met eeren,
Ick op mijn trouw’ beloof, u saecken te verweeren,
Als eyghen advocaet, al ben ick u party.
Euse. Van u alleen te zijn ghevangen waer ick blij;
[p. 55]
(1655) Maer van den rechter niet, want door u weerde handen
Quam ick we’er tot myn eer, en door het recht ter schanden,
Klaes ’t Za! dat Eusebius sterf.
Curs. Houdt op.
Klaes Is ’t dan voor goedt?
Is ’t soo dat ghy aen ’t landt verradereye doet?
Curs. Verraderey? hola! sou ick dat moeten lijden,
(1660) Ick sal, vergeeft het my, u eerst van al bestrijden,
En brengen tot de doot.
Arnaut, en volck van Eusebius op Meeten, Cursius voor aen.
Euse. Soo gy mijn leven wilt,
Ontneemt doch aen u volck dien onverwonnen schildt,
Ey geeft u volck doch bloot, vertreckt u uyt mijn oogen.
Cursius gaet ter syden, ende het volck dryft Eusebius al vechtende binnen.
Curs. Eylaes beminde vriendt, dat ick dat moet gedoogen!
(1665) Ah die in desen noot met sijn vergoten bloedt
Het u bewaeren mocht! de weire die hy doet,
Is by naer vruchte-loos, hy wordt te seer bespronghen,
Daer wordt hy heel gequetst de steen-rots op-gedrongen,
Daer, daer, mijn hert verschroomt! hy wordt tot in den gront
(1670) Van boven af gesolt, ick gaen, ick vliegh terstont
Daer hy gevallen is, ’t bloedt dat ick sien vergoten
Moet ergens uyt het mijn voor seker zijn gesproten,
Het gaet my al te naer.
Cursius binnen, ende Eusebius wordt gheheel ghequetst van de steen-rots gheworpen, ende valt voor den voet van het Kruys dat op den Theater staet.
Klaes Breeckt daer nu hals en been
Boer. Dat hy gemorselt wordt.
Euse. Al myn door kerfde le’en
(1675) Van dese steen-rots zyn soo vinnich af-gestreken
Ick vreese dat by naer de plaets my sal gebreken
Daer ick op vallen moet, doch als ick over-slaen
Myn ongehoorde schuldt, en ben ick niet belaên
Voor d’angsten van de doodt, maer hoe dat ’k sal betaelen
(1680) Een leven, soo vol schuldt, kan ick niet achter haelen:
[p. 56]
Daer komt den wreeden hoop my weder op het lijf,
Het is onmogelijck dat ick in ’t leven blijf.
Ick sal wie dat ick kan, med’ in mijn bloedt versmooren.
Hola Eusebius! ’t is best dat ick laet hooren,
(1685) Mijn sonden aen dit Kruys, en dat ick sijnen voet
Ootmoedelijck besproy met mijn vergoten bloedt:
Boom, die de weerde vrucht des hemels hebt ghedragen,
Die allen het vergif des appels kond’ verjaghen,
Die voormaels was ghesnoept, vermaerden reghenboogh,
(1690) Die midden in ’t tempeest met aenghenaem verthoogh,
Versoeningh aen den mensch, en vred’ hebt aen-gewesen:
Schoon Arcke des Verbondts, Pant noyt genoegh gepresen,
Van onse salicheydt, toevlucht van ’t rouwich hert,
Vrucht-baeren wijngaert-plant, balsem voor alle smert,
(1695) Naer recht moet ick mijn deel in u verdiensten erven,
Want voor de sondaers Godt alleen heeft willen sterven,
Iae om mijn ziel alleen van ’t quaedt te sien behoedt
Had’ gy geverst geweest met Godes heyligh bloedt,
Soo dat gy uwen schat my rechtelijck zijt schuldich,
(1700) Te meer om dat mijn hert u altijdt soo sorghvuldich
Aensocht heeft, en gesmeeckt, op dat ick in den noot
Mijn biechte spreken mocht, eer dat de bleeke doot
Mijn spraeck berooven sou, m’heeft roovers noch gevonden,
’k En ben de eersten niet die aen u vast gebonden,
(1705) Tot Godt sich heeft bekeert, en ’t heymelijck ge-erft
Sou ick dan d’eerste zijn die geen genaed verwerft?
Lisander als ick had u leven in mijn handen
Soo vlocht ick om u le’en oprechte minne-banden,
En droegh u op den hals daer gy u bichte spraeckt,
(1710) Eer dat gy van de doot de wreedtheydt hadt gesmaeckt.
Alberte g’hebt belooft, als ick u eens voor desen
Mijn vriendtschap heb getoont, dat gy by my sout wesen
Als ick u roepen sou, ’k wacht troost van alle-bey
Lisander siet ick sterf, Alberte staet my by.
Cursius uyt.
Cur. (1715) ’t Was ievers hier ontrent dat ick hem af sach werpen.
Euse. Soo gy my dooden wilt, komt, ’t is geen noot te scherpen
[p. 57]
De waepens die gy voert, want om naer ’t hert’ te gaen
Geheel mijn lichaem door veel vensters open-staen.
Cur. Wat ongevoeligh stael en sou niet haest bewegen?
(1720) Zoo veel vergoten bloedt! geeft over uwen degen.
Euse. Aen wien?
Cur. Aen Curcius.
Euse. Neemt daer, en boven dien,
Bid ick vergiffenis op neêr-gebooghde knien*,
Van ’t geen ick hebb’ misdaen, ’k en kan niet voorder spreken.
Den aesem, en de kracht begint my te ontbreken.
Cur. (1725) Hoe is mijn hert verbaest! is dan voor u geen baet
Te wachten van de konst, oft medecijnen raedt?
Euse. My dunckt den besten raedt dat is de ziel te helpen.
Cur. Waer is de wond’?
Euse. By ’t hert’.
Cur. Laet sien oft ick kan stelpen
Siende dat Eusebius op zijn borst heeft een Kruys gelijck Guilia.
Het bloedt, Eusebius, dat uyt u wonde vloeydt.
(1730) Ey Godt! wat Kruys is dat ’t welck als een kole gloeyt?
Wat* teecken magh dat zijn? ick ben geheel verslaghen!
Euse. De waepens van dit Kruys heb ick altijdt gedraghen,
Midts dien dat mijn geboort’ is op dees’ plaets geschiedt.
Maer hoe, noch oock van wien, en weet ick ’t minste niet,
(1735) Mijn vader, wiens naem ick noyt en kost gespeuren,
Mijn moeder insgelijcx die lieten my hier treuren
Soo ick geboren was, vermidts hun was bekent,
Ontwyffelijck, dat ick sou hebben sulcken endt.
Cur. ’t Is hier dat ick de vreught met traenen moet vermengen,
(1740) De blijdtschap met ’t gesucht, ’t is Godt die wilt gehengen
Dat op de selfde plaets ick worde gekastydt
Daer ick gesondicht heb, ah liefste kindt! gy zyt
Rosmira’s eygen soon, en uyt mijn bloedt geboren,
Als ick u eerst-mael vind’ moet gy dan gaen verloren?
(1745) Ah onverwachte smert! ah al te droeve vreught!
Die ’t hert op eenen tijdt verscheurt en noch verheught;
’t Is hier dat sy gelagh, ’t is al te klaer gebleken
Door u en haer verhael, en boven al door ’t têken
[p. 58]
Dat gy en Guilia draeght op uw’ borst geplant,
(1750) Vermidts gy wesen moest twee monsters van ons landt.
Euse. De spraeck wordt my berooft, blyft Vader Godt bevolen:
Eylaes myn droef gesicht allexkens wordt gestolen
Door d’aenkomst van de doodt, een bangh, en killigh sweet
Mijn aensicht overloopt, ah Vader ’t is my leet
(1755) Dat ick my tegen Godt, en u soo hebb’ mis-draegen,
Daer komt de felle doot mijn droeve siel verjaegen,
Dit is den lesten snack. Lysander.
Curs. Dat ick moet
Beklaegen mijn verlies naer diên ick hebb’ sijn bloedt
Soo hitsichlijck vervolght!
Euse. Alberte komt.
Curs. Wat smerte
(1760) Ghevoel ick in mijn hert?
Euse. Lysander. komt Alberte.
Eusebius seyght met syn hooft neder ende ghelaet hem oft hy sterft.
Curs. Eylaes ’t is al volbrocht gesneden is den draet,
En in sijn aengesicht de doot geschildert staet,
Dees’ droefheydt sal mijn kruyn,
Cursius treckt sich by den hair, ende baert.
En grijse baert bekoopen
Merten uyt.*
Mert. Als by naer van den hoop niet een en is ontloopen,
(1765) Beklaegt gy dan ’t geluck?
Curs. Noyt was het soo gheluckt,
Dat iemandt onverwacht met voorspoedt wierdt verdruckt,
Vloeyt traenen, en versmoort dees’ bergen, en landouwen
Daer gy soo grooten leet gedwongen wordt t’aenschouwen,
Vermaelende den dagh dat mijn wraeck-gierigh hert
(1770) De baen geopent heeft, tot sulck-een wreede smert!
Octavio uyt.
Octa. ,, Dees boodschap sal hem doen geheel uyt-sinnigh woelen.
Mijn heer, ’t is Godt bekent met wat een sterck gevoelen
Dat ick u seggen kom.
[p. 59]
Curs. Octavio wat is ’t?
Octa. Dat Guilia, eylaes, in ’t klooster wordt gemist!
Cursius sich heel mistroostigh houdende
Curs. (1775) Sou iemandt met gepeys wel konnen achter-haelen
Soo ongehoorden leet, soo veel verscheyden quaelen?
Al ’t gen’ ick hoor en sien dat is met schroom vervult,
En verr’ te boven gaet mijn sinnen en gedult.
Cursius sich keerende naer het doodt lichaem van Eusebius.
Dat ongevoeligh lijck, Octavi’ voor u oogen,
(1780) Soo deir’lijck gestreckt, sijn leven heeft vertoogen
Voor desen uyt mijn bloedt, het is mijn eygen kindt,
Dat ick hebb’ levende ghehaet, en doodt bemindt,
Siet dan oft elcke pijn alleen, en in ’t besonder,
Niet onverdraegh’lijck is? ey Godt dat uwen donder,
(1785) En blixem my verniel! oft geeft my kracht, en moedt,
Om wel teweder-staen soo grooten tegen-spoedt,
Rummen uyt, met Gielen, ende een deel van de andere boeren.
Rum. Mijn Heer.
Curs. Is ’t noch niet al.
Rum. ’k En hebb’ noch niet gesproken,
Daer komen uyt ’t geberght nieuw’ roovers noch gebroken.
Heel versch, en kloek, soo ’t schijnt, n’en duyvel va n’en vain
(1790) Met ’t back-huys heel gedeckt, die maeger is , en clain,
Bestiert den ganschen hoop.
Curs. De meeste ongelucken
En hebben nu geen kracht om in mijn siel te drucken,
De minst’ ontsteltenis, weirt gy-liens van de baen
Dit ongeluckigh lijck* terwylen dat ick gaen
(1795) Vergaederen mijn volck, en al dien hoop verjaegen,
Men sal het naerder-handt doen op ’t ghewijdde draegen,
En leggen in een tomb’ van sijn vermaert geslacht.
Mert. Ick schat wel dat ons volck wat anders heeft gedacht,
Sal iemandt hem sijn graf op het gewijdde geven,
[p. 60]
(1800) Die soo gestorven is naer sulck een schandich leven?
’t Is beter dat hy hier in ’t bosch begraeven wordt,
Daer hy soo veel goe liens gestroopt heeft, en vermôrdt.
Cur. Ah wreeden boeren aerdt! wraeck-gierich sonder reden,
Is ’t u dan niet genoech dat sijn door-kerfde leden
(1805) De siel verlaeten heeft? oft moet hy naer sijn doot,
Met uwe tanden selfs syn beenders zyn gebloot?
Dat ick dat hooren moet!
Cursius en Octavius binnen.
Mert. Dat hem de raeven eten,
Is ’t dat hy van den wolf niet eerst en wordt verbeten.
Rum. Dat hy in dit geberght wort op end’ af-gesleurt,
(1810) Tot dat sijn lichaem zy te morselingh gescheurt:
Giel. Wy hebben weynich tydt om hier af veel te spreken.
’t Is beter in het bosch wat tacken af te breken
En decken hem daer med’, eer dat ons over-val
De donckerheydt des nachts, hier Rummen blyven sal,
(1815) Om alles af te spien, oft iemandt van sijn gasten
Sal komen langst de baen, en hem dan aen te tasten.
Past wel op u geweir, hebt altydt d’oogh in ’t zeyl.
De boeren binnen soo het lichaem met meyen* gedeckt is.
Rum. Ick hoefden onder my, op dees’ uur’ wel een teyl,
Gevonden is den man die hier sal blijven gaepen,
(1820) Als gy liens al-te-mael gerust sult liggen slaepen,
Hy is alreed’ gedeckt, sy zijn al wech gegaen.
’k Sou meynen dat ick hier geen schildt-wacht en sal staen,
Gedenckt Eusebius dat wy eens vrienden waeren.
Adieu.
Soo Rummen meynt binnen te gaen soo komt hem tegen den geest van Lisander, ghevolght van Albert.
Rummen keert, haestigh ende berght hem.
O Heer wat ’s dat! wilt Rummen doch gespaeren.
Lisan. Lisan. (1825) Alberte volgt, ’t is tydt. hoe mildelijck betaelt
,, De minste deught, ô Heer, uw’ goetheydt onbepaelt,
,, Dat my Eusebius niet sonder biecht liet sterven
,, Is d’oorsaeck dat hy nu de biecht oock niet sal derven,
Alberte volght, ’t is hier dat gy u quyten moet,
[p. 61]
(1830) Van dat gy hebt belooft,
Alb. ,, Daer drilt door al mijn bloedt,
,, Een ongewoone schrick.
Rum. Ick ben by naer besweken,
Dat is den selfsten man die ’k eens hebb’ doot sien steken.
Den geest vertreckt sich lichtelijck binnen soo hy ghekomen is ontrent Eusebius
Alb. Den geest is, soo my dunckt, verdwenen in de locht,
Die my tot op dees’ plaets soo veerdigh heeft ghebrocht.
(1835) Wat staet my hier te doen? wat tijdt is hier verschenen?
Wat heb ick doch belooft? ey Godt waer sal ick henen?
Ick ben hier van den wegh.
Euse. Alberte
Albert heel verbaest Wat is dat?
Rum. Den dooden spreckt, ô Heer! ick beef’ gelijck een blat.
Euse. Alberte.
Alb. Daer noch eens, wat schroomelijcke dingen!
(1840) Een klaeghelijcke stem mijn ooren komt bespringen,
Albert is ’t dat sy roept, en soo ick wel verstaen,
’t En is niet wijdt van hier, ick sal wat naerder gaen.
Euse. Alberte.
Alb. Dat geroep uyt d’aerde komt gevlogen,
Stem, die mijn ooren treft, en vliedt nochtans mijn oogen,
(1845) Seght wie ghy zijt?
Euse. Ick ben Eusebius, komt naer.
Dees’ tacken zijn mijn graf, een op-gerechte baer,
Ontdeckt my weerde vriendt, Albert en wilt niet vrêsen.
Alb. ’k En vrese niet.
Rum. Mijn vrees is in mijn broeck geresen.
Albert ontdeckt hem
Alb. Gy zijt ontdeckt, spreckt nu uyt Godes naem, en seght,
(1850) Wat is ’t dat gy begeert?
Euse. Ick heb met een oprecht
En onberoert geloof geroepen, en gebeden,
Op dat ghy uw’ beloft, die hier eens wierdt verleden,
Moght quyten, in mijn bicht te hooren voor mijn doot:
Godt, om sijn weerde Kruys, heeft my in desen noot
[p. 62]
(1855) Onwerdich by gestaen; want al was d’uur geslaegen,
En ick van ’t licht berooft, soo moet de doodt verdraegen
Dat weder om mijn siel haer wercken doet als voor,
Tot dat gy aen mijn bicht sult jonnen uw’ gehoor:
Hy vaert op ende knielt.
Komt vader, uyt te locht en worden noyt gesegen
(1860) Soo vele vlocken sneeuw, noch druppels van den regen
Als ick ontallijck quaet, en sonden hebb’ gedaen.
Alb. Op dat uw’ schuldt magh zijn in eenich deel voldaen
Al geef ’t ick u van nu al dat ick oyt voor desen,
Als sacht heb dat Godt verdienstigh mochte wesen.
Sy worden gedeckt me een gordyne, oft door ’t Omme-draijen van quadrangel, soo niet sal Eusebius bichtende* in ’t gesicht blijven terweylen Dat Guilia met eenighe roovers uyt komt.
Rum. (1865) Hy staet we’er op sijn le’en, wie heeft oyt sulckx ghehoort?
’t is recht dat iegelijck hier van ghewaerschout wordt.
Guil. Laet ons hier in het bosch de donckerheydt verbeyden,
En blijven dicht by een, ick sal u doen geleyden,
Daer ghy hun on-versiens wel over-vallen kondt.
Cursius uyt op d’ander zyde met al sijn volck.
Octa. (1870) S’en zijn niet wijdt van hier, soo my een spie terstondt
Gewaerschouwt heeft, ’t is tijdt niet veel geruchts te maken.
Terweylen dat Guilia op d’een zeyde van het theater staet met de roovers, ende Cursius op d’ander zeyde met de boeren, soo komt Rummen in ’t midden van hun.
Rum. ’k Hoor volck aen elcken kant, hoort vrienden wonder saecken.
Die niemandt heeft ghesien voor desen, oft ghehoort,
Naer dat op dese plaets Eusebius vermoort,
(1875) En oock begraeven was, is hier den geest verschenen
Van uwen soon mijn Heer, en weder-om verdwenen,
Hem volgden eenen man als priester toe ghemaeckt,
Den welcken, soo hy was ontrent het lijck geraeckt,
Wierdt van Eusebius, Albert, verscheyde reysen
(1880) Gheroepen over-luydt, doch om u self te wijsen
De waerheydt die gy hoort, siet ginder, ’t is gewis,
[p. 63]
Daer hy sijn bichte spreckt, en weer in’t leven is,
Eusebius wordt ontdeckt sprekende sijn Bicht en naer de absolutie valt wederom doodt.
Curs. ’t Is hy, ô lieven Godt! die weder is verresen
Wat wonderlijcke saeck!
Guil. Wie heeft noch oyt voor desen
(1885) Soo wonder werck gesien?
Curs. Soo haest den ouden Heer
Hem d’absolutie gaf is voor den tweeden keer
Sijn blijd, en suyver siel ten hemel op-gevlogen.
Alb. Ist dat beminde volck oyt voor des wereldts* oogen
Mirakels zijn verthoont, dit is het grootst’ van al
(1890) Dat oyt mach zijn geschiedt oft noch geschieden sal.
Ick keerde weder-om van uyt de stadt van Roomen
Als op de groote baen, ontrent veel lange boomen,
My eenen geest verscheen, die my met staegh vermaen
Volgt, volgt, Alberte volgt, altijdt is voor-gegaen,
(1895) Tot dat hy hier verdween, daer Godt sijn wonder wercken,
Ter eeren van het Kruys, soo ieder kan bemercken,
Heeft mildelijck bethoont: want den verjaeghden geest
Met ’t lichaem weder-om vereenight is geweest,
Tot dat Eusebius met hertelijck berouwen
(1900) Sijn bicht gesproken had, soo veel vermagh ’t betrouwen
Dat hy had’ op het Kruys,
Curs. Ah alderliefste kindt
Die in sijn treurigh eyndt soo rijcken Kroon verdient,
Is uyt den leegsten grondt tot op het sop geklommen.
Eylaes waer Guilia tot kennis nu gekommen!
Guil. (1905) Wat is dat lieven Godt? wat heb ick daer ghehoort?
Ben ick’t die onbevreest, in quaeden lust ghesmoort*,
Eusebius vervolgh? en ben ick daer beneven
Sijn suster, hy mijn bro’er? dat mijn onsaligh leven,
En schulden grof en groot geheel de wereldt door
(1910) Dan zijn bekendt gemaeckt, geeft vrienden geeft gehoor
Siet ick ben Guilia, het schuym van alle vrouwen
Die Godt, noch ’s wereldts eer’, noyt konden wederhouwen
[p. 64]
Van haer ongeur bedrijf, een schandt-vleck van de jeucht,
Een monster van ons eeuw, vervreempt van alle deucht:
(1915) Doch zijn mijn sonden groot, noch grooter is’t betrouwen
Dat ick by Godt den Heer, door een oprecht berouwen,
Verghiffenis crijghen sal,
Curs. Vermaledijde pry,
Van alle mijn ghesucht de oorsaeck zijde ghy,
’k Sal maecken dat u doodt ghelijck zy aen u leven.
Hy treckt sijn rappier om Guilia te vermoorden, en sy aenvat het Kruys.
Guil. (1920) Toe-vlucht der d’waese, ’k bidt, wilt my bystandt geven,
En voeght my tot dijn eer, we’er in mijn waerde slot.
Daer wort eenen muer op-getrocken soo dat men Guilia niet sien en kan.
Cursi. Wel Hemel wat is dat?
Alb. Mirakels zijn ’t van Godt.
Cursi. Dien muer is onversiens uyt d’aerd’rijck op-geresen
Ter plaetsen daer het Kruys, en Guilia moest wesen.
Alb. (1925) ’t Is Godts almoghentheydt die heden ons bethoont,
Hoe sekerlijck bewaer, getroost wordt, en geloont,
Die ’t heyligh Kruys aenroept met goet en vast betrowen,
Dat sal sijn vyandts sweert, en gramschap weder-houden.
Dat sal hem op doen staen, en bichten naer de doot,
(1930) Dat sal hem met een muer beschudden in den noot.
EYNDE.

Tekstkritiek:

vs. 35 weesrijm.
vs. 45: en er staat: en en
vs. 260: flucs er staat: flcus
vs. 267: Gielen er staat: Geilen
vs. 275: gevraecht er staat: gevraeht
vs. 445: gelijcken er staat: gelijcke met een stokje van een niet doorgedrukte n.
vs. 446: vrees! Het uitroepteken is niet doorgedrukt.
vs. 453: verwachten er staat: vewachten
vs. 686: Van er staat: Wan
vs. 727: by In plaats van dit woord, dat uit de context is aangevuld, staat een brede spatie.
vs. 790 is weesrijm.
vs. 808: ben ick, er staat: ben, ick
vs. 869: desen er staat: dsen
vs. 938: verdriet er staat: verdiet
vs. 960: en er staat: en en
vs. 1567: ghen’ haegh er staat: gehn’ ghaeh (de laatste h is omgekeerd gedrukt)
vs. 1594: Als sy vechten. Het laatste woord is niet goed leesbaar.
vs. 1722: knien er staat: kien
vs. 1731: Wat er staat: Vat
vs. bij 1764: uyt er staat: nyt
vs. 1794: onghelickigh lijck er staat: onghelickighlijck
bij 1817: meyen dit woord is niet duidelijk.
bij 1865: bichtende er staat: bitchende
vs. 1888: weereldts er staat: weeredts
vs. 1906: lust ghesmoort: deze woorden zijn niet goed leesbaar.

DEDEVOTIEVANEUSEBIUSTOT HETH. KRUYS.TREUR-SPEL,Verthoont op de Brus-selsche Thoonneel-Burgh.

TOT BRUSSEL.By PEETER DE DOBBELEER, ghesworen Drucker, ende Boeck-verkooper, in de Keysersstraet, in den Pellicaen. 1665.

Rol der Persoonagien.

DEVOTIE VANEUSEBIUSTOT HETH. KRUYS.___________________________________EERSTE DEEL.Rummen ende Cat’lyn, syn vrouw, van bin-nen, voerende een Peert het welckein een karre gespannen is.

Tekstkritiek:

DE

DEVOTIE

VAN

EUSEBIUS

TOT HET

H. KRUYS.

TREUR-SPEL,

Verthoont op de Brus-
selsche Thoonneel-Burgh.

TOT BRUSSEL.

By PEETER DE DOBBELEER, ghesworen Drucker, ende Boeck-verkooper, in de Keysersstraet, in den Pellicaen. 1665.

DEVOTIE VAN

EUSEBIUS

TOT HET

H. KRUYS.
___________________________________

EERSTE DEEL.

Rummen ende Cat’lyn, syn vrouw, van bin-
nen, voerende een Peert het welcke
in een karre gespannen is.