| Jacob Westerbaen: De Aeneis van P. Virgilius Maro. ’s-Gravenhage, 1662. Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert. Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Facsimile bij Ursicula — Google.books Exemplaren: EHC 768128 en C 83197; UBL xxx [inhoud eerste boek ontbreekt]; RG 4100 E 5 [frontispice ontbreekt]; UBL 272 H 33 In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. |
 |
DE AENEIS |
DE[Vignet: fontein]In s’ Graven-hage, by JOHANNES TONGERLOO, |
Op het vertaelen |
| CONSTANTER. |
Aen |
| J. W. |
Op de |
| J. DE DECKER. |
Op |
| Meditando. |
| JOAN BLASIUS, Advt.t. |
| Aan het Y. In Oegst-maend 1662. |
|
INHOUD |
| ENeas, de soon van Anchises en Venus, een man van uytmuntende Godvruchtigheyt en dapperheyd, in het sevende jaer zyner doolinghen nae het innemen van Trojen seylende door de Tyrrhenische zee van Sicilien nae Italien, wiert door groote storm en onweder (dat Eolus, de Koningh der winden, hem toesond op het versoeck van Juno)*aen het strant van Libyen gejaeght, ende op het land gegaen zynde schoot aldaer seven stucken grof wild, ende heeft de selve verdeelt, ende ghegeven op yder schip een (want even so veel scheepen waerender van zijne verstroyde vloot gheberght) en de maets ende sijne scheeps overstens (door langh omswerven ghematteert) vermaent met hem voorts te willen uytstaen de moeyte ende ’t onghemack, datter noch overigh mochte zijn, ende haer versterckt door de hoope van haest op haer rust te sullen komen. Ondertusschen spreeckt Venus aen Jupiter voor haeren soon Eneas en zijne by hebbende Trojanen, en geeft aen Juno de schuld van alle ellende en swarigheden die sy geleden en uytgestaen hadden. Jupiter daer en tegen, haer openende het gheheym en ’t vervolgh van het Nootlot, vertroost haer met de [fol. **1v] hoop van ’t geluck ende voorspoet die hare naekomelingen over ’t hooft hanghen, ende van de toekomende macht ende groote heerschappye der Romeynen, door wiens redenen Venus ghehert zynde gaet haren soon Eneas te gemoet, die aldaer der wegen onkundigh, om de plaets ende ’t land te ondecken herwaerts doolde, ende boodschapt hem dat de gemiste schepen behouden waren, ende toont hem dat hy niet verre van Carthago was, een stad, die aldaer gebout wierde van Dido (anders ghenaemt Eliza) dochter van Belus Coningh in Phenicien. Derhalven geeft sich Eneas met Achates binnen Carthago, beyde bedeckt met een holle Wolcke, soo dat men haer niet en konde zien: alwaer hy sijne cammeraets behouden vind en van Dido vriendelijck ontfanghen wiert. Venus evenwel, dewijl zy op Junoos herberginghe, ende de onstandvastigheyt der vrouwen, niet al te vast derfde staen so heeft sy het soontje van Eneas, genoemt Jülus ende Ascanius, dat van sijn vader uyt de vloot ontboden was om te hoof by de Coninginne Dido te komen, in een diepen slaep doen vallen, en nae haer geheylighde plaetsen stilswygens heen ghevoert en haeren soon Cupido in sijne plaetse doen gaen inde ghedaente vande ghemelte Jülus, om tusschen het omhelsen ende kussen de Coninginne te verraeden ende haer de liefde van Eneas in te blaesen. |
Het eerste Boeck |
| 1. Antenor is voor Eneas in Italien gekoomen, mede een Trojaen, maer niet in Latium, ende dat quartier daer Eneas naderhand de Stad Lavinium gebouwt heeft, alsoo geheeten na syne ghemaelinne Lavinia, dochter van den Coningh Latinus. |
| 1. Die met Dido uyt Tyrus gevlucht waeren. 2. Een Eyland, daer Iuno gebooren en opgevoedt en met Iupiter getrout was. 3. In de plaetse van Hebe, Iunoos dochter, die Iupiter van het schenk-ampt had afgeset. |
| 1. Ajax de Soon van Oileus, nae het innemen van Troje Cassandra in den Tempel van Pallas verkracht hebbende, ende de schipbreuck ontswommen synde op de klippen, en roemende dat hy het in weer wil en tegen danck van Pallas ontkoomen was, is van Pallas door den Blixem gestraft ende tegen een steyle rotse aengekletst. |
| 1. Troje. |
| 1. De Soon van Iupiter die tot bystant van Priamus voor Troje gekoomen was. 2. Een rivier van ’t Trojaensche land die sich met de rivier Xantus vermengt ende nae zee loopt. 3. Tusschen Afrika en Sardinie. |
| 1. Een Zee-Nymf, Dochter van Nereus, en Doris. 2. Een Soon van Neptuyn en Salacia, die de Poeeten verzieren te wesen de Trompetter van Neptuyn. |
| 1. Die met sijn schoon Soon Dardanus in het Lant van Troje geregeert heeft. 2. Een der Trojaensche Vorsten, die na den ondergangh van Trojen gekomen is tot in het binnenste van de golfe van Venetien (nu so genaemt) Heeft Patavien gebout eerst geheeten Antenorea, nu Padua, daer sijn graf noch hedendaeghs getoont wert. |
| 1. Antenorides. |
| 1. Van wegen Creusa, de Suster van Hector, Eneas gemalinne, moeder van Askaen. 2. Dochter des Coninghs Numitor, die Ilia en oock Rhea Silvia ghenoemt word, een Priester in of Non van Vesta. 3. Assaracus is gheweest een Soon van Tros Coningh der Trojaenen* dese heeft een Soon gehad, geheeten Capys, vaeder van Anchises, 4. Macidonien. door Paulus Amilius, ende Achaja door Mummius gewonnen zynde. 5. Door Venus, daer de Cesars haere afkomst afrekenden, |
| 1. Onder de Goden gestelt. 2. Ten tyde van Augustus, die de wereldt bevredight hebbende den Tempel van Ianus geslooten heeft. 3. Daer werden geseyt twee Vestaes geweest te zyn, de eene de moeder van Saturnus, de ander haer dochter, altijd maeghd. de eerste werd genomen voor de Aerde ende de tweede voor het vyer, alsmen van de Maeghd Vesta spreeckt, werd dese verstaen.* |
| 1. Dido in Lybien aengedreven zynde, als haer het landen van Hiarbas, Coningh der Getulen, belet wierde, heeft losselijck versocht soo veel lands te mogen koopen als men met een ossen-huyd soude kunnen beleggen. Het welcke verkregen hebbende heeft sy het leer in so veel kleyne snipperingen versneden* waer mede so grooten ringh gemaeckt* wierd, datter soo grooten stuck lands mede omvat wierd, dat sy, hebbende hare schatten aen haer mede gesellen en volck vertoont, daer een stad op hebben ghebouwt, die sy daer nae Carthago genoemt heeft. Her Kasteel is Byrsa genoemt geworden naede ossen-huyd, die de Griecken so noemen. |
| 1. De soon van Thelamon Coning van Salamine, gewonnen by Hesione, dochter van Laomedon Coningh van Trojen Dese Teucer wiert na den oorlogh van Trojen van syn vaeder in ballinghschap gejaeght om dat hy te huys quam sonder syns broeders Ajax doodt ghewroken te hebben, ende heeft door hulpe van Belus het eyland Cyprus ingenoomen ende aldaer een nieuw Salamine gebout. 2. Niet alleen uyt Hesiode, Laomedons dochter, maer oock uyt Teucer, die met sijn schoon-soon Dardanus in ’t Landt van Troas gheregheert heeft, van wien de Trojanen oock Teucren syn geheeten. |
| 1. De oudste dochter van Priamus. |
| Eynde des eersten Boeckx. |
|
INHOUT |
| ENeas op het versoeck van Dido verhaelt hier hoe Trojen is ingenoomen en verdelght, dat aldus is toegegaen, Als de Griecken in het thiende jaer van den Trojaenschen oorlogh hare macht te vergeefs besteedt ende nu gheheel verzwackt sagen, ende haer selven mistrouden dat sy oyt tot eenen goeden uytkomst geraecken souden, namen haren toevlucht tot list en bedrogh, en veynsende des nachts te vooren eer de stadt wiert ingenomen dat sy vertrocken waren berghden haer achter de hooghten van het Eyland Tenedos, laetende ter plaetse, daer sy van daen opgebroken waren, een houten paert, dat so groot was dat het door de poorten van Troje niet en mocht om daer door ingebracht te kunnen werden, en slooten in des selfs holte een gedeelte van haer voornaemste Vorsten en Oversten. De Trojanen, ten deele door het bedrogh van Synon verleyd en opgemaeckt, ten deele door de straffen, die Laocöon overquam, verschrickt, breeken een stuck van des stads muyren af, ende brengen het paerd daer binnen en setten het op den Burgh. De Griecken, by doncker des avonts van Tenedos onder zeyl gegaen zynde, komen des nachts in de stad door het gat dat men in de muer gemaeckt had, en Sinon opende den buyck en de holte van het paerd, en liet de ingeslooten Krijschluy daer uyt, ende alles wierter met het swaerd en vier aen- [p. 39] ghetast. Ondertusschen wiert Eneas door Hectors geest in den slaep vermaent dat hy door de vlucht sich selven wilde behouden en de Goden des Vaderlandts uyt den brand mede nemen. Hy evenwel, stellende een eerlijcke doodt voor een schandelijcke vlucht, begeeft sigh in de wapenen ende nae den vyandt toe. Den eersten aenval geluckte hem, en syne byhebbende kameraets heel wel, tot dat sy, door den raed van Chorebus Grieckse wapenen aenghedaen hebbende, door het werpen der schichten van haer eygen volck wierden overvallen. Ondertusschen wierdt het Konincklijcke Hof bevochten, en de Koningh Priamus wierd aldaer door Phyrrhus, den Soon van Achilles, doorsteeken, ende als nu Eneas alles te vergeefs versocht had en sagh datter geen hoop meer overigh was, soo beval hy het heylighdom en de Goden aen synen vader Anchises, ende hem op syne schouderen genomen hebbende vluchte uyt Trojen met syn soontjen Julus of Ascanius ende Crëusa syne gemaelinne,* De Griecken volgen hem van achteren, in welcken allarm hy gemelte Crëusa verliest, om welcke te soecken hy van buyten weder na de stal keert ende loopt deselve op en neer, tot dat hem hare schim verscheen, die hem tydinge gaf van hare dood, en yets voorseyde van ’t geen hem te verwachten stondt, waer op hy sich weder na buyten en na sijn geselschap gaf, alwaer hy een groot getal van mannen en vrouwen by malkanderen versamelt vond, die hem bereyt waren te volgen waer het oock wesen mochte daer by haer na toe brengen wilde.* |
HET TWEEDE BOECK. |
| 1. Apollo verlieft op Cassandra, de dochter van Priamus, had haer bevolen te eysschen van hem wat sy begeerde voor haer maegdom waer op sy eyschte de gave van voorsegghen, het welcke van hem verkregen hebbende heeft sy hem haer byslapen gheweygert, waer over hy vertoorent wesende ende de ghegheven gifte haer niet kunnende ontnemen heeft gemaeckt dat niemant haere voorseggingen geloof gaf. |
| Eynde des Tweeden Boecks. |
|
INHOUD. |
| NA dat Troje verdelgt was heeft Eneas het volck, dat het vyer en swaert noch ontkoomen was, by een versamelt ende een vloot van twintigh schepen onder Antander gebout hebbende is hy eerst in Thracien gekomen, alwaer hy een nieuwe stad heeft beginnen te stichten, maer verschrickt zynde door yet wonderbaerlijckx dat hem daer bejegende van Polydorus, die door Polymnestor vermoort was, voer hy nae Delos. Hier beraede hy sich met het Orakel van Apollo, daer hy verstond dat hy most gaen nae syn oude moeder toe, dat is, nae het land daer de Trojaenen eerst van daen gesproten waren; waerom hy bedrogen synde door de quaede uytlegginge, die syn vader Anchises hier over gedaen had, het nae Crete heenen zette, maer als hy daer oock begonnen had syne vestinge te maecken ende het land en volck met een swaere plaegh en pest wierd aengetast, is by des nachts van de huys-goden vermaent ende Creten verlaetende nae Italien ghevaeren, maer door onweer eerst geland aen de eylanden Strofades, daer hy van de Harpyen gequelt wierd. Daer na geraeckt synde in Actium dede hy al daer offerhande aen Iupiter en stelde eenighe spelen in. Hier van daen voor by Corcyra varende is hy gekomen in Epyrus, daer Helenus, Priaems zoon, doen maels regeerde, die nae de dood van Pyrrus Andro- [p. 77] mache te houwelijck ghekregen had. Dese heeft hem aldaer gheberberght ende met alderhande beleeftheyd onthaelt ende geopenbaert wat gevaer en perijkel hem te water en te land over ’t hooft hingh. Eneas van Epyrus ghescheyden en Tarenten en de naeste kusten van Italien verby gezeylt zynde quam in dat gedeelte van Sicilien dat ontrent het gebergte van Etna leyt, al waer by Achemenîdes, een van Ulysses volck, die in het hol der Cyclopen achter gelaten was en hem alhier te voet viel, binnen scheepsboord neemt, en van hem onderricht zynde van de wreedheyd deser Reuzen het ancker licht ende sich wegh packt, ende gedenckende het geene hem van Helenus bevolen was ende mydende het gevaer dat hy van de Scylle en Charybdis te verwachten had Sicilien om gelopen ende te Drepanum gekomen is, daer Anchises quam te overlyden. Hier van daen zeylde hy weder nae Italien, maer wierd door een swaren storm en onweer, dat hem Aeolus over zond, in Africa aenghejaeght, het welck in het eerste boeck verhaelt werdt. |
HET DERDE BOECK. |
| 1. Een stad aen de voet van ’t ghebergt daer Paris tusschen de Godinnen het vonnis had gestreken. 2. Mars. |
| 1. Polymnestor die Ilione de oudste dochter van Priamus getrout had |
| 1. Aeges was een stad van Euboea, alwaer een Tempel was van Neptunus Aegaeus. 2. Apollo heeft het driftige eyland Delos, daer hy gebooren was, vast gemaeckt. |
| 1. Een soon van Apollo, die hy Coning en Priester over Delos had gestelt. 2. Dardanus mede uyt Italien gesprooten. 3. Haer vaderland van ouds |
| 3. De naekomelingen van Eneas in het roomsche Rijck. 4. Crete, nu Candia genaemt, daer Iupiter van sijne moeder verborgen werde dat hem geen quaed over quam van Saturnus syn Vader, die wat soonen dat hem syn vrouw baeren soude, belast had om te brengen.* 5. Die Cybele dede gebruycken om het schreyen van de kinderen te beletten op dat Saturnus dat niet en quam te hooren. |
| 1. De eerste bewoonders van Creten. 2. By de oude wereld beschryvers is onder de Steden van Creta Pergamum bekent. |
| 1. Van Dardanus, die uyt Italien, en Teucer, die uyt Creten gekomen was. |
| 1. Phineus Coningh van Arcadien heeft syne voorkinderen door raed en aendryven van haer styfmoeder de ooghen doen uytsteken, om welcke goddeloosheyd de Goden hem mede syn ghesight hebben benomen ende dese monsters hem toegesonden die syn taefel en spyse met haere vuyligheyd begaeyen soude. |
| 1. By de ouden wierden de tafel berden oock gemaeckt van korsten brood of koecken, daer men de spijs op ley. |
| 1. Andromache de weduwe van Hector was in ’t deelen vanden Trojaenschen buyt Pyrrus te beurt ghevallen ende van hem ten wyve genomen, die Helenus nae de dood van Pyrros gekregen heeft met het rijck. |
| 1. Dochter van Menelaus, en Helene, die een dochter was van Leda die van Iupiter in de gedaante van een Swaen beslaepen wiert. 2. De soon van Agamemnon aen wien Hermione ten Houwelijck belooft was, 3. Orestes had syn moeder Clytemnestra omgebracht, om dat sy om de liefde van Egistus haeren man Agamemnos gedood had. |
| 1. Een slagh van een gestoelte in de kercke van Apollo te Delphos, daer sich de Priesteressen op neder setten om den geest van waerseggen te ontfangen, met den welcken sy bevangen en als droncken synde ende laurier-bladeren knaeuwende antwoord gaven op ’t geen daer het Orakel raed over gevraegt wierd. |
| 1. Sybille, aengeblaesen van eene goddelijcke raeserny. |
| i. Dodona een stad van Epirus. |
| 1. Hoogh geberghte en Caep van Epirus tegen over Italien. |
| 1. Reusen met een oogh in het midden des voorhoofts. 2. Een der Reusen die den Hemel bestormden, soon van Titan en de Aerde. |
| 1. Een Fonteyn, uyt de welcke men seyt door onderaerdsche holten te spruyten de rievier Alfeus in het landschap Elis. 2. Een stad gelegen aen een moeras van de selve naem, uyt welckers dampen als er een groote Pestilentie ontstaen was ende het Orakel daer over wierd raed gevraeght of men het droogh maken soude, so wierd’er geantwoort Roert Camaria niet maer de inghesetene daer niet op passende hebben het droogh ghemaeckt. waer door de sterfte ophiel, maer de vyand door het droogh gekomen synde heeft haere stad ingenoomen. 3. De Stad Agrigentum, op het hoogh gheberght van Agragas van waar veel schoone paerden in Grieckenland ghesonden wierden. |
| Eynde des derden Boeckx. |
|
INHOUD |
| DE Koninginne Dido met groote minne op Eneas onsteken synde ondeckt haere verborgen liefde aen hare Suster Anna, die haer raet een Houwelijck met hem aen te gaen. Iuno neemt dese gelegentheydt waer om Eneas uyt Italien te moghen houden, ende hem ende de syne van het beloofde Rijck te versteken, ende komt met Venus over een om met haer goed-vinden ende toestemmen een Houwelijck tusschen Eneas en Dido te maken, ende openbaert haer middel waer door sy het selve te wege brengen soude. Daegs daer nae in den morgenstond rydt Dido met Eneas nae de jaght, ende nu in het veld wesende en aldaer haer vermaeck nemende met jaegen, quamper schielijck door Iunoos beschik een groot ende vreeslijck onweder van alle kanten op met donder ende stortvlaeghen, waer door elck een om een goed heenkomen sagh om sich te bergen. Dido ende Eneas geraecken met malkanderen in eene ende selvige speloncke, alwaer sy alleen zynde te saemen paeren. Jupiter onderwylen door Hiarbas, Koning van Getulien, die Dido te voorens ten houwelijck had versocht ende van haer was afgheslaeghen, aengheropen ende tot wraeck versocht synde ontbiedt Mercurius ende sendt hem nae Eneas met last dat hy met den eersten uyt Africa sal hebben te vertrecken ende zyne reyse na Italien te vor- [p. 112] deren. Eneas dit gebod ontfangen hebbende ontbied by sich syne Oversten ende Officieren van de Vloot en geeft haer stilswygende last alles klaer te maecken om onder zeyl te mogen gaen. Dido dit voornemen wel haest geroocken hebbende haelt hem dapper over en doet haer best om met traenen en gebeden, so door haer selven als door hare suster, Eneas van zyne voorgenomen reyse af te houden: Maer hy in slaep wederom van Mercurius aengemaent zynde om het gebodt van Iupiter te volghen, licht zyn ancker ende geraeckt onder zeyl ende zeewaerts in, het welcke Dido des morgens* vroegh met den dagh uyt den Schouw-tooren op haer Slot vernomen hebbende, vol wanhoop ende mistroostigheyt valt in het swaerd ende beneemt haer selven het leven. |
HET VIERDE BOECK. |
| 1. Om van de Reusen haere broeders, af te weere de schuld van dat sy nae den hemel hadden ghestaen, en sich over de Goden te wreken door het melden ende uyt brengen van haere heymelijcke snoeperyen ende quaed bedrijf. |
| 1. Jupiter Ammon, die de dochter van Garamas Coningh van Libyen, by de revier Bragada verkrachte, waer van Hiarbas ghekoomen is. |
| 1. Een bergh van Arcadien, alwaer Mercurius ghebooren is van Maja, dochter van Atlas, Coningh van Mauritanien, nu Barbaryen genaemt. |
| 1. Een Haven van Beotien, vermaert door de vloot der Griecken ende haere ’t samen sweeringe van Helena wederom te gaen eysschen. |
| 1. Coning van Thebe. 2. Die hy had om gebraght als hier voorens geseyt is. 3. Van de kercke van Apollo, daer hy sich niet uyt begeven dorst nae den Tempel van Pallas daer* hy most ghereynight ende van syne misdaed gesuyvert werden. |
| 1. Dese had Neptuyn en Apollo het opbouwen der muyren van Troje besteedt, ende als sy haer werck volbracht hadden wilde hy haer het bedongen loon niet geven. oock had hy syn woord niet ghehouden aen Hercules die sijn dochter Hesione van het zee-monster verlost had. |
| 1. Proserpina, die van Pluto geschaeckt synde van haer moeder Ceres op de wegen en driesprongen des nachts met groot gehuyl gesocht wierd. |
| Eynde des vierden Boecks. |
|
INHOUD. |
| ENeas van Carthaghe nae Italien zeylende is door onweder in Sicilien aengejaeght, daer hy minnelijck van Acestes ontfangen zijnde het jaer-gety houdt van sijns vaders dood, die ’s jaers te vooren te Drepanum gestorven was, ende ontrent het graf eenighe speelen instelt, ende prysen aen die geene die ’t ghewonnen hebben uytdeelt. De roeystryd werd gewonnen by Cloanthus. Euryaldus wint het met loopen door hulp van sijnen vriend Nisus. Den ouden Entellus overwint Dares met de osseleere handschoenen. Eurytion wint het met schieten met den boogh, nochtans werd Acestes de eerste prys toegeleyt om sijnen ouderdom, wiens pyl in de lucht geschooten zynde schielijck in brand geraeckte. Ascanius vertoont met een deel edele jonghelinghen te paerd een spiegel-ghevecht ter eere van sijnen groote vader. De Trojaensche vrouwen ondertussen door het op rockenen van Iris en ’t verdriet, dat sy in de langhe reys hadden, steken de schepen in brand, waer van vier geheel verbranden. De reste wierd behouden door een krachtighen slagh-reghen die Jupiter schielijck nederstorten dee. Des nachts daer aen verscheen de gheest van Anchises aen Eneas in den droom ende vermaende hem uyt last van Jupiter dat hy den raed vanden ouden Nautes volghen soude ende de oude en swacke mannen en vrouwen in [p. 150] Sicilien laeten ende voorts met het puyck van ’t volck nae Italien zeylen, ende voor al sich na de spelunke van Sibylle begheven, door wiens hulp en geleyde hy in de Eliseesche velden geraecken soude, alwaer hy hem de geheele ry sijner nakomelinghen ende de uytkomste der oorloghen soude doen verstaen. Eneas de vermaninghe van sijnen vader ghehoorsamende bouwt in Sicilien de Stad Acesta, ende laet aldaer de swacke mannen en vrouwen ende die een teghenzin in de zee hadden, ende vaert selfs voort met het beste en kloeckste volck nae Italien. Neptunus ondertusschen op het bidden van Venus maeckt dat Eneas sijne reyse veyligh ende met mooy weer voltreckt, maer Palinurus den Opper stierman van de vloot in slaep gewieght zynde wierd van den slaep-god met een stuck van ’t roer in zee gheworpen. Eneas set sich in sijne plaetse ende beklaeght de dood van sijnen* vriend. |
HET VYFDE BOECK. |
| 1. Een soon van Venus, en Butes, den welcken Acestes in ’t rijck van Sicilien gevolght is. 2. Een soon van Egesta dochter van Hippotes den Trojaen. 3. een Rivier van Sicilien. |
| 4. Dardanus was een soon van Iupiter en Electra. |
| 1. Een soon van Neptunus met sijne Zee-nymfen. 2. By de Griecken Palemon ghenaemt, hebbende het opsight op de havens. |
| 1. In ’tgevecht van Menelaus en Paris. Il. 4. |
| 1. Het verbranden naementlijck van de vloot, dat de wichelaers te laet verstonden door het aensteken deses pijls te syn beduyt. |
| 1. De vader van Hecuba, Koningh van Thracien. |
| Eynde des vijfden Boecks. |
|
INHOUD. |
| ENeas te Cuma gelandt zijnde begeeft sich nae de speloncke van Sibylle ende offerhande nae den eysch ende gewoonte ghedaen hebbende gaet te rade met het Orakel van Apollo, daer hy sijn aenstaende gevaer ende uytkomste der oorlooghen uyt verstaet. Het doode lichaem van Misenus, op het strand gevonden, doet hy verbranden ende begraeft het overschot onder den naesten bergh die den naem van Misenus nae hem behouden heeft. Daer nae door de aenwysinge der duyven komt hy by den gulden tack, die hy afpluckt, ende door ’t slachten van offerhanden de beneden Goden geeert hebbende gaet op het goed gheley van Sibylle nae den ingangh van Avernus. Vindt Palinurus lancx de Stygische poel swerven om dat hy de eer van ’t graf derfde, de welcke willende mede nae d’andere zyde overvaren van Sibylle belet werd, ende door het oprechten van een grafstede ende hoop van begraefenis en uytvaert getroost. Eneas daer nae het veer van Styx overgheraeckt zynde ende den Hel-hond Cerberus door een toe ghemaeckte brock in slaep gheholpen hebbende gaet door de plaetse der jonghe kinderen ende der geener die op valsche beschuldingen om ’t leven gheholpen waren. Van waer hy komt by die door onverduldige liefde haer selven te kort gedaen hadden. hier vint hy Dido, teghen welcken hy sich socht te [p. 188] verontschuldigen, die ghebelght en vol spijt uyt sijn gesicht vliedt. Voorts gekomen zijnde daer sich onthouden die door vroome oorloghs daeden vermaert ende door-luchtigh zijn, vindt hy Dëifobus, door vele wonden en quetsuyren onwaerdelijck geschent ende verstaet van hem hoe schandelijck dat hy mishandelt en om hals gebracht was. Daer nae den onsalighen Tartarus aen de slinckerhand ghelaten ende van Sybille verstaen hebbende de straffen die de boos-doenders aldaer lyden gaet by nae Plutoos hofstad, daer hy den gulden tack in den ingangh neder steeckt, ende gaet voorts nae de plaetsen daer sich de salige zielen houden, daer hy Musaeus vindt, van wien hy by sijn Vader gebracht werd. Hier verhaelt Anchises aen sijn zoon wat Coninghen van Alba en Roomen te verwachten staen, ende overlopende de namen van eenighe doorluchtighe Romeynen komt hy tot den lof van Julius Cesar, ende Augustus*, ende verheft sonderlingh Marcellus, de soon van Octavia, door een ontydige dood wegh geruckt. Eneas daer nae door de Yvoire Poort uytghelaten gaet nae sijn vloot en volck, ende Kuma verlaetende set het nae Cajeete toe. |
HET SESTE BOECK. |
| 1. Een stad in Italien in het quartier dat nu Terra di Lavoro heet. 2. Creta, nu Candien. 3. Te Cuma. |
| 1. De soon van Minos en Pasipae, die van die van Athenen, als hy ’s alle in het worstelperck overwonnen had, verradelijck is omgebraght, waer over Minos seer vergramt wesende die van Athenen door oorlogh heeft aengetast ende gedwongen jaerlijx seven jongelingen en so veele jonge dochteren in Creta te moeten senden om van het monster Minotaurus opghegeten te werden. 2. Minotaurus, 3. Ariadne, op Theseus verlieft. |
| 1. Den eygen naem van dese Sibylle van Cumen. |
| 1. Om te raecken die plaetse van Achilles lijf daer hy ghequest kon werden, namentlijck sijn voet, die sijne Moeder in haer handt had als sy hem in de poel Styx doopte, waer door het gantsche lichaem hard ende ongequestbaer was. 2. Volckeren in Africa. 3. Neptunus, Vulcanus, Juno, Pallas. &c. |
| 3. Dit siet op ’t geene Helenus* hem had geseyt in het derde boeck. 2. 3. In plaetse van Simois en Xanthus rivieren van Trojen, die van het bloed geverwt wierden en met de lijcken der verslaegene Griecken en Trojaenen menighmael verstroyt sult ghy de rievieren vanden Tiber en Numicuis in Italien hebben. 4. Turnus de soon van de Nymf venilia. |
| 1. Lavinia aen Turnus verlooft, de welcke hem onthouden werdende sal hy daerom groote Oorlogh voeren, als Menelaus ghedaen hadde om Helena die hem ontnomen wierd. 2. Pallanteum, de stad van den Arcadischen Evander. |
| 1. Dese onsterfelijck synde versocht aen Iupiter dat hy met syn broeder Castor, die gestorven was, syne onsterfelijckheyd mocht deelen, het welck verkregen hebbende seytmen dat sy om beurten leefden, 2. Die om Cerberus te haelen nae de hel toe gingh 3. Die met Pirithous Proserpina uyt de hel haelde |
| 1. Eens by u leven ende eens na uwe dood. |
| 1. Monto Miseno, en Capo Miseno genaemt, 2. Dit Avernus werd by den Griecken eygentlijck genoemt Aornos, dat so veel te seggen is als sonder gevogelte. Heden wert het ghenoemt Lago de Tripergola. |
| 1. Geryon. |
| 1. De Veerman der Helle, die de Poeten seggen met een leere schuytje de zielen der verstorvene over de Stygische poel te setten. |
| 1. Orontes, waer van in ’t eerste boeck gesproken werd. |
| 1. De Vrouw van Theseus, op haer Stiefsoon Hippolytus verlieft. 2. De Vrouw van Cephalus, die uyt jaloursheyd haer selven in het bosch achter de blaederen verborghen hebbende van hem dood schoten wierd. 3. Van haer soon omgebracht om dat sy sijn vader verraden had. 4. De vrou van Capaneus die haer selven in sijn lijck-vier begaf. 5. Caenis van Neptuyn verkracht zynde verkreegh van hem dat sy in een man verandert wierd, en niet gequetst kon worden. Dese veranderende van geslachte veranderde mede van naem, ende wierd Caeneus geheeten. |
| 1. De koetsier van Priamus, die nae sijn dood noch had de genegentheyd tot het gene daer hy by sijn leven mede had omgegaen. |
| 1. Helene, die nae de dood van Paris met syn broeder Deiphobus getrout was. |
| 1. Daer Lavinia na toe gevlucht was na de dood van Eneas uyt vreese van Ascanius. 2. De derthiende koningh van Alba, vader van Numitor en Amulius. 3. de sevende na Ascanius. 4. Eneas Sylvius, de derde koningh van Alba heeft laet ende al vijftigh jaren oudt zynde het rijck weder ghekreghen dat sijn Vooght vermeestert had. 5. Een kroon van eyken-loof wierd ghegeven aen die een borger bewaert had, oock aen den geenen die steden gebouwt hadden. 6. de vader van Ilia, Romulus moeder, uyt sijn rijck van sijn jonger broeder Amulius gestooten ende naemaels door Romulus en Remus herstelt. |
| 1. Schoon dat de Orakelen als Christus gebooren was ghesweghen hebben, evenwel so hebben sy van alle dele des werelts voor sijne geboorte geseyt datter een onverwinnelijcken Koningh voor de geheele wereld soude gebooren werden, dat daer nae op Augustus geduydt wierd, so datter veele volckeren in vreese waren. |
| 1. Bacchus uyt Indyen, daer de stad Nisa lagh, overwinner komende quam ryden op een waghen die van een gespan tygers getrocken wierd, die hy mende met toomen van wijngaerd-rancken. 2. Numa Pompilius, de tweede Coningh van Roomen, is uyt het stedeken Cures tot het Rijck gheroepen, een besorger van Vrede, Godsdienst en Wetten. 3. Tullus Hostilius, derde Coningh, genegender tot oorlogh. 4. Marcius Ancus, vierde Coningh, dien door gunst van den Raed en het volck het Rijck opgedragen is. |
| 1. Tarquinius Priscus en Tarquinius Superbus, de vijfde ende sevende Coningh van Romen. 2. Junius Brutus, die wraeck ghenomen heeft over het schoffieren van Lucretia, ende de Coningh Tarquinius Superbus, wiens soon dat feyt begaen had, verdreven, ende de vryheyt herstelt ende in plactie van Coningen een regeeringhe van Borgemeesteren inghevoert die jaerlijcx verkooren wierden. 3. Voor de Magistraten van Roomen wierden van de gherechts-dienaers bondelen ghedraghen waer in roeyen ende daer binnen een uytkijckende bijl gebonden waren. 4. De gemelte Brutus heeft sijn soonen, die met andere jonghe edelluyden aengespannen waren om deTarquynen weder in te roepen, met de bijl doen straffen. 5. De vader en de soon die sich voor het welvaren van het vaderland opgeoffert hebben. 6. Waer van den eenen Hasdrubal een broer van Hannibal heeft overwonnen, ende den anderen de hooghduytsche getemt. 7. Titus Manlius Torquatus. |
| 1. Die de Galli onder den Veldheer Brennus wegh voerden, ende Camillus wederom haelde die de Stad oock weder in nam. 2. Van Cesar en Pompejus. 3. Cesar, wiens dochter aen Pompejus getrout was. 4. Cesar, die Pompejus overwonnen had. 5. Om Venus, Eneas, Julus, daer hy van gesproten is. |
| 1. Dese versmade het goud dat hem van de Ambassadeurs der Samnyten aengeboden wierd. 2. Cajus Atrillius toegenaemt Seranus*. 3. Fabius Maximus, die Hanibal door ophouden en draelen verwon ende de schilt der Romeynen genoemt wierd. 4. Claudius Marcellus, die getoont heeft dat Hanibal kon werden overwonnen, en der Romeynen Swaert geheeten wierd. |
| Eynde des seste Boeckx. |
|
INHOUD |
| AEneas begraeft sijne Voedster-Vrouw Cajeta en noemt de plaetse nae haeren naem. Daer nae seylt hy voorby den hoeck daer Circe haer onthiel, ende komende met een voor-wind voor de mond des Tybers loopt de rivier in ende zy gaen te lande op den Laurentijnschen bodem, alwaer hy uyt de woorden van Ascanius afnemende dat dit het land was dat haer by het nood-lot toegeleyt was, hondert afgesanten stiert nae den Coningh Latinus, die aldaer regeerde, om uyt synen naem aen hem eenige geschencken te geven ende te versoecken een plaets om een stad te bouwen. De Coningh dese gesanten goed gehoor gegeven hebbende heeft niet alleen haer versoeck toegestaen maer daer en boven uyt sijne eyghe wil aen Aeneas ten houwelijck geboden sijne dochter Lavinia, die hem door ’t Orakel van sijn vader Faunus belast was aen een uytheemsch man ten houwelijck te geven. Juno middelerwijlen wegens den voorspoet der Trojaenen niet wel te vreden synde, roept Alecto ter hellen uyt om de vrede te verstooren, die eerst Amate, Latinus gemael, ende daer nae Turnus selfs, dien dese Lavinia genoegsaem was ten houwelijcke belooft, met haere rasernijen vervult, ende daer van daen sich begevende nae de Trojaensche jeughd, die by geval aldaer op de jaght waeren, werpt haer een tam hert te vooren, dat de kinderen van Tyrrheus, die de wacht en opsight [p. 230] had op des Conings vee, seer lief hadden, het welck van Ascanius met een pijl gequest wierd, waer over de boeren op de been raecken ende vallen met haer geweer op de Trojaenen. Alecto blaest allarm van om hoogh. In desen oploop blijft Almon, oudste soon van Tyrrheus, ende oock Galesus, den rycksten huysman van dat geheele land, de welcke doodt in de stad gebraght zijnde soo heeft de Coninginne Amate ende Turnus den Coningh Latinus opgehitst om den oorlogh tegen den Trojaenen aen te neemen ende het gedaen ongelijck met de wapenen te wreken. Maer als hy, des nood-lots ende des verbonds, dat hy met de Trojaenen had aengegaen, gedachtigh, niet en konde gebraght werden om haer den oorlogh aen te seggen, soo heeft Juno selve de oorlogs-poorten geopent.Turnus vangt daer over den oorlogh aen ende hem volgen Mezentius ende Lausüs, sijn soon, mitsgaders Aventinus, die Hercules by Rhea gewonnen had, en Catillus en Coras van Tibur, twee gebroeders; oock Camilla uyt het geslachte der Volscen, een dapper krijschvrouw, en meer andere, waer van de lijste tot aen het eynde deses boecks verhaelt werdt. |
HET SEVENDE BOECK. |
| 1. Een Trojaensche vrou, die van sommige geseyt werd de voedster van Eneas geweest te zijn, andere meynen van Creusa, andere van Askaen, die Eneas keerende uyt de hel ontrent de strand begraven heeft alwaer een stad gebouwt is die Cajeta genoemt wierd. [2.] Circe, seer ervaeren in de swarte konsten en toverijen, dochter van de Son ende de Nymphe Perses. |
| 1. Koningh der Rutulen. 2. Amata, Latinus Gemael. |
| 1. Italien is eerst genoemt Hesperien, daer nae Ausonien ende noch naederhand Oenotria nae Oenotrus, soon van Lycaon uyt Arcadie. |
| 1. Door de harpijen, hier vooren in ’t derde boeck verhaelt. 1. Volgens ’t geen hem van de harpijen ende de Priester Helenus was voorseyt. |
| 1. Als de eerste moeder der Goden. 2. Cybele. 3. Venus en Anchises. 4. Van den bergh Ida in Phrygien, of Ida in Creten daer Iupiter is opgevoedt. |
| 1. Tot een teycken dat zy vrede quamen versoecken: |
| 1. In het cederen houdt komt de molm niet, waerom sodanige beelden langh duyren. 2. Picus wierd van Circe verandert in een voghel van sijnen naem, die wy een Specht noemen. |
| 1. Saturnus van sijn soon Jupiter uyt sijn Rijck verdreven vluchte in Italien alwaer hy sich langh verborgen hiel by koningh Ianus. 2. Dardanus een soon van Iupiter by Electra ghewonnen vluchte om de neerslagh van sijn broeder Iasius uyt Italien naer Samothracien ende daer van daen nae Phrygien ende had het heyligdom uyt Italien met sich derwaerts ghebraght het welck Eneas nae veele eeuwen weer in Italien heeft gebracht. |
| 1. De Son. 2. Een hengst-paerd werd een vool genoemt by de Roskammers; so noemen sy een springh-hengst oock een spring-vool. |
| 3. Omdat hy van Pirithöus benevens andere Goden en Centauren op syne bruylofs-feest niet genodight was. 1. Diane ghestoort zynde dat men de Goden van de versche vruchten geoffert en haer vergeten had sond een vreeslyck wild verken in het land van Calydonien, dat naemaels van Meleager des Conings Oeneus zoon wierd omgebraght. |
| 2. Hecuba, dochter van Cysseus, droomde toen sy van Paris groot gingh dat zy een toortse baeren soude waer door Troje soude verbranden. 1. De Poeeten beschryven drie helsche gesusters by haer genoemt Furien en Eumenides, Alecto, Megaera, en Tysifone, dochter van de Nacht en Acheron. |
| 1. Danäe, de dochter van Acrisius, in een kist geslooten en in zee geworpen zynde door haers vaders last, is in Italien aen ’t land gedreven in het quartier dat men Apulia plagh te noemen (nu La Puglia) alwaer Pilumnus haer troude, waer van Daunus gekomen is, de vader van Turnus, wiens moeder is geweest de Nymphe Venilia, suster van de Coninginne Amata Latinus gemaele. |
| 1. Aricinus lacus. 2. Een rivier die de Sabynen en Umbren scheyde heden la Solforata genoemt. |
| 1. De Parthen hadden de Romeynsche standaerden M. Crassus en Antonius ontnomen, die sy aen Augustus wederom sonden uyt vreese dat hy haer den oorlogh soude koomen aendoen. |
| 1. De Koningh der Tyrrhenen, die om sijn tyranny verdreven, sich met sijn soon Lausus begaf by Turnus. 2. Hy wilde dat sijne onderdaenen de thienden die sy den Goden schuldigh waeren, aen hem offeren souden. |
| 3. Het waere beter voor hem dat sijn vader en heerschend Koningh was als een ballingh. 1. Een waterslangh in het meyr van Lerna met vyftigh hoofden, die in de omliggende plaetsen veel quaeds dede en van Hercules is omgebraght. 2. Coningh van Spanjen, die drie lichaemen had. 3. Nae de manier van sijn vader. |
| 1. Tiburtus, Catillus en Coras nae dat haer vader Ampsiaräus op eene vreemde wyze voor Thebe om hals geraeckt was, begaven haer van Argos nae het land der Sabyne en hebben daer een stad gebouwt die nae den oudsten van de drie gebroeders Tibur genoemt is. 2. Ixion verlieft zijnde op Juno sprack haer van byslapen aen, het welcke Jupiter van haer verstaen hebbende heeft hem een wolck in de gedaente van Juno onder gegeven, waer uyt de Centauren gekoomen sijn, half mensch half paerd. 3. Dese versch gebooren zijnde wierd van de herders in ’t vyer gevonden sonder daer van eenigsins verzeert te zijn, en wierd daerom gehouden te wesen een soon van Vulcanus. Andere verhaelen dese fabel anders. |
| 1. Nae het onschaecken van de Sabynse jonge dochteren is ’er tusschen Romulus en Tytus Tatius een verbond gemaeckt dat de Sabyners mede in de stad van Romen souden ontfangen werden ende in alles borgers van Romen wesen behalven te mogen stemmen tot verkiesinge van magistraeten. |
| 1. Aesculapius. |
| 2. Hyppolytus de vlucht voor sijn vader Theseus genomen hebbende geraeckte met sijne wagen op het strand aen ’t hollen door dien sijn paerden aldaer verschrickten van de zee-monsters, die Egeus aldaer bestelt had op ’t versoeck van sijn soon Theseus om sich te wreken over ’t ongelijck dat hy meynde op de aenklachte van vrou Phedra hem van sijn soon Hyppolytus gedaen te zijn. 3. De dochter des Konings of Stroom-god Inachus, daer Jupiter op verlieft was, en om van Juno, die op den aengangh quam, niet bekent te wesen in een koe van hem verandert. |
| 1. Volgens ’t geene dat in dit sevende boeck hier vooren van Amate geseyt is van Turnus, Hy is gesprooten uyt de Griecsche Koninckrijcken. 2. De Godinne der bosschen, dese had een bosch leggen onder den bergh Soractes het welcke by ongeluck verbrande, ende als de omleggende luyden haer beelt daer van daen elders wilden brengen schielijck wederom groen wierd. |
| Eynde des sevende Boecks |
|
INHOUD. |
| TUrnus steeckt het vendel ten burghe van Laurenten uyt ende verweckt tot sijne hulpe gansch Latium ende de omleggende Steden. Oock werd Venulus nae Argos aen Diomedes ghesonden om hem mede tot den oorlogh op te hitsen. Dit heeft Eneas, sich op de weynighte van zijn volck niet wel betrouwende, bewogen, op de aenspraeck van Tyberinus de rivier op te vaeren nae de plaetsen daer Romen naederhand gebouwt is, ende aldaer hulpe te versoecken van de Coningh Evander, die voorvluchtigh uyt Arkadie op den bergh Palatinus een stad ghebouwt had ende de selve Pallanteum genoemt. Evander sijne komste verstaen hebbende heeft hem vriendelijck ter herberge ontfangen ende mede op ’t offerfeest van Herkules, dat hy juyst doemaels hiel, genodight ende de oorsaeck van dien kortelijck verhaelt hebbende de vermaerste plaetsen van dat ghewest aengewesen. Eneas des anderen daegs vier hondert ruyters onder het bevel van den Prince Pallas, Evanders eenige zoon, van hem gekregen hebbende heeft een gedeelte van sijne troepen de rivier af ghesonden ende is met de reste getrocken nae Agylla, een van de beste steden der Tyrrheenen, die met een doodelijcken haet ingenoomen was tegen Mezentius en hem om sijne wreedheyd en tyranny uyt sijn rijck gejaeght had. Ondertusschen smeedt Vulkanus, door [p. 272] de vleyerijen van sijne gemaelinne Venus bewoogen, wapenen voor Eneas die van haer aen hem wierden gebraght, die groote vreugde in de fraeyheyd der selve scheppende alles neerstigh doorsiet ende zich ten hooghsten daer over verwondert byzonder over den schild, waer op alle ’t geen dat van zijne naekomelingen soude uytgevoert werden, seer kunstigh was uytgebeelt. |
HET ACHTSTE BOECK. |
| 1. Diomedes uyt sijn Rijck Aetolien verdreven of geweken zijnde heeft in Apulien sich begeven ende aldaer een stad gebout die Argos, of Argyripa ende naemaels Arpos genoemt is. |
| 1. Evander, achter-neef* van Pallas, nae het ombrengen sijns vaders uyt Arcadien voorvluchtigh is in dit quartier van Italien met de zijne die hem vergeselschapen gekomen, daer hy de Aborigenes verdreven heeft ende een stad gebouwt die hy nae sijn over-groote vader Palanteum genoemt heeft, alwaer naemaels de stad Rome gesticht is. |
| 2. Om sich met het levend water te zuyveren, drie maelen daer van proevende. |
| 1. Van Sterope, de dochter van Atlas, is Oenomaus gekoomen, ende van hem Hippodamia, waer by Pelops gewonnen heeft Atreus, de vader van Agamemnon en Menelaus, die hier Atryden werden genaemt, dat is, Atreus soonen. 1. Een dochter van Atlas by welcke Jupiter Dardanus wan. 2. Een dochter van Atlas daer Jupiter Mercurius by wan, van wien Evander gekoomen is. |
| 3. De Rutilers. 4. De vader van Turnus. |
| 1. Hercules had aen Potitius en Pinarius, twee oude Arkaders, gewesen hoe hy gedient wilde zijn: maer Pinarius ’s avonds niet wel opgepast hebbende quam als het ingewand van de offerhande was opgegeten, waerom Hercules verstoort wesende ordineerde dat het gezin van Pinarius alleen, als men hem offerde, dienen soude terwijlen Potitius ende de zijne het offerwerck deden en bancketteerden. 1. Als Hercules een reys ter helle doen soude, koos hy voor sijn krans de witte popelier, welckers blad aen de eene zijde, die sijn hooft raeckte, wit gebleven is, sijnde de andere bruyn geworden van de verwe der helle. 2. In oude boecken leest men dat Hercules gaende nae Italien een grooten houten beker mede nam, die sy in haeren godsdienst gebruyckten, ende om dat hy niet vermolsemen soude met hars of peck gestreken bewaerden. |
| 1. Coningh van Mycenen, die ten dienste van Juno Hercules over al in groot gevaer en perykelen dede gaen, hopende dat hy daer door soude overwonnen werden. 2. 2. Dese waeren Centauren, half mensch en half paerd, gebooren uyt de wolck die Jupiter in plaetse van Juno en in haer Gedaente Ixion onderworpen had uyt welck beslaepen de Centauren gekoomen sijn. |
| 1. Een van de Reusen die den Hemel bestormden. 2. Pallanteum, naemaels het Palatium van Rome. |
| 1. Een man, die van Evander ter herberge genoomen hem meynde van kant te helpen, het welcke de vrienden van Evander gewaer werdende hebben Argus omgebraght. |
| 1. Om wapenen te smeeden voor haeren soon Achilles. 2. Voor haer soon Memnon, die Priamus voor Troje te hulp quam. |
| 1. Tarchon, een overste der Tuskaenen terwijl de ryxstoel ledigh was. |
| 1. Romulus en Tatius, door het tusschen koomen der geroofde Sabynsche vrouwen versoent terwijl zy wederzijds in slagh ordre stonden om te slaen. 2. De Coningh der Hetruscen, de Tarquinius wederom te Romen socht te herstellen nae dat hy verdreven was. |
| 3. Horatius Cocles, die de vyand so langh op hiel tot dat de Romeynen de brugh achter hem afwirpen. 4. Een Nonne van Vesta, die aen Porsenna in ostage gegeven haere wachters bedroogh ende over den Tyber by de haere binnen geraeckte. 5. Door de gansen wacker gemaeckt als het Capitolium stillwygens beklommen wierd. 1. Priesters van Pan, die op haer feest dagen naeckt over de straeten en wegen liepen. |
| 2. Een bekent Romeyn ende hooft van een t’ saemen sweeringe tegen het vaderland, die door Cicero ondeckt wierd als hy Borgemeester van Romen was. 1. Julius Cesar, wiens uytvaert geduyrende heeft men seven dagen langh een ster gesien, die als met hayr was, die gelooft wierd te zijn de geest van den selven Cesar, ende wierd oock gestelt op sijne beelden en statuen, en van Augustus op den top sijns helms gedraegen. 2. De schoon zoon van Augustus. 3. Daer hy de Parthers met achtien veldslagen had overwonnen. |
| 3. Een Egyptisch instrument dat sy mede in den oorlogh gebruyckten gelijck de Romeynen de trompet, 4. De Koninginne Cleopatre wird geseyt sich selven door twee slangen om gebraght te hebben. 1. Een afgod der Egypcenaeren, die sy in de gedaente van een hond dienden. |
| 1. Een rivier van Armenien. 2. Dit siet op de brugge die Alexander daer over had doen maecken ende wegh gespoelt wierd. |
| Eynde des achtsten Boecks. |
|
INHOUD. |
| IN ’t afwesen van Eneas ende terwijl hy in Tuskaenen besigh was om volck tot zijne hulpe te bekoomen, wierd Turnus van Juno door Iris aengeport dat hy so schoone gelegentheyd om yets te kunnen uytrichten niet en soude verzuymen, waerom hy met sijne troepen de vyanden naedert. Dese hielden zich binnen haere vestingen en wallen ende geen gelegentheyd om met haer in ’t vlacke veld te moghen slaen, waerom hy poogde haere schepen te verbranden om haer alle hoope van te ontvluchten te beneemen. Het hout daer dese van gebouwt waeren was gewassen en gehouwen op het geberghte van Ida in ’t woud van moeder Cybele, waerom Jupiter door sijns moeders bidden bewoogen alle dese schepen voor den brand bewaerde ende in so veel zee-nymfen veranderde. Daer nae als den nacht aen quam heeft Turnus ontrent de poort eenige van sijne troepen op de wacht gestelt om den vyand binnen de stad te houden ende haere uytvallen te beletten, ende heeft aen Messapus het bevel over de selve gegeven. Ondertussen als de Oversten der Trojaenen krijschraed hielen ende vast overleyden wien sy best nae Eneas senden souden om hem haeren nood ende gevaer bekent te maecken, so naemen Nisus en Euryalus dien last gewilligh aen, sijnde twee groote kameraeden. Dese ’s nachts ter stad uyt gegaen zijnde ende de wachten [p. 311] des vyands in wijn en slaep als versmoort vindende hebben Rhamnes ende veele Rutulers den beck geveeght ende haer selven met hunne plunderaedje verciert: maer tegen den dagh haer deur packende ende door de ruytery van Volscens ontdeckt zijnde vluchten zy ten boschwaert in. Hier wierd Euryalus, door het gewicht zijner wapenen ende onkunde van de wegh belemmert, van den vyand gekregen ende van Volscens doorsteken, dat Nisus te vergeefs met bidden socht te beletten, die den gemelten Volscens mede ter neder ley ende nae dat hy de dood van Euryalus gewroken ende selfs veele wonden gekregen had zich selven geworpen heeft op het lichaem van zijn kameraed ende aldaer de geest gegeven. De hoofden op spiessen gesteken zijnde wierden in het leger gebraght, daer sy bekent werdende van de Trojaenen, die op de vesten waeren, een groote rouw en droefheyd onder hun gaven. Ondertusschen bestormt Turnus de stad met alle macht ende daer bleef ’er aen beyde zijde veel doodt. Ascanius door schiet Numanus met een pijl, die seer ongebonden uyt voer. Pandarus en Bitias, openen de poort dryvende den vyand, die tegen haer indrongh, met groot verlies te rugge. Turnus dit verstaen hebbende dringht door de geopende poort in en drijft de Trojaenen op de vlught, maer ten lesten door de menighte van alle kanten overvallen wijckt hy nae de zyde van de stad daer de rivier voor by loopt ende swom de selve over so gewapent als hy was en is behouwen by de zijne gekoomen. |
HET NEGENDE BOECK. |
| 1. Het beeldt van Pallas, dat Diomedes en Ulysses by nacht uyt Trojen haelden waer van hier voor in het twede boeck gesproken werd, als mede van het houte paerd. |
| 1. Die in den oorlogh noch niet groots begaen of gedaen hadden voerden een wit of onbeschilderd schild, waer in sy naemaels als yet loffelijcks hadden verricht sodanigen blasoen voerden als haer goed dacht daer in te stellen. |
| 1. Als hebbende getrout des Konings dochter, want de soonen en swaegers en broeders der Coningen wierden eertijds mede Koningen genaemt*. |
| 1. Julius Cesar en Augustus. 2. Dit siet op Augustus, die het Roomsche Rijck in vrede gebraght heeft ende den Tempel van Janus doen sluyten. |
| 1. Een van de Reusen die den hemel bestormden ende van Jupiter met den blixem geslaegen wierd, die hem het eyland Inarime op ’t lichaem sette. |
| Eynde des negensten Boecks. |
|
INHOUD. |
| JUpiter de Goden ter vergaderinghe geropen hebbende vermaent haer tot eendraght, alwaer Venus over het gevaer der Trojaenen ende Junoos onverzaedelijcken haet haere klachten doet ende eenige ruste en stilstand van so veel elenden ende swaerigheden versoeckt. Juno daerentegen leyt al de schuld van dien op de Trojaenen, als eerste oorsaecke des oorloghs, ende oock op Venus selver. Derhalven Jupiter, hebbende te vergeefs gesoght haer te vereenigen, verklaert dat hy geen party kiesen sal ende zich onzydigh houden, om noch zijn wijf noch zijn dochter te verstooren, maer dat hy nae zijne billickheyd alles nae het noodlot zal laeten afloopen. Ondertusschen vanghen de Rutulers den storm wederom met alle macht aen, ende de belegerde bereyden sich met geen minder moed om haer af te slaen. Terwijl dese dinghen in Latium omgaen keert Eneas wederom nae de zijne met een vloot van dertigh schepen hebbende in Hetrurien alles verricht nae zijn begeeren. Onderwegen ontmoeten hem eenige zee-nymfen, die van te vooren sijne schepen waeren ende nu die gedaente gekregen hadden. Uyt dese verstond hy het verlies van zijn vloot ende in hoe grooten nood en gevaer de zijne waeren, ende gekomen zijnde onder het gesight van den vyand set sijn volck aen land. De Rutulers verlaeten de bestorminge, begeven sich nae ’t strand toe [p. 351] ende soecken het landen te beletten, alwaer met groot verlies ten wederzijde gevochten ende Pallas, nae dat hy veele zijner vyanden had neder geleyt van Turnus ten lesten verslaegen wierd, waer over Eneas seer bedroeft ende onstelt zijnde veel Rutulers tot een lijckoffer voor den doden Pallas heenen zendt: Askaen ter stad uytvallende voeght sijn volck met zijns vaders heyrkracht te saemen. Juno in dese saecken bewogen ende voor Turnus dapper bekommert ende van Jupiter oorlof verkregen hebbende verlost hem uyt het aenstaende gevaer hem voor worpende een valschen schijn van Eneas, die Turnus tot in het schip toe vervolght daer dese schim nae toe vluchte, wanneer Juno het schip los maeckte ende hy nae sijns vaders stad Ardea door de zee en wind gevoert wierd. Ondertusschen quam Mezentius in zyne plaets ten strijde door het aenmaenen van Jupiter ende verslaet een meenighte van Trojaenen en Hetrusken, tot dat hy met een schicht van Eneas gequetst onder de bescherminge van Lausus ter naeuwer nood uyt het gevecht geraeckte om zijne wonde te verbinden. Lausus willende sich over sijnen vader wreecken wierd van Eneas omgebracht, het welck Mesentius vernomen hebbende klimt weder te paerd ende begeeft sich nae den strijd, daer hy van de selfde hand wierd verslaegen. |
HET THIENDE BOECK. |
| 1. Hannibal braght sijn leger in Italien over de Alpes maeckende aldaer passage door azijn en vyer. |
| 1. Venus siet op de quetsuyr die sy voor Trojen van Diomedes kreegh. Homer. 5. van Ilias. |
| 1. Diomedes ende Achilles. |
| 1. Faethons susters in popelier boomen verandert. De Fabel van Cygnus is te sien in het twede boeck der Transfor. van Ovidius. 2. Dochter van den waersegger Tiresias. |
| 1. Hoe dat dit in sijn werck gingh is hier in het negende Boeck verhaelt. |
| 1. Juturna, de suster van Turnus. |
| 1. Hercules, van Jupiter gewonnen by Alcumena. |
| 1. De dochters van Danaus tot vijftigh in getal hebben de soonen van Egyptus haere mans op eene nacht omgebraght behalven eene Hypenmestra, die haeren man Lynceus het leven bchouden heeft. |
| 1. Osinius Massikus hier vooren verhaelt, die van Clusen quam met het Schip den Tyger. |
| 1. Als dapper op hem gebeeten om de tyranny die hy over haer gepleeght had als hier voor in ’t achtste Boeck verhaelt werd. |
| Eynde des thiende Boecks. |
|
INHOUD. |
| ALS Mesentius verslaegen was rechte Eneas een zeege-boom op ter eere van den kryschgod Mars, ende sendt het doode lichaem van den Prince Pallas met een groote toestellinge en staezy nae Evanders stad, daer hy met seer groote droefheyd van sijn vader ende alle de zijne wierd ontfangen. Middlerwylen verkrygen de afgesanten van Latinus voor twaelf daghen stilstand van wapenen, binnen welcken tijd die van wederzyden haere dooden doorsoecken ende de laeste eere der begraffenisse aen doen. Venulus in den aenvangh des oorloghs van de Latynen voor Ambassadeur nae Diomedes gesonden quam ten selven tyde wederom ende braght de tydinge dat hem de versochte bystand was afgeslaegen. Latinus van die hoope versteken zijnde roept den Ryx-raed by een om van gewichtige saecken ende het welvaert van den staet te handelen ende vind goed Gesanten nae Eneas te senden om de artykelen van vrede te beraemen, alwaer Drances en Turnus uyt een ouden wrock en haet te gen malkanderen heftigh met schelden uytvaeren. Eneas ondertusschen sijne kryschmacht in tween verdeelt hebbende send de lichte paerden over het vlack ende gebaende weghen voor uyt nae de stad; hy selfs treckt met de rest van sijn heyrleger derwaerts aen door berghachtige ende boschachtige wegen. Als men te Laurenten sulx vernam scheyde de vergaederingh [p. 394] ende men maeckt die dingen vaerdigh die tot de bescherminge van de stad van noden waeren. Turnus door de gidsen en spions het voornemen van Eneas verstaen hebbende verdeylt oock sijne troepen in tween: geeft het bevel over de ruytery aen Messapus en Camilla ende stelt die tegen de ruyteren des vyands; selfs sijne wegh wat korter nemende begeeft hy zich in de enghte daer Eneas noodsaeckelijck passeren most om nae de stad te komen ende gaet daer leggen in embuscade ofte hinder-lage. Ondertusschen raecken de ruyters ten wederzyden aen malkanderen ende men vecht langh sonder voordeel van d’ een of d’ ander te kunnen zien. Hier wierd Camilla, nae dat sy langh vroomelijck gevochten ende veele vyanden had verslaegen, terwijl sy Chloreus een priester van Cybele, vlammende op sijne schoone wapenen, te hittigh vervolght, van Aruns uyt sijne laghe met een spiesse doorschooten, welcke nederlaegh des gewyde Jonckvrous niet langh ongewroken bleef, also hy korts daer nae van Opis, een staetdochter van Diane, met een pyle doorschooten wierd. De Rutulers dapper in de dood van Camille verslaegen nemen de vlucht. De Trojaenen maecken sich gereed om de stad te bestormen. Turnus de tydinge van dese schaede ende verlies verstaen hebbende uyt Acca, eene van Camillaes met gesellinnen breeckt op uyt de enghte die hy beset hiel ende quam in aller haest den zijnen te hulp. Eneas volght mede derwaerts aen ende dewijl door het naderen van de nacht men tot geen veldslagh komen kon so setten sich de legers ten wederzyden voor de stad neer. |
HET ELFDE BOECK. |
| 1. De vendelen en standaerden wierden uyt der aerde niet getrocken voor dat men daer over het goed-vinden der Goden verstaen had. |
| 1. De aerde. |
| 1. Van Diomedes genoemt Argos Hippion, anders oock Arpos geheeten, ende hedendaegs Monte St. Angelo, in het quartier van Italien dat men La Puglia noemt, eertijds geheeten Japigia nae Japyx, soon van Dedalus. |
| 1. Nauplius vol wraeck-lust over de dood van sijn soon Palamedes heeft door Minervaes raed inder nacht een vier-baecken onsteken, als eenige Grieckse schepen door tempeest op de zee in nood waeren, als of daer een plaetse was om te kunnen havenen ende sich bergen, waer door sy schipbreuck tegen de klippen geleden hebben ende vergaen zijn. 2. Menelaus, door de wind gedreven aen de uyterste paelen van Egypten, daer Proteus regeerde. 3. Desen is van Orestes omgebraght. 4. Dese nae het verdelgen van Trojen weder keerende had een belofte gedaen, sijnde in perykel van te vergaen, dat hy den eersten die hem tegemoet quam soude opofferen, ende also desen eersten sijn soon was ende hy hem offerde of offeren wilde is van sijn onderdaenen uyt sijn rijck van Crete gejaeght. 5. De kammeraeds van Ajax, aen de kust van Africa door tempeest gedreven. |
| 6. Egysthus. 7. Een stad in Etolien, daer Diomedes Koningh was ende hy van daen bleef om dat de soon van Sthenelus, den overspeelder van Egiala, Diomedes wijf, sich daer meester had gemaeckt. 1. Van Diomedes kameraets in vogelen verandert schrijft Ovidius in ’t veerthiende Boeck der Transformatie. 2. Mars en Venus. Homer. 5. Iliad. |
| 3. De dapperste der Trojaenen volgens Homer. II. 17. ῞Εκτωρ Αἰνείας θ᾽, οἳ Τρώων εἰσὶν ἄριστοι. |
| 1. Het quartier van Latium, daer Rome nu is ende de Sicaensche volckeren sich eertijds hebben ter neer geset, Gentes venere Sicanae. lib. 18. |
| 1. Diomedes. 2. Een rivier van Apulien, nu Lofanto, zich loozende in de Golfe van Venetien. |
| 1. 2. Dewijl Camille doenmael eerst in den oorlogh haer begeven ende te voorens noch niet eenigh vroom feyt van wapenen gedaen had, dat sy op haer schild mocht voeren. Siet hier op ’t geene wy in ’t negende boeck hier over hebben aengeteyckent. |
| 1. Cortyna, een stad in Creta, was vermaert door kunst van wel te schieten. |
| Eynde des elfde Boecks. |
|
INHOUD. | |||||||
ALs nu den Latynen de kans twee maels had tegen geloopen ende door ongeluckigh vechten haer moed wat besweken en haer krachten vry vermindert waeren, ende Turnus sagh dat al haer hoop op hem stondt, heeft hy voor-genomen in een bysonder gevecht met Eneas te treden, sonder dat Latinus hem dat ontraeden ende de Coningin met veele traenen sulx beletten kon, ende heeft het selve door yemand van de zijne, Idmon genaemt, Eneas doen aenseggen. Eneas neemt het aen ende daer werd een verbond ten weder syde plechtigh beswooren, het welck door Junoos ingeven van de Nymf Juturne, Turnus suster, in de gedaente van Camertes verandert zijnde, werd omgestooten, ende heeft de wichelaer Tolumnius door misduydinge der voorteyckenen, die hy sagh, den synen de victorie voor vast toeleggende, de eerste schicht geschooten ende een van Gylippus soonen ter neergeleyt. Eneas mede niet weetende de oorsaeck van desen schielijcken oploop ende met een pyl, sonder dat men wiste wie sulx dede, geschooten, wierd genoodsaeckt uyt den strijdt te vertrecken, het welck vernoomen hebbende ende meynende dat hem de beste gelegentheyd om yets uyt te rechten daer door gegeven wierd maeckt hy een groote nederlaegh onder de Trojaenen, Venus hebbende van uyt het geberght het kruyd dyptam gekregen geneest ondertus- [p. 439] sen haren zoon, die, nu weder versterckt ende tot zijn krachten gekoomen, sijn soon Askaen door sijn exempel tot de deugd en dapperheyd vermaent, ende voorts den sijnen te hulp gaet ende roept Turnus by sijnen naem om met hem lijf om lijf te koomen vechten; maer als hy daer toe niet geraecken kost (also sijn suster haer in de plaets van sijn koetsier Metiskus had gestelt ende de paerden gestaedigh aen de verkeerde zyde omhaelde) heeft hy beslooten de stadt te gaen bestormen, voert sijn macht daer nae toe, en werpt het vyer nae de naeste huysen en vecht-toorens. Amata de Coninginne meynende dat Turnus verslaegen was heeft door onverduldigheyd haer selven verhangen. Als Turnus dese tydingen van Sages verstond ende de saecken so gestelt sagh dat hy genoodsaeckt was om tegen Eneas die kamp aen te gaen, ten waere dat hy de stad inder Trojaenen handen wilde sien koomen, so heeft hy selver Eneas volgens het verdragh tot een bysonder gevecht geroepen, in het welcke Eneas de overhand gekregen hebbende ende door het bidden van sijnen overwonnen vyand by nae tot bermherticheyd bewogen zijnde, quam hy schielijck te sien den draegband, die Turnus van den verslaegen Pallas genomen had, waer door hy met gramschap onsteken het swaerd hem in sijn borst druckte ende ’t leven benam. [p. 440]
PRins Turnus siende de Latyners verslabacken En dat haer door ’t verlies de moed begon te sacken, Dat yder sagh op hem en eyschte nu dat hy Te vooren had belooft, ontstack van raezerny (5) En sijn gemoet vloogh op van onversoenb’ren tooren. Gelijck een Leeuw, die van de jaegers korts te vooren Wierd inde borst geraeckt en kreegh een swaere wond, Eerst sijne wapens rept nae dat hy zich bevond Getroffen, en van lust sijn maenen om sijn ooren (10) Om neck en schoften schudt en laet sijn brullen hooren Uyt een bebloede muyl terwijl hy onversaeght De schicht in stucken breeckt die hy in ’t lichaem draeght: So wies en wackerde den grammen Turnus tooren. Doe liet hy heel onstelt zich aen den Coningh hooren (15) Met dese woorden: ’t Schort aen Turnus niet de man Is ree, en daer is niet dat ick bedencken kan Waerom d’ Eneadyns haer souden ’t soecken maecken Of ’t geen sy selfs met ons verdroegen willen wraecken. Ick trede nae den strijd: ghy Vader, maeck terstond (20) Het offer vaerdigh en ontwerpt ons het verbond. Ick sal den Dardanier (uyt Asien verloopen) Met dese rechter hand sijn moedwil doen bekoopen En stuyren nae de hel (laet de Latynen gaen Stil neder sitten en den kamp maer schouwen aen) (25) En d’ algemeene schuld weerleggen met den swaerde, Of dat hy over haer het hoogh gebiedt aenvaerde Als een verwonne volck, en heb Lavinia Tot sijne bruyd en met de jonckvrouw strijcken gae. Waer op Latinus weer sprack met bedaerde zinnen: (30) Grootmoedigh jongelinck, eer ghy dit sult beginnen Is ’t billick dat ick my so veel te meer berâe En met bekommeringh te naeuwer overslae Wat ongevallen dat hier uyt al staen te wachten, Als ghy meer uytmunt in kloeckmoedigheyd en krachten. [p. 441] (35) Ghy hebt het Coninckrijck uws vaders en noch veel Meer overwonne Stêen te krygen tot uw deel, Latinus heeft oock moed en middelen daer tegen. Oock sijn in Latium de saecken so gelegen Dat onder het gebied van de Laurentsche kroon (40) Veel andre dochters zijn, noch ongehouwt en schoon Van treffelijcke huyz’ en wel en hooghgebooren. Stae my doch toe, schoon dat het u wat swaer om hooren Mocht vallen, dat ick u de waerheyd openbaer, En laet al ’t geen ick u oprechtelijck verklaer (45) U wel ter herten gaen. Mijn dochter uyt te houwen Aen yemand die voorheen haer vryden om te trouwen Dat en vermocht ick niet, en ’t wierd my van de Goon En van de menschen af-geraeden en verboon: Nochtans door liefde die ’k u altijds heb gedraegen, (50) Door bloed-verwantschap, door het kermen en het klaegen Van mijn bedroefde vrouw en meen’gen sucht en traen Verwonnen heb ick al de banden los gedaen, Ick heb mijn schoon-zoon zijn beloofde bruyd ontnoomen En ben met hem in een godloose krijgh gekoomen, (55) O Turnus, ghy ziet selfs wat ongevallen my Sints overkoomen zijn, wat swaerigheyd ick ly En wat ghy selver meest in desen hebt te draegen. Wy sijn tot tweemael toe met groot verlies geslaegen: Nu komt all’ onse hoop op dese vestingh aen (60) En weeten niet of die ’t sal kunnen tegenstaen. De Tyber is noch laeu van ’t bloed der oorlogs-knechten En onser mannen, die gesneuvelt zijn in ’t vechten, Het gansche veld leyt wit van het gebeent: waer heen Laet ick so dickmaels my vervoeren, en wat reen (65) Of zinneloosheyd doen my van mijn opset wijcken? So ick van zin ben de Trojaenen in mijn Rijcken Te neemen als ghy zijt verslaegen: waerom legh Ick liever het geschil niet neer, en neem het wegh [p. 442] Terwijl g’ in ’t leven zijt? wat sullen mijn verwanten, (70) De Rutulers, en heel het land aen alle kanten Gaen seggen, so ick u, die nae mijn dochter staet En haer ten houwelijck versoeckt, door mijn verraed Help (dat den hemel wil verhoeden) om het leven? Let op de dingen, die den oorlogh plagh te geven, (75) Hoe wanckelbaer zy zijn, hoe los, hoe ongewis: Heb met uw vaeder, den stock-ouden, deerenis, Die nu in Ardea vast treurt verr’ uyt uw’ oogen. De stracke Turnus werd hier door niet eens geboogen: Maer sijne heftigheyd gaet hooger noch, en ’t quaed (80) In plaets van beteren verergert door den raed. So haest hem tijd van weer te spreecken wierd gegeven, Heeft hy sijn reden met dees woorden aengeheven: O goede Koningh, de bekommeringh die ghy Voor my betoont, bid ick, dat ghy zet aen een zy, (85) En laet my toe dat ick om eer mijn leven waege. Den degen, die ick voer, de wapens, die ick draege, Sijn oock niet onberoemt: de schichten, die ick schiet Met mijne hand, zijn oock so kleyn van krachten niet Of koomen me hard aen ter plaetse daer sy raecken: (90) ’t Roo sweet volght oock wel uyt de wonden die wy maecken. Sijn moeder, de Godin, sal ver zijn van de hand Om hem wanneer hy vlucht en ruymt het veld met schand Te decken met een wolck en te verbergen binne Lyflooze schimmen. Maer Amaet, de Coninginne, (95) Die om dit vreemd gevecht de dood had op het lijf, Die niet als schreyen, en ’t erbarmelijcke wijf Hiel haeren schoonsoon vast (die dapper was onsteecken) En dee haer best om hem met woorden te verspreecken. Om dese traenen, om de eere van Amaet (100) Indien die eenighsins u noch ter herten gaet (Ghy zijt doch al mijn hoop in dese hooge jaeren, Mijn troost alleen in al wat my magh wedervaeren, [p. 443] In u bestaet den roem van het Latynsch gebied, Op u steunt al ons huys) so bid ick anders niet (105) Turnus, als dat ghy u niet en wilt begeven Met den Trojaenschen Vorst te kampen om het leven. Al wat in dat gevecht u te verwachten staet Hanght my oock over ’t hooft: indien ghy ’t leven laet Sal ick met een uyt dit verdrietigh licht gaen scheyden. (110) Ick sal Eneas tot een swager niet verbeyden Noch sijn gevangen zijn. Lavinia ontfingh Dit seggen met een vloed van traenen, so s’ haer gingh Van haere wangen, die so rood als een scharlaecken Van maegdelijcke schaemt’ en eerbaerheyd onstaecken, (115) Gelijck of yemand had het Indisch elpen-been Met vermiljoen besmet, of so men onder een De witte lelyen gemengelt ziet met roosen: Niet anders sagh men haer ontvonckte kaecken bloozen. Hy, door de min onstelt, siet haer geweldigh aen (120) En nu te hitsiger om nae de strijd te gaen Spreeckt tot de Coningin aldus met korte reden: Ey Moeder, wilt my met uw traenen noch gebeden Noch ongeluckige voorsprocksels volgen nae Die nae een hard gevecht my thans begeven gae: (125) Want dit is Turnus nu niet mogelijck te staecken Schoon dat hy selver wist dat hy om hals souw raecken. Gae heen, ghy Idmon, en breng dese boodschap aen Den Vorst der Frygen, die hem niet wel aen sal staen, Dat, als het morgen vroegh beginnen sal te daegen, (130) Hy niet en wille de Trojaensche troepen jaegen Op de Latynsche: maer dat daer een stil-stand zy Van wapens tusschen tween van d’ een en d’ andre zy, En dat wy met ons bloed den oorlogh sullen slechten. Hy heb Lavinia die ’t veld behoudt met vechten. (135) Dus spreeckend’ is hy strax nae binnen toe gegaen Daer hy sijn paerden eyscht: sy koomen pruyssen aen Dat het voor hem een lust was om te sien en hooren, Die Orithya selfs uyt veelen had gekooren [p. 444] En aen Pilumnus schonck: in witheyd souden zy (140) De sneeuw te boven gaen, de snelle wind voorby Als ’t op een loopen quam. De stal-knechts en koetsieren Elck even gaeuw, die haer bestellen en bestieren, Staen op en passen: d’ een kemt haer de maenen uyt, Een ander geeft se moed en klopt haer op de huyd (145) Zacht met een holle hand en doet se so bedaeren. Daer nae trock hy ’t pansier, daer maelyen in waeren Van goud en orichalck in een gekloncken, aen, En heeft met een sijn schild aen sijnen arm gedaen, Past voort den helm op ’t hooft, versien met roo plumage, (150) En ’t swaerd op zy, dat selfs Vulkaen tot een schenkage Voor Daunus had gemaeckt, en wijl ’t noch gloeyend was Gekoelt in ’t water van den helschen jammer-plas. Toen heeft hy in sijn hand een stercke spies genoomen Die noch van Actor den Arunker was gekoomen. (155) Sy leunde tegen een geweldige pylaer In ’t midden van de Zael: hy gryptse flux van daer En roept al drillende so hy de spiesse velde: O mijn getrouwe, die my noyt te leur en stelde Als ick uw hulp versocht: Nu is ’t, nu is het tijd: (160) Den grooten Actor droegh u eertijds nae den strijd, Nu doet het Turnus: geef, dat ick magh nedervellen En senden den Trojaen, dien halven man, ter hellen: Dat ick hem sijn pansier magh rucken van het lijf En scheuren ’t dat ’er niet een stuck van heel en blijf: (165) Dat ick sijn hayr, dat sy met heete priemen krollen En dat van myrrhe druypt, begruysen magh en rollen En sollen door het stof! Dus raest de Jongelingh, ’t Was niet als vuyr en vonck dat uyt sijn oogen gingh, Gelijck een boose stier die gaeren was aen ’t vechten (170) En niet en weet wat hy van boosheyd aen sal rechten Maer bulckt afgrysselijck en met sijn harde kop Stoot op een stomp en hitst zich met zijn hoorens op, De winden terght en ’t zand doet door de lucht verspreyen Om door sulck voor-spel zich ten stryde te bereyen. [p. 445] (175) Eneas heel verblydt dat men den oorlogh neer Souw leggen by verdragh en moedigh op ’t geweer En wapenen, die hem sijn moeder had geschoncken, Scherpt zich niet min en doet sijn dapperheyd ontvoncken Door nieuwe gramschap: spreeckt sijn cameraeden aen, (180) Vertroost hun in haer vrees, en oock de droev’ Askaen, Doet haer bericht hoe ’t met het noodlot is gelegen, En geeft de mannen last die hy van zijnentwegen Sendt nae den Coningh toe met vast bescheyd, om aen Te dienen op wat voet zy tot de vrede staen. (185) De Son was ’s andren daegs noch naeulijx in den mergen Geresen en bescheen de toppen van de bergen Wanneer sijn paerden eerst opkoomen uyt de vloed En blaesen ’t vroege licht nu versch en vol van moed Ter neusen uyt: of de Trojaenen en te saemen (190) De Rutulers sijn met malkandren aen ’t beraemen Van een bequaeme plaets en maecken ’t vecht-perck ree Dicht by de vesten van de konincklijcke Stêe. In ’t midden stellen sy autaeren voor de Goden Hun alle bey gemeyn van aerd’ en groene zooden, (195) En andre brengen vuur en levend water aen: Dees hadden kranssen van autaer-kruyd omgedaen En overtreckselen van wit en suyver linnen. ’t Ausonisch Regiment en al de macht van binnen Komt trecken aen en stort ter poorten uyt, verzien (200) Van schicht’ en spiessen: de Trojaensche oorlogs-lien Aen d’ andre kant en de Tyrrheenen rucken tsaemen In aller haest, die met haer ganschen leger quamen En allerhande slagh van wapen zetten aen Niet anders dan of ’t weer souw op een treffen gaen. (205) De Vorsten vliegen, die braef uytgestreeken waeren Met goud en purper, door het midden van de schaeren: Hier sagh men Mnestheus, uyt Assarakus geslacht Gesprooten, ginder was Asylas, groot van kracht, [p. 446] En daer Messapus, van Neptunus afgekoomen, (210) Die alle paerden wist te temmen en te toomen. En also haest als de trompet het teyken gaf Stack men de spies in d’ aerd’ en ley de schilden af. Toen raeckte ’t al te been wat binnen was; de vrouwen, De mannen, oud en swack, sijn niet in huys te houwen, (215) Noch ’t ongewapent graeuw. Elck even yverigh En door nieusgierigheyd gedreven zette zich Op toorens, boven op haer huysen, op de daecken, En andren weeten op de poorten te geraecken. Maer op een bergh, die nu d’ Albaensche werd genoemt (220) (Doe had hy noch geen naem en was noch onberoemt) Sat Juno neer en sagh hoe men van wederzyden Het veld bereyd’ en stack een perck af om te stryden, En slaend’ haer ooghen op de konincklijcke Stad En bey de legers, die den een en d’ ander had, (225) De Frygh en Laurentijn, sprack ’s hemels Koninginne Strax Turnus suster, die een Nymf was en Godinne Van staende wateren en van rivieren, aen. De Coningh Jupiter had haer die eer gedaen Voor haere maegde-blom die hy haer had benoomen. (230) O Nymfe, sey sy, die de roem zijt van de stroomen En die ’k van herten min: ’t is u niet onbekent Hoe ghy tot aller tijd van my begunstight bent: Ghy weet dat ick van u alleen meer heb gehouwen Als van all’ andere Latynsche jonghe-vrouwen (235) Die het ondanckbaer bed beklommen van mijn man Den grooten Jupiter: gelijck ick seggen kan Dat ick u willigh in den hemel heb genoomen: Let op de swaerigheyd die u sal overkoomen, Juturn’, en geef aen my de schuld niet: ’k heb voorheen (240) So langh als ’t de Fortuyn en Schick-godinnen leen, Den Staet van Latium en Turnus en uw vesten Beschermt en voorgestaen: nu sie ’k ten langen lesten Den Jonghman treen in een gevaerelijck gevecht, Waer in hem het besluyt der Goden tegen leght; [p. 447] (245) En het rampsaeligh uyr, ’t uyr, dat hem is beschooren Van ’t Noodlot, naeckt, en is te naeste by gebooren, Sijn vyand by de hand. Dit vechten, dit verdragh Verklaer ick u dat ick niet zien noch lyden magh: Maer ghy, so ghy yet voor uw broeder kunt versinnen, (250) Derft ghy yet stouts bestaen, so wilt het strax beginnen: Vaert er mee voort: ’t past u: misschien of by geval Voor den ellendigen yet beters volgen zal. Sy had naeuw uyt, wanneer Juturne viel aen ’t schreyen Met bittre traenen, die sich langs haer wangen spreyen (255) Tot op haer borst, waer op sy drie vier maelen slaet. ’t Is, seyde Juno, nu geen schreyens tijd, maer gaet So spoedigh als ghy moocht, en kunt ghy yet bevroeden Om uwen broeder in het leven te behoeden, So loopt en ruckt hem uyt de klaeuwen van de dood. (260) Of ruyt het krijghsvolck op, smackt het in ’t war, of stoot ’t Ontwerp om van ’t verbond en stelt het weer in roeren: Ick sal u schaffen hert en moet om uyt te voeren. Dus stoockt ’s haer op, en packt sich vorders daer van daen En laet Juturn alleen en twijfelmoedigh staen, (265) Onseker, onberaen wat dat zy zal beginnen En door de droeffenis onstelt in haere zinnen. Latinus middlerwijl komt rijden aen, en had Een groot gevolgh ontrent de koets daer hy op sat, En wierd getrocken van een schoon gespan van vieren, (270) Dien [1.] ses paer straelen van sijn goud het hooft vercieren Tot een verbeeldingh van de Son, zijn grootevaer. Hem volgde Turnus met twee paerden, wit van hayr, Twee schichten drillende met breed’ en ysre bladen Beslaegen, die hy in sijn handen had gelaeden. (275) Van d’andre zijde komt Eneas, die de stam En oorsprongh was daer het Romeynsche volck af quam.
[p. 448] Sijn schild en wapenen ten hemel afgekoomen Die flickeren als vyer, en (van het groote Roomen De twede hoop) zijn zoon Askaen was aen zijn zy. (280) De Wichelaer in witt’ en suyvere kleedy Die braght een bigge met een lam tot offerhanden, En bragt se by ’t, autaer dat nu was aen het branden. Sy stroyen zout en meel en wenden ’t aengesight Nae ’t oosten toe en het herbooren Sonne-licht (285) En mercken met een mes de ster der offer-dieren En gieten schaelen wijns in d’ aengesteecke vyeren. Doe sey Eneas met den degen in de hand Die hy ter schee uyt trock: O Zon, en ghy ô land Van Latium, waerom ick so wel swaerigheden (290) Te water en te land veel jaeren heb geleden, Weest mijn getuygen in het geen ick bid, en ghy Almachtige Jupijn, en Juno, tegens my Nu beter als voorheen, en ghy, die d’ ooreloogen En alle krygh bestiert en hebt in uw vermoogen, (295) O dappre vader Mars, en ghy Fonteynen en Rivieren, en wat in de hooge hemelen Of in de blauwe zee of Goden of Godinnen Van menschen wierd gedient: Soo ’t Turnus komt te winnen Sal ’t overwonne volck gaen nae Evanders land, (300) Askaen vertrecken hier van daen, en naderhand Sal niemand van de mijn’ hem tegen ’t Rijck weer stellen Noch dese landen me de wapens koomen quellen. Maer so ick Turnus door mijn handen vallen doe (Datick veel liever had en my den hemel toe (305) Wil staen) so en sal ick noch den Italiaenen Doen bucken onder de regeeringh der Trojaenen, Noch eysch het Rijck voor my: maer ick verstae dat bey D’ onwinbre volckeren zich onder eenderley Gebied en wetten vry en willigh sullen geven, (310) En door een vast verbond in vree en vriendschap leven. [p. 449] Wat Goon en Godsdienst raeckt sal ick my trecken aen, Latinus laeten met de wapenen begaen, En, zo hy is gewoon, zijn land’ en luyden richten: Een stad voor my sal ick de myne laeten stichten, (315) Die ick sal noemen nae de maegd Lavinia. Dus gaet Eneas voor, waer op Latinus, nae Den hemel heffende zijn rechterhand en oogen, Met dese woorden volgt: Om dit verbond te moogen Volbrengen ben ick ree, en sweer het selfde mee (320) Dat ghy gesworen hebt, by hemel, aerd’ en zee, By Janus, by de Son en Maen, by helsche machten En Plutoos heyligdom, die niet is om versachten. Dat vader Jupiter, die de verbonden door Sijn blixem-straelen sterckt, vry dese woorden hoor’. (325) Ick raeck ’t autaer en roep het vuur en godlyckheden Tot mijn getuygen, dat de vrede, die op heden By ons getroffen werd, in geenerley geval Van mijne volckeren* gebroocken werden zal, En geen geweld sal my van het verbond doen wijcken: (330) Schoon dat de zee gejaeght wierd over duyn en dijcken En dat de hooge vloed gingh over ’t aerdrijck heen: Schoon dat Neptuyn het al vermengelde onder een, En toorens nederwirp en overliep de steden: Schoon dat den hemel quam van boven nae beneden (335) En in den afgrond viel: gelijck als dese staf Die ick heb in mijn hand, noyt lof noch lommer gaf Noch geven sal nae dat hy eenmaels door het hacken Sijn moer verlaeten most en bladeren en tacken Liet vallen door de bijl, wel eer een groeyend hout (340) En nu geslooten van de meesters hand in ’t goud, En aen de Coningen gegeven om te voeren In ’t land van Latium. Dus maeckten s’ en beswoeren Te saemen het Verbond in tegenwoordigheyd Van alle d’ Overstens. Toen heeft men ’t vee ontweydt (345) En ruckte ’t ingewand der beesten onder ’t slachten Al levend uyt het lijf, dat sy ten offer brachten [p. 450] Met volle schootelen. Maer al een wijl voorheen Geviel den Rutulers dit vechten niet, en ’t scheen Haer niet gelijk te zijn: elck had het zijn daer tegen (350) En meynde ’t was een saeck voor Turnus ongelegen, En noch veel meer als zy noch naeder naemen acht Op het verschil van bey der campioenen kracht, En Turnus nedrigh en stilswygend treden sagen Nae het autaer toe met sijn ooghen neergeslagen, (355) Met bleyke kaecken en geen blos, gelijk het plagh, In ’t jeugdigh aengesicht. Als nu zijn suster zagh Hoe onder het gemeen dit mompelen vermeerde En haer flaeuw-hertigheyd* in moedigheyd verkeerde Gaf zy van stonden aen zich onder ’t volck, en nam (360) Camertus wesen aen, die uyt een edle stam Van heel doorluchtige voorouders was gesprooten, En om de vroomheyd van sijn vader voerd’ een grooten En loffelijcken naem, en selfs door dapperheyd Van eyghen wapenen veel eers had ingeleyt. (365) Sy siende werwaerts dat het krijschvolck wierd gedreven Heeft haer in ’t midden van de Rutulers gegeven, Stroyt veel geruchten uyt en houd hun dese tael. Is ’t niet een groote schand voor ons luy altemael Dat een man maer alleen sijn leven sal gaen stellen (370) Voor so een menighte van kloecke krijsch-gesellen? Sijn wy niet also sterck van krachten en getal? Die ghy hier ziet dat zijn al de Trojaenen, al d’Arkaders, al de macht van de Tyrrheensche mannen Die tegen Turnus sijn verhit en ingespannen: (375) Wy sijn twee tegen een indien wy met haer slaen. En hy hier door vermaert sal nae de Goden gaen Aen wien hy voor ’t autaer zich over heeft gegeven, En langh noch nae zijn dood in aller monden leven: En wy luy sullen nae ’t verlies van ’t vaderland (380) Daer wy gemackelijck nu sitten, naderhand Ons moeten onder vreemd’ en opgeblaese heeren Begeven en al doen wat zy van ons begeeren. [p. 451] Door sulcke woorden wies dit mompelen meer aen En is van troep tot troep door ’t leger voortgegaen. (385) De Laurentyne selfs, selfs de Latynsche schaeren Verandren van zin, en die te voorens waeren Verblijdt en hoopten dat door sulck een lijf-gevecht Den Staet in rust te zien en alle krygh geslecht, Die zijn nu voor de krygh met yver ingenoomen. (390) Sy wenschen weder aen de man te moghen koomen, ’t Verbond noch ongedaen, en hebben deerenis Met Turnus om de kans die niet gelijck en is. Juturne voeght hier by yet grooters noch, en dede Hun boven in de lucht een teyken sien, waer mede (395) Sy ’t kryschvolck, dat nu was in twyfelmoedigheyd En aen het wagglen, voorts onstelt heeft en verleydt. Want ziet de vogel van Jupijn met rosse veeren Quam onder een getal van water-vogels scheeren En maeckte jaght daer op, wanneer de slimme gast (400) Valt schielijck uyt de lucht nae ’t water, en verrast Een uytgenoome swaen en heeft hem opgegrepen Met kromme klaeuwen om hem nae om hoogh te sleepen, Waer door de Rutulers haer hoofden staken op. Het heele water-heyr volght hem dicht in een trop (405) Met groot geschal, dat vreemd om zien was, en de veuglen Verdonckeren de lucht met vederen en vleuglen En dringen dicht by een op haeren vyand aen, Tot dat hy door ’t gewicht van ’t geen hy had gelaen En door ’t geweld van die hem allesins benaeuwen (410) Verwonnen en te swack zijn proy wirp uyt zijn klaeuwen In de rivier, en gaf zich nae om hoogh, daer hy Geraeckt’ uyt haer gezicght en in de wolcken vry. Dit voorspoock wierd terstond van de Latynsche troepen Met vreugd ontfangen en verwellekomt met roepen (415) En vrolijck veld-geschrey: elck maeckt zich fix en klaer En vaerdigh tot den strijd, wanneer de Wichelaer [p. 452] Tolumnus d’ aldereerst’ aldus heeft aengevangen Dit is het, dat: daer ick meermaelen met verlangen Heb om gewenscht: ick neem ’t tot onsen voordeel aen (420) En weet wel dat het van de Goden komt van daen: Grijpt op mijn seggen, grijpt de wapenen in handen Ghy Rutulers, die voor een man, uyt vreemde landen Gekoomen, als het swack gevogelt, schrickt en loopt Terwîjl hy met geweld op uwe kusten stroopt. (425) Ghy zult hem selver haest zien op de vlucht gedreven En zich met al zijn volck weer nae het diep begeven. Sluyt u gelijckerhand en vanght den strijd weer aen, Beschermt uw Coningh die ghy anders quyt sult gaen. Dus sprack de Wichelaer, en wat vooruyt geloopen (430) Dreef een kornoelje schicht met kracht in ’s vyands hoopen Recht tegen over hem. De speer gingh snuyven heen En snee de lucht met een gewisse streeck van een, Waer op een groot geroep zich door het veld liet hooren, Dat al de drommen en slaghordeningh quam stooren (435) En de gemoederen onstack te wederzy. ’t Gebeurde by geval dat negen broeders by Malkandren stonden, schoon van leest, en allegader In echt gewonnen van Gilippus den Arkader By een Tyrrheensche vrouw, sijn trouwe gemaelin: (440) Een deser negen kreegh het vinnigh yser in En door sijn ribbens, daer de gesp van ’t geborduyrde Draegh-hengsel hem den buyck en zijne zijde schuyrde. Hy valt en streckt zich uyt in ’t zand so langh hy was, Een goelijck jongelingh in blinckend harrenas. (445) Maer de gebroeders, die een heele bende maeckten En vol van moed en rouw in hitt’ en gramschap raeckten, Die rukten sommige de swaerden uyt, en weer Een deel vat nae een schicht en valt met het geweer Als blinde luyden toe, waer tegen de Latynen (450) Haer troepen voeren aen. Trojaenen, Agyllynen [p. 453] Van d’ andre zijd’ en ’t volck dat uyt Arkaadje was En komt te velde met geschildert harrenas, Die quamen storten aen en stelden zich daer tegen Met groote meenighte. Dus waeren zy genegen (455) Ten wederzyden om te slaen, en altemael Van eene zin, ’t verschil te rechten met het stael. D’ autaeren plundert men: een swaere buy van schichten Verduystert heel de lucht, die niet en weet van lichten, En ’t regent yser dat het giet: sy loopen met (460) De kelck’ en koppen deur; Latinus selver set Het op de vlucht en berght de Goden, t’ hans geschonden Door ’t niet voltrecken der beswoore vree-verbonden. D’ een spant de waghens in, den ander springht te paerd En maeckt sich by de werck met het getrocke swaerd. (465) Messapus, graegh om dit verbond te helpen stooren, Rijdt op Aulestes aen, en, so als hy van vooren Ontmoete den Tyrrheen (hy was een Koningh met Een tulband om zijn hooft) kreegh dees’ een schrick en zet Sijn paerd te rugge, dat van achtren in d’autaeren (470) Geraeckende daer zy hem in de weege waeren, Wirp sijnen meester af die over hals en kop Daer heenen tuymelde: Messapus volght er op En met een grove spies ten eersten toegevloogen Gaf hem een swaere wond’ (al sijn gebeden moogen (475) Niet helpen) van om hoogh so hy te paerde sat, En sey, dat heeft het wegh, dit is een offer dat Veel beter is om aen de Goden te vereeren. D’ Ausoners schieten toe en rucken hem de kleeren En wapenen van ’t lijf eer dat hy noch verkouwt. (480) Chorijn vat van ’t autaer een brandend offer-hout En heeft het Ebusus in sijn gesight gedreven Die hem ontmoet’ en selfs sijn swaerd had opgeheven De groote baerd geraeckt’ in brand en gaf een stanck. Hy volgt ’er op en grijpt zijn vyand by het lanck [p. 454] (485) En vloeyend hayr eer hy zich van de slagh bedaerde, Set hem sijn knie op ’t lijf en druckt hem tegen d’ aerde Daer hy de styve klingh in sijne zyde joegh. Den herder Alsus viel voor in het spits en sloegh Dwers door de schichten heen en brack al wat hem tegen (490) En in de weege stond: maer met den blooten deegen. Vervolght hem Podalier en was hem op de hiel: Hy keert zich om en was eer het sijn beurt daer viel Selfs in de voorbaet, heeft zijn heyrbyl opgeheven En hem van vooren een so swaeren slagh gegeven (495) Dat hy hem ’t hooft tot aen de kin toe hieuw van een En hem het bloed en breyn vloogh over ’t harnas heen. Een harde rust, een slaep van yser sloot zijn oogen, Die wierden van de nacht voor eeuwigh overtoogen. Maer den godvruchtigen Eneas die hier stond (500) Met blooten hoofde, so hy zich by ’t auter vond, Stack bey zijn handen uyt, die ongewapent waeren, En riep dus tot sijn volck om haer te doen bedaeren: Wat is ’er gaende? waer vlieght ghy so schielijck heen? Wat twist, wat tweedraght helpt u al te mael te been: (505) Ick bid u, mannen, wilt uw gramschap doch betoomen. Wy sijn de saecken eens en over een gekoomen: ’t Verbond is al gemaeckt: ick heb alleen het recht En ’t komt my toe alleen te treden in ’t gevecht. Laet my der mee begaen, wilt alle vrees vry staecken: (510) Ick sal met dese hand ’t verbond haest vast gaen maecken, Waer door wy ť saemen, ick en Turnus, sijn verplicht Dat tusschen onser tween de saecke zy gericht. Terwijl hy dus sijn volck met woorden soeckt te keeren Treft hem een snelle pijl, die met geswinde veeren (515) Op hem quam snorren aen; ’t is een onseker dingh Wat hand haer schoot, of van wat booge dat zy gingh, Wat dwarrelwind het was daer zy van wierd gedreven, Wie dat de Rutulers had so veel eers gegeven, Wat God of wat geval: men heeft het noyt gehoort, (520) De roem van sulcken feyt is in de nacht versmoort, [p. 455] En niemand heeft zijn roem van dese wond gedraegen. So haest als Turnus de Trojaenen sagh verslaegen, Haer Overstens verbaest, Eneas uyt den strijd Vertrecken, wierd hy strax onsteeken en verblijdt (525) Door ’t onvoorsien geval dat hem wat goeds dee hoopen, Eyscht sijne paerden, heeft om wapenen geroopen, Springt op sijn wagen, daer hy zich ter neder zet Vol opgeblaesentheyd en op den teugel let. Hy vlieght nu gints nu her, en heeft om hals geholpen (530) Veel dappre mannen, of doen tuymelen en stolpen Half-doodt ter aerde, of met sijn waghen overreen, Ondoet de troepen, scheurt gelederen van een, Of volgt en jaeght se nae die hem den rugh toe keeren En sit haer achter her met afgenoomen speeren. (535) So de bebloede Mars aen Hebrus koele vloed Door ’t klincken op zijn schild geeft sijne paerden moed En dryft se voort als hy de volkren op gaet ruyen Ten oorlogh, dat zy zelfs de winden van het zuyen En ’t westen gaen voorby, daer zy geen hindernis (540) En vinden, maer het veld gebaent en open is: Het uyterste gewest van Thracien door ’t klappen Van haere hoeven loeyt: Vrees, Gramschap, Vyandschap, en Bedrogh hem volgen waer hy met sijn waegen rijdt: So dryft oock Turnus door het midden van den strijd (545) Sijn paerden wacker aen, en jaeghtse dat sy sweeten En roocken, houdt met die hy neder heeft geschooten De spot (’t is deerelijck) en waer de snelle voet Sich neer set, daer besprenght en kneedt zy ’t zand met bloed. Nu had hy Sthenelus en Thamyris om ’t leven (550) Geholpen van naeby, en oock de rest gegeven Aen Folus, maer van ver: van ver aen Glaukus, en Sijn broeder Lades, die in ’t land van Lycien [p. 456] Van Ismarus geteelt en opgetrocken waeren, Bey afgerecht en in de wapenen ervaeren (555) En van haer vader met gelijck geweer versien Of om te vechten, daer een veldslagh mocht geschien Of om te rennen met een paerd voorby de winden. Gins aen een ander oord laet zich Eumedes vinden, Des ouden Dolons zoon, en komt in ’t midden van (560) De vechters setten aen: een dapper oorloghs-man; Hy was zijn grootevaer gelijck van naem, zijn vader Van hert en handen, die om ’t Griecksche leger naeder Te gaen bespieden dorst van Hector tot zijn loon De waghen eysschen en ’t gespan van Peleus soon, (565) Maer Diomedes op een andre wijs betaelde Dat hy noyt weder nae Achillis paerden taelde. Als Turnus desen sagh in ’t vlacke veld, schoot hy Van verre nae hem toe een lichte schicht, en by Hem naeder koomende houdt syne paerden tegen, (570) Springht van de waegen af, en, so hy was gelegen Half doodt ter aerde, treedt hem in den hals, en wringht Uyt syne rechter hand den blooten deghen, dringht Hem die ten gorgel in en verwt z’ in zijnen bloede, Dees woorden voegende daer by met bittren moede: (575) Sie hier het land daer ghy door krijgh nae hebt gestaen: Meet nu Italien al leggende, Trojaen, Hoe groot uw deel is dat ghy daer in hebt gekreegen. Al wie zich tegen my derft stellen met den deegen En my den oorlogh doen, die geef ick sulcken loon, (580) Dus bouwen sy haer stad, dus komen s’ hier ter woon. Hy heeft hem Butes tot geselschap mee gegeven Nae dat hy hem een schicht had in het lijf gedreven: Hock Chloreus, Sybaris, Thersilochus, Thymeet, Die van zijn paerd viel dat hem uyt de zadel smeet, (585) En voegt ’er Dares by. Gelijck als uyt de berghen D’ Edoonsche noorde-wind ’t Egeesche diep komt tergen [p. 457] En buldert op de zee, de golven volgen, daer Hy haer nae ’t strand toe jaeght, de lucht werd licht en klaer En al de wolcken van den hemel heen gaen strijcken: (590) So ruymt het Turnus op, doet alle troepen wijcken En schueren waer hy komt, breeckt haer slagh-ordre, dat Sy raecken in de vlucht en overhoop, en spat Al voort met grooter vaert, dat hem de pluymen vloogen Nae achtren toe, so hem de paerden voorwaerts toogen. (595) Maer Flegeus lee dit niet dat Turnus dus verwoedt Daer onder hackt en so veel karels vallen doet, En hebbende zich dwers geworpen voor de waegen Ruckt flux de paerden om, soo hy die aen quam jaegen. Terwijl sy voortgaen en hy nae sleept en vast aen (600) De tuyghen hangen blijft en die niet los laet gaen, Volght hem een spiesse die hem achterhaelt en raeckte (So hy sich bloot gaf) door sijn’* dick pansier, maer maeckte Gheen groote wond’ en gingh maer even door de huyd: Hy keert zich evenwel en met de schild voor uyt (605) Gaet op syn vyand aen, en hebbende gekregen Syn swaerd ter scheeden uyt socht bystand aen den deegen: Maer ’t snelle wiel en sterck-gedreve waegen-as Liep hem op ’t lyf en stort’ hem vierkant in het gras. Hier op schiet Turnus toe en houwt hem tusschen ’t waepen (610) En den helmet, daer hy se wat van een sagh gaepen, ’t Hooft van zijn schoeren af en laet den romp in ’t zand. Terwijl dat Turnus dus zeeghaftigh met de hand Te werck gaet en van hem veel volcks wierd neergehouwen, So hebben Mnestheus met Askaen en den getrouwen (615) Achaet Eneas nae het leger toe gebroght Die dapper bloed’ en op een spies wat steunsel soght Om het gequetste been om d’andre tree te stijven. Vol spijt en gramschap dat hy uyt den strijd moet blijven. [p. 458] Tracht hy het riet geheel te trecken uyt de wond (620) En wenscht wel dat men doch het naeste middel vond, Begeert dat men het gat van de quetsuyr verwijde En t’eenemael de pijl uyt haeren schuyl-hoeck snijde En hy weer nae de stryd hoe eer hoe liever gingh. Nu was Jäpis hier, een dapper gunstelingh (625) Van Phebus die wel eer met zyne min bezeeten Hem de genees-kunst en de kruyden had doen weeten En de geheymenis van ’t wichelen geleert En snelle pylen en sijn cyter had vereert. Hy had veel liever om ’t verlengen van het leven (630) Sijns swacke vaders, die bynae was opgegeven, Sich op ’t genesen en de krachten te verstaen Die in de kruyden zijn, en daer mee om te gaen Al zouw hy onvermaert en als vergeeten blijven. Eneas, leunend’ op sijn spies om sich te stijven, (635) Knarst op sijn tanden en blijft overeynde staen, Niet eens ontset noch in de traenen van Askaen Noch door den toeloop van soo veel die hem beklaegen. Den oude Jäpis met den rock voor opgeslaegen En wat geschort nae het Peonische gebruyck (640) Stelt te vergeefs te werck zijn wetenschap en ’t puyck Der kruyden van Apol, en vat, om ’t uyt te rucken, Het yser met de tangh, maer ’t wil hem niet gelucken: Apollo helpt hem niet, en hoe het langer lijdt Hoe dat de schrick in ’t veld werd grooter metter tijd (645) En ’t quaed meer naedert. Nu siet men de lucht betrocken Van ’t stof, en ruyters op een draf aen koomen schocken: De schichten vliegen dick en dicht: Het schreeuwen van De strijders, het gekerm van meenigh dapper man, Die in dit hard gevecht geraecken om het leven, (650) Werd van der aerde tot den hemel toe geheven. Sijn moeder Venus om dees onverdiende smert Van haeren zoon geraeckt tot binnen in haer hert [p. 459] Spoeyt zich nae Creten toe en gaet uyt Idaes daelen Het wolligh Dyptam met sijn purpre blompjes haelen. (655) Den wilden geyten is ’t niet onbekent, die dit Gaen soecken als de pijl haer in de zijde zit. Sy weet het aensight met een duystre wolck te decken, Brenght heymelick dit kruyd, dat sy in ’t blinckend becken Menght onder ’t waeter, en doet daer van Ambrozy (660) Het heelsaem sap en geur van Panacëe by. Den oude Jäpis stooft de wonde met dit water Hier van niet wetende: van stonden aen so gaet ’er De pijn geheel door wegh, en ’t bloeden van de wond Houd schielijck op en stelpt: het yser, dat terstond (665) Niet volgen wouw en scheen noch hand noch tangh te achten, Valt nu van selfs daer uyt: hy kryght syn oude krachten. Strax riep Jäpis, sa sa, mannen, mannen sa, Brenght hem syn wapenen dat hy ten stryde gae, Wat staet g’ en sammelt? en was d’ eerste die haer tegen (670) Den vyand hitsten op. Ick vind ’t hier so gelegen O Vorst Eneas, sey hy vorders, dat dit niet Door menschelijcke macht of door de kunst geschiedt: Mijn hand geneest u niet: ’t zijn Goden die dit klaeren, En om yet grooters u in ’t leven noch bewaeren. (675) Eneas, heel verhit om weer nae ’t veld te gaen, Had nu alrede sijn scheen-stucken aen gedaen En bey sijn beenen in het goud rondom geslooten, Dien dit vertoeven al een wijltijds had verdrooten. Hy drilt sijn spies, die hy gevat had in de vuyst, (680) En hebbende den schild aen sijnen arm gejuyst, Het harnas op den rugh, het swaerd om sijne lenden Op zy gegort, gingh hy zich nae Askaen toe wenden Die hy omhelsde so als hy gewaepent stond; En kuste door ’t helmet den jonghen voor sijn mond (685) Met dese woorden: Soon, wilt van uw vader leeren De deugd en dapperheyd: maer hoe ’t geluck kan keeren [p. 460] En wenden leert dat van een ander. Dese hand Gaet u verdedigen en setten hier in ’t land, En sal de wegh van eer voor u nu op gaen klaeren: (690) Pas maer alleen dat ghy by ’t rijpen uwer jaeren Dit in gedachten houdt, en in het overslaen Der dingen, die by uw voorouders sijn gedaen, So moet’ uw vader en oom Hector u verstrecken En sijn een voorbeeld om tot deugd u op te wecken. (695) Dus sprekende teegh hy ter poorten uyt en had Een vreesselijcke spies in syne hand gevat. Met een quam Mnestheus en Antaeus en met hoopen Al wat in ’t leger was nae buyten toe geloopen. Toen stoof het dat men uyt sijn oogen niet kon zien (700) En d’aerde dreunde van ’t getrap der oorloghs-lien. Prins Turnus sagh haer strax van tegen-over koomen, Oock hebben haer die van Ausonien vernoomen: Een schrick, so koud als ys, gingh over al haer leen Tot in het binnenste van haer gebeenten heen. (705) Van de Latynsche was ’t Juturne, die ’t geruchte Eerst hoord’ en kennend wierd en van vervaertheyd vluchte. Eneas vlieght en ruckt zijn volck by een nae ’t vlack Dat in een wolck van stof tot over d’ooren stack. Gelijck als ’t uytter zee een storm op ’t land sal waeyen (710) De boeren schricken en voorheen van onweer kraeyen, Den armen landman siet zijn schade voor de hand Of in sijn boom-gewas, of op ’t bezaeyde land Sijn kooren over ’t veld ter neer en uyt geslaegen, De winden koomen het gedruysch nae ’t strand toe jaegen: (715) Soo komt de Veltheer der Trojaenen stooten aen En doet sijn troepen dicht in een geslooten gaen Die met een drie-kant spies haer vyant trecken tegen. Thymbreus matst de groov’ Osiris met den degen: De dappre Mnestheus leyt Archesius op stroo, (720) En Gayas Ufens, en Achates Epulo: [p. 461] Selfs is Tolumnius de Wichelaer gevallen Die op den vyand dee den eersten schoot van allen. Daer rijst een veld-geschrey tot boven in de lucht. Het heyr der Rutulers raeckt nu weer op de vlucht (725) En laet den rugge sien door ’t stof langs d’open velden. Eneas acht se die het op een loopen stelden Niet waerdigh doodt te slaen, en magh de moeyte niet (Wie hem te voet ontmoet of wie dat nae hem schiet) Van stand te houden of haer ’t hooft of punt te bieden. (730) Soeckt niet als Turnus door de nevel te verspieden: Hem spoort hy nae door ’t stof, hem eyscht hy maer alleen Om met hem in een kamp van lyf om lyf te treen. De veegh Juturna hier niet weynigh in verslaegen Werpt de koetsier Metisk van Turnus oorlogs-waegen (735) Los uyt het krat, dat hy den disselboom verloor En stuyr en teugel quyt bleef leggen in het spoor. Sy set haer in sijn plaets en neemt den toom in handen, Bootst voorts de wapenen en spraeck en ’t weesen van den Koetsier Metiskus nae, en even eens gelijck (740) De swerte swaluw door de huysingh van een rijck En machtigh huysman vlieght daer ’t ruym is allerwegen En, om het kostje voor sijn jonghetjes verleegen, Doorsnuffelt boes en schuyr en gints en weder swiert En onder ’t hooge dack soeckt aes voor ’t kleyn gediert (745) (Dat noch het nest bewaert) en altijds is aen ’t woelen En snaetert door het huys en langs de staende poelen: So rijdt Juturne met de paerden midden door Den vyand heen: nu is sy achter, nu weer voor, En vlieght vast gints en weer op de geswinde wielen, (750) Vertoont nu hier, dan daer, haer broeder (op ’t vernielen Van so veel karels trots) en lijdt niet dat hy kom Aen ’t vechten hand aen hand, maer voert hem buyten om. Eneas dee niet min zijn best om hem te koomen In het gemoet en heeft een korter wegh genoomen, (755) En soeckt en roept de man so luyd als hy wel magh Door het verstroyde heyr. So dick als hy hem sagh [p. 462] En haeste sich en liep of hy hem kon bejaegen, So meenighmaelen wendt Juturna met de waegen En ruckt de paerden om. Helaes! wat gaet hem aen? (760) Hoe dat hy ’t overleyt ’t wil nae zijn wil niet gaen En ’t is al te vergeefs wat hy soeckt te beginnen. Nu wil hy dus nu so, en sijn onsekre zinnen Verrucken hem dat hy niet weete wat by zal. Messapus, wel bereen en rap, had by geval (765) In sijne slincker hand twee schichten, scherp beslaegen, En meynd’ Eneas een van die in ’t lijf te jaegen En nam sijn schoot gewis eer sy gingh uyt sijn hand. Eneas deckt sich met sijn schild, en hiel hier stand, Die op sijn knie, om die ť onduycken, nederhuckte. (770) De schicht gingh niet te min haer gangh recht uyt, en ruckte Den top af van sijn helm en wirp de pluym in ’t gras. Als hy nu sagh hoe dat hy uytgestreecken was, Hoe dat hem Turnus staegh ontvoert wierd met de waegen En hem onmooglijck was zijn vyand te bejaegen, (775) Onstack zijn bloed: hy roept meermaelen aen Jupijn En bid hem sijn getuyg’ hier in te willen zijn Dat hy geen oorsaeck was van het verbond te stooren, Dat men ten wederzijd’ aen ’t auter had beswooren. Doe viel hy midden op des vyands troepen aen (780) Daer hy zich vreeslijck toond’ in ’t moorden en verslaen, En, gevende den toom aen sijne gramschap, maeckte Hy sonder onderscheyd al neer wat hy genaeckte: Wat God, wat Rijm-godin sal my ontvouwen al De nederlaegen, al het bitter en den val (785) Van so veel Overstens, die langs de vlacke velden Nu den Trojaenschen held, nu Turnus nedervelden. O Jupiter! braght dan uw wel-behaeghen mee Dat dese volckeren, die naederhand in vree En liefd’ en eenigheyd te saemen souden leven, (790) Nu mosten onder haer so grooten neerlaegh geven? [p. 463] Eneas, sonder zich langh te bedencken, braght Den Rutler Sucro (die eerst stand hiel, en de macht Der Frygen stuyt’) een steeck in een van zijne zyden En dee hem ’t bloedigh swaerd door borst en ribbens glyden (795) Daer d’ aldernaeste wegh ter dood gelegen was. Gints tuymelt Amykus van ’t paerd af in het gras, Die Turnus en sijn broer Diores heeft doorreegen Te voet, d’ een met een schicht en d’ ander met den deegen, Houwt bey haer hoofden af, die druypende van bloed (800) Hy aen sijn waegen hanght. De Vorst Eneas doet Cethegus, Tanäis en Talos, drie te saemen Neervallen so zy op hem aengedrongen quaemen, En voegt Onytes den swaermoedigen daer by, Van afkomst een Thebaen en soon van Peridy. (805) Gints matste Turnus de gebroeders, uyt de landen Van Lycien (alwaer Apolloos auters branden) Gesonden herwaerts aen, en oock den jongelingh Menetes, een Arkaed, die noo ten oorlogh gingh, Maer te vergeefs. Hy plagh voorheen ontrent de meeren (810) Van ’t vischrijck Lerna zich met visschen te geneeren Daer hy een arme hut tot sijne woonstee had, Een knecht, die noyt het hof der machtigen betrad: Sijn vader boude maer gehuyrde landeryen. Gelijck een vyer, dat men onsteeckt aen alle zyen (815) In bosch en heysteren, een groot geklaeter maeckt Wanneer het drooge lof en lauwer staet en blaeckt En kraeckt: of even als, wanneer de snelle stroomen Van ’t hoogh geberghte nae het vlack afstorten koomen, Het schuymend waeter bruyst en ruyscht en met een veegh (820) Al mee sleept en vernielt wat het vind onderweegh: So vliegen Turnus en de Veldheer van de Frygen Door ’t midden van de slagh. Nu, nu is ’t bloed aen ’t stygen. [p. 464] Gheen so onwinbaer hert dat niet gebroken word, En ’t bloed wierd wederzijds met alle macht gestort. (825) Eneas smeet Murraen; die op zijn afkomst stofte En konincklijcke bloed, dat hy ter aerde plofte Door het gewicht van een vervaerelijcke steen. De peerden gingen met haer man en meester heen Niet eens gedachtigh dat hy haer had onderhouwen, (830) En trapten hem, so hy verwart was in de touwen, Te berste. Turnus nae Ilus met een schicht Die op hem aenquam met een ysselijcke gesight En vreeslijck bruld’ als of hy hem de gal souw breecken. De schicht gingh deur en bleef hem in zijn herssens steecken, (835) En uwe rechterhand ghy alderkloeckste Grieck O Cretens, kon u niet bewaeren voor sijn pieck. Oock wierd Cupentus van sijn Goden niet genoomen In haer beschermingh als Eneas is gekoomen: Hy gingh hem tegen, maer helaes! sijn bruyn rondas (840) Quam den rampsaeligen niet al te wel te pas. En kon hem voor het punt van ’t yser weynich baeten. O Aeolus, ghy most hier oock het leven laeten En ’t Laurentynsche veld met uwen rugh beslaen, Ghy, die de wapenen der Griecken waert ontgaen (845) En door Achilles selfs, die de Trojaensche wallen En ’t Ryck van Priamus verdelght heeft, niet kost vallen Valt hier ter aerde. Dit was ’t uyr van uwe dood: Hier was uw perck gestelt: ghy hadt een hoogh en groot Huys te Lyrnessus, en een aen ’t geberght van Iden, (850) En nu moet ghy u met een kleyne grafstee lijden Op den Latynschen bôom. Dus waeren onder een Al de Latyners al de Frygen hands gemeen, De dappere Serest en Mnestheus en den vroomen Asylas en Messaep, die paerden wist te toomen (855) En temmen: al die men mee uyt Tuskaenen nam En al het paerde-volck dat van Evander quam. [p. 465] Elck toont zich hooft voor hooft een man in ’t veld te wesen: En daer is wederzyds een fel gevecht geresen. De schoone moeder van Eneas braght hem toen (860) In syne gedachten van zich nae de stad te spoen En met sijn gansche macht te trecken voor de wallen Om die van binnen on-voorsiens op ’t lijf te vallen En door die schielijckheyd te stellen hof en Stad In roeren eer men ’t weet. Eneas, die op ’t pad (865) Van Turnus volght en soeckt hem onder alle benden, So hy sijn oogen gints en herwaerts komt te zenden Siet middlertyd hoe in so vreesselijcken slagh De stad gerust en als in vrede ledigh lagh En sonder straf of smert te lyden over ’t breecken (870) Van het verbond: dies wierd hy in sijn hert onsteecken Tot noch yet grooters, roept sijn Overstens, Sergest En Mnestheus by hem en den dapperen Serest En neemt een heuvel in, alwaer met groote hoopen De rest der Frygen elck om ’t zeerst nae toe quam loopen (875) En daer was niemand niet die schild of schicht begaf. Hy staend’ in ’t midden sprack dus van de hooghten af: Men doe van stonden aen ’t geen ick heb voor genoomen, Jupijn is met ons en sal ons te hulpe koomen, En niemand voer mijn last te traeger uyt om dat (880) Dit schielijck opkomt. Ick sal heden dese stad (Des oorloghs oorsaeck) en Latinus erv’ en landen En rycken roeyen uyt, vernielen en verbranden De hooge daken en doen slechten tot de grond, Indien sy myn gebit niet neemen in de mond (885) En onder myn gebiedt haer weygeren te geven Alseen verwonne volck, en nae myn wet te leven En die gehoorsaem zijn. Ick sal, quansuys, den tijd Verbeyden moeten tot dat Turnus will’ en lijd’ En ’t hem juyst wel geval dat ick hem kom bestrijden (890) Ick sal van hem, die ’k heb verwonnen, moeten lijden [p. 466] Dat hy my weerom kom bevechten als ’t hem lust. Dit is ’t, ô burghers, dit, daer ’t heele spel op rust: Hier komt dees krijgh op uyt, dit doet het onheyl duyren. Sa, toortsen by de werck, en spoeyt u nae de muyren, (895) Hereyscht te vyer te swaerd ’t voldoen van het verbond Dat van haer is vertreen. Dus sprack hy, en terstond So gingen sy in goe slagh-ordre, dicht geslooten En even hitsigh, nae Latinus stad toe stooten, Daer men de ladders en het vyer wel haest vernam (900) Waer mee men onvoorsiens voor haere muyren quam. Een deel loopt nae de poort, daer sy de sentinellen En eerste schildwacht met een vaert ter neder vellen: Een deel schiet spiess’ en speer’ en pylen, dat de locht Daer door verduystert werd. Eneas, in den tocht (905) Een van de voorste, streckt sijn hand uyt nae de vesten, Beschuldight overluyd Latinus, roept ten lesten Den hemel tot getuyg’ hoe tegen wil en hert Hy tot den oorlogh en hier toe gedwongen werd: Hoe hy tot tweemaels toe aen haer luy heeft bevonden (910) Dat zy hem vyand zijn en breekers van Verbonden. Hier door rijst onder de verbaesde burghery Een groot’ oneenigheyd: een deel verstaen, en zy Gebîen ’t, dat men de stad en poorten sal onsluyten Voor de Trojaenen en ten eersten die van buyten (915) In laeten: trecken selfs den Coningh nae de wal: Een deel verstaen dat men de stad’ beschermen sal, Die met haer wapenen voorts nae de vest toe tyen Om tegen-weer te doen. Gelijck benaeude byen Die van een herder zijn gevonden in een holl’ (920) En uytgebarnde rots, wanneer hy ’t binnen vol Van bittren roock jaeght, gins en weder loopen swerven Door haer gebouw van wasch in nood van daer te sterven, Haer gramschap scherpen met een groot gesnor, de smoock En vuyle stanck vlieght door haer huysingen, de roock [p. 467] (925) Treckt op nae d’ydle lucht, de holle totsen brommen. By al dit quaed is noch een ongeluck gekommen Voor de Latiners, door veel rampen afgemat: Een droevigh ongeluck, dat de geheele stad Van rouw dee daveren. Als uyt de hooge daken (930) De Koningin Amaet den vyand sagh genaecken, Dat men de stad beklom ’t vyer nae de huysen vloogh; Daer tegens nergens ’t heyr der Rutulers in ’t oogh: Geloofde d’arme vrouw dat Turnus was verslaegen In het gevecht dat hy alleen had willen waegen, (935) En, in haer herssenen onstelt door ongeduld En sulcken overval, riep dat men haer de schuld Van al het quaed van al den onheyl had te geven, En nae dat zy door rouw en raeserny gedreven Veel dingen (niet wel by haer zinnen) had geseyt, (940) Scheurt zy met haere hand, tot sterven nu bereydt, Haer purpre klederen, en heeft een strick genoomen, Maeckt s’ aen de balcken vast en is so omgekoomen. Als dit den vrouwen in de stad ter ooren quam En Vrou Lavinia, haer dochter, sulx vernam (945) So was zy d’eerste die haer geluw hayr met handen Trock uyt haer hooft: zy maeckt haer aengesight te schanden En krabt met nagels haer roos-roode wangen op: All’ andere volgen haer: ’t gekerm ryst tot den top Van ’t Koninclijcke Hof, so dat de hooge daecken (950) Weergalmen van ’t misbaer en droefheyt diese maecken. ’t Rampsaelige gerucht loopt daedlijck voorwaerts aen Door heel de stad, en doet der burgren moed vergaen. Latinus, grouwelijck in dese dood bewoogen En ziende nu den val van syne stad voor oogen, (955) Scheurt sijne klederen, bestroyt van ongeduld Sijn gryse hooft met stof, en geeft zich selfs de schuld Dat hy Eneas niet had in de stad doen koomen En hem goedwilligh voor syn schoonzoon aengenoomen. [p. 468] Prins Turnus middlerwyl, nu traeger als voorheen (960) En door ’t omvoeren van sijn paerden min te vreen, Vervolght noch weynige die strooms gewyse dwaelen En swerven over ’t veld, en soeckt se t’achterhaelen, Als hem ter ooren quam van uyt de stad van daen Een naer en droef geroep, dat daer was opgestaen (965) En door de lucht voor winds wierd nae hem toe gedraegen. Ay my, wat is ’er gants, riep hy hier in verslaegen: Wat grooter droefheyt of de stad in roeren stelt? Wat of ’t geroep beduydt dat ick hier hoor in ’t veld En van de muyren af komt herwaerts aengevlogen? (970) Hy vat de leyts’ en heeft de paerden om getoogen En houdt de wagen staen. Sijn suster, die voor heen Was inde plaetse van sijn waegenaer getreen En die gedaente van Metisk had aengenoomen, De waegen mend’ en ’t stuyr in hand had van de toomen, (975) Bejegent hem hier op met dese woorden: O Prins Turnus, laet ons de Trojaenen volgen, zo Wy doen, langs dese wegh, en nergens elders loopen Als daer ons d’ eerste winst so ruymen baen doet open: Daer is wel ander volck en meenigh dapper man (980) Die ginder met de hand de stad beschermen kan. Sit de Trojaensche Vorst vast achter d’ Itaeljanen, Bevecht hy haer: laet ons maer wacker den Trojaenen De broeck opnestelen, en vellen met geweld. Ghy sult met minder eer niet keeren uyt het veld: (985) De meenighte van dôon en het getal der lijcken Van die ghy neder maeckt sal mee voor ’t haer niet wijcken. Waer op haer Turnus dit weerom tot antwoord gaf: O Suster, ’k heb ’t al langh gemerckt: van die tijd af Dat ghy eerst het verbond door averrechtse streecken (990) Verstooren quaemt en u in desen oorlogh steecken. [p. 469] Oock is het te vergeefs, Godinne, dat ghy nu My weer bedriegen wilt. Maer segh eens wie dat u Heeft nae beneden van den hemel afgesonden, Of waerom hebt g’ u so veel moeytens onderwonden? (995) Was ’t u te doen om hier dijns armen broeders val En wreede dood te zien? want seg my wat ick zal Beginnen, of wat troost of uytkomst ghy kunt geven Om my rampsaelige te houden in het leven? Wat luck weet ghy dat ons de stad versekren sal? (1000) Ick heb Murraen, dien ick beminde boven al En die my riep om hulp, sien vallen voor mijn ooghen, Een dapper man en door een dappre hand verslogen. Den armen Ufens is gesneuvelt om dat hy Mijn oneer niet souw zien. Sijn lijf, zijn plundery, (1005) Sijn wapens, sijn geweer sijn in der Frygen handen: En sal ick boven dien noch lyden het verbranden (Dit schort ’er maer alleen) der huysen, en de Stad Sien roeyen uyt? sal ick, die leelijck ben bekladt Van Drances, met mijn hand sijn onbeschofte kaecken (1010) Niet gaen besnoeren en hem leugenachtigh maecken? Sal ick dan vluchten en mijn rug den vyand bien? Sal immermeer dit land Prins Turnus loopen zien? Is ’t sterven dan een saeck so deerlijck en te vreesen? O onder-aerdsche Goon, wilt my goedgunstigh wesen (1015) Dewijl zy tegens my daer boven zijn gekant! Ick sal een zuyvre ziel en vry van sulcke schand Tot u neer daelen, noyt onwaerdigh van de vroomen En sulcke grootevaers te weesen afgekoomen. Hy had dit naeuw geseyt of Sages, met een pijl (1020) In ’t aengesight gewondt, spoeyt zich in aller ijl Nae Turnus toe en vlieght dwers door des vyands troepen Met zijn beschuymde paerd en valt van verr’ aen ’t roepen: O Turne, op u alleen werd alle hoop geset: Heb deernis met uw volck. Eneas blixemt met [p. 470] (1025) Sijn wapenen, en dreyght en heeft het vast beslooten De Stad te roeyen uyt en al haer hooghe Slooten Te werpen tegen d’aerd: de fackels vliegen nu Al nae de daken toe, elck heeft het oogh op u: De Koningh selver mort en is niet wel te vreden, (1030) Weet niet aen wien hy best zijn dochter sal besteden, Met wien van beyden hy sal treden in verdragh. Oock heeft de Coningin, die u te draegen plagh, Zich met haer eygen hand geholpen om het leven En het gehaete licht door groote schrick begeven. (1035) Alleen Messapus en Atynas houden voor De poort den vyand op, dat hy niet in en boor’, En de Trojaenen, die haer wederzyds omringen Met spiessen, schichten en getrocke staele klingen, Staen rondom haer, so dicht gelijck de halmen staen (1040) Als zy ontrent den oegst met kooren zijn gelaen: En ghy wendt gins en weer hier in het gras uw waegen Ver van den vyand af. Prins Turnus stond verslaegen Door al dees tydingh, en bedwelmt in sijn gemoed Sprack niet een enckel woord; het binnenst van sijn bloed (1045) Geraeckt van groote schaemt’ aen ’t borrelen en kooken, Daer liefde, raeserny en droefheyd onderstooken En kennis die hy van sijn eyge vroomheyd had. Als nu die nevel wat verdweenen was, en dat De Son van het verstand weerom begon te schijnen, (1050) Draeyt hy zijn oogen nae de muyren der Latijnen Geheel onstelt, en slaet sijn brandende gesight Van verre nae de Stad, dat groot en swaer gesticht, Van daer hy sat om hoogh op synen oorlogs-waegen. Maer zie, de vlam in ’t hout en solderingh geslaegen (1055) Gingh wellen nae de lucht en had een toorn gevat Die Turnus selver op de wal doen bouwen had Met dicke balcken dicht gebonden aen malkandren, En, om van d’eene plaets te voeren nae den andren, Op rollen had geset, en boven-op beleyt, (1060) Met hooge bruggens. Nu, nu heeft het sijn bescheydt [p. 471] O Suster, dat ghy staeckt het geen ghy hebt begonnen: Nu zien wy dat wy van het nood-lot zijn verwonnen: Laet ons dan volghen daer ons God en ’t hard geval Nae toe roept. ’t Staet by my nu vast: ick wil en zal (1065) My nae Eneas toe begeven om te strijden: Ick ben getroost de dood, de bittre dood, te lijden. Ghy zult my langer niet in dese schande zien. Ick bid u laet my toe hem ’t hooft te moghen bien. Dus sprack hy, en met een ter waegen afgesprongen (1070) Is nae den vyand door de schichten ingedrongen, En laetende vol drucks sijn suster staen alleen Breeckt door het midden der Trojaensche troepen heen; En even als een steen, die door ’t geweld der winden Werd van een rots geruckt, al wat hy komt te vinden (1075) In ’t nederstorten velt, ’t zy dat hy door de vloed Eens stercken reghens werd gesleept en vallen moet, Of los geworden is door meenighte van jaeren, En sonder mensch of vee of boom of bos te spaeren Komt nederrollen met een onbesuysde vaert (1080) Dat hy weer opstuyt en verheft zich van der aerd’: Alsoo quam Turnus nae de muyren toe geloopen Door ’s vyands spitsen heen, die hy had doen onsloopen En opgeruymt. Hy nam sijn wegh, daer hy het gras Sagh aldernatst van ’t bloed dat daer vergooten was (1085) En daer de schichten hem dichst snorden om zijn ooren. Hy wenckte met zijn hand en heeft zich dus doen hooren: Houdt op, ô Rutulers, en ghy Latynen laet Uw schieten staen: al wat alhier te wachten staet Is voor mijn reeckeningh: ’t is meer als recht en reden (1090) Dat ick alleen voor u de schuld om ’t overtreden Van het verbond betael en met den swaerde stry. Hier op sijn s’ altemael geweeken aen een zy En hebben plaets gemaeckt in ’t midden voor de helden. Eneas hoorde naeuw de naem van Turnus melden [p. 472] (1095) Of hy verlaet de stad en laet van stonden aen Het stormen op de muyr en hooge toorens staen En soeckt al wat hem mocht verhindren af te breecken, Stelt alles aen een zy, laet alle wercken steeken, Springht op van blijdschap, en geeft met sijn harrenas (1100) Een grouwelijck gedruys, so groot of ’t Athos was Of Eryx, of so groot selfs Apennyn kan geven Wanneer de winden doen sijn eycke kroonen beven Die vrolijck nae de lucht heft sijn besneeude top. Nu steeckt de Rutuler en Fryg de hoofden op, (1105) En al wie boven van de wal de stad verweeren En wie se met den Ram beneen bestormen, keeren Haer ooghen derwaerts aen en werpen metter haest De wapens neder; selfs Latinus staet verbaest En weet niet hoe hy ’t heeft: het komt hem vreemd te vooren (1110) Twee dappre mannen, ver en wijd van een gebooren Elck in een ander deel des werelds hier te zien Malkanderen de punt van swaerd en spiessen bîen En vechten lijf om lijf. ’t Veld was so ras niet open En ’t vecht-perck opgeruymt, of bey de helden loopen (1115) D’ een tegen d’ ander aen, beginnen eerst van veer Met schicht en speer en gaen malkanderen te keer Wat naeder komende met haer metaele schilden Dat lucht en aerde van het klinckend harnas gilden. Toen ruckten zy terstond de swaerden uyt de scheen (1120) En brengen houw op houw. Hier menght zich onder een ’t Geluck en dapperheyd. Gelijck twee boose varren Op Sila of Taburn met omgekeerde starren Malkandren tasten aen en loopen tegens een Met kopp’ en hoorenen, de herders wijcken heen, (1125) Al ’t vee staet stom van angst en weet niet wie van beyden Sal heerschen over haer en al de kudde leyden: [p. 473] Sy middler wijl gaen voort en stooten reys op reys Elck even helligh d’een den anderen nae ’t vleys, En dringen tegens een en staen gelijck als muyren (1130) En krygen wederzyds veel wonden en quetsuyren, Langs hals en schoften loopt een meenighte van bloed, Het gansche woud loeyt van ’t gebulck: met sulcken moed Komt Turnus en de Vorst van de Trojaenen tegen Malkandren schocken aen met beuckelaer en degen (1135) Dat heel den hemel kraeckt van ’t ysselijck gebaer. Jupijn houdt selver in sijn hand een evenaer En leyt het noodlot van hun beyden in twee schaelen Op dat hy sien mocht wie dat rysen souw of daelen. Hier meynde Turnus dat het luck hem dienen souw: (1140) Hy heft zijn swaerd, en brenght den anderen een houw Met alle macht: daer werdt een groote schreeuw gegeven, De Laurentyners en Trojaenen staen en beven En wenden even scherp haer ooghen derwaerts aen Om toe te zien hoe dat dit houwen souw vergaen. (1145) Maer het ontrouwe swaerd hoogh in de lucht geheven Heeft in het midden van de slagh den held begeven En brack in stucken dat het vloogh van het gevest. ’t Was hier geen blyvens tyd, maer ’t vluchten was hem best En dat hy van hem sagh waer dat hy best belende, (1150) Wanneer hy ’t vreemd gevest het geen hy niet en kende Sagh in sijn hand, en die van haer geweer onbloot Men seyt dat Turnus als hy schielijck henen schoot En eerst ter wagen sprongh, wijl hy zich haest, den degen Van sijn koetsier Metisk in handen had gekregen (1155) En ’t swaerd liet leggen dat hy van zijn vader had. Aen dit geweer, dat hy dus haestigh had gevat, Had hy geweers genoegh so langh de Frygen vloden En swirven lanx het veld en hem den rugge boden: [p. 474] Maer als by naemaels aen de wapens was vergaert (1160) Die God Vulkanus had gemaeckt, sprongh ’t sterflijck swaerd Als glas in stucken dat s’ op d’ aerde leggen bleven. Dies heeft hy buyten raed, zich op de vlucht begeven Langs ’t vlacke veld, nu gints nu weder, ongewis Waer hy ’t best henen set tot sijn behoudenis. (1165) Want hy werd overal gestuyt van de Trojaenen Die met een dichte kringh in een geslooten staen, en Aen d’een zy leyt een groot moeras, de hooge stad Aen d’andere. De Vorst Eneas, hoewel dat Sijn knien hem door de wond’ in ’t loopen wat beletten (1170) Laet daerom echter niet sijn vyand nae te setten, Maer sit hem op de hiel, die thans verbystert is: Gelijck een jaght-hond door het vlack en wildernis Een vluchtigh hert vervolght (dat binnen groote stroomen Beset is, en de schrick heeft voor de lijn genoomen (1175) Die op den uyt-wegh staet met veelerhande kleur Van veeren toegemaeckt) en dryft het op sijn speur En ’t jolckt en deurslaet; maer uyt vreese voor de laegen En steylen oever ’t wild zich gints en weer laet jaegen En loopt wel duysend mael nu ’t een nu ’t ander pad: (1180) De wackren Umber hanght hem dicht op ’t lijf, en vat Al hygende nae ’t wild en meynt nu in het* happen Dat hy ’t gevangen heeft, men hoort sijn tanden klappen Als of hy ’t had gevat, schoon hy bedrogen is. Doe rees ’er een geschrey dat meyr en wildernis (1185) En oevers daer ontrent hier op weer antwoord geven En lucht en hemel van ’t geraes en roepen beven. Terwijl dat Turnus vlucht en dus werd naegejaeght Besnaeuwt hy onderweegh de Rutulers en vraeght Haer om ’t bekende swaerd en eyscht sijn eygen degen, (1190) Noemt yder by zijn naem. Eneas daerentegen [p. 475] Die dreyghtse met de dood en dat hy haer gewis Den beck sal breecken so daer yemand van haer is Die hem genaecken derft, en maeckt se die vast beven Noch bangher, sweerende so s’hem sijn degen geven (1195) Dat hy de vestingh sal verdelgen tot de grond, En sit hem achter her so als hy was gewondt. Vyf keeren deden zy door ’t vecht-peck om, en deden Vijf keeren wederom: want hier wierd niet gestreden Om ’t jock en dingen van geringe prys en slecht: (1200) Maer ’t is om Turnus bloed en leven dat m’er vecht. Hier had een boom gestaen, die onder wrange blaeden En Faunus toegewijdt olyven plagh te laeden, Wel eer godsdienstelijck van ’t vaerend volck ge-eert, Waer aen zy, uytter zee behouden t’huys gekeert, (1205) Haer giften voor de Goon der Laurentynen hechten En de beloofde klêen aen op te hangen plechten: Maer dees gewijde stam was sonder onderscheyd Van de Trojaenen met de vel-bijl omgeleyt Om aen de kampioens geen hindernis te geven. (1210) Hier stak Eneas spies, dus ver was zy gedreven Door het geweld, en stond daer in de wortel vast: Hy heeft se dadelijck met yver aengetast En socht ’er met de hand het yser uyt te trecken, Om, dien hy niet vermocht met loopen in te recken, (1215) Te volgen met een schicht: als Turnus, nu op ’t end Van raed en zinnen, zich tot bidden heeft gewent. O Faunus, sey, hy, wilt u over my erbermen, En ghy, gôe aerde, houw (om Turnus te beschermen) De spiesse vast, indien ick in voorleden tyd (1220) U altijds heb gedient, die nu ontheylight sijt En door den oorlogh van de Dardaniers geschonden. Dus sprack en bad den held: hy heeft gehoor gevonden En om der Goden hulp niet te vergeefs gebeen. Want als Eneas langh gewreeckt had om beneen (1225) Uyt desen taeyen stronck de spiesse los te maecken Kon hy door geen geweld tot syne meyningh raecken [p. 476] Noch openen de klem van desen harden stam, En wijl hy besigh was met uyt te trecken quam Juturne loopen aen en had weerom het weesen (1230) Van den koetsier Metisk genoomen als voor deesen En braght haer broer sijn swaerd: maer Venus, om het geen De stoute Nymf bestond niet al te wel te vreen, Trad toe en heeft de spies ter wortel uyt getoogen. Sy gaen malkandren weer te keer soo veel zy moogen, (1235) Nu op een nieuw voorsien van wapenen en moed. Den een betrouwt zijn swaerd, den ander treedt een voet Te hooger op sijn spies. Jupyn sprack middler tyden Aen Juno, die haer in een rosse wolck ter zyden Geset had om te sien, en hiel haer dese tael: (1240) Wat end sal hier van zijn? wat schort ’er noch, gemael? Ghy weet het selfs wel en j’ onkent het niet te weeten Hoe dat Eneas doch ten laetst een ingezeeten Des hemels werden moet, en dat ’er is verstaen By ’t noodlot dat hy nae de sterren toe sal gaen: (1245) Wat hebt ghy nu weer voor; of wat is uw verlangen? Wat hoop doet u hier in de koude wolcken hangen? Is ’t wel behoorlijck dat een sterfelijcke hand Een van de Goden quets’, en ghy aen Turnus* (want Wat sou doch sonder u Juturn’ uyt kunnen rechten!) (1250) Een ander swaerd bestelt, en moedight weer tot vechten Die al verwonnen zijn? houw eenmael op, en laet Door mijn gebeden u bewegen, en den haet, Die ghy verhoolen draeght, uw hert niet langer knaegen. Segt het aen my wanneer ghy reden hebt te klaegen, (1255) En doet uw ongenught my al te met eens door Uw soete mond verstaen. Men is nu recht te voor Gekoomen op het hooghst en heeft in u verdraegen De Frygen op het land en in de zee te plaegen, Een grousaem oorlogs-vyer t’onsteken, en het hof (1260) En konincklijcken huys te stooren, daer ghy stof [p. 477] Van droefheyd gaeft in plaets van ’t houwelijck te binden: Maer nu verbie ick u yet verder t’onderwinden. Aldus begon Jupijn, waer op sy weer met neer- Geslaegen ooghen sprack: O mijn Gemael en Heer, (1265) Om dat ick wist hoe dat dees dingen by u lagen En dat my was bekent uw wil en wel-behaegen Verliet ick Turnus en het aerdrijck tegens wil En danck; oock soud ghy my alhier nu niet so stil Zien zitten in een wolck, alleenigh en verslaegen, (1270) En al wat waerdigh en onwaerdigh is verdraegen: Maer ick souw voor in ’t spits van de slaghorden staen Met vyer gewaepent, en den afkomst van Dardaen Selfs tot een wreed gevecht beroepen en bestryden. Juturn’ heb ick geraen (dit wil ick wel belyden) (1275) Haer armen broeder in sijn nood te helpen gaen, En voor zijn leven noch yet grooters te bestaen Heb ick oock toegestemt: maer dat sy dat souw recken Tot schichten of geweer of boogh of pyl te trecken Was myne meeningh niet, gelijck als ick u sweer (1280) By d’onversoenbre Styx, aen wien alleen die eer De Goden doen dat zy den eed, by die geswooren, Te breecken zich ontsien: nu geef ick het verlooren, Ick schey der uyt en haet en laet het vechten staen. Een dingh alleen moet ick u bidden (dat doch aen (1285) Gheen noodlot vast en is) voor de Latynsche landen, Voor d’eer der Coningen, dat, alsmen nu door banden (Ick sie het aen) van een geluckigh houwelijck Sal treden in verbond en maecken vree in ’t Rijck En wetten geven en den volckeren voor sal schryven, (1290) Den ingebooren by zijn oude naem magh blyven: Dat ghy hem niet belast’ een Frygh te moeten zijn En heeten een Trojaen in plaets van een Latyn, En dat hy noch van spraeck noch kleedingh en verandre. ’t Zy Latium, laet het veel eeuwen nae den andre [p. 478] (1295) Albaensche Coningen, laet het Romeynen zijn: Gedoogh maer dat de naem van Troje gansch verdwijn Gelijck het selver leyt in as en puyn begraeven, En dat men haer niet meer hoor door de wereld draeven. Waerop Jupyn haer half toe-lachende begint (1300) Weer dus: O zuster en Saturnus twede kind, Sijt ghy met sulcken haet en gramschap ingenoomen? Maer nu wel aen, en wilt uw driften wat betoomen: Staeckt dese dulligheyd en laet dit woelen nae Dat ghy vergeefs begost: uyt goeder herten stae (1305) Ick uw begeeren toe en wil daer om niet kijven. D’ Ausoners sullen by haer spraeck en zeden blijven: Men sal haer roemen so men tegenwoordigh doet: Alleen zal de Trojaen gemenght met heur luy bloed Zich houden onder haer; den gods-dienst sal mer plegen (1310) Nae het Trojaensch gebruyck. Ick ben daer toe genegen En sal z’ er voeren in, en maecken ’t al te mael Tot een en ’t selve volck van eenerhande tael. Men sal een naegeslacht uyt dees vermengingh krygen Dat boven alles in godvruchtigheyd sal stygen, (1315) En daer en sal geen volck ter wereld onder al De volckren zijn dat u meer eers betoonen sal. Dit bolde Juno wel, die ’t met geneygde hoofde Heeft toegestaen en zich hier over wel beloofde, Dies zy veranderde van zinnen, wel te vreen (1320) En vrolijck en verlaet de wolcken en gaet heen. Als dit verricht was ley Jupyn in sijn gedachten Wat anders over, dat hem voorts stond te betrachten: Hoe hy Juturne best mocht senden daer van daen En uyt het leger van haer broeder wegh doen gaen. (1325) Daer sijn twee pesten, die zy noemen Vloeck-goddinnen, En met Megera, een der boose duyvelinnen Die in der helle zijn, gebooren t’eender draght. Haer aller moeder was de naare Middernacht. [p. 479] Die dese dochters met serpenten op dee hullen (1330) Op eene wyze met veel kronckelen en krullen, En holle vlercken gaf. Dees passen op, ontrent Den Throon van Jupiter, die haer nae d’aerde sendt Als hy den armen mensch een schrick op ’t lijf wil jaegen En in sijn toorn met sterft’ en swaere sieckten plaegen, (1335) Of land’ en steden dreyght met wel-verdiende straf Van oorlogh. Deser een sendt hy van boven af En geeft haer last zich aen Juturne te vertoogen En als een voorspoock te verschijnen in haer oogen. Op dit bevel vlieght zy nae d’aerde van om hoogh (1340) Niet anders als een pijl, die van een Parthers boogh Bestreecken met vergift gaet sonder mercken snuyven Door lucht en wolcken en voor by syn schaduw stuyven. Als zy de legers zagh ten weder zyde staen Nam zy strax ’t wesen van een kleyne vogel aen (1345) Die ’s nachts by onty zit en roept op ouwe schuyren, Op graven van de dôon of op vervalle muyren. In dees gedaente vliegt z’om Turnus, af en aen: Nu komt zy nae hem toe, nu wijckt z’ er weer van daen, En slaet somwijlen met haer wiecken in het nadren (1350) Op sijn rondas: een schrick gaet door sijn hert en adren, Die hem de moed beneemt; sijn hayr ryst overend, Sijn stem en gaet niet meer so als zy was gewent, Maer blijft nu in de keel en onderwegen smooren. So haest Juturn van ver dit snuyven quam te hooren (1355) En van de vloeck-godin de wiecken wierd gewaer, Treckt zy ’t hayr uyt haer hooft en maeckt een groot misbaer Met vuysten op haer borst met naegels op haer kaecken. O Turnus, sey se, wat kan nu dyn suster maecken? Wat is hier overigh waer mee z’ u* dienst kan doen? (1360) Wat middel vind ick om u ’t leven te behoen? [p. 480] Kan ick my tegen so een grouwlijck monster stellen? Ick pack my flux van hier, wilt my niet langer quellen Heyllooze vogelen, jaeght my geen schrick meer aen: Ick heb dat klappen van die vleuglen al verstaen, (1365) En ken dat veegh geluyt. Oock is my niet verhoolen Wat de grootmoedige Jupijn u heeft bevoolen: Wat trots bevel hy gaf. Is dit het loon dat hy My voor mijn maeghdom geeft? en waer toe dient het my ’t Geen hy my schonck, dat ick in eeuwigheyd souw leven? (1370) Was ’t my niet beter dat ick sterflijck waer gebleven? Waerom heeft hy my doch onslaegen van de dood? Ick had ten minsten nu in desen grooten nood Aen alle droefenis een eynde kunnen geven En met my broeder by de bleecke schimmen sweven (1375) En den rampsaeligen geselschap houden gaen. Ick ben onsterffelijck: maer my sal nu voortaen, O broeder, sonder u geen dingh vermaecken kunnen: Och, wat voor aerde sal my dese bêe vergunnen Dat sy voor my soo diep haer selven open doe (1380) Dat een godinne dael tot in den afgrond toe. Nae dese woorden doet sy om haer hooft en ermen Een blaeuwe sluyer en met veel gesuchts en kermen Begeeft haer in de stroom en duyckelt nae het diep. Maer Vorst Eneas drilt sijn groote spies en riep (1385) Met een verstoort gemoed: wat valt ’er nu te draelen? Wat deynst ghy, Turnus? hier en is geen prijs te haelen Met lopen: neen. Men moet ’er vechten van naeby Met felle wapenen. Verandert u nu vry In allerley gedaent’: Ick magh het wel gedoogen (1390) Dat ghy in ’t werck stelt nae uw uyterste vermoogen Wat moed en gaeuwigheyd u ’t saemen kunnen raen. Wenscht vry met vleugelen te vliegen hier van daen Tot aen de sterren toe, of in de diepe kuylen Der aerd’ u selven op te sluyten en verschuylen. [p. 481] (1395) Hy schudde ’t hooft: O ghy hoogmoedige, ’t en zijn Uw bitse woorden niet die ’k vreese, maer Jupijn (Mijn vyand) en de Goon die zijn ’t die my doen schroomen. Meer zey hy niet, en heeft een groote steen genoomen, Een oude swaere steen, die eertyds daer in ’t veld (1400) Tot een afscheydingh van de landen was gestelt. Twee mael ses mannen, so als nu de menschen vallen, En schorten hem niet op haer schoudren met hun allen, Hy vat s’ en heft sijn arm om hoogh en metter haest Toeloopende werpt hy verbystert en verbaest (1405) Haer nae Eneas toe, maer sonder te bezeffen Waer dat hy loopt of gaet of wat hy op kan heffen, Of hoe ver dat hy so een vreeselijck gewicht Doen vliegen kan: sijn knien beswijcken in ’t gewricht, Het bloed stremt in sijn lijf, als of het was bevrooren, (1410) En onderwegen had de steen haer kracht verlooren So dat sy niet so ver kon koomen, als sy most, Noch eyndigen haer vlucht gelijck zy die begost. Soo men somwylen in een diepen droom gelegen Des nachts tracht te vergeefs sijn beenen te bewegen (1415) En die te recken om te loopen met geweld, Maer in het midden van den drift beswijckt in ’t veld Vermoeyt en ademloos, de stem blyft onderwegen, De krachten van het lijf zijn niet gelijck se plegen: So is ’t met Turnus oock. Waer hy door dapperheyd (1420) Sich selven wendt of keert de Vloeck-goddinne leyt Hem alsins over dwers, en ’t wil hem niet gelucken Wat uytkomst dat hy soeckt, en boven dien verrucken Hem veel gedachten hoe het hem hier sal vergaen. Hy siet de Rutulers, hy ziet de stad vast aen (1425) En weet niet wat hy zal: verbaestheyd doet hem draelen. Nu vreest hy dat de schicht hem haest sal achterhaelen En ziet geen kans hoe dat hy desen dans onspring’ Of hoe hy met geweld op sijnen vyand dring’. [p. 482] Hy siet sijn waegen niet noch suster die se mende. (1430) Terwijl hy sammelt en zich gints en herwaerts wende So drilt Eneas de vervaerelijcke speer Die ’t noodlot tot zijn dood geschickt had, en van veer Afziende met het oogh waer kans was om te raecken Werpt haer met alle macht. Geen steene kogels maecken (1435) So een gehuyl wanneer sy vliegen over ’t veld Daer men een stad bestormt en muyren nedervelt: Geen blixem maeckt so een geklaeter door de daken. Gelijck een swaere buy, die struyck en stam doet kraeken, So snort de spies, die met de dood gelaeden was (1440) En door den rand van sijn wel seven-dick rondas En ’t uyterst van ’t pansier sijn dye door midden spoude. De groote Turnus valt gequetst ter aerd’ en voude Sijn eene knie: een luy gekerm ryst in de lucht Van sijne Rutulers, dat van het naar gezucht (1445) De bergen loeyen en de bosschen antwoord geven, Als hy ootmoedigh en nu in gevaer van ’t leven Sijn hand uyt stack en zey al biddend’, ick beken Dat ick het heb verdient en u dit schuldigh ben: Ick bid de dood niet af: de kans, op my gekregen, (1450) Gebruyckt die vryelijck, ick heb ’er niet veel tegen; Maer so de liefde van mijn vader Daunus wat Op u vermagh (ghy hebt oock sulcken een gehad) So bid ick u dat ghy hebt deernis met den armen Stock-ouden man en wilt u over hem ontfarmen (1455) En geeft my levendigh den mynen weer, of doodt So ghy my liever eerst van ’t leven siet onbloot. Ick ben verwonnen en d’ Italiaenen zaghen My om genae met uyt-gestreckte handen vraegen, De Bruyd is u: laet doch den haet niet verder gaen. (1460) Eneas siende zijn verwonnen vyand aen Stond moedigh in ’t geweer, als die het had gewonnen, En hiel zijn rechterhand noch op. En nu begonnen [p. 483] Hem dese woorden te vermurwen meer en meer En setten hem, terwijl hy toefde, wat ter neer, (1465) Als Pallas draegh-band in sijn oogen is gekoomen En hy ’t bekent beslagh en doppen heeft vernoomen, Die Turnus van hem nam wanneer hy hem versloegh, En sedert als een buyt van zijnen vyand droegh. Dit braght hem in de zin de smert, die hy te vooren (1470) Daerom geleden had, en raesende van tooren Meynt ghy my, sey hy, met een praetje so t’ontgaen Die met de plunderingh der myne zijt gelaen? ’t Is Pallas, Pallas is ’t, die u met dese wonde Opoffert; Pallas, dien ghy ’t leven niet en gonde. (1475) En die door dese hand in uw misdaedigh bloed Nu wraeck komt neemen en u ’t zijn betaelen doet. Zo sprack hy, en met een heeft hy hem onder ’t spreken Het lemmer in de borst van gramschap ingesteken. Het lijf werd koudt, de geest niet al te wel te vreen (1480) En diep versuchtende vlucht nae de schimmen heen.
[p. 484]
De vordere fauten in de distinctien en letter-setten begaen of over ’t hooft gesien gelieve de goede en verstandige leser selfs te verbeteren.
Eerste boek vs. 124 stichten er staat: stjchten vs. 461 Dido er staat: dido p. 14, noot 3 Assaracus er staat: Aslaracus p. 15, noot 3 alsmen er staat: alsmeu p. 18 noot versneden er staat: Vesneden p. 23 er staat: p. 32 ibid. gemaeckt er staat: gemaeck- vs. 1108 veel er staat: vel vs. 1135 tafels er staat: tafelfs vs. 1190 Nae er staat: Nat Tweede boek p. 39 Crëusa er staat: Crensa ibid. Crëusa er staat: Crënsa vs. 25 gelijck er staat: gelijek vs. 185 eerst er staat: eerste vs. 289 onversiens er staat: oversiens vs. 461 vernielt er staat: verniel vs. 577 Chorebus er staat: Cborebus vs. 659 word er staat: woord vs. 696 Pyrrhus er staat: pyrrhus vs. 700 gifthgh er staat: giften vs. 902 ment er staat: met Derde boek vs. 169 honderd er staat: honder p. 83, noot 4 Vader, die wat er staat: Vader, wat vs. 204 eer. er staat: eer vs. 348 staen, er staat: staen. vs. 353 en vs. 463 romdom nevenvorm van rondom vs. 450 Weerom er staat: Waerom Vierde boek p. 112 morgens er staat: motgens vs. 267 ’T er staat: T spatie ervoor vs. 431 Aeneas er staat: Aeneis vs. 687 schuyft er staat: schuylt p. 137, noot 3 daer er staat: daet vs. 1149 ontslagen er staat: ontslageu vs. 1151 mijner staat: mjjn Vijfde boek p. 150 sijnen er staat: sijne vs. 84 Dat er staat: Dar vs. 97 prijs, er staat: pijs,, vs. 192 over er staat: ovet vs. 196 teycken er staat: teycben vs. 310 Sergestus er staat: Ser gestus vs. 334 wy er staat: my vs. 600 Beswijckt er staat: Besmijckt vs. 702 was ’er nu er staat: waser’ nu vs. 705 en er staat: em vs. 760 jonge er staat: jooge vs. 961 Door sorge er staat: Doorsorge vs. 1063 kan. er staat: kan Zesde boek p. 188 Augustus er staat: Augustinus vs. 59 Eneas er staat: Enees vs. 102 behooren er staat: behoören vs. 106 openbaeren er staat: openbaer en vs. 129 hy er staat: gy p. 193, noot 1 Helenus er staat: Henelus vs. 683 Agamemnons er staat: Agamemnoos vs. 926 voor er staat: voot p. 226 Seranus er staat: Seranns Zevende boek p. 234 er staat: 134 vs. 616 in dit woord ontbreekt. vs. 623 een’ge zucht er staat: een’ gezucht vs. 802 ruckten er staat: ruckten. vs. 937 vorderen er staat: voederen vs. 1234 daer er staat: daere Achtste boek vs. 32 heen, er staat: heen,, p. 275 noot: neef er staat: nees vs. 129 oever liggen er staat: oever-liggen vs. 290 Priesters er staat: Priestrs vs. 377 Wat er staat: War Negende boek p. 313, vs 41 De noot die bij dit cijfer hoort, ontbreekt. vs. 234 hebben er staat: hehben vs. 252 uyt er staat: nyt paginacijfer 319 er staat: 219 p. 339, noot: genaemt er staat: gegenaemt vs. 401 dat er staat: dät vs. 792 dadelijck er staat: dapelijck Tiende boek vs. 440 spoen er staat: spoon vs. 1300 grooten er staat: groeten vs. 1334 Trojaen te er staat: Trojaente Elfde boek vs. 24 rechter er staat: rechtet vs. 70 En er staat: Fn vs. 102 verlooren er staat: velooren vs. 432 de toegevoegd, gezien de betekenis en het metrum. vs. 549 En welvaert er staat: Enwe lvaert vs. 674 niet er staat: nïet vs. 858 soetigheyd er staat: soetigheyn vs. 1126 in ’t er staat: in ?t vs. 1177 ruckt er staat: ruckr vs. 1254 aen er staat: ean Twaalfde boek vs. 328 volkeren er staat: völkeren vs. 358 flaeuw-hertigheyd er staat: slaeuw-hertigheyd vs. 602 sijn’ de apostrof is niet duidelijk vs. 1181 het er staat: het het vs. 1248 Turnus er staat: Turnns vs. 1359 z’ u er staat: z ’u |