| Jacob Cats: Self-strydt. Derde verbeterde druk, Wed. J.P. van de Venne, Middelburg 1625 (oorspr. editie 1620). Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert. Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Gebruikt exemplaar: UBL 1018 B 5 : 2 — Ursicula — books.google In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. Marginalia zijn opgenomen in als voetnoot; daar wordt naar verwezen met [* n] |
 |
J. CATS
[Vignet: Pictoribus atque poetis. Cunst en Boeck-druckery.] |
| Extract uyt de Privilegie. |
| DE Staten Generael der vereenichde Nederlanden hebben geconsenteert ende gheoctroyeert, consenteren ende octroyeren mits-desen Adriaen vande Venne Schilder ende Teyckenaer woonende in s’Graven-Haghe, dat hy met de sijne voor den tijt van vijfthien Iaren naest-comende alleene inde vereenichde Provincien sal mogen doen drucken ende uytgeven seecker Bouck, gheintituleert, SELF-STRYT, dat is, Krachtighe beweginghe van Vlees en Geest, poëtischer wijse voor gestelt in den persoon ende op de gelegentheyt van Ioseph, ten tijde hy van Potiphars huys-vrouwe wert versocht tot overspel. Verbiedende allen ende een yegelijcken in-gheseten van dese Landen, het voorsz. bouck binnen den voorsz. tijt van 15. Iaren directelick ofte indirectelick, int gheheel ofte ten deele, int groot ofte int kleyne in eenigerley tale te doen nadrucken, vercoopen ende uytgeven, ofte elders nagedruckt inde Vereenichde Provintien te brengen, vercoopen, ofte uyt te gheven, sonder consent vanden voornoemden Adriaen vande Venne, by verbeurte vande selve naghedruckte exemplaren, ende daerenboven de somme van ses hondert gulden, soo menichmael als bevonden sal werden desen contrarie gedaen te sijn, so wel by den vercooper, als by den drucker te verbeuren, t’appliceren een derdendeel daer van tot behouff vanden Officier die de kalangie doen sal, het tweede derdendeel tot behouf vanden Armen, ende het resterende derdendeel tot behouf vanden voorsz. Adriaen vande Venne met de sijne. |
| Men vint dese boucken te koop by de Weduwe van Jan Pietersz vande Venne tot Middelburgh. Ende oock by Adriaen vande Venne Schilder en Teyckenaer, woonende in s’Graven-Haghe* op de Fluweele-burghwal t’ende de poten. |
| Het Vleesch begheert teghen den Gheest, ende de Gheest, tegen het Vleesch: Dese staen teghen mal- canderen. Galaten 5. 17. | SELF-STRYT | Het Verstant des Vleeschs is de Doot, maer het verstandt des Gheests is het Leven ende Vrede. Rom: 8. Vers. 6. |
| Aen de Konst-lievenden Leser. |
| GUnstige Leser, wy senden u by desen ten derdenmael wederom toe den Ionghelinck Ioseph; ende van nieus by sijnen vader met een bonten rock cierlick becleet. Vastelick vertrouwende dat, schoon hy in die gestalte wederom by sijn broeders koomt, datmen hem evenwel in geenen kuyl en sal versteken; overmits de Coopluyden, die voorby reysen, hun al te wel genegen toonen om eenige silverlingen tot desselfs in-coop uyt te gheven, selfs om hem tot in Egypten toe af te voeren. Doch op dat niemant noch voortaen en segghe dat hy van een boos ghedierte verslonden sy; so laten wy hem niet eenich over wech gaen, maer hem een reys-geselle ofte twee by-vougende. Dan het mach sijn, Leser, dat ghy het niet en verstaet: men sal dan ront en Zeeus spreken. Heer Iacob Cats, Auteur van dese Poëtische oeffeninghe, heeft de selve van nieus oversien, over al verbetert, ende boven dien vermeerdert mette by-vouginge van het Veld-teycken der eerbarer Iongelingen, afgebeelt door het reyne bont van den witten Armelijn. Wy sijn daerom niet eens beducht, dat dit werck oock nu achter stoelen ofte bancken sal ghesteken, ofte qualick ghewilt werden, vermits twee drucken sijn vercocht, jae selfs buyten dese onse Provintie, en in de landen van over selfs. Ende alsoo den selven Auteur noch yet gemaeckt heeft, dat op dese bedenckinge niet qualick en heeft gepast, so meyne ick is het selve u mede wel bekent. Moocht daerom (believet u) voortaen dat hier weder by vougen nadien de nabuericheyt van de stoffe t’samen past. Het nieuw werck van desen Autheur weder ghemaeckt, genaemt: Houwelijck, heeft geen medemaets van nooden, nadien het in groote verscheydenheyt ende gedeelten bestaet, hoopen de konst-lievende Lesers dat bouck eerst-daechs toe te senden, die het selve met verwonderinge sullen beoogen, ende hun loop des levens daer in levend afgemaelt vinden. Verwacht ende vaert wel. |
| Aenden recht-sinnigen Leser. |
DEs menschen leven (gelijck een Outvader seer wel geseyt heeft) [* 1] is als een middel-punct, tusschen den uyt-nemenden staet der Engelen, ende het woelen der onvernuftiger dieren. In ghevalle de mensche sick laet vervoeren van de invallen sijns vlees, hy wert gelijck gemaeckt den dieren op den velde. Indien hy daerenteghen, door de krachten des geests, de lusten des vlees overwint, hy wort verheven tot de heerlickheyt der Engelen. Siet daer, Mensche, uwe ghestalte. Ghy staet om een beest, ofte om een Engel ghelijck te werden. Het vlees aen d’eene zijde boogt u nederwaerts, ende woude u wel sijns gelijck maken: de geest van d’ander zijde treckt u opwaerts, ende raet u tot het tegendeel.
Een hert te jagen is te slecht, ’k En ben geen man voor dat gevecht, Ick wensche datter leeuw off swijn In dese jacht mijn deel mocht sijn. [* 3]
|
Maer als wy dan comen daer’t te doen is, ende dat ons de vyant, vry onghelijck stercker als wy ons lieten voorstaen, op het lijff coomt vallen, soo sinckt ons veel-tijdts (soomen seyt) het herte in de schoenen, ende wy staen daer slecht henen en sien, al en hadden wy noch tanden om van ons te byten, noch handen om ons te verweeren. Werdende mitsdien niet dan al te wel ghewaer, dattet een gants andere saecke is, in de schaduwe van onsen wijngaert ofte vijghe-boom, ghemackelijck sittende, alleen met de ghedachten oorloghe te voeren, als in der waerheyt onder den roock, stoff, ende het gewoel van een dadelijck gevecht sich in-gewickelt te vinden. Wel aen dan, wy sien het gebreck, laet ons over-legghen wat raet hier teghens te schaffen sy. Twee dingen hebben wy (mijns oordeels) van noode, Eerstelijck, een innerlijcke kennisse van onsen vyant, met overlegginghe hoe loos en boos hy, hoe voos en broos wy, in dusdanighen ghelegentheyt, bevonden werden. [* 4] Ende ten tweeden, goeden voorraet van wijs ende godsalich beleyt, mitsgaders crachtige wapenen daer tegens gereet te hebben, gelijck ons die strijtbare helt Paulus ghenoechsaem de selve middelen in desen gevalle voorschrijft. [* 5] Wat het eerste point, te weten de kennisse onses vyants, belangt, dient voor eerst ernstelijck overwoghen dat het Vlees met sijn medehelpers, vry geen katte en is (soomen seyt) om sonder hantschoenen ghevangen te werden; de oorloghe, die het selvige ons aen-doet, geen krijch daermen (ghelijck ’t spreeckwoort is) met blauwe erweten schiet: Ende daeromme houden wy, dat sy hun tastelijck vergrijpen, die in desen gevalle meynen, dat het vlees hier niet anders en sy, als soo [fol. *2v] eenich plomp, wanschapen, ende souteloos ghewoel onser uytterlicker sinnen, buyten de palen van alle redelickheyt, onbesuystelicken henen springende; neen, de sulcke ketelen hun selven datse lachen.
Dese oeffeninge, gunstighe Leser, die ons de langhe ende verdrietighe avonden des voorleden winters somwijlen kort ende vermakelijck heeft doen schijnen, senden wy u als tot een Mey-gifte. In gevalle u de selve soo lieffelijck niet en dunckt, als de vriendelickheyt van dese maent wel vereyst, so rekent dat de stuerheyt haerder geboorte toe, ende handeltse middelertijt als de byen op dese tijt de bloemen doen. Suygh over al den besten sin, Gelijck de bye, niet als de spin. Ende hier mede Vaert wel. In Middelburgh desen 8. Mey, 1620. |
CORT VERHAEL |
| Joseph wert aff-ghevoert in Egipten, | pag. 4. |
| Ende Potiphar een Egiptisch man, Pharaonis Hof-meester, | pag. 4. |
| Ende Camerlinck, | pag. 30. |
| Cocht hem van de Ismaëliten die hem aff-brachten. | pag. 14. |
| Ende de Heere was met Joseph, dat hy een geluck-salich man wert, ende was in sijns heeren des Egiptenaers huyse. | pag. 40. |
| Ende sijn heere sach dat de Heere met hem was, want al- les wat hy dede dat liet de Heere gheluckelicken voort- gaen door hem. | pag. 38. |
| Alsoo dat hy ghenade vont voor sijnen heere, ende sijnen die- naer wert. | pag. 41. |
| Die settede hem over sijn huys, ende alles wat hy hadde sette- de hy onder sijne handen. | pag. 38. |
| Ende van dier tijt aen doe hy hem over sijn huys ende alle sijne goederen ghesettet hadde, seghende de Heere des E- giptenaers huys om Iosephs wille, ende het was enckel seghen des Heeren in alles wat hy hadde, daerom liet hy’t alle onder Iosephs handen, wat hy hadde. | pag. 37. |
| Ende hy nam hem geenes dincx aen, dewijle hy hem had- de, dan dat hy at en dranck. | pag. 31. |
| Ende Ioseph was schoon ende fijn van aen-gesichte. | pag. 55. |
| [fol. ***4r] | |
| Ende het gheschiede na dese gheschiedenisse dat zijns heeren wijf haer ooghen op hem wierp. | pag. 6. |
| Ende sprack, Slaept by my. * | pag. 61. en 62. |
| Hy weygherde het haer. * | pag. 63. ende volg. |
| * Op de verbreydinge deser woorden loopt genoechsaem dese geheele oeffeninghe. | |
| Ende sprack tot haer, Siet mijn heere neemt hem geenes dincx aen voor my, wat in den huyse is, ende alles wat hy heeft, dat heeft hy onder mijne handen gedaen; ende heeft niet soo groot in den huyse dat hy voor my verhouden heeft, sonder u daer in ghy zijn wijf sijt. | pag. 39. |
| Hoe soud’ ick dan nu een sulck quaet doen, ende teghen den Heere sondigen? | pag. 8.9 ende 44. |
| Ende sy dreef sulcke woorden tegen Ioseph dagelicx. | pag. 13. |
| Doch hy en hoorde haer niet dat hy by haer sliep. | pag. 64. ende volg. |
| Noch by haer ware. | pag. 41. |
| Het ghebeurde op eenen dach dat Ioseph int huys ging sijn werck te doen, ende gheen mensche van den ghesinne des huyses was daer by. | pag. 1. |
| Ende sy greep hem by sijne cleederen, ende sprack, Slaept by my, doch hy liet het cleet in haerder hant, ende vloot ende liep ten huyse uyt. | pag. 104. |
| Doen sy nu sach dat hy sijn cleet in haer hant liet, ende haer ontvloot, riep sy het gesinne in den huyse, ende sprack tot hen: | |
| Siet hy heeft ons den Hebreeuwschen man hier in ghebracht dat hy ons te schande make, hy quam tot my hier in ende wilde by my slapen, soo riep ick met luyder stemmen. | pag. 70. |
| Ende doen hy dat hoorde dat ick een gheschrey maeckte ende riep, doen liet hy sijn cleet by my ende vloot, ende liep uyt, &c. | pag. 104. |
[fol. ***1v]
[fol. ***3v]
[fol. ****2v]
Et quo cum certet mens bona semper habet.
Ey peyst in u gemoet, wat dattet is te seggen, Koomt opent u vernuft, en staet een weynich stil; Hier onder wert geseyt, wat dit beduyden wil. (5) Ghy siet in desen ring een van de netste dieren, Reyn over sijn ghewaet, reyn over sijn manieren; [fol. ****3v] Ghy siet in desen ring den witten Armelijn, Ghenegen uytter aert om niet besmet te sijn. Het slick omvangt het beest. daer is niet uyt te raken, (10) Off sijn gepresen bont moest totte mis genaken; Doch, mits het reyne dier dit boven al ontsiet, Soo valtet in de praem van honger en verdriet. De keus is wonder scherp. het moet voorseker sterven, Off anders sal het slick sijn witte vacht bederven. (15) Besiet, wat reyner aert; het beest in desen noot, Gaet met een vast besluyt, en kiest de bleecke doot. Men sietet evenstaech sijn reyne leden mijden, Om, als het neder valt, niet in het slick te glyden: Daer leyt het kleyne dier ter aerden uyt-gestreckt, (20) En geeft sijn leste sucht, om niet te sijn bevleckt. Dit is het eygen beelt, geschildert naer het leven, Van Ioseph onsen held, in desen bouck beschreven, De bloem van sijne jeucht en is hem niet soo soet Als hem een suyver hert, en reyne siele doet. (25) Hy, schoon door vuyle lust geweldich aen-gevochten, Staet vast op sijn verset, en temt de quade tochten; Onkuysheyt ranst hem aen; noch blijft hy buyten schant: Hy leyt als in het vier; noch wert hy niet verbrant. Hy siet een jonge vrou, tot hem alleen genegen, (30) Hoofs, geestich, wonder schoon; hy laet sich niet bewegen. Sy biet hem teffens aen, lust, vryheyt, goet, en eer; Hy kiest een reyn gemoet, en weygert even seer. Sy roupt, wy zijn alleen; wat sal ons wederhouwen? Hy antwoort, onsen God kan alle ding beschouwen. (35) Sy roupt, de man is wech, het heck is van den dam. Hy antwoort, God is hier, en blijft al even tam. [fol. ****4r] Sy roept, de soete jeught raet u en my het minnen, Hy antwoort, buyten echt en moochdy niet beginnen. Sy roupt, blust mijnen brant; ick ben te mael verhit; (40) Hy antwoort, tis een walch wanneer een vrouwe bidt. Sy roupt, du bist een slaef, in mijnen dienst gebonden, Hy antwoort, niemant staet ten dienste van de sonden, Sy spout als vier en vlam, en is gelijck verwoet: Hy antwoort, geen verdriet en quelt het reyn gemoet. (45) Sy tiert, hy blijft geset; sy kijft, hy wil het lijden; Sy vlouckt, hy bidt den Heer; sy dreycht, hy gaet ter sijden. Ten lesten grijptse toe. Siet, wat een stout besluyt! Hy laet sijn mantel daer, en strijckt ten huysen uyt. O eerbaer Iongelinck, die midden in de baren, (50) Die midden in de kracht van dijne groene jaren Het vlees hebt over-heert! ô haven van de deucht! O vader van de tucht! ô spiegel voor de jeucht! O rots van eerbaerheyt! ô Ioseph, held der helden! Wie kan, gelijck het dient, u weerden lof vermelden? (55) Wie prijsen, na den eysch, u vorstelick gemoet? O rechte campioen! ô ridder, weest gegroet. Ick hoore niettemin een deel verwaende sotten, Ick hoor, ’k en weet niet hoe, met onsen Ioseph spotten; Men noemt die reyne siel een herte sonder moet, (60) Een toortse sonder vlam, een ader sonder bloet. Bedaert u, blinde jeucht, en vat het stuck ter degen, Ghy dwaelt, eylaes! ghy dwaelt, en gaet verkeerde wegen. Ach tis een lichte saeck wanneer-men wert gevrijt. Sich met een vrye loop te dienen van den tijt. (65) Het is een lichte saeck het oogh te laten vallen Ontrent een schoone vrou, om in de lust te mallen, [fol. ****4v] Het is een lichte saeck, het ongetoomde vleys Den breydel aff te doen, te geven sijnen eys. Het is een lichte saeck, verlockt door rijcke gaven, (70) Te koelen sijnen brant, sijn eygen dorst te laven, Sijn eygen lust te doen. Het is een lichte saeck Gunst, vryheyt, goet, en eer te krijgen met vermaeck. Maer die, wanneer het vleys met sijn geheele crachten Koomt dringen op de siel, en prangen ons gedachten, (75) Die, seg ick, dan verwint, en staende blijven kan, Dat is een hooch gemoet, een helt, een edelman. Men roeme, watmen wil, van onvertsaechde sinnen, Van vorstelick bedrijf, van steden in te winnen; Geen ridderlick gemoet en kander hooger gaen, (80) Als in sijn eygen hert de lust te wederstaen. Laet dan het schamper volck uyt vollen monde blasen Haer slimme geckerny; laet alle spotters rasen: Ghy stelt, ô Zeeusche jeucht, u dit exempel voor, Niet tot een snoode spot, maer tot een eeuwich spoor. (85) Hoe dat ghy nauwer poocht u lusten in te binden, Hoe dat ghy ruymer plaets sult inden hemel vinden, Hoe dat ghy met het vlees in meerder yver strijt, Hoe dat ghy by den Heer in meerder vrede sijt.
Had nu en dan geprouft aen Ioseph voor te dragen Den brant van haer ghemoet, en datse sonder vrucht Nu dickwils had geklaegt en menichmael gesucht; (5) En geeft daerom den moet noch efter niet verloren, Maer hebbend’ in haer self bequamen tijt ghekoren, En met een slimmen treck versonden haer ghesin, Spant, beyd’ in lijf en geest, haer gansche krachten in. [* 29] Gelijck een machtich vorst, die met vergeefsche tochten (10) Een wel gelegen schans nu meermael heeft bevochten, Biet al sijn knechten op, en, met een nieu ghewelt, Wil meester sijn van als, off blijven in het velt, Soo gaet het wijf te werck. Sy hadde waer genomen Een plaetse daer gewis de Jongman moeste komen, (15) En alsse daer alleen sach haren Joseph staen, Ving, met een soeten lach, aldus haer reden aen.
Dat ick mijn herten-leet voor u sal komen klagen? Voor u sal dach aen dach verschijnen met ootmoet, (20) Gelijckmen voor een prins, of voor de goden doet? Hoe dat mijn brandich hert in hooger lusten steygert, Hoe dat u koel gemoet met meerder crachten weygert En stoot my voor het hooft: dies gaen wy druypen heen, Gelijck een vryer doet, die loopt een blauwe scheen. (25) Woont dan in uwen geest soodanich wreet begeeren, Dat ick met lancsaem vier allengskens moet* verteeren? Mijn bloet, mijn eelste bloet, dat om mijn herte drijft, En maer om uwent wil noch in sijn aders blijft? Bedenckt eens wat ghy doet. ,, Ten is geen gunst te noemen, (30) ,, Als yemant met geprach een weldaet moet bekoemen; ,, Want datmen lange tijt met smeecken heeft versocht, ,, Al krijghment schoon om niet, tis dier genoech gekocht. ,, Wil yemant vollen dank van sijne gunst ontfangen: ,, En late die hem* bidt niet al te seer verlangen, (35) ,, Ik houd’ alleen den mensch goet-aerdich en beleeft, ,, Die haest verbeden wert, en tijdelicken geeft. Hoe meughje, steenich Hert, hoe meughje langer streven Om aen de groene jeught den breydel los te geven? Hoe meughje my soo lang met droefheyt sien vervult? (40) En met een stegen sin misbruycken mijn gedult? Wat leyt u geestich breyn, van ’s avonts tot den morgen, Geduerigh om-gevoert met veelderhande sorgen? Waer toe den vryen loop van uwen blijden sin Gehouden in bedwang, geweygert aen de min?
(45) Hoe kander eenich ding de jonckheyt beter vougen Als by een aerdich dier te soecken sijn vernougen? Te spreken mont aen mont, te leyden hant aen hant, Een die haer gantsche vreucht aen u alleen verpant? ,, 1. Het is een eygen aert, een yder aen geboren, [* 31] (50) ,, Te laten sijn gemoet door minne-lust bekoren: Geen menschen hert soo dom, soo onbeleeft, en koel, ,, Dat niet en kiest een lieff, dat niet en soeckt een boel. ,, Het is een eygen aert, gestort in alle dingen, ,, De botten van de jeught met krachten uyt te dringen, (55) ,, Geen lant soo onbewoont, geen soo verwoeste kust ,, Daer niet en gaet in swang de soete minne-lust. Als in de lente-tijt de sucht om voort te telen [* 32] Daelt van den hemel af, en koomt op aerden spelen, Het kruyt rijst uyt den gront door hare soete lucht, (60) En uyt het kruyt de bloem, en uyt de bloem de vrucht. Waer dese nieuwe jeucht haer eens koomt neder setten, Daer wert het gantsche lant gekroont met violetten, Met myrten, en camil; het schijnt dat alles leeft, Wat hare soete geur maer eens bespoeyt en heeft. (65) Indien ter selver stont haer vocht bestaen te raken De boomen van het wout, des winters drooge staken, Grijs van den kouden rijm, kael van den fellen wint, Strax is het dorre velt het schoonste datmen vint. Gaet Teel-sucht door het bosch? de rouwe dieren springen: (70) Beweeghtse maer de lucht? de wilde vogels singen: Genaecktse voor de strant, al het beschubde vee Blaest bobbels in de schuym, en huppelt op de zee. [* 33]
Bekruyptse dan den mensch, wat maeckt hy kromme sprongen! Al lach hy plat ter neer, hy wert om hoogh gedrongen: (75) Hy oeffent sijn verstant, al is hy plomp en rou, Al is hy luy en traegh, de hant gaet uyt de mou; Al is hy maer een kluts, hy leert beleefde streken, Al is hy dom en stom, de liefde doet hem spreken: Wat dienter meer geseyt? ,, Niet eer voor datmen mint (80) ,, Verschijnt de soete tijt, die jeught en vreught begint. ,, Al watter manne-kracht voelt in sijn jonge leden, ,, Helt, mette gantsche tocht van sijn genegentheden, ,, Naer desen soeten brant; en tracht, van hier off daer, ,,Te locken in sijn net een geestich wederpaer. (85) Hoe groot is u geluck, dat boven ander lieden De lieffelijke min u koomt haer gunste bieden! U maeckt haer bont-genoot! u, die, om haer genucht, U levens dagen lang niet eens en hebt gesucht. 2. Van dat, uyt swarte nijt, u broeders dy verkochten, [* 34] (90) En ’t Midiaensche volck naer ’trijck Egipten brochten, Van doen ben ick u vrou, en Potiphar u heer; [* 35] Een man, die niet en acht als wint van ydel eer, Genegen tot het hoff, en vorstelicke saken, Genegen om altijt tot hooger staet te raken, (95) Een hooft van groot beslach, een ongerusten aert, Die, om geacht te sijn, noch lijff, noch leven spaert. Al eer de Dageraet haer lieffelicken wagen Met roosen heeft bekleet, haer peerden in-geslagen; Al eer de Morgen-ster haer glants laet dalen neer, (100) De man is uytten bed, de man is in de weer Eer yemant vant gesin: hy doet hem licht ontsteken, En gaet alleen sijn hooft met lesen sitten breken,
Blijft in een diep ghepeys, soeckt, overdenckt, en schrijft, Tot hem den hoogen dach tot hooger sorgen drijft; (105) Dan gaet hy naer het hoff, betreet de groote salen, Daer niet als swaren last en moeyten sijn te halen, Hier blijft hy in den raet, tot hem de gantsche kop Roockt, als een oven-damp, en draeyt gelijck een top: Van daer flucx naer de Prins, hier moet hy weer de sinnen (110) Gaen setten op de pees, en op een nieu beginnen Te leggen oor aen hooft: hier ist de beste man, Die, mette besten aert, den Coninck streelen kan. [* 36] Tis noch al niet genoech; dan gaet hy voorts besorgen Kost voor het hof-gesin, voor heden ende morgen; (115) Soo datter niet een uyr is van den gantschen dach, Daer hy met vry gemoet sijn adem halen mach. ,, Ellendich hovelinck, een slaef van alle slaven, ,, Die naer eens anders treck geduerich hebt te draven, ,, Die niet een beet en nut, als op eens anders smaeck, (120) ,, Laet daer des hofs beslach, en doet u eygen saeck. [* 37] Als Potiphar aldus van eersten tot den lesten, De handen heeft vol wercx, de kop vol muyse-nesten, De sinnen vol gepeyns, Ick, sijn vergeten wijf, Wensch, voor soo hoofschen man, een ander tijt-verdrijf. (125) Ick wensch (en naer my dunckt vry met gewisse reden) Niet in den slaep alleen mijn nachten te besteden, Ick wensch, nadien de man soo staegh te hooff moet sijn, Hem by des Konincx bed, een ander in het mijn. Wien ick hier toe verkies, dat heb ick u voor desen, (130) Geluckich jongelinck, tot meermael aengewesen; Mijn oogh en deerlijck sien heeft u voor eerst geseyt, Wat voor een heeten brant in my verholen leyt.
,, Wanneer een vierigh hert gevoelt sijn eerste wonden, [* 38] ,, De sinnen zijn verstroyt, de tonge leyt gebonden, [* 39] (135) ,, De geesten zijn bekayt, en van de vrees gevat, ,, Het oogh, alleen het oogh spreeckt ick en weet niet wat. Ick weet, ghy hebt gesien mijn over-zijdsche loncken, Voorloopers van de min, voor-teeckens ende voncken Van innerlicken brant; Ick weet, ghy hebt gelet (140) Waerom ick nu en dan u riep ontrent het bedt. Ick weet, ghy hebt al lang, oock eer ick heb gesproken, Als metter hant gevoelt al wat my heeft ontbroken; Noch heeftet u behaeght, dat ghy u soo geliet, Als of ghy niet met al en wist van mijn verdriet. (145) Vont ick u eenich staen, of neer te sijn geseten, Daer niemant ons bedrijf en hadde konnen weten, Ghy vloot in haesten wech, by-naest eer ghy my saeght, Al offje van de plaets met sweepen waert gejaeght. 5. Hier door is my de geest soo hevich aengedrongen, (150) Dat beide schaemt en vrees sijn van my wech gesprongen; [* 40] Dies heb ick my verkleent, uyt liefde, tegen recht, Te bieden mijne gunst, te bidden mijnen knecht. [* 41] Maer of ick mijnen brant al niet en heb geswegen, Soo kan ick evenwel u sinnen niet bewegen; (155) Want wat ick heb gesucht, gesproken, of geklaeght, Ghy latet henen gaen, als offjet niet en saeght. 6. Can dan mijn innich vier, mijn loncken, suchten, spreken, In u vervrosen geest geen soeten lust ontsteken? Voorwaer, dewijl u hert door woorden niet ontlaet, (160) Soo sal ick vorder gaen, en komen totte daet. Maer neen ick houdet vast, ghy sult u laten raden, En onser beyder jeught met soete lust versaden,
Wel aen dan,vrolick hert, en speelt niet meer de beest, Omtrent een aerdich lijff en dient geen stuyre geest.
En, door een nieuw versoeck, u dienaer te bedrouven? Ick ben, met siel en lijf, voor u, en uwen man; Maer sulck een quaet te doen, Ey lieve! swijghter van. Ghy hebt in u alleen, dat hondert ander menschen, (170) Wt gantscher herten gront van Gode souden wenschen; Ghy sijt een edel bloem, een peerel van een vrou, Alleenlick (watje doet) blijft uwen man getrou. ,, Off wel een soet gelaet, beleeftheyt van manieren, ,, Bevallickheyt van spraeck, een jonge vrou vercieren; (175) ,, Indiense midd’ler tijt haer eere draegt te coop, ,, Soo isset min als niet, met al den gantschen hoop. [* 42] Ghy, van soo grooten huys, van vorstelicken bloede, Van lijf soo overschoon, soo hooge van gemoede, Ghy huys-vrou van een heer, veel meerder als een graef, (180) Te worden tot een boel van een geringen slaef! [* 43] Een by-sit van u knecht! wat soudy gaen beginnen? Waer glijt u broos gemoet? waer gaen u domme sinnen? Hoe? sal het eel vernuft, de woonplaets van de deucht, Nu werden overheert van uwe kriele jeugt? [* 44] (185) Sal u verheven geest, een richtsnoer vande reden, Een siele vande siel, een moeder van de seden,
Een voester vande tucht, nu werden uyt-geblust, Door op-geheven schuym van onbesuysde lust? Al, wat u leyt int hooft, en sijn maer vyse droomen, (190) Maer tochten van de jeught, ghy sultse licht betoomen, Indien ghy (soo ’t betaemt) met uwe feylen twist. ,, Een brant, die eerst begint, wert lichtelick geslist. ,, Wie sich van vuyl bejagh wil houden ongeschonden, ,, Moet heftich weder-staen ’tbeginsel van de sonden; (195) ,, En, van den eersten af dat hare wortel spruyt, ,, De tacken neder-slaen, de schoten roeyen uyt. ,, Want soomen niet en stremt des sondes eerste stuypen, ,, Soo salse door den mensch, gelijck een kancker, kruypen, ,, En wassen in de siel tot een gesette stam: [* 45] (200) ,, Dus schut (gelijckmen seyt) de schapen voor den dam. ,, Wie dadelick bedwingt des jonckheyts sotte grillen, ,, Kan, sonder groot beslach, sijn herte weder stillen, ,, En werden dat hy was; dies ist de beste sin ,, De tochten van de lust te dempen int begin. [* 46] (205) Dan schoon ghy waert geneygt (dat niemant sal gelooven) Door soo een korte vreucht u eer te laten rooven, Soo hebdy lijckewel den rechten man niet veur, [* 47] Maer klopt, in dit geval, voor een verkeerde deur. Soud ick mijn eerbaer lijf, mijn weerde vat, besitten (210) In uyt-gelaten drift van onbeschofter hitten? Soud ick, door vleesch en bloet vervoert, gelijk een beest, Mijn tochten voeden aen, en blusschen uyt den geest? [* 48] Sal een van Abrams stam, die Godes heylich wesen Wt al den woesten hoop des weerelts heeft gelesen, (215) Geheylicht tot sijn volck, en, voor der aerden gront, Gekoren tot sijn erf, gestelt in sijn verbont;
Sal een van Abrams stam, een sone der ghenade, Een eerst-gheboren helt uyt Goddelicken zade, Een Conincklicke vorst, een uyt-gekoren pant; (220) Gaen werden tot een slaef van vleeschelicken brant? [* 49] Sal ick tot vuyl bejach gebruycken dese leden, Daer in het reyn verbont des Heeren staet gesneden? Sal ick, op eenen dach, verliesen siel en eer? Dat wil de goede God gehengen nimmermeer. (225) Maer wat een vreemt besluyt! God heeft in alle dingen Gestort een seker kracht, om voorts te willen bringen Een maecksel sijns gelijck: dus pleecht onkuys bejach, Ghy siet, tis al te klaer, dat dit niet sijn en mach. Wat poocht u listich hert, door af-gerichte streken, (230) Vuyl koper onder gout ons in de vuyst te steken? Wy werdent al gewaer: ghy dwaelt, gewis, ghy dwaelt, Daer is geen vuyle lust van Gode neer-gedaelt. Tis waer dat onse God heeft van den aenbeginne In menschen ende vee geplant de soete minne: (235) Tis waer dat onse God tot allen heeft geseyt, Wert, door een vruchtbaer saet, op aerden uyt-gebreyt. Maer als de eerste mensch uyt slijck was voort-gecomen, Heeft God den selven mensch een weder-paer genomen, Vleesch van sijn eygen vleesch; been van sijn eygen been: (240) En heefter by gevoecht; Ghy twee en sijt maer een. [* 50] ,, Het lieffelickste soet dat eerbaer herten wenschen ,, Is maer een enckel paer van twee geliefde menschen; ,, Een derde, wie het sy, en paster niet met al, ,, Al waermen mint, en meent, is twee een vol getal. [* 51] (245) ,, Tis God, die man en wijf, als met sijn eygen handen, ,, In reyne min verplicht, en hecht met vaste banden
,, Dit onverscheyden paer: Tis God, die ’trechte bedt ,, Heeft met een eygen merck versegelt en beset. [* 52] ,, Wie schent des Heeren werck? gewis, ten waer geen wonder, (250) ,, Dat God met vlammich vier, met blixem ende donder, ,, Met allerley ghevaer d’echt-schenders over-viel, ,, En dempte metter daet haer God-vergeten siel. ,, Wie Godes tempel schent, dien wil God weder schenden, ,, Aff-nemen alle gunst, den segen van hem wenden, (255) ,, Vervullen meer en meer (ghelijckmen dickmael siet) ,, Het lijff met vreemde quael; de siele met verdriet. ,, God is een reyne geest, van onbevleckter oogen, ,, Hoe soud dat suyver Licht den vuylen brant gedoogen ,, Vant onbesuysde vleesch? hoe soud des Heeren straff (260) ,, Oyt van de boeven gaen, van hoeren laten aff? ,, God woont in onsen geest, de geest in onse lijven; ,, Wie salder vuyle lust in Godes huys bedrijven? Wie salder voor het oogh van sijnen grooten God, Verachten sijn bevel, vertreden sijn ghebodt [* 53]? (265) 2. Tis waer, gelijc ghy segt, mijn heer heeft gantsche dagen Een pack van swaer gewicht op sijnen hals te dragen; Maer dat daerom sijn vrou mach slaen van achter uyt, En is, na mijn verstant, geen redelick besluyt. Hoe? sal een sunich man met gantscher herten woelen (270) Tot voorstant van het huys, en ’t wijff haer lusten koelen? Sal yemant, nacht en dach, sijn crachten spannen in, En sijn aelweerdich wijff verslempen het gewin? Sal Potiphar int hof naer hooge staten jagen? Ghy in u eygen huys u eer te coope dragen? (275) Hy vrient sijn van de Prins? en ghy van uwen knecht? Me-vrou (met u verloff) dit hevet al te slecht.
,, Laet yemant buytens huys, sijn hert en gantsche leden, ,, En wat hy kan en weet, in sijn beroep besteden, ,, Soo’t onder dies de vrou maeckt binnens huys te bont, (280) ,, Daer is geen pompen aen, het schip moet in den gront. ,, Wat baet een neerstich man? geen winst en kander vesten, ,, Indien het dertel wijf haer leden geeft ten besten: ,, Alwaer een kriele vrou haer geylen schoot ontsluyt, ,, Daer is geen houwen aen, ’twil al ten huyse uyt. (285) ,, Al wat een man vergaert, dat kan een wijf verstroyen; ,, Al wat een man verspaert, dat kan een wijff vermoyen, ,, Al wat een man bejaeght, al is de winste groot, ,, Dat kan een hitsich wijf doen smelten in haer schoot, ,, Laet yemant, waer hy wil, tot hooge staten koemen, (290) ,, Speelt sijn gemael de beest, soo valter niet te roemen: ,, Wat isset van de mans? haer eer en gantsch bedrijf ,, Hangt aen het snootste deel van eenich dertel wijf. ,, 3. Te swijgen mette tong, te spreken metter oogen, ,, Sijn saken, int gemeen, die niet te veel en doogen: (295) ,, Dies wie in sijn gemoet is van een goeden gront, ,, Die swijge metter oogh, en spreke mette mont. Te sien op u gesicht, het oogh daer op te setten, Gestaegh op u gelaet te loeren en te letten Is uwer maechden werck, die sijnder toe geset; (300) U oogh is haer een peyl, u woort een vaste wet. Een knecht, in tegendeel, heeft sijn gesicht te keeren [* 54] Alwaer hem wijst en stiert de goede wil sijns heeren; Dat moet sijn baken sijn in alles wat hy doet, Dat is de vaste ster daer hy naer seylen moet. (305) Dit heb ick soo betracht, mijn heere salt getuygen, Ick wil tot aller stont na sijn bevelen buygen;
Maer met een los ghebaer te loeren op Me-vrou, Ick weet dat dit mijn heer niet wel bevallen sou. Wat gaet u aen, Me-vrou, het oogh te laten schieten (310) Op dingen, die u lust doch niet en mach genieten? [* 55] Wert u het weelich vleys geprickelt van de jeucht, Gaet, daer ghy sonder schand u lusten boeten meucht. Ghy had u vant begin behoort te wederhouwen Met soo een kriele sin u dienaer aen te schouwen, (315) En doen ghy werd gewaer een vonck van desen brant, Te keeren u gesicht, te toomen u verstant, [* 56] Ghy weet, off weetjet niet, ghy dientet wel te weten, Dat Eva, ’t eerste wijf, haer eerst-mael heeft vergeten Door haer nieus-gierich oog, dat heeftse wech geruckt, (320) En ons, haer deerlick saet, tot in de doot gedruckt. [* 57] ,, Het oog, alleen het oog, kan gants den mensch ontrusten, ,, Het is een open deur, een inganck van de lusten; ,, Die, sonder goet beleyt, die vensters open doet, ,, Krijcht, lichter als hy meynt, een dief in sijn gemoet. [* 58]* (325) 4. Tis waer, ick heb getracht met alle vlijt te mijden Op dat u los gemoet my niet en vont besijden In kamer off prieel; ick weet te wel, ick weet Hoe licht dat sich de mensch in eenicheyt vergeet. ,, Gelooftet: eenich zijn heeft al te groote krachten, (330) ,, Het kan (’k en weet niet hoe) vervoeren ons gedachten, ,, En wecken op een vier, al waret schoon geblust; ,, Een heymelijcken houck, een hol van quade lust. [* 59] ,, Soo haest de broose mensch, alleenlik met sijn beyden, ,, Sich ergens neder set, hy laet hem licht verleyden: [* 60] [* 61] (335) ,, Dus wildy sijn verlost van dees broot-droncken pijn, ,, Soo neemt geduerich acht om niet alleen te sijn. [* 62]
Heeft Lust u Schaemt en Vrees geraden wech te stieren, Soo hebdy wech gejaecht al wat u soud vercieren; ,, Want schoon een jonge vrou met gout behangen gaet, (340) ,, Tis al maer waterverw, ontbreeckt haer dit cieraet. [* 63] ,, God heeft, en eerbaer Root, en Angst, met bleycke kaken, ,, Bevolen nacht en dach ontrent de vrou te waken: ,, Dies als het vrouwe-volck die schutters niet en acht, ,, Soo is haer teere schoot een poorte sonder wacht. [* 64] (345) Noch oogh, noch clachtich woort, kan uwe saken stijven, Dus, wildy sijn geraen, soo laet u voorstel blijven: Want hoe ghy vorder gaet, en onbesuysder malt; Hoe dat u dwaes gebaer my min en min bevalt. Wel aen dan, voor besluyt, en laet de malle stuypen (350) Van d’onbedachte jeucht niet verder u bekruypen; ,, De lust wert int gemeen met drouve pijn besuert: ,, Tis ver het beste geck, dat niet te lang en duert. [* 65]
De moet is even groot; ten sal my niet vertragen: (355) Ick ben noch die ick was. ,, ’t Sy datmen jaeght, of mint, ,, (Ick wetet noch van outs) die aen-hout, overwint. [* 66] ,, De key wert van den drop allengskens uyt-gegeten, ,, Het stael wert door de lucht en metter tijt versleten: Al valt de eycke-boom niet juyst ten eersten slach, (360) Hy buycht sijn steyle kruyn op ’t eynde van den dach. Ghy weet, ick ben de vrou; dies mach ick u gebieden, En wat my wel bevalt dat moet voor al geschieden:
Ghy sijt om gelt gekocht, en in mijn dienst geset; U lijff koomt u niet toe, mijn wil is u een wet. [* 67] (365) De vrou kan niet een ding haer knecht te voren leggen, Dat hy aen haer bevel, met reden, mach ontseggen. Wel doet dan mijn gebodt. En waerom soudy niet? Al wat ons eygen is, staet onder ons gebiet. U gantsche lijff is mijn, ick machet ja bederven, (370) Ick machet (soo ick wil) een wreede doot doen sterven: [* 68] En mach ick, naer mijn sin, besteden het geheel; Soo mach ick, des te meer, gebruycken yder deel. Ten staet u geensins vry u tegens my te setten, Ten sy dat ghy met een springt buyten alle wetten, (375) En deses lants gebruyck; naer alle landen recht Doet yder wat hy wil met sijn gekochte knecht. [* 69] Het had u wel gevoecht, indien ghy my voor desen Had liefd’, als u vriendin; en eer, als vrou, bewesen: Maer dit is nu voor-by, dien mis-slach is geschiet, (380) En hoopt maer, zijdij wys, d’ een feyl op d’ ander niet. [* 70] ’t Heeft u misschien gedacht, dat al mijn vorich woelen Alleenlick heeft gedient om u den pols te voelen; Alleenlick om te sien hoedanich dat ghy waert: Maer neen; en acht my niet van soo geveynsden aert. (385) Indien u dat belet, ghy moocht u vry verhoeden Te dragen in den geest soodanich quaet vermoeden, Ghy kont, wanneer ghy wilt, vernemen metter daet Dat beyde lijff en siel voor Joseph open staet.
Daer wert op desen dach, voor mannen ende vrouwen, (390) Te Memphis op het slot, een groote feest gehouwen, U heer is derwaerts aen, en meest het gantsch gesin: Maer ick, die niet en acht als uwe soete min, Ick heb den gantschen dag als sieck te bed gelegen, [* 71] Om, voor een hoofsche feest, met u mijn vreucht te plegen: [* 72] (395) Mijn heer stont heden op, ick bleef alleen te bed; Tis evenwel noch pijn, noch koortse, die my let: Gesontheyt maekt my sieck [* 73] ,, Een vreemden aert van wonden ,, Heeft jeucht en weeldich bloet de menschen toe-gesonden, ,, Die woelen ons aen ’thert, haer eygenschap en kracht (400) ,, En heeft noch (soo my dunckt) geen mensche recht bedacht: Voor my, ick spreke ront. ’k en weet niet van haer wesen, Dit weet ick al te wel, dat ghy my kont genesen, En dat mijn koorts hier in van ander koortsen schilt, Sy moet verdreven sijn alleen van die sy wilt. (405) 4. Koomt Potiphar in huys, ick settet op een steenen; Koomt Joseph daer ontrent, mijn weedom is verdweenen. Mijn lijf is sonder pijn, maer ’therte leyt en jaeght. Ick ben ghesont en sieck, al naer het u behaeght. Nu koelt dan mijnen brant, vervult mijn soet verlangen; (410) En laet doch mijnen geest niet meer in twijffel hangen; Schept, lieve, schept een moet; jaeght in het open velt Daer al het jonge bloet sijn hoochste vreuchden stelt. 5. Laet varen diep gepeys, en voucht u tot verblijden ; Wat schatet eenich mensch, een druyfken van ter-zijden (415) Soo stil te plucken af, dat selfs de eygenaer (Die noch genouch behout) dies niet en wert gewaer? Wat mach u trots gemoet veel op u vaders roemen? [* 74] Ten isser niet soo breet: ick hebbet al vernoemen.
Ick weet, soo wel als ghy, al watter is geschiet, (420) ’t Lant daer u vader woont en is soo verre niet. [* 75] Ick sie, ghy gaet den gang van al de vreemdelingen Die van haer vaders huys vertellen groote dingen, En alsmen dan het stuck eens ondertasten sal, Soo vintmen ’tslecht genoech, of dickwils niet met al. (425) 6. Wat! heeft die groote Vorst, uyt wien ghy sijt gesproten, Niet sijn manhaftich saet wel elders uyt-gegoten? Niet Agar, sijne maeght, besijden af bedeckt, En, buyten echte trou, den Ismaël verweckt? Een maeght van dit gewest [* 76] heeft hem soo wel bevallen, (430) Dat hy, nu out en grijs, van nieus bestont te mallen, [* 77] En wert als weder jonck: siet wat een soeten aert Van vrouwen, oock van outs, het rijck Aegipten baert! 7. Maer wieder swijght, of spreeckt, ghy mooght dit stuc niet drijven, U vader Jacob selfs slaept by verscheyden wijven, (435) Schoon Lea was sijn vrou, de man en had geen deegh, Tot dat hy in den arm sijn lieve Rachel kreegh: En noch wast niet genoech. Twee lodderlicke maeghden, Die, op haer vrouwen woort, haer soeten maechdom waeghden, Verversten sijnen lust: quam Silpha desen nacht, (440) Soo wert de naeste reys hem Bilha toe-gebracht. Wat wildy dat ick seg? besiet u gantsche steden, Waer hout hem doch een man met eene vrou te vreden? Den echten staet, wel eer maer over twee gestreckt, Is door den langen tijt nu wijder uyt-gereckt. (445) Dat Godt tot Adam sprack, en wert niet meer gehouwen. Siet! Lamech heeft van outs aen tweederhande vrouwen [* 78]
(Eer Adam noch ontsliep) zijn heeten brant geslist, En Adams harde rib al doen in tween gesplist. [* 79] Een yder (soo ick hoor) neemt veel of luttel vrouwen, (450) Na dat hy met zijn haef kan heerlick onderhouwen. Is dit u niet genoech? soo denckt op uwen Loth, Die, met een vuylder lust, ging buyten het gebodt. En wie doch heefter oyt des hemels sware plagen Om soo een soet bedroch in lijf of goet gedragen? (455) Soeckt, waer ghy soeken wilt, daer is geen harde wet, By God off by den mensch op t’overspel geset. [* 80] 9 10. Indienmen overslaet den loop van onse tijden, Men siet onechte lust met losse toomen rijden, En draven over t’velt: let op het gantsche lant, (460) Het overspel is spel; echt-braecke sonder schant. [* 81] Ten is niet lang geleen, dat Pharo dede vieren Den aenvanck zijner Croon, na ’t prachtich hofs manieren, De Princen al gelijck, en adel kleyn en groot Was door het gantsche lant tot dese feest genoot. (465) Mijn Heere was gelast om ernstelick te letten Hoe datmen yder een ter tafel moeste setten Naer eysch van sijnen staet. Hier waerdy med’ ontrent, En ick had al den dach het oogh op u gewent. Mijn plaets was boven aen, daer meest al princen saten; (470) Ick hoorde dees en geen eerst heusselicken praten Van al des weerelts loop, maer na den derden dronck, Sprack yder over hoop, soo dat de sale klonck. Hier onderwont hem een vant overspel te spreken, En hietet soet bedroch, en noemdet hoofsche streken (475) Kort-wijlich voor de jeucht: en spotte mette geen Niet, die het quade doet, maer die het heeft geleen. [* 82]
Hy was (gelijck my docht) een van die schamper gasten, Die wonder zijn geneycht een yder aen te tasten: Hy stroyde ganck op ganck veel rancken in de griel, (480) Daer van ick, hier en daer, een streeck off twee onthiel. ’k En weet niet hoe het koomt, dat naer eens anders vruchten Wy, met een dieper lust, verlangen en versuchten Als naer ons eygen goet : ’k en weet niet wat ons jaeght, Dat ons eens anders vee, meer als het ons behaeght. [* 83] (485) ,, Geen mensch en heefter treck te drincken uyt rivieren, ,, Die met een quistich nat voor onse deuren swieren. [* 84] ,, Waerom wert nutte spijs somwijlen niet gesocht? ,, Tis al te kleynen gelt daerom sy wert gekocht. ,, Set yemant aen een boom vol lieffelijcke peeren, (490) ,, Al wat niet hooch en hangt, en sal hy niet begeeren: ,, Men acht geen leegh gewas, al isset noch soo goet, ,, Het fruyt smaeckt alder-best, wanneermen klimmen moet. Set in het hoender-kot een vat vol koren-granen, Ghy sult u eygen aert sien in den aert der hanen, (495) Want schoon het dertel hoen mach eten met ghemack, Noch schraeftet in de stoff, en laet den vollen back. ,, Wat scherp is in de mont, dat doet de spijse smaken; ,, Tis peper, zout, azijn, die goede sauce maken, ,, Geeft kinders soete koeck, en vrouwen nieuwen most. (500) ,, Wat op de tonge bijt, is rechten manne-kost. [* 85] ,, De snoeper vint vermaeck, wanneer hy lecker beten ,, Ontfutselt aen de kock, mach in het duyster eten; ,, En soo ghy vraeght waerom hy dese kueren doet, ,,Hy seght, met vollen mont, gestolen broot is soet. [* 86] (505) Int kort, hy wist soo veel hier op by een te halen, Dat my een krielen droom int hooft bleef liggen malen
By-naest den gantschen nacht; dies werd ick doen gewaer Dat ick meer als de kost gedragen had van daer. [* 87] Hier leerd ick alder-eerst het overspel verkleenen, (510) En dacht, Tis niet soo quaet als ander lieden meenen; ,, Al isset vry wat vuyl ’t gunt datmen drinckt off eet, ,, Wat schadet aen de mensch wanneer hy’t niet en weet.
Al woet de gantsche zee, een rots is niet te vellen; (515) Want naer een lang gewoel wert anders niet verrecht, Als dat een driftich schuym is eynde vant gevecht. ,, Den besten raet van al, om sonden te beletten, ,, Is van den eersten af een vast besluyt te setten, ,, En met sijn eygen hert te maken een verbont, (520) ,, Van noyt een vinger breet te wijcken aen de sond. Ick ben van God geleert met vleesch en bloet te strijden, Niet voor een reys alleen, maer staech en t’allen tijden, Tot dat de boose schoot vant schadelicke saet, Vertreden van de geest, niet weder op en gaet. [* 88] (525) Dit heb ick soo betracht, en daer op wil ick wercken, Ick weet, de goede God sal my hier in verstercken, Ten eynd’ ick staende blijf, en trede mette voet Al watter voor gewoel ontstaet in mijn gemoet. 2. Tis waer, ghy sijt de vrou: daer voor wil ick u kennen, (530) Mits dat ghy kent u man, en niet en tracht te rennen Daer ongetoomde jeucht en quade lust gebiet. En spreeckt niet al te breet, ghy sijt u eygen niet.
Schoon u dit spel behaecht, mijn heer is niet te vreden, Ghy sijt meesterss’ van my, niet van u eygen leden, (535) Niet van u eygen schoot, noch van u eygen eer. Ghy sijt (ick kent) mijn vrou, maer Potiphar u heer. En nademael ghy weet de rechten uyt te leggen, Soo bid ick u, Me-vrou, vergeet doch niet te seggen, Dat, naer dit eygen recht, ,, eens yder echte wijff (540) ,, Is vrou van haren man, niet van haer eygen lijff. Begeerdy metter daet u woort te sien volbringen, Gebiet, wat eerlijck is, en niet als goede dingen, Want soo u snoot bevel met recht en reden vecht, Soo ben ick buyten dwang, al ben ick uwe knecht. (545) ,, Geen slaef en is soo verr’ in dienstbaerheyt verbonden, ,, Dat hy behouft te staen ten dienste van de sonden; ,, Dies alsser heer off vrou yet schandelijcx gebiet, ,, Een knecht doet vollen dienst, schoon hy en doetet niet. ,, Ghy dwaelt, indien ghy meynt dat yder mette saken (550) ,, Die staen in sijn gebiet, mach alles doen en maken ,, Naer dattet hem gevalt. geen mensch heeft dit gesach, ,, Dat hy verkregen goet tot quaet gebruycken mach. ,, Daer is het gantsche lant ten hoochsten aen gelegen, ,, Dat yder een sijn goet door wettelijcke wegen (555) ,, Verkrijgh en oock bewaer: dat is het rechte wit, ,, Waer op een yder mensch al wat hy heeft besit. [* 89] Me-vrou, onthout dit woort, ghy sulles u bedancken, ,, Gebruyckt te geener tijt u knecht tot quade rancken, ,, Off andersins, indien ghy desen raet veracht, (560) ,, Al wat ghy hem gebiet sal wesen sonder kracht. ,, Als yemant, die u dient, u eere moet bewaren, ,, Soo moochdy sijnen hals met geenen dienst beswaren
,, Als die hem wel bevalt; off soo ghy’t anders doet, ,, Hy sal u goeden naem vertreden metten voet; (565) ,, Hy sal door al de stadt, op wegen ende straten, ,, Noch slimmer als het is, van uwen handel praten. ,, Dus soo ghy sijt geneycht om wel te sijn gedient, ,, Maeckt noyt van uwen knecht u heymelicken vrient. 3. Ick heb in mijn gemoet geen lusten willen voeden, (570) Maer niet (gelooftet vry) uyt eenich quaet vermoeden. Daer is geen menschen schrick die heerst in desen geest, Ick ben voor mijnen God, en niet voor u, bevreest. [* 90] 4. Dat u gesonden mont weet voor u man te hygen, En is niet al te pluys; ghy mochtet beter swijgen. (575) ,, Tis menichmael gesien, dat die den sieckaert maeckt, ,, Wert, met een ware plaegh van Godes hant geraeckt. 5. Hoe los rolt uwe praet! ick bidde, ,,leert u wachten ,, Het schendich overspel soo lichten saeck te achten, ,, Denckt dat een snoode boef steelt aen een eerlick man (580) ,, Dat hy sijn leven lanck niet weder geven kan. ,, Ick ben genoech geleert, dat onder alle sonden ,, Die ’smenschen hert begaet, geen vuylder wert gevonden ,, Als drift vant dertel vleys; maer ’tslimste nog van al, ,, Is yemants echte vrou te brengen tot een val. [* 91] (585) ,, Het onbeschofte rot van al de vuylicheden, ,, Als vyandschap, en twist, gaet buyten onse leden, ,, En scheyt hem van de mensch wanneer hy die begaet, ,, Alleen de boose lust als binnen ons bestaet: [* 92] ,, Die kruipt door gants het lijff van hoofde totte voeten, (590) ,, Men voeltse door het merch en al de beenen wroeten, ,, Geen zenuw stater stil, en niet een eenich deel ,, Is in den ganschen mensch, dat blijft in sijn geheel.
,, Soo haest als dit vergiff koomt over ons gekropen, ,, Ons krachten staen bekayt, ons geesten sijn versopen, (595) ,, Wy leggen gansch en gaer in vuylicheit versmacht, ,, Wy smelten in de sond’, ons lijf is enckel dracht. Sal ick dan in den arm een overspeelster vaten, En sijn, met lijf en siel, van mijnen God verlaten? Sal ick gaen jagen na mijn ongeschickte lust, (600) En maken mijnen geest bedroeft en ongerust? Sal yemant Ioseph sien in overspel gevonden, Een pomp van alle quaet, een goot van alle sonden, Van vuylheyt en maras, daer in de slimmen aert Van alderley vergif te samen is gepaert? [* 93] (605) Neen, dat en mach niet sijn, ’k en kant in my niet vinden, ,, Tis beter door den geest de tochten in te binden, ,, Te houden in bedwanck het onbesuysde bloet, ,, Te kiesen voor de lust een onbesmet gemoet. 6. Laet aff eens anders doen hier voor den dach te halen, (610) ,, Exempels gaen te los, en menschen konnen dwalen. Wy staen op Godes woort, [* 94] dat is een vaste wet, ,, Dat moet ons richt-snoer sijn, dien regel is geset. De daet van Abraham kan t’uwer baet niet strecken, ,, Men mach geen eigen vuyl met yemants feyl bedecken.* [* 95]
(615) Hy heeft geen anders vrou, geen anders trou besmet, Geen valschen erfgenaem in yemants goet geset; Hy heeft door vuyl bejach sijn Sara niet bedrogen, Maer is door haer beleyt tot dese daet bewogen; [* 96] Hy heeft door krielen brant sijn nieren niet verhit, [* 97] (620) ’t Wt-breyden sijnes volx was sijn voornaemste wit. 7. Wat brengdy Iacob voort, en diergelijcke saken? Ten dient niet om het stuck der vrouwen goet te maken; ,, Heeft God het manne-volck een voor-recht toe-ghestaen, ,, De reden wijstet uyt, ten gaet geen vrouwen aen. (625) ,, Wil yemant met een wijff verscheyde mannen paren, ,, Geen moeder heeft de macht een seker kint te baren; ,, Geen kint en kander sijn, dat eenich seker man ,, Met billick onderscheyt sijn vader noemen kan. Des kan u loos beleyt niet een exempel geven, (630) Dat oyt Hebreeusche vrou, door vuyle lust gedreven, Haer onbevleckten schoot, haer trou en rechter-hant Meer als aen eenen man, voor desen heeft verpant. Heeft Sara oyt geseyt, tot Abrahams bedroeven, ’k En krijgh by u geen kint, ick wil het elders proeven? (635) Wy weten al dat neen: noyt wasser eerbaer mont Die sulcke woorden sprack, veel min de daet bestont. Is Rachel, schoon belust om kint te mogen dragen, Haer leven oyt vervoert tot sulcke snoode vlagen? Wy weten al dat neen: noyt heefter echte vrou (640) By ons soo wijt gereckt de banden van de trou, 8. Wat mooghdy van den Loth vol-mondich komen spreken? Ick weet, een vroom gemoet heeft mede sijn gebreken;
En als het sondich saet maer krijght een kleen begin, Dan kruyptet voort en voort, en wortelt dieper in. (645) In Loth was geene lust [* 98], ghy sullet noyt beweeren, Dat in den goeden man was eenich quaet begeeren. God selfs is sijn getuygh, want, om sijn vromen aert Wert hy, een eenich man, uyt al het lant gespaert. Hy had voor hem gesien de vreesselicke voncken, (650) Waer door, en huys, en hof, en vee, en mensch versoncken: Noch had hy naderhant vermist sijn weerde vrou, Hier door lach sijn gemoet versopen in den rou; Om welcken swaren druck van hem te doen verschuyven, Nam hy tot sijn behulp het soete sap van druyven, (655) Doch mits hy wat te veel dronck van het krachtich nat, Is sijn vervoerden geest van dronckenschap ghevat. Hier in heeft Loth gefaelt, dies heeft hem God geslagen Met deusicheyt van breyn, en onbesuysde vlagen, Met dofheyt van verstant, soo dat hy niet en wist (660) Waer in hy, door den dranck, sich selven had vergist. ,, Wanneer de swacke mensch tot sonden wert gedreven ,, Besyden wil en weet, dat wil hem God vergeven; ,, Hy die ons herten kent, als vader van den geest, ,, Let op des menschen wil, en weeght die aldermeest: (665) ,, Maer met geslagen raet, en voor-bedachte streken, ,, Te rennen na den brant, daer voor is niet te spreken:
,, Sijn jeucht te hitsen op, de lust te voeden aen, ,, Dat kan, noch voor den Heer, noch voor de mensch bestaen. Ghy hebt, en tijt, en stont, u saken t’overleggen, (670) Noch springdy buyten spoor, en laet u niet geseggen, Loth wist niet wat hy ded’, vermeestert vanden wijn. Ghy siet en kent het quaet, wat sal u onschult sijn? ,, 9. Ghy dwaelt, indien ghy meynt dat God de vuyle vaten ,, Vol onbeschoften brant heeft sonder wet gelaten, (675) ,, En sonder rechte straf. de wetten vande trouw ,, Sijn juyst op eenen dach geschapen mette vrouw. [* 99] Des Heeren reyne geest haet alderley gebreken, Maer laet sijn grammen moet noch boven al ontsteken Op overspels bedroch, en slaet met swaerder hant (680) Den uytgelaten tocht van desen vuylen brant. Heeft niet de boose lust verweckt de felle baren, Die over t’hoochste top der bergen sijn gevaren, Tot boven inde lucht? was niet het gantsche lant Om deser sonden wil een water sonder strant? (685) Heeft God aen mensch en vee yet anders willen sparen, Als eenich kleyn getal van wel-gevoechde paren? [* 100] Al t’ander vuyl gespuys, een ongetrouden hoop, Is met de felle vloet gebleven in de loop. Is dit noch niet genoech, ick wil u vorder leeren: (690) Het is wel eer gebeurt, dat Abram quam verkeeren Hier in des Conincx hof, met Sarai sijn gemael, Alwaer hy wert getouft, met vriendelick onthael Om sijner vrouwen wil, die hy sijn suster noemde; En als geheel het hof van hare schoonheyt roemde (695) By Pharao den Vorst, wert sijn verdwaelde sin Door geyle lust geraeckt, ontsteken van de min.
Doch als de jonge Prins de vrou had laten halen, Liet God op gansch het huys van uwen Coninck dalen Een ongehoorde plaegh, een onbekende straff, [* 101] (700) Tot hy aen Abraham sijn vrouwe weder gaff. Plaeght God een grooten vorst, die maer ter goeder trouwen Heeft lust tot yemants wijf; wat voor een swaer benouwen Wil komen op een slaef, en op een dertel knecht, Die met op-setten wil sijns meesters eer bevecht? (705) Als Abraham daer naer na Gerar was getogen, Heeft God den Vorst aldaer (al was hy schoon bedrogen) Niet inden droom bestraft, en metter doot gedreycht, [* 102] Om dat sijn kriele geest tot Sara was geneycht? Siet wat gestrenger woort! Abimelech sal sterven: (710) Noch wil ick boven dien het gansche lant bederven Indien ghy niet terstont de vrouwe weder sent, Gelijck ghy die bequaemt, gaef, suyver, ongeschent. God wil dan (soo ghy siet) geen overspel verdragen, Ten kan oock nimmermeer een eerlijck man behagen: (715) De Vorst van Gerar selfs, heeft met een vollen mond Het overspel verklaert te sijn een groote sond: [* 103] En soo ghy draeyt het oogh ontrent de vette weyden Daer Iacob en sijn volck een machtich vee geleyden, Ten kan te geenen tijt by yemant sijn getooght (720) Dat Hebron sonder straf het overspel gedooght. Was Thamar niet by-naest int duyster graf gesonden Om datse buyten echt met kinde was bevonden? Voorwaer, ten had geweest door het verkregen pant, Sy ware voor een hoer ghewisselick verbrant. [* 104] (725) En denckt niet in u selfs, dat Iuda dese wetten Wt eyghen sin bestont om Thamars wil te setten,
Hy was noch hoochste macht, noch rechter van het lant, Hy moest een uyt-sprack doen na dat hy wetten vant. [* 105] Maer waer toe dient u toch t’exempel onser magen? (730) Indien ghy’t recht begrijpt, ten sal u niet behagen: Dat Sara haren man, dat Rachel heeft gedaen, Is gansch een ander streeck als ghy hier pooght te gaen. Ghy elders eenich deel van uwen man besteden Die metten ganschen man u niet en hout te vreden! (735) Ghy uyt beleefde gunst te wijcken van u recht Die oock uw’s heeren deel wilt geven aen de knecht! Ghy aen u man een vrou beneven u te schencken! ’k En loovet nimmermeer, ten is oock niet te dencken; Waer pleechter doch een wijf, wiens hert in lusten weyt, (740) Het voor-recht van de vrou te geven aen de meyt? 11. Wat pooghdy t’uwer baet hier in het spel te bringen De rancken van het hof, en praet der hovelingen? Off klap die dees en geen, met ongeschickt geral, Wt-snabbelt in de wijn? ten sluyt doch niet met al: (745) Wat! sal het dertel hoff aen eerbaer herten geven Het richt-snoer vande tucht, een regel van het leven? ,, Neen, neen. wie naer een wit van goede seden schiet, ,, Verkeere niet te hoof, de deucht en woonter niet. [* 106] ,, T’gehoor van dwaes geral, en souteloose reden (750) ,, Besmet* een vroom gemoet, verkeert de goede seden, ,, Verweckt een krielen sin, geeft sporen aen de sond; O! wacht u eerbaer oor, wacht voor een vuylen mont. Maer wat een slimmen hoop, die vreuchde stelt in saken Niet soet, maer soet geacht, om datse bitter smaken! (755) Het moet een selsaem spoock, een vreemt gebroetsel sijn, Dat rust stelt in gevaer, en blyschap in de pijn:
Wech vliegen, slim gespuys, die niet als in de sweeren [* 107] En vuylen etter-dracht u selven kont geneeren; Wech egels, die geen smaeck en vint als in het bloet; (760) Wech ezels, die gestaegh in distels leyt en wroet: Prijst ons geen dingen aen, beswaerlick om bekoemen, Des somers killich ys, des winters verssche bloemen. ,, Wie met gemeene kost sijn honger niet en blust, [* 108] ,, Die heeft een snoepers keel vol ongesonde lust. (765) Waer isser oyt een wraet soo hol en graegh gevonden, Die kost, by dees en geen bequalstert en geschonden, Slockt sonder kiesheyt op? wie kruypter in een bedt Daer t’lijnwaet is verfoolt, de dekens sijn besmet? Een ander heeft den dauw uyt dese roos getogen, (770) Een ander heeft het waes van dese druyf gesogen, Een ander heeft gesmaeckt t’vergult van dit gebraet; Voor ons en blijfter niet, als dat een ander laet. ,, Is yemant sieck van jeucht, en wil hy sijn genesen, ,, Sijn hulp behoort een maecht, geen anders vrouw te wesen: (775) ,, Dien kranken dient een kruyt vers uyt den hof gepluckt, ,, Niet by eens anders hant te voren uyt-gedruckt. ,, Daer twee met reyn gemoet en onbevleckte lyven ,, Te samen sijn gevoucht, om eeuwich soo te blyven, ,, Tot dat de bleecke doot haer vaste banden scheyt, (780) ,, Is ergens rechte lust, soo isset daer geleyt. ,, O wat een soet vermaeck, daer in de jonge jaren, ,, Twee herten, eens gesint, te samen komen paren! ,, En hebben, int gebruyck vant onbevleckte bedt, ,, Dit voor een vasten troost; God heeftet in-geset. (785) ,, Maer als een dertel wijff, geneycht tot alle schanden, ,, Gaet aen een vreemden pol eens anders goet verpanden,
,, Daer is geen lust met al: men vint geen rechte vreucht, ,, Daer yemant sijn vermaeck af-sondert vande deucht.
(790) En wy, ellendigh volck, en sijn maer arme slaven, Geboren (soo ghy meynt) ten dienste van de man, Die dickmael ons besouckt, als hy niet bet en kan. [* 109] ,, 1. Ten sluyt (mijns oordeels) niet, dan, als de geest der mannen ,, In wellust henen swemt, de vrouwen uyt te bannen (795) ,, Van allerley vermaeck: de vreught, ghelijck de pijn, ,, Dient in het echte bed gemeen en een te sijn. [* 110] Wanneer een eerlijck man sijn dochter gaet besteden, Wat is sijn rechte wit, en sijn voornaemste reden? Ist niet om dat de maeght, sijn lust, sijn weerde kint (800) Sou sachtjens sijn ghetouft, en lieffelijck gemint? [* 111] Ist niet, om dat de man des winters strenge nachten Sou, met beleeft onthael, verkorten en versachten? En met een soet beleyt, en door een sacht gebiet, In-brengen vreucht en lust, verjagen het verdriet? (805) ,, Mijns oordeels, is de trouw van eersten aen gevonden, ,, Ten eynde man en wijf in eenen knoop gebonden ,, Van d’een en d’ander sijd’, sou dragen eenen last, ,, Aen* d’een en d’ander sijd’, sou wesen even vast. ,, Wie desen staet begint, behoort sijn jonge leden, (810) ,, Sijn jeucht, en gantsche kracht, geheelijck te besteden ,, Tot alderley vermaeck van sijn vercoren lief, ,, En wie dit niet en doet, gewis het is een dief;
,, Hy steelt de vrou haer recht, sy moetet ja besueren, ,, Indien hy zijn vermaeck soeckt buyten zijne mueren: (815) ,, Off soo hy buytens huys met sorgen breeckt sijn hooft, ,, Soo is sy binnens huys van alle vreucht berooft. ,, Dies stel ick voor een wet, en vry niet sonder reden, ,, Dat yder echte man, van boven tot beneden, ,, Geheel en onverdeelt, is voor een jonge vrou, (820) ,, En wie soo niet en doet, en doet niet soo hy sou. Waer dat de man bestaet sijn echten bant te slaecken, Daer crijght het wijf de macht haer mede los te maecken, Waerom doch moet de vrou geheel zijn voor de man, Wanneer hy int geheel voor haer niet zijn en kan? (825) 2. Ick laet mijn heer zijn hof, en wat hem mach gebeuren, Maer sal ick, jonge vrou, mijn soeten tijt vertreuren In eentelick gepeyns? sal mijne groene jeucht Geheele dagen langh gaen quelen sonder vreucht? Neen, neen, dit weeligh hert is anders van gevoelen, (830) En meynt den heeten brant van sijnen lust te koelen Meer als met eygen stroom: ,, alst brant is in de stadt ,, Men blust de snelle vlam met alderhande nat. Mijn heer was met sijn ampt meer als genoech beladen, Hy moest geheel het hof met spijs en dranck versaden, (835) En watter voor den disch des Koninx wert bereyt Was al van zijn bedrijf, en onder zijn beleyt. [* 112] Noch wasset niet genoegh. [* 113] ,, Eer-sucht is sonder palen, ,, Al weytse noch soo breet, noch wiltse verder dwalen: ,, Soo haest des menschen hert wijckt uytte middelmaet, (840) ,, Soo isser lust noch rust, hoe verre datmen gaet. [* 114]
De eerste Camerlinck was dees voor-lede dagen Door onverwachte pijn int bedde neer-geslagen; Een dulle rasery, met schralen longer-hoest Bracht tyding aen de man dat hy verhuysen moest: (845) Doen sach een yder uyt, en quam van alle houcken, Den siecken, daer hy lach, met drouven schijn versoucken, Maer blijde van gemoet: elck dacht om eygen baet, Een loerter op het goet, een ander op de staet. U, Heer, de minste niet van dese grage gieren, (850) Wist met een hoofschen treck het schip soo wel te stieren Ontrent den grooten Vorst, dat hy de plaets verwerf, Een dach wel acht off thien eer dat de siecken sterf. Nu gaet hy met zijn ampt belast en overvallen, En op zijn eygen huys en past hy niet met allen, [* 115] (855) De kamer van den Prins beslaet* zijn heelen geest, Daer is hy staegh ontrent, daer woont hy aldermeest. ,, Tis al te grooten saeck des Coninx vrough-gedachten, ,, Gelijck een milden dauw, des morgens in te wachten, ,, Wanneer de soete slaep zijn moeyten heeft versacht, (860) ,, O! dat is in het hoff voor al de vetste jacht; ,, De Coninck, wel gerust, heeft dan zijn beste sinnen, ,, Dies isser op een uyr meer gunst by hem te winnen ,, Als anders wert gedaen door al de gansche weeck, ,, De voor-baet by een Prins is verr’ de beste streeck. [* 116] (865) Dit maeckt de man my wijs, en loopt dan voor den dage In haesten naer het hoff, en schoon ick sucht off klage, Schoon off ick vley, off kijf, hy laet my daer alleen; Wat dunckt u moet een vrou dit al verdragen? neen. Neen seker, laet hem gaen, my is dan recht geboren; (870) En hy, door quaet beleyt, heeft zijn gesach verloren,
Want mits hy (soo’t betaemt) my niet en jont sijn lijff, Soo houd’ ick my voortaen niet voor sijn echte wijf. Sal ick, verlaten vrou, alleen soo lange nachten, In dese ruyme koets, van koude schier versmachten, (875) Verkleumen van de vorst, doch branden van de min, Het eene mettet lijff, het ander mette sin? Sal hy des Coninx bed des avents gaen besorgen, En niettemin den Prins gaen groeten alle morgen? En ick, sijn eygen wijff, verquelen mijn gemoet, (880) Des avonts ongedeckt, des morgens ongegroet? Neen, dat en dient my niet; ’k en salt oock niet verdragen, Al souder al de stadt, en gansch het hoff van wagen. ,, Die altijt besigh is ontrent een anders bedt, ,, Geeft oorsaeck dat sijn vrou op ander mannen let.
Noch metten schijn van recht en reden te bedecken? Tis (na my dunckt) te plomp, besiet, ten hangt, of cleeft Al wat u loos beleyt hier op gevonden heeft. Sal dan een dertel wijf, met onbeschofte vlagen, (890) Vermogen haren noot aen dees off die te klagen, Soo haest een eerlick man haer onversade lust Iuyst, soo het haer belieft, niet t’aller stont en blust? Sal dan een dertel wijff haer knecht gaen openbaren Al wat in eenich deel haer koomt te wedervaren (895) Van haren lieven man? ô neen, ,, De bed-gordijn ,, Moet in een eerbaer huys dicht toe gesloten sijn. [fol. E1r, p. 33] ,, Geen derde, wie het sy, en macher komen gapen ,, Daer echte man en wijff op haren leger slapen, ,, De heymenis vant bed, het soetste van de trou, (900) ,, En dient niet op-gehaelt als tusschen man en vrou. Ick heb van over lang een soete spreuck gelesen, Die voor het echte bed een richtsnoer dient te wesen, ,, ’t Sy dat u lief of leet int houwelick geschiet, ,, Gehoude, sydy wijs, en segget niemant niet. [* 117] (905) 2. De man is heer en voocht. sal hy de lust der vrouwen Iuyst, soo het haer belieft, in-volgen? ongehouwen. ,, Maeckt tussen man en wijf, ick bidde maeckt verschil. ,,Dat al de vrouwen sijn, is om der mannen wil. [* 118] Indien ghy soeckt den wech om hier in niet te dolen, (910) ,, Denct, dat een eerbaer wijf moet zijn gelijck een molen ,, Die nu off nimmermeer haer rasse vleken roert ,, Dan alsse van de wint wert crachtich om-gevoert. ,, De saken van de vrou zijn juyst alsoo gelegen, ,, Sy moet uyt eygen sin haer roeren noch bewegen, (915) ,, Maer wachten op haer man, en werden om-gedraeyt ,, Al na dat sijn gebaer, off stil, off harde waeyt. ,, Sit uwe man en ducht, met sorgen overvallen, ,, Stelt deftich u gelaet, ten is geen tijt te mallen. ,, Hebt staegh het oogh op hem, dit is der vrouwen wacht; (920) Weest drouvich, als hy treurt; en vrolijc, als hy lacht. [* 119] En offet schoon geviel, dat in gemeene dingen, In saken van het huys, de mannen haer ontgingen; Sou juyst daerom het wijf strax op haer eigen hant Ontbinden hare trou en springen uytten bant?
(925) Neen, dat is ongerijmt. ,, Alleen door slimme vonden ,, Van schendich overspel wert dese knoop ontbonden: [* 120] ,, En heeft de vrou geen schult, [* 121] sy mach oock even dan ,, Niet vallen in den schoot van eenich ander man; ,, Maer moet int openbaer eerst van den eersten scheyden, (930) ,, En sijnde vry gestelt, een tweeden man verbeyden; ,, Off (dat noch beter is en dat ick liever wou) ,, Haer leve-dagen langh haer spenen van de trou. Maer ghy (wat gaet u aen?) ghy wilt niet om de feylen Verlaten uwen man, maer tusschen tween verdeylen (935) T’gebruyck van uwen schoot: en voor een wettich scheen, Dunckt u den besten raet te nemen twee voor een. Wie kan uyt dit beworp niet metter daet bekennen Dat uwe domme jeucht poocht buyten spoor te rennen, En tracht met slim beleyt te vinden uyt een schijn, (940) Daer onder ghy vermocht met eer een hoer te sijn? Wy sien dan het bedroch. Dies houfdy niet te meenen Dat Ioseph sal de hant tot sulck een schandvleck leenen. Ick, gaen soo krommen wech? gelooftet nimmermeer. Ghy sijt mijn weerde vrou, maer God mijn overheer.
Ten minsten pleeght genucht, om dattet is gelegen, En dat mijn koele man een ander geeft een voet Om aen sijn wijf te doen, t’gunt dat hy niet en doet. Voorwaer (soo ghy’t beseft) hy voucht ons schier te samen (950) Als met sijn eygen hant: wy mogent ons wel schamen, [* 122]
Indien soo schoone kans, soo wel gelegen tijt, Ons vruchteloos ontspringt en vreuchdeloos ontglijt. Hy heeft ontrent den Prins en in de hoofsche saken Geleyt sijns herten vreucht, gestelt sijn gansch vermaken: (955) Ick ben in dit palleys alleen den gantschen dach, Wat isser in de wech dat ons beletten mach? Hy heeft genouch te doen met hier en daer te draven, Te reysen, als gesant, aen Princen ende Graven; Geduerigh acht te slaen dat niet een mensch, als hy, (960) Soo diep in ’sConincx gunst van gants het hof en sy. Tis hem de meeste vreucht naest by den Prins te treden, En van t’gemeene volck te werden aengebeden; Tis hem de meeste vreucht dat gants Aegyptenlant Als draeyt op zijnen duym en hangt aen zijn verstant. (965) Tis hem de meeste vreucht te sien veel duysent menschen, Die niet als zijne gunst van ganscher herten wenschen; Die hangen aen zijn oogh en voelen geen verdriet Wanneer hy over dwers maer eens op haer en siet. Hy leeft en sweeft int hoff, hy leyter als te vetten, (970) En of hy somtijts schijnt op sijn bedrijf te letten, Soo is hy niet te min (wat staen wy doch bevreest?) Wel metten lijve t’huys, maer buyten mette geest. ,, Wie van den hoofschen pracht zijn herte laet bewinden, ,, Dien is te wonder licht yet op de mouw te binden, (975) ,, En die niet thuys en is, als somtijts by geval, ,, Is, eer hy’t weten kan, te leyden van den wal. Wien sal dees goede kans, soo bijster wel gelegen, Soo verre van gevaer, sijn herte niet bewegen Te grijpen het geluck, te nemen zijn gerief? (980) ,, Alleen een open deur maeckt menichmael een dief. [* 123] Dit koomter dan noch by, dat onder al de knechten Hy niemant acht bequaem sijn saken uyt te rechten Als uwen kloecken geest: geen dinck en staet hem aen Dan, als hem wert geseyt, dat ghy het hebt gedaen. (985) Hy is op u versot, hy kan geen quaet vermoeden Van Joseph (hoeter gaet) in sijnen boesem voeden: Al saeg hy voor zijn oogh u jocken met sijn vrouw, Noch sal hy’t evenwel slaen inde beste vouw. Siet wat u voor de mont, ja schier tot aen de tanden (990) Sweeft voor een lecker beet. Ghy kont niet, sonder schanden, Versuymen het geluck dat tijt en stont u biet: ,, Die eens zijn kans verkijckt, staet naermaels slecht en siet.
,, Ghelegentheyt, Me-vrou, kan noyt het quaet verschoonen: (995) ,, Al gaetet al na wensch, al lachen uyr en stont, ,, Daer is geen tijt bequaem te vallen in de sond. ,, Gaet overleght u stuck met alle die daer weten ,, Den loop van son en maen, de raeyen der planeten, ,, Noeyt daelter uyt de locht soo aengenamen dach (1000) ,, Dat yemant sijn gemoet ten quade geven mach. ,, Gelegen plaets en stont kan geenderhande saken, ,, Die quaet zijn uytter aert, tot goede dingen maken: ,, Tis waer, de kans verloopt; t’geluck is glat en ras, ,, Maer quaet te richten aen, koomt nimmermeer te pas. (1005) Al isset dat mijn heer moet nu en dan vertrecken, Dit moet my dies te meer tot sijnen dienst verwecken. ,, Daer wert een meerder trou van meyt en knecht vereyst, ,, Als meester ofte vrou is uytter stadt gereyst: ,, Een dienst-boe, wie het sy, die maer en plach te poogen (1010) ,, Sijn dingen wel te doen, ontrent sijns meesters oogen, ,, Dien acht ick voor een guyt. Een, die den Heere vreest, ,, Al wert hy minst gesien, hy quijt hem aldermeest. [* 124] ,, Wil yemant sijn gesin eens op de prouve setten, ,, En op het gants bedrijf van al sijn knechten letten, (1015) ,, Wil yemant met verstant sijn boden onderscheen, ,, Die lette, wat sijn volck maeckt, alsset is alleen. [* 125] Ick ben, door Gods beleyt, van Hebron wech genomen, Door Gods beleyt, als slaef, hier in het lant gecomen, Ick weet, dat God vereyscht, dat ick met ware trou, (1020) In mijn geheele doen my neerstich quijten sou. Al was ick int begin veracht, en sonder eere, Noch was mijn slecht bedrijf geacht by God den Heere, Noch seyd’ick tot my selfs, Dit is voor nu mijn lot, [* 126] Al dien’ ick Potiphar, noch dien’ ick mijnen Godt. [* 127] (1025) ,, Oprechtheyt des gemoets, in alderhande staten, ,, Is Gode lief-getal: die sal ick niet verlaten, Die sal my, hoe het gaet, wat God my over-sent, In dit eenvoudich hert geduerich staen geprent. Dan schoon ick maer en saeg op menschelicke reden, (1030) Maer op des weerelts loop en burgerlicke seden, Noch waer het al genoech, om desen vuylen brant Te setten uyt den sin, te wijsen van der hant. God heeft mijns heeren huys met alderhande segen Genadelick bespoeyt, als met een milden regen, [* 128] (1035) Alleen om mijnent wil: God heeft sijn weeligh vee Vermeerdert op het velt, sijn schepen in de zee, Sijn vruchten op het lant; sijn knechten in de wooning, Sijn renten over al, sijn staten by den Koning: Hy is int hoff geacht, bemint van yder mensch, (1040) Gelieft van sijn gesin. t’is al na sijnen wensch. Dies heeft hy menichmael met ongeveynsde reden Voor u en my, gelijck voor alle man, beleden Dat God om mijnent wil hem sijn genade sent, En heeftet over my met danckbaerheyt erkent; (1045) Hy heeft my toe-betrout sijn innerlickste saken, [* 129] Tis goet al wat ick doe, ’k en macht niet qualick maken, Ick vinde dach aen dach dat hy my heeft gesint, Niet als een vreemde slaef, maer als een eygen kint. Ick hebbe volle macht van alle dinck becomen, (1050) Ghy zijter maer alleen, ghy zijter uyt genomen, Dies als ick dit palleys buyg’ onder mijn gebiet, Ick doe na sijn bevel, maer u en raeck ick niet: Daer eyndicht mijn bevang, dat sijn de leste palen Daer geen vermeten voet mach over komen dwalen, (1055) Geen hant mach roeren aen. Ghy sijt alleen, ghy sijt Aen Potiphar den vorst voor eeuwigh toegewijt. Moest ick niet sijn een guyt, een schuym van alle boeven, Soo ick den goeden man soo leelick ginck bedroeven, Soo ick, door quade list, bracht in gewisse schant (1060) Sijn alderweerdste schat, sijn alderliefste pant. Moest ick niet sijn een wicht vervreemt van alle reden, Een eervergete slouff, een vyant van de seden, Soo ick stiet van der hant met een soo slimmen keer De gunst van Potiphar, den segen van den Heer. (1065) Het ware voor gewis my beter niet te leven, Als vyantschap voor gunst en quaet voor goet te geven: O neen! ick heb een schrick van list en valschen schijn, ,, Die veel wert toe-betrout en mach niet ontrou sijn. Wat sou het schamper hof en gants Egypten seggen? (1070) Wat sou ick voor een smaet op al het maeghschap leggen? Wat schande ginck ons aen, indien ick my soo diep In dertelheyt vergreep, in overspel verliep? Is dit de fraye quant van Abraham geboren? Is dese van het volck dat God heeft uytvercoren? (1075) Is dit de moye knecht dien Potiphar soo prees En boven al t’gesin soo grooten eer bewees? Van hier besneden hoop! ten is niet sonder reden Dat ghy een deel verliest van uwe geyle leden, By-naest ter selver stont als ghy op aerden leeft, (1080) Onweerdich datmen dy noch yet gelaten heeft. Mijn heer heeft my geset om maechden ende knechten Te houden in bedwanck, te wijsen en te rechten, Te leeren haren plicht; mijn heer heeft my geset Om hier in huys te sijn een richt-snoer ende wet: (1085) Sal ick als hoochste macht, sal ick een rechter wesen Om yder wieder feylt sijn lesse voor te lesen? Sal ick aen yder een beschrijven sijnen loop, En wesen onder dies de slimste van den hoop? Sal ick sijn in de weer met roeden ende stocken, (1090) Soo haest als meyt en knecht maer eens te samen jocken? En sal ick midd’ler tijt vol schande vol ontrou, Geyl wesen als een bock en slapen by de vrou? [* 130] ,, Wanneer een overhooft is rou en ongebonden, ,, Den aenstoot die hy geeft is erger als de sonden, (1095) ,, De sonde, die hy doet, is maer voor hem alleen: ,, Den aen-stoot, die hy gheeft, verspreyt hem int ghemeen. Ick bid u, edel vrou, wilt uwe lusten keeren: Ten vougt geen vreemde knecht het reyne bed sijns heeren In ontucht aen te doen, ten past geen slechten bloet (1100) Sijns meesters weerdste schat te treden mette voet.
Laet immers dan de gunst, door my aen u bewesen, Tot gunst u wecken op. ,, Men siet in menich man ,, Dat weldaet brengt te weegh dat reden niet en can. (1105) ,, Wel-doen is als de kalck, die hart op hart can bouwen, ,, Die met een vast verbant can vrientschap onderhouwen. ,, Wie voor ontfangen gunst geen gunste weder geeft, ,, Dien acht ick gansch en al onweerdich dat hy leeft. Al zijdy voor een slaef in dit palleys gecomen, (1110) U vryheyt (soo ghy weet) en is u niet benomen, [* 131] En dat door mijn beleyt: ghy siet dat u dijn heer Heeft wonder seer besint, en ick wel noch soo seer. Wy trecken u, om strijt, tot ons voornaemste saken, Hy, tot een groot beslach; ick, tot een soet vermaken; (1115) Soo dat ghy hier in huys geen meerder quaet en vint Dan dat ghy veel te seer van beyde wert bemint. Hy leght u saken op, om nimmermeer te rusten, Ick leg u niet te voor als vreucht en soete lusten; Hy geeft u staegh bevel syn dingen acht te slaen, (1120) Ick, dat ghy niet een sier als my sout trecken aen. Tis dach aen dach te doen, dat ick u kom ontmoeten, Dat ick u kom besien, en vriendelick begroeten, Dat ick, met diep gesucht, ootmoedich voor u sit, Gelijck een jonck gesel een stege vryster bidt. (1125) Soo haest wy zijn alleen, ick geef u soete namen, Die, niet een vreemden knecht, maer mijnen man, betamen: Indien ghy, hier off daer, u somtijts in vergist, Ick nemet aen voor goet, al watter is gemist. Dat Joseph is gesien by al de grootste heeren, (1130) Die in het machtich hoff van Pharao verkeeren, Dat Joseph door de stadt by yder is geacht, Is door mijn gunstich woort alleen te weegh gebracht. Ontstaeter in het hof een nieuwe snuf van cleeren, Ghy werter med’ verciert, al (soo het schijnt) ter eeren (1135) Van Potiphar, quansuys om dat ghy met hem gaet, Maer neen, de rechte streeck is anders in der daet. [* 132] Tis my een groot vermaeck dit huys te sien betreden Van soo een geestich quant, verciert met rappe leden, Gesont, moy in den dos, en cierlick toe-gerust, (1140) Dat voet mijn jeuchdich oogh, en ketelt mijnen lust. Indiender yet ontstaet, daer drinck-gelt is te winnen, Ick gae van stonden aen den besten voet versinnen, Om t’uwer baet alleen te trecken het verval, Een ander sieter op, en Joseph strijcktet al. (1145) Is ergens aen mijn heer, een goede maer te dragen, Soo haest ick maer en weet het wil hem wel behagen, Soo geef ick u den last: een tijding van verdriet Is voor een slechten bloet, want die en dient u niet. Als Potiphar, of ick, vereeren aen de slaven (1150) Een nieuwe-jaer-geschenck, of diergelijcke gaven, Ghy hebt met al den hoop u deel int openbaer, Maer krijght dan noch van my het beste nieuwe-jaer, Wanneer ick yet begeer, dat mijne kamer-maechden Soo machtich zijn als ghy, indien sy’t maer en waechden, (1155) Ghy werter toe versocht: en niet en isser goet Dat Joseph niet en seyt, dat Joseph niet en doet. Waer toe dit lanck verhael? ghy zijt met goede daden Alleen door mijn bestier van alle kant beladen, Vervult, en over-schut; maer waer doch is mijn loon? (1160) ,, Als d’een hant d’ander wast, dan zijnse beyde schoon. Kan yemant die hem mint met schijn van reden haten? Kan yemant die hem volcht verachten en verlaten? En stooten voor het hooft? kan yemant metter eer Een vrouwe seggen af? ’k en loovet nimmermeer. (1165) ,, Leert u de heusheyt niet, int burgerlicke leven, ,, Goet voor ontfangen goet, en gunst voor gunst te geven? ,, Leert u de reden niet, voor al, ontfangen deucht ,, Te brengen wederom met woecker ende vreucht? Ondanckbaer als ghy zijt; voor duysent goede saken (1170) Die ick, uyt rechte jonst, u hebbe laten smaken, En krijgh ick (wat ick doe) niet eene wederom. Hoe is dit fraye lijf soo onbeleeft en dom? Tot huyden op den dach zijn al mijn soete lagen Als mette snelle wint int woeste meyr gedragen; (1175) Mijn heus en soet begin, mijn klagelick besluyt Gaen u het een oor in, het ander weder uyt. Ick heb u over lang te hove doen verkeeren, Ten eynde ghy aldaer sout goede seden leeren. [* 133] Maer heus en hoofs gebaer heeft in u geenen val, (1180) Want, daer het koomt te pas, en weetje niet met al. Maer neen, ick gae te verd’, ick had my schier vergeten, Al wat ghy doet en laet, koomt niet van niet te weten; Ten schort maer aen den wil: ghy kont indien ghy wout, Tis maer een vijse sin die Joseph weder-hout.
,, Die blincken wel int oogh, maer doen het lichaem swillen, ,, Doen walgen mont en keel, gelijck een vuylen dranck, ,, Doen krimpen buyck en maegh, en scheyden met een stanck. Dit werd ick nu gewaer. S. Wat spreken uwe sinnen? (1190) Wat mijmert uwe geest, en overleyt van binnen Yet dat ick niet en hoor? wat deckt ghy dijnen gront? Spreeck, als ghy pleech te doen, spreeckt lustich uyt den mont. Hoe heeft aen uwen geest dit mijn gespreck bevallen? Hoe vindy u beweecht? J. By waerheyt, niet met allen. (1195) S. Wil dan u harde geest voor gunst geen gunste bien? J. ’k En kan in al u doen geen gunst met allen sien. S. Koomt dat van wel te doen? soo macht my wel verdrieten. J. Dat siet op eigen baet, en mach geen weldaet hieten. [* 134] S. Wat isset dan geweest dat ick u heb gedaen? (1200) J. Niet als vermomt bedroch, om my te locken aen. Wanneer het listich aes wert aen den vis gegeven, Dat soet is in de mont, maer brengt hem om het leven, Keurt yemant dat voor gunst? sou dat ooc weldaet zijn? Me-vrou, ghy siet wel neen, tis doodelick fenijn. (1205) U gift is maer vergif, doet wech u slimme streken, Ick kan met meerder stof van ander weldaet spreken: Ghy maeckt uyt uwe gunst een vleeschelijck besluyt, Ick wil in tegendeel aldus gaen roepen uyt. Sal ick dien goeden God, die uit mijns broeders handen, (1210) Die uyt den diepen kuyl, en uyt de wreede banden, Die uyt des doots gevaer, dat voor my was bereyt, Heeft, tot een goeden stant als metter hant geleyt, Sal ick dien goeden God moetwillens gaen vergrammen? [* 135] En halen op het lijff de vreesselicke vlammen (1215) Van sijnen drouven vlouck? sal een soo corte vreucht Beswaren mijn gemoet, becladden mijne jeucht? Sal, ick, eylaes! sal ick, alleen tot ’svleesch behagen, Den rijcken segen Gods van mijnder zielen jagen, En gaen soo quelen heen? sal ick, eylaes! sal ick (1220) Verliesen ’t eeuwich goet in eenen oogenblick? Kan vriendelick onthael een danckbaer hert verwecken, Om alle sucht en gunst tot eenich mensch te strecken? Waerom sal ick aen God niet geven dit gemoet, Die my in allen deel een hooger gunste doet?
Ons wel-doen baet hem niet. Hy onse sonden straffen! Hy letten op den mensch! hy werden droef off gram! In wiens verheven geest noyt menschen tocht en quam! Tis raes. Al watmen seyt van Godes sware plagen, (1230) Is maer om ’tslechte volck een schrick int lijf te jagen, Maer om het woeste grau, de kluntens van het lant, Met waen van sotten angst te houden in den bant. God woont in ’shemels troon en boven alle sterren, Wat sou die hooghste Geest hier onder komen werren (1235) Ontrent een aerden clomp? wat leyt hem aen de mensch? Hy vint op sijnen throon, sijn beelt, sijn eygen wensch. [* 136] Wat sou die groote vorst, de vader van de lichten, Die noyt begrepe macht, de menschen komen richten Hier in dit leege dal? Wat sou dat hooch gemoet, (1240) Doch letten op een worm, die in der aerden wroet? Hy wandelt in de lucht, en boven alle wolcken, Hoe kan hy over al, het krielen van de volcken Af-meten metter oogh? den hemel is te groot, De weerelt, maer een punct; het aertrijck, als een cloot. (1245) Dit is een heeren huys, vol camers, vol vertrecken; Bequaem om, watmen doet, voor yder een te decken; Mijn speel-hof is verciert met menich dicht prieel, Bevlochten na de cunst, daer niet een eenich deel Geeft toe-ganck aen de son. Oock weet ick duysent vonden, (1250) Is yemant in de wech, die wert van kant gesonden, En loopt dan ver genoech alleen op mijn gebiet, ,, Wat weet de slimme jeucht, wat vint de liefde niet. ,, Wie heeft soo snegen oogh, die sich wil onderwinden ,, De lusten van de min door listen uyt te vinden? (1255) ,, Wat can in tegendeel de jeucht, en haer bejach ,, Niet brengen op de baen, en halen aen den dach! Van dat het dertel vier mijn sinnen quam bestoken, En heeft my noyt bedroch, of slim beleyt ontbroken, Soo dat ick voor de vuyst al, wien ick wil, bedriech; (1260) ,, Voor een die minnen wilt, een leugen, of een vliech.
Dat niemant, wie het sy, uw parten sou beloeren, Doorgronden uw bedroch, uw boevery verstaen? Mevrou, ghy zijt verdoolt: het salder anders gaen. (1265) ,, Sou God niet alles sien? sou Godes ooge slapen, ,, Die alles watter siet, in allen heeft geschapen? [fol. F3v, p. 46] ,, Sou God niet alles sien, een schepper vant gesicht, ,, Een heere van de son, een vader van het licht? [* 137] [* 138] Speelt uw oneerlick spel in hoven en prieelen, (1270) Maeckt in de duyster nacht uw kamers tot bordeelen; Schuylt onder t’ruyge loof, duyckt in het groene gras, Bewimpelt uw bejach met alderley gewas, [* 139] ,, Des Heeren snel gesicht, noyt moede van te waken, ,, Siet van den hemel aff al wat de menschen maken, (1275) ,, Siet binnen ons gemoet; niet soo verholen kot ,, Dat buyten sluyten kan het dapper oogh van God. [* 140] ,, Leent van den dageraet sijn snel-geswinde pennen, ,, Om tot den uytter-kant vant woeste meyr te rennen, ,, Vliegt aen des weerelts eynd; eer ghy daer comen cont, (1280) ,, Heeft Godes rassen geest uw wegen al door-gront. ,, Tis niet met al, me-vrou, in onder-aertsche kuylen ,, Off onder ’tswarte kleet van duysterheyt te schuylen, ,, De nacht is dach voor God, het doncker is hem licht; ,, Noyt wasser yet bedeckt voor Godes hel gesicht. [* 141] [* 142] (1285) Ghy wout wel aen den Heer alleen den hemel geven, Om in dit aerden hol naer uwen wil te leven, Maer, lieve, watje dicht en is maer enckel spot, Ten gaet niet (soo ghy meent) met onsen grooten God. Leer, onbedachte mensch, leert uwen schepper kennen, (1290) Leer met besetter hert en ootmoet u gewennen Te spreken van den Heer: hy is geen menschen kint, Die sich alleen en al op eene plaetse vint. [* 143] ,, God is geheel om hooch, en niet te min beneden, ,, God is, op eene tijt in hondert duysent steden, (1295) ,, Volcomen, onverdeelt, in wesentlicke daet; ,, Geen mens en vliet den Heer, die niet tot hem en gaet. [* 144] ,, God is niet als gesicht, hy straelt deur alle dingen, ,, God is geheelick hant, wat can hy niet volbringen? ,, God is voet, gants en gaer, hy wandelt over al. (1300) ,, Waer is een loose mensch die hem bedriegen sal? [* 145] ,, Al haddy schoon de macht, en dat naer eygen wenschen, ,, Te leyden om den thuyn het duyster oogh der menschen, ,, Ten waer, verdwaelde siel, ten waer voor u geen baet, ,, Nadien ghy voor den Heer ontdect en open staet. (1305) ,, Off schoon een dertel kint soo listich stelt de bancken, ,, Dat niemant van de jeucht verneemt sijn boose rancken, ,, Noch isset niet met al, indient de meester siet, ,, Hy ist, die roed en plack heeft onder sijn gebiet. ,, Wat leit ons aen den mensch? ach! laet ons overwegen (1310) ,, Hoe vreesselick het sy te vallen uyt den segen ,, Van onsen grooten God: te vallen in de hant ,, Van hem, die met een wenc beroert het gantsche lant; [* 146] Op wiens gebodt alleen de rotsen neder-sijgen, Het woeste meir verschiet, de stuere winden swijgen, [* 147] (1315) Den hemel druypt van angst, en geeft een tranen-vloet, Niet anders, dan gelijck een nietich mensche doet. Wanneer hy totte zee maer eens begint te seggen, [* 148] Hier sal de felle vloet haer stoute baren leggen, De strande steuyt den drift van haren grijsen stroom, (1320) Gelijckmen dwingt een peert, dat schuymbect op den toom. Hy doet den swevel-damp, gelijck een regen vlieten; En can, met vlocken viers, de landen over-gieten, Roeyt groote steden uyt, drijft neder totten gront Al wat sijn swacken arm heft tegens sijn verbont. (1325) Hy spant voor peerden in de vleugels van de Winden, Het Doncker is sijn wech die niet en is te vinden, Der wolcken snelle drift, die langs den hemel rent, Is van den aenbegin de wagen dien hy ment. [* 149] De donder is sijn stem: als die koomt uyt-gevaren, (1330) Dan dreunt het gantsche wout, soo dat de hinden baren, En lossen over wech een onvolwassen vrucht. De bergen springen op, het laege dal versucht. [* 150] Der Eng’len groote schaer, sijn boden, en gesanten, Omringen sijn karos, en dienen voor trauwanten, (1335) Een schoone ruytery van hondert duysent man, Wiens ongemeten cracht geen mensch begrijpen can. Een ysselicken roock, vermengt met swarte vlammen, Schiet hem ter neusen uyt, wanneer wy hem vergrammen, En steygert in de lucht, soo dat het gantsche velt (1340) Sijn groene loof verschiet, en van den angst versmelt. [* 151] Hy thoont van boven af sijn teyckens in de wolcken, Als pest, of dieren tijt, off honger, dreyght de volcken, De peerden van de Son, de wagen van de Maen, Moet deysen op sijn woort, off stille blijven staen. [* 152] (1345) Den blixem schieter uyt, met dicht-getackte stralen, En koomt, off op een rots of op een toren dalen, Die storten over hoop, soo dat der aerden gront Een steyle diept’ ontsluyt, en opent haren mont. Het duysent-verwich licht van sijne regen-bogen, (1350) Wert, als een schoon verwelf, rontsom de lucht getogen Soo haest hy dat gebiet, en neemt een vaste stant Recht tegens daer de son met heete stralen brant. [* 153] Hy stiert rontsom den cloot veel hondert duysent sterren, Die altijt seker gaen, en nimmermeer en werren, (1355) Hy kent haer groot getal en krachten al te saem, Hy roept, en spreecktse toe, en dat met eygen naem. Hy deckt, met suyver snee, als met een dichte wolle, [* 154] Der velden naeckten schoot; hy treckt een harde scholle Rontsom het driftich nat; hy zent den zuyden wint (1360) Die weder al het ys in korten stont ontbint. Hy over-schut het lant met veelderhande plagen, Hy weckt, als uyt den slaep, de schrickelijcke vlagen Vant grondeloose meir, en drijft, als metter hant, De schepen in de gront, de menschen aen de strant. (1365) Den grooten Walle-vis, en ander zee-ghedrochten, Verstroyt hy hier en daer, met vreeselicke tochten, Tot dat de doode romp vant onbelompen vee, Maeckt, ergens daer het sinckt, een eylant in de zee. Wie, die God maer en noemt, en sal niet neder-sijgen? (1370) En al sijn leden door een diep verschricken crijgen? Wie, die maer eens en denckt, wat God, en waer hy is, En wert niet cout, als ijs; en stom, gelijck een vis? ,, Wel aen dan, weerde vrou, breng hier uw jonge crachten, ,, Wilt na gheen aertsche lust, maer na den hemel trachten, (1375) ,, Daer woont de rechte vreucht, gesuyvert van gebreck, ,, Die niet met al en heeft van desen aertschen dreck, ,, Geen na-smaeck van berou, geen wrougen van de sinnen, ,, Geen mengsel van verdriet. Wy, om te mogen winnen ,, De croon, die voor de ziel hier boven wert bewaert, (1380) ,, Behooren hier beneen te temmen onsen aert. ,, Gelijckmen t’sachte was siet voor den viere vlieten, ,, Soo moet de vuyle lust van onse leden schieten ,, Soo haest men denckt op God. Een heylich overlegh ,, Maeckt swacke sinnen sterck, en drijft de sonden wegh.
Voor menschen, die den voet nu na den grave setten, En snellen na de doot; dan isset tijts genoech: Dit ons te dringen op, is immers al te vroech. Wat wil het jonge bloet sijn lieffelicke nachten (1390) Besteden in gepeyns, en quellen met ghedachten? ,, Een jong-man droef en wijs, een oude bly en geck, ,, Dat achtmen wel te recht in beyde voor gebreck.  ,, Die in zijn jonckheyt koot, en houft hem niet te schamen; ,, De jeught is metter vreucht als man en wijf te samen, [fol. G3r, p. 51] (1395) ,, Haer wit en gants beleyt, is niet als enckel spel; ,, Haer namen en haer doen die rijmen even wel. Sy zijn te wonder eens, te wonder wel te vrede, Al wat de eene wil, dat wil de ander mede; Daer is in langen tijt gheen man en wijf ghepaert, (1400) Van soo ghelijcken slach, en soo ghelijcken aert. Ieught heeft tot sijnen dienst ghecoren drie lackeyen, [* 155] Iock, altijt even bly; Spel, meester in het reyen; En Jacht-lust lichte-voet, tot herte-vanck ghesint, Meer, diemen in de stadt, als in de bossen vint. (1405) Vreught heeft van haerder zijd’ ghelijke camenieren, Sang, met haer gladde keel; vrou Weelde, quaet om stieren, En Snoep-lust, buycx vriendin, die liever haren deuyt Geeft aen het rijpe vleesch, als aen het groene freuyt: Siet wat een geestich volck, en wat al soete dingen (1410) Brengt ons de jeucht aen boort. Mijn hert begint te springen, En wert met nieuwe lust begoten, elcke reys Als ick haer soet bedrijf, haer rancken over-peys. Wy zijn in volle cracht int groenste van ons leven, Gy telt, na dat ik raem, gheen tweemael thien en seven, [* 156] (1415) En ick niet wel soo veel; vreucht is de jeucht een eer. Tis nu de tijd van lust, off tisse nimmermeer. Wat wil een vrolick hert de sinnen liggen quellen, En Godes hoog beleyt in sijn ghedachten stellen? Juyst nu de soete jeucht haer meeste cracht ontsluyt, (1420) Tis al om niet geseyt, de jonckheyt moeter uyt: De jonckheyt eyscht haer recht. Laet oude suffers treuren, Die, mits haer vijse cop, gheen lief en mach ghebeuren: Laet leven in verdriet, en prangen zijn gemoet, Een, die niet gaen en can, als metten derden voet. (1425) Wy beyde zijn ghesont, en van ghelijcke jaren, Wy beyde groen en swack, en lustig om te paren, Wy beyd’ in volle jeucht, wy beyde, soo ghestelt, Dat ons gheen meerder last, als minne-lust en quelt. Wel op dan, vrolick* hert, wat wildy lange duchten? (1430) Waer toe dit swaer ghepeys? tis nu gheen tijt om suchten, Siet, Weelde, Iock, en Spel comt naer u toe-gegaen, En biet, met bly gelaet, u gunst en vrientschap aen. ,, Het soete minne-spel en sal u geensins vougen, ,, Als u den ouden dach met rimpels sal beplougen, (1435) ,, Ach! tis van alle dinck het slechtste datmen vint, ,, Wanneer een oude grieck hem ’tminnen onderwint. [* 157] Wel aen, laet ons Natuyr, de moeder aller dingen, De crachten onser jeucht ten soeten offer bringen; Haer Priesters zijn wy selfs, mijn camer is haer kerck; (1440) Haer autaer is mijn bed: haer vier het minne-werck. ,, Des levens slimste deel, kamant, en grijs van haren, ,, Coomt, eerment wel bedenckt, ons op het lijf gevaren, [* 158] ,, Pluckt rooskens, jonck gesel, eer u de jeucht ontduyckt, ,, Wat niet te lang en duert, dient des te meer gebruyckt. (1445) Wat staeje noch en pruylt? wat wilje langer sparen, De mey van uwe jeucht, het groenste van de jaren? ,, De jonckheyt vliecht daer heen, de tijt gaet haren keer, ,, En die eens wert gevelt, eylaes! en is niet meer.
(1450) Sou met een lossen toom tot wellust over-geven, Ghy meynt, tis al te vrouch te dencken aen de ziel. Maer seg, off my de doot in haesten over-viel, Hoe sou my dat vergaen? ,, En wie doch heefter brieven ,, Dat hem dit bleecke spoock in desen sal believen? (1455) ,,Wie heefter vast bescheet, hoe lange sijnen bal ,, In dit oneffen velt des werelts rollen sal? Ghy meynt, om dat de doot ons haest comt over-vallen, Dat yemant des te meer in lust behoort te mallen; Maer neen. Met u verloff, ghy maeckt een quaet besluyt, (1460) U voorstel (na my dunckt) brengt ander reden uyt. Een die van sijn bedrijf haest reden heeft te geven, Sal die tot vuyl bejach te meer zijn aen-gedreven? De reden seyt ons neen. Een net en effen slot Behout ons in de gunst van menschen ende God. (1465) Bedenckt, mijn weerde vrou, hoe veel gebloosde wanghen Wy voor ons oogen sien met dellu-wit bevangen, Met droevich bleyck beslaen, hoe menich roode mont Verliest sijn eerste glans, al scheen hy noch ghesont. ,, Hoe menich trots ghesel, comt lustich uyt-gesprongen, (1470) ,, Die, eer de sonne daelt, wert in het graf gedrongen; ,, Hoe menich wacker oogh wert ’savonts toe-gedaen, ,, Dat, schoon de sonne rijst, geen mens siet open gaen. ,, Wy sien het dach aen dach, en tis voortaen geen wonder, ,, De son gaet aen den mensch wel op den middach onder; (1475) ,, En watter hier en daer gebeurt aen eenich man, ,, Denk vry, dat u en my dat oock gebeuren kan. ,, Het is dan best geraen, te wegen alle saken, ,, Om sonder zijnen weert geen rekening te maken, ,, De jeucht en is maer roock; dies acht ick alder-best (1480) ,, Te houden elcken dach, als off hy waer de lest. [* 159] ,, Wy brengen voor den Heer het vetste van de rammen, ,, Het gaefste van de stal, het beste van de lammen; ,, Des wijngaerts nieu gewas, het eerste van het velt ,, Wert jaerlicx, wel te recht, voor Gode neer-gestelt. [* 160] (1485) ,, Sal yemant dan de gift, het grontsop sijner jaren, ,, Zijns levens slechtste deel voor sijnen God bewaren? ,, Sal yemant dan het vleesch bedienen in de jeucht, ,, En brengen voor den Heer dat niet met al en deucht? ,, Een romp vol sware quael, van buyten ende binnen, (1490) ,, Een hooft dat schudde-bolt, een deel versufte sinnen, ,, Een lam off creupel been, een lijff vol flerecijn? ,, O neen; de nutten tijt dient uyt-gecocht te zijn. ,, Godt in de jeught gesocht, laet hem voorseker vinden; ,, Hy wil dan synen geest aen onsen geest verbinden, (1495) ,, Maer die des Heeren woort in tijts geen acht en slaet, ,, Clopt dickwils aen de deur, wanneer het is te laet.
’t Bedencken aen de doot maeckt niet als grijse haren; Wie hier op leyt en maelt, en is noyt recht verheucht; (1500) Van hier met swaer gepeys,leeft twijl ghy leven meucht. ,, Verdriet comt tijts genoech, wat hoeftmen van te vooren, ,, Met angstich overleg een blijden geest te stooren? ,, Die voor toekomend’ quaet gheduyrich leit en schroomt, ,, Is droevich als hy’t denckt, en droever als het coomt. [* 162] (1505) Doch wieër pruylen wil, van u ist niet te lijden, ,, De schoonheyt is van outs gewoon met tucht te strijden, ,, Sy vought haer totte lust, off anders lijt ghewelt, ,, Al wiltse blijven staen, sy wert daer heen gevelt, ,, Sy wert uyt een gheruckt door smeecken en gebeden, (1510) ,, Sy wert van alle cant bevochten en bestreden, ,, Dies geeft sy’t eynd’lick op. Maer ghy, al zijdy schoon, Al wat ick strijck, off streel, ghy achtet niet een boon, Ghy slaetet in de wint, en laet my gantsche dagen Verslijten in getreur, en achter u gaen clagen, (1515) Maer, lieve, tis ghenoech, doet desen stuyren geest Verhuysen uyt u lijf, en woonen in een beest. Laet plompaert en sijn maet, laet onbelompe boeren, Laet kluntens hart-gehuyt, de bloedich oorloogh voeren, Off volgen haren ploegh. Een aerdich jonck ghesel, (1520) Dient nergens beter toe, als tot het minne-spel. Laet hooffden grijs en grau, laet kale-coppen sorgen, Laet eer-sucht gaen te hoof, van ’savonts totten morgen, Laet al dat vijse volck, geneycht tot hoogen staet, Met Princen omme-gaen, en sitten in den raet. (1525) Wie datter stuerheyt voecht, u voechtse niet met allen; U past een soet gelach, u dient een geestich mallen, Een Joffrou op den schoot, een deuntjen by den wijn; Gheen jonck en geestich lijff mach sonder liefde zijn. Waer toe is schoonheyt nut, dat wil ick eenmael weten, (1530) Sy brengt geen vruchten voort, men cander niet van eten, Tot spitten dientse niet, tot plougen onbequaem, Tis maer een schrale wint, een schim, een bloote naem, Indienmen niet en mach yet soets van haer te trecken; En die dit niet en doen, en zijn maer rechte gecken: [* 163] (1535) Haer vrucht is niet als vreucht, daer steeckt niet anders in, Geen schoonheyt isser nut behoudens totte min. ,, Al is de purper roos op haren steel ghebleven, ,, Noyt van een jeughdich dier in haren crans geweven, ,, Noyt van een lustich quant vereert aen zijn vriendin, (1540) ,, Eylaes! haer schoone glants vergaet des niet te min: ,, Men sietse dach aen dach als na den regen gapen, ,,Sy doet haer blaykens op, om versschen dauw te rapen, ,, En wertse niet gelaeft, haer bloeyen moet vergaen; ,, Alleen de dorre knop blijft op het steeltjen staen. (1545) Waer toe wil doch de jeucht de teere schoonheyt sparen? Sy eet haer selven op. Alleen de bloote jaren, Alleen de snelle tijt verteert haer schoonen glans; Dus jong-man, zijdy wijs,versuymt geen goede kans. Ben ick op u verlieft, ick seg (al salt u spijten) (1550) Ghy zijter oorsaeck van, ick hebbet u te wijten. Wie siet een aerdich lijff, wie hoorter clouck verstant, Die niet met een en voelt een heymelicken brant? Wie sieter voor sijn oogh de water-beken springen, Die zijn verdorde keel van drincken kan bedwingen? (1555) Wie, swart van hongers noot, siet spijse voor hem staen, Die niet sijn hant en tant en wenscht daer in te slaen? Wijn, in een suyver glas met reynder hant, gheschoncken, Wert, met een meerder lust, van yder een gedroncken: Al is de spijse goet, en konstich toe-bereyt, (1560) Wat ist, indiense niet in reyne schotels leyt? Besiet wat vreemder dinck! alleen met stille swijgen Weet schoonheyt volle gunst by alle man te crijgen, Sy roept, al seytse niet, sy doet haer waren voort, En krijgt den hoochsten mart, al spreecktse niet een woort. [* 164] (1565) Wat is een leelick mensch, by schoonheyt vergeleken? ’t Sijn roosen altemael wat schoone luyden spreken. Al wat een aerdich quant coomt uytte mont gevloeyt, Schijnt met een soeten dauw van honich-raet bespoeyt. Het sy in wijsen raet, het sy in boertich mallen, (1570) Wat schoone luyden doen, dat heeft een wel-gevallen, Al is de weerde Deucht in yder lief-ghetal. ,, Deucht in een aerdich lijff, gaet verre boven al. [* 165]
En van een soet ghelaet een hoeren-spiegel maken? (1575) Sal dan het dertel vleys sijn lusten steken aen Soo haest een aerdich lijf coomt hier off daer ghegaen? Neen dat en mach niet zijn. ,, Des Heeren reyne gaven ,, En zijn niet in de mensch om vuylen brant te laven, ,, Maer om te sijner tijt te schencken aen een maecht (1580) ,, Die niet, als tucht en eer, in haren boesem draecht. ,, Niet om in kriel bejach een cleyne tijt te spelen, ,, Maer om door echte trou sijn even-mensch te telen. ,, Soo dient een jeuchdich lijff te werden aen-geleyt: Een schoone man beloont der maechden eerbaerheyt. [* 166] (1585) Ick bid u, edel vrou, en laet de snelle stralen Van u verdwaelt gesicht, niet op my neder-dalen Met keteling van lust; maer als ghy Ioseph siet, Soo neem in u ghepeys een knecht, en hooger niet. ,, Ten is gheen eerbaer hert, dat, met de daet te mijden, [* 167] (1590) ,, Meynt dattet eerbaer is; wie maer en lonckt ter zijden ,, En ketelt sijn gemoet, met heymelijcken brant, ,, Besoetelt voor den Heer sijn innerlijck verstant. Sou midd’ler tijt mijn jeucht u brandich hert ontrusten? Sou dit mijn lichaem zijn een spoor tot quade lusten? (1595) Dat sneed my door het hert. Gewis ick sou veel eer Dit aensicht gants en al vermaken tot een zeer; Mijn oogen, stijff van dracht; mijn lippen, niet als cloven; Mijn tanden, swart als peck; mijn handen, niet als roven; Mijn hayr, door sweet en stoff ghebacken onder een, (1600) Soo dattet geene kam sou connen onder-scheen: Ick sal in mijn gesicht met rouwe nagels varen, ’k En wil noch teere neus, noch roode wangen sparen, Ick wilt soo stellen aen, dat yder, die my siet, Sal voelen in sijn hert, geen lusten, maer verdriet. (1605) Doch zijdy soo ghesint om schoonheyt na te jagen, ,, God is de schoonheyt selfs; stelt daer u wel behagen; ,, De Heer is niet als licht, als glans, en hellen dach, .. Meer als oyt mensch begreep, off menschen ooge sach. ,, Ach! tis een nietich dinck, dat wy hier Schoonheyt noemen, (1610) ,, Daer op de werelt stoft, daer van de vrouwen roemen, ,, Neemt wech een enckel vel, al wat daer onder leyt ,, Is niet als drouve stanck, en rechte vuylicheyt. ,, Soo haest een schrale lucht, het steunsel van het leven, ,, Een damp, een cleyne wint, is uyt de mont gedreven, (1615) ,, Soo haest God aen de mensch maer eens den neus en sluyt, ,, Dan ister med’ gedaen, dan heeft de schoonheyt uyt. ,, Dan leyt de lege schors van yder een verlaten, ,, Dan wert de doode romp gedragen achter straten, ,, En in het graff ghedout; dan leyt het nietich dier, (1620) ,, Door-geten van de worm, door-loopen van de pier, ,, Begraven in de stanck, becropen van de slangen, ,, Bedeckt met enckel stoff, met vuyle slijm behangen, ,, Siet daer u herten-lust in eenen oogen-blick ,, Niet als ongueren reuck, en ysselicken schrick. (1625) ,, Went, lieve! went het oogh van al dees ydelheden, ,, Die by den dwasen menich geacht zijn hier beneden, ,, Stier uwe domme jeucht, daer u de deucht gebiet, ,, Daer zijn geen dingen schoon, als diemen niet en siet. [* 168] Ghy doch en soect niet schoons, u wandel cant bewijsen, (1630) Ghy soeckt den grouwel selfs vol schrickelick afgrijsen, Ghy soect het vuylste spoock dat oyt een mensche vont, En wildy’t al in een? me-vrou, ghy soeckt de sond. ,, Indien een clouck pinceel, met diepen en verhoogen, ,, Dit monster, door de const, naer ’tleven conde toogen, (1635) ,, En stellen voor het oogh sijn grousaem beelt, voorwaer ,, Wy liepen uyt ons selfs van schrick, en grooten vaer. ,, Brengt, wat een mensche can ontsetten en beschamen, ,, Brengt, al wat grousaem is, in eenen clomp te samen, ,, Wat spoocken datmen vint, wat monsters datmen siet, (1640) ,, Al watter leelick is, en is soo leelick niet ,, Als ’tgene dat ghy soeckt. Maer tis te lang ghebleven, Tis tijt my wederom tot mijnen dienst te geven; Met oorlof, ick vertreck: ,, ten gaet niet, soo het sou, ,, Als eenich knecht te lang hout sprake mette vrou.
Al wat ghy tegen-streeft, en dient maer om te tergen Den brant van mijn gemoet. Een in-gedwongen vier Berst dies te felder uyt, met donder en getier. Coom, spreeck eens uytte borst, van waer doch mach het comen (1650) Dat uw aelweerdich hooft soo ver is in-ghenomen, Van al dit swaer gepeys? waer hebdy doch verkeert, Noyt mensch heeft hier in huis swaer-hoofdicheit geleert. Ick sie dat al de knechts zijn vol van kriele tochten, De maechden los ghenoech; ghewis, indien sy mochten, (1655) Het souder slordich gaen. Ghy, jong-man, ghy alleen Blijft, in dit sacht onthael, ghelijck een harde steen. Wat maelt u in de kop? wat mach u weder-houwen? Wat maeckt, in u gemoet een weer-sin* van de vrouwen? Een af-keer van de vreucht? wat ist dat u ontbreeckt, (1660) Waer door uw vijs ghepeys soo tegen liefde steeckt? Ghy woont hier in een huys, voorsien van alle dingen, Men maeckter goede chier, men hoorter lustich singen, Men sieter geen verdriet, maer spel en enckel jock; Schier niemant van de knechts is besich, als de kock. [* 170] (1665) Waer vont men oyt palleys daer al de boden speelden Soo vry, als hier in huys? voorwaer een huys van weelden, Een huys vol herten-lust, vol alderhande goet, Daer yder weelich is, en swemt in overvloet. Mijn tafel is verciert met alderhande wijnen, (1670) Met wilt-braet, en geback, met brem van wilde swijnen; Dit isser maer alleen, dat my ten hoochsten spijt, Dat ick niet wilts en heb, en ghy niet wilt en zijt. En evenwel nochtans, al waermen plach te bancken, Daer siet men int ghemeen het spel der minnen wancken; [* 171] (1675) ,, Want die aen tafel sit, verheucht met soeten wijn, ,, Hoe can die sonder lief te bed ghelegen zijn? ,, Gemack maeckt dertel vleys; wie heefter goede dagen, ,, Die met gedoken hals de weelde kan verdragen? ,, Een buyck, vol goede spijs en lieffelijcken dranck, (1680) ,, Soeckt waer den overvloet mach nemen haren ganck. [* 172] Die in sijn groene jeucht, ghetoeft van schoone vrouwen, Weet, met een koelen moet, sijn lust te weder-houwen, Die droevich sit en siet, wanneer hy drinckt den wijn, Dat moet een dommen bloet, off rechten droomer zijn. (1685) 2. Een droomer zijdy doch, een plompaert suldy blijven, Can u mijn heus onthael tot geen vermaken drijven. Het droomen heeft u eerst (ghelijckmen ons vertelt) Uyt uwe broeders gunst, en vaders huys gestelt; Indien ghy niet en poocht uw droomen naer te laten, (1690) Ghy sult in dit gewest u op een nieu doen haten Van my, en al ’tgesin; door my, van uwen heer; Dus, Joseph, zijdy wijs, en weest geen droomer meer. De wijn heeft op een uyr, dat ses-mael hondert jaren In Noach van te voor noyt conden openbaren, (1695) Ontdeckt en bloot getoont: hoe sal haer soet fenijn In dit uw jeugdich lijf gants sonder crachten zijn? [* 173] Waerom en kan ’tgemack soo veel niet op u wercken Als op een ander mensch? wy sweven op de vlercken Van soete lust, soo haest die op ons neder-stort: (1700) Wat let u, meer als ons, wat isset dat u schort? Mijn leger is verciert met costelicke spreyen, [* 174] Die ’trijck Aegipten-lant alleene kan bereyen: Gevoert met zijde-bont; mijn camer vol tapijt, Maeckt, door haer schoonen glans, een drouven geest verblijt: (1705) Mijn gantsche ledekant ruyckt na de soete kruyden, Die ons van verre sent het heete lant vant zuyden: Mijn lakens zijn vol geur, en niet een eenich deel Dat niet en heeft de reuck van balsem en canneel. Wat valter meer te doen, als in de sachte pluymen (1710) Te cruypen, sonder vrees, en daer te liggen luymen, Te swemmen in genucht, te blusschen onse vlam? Wat stady dus vertsaecht? het heck is van den dam. Mijn man gaet alle daegh (ghelijck wy beyde weten) Nu by de Coningin, dan by den Coninck eten, (1715) Nu by den jongen Prins, dan by een ander heer, Wy hebben ’thuys alleen; coom aen, wat wildy meer? Coom aen, en voor ’tbesluyt, vervoucht u na mijn camer, Waer toe hier lang gestaen? wat hoefdy bijl off hamer? Roer drymael aen de klinck, en blijf een weynich staen, (1720) En clop dan noch een reys, de deur sal open gaen. Laet dat uw loose zijn, en kom daerop ghetreden Met onbeschroomden geest, wy sullen ja besteden Een uyrken twee off dry, in lusten van de jeucht, Veel hebben dit gewenscht; ghy zijt alleen die meucht. (1725) Wel aen, coom daer ick seg, en sonder meer te vragen Gaet in, en sluyt de deur. wy hebbent wel te wagen, Nadien het gants beslach ons lockt tot soete rust. ,, Een bed vol rijck ghewaet, een woon-plaets van de lust.
(1730) En gaet hier in te werk, gelijck de loose cramer, Die wel het schoonste deel van syne Waer ontdeckt, Maer laet aen niemant sien al watter is bevleckt. Ghy poocht my, door de lust, tot uwen wil te crijgen, Maer ’tquetsen van de ziel, dat condy wel verswijgen: (1735) Ghy stelt my voor het oogh, vermaeck van dertel spel, Doch laet on-aen-gheroert de pijnen van der hel. Dies, hoe dijn gladde tong de lusten weet te prijsen, Noch can in mijn ghemoet geen lust tot lusten rijsen, Want schoon de geyle vreucht is soet in uwen sin, (1740) Ick vinder evenwel veel bitterheden in: Als icker maer op denck, mijn hert begint te beven; Dit staet in mijn ghemoet, als met een pen, geschreven, ,, Die soecken hun vermaeck ontrent eens anders wijf, ,, Die spelen met haer ziel, en sollen met haer lijff. (1745) ,, De vreese van de man, wiens eere wert genomen, ,, Moet t’elcken voor gewis de linckers over-comen ,, Die soucken vuyl bejach, haer gantse bloet verschiet ,, Op ’truyssen van een blat, op’t drillen van een riet; ,, Sy schricken voor een beelt, sy beven voor de mueren, (1750) ,, Sy houden voor verdacht, en vrienden, en gebueren; ,, Ach ongerusten stant! wie datter coomt off gaet, ,, Haer crachten zijn beroert, haer herte leyt en slaet. ,, De snegen yver-geest bespiet met hondert oogen ,, Sijn wijff en haren pol, om niet te zijn bedrogen, (1755) ,, En soo hy nu off dan haer eens betrappen mach, ,, Gewis haer beyder lijff en is maer eene slach. Nu denckt, off Potiphar maer een-mael creech vermoeden Van dit oneerlijck spel, wat beul, wat felle roeden, Wat galge, kruys, off rad, wat uyt-gesochte pijn (1760) Sou voor een snoode slaeff genoechsaem connen zijn? [* 176] Wat sou den fellen loop van sijne gramschap stillen? Hy sleypte my daer heen, om levendich te villen, Hy greep my by den hals, en metten eersten steeck Sneed van mijn leden aff al wat een man geleeck. [* 177] (1765) Hy stack my aen de spit, en liet mijn lichaem braden, En dede met het vlees sijn honde-kot versaden; [* 178] Int corte, watter oyt voor straffen zijn bedacht, Die souden, t’mijnder pijn dan werden voort-gebracht.  Noch weet ick, sou de man sijn gramschap niet bedaren, [* 179] (1770) Maer, tot een meerder wraeck, ’tgeraemte doen vergaren, En brenghen wederom de leden over een, En maken voor me-vrou een setel van het been, Een setel, soo bereyt dat ghy gheheele dagen Sult sitten in het riff, als mette doot beslagen, (1775) Een setel, soo bereyt, dat schoon al ben ick doot, U ongeluckich lijff sal rusten in mijn schoot; Sal rusten? niet alsoo; wat sal u ruste geven, Die niet, als tot verdriet, en sult op aerden leven? Sult leven? niet alsoo; hoe cander leven zijn, (1780) Daer niet en is als doot, en doodelicke pijn? Dit vel, en watje siet mijn aengesicht bedecken, Sal u, ramsalich wijf, dan voor een maske strecken; Wat schrickt u hert, me-vrou? het is de rechte vont Om dan noch met u lief te liggen mont aen mont. (1785) Dit hooft-scheel sal u zijn een cop om uyt te drincken, Om met een eeuwich leedt u vreuchden te gedincken, Dit hayr, dat ick nu draegh, sal, naer des hofs gebruyck, [* 180] Aen uwen kalen cop dan wesen een paruyck; Mijn huyt, als leer bereyt, sal gantsche dagen hangen (1790) Daer u ellendich lijf sal eeuwich zyn gevangen, En ’tsal op sulcker wijs vast wesen aen ’tgebou, Als offet metten arm u noch omhelsen wou. Maer als de drouve nacht coomt uytter zee geresen, Dan sal dit eyge vel u decksel moeten wesen, (1795) En soo ghy vraecht, waerom dit alles wert gedaen? Denckt wat ghy nu begeert, ghy sullet wel verstaen. Wat soud ick, arme mensch! in dit verdriet beginnen, Die noch een wreeder beul sou dragen in de sinnen, Die noch een swaerder smert sou voelen in den geest? (1800) ,, Een hert, bewust van quaet, dat pijnicht aldermeest. Doch schoon ick werd betrapt, en op het feyt bevonden, En soo van stonden aen int duyster graf gesonden, Gelijck in dit gheval niet selden wert ghedaen, Denck, hoe mijn saken dan voor Gode souden staen. (1805) ,, De boom blijft even soo gelijck hy is gevallen, [* 181] ,, De mensch, gelijck hy sterft. Wee hem! die in het mallen, ,, En midden in den brant, daer in hy leyt en wroet, ,, Braeckt uyt, met eenen swalp, sijn leven ende bloet. ,, Soodanich als de mensch leyt aff sijn swacke leden, (1810) ,, Soodanich sal de mensch voor Godes oordeel treden: ,, Soodanich als de mensch daelt neder in het graf, ,, Soo rijst hy weder op tot vreuchd off drouve straf. Hoe suldy, dertel vlees, voor Godes throon verschijnen, Die leefdet, als een mol; en storft, gelijck de swijnen? (1815) Hoe sal u naecte ziel dan voor het oordeel staen; Als ’tbouck van u Geweet sal werden op-gedaen? Hoe sullen, int gericht, u naeckte leden beven, Wanneer u gantsch bedrijf sal voor u staen geschreven? En voor den grooten God sal over zijn gebracht (1820) Al wat ghy hebt gedaen,en wat ghy hebt gedacht? Hoe suldy, dertel vlees, hoe suldy connen dragen De schrickelicke stem, die u sal neder-jagen Int diepste van den poel, een woon-plaets van ellend, Een sterven sonder doot, een pijne sonder end? (1825) ,, Benautheyt in den geest, amechticheyt der zielen, ,, Versmachtheyt aen het lijff, sal yder een vernielen ,, Die na des weerelts loop hier in den vleesche leeft, ,, En met een boosen wil aen aerdsche lusten cleeft. 2. Ghy noemt my slecht en bot. Wat isser aen gelegen? (1830) Eenvoudich en oprecht zijn al des Heeren wegen. Ghy segt my smadich aen, dat ick een droomer ben; Maer weet, dat ick voor al geen hooger naem en ken. Het mach aen u, me-vrou, en wie het wil, mishagen, Ick sal dit voor een croon op mijnen hoofde dragen, (1835) En loven des den Heer: hier door ben ick gewis Dat Godes weerde Geest in mijne wegen is. ,, Al coomt een diepe slaep van boven aff gesegen, ,, Wanneer dit swacke lijff daer henen is gelegen, ,, De ziel, ons weertste pant, ’tonsterffelicke deel, (1840) ,, En sluymert nimmermeer, maer blijft in haer geheel. Door droomen in der nacht, en wonderbaer gesichten, Werd ick in my gewaer den Vader vande lichten, En als een ander mensch int bedde leyt en wroet, Dan koomt dien hoogen geest, en spreect in mijn gemoet; (1845) Ontdect, met claer bescheet, wat my, en ander lieden, Wat, gantsche landen deur, na desen sal geschieden: Dies danck ick mijnen God; want geen so grooten eer, Als wat ghebeuren sal, te weten van den Heer. Al ben ick uyt mijn lant, door droomen, wech gedreven, (1850) Ick sal eens wederom, door droomen, zijn verheven; En die my dese smaet nu hebben aen-gedaen, Die sullen na-der-hant my comen bidden aen, My bieden, met ootmoet, en tranen en geschencken; En siet! ick wil oock dan het quade niet gedencken, (1855) Noch wreken mijn verdriet, maer, met een sacht gemoet Haer toonen alle gunst, gelijckmen broeders doet. Dan neemt dat ick vermocht, met veynsen ende liegen, Het altijt wacker oog van yver-sucht bedriegen, Wat raet dan voor my self? wat troost voor mijn ghemoet? (1860) Wat uyt-comst voor de worm, die in my leyt en wroet? ,, Ist niet een wonder stuck? des sondaers eyghe sinnen ,, En zijn in dit geding met geen geschenck te winnen, ,, Sy roepen recht en wraeck. noit hert bewust van quaet, ,, Kreech, in sijn eygen hoff, een vonnis t’sijnder baet. (1865) ,, Pooch al u linckerny int duyster wech te steken, ,, Graef in een diepe kuyl u schandelicke streken, ,, Verdonckert u Geweet: al pijndy’t noch soo seer, ,, Ghy wiechtse wel in slaep, maer dootse nimmermeer. ,, God sal, door sijnen geest, int holste van de nachten, (1870) ,, Met ongewoone schrick beroeren u gedachten, ,, Ontsetten uwe ziel, en halen aen den dach ,, Al wat van langer-hant daer in gedoken lach. ,, Wat soeckty vast bescheet van Godes eeuwich wesen? ,, Ghy connet, domme mensch, in uwen boesem lesen, (1875) ,, Ontsluyt maer u gemoet, stracx suldy sijn gewis ,, Dat God in uwe ziel, en in den hemel is. ,, Soo haest een dertel wicht maer op en hout van mallen, ,, Stracx coomt een drouf berou op sijn gewrichten vallen, ,, En knaegt hem in de borst, door-wandelt vlees en bloet, (1880) ,, En set hem nacht en dach een prang aen sijn gemoet. ,, Wie voelt geen innich leet. wanneer voor-lede lusten, ,, Door wroughen van den geest, den gantschen mensch ontrusten? ,, Soeckt vreuchde, soo ghy wilt, noyt isser sondaer bly, ,, Noyt is een quaet gemoet van binne-cortsen vry. (1885) ,, Gae nu, gae dijnen gang, doe vry des vlees behagen, ,, Wt een soo corten vreucht ontstaet geduyrich knagen, ,, Een pijn-banck voor de ziel, een innerlick ellend, ,, Een worm die niet en sterft, een geessel sonder end. ,, Indien ghy weelde soeckt, en wilt in vreuchden swemmen, (1890) ,, Wel aen, verdwaelde mensch, maect uwe lust te temmen. ,, Betoom u dertel oogh, en trede metten voet, ,, Het onbesuysde vier, dat ketelt u gemoet. ,, Wat ist van ’swerelts vreugt? de jeucht is haest verdwenen, ,, En met de snelle jeucht gaet oock de vreucht daer henen, (1895) ,, En als ons corten dach ten avond is gegaen, ,, Wast vreuchde, wast verdriet, het isser med’ gedaen. ,, Wel-doen is herten-lust: sich selven t’overwinnen, ,, Dat is een hemels dau, die, over onse sinnen ,, Gesegen uytte lucht, doet alle quael vergaen, (1900) ,, Daer is geen meerder lust, als lust te weder-staen. ,, O noyt vol-presen vreucht, gerustheyt der Gewissen, ,, Wie van gesont verstant, wie soud u willen missen ,, Voor al dat by den mensch geacht is aldermeest? ,, Al wat ons recht vermaeckt, coomt uyt een reynen geest.
Soo moet ick dese saeck op ander gronden drijven. Ick weet, dat menich peert niet eer en plach te gaen, Voor dattet sich de spoor voelt in de lenden slaen. ,, Hoor Joseph, als een vrou soo hooch begint te branden, (1910) ,, Dat sy haer teeren schoot, haer eere wil verpanden ,, Aen yemant diese mint, en dat het haer mis-luckt, ,, Soo wertse van de spijt als buyten haer geruckt. ,, Sy spout dan vier en vlam, sy vint verscheyde streken, ,, Om aen haer besten vrient haer leet te mogen wreken, (1915) ,, Sy loopt den gantschen dach uyt-sinnich en verwoet, ,, Om ergens, waerse can, te koelen haren moet. ,, Hoe soeter dat de wijn int eerste wert bevonden, ,, Hoe dat hy suerder is, wanneer hy is geschonden. ,, Van aff-geseyde min blijft veeltijts niet met al, (1920) ,, Als doodelijck vergiff, en uyt-gespogen gal. Dit hangt u over ’thooft, soo ghy de soete nachten, De panden mijner gunst, moet-willens sout verachten: Hout seker, dat soo haest ghy die sult seggen aff, Voor u sal zijn bereyt meer als gemeene straff. (1925) Ons tochten int gemeen gaen boven alle maten, Daer is geen middel-wech: wy lieven, off wy haten. Ghy dan, die niet met al tot lieven zijt ghesint, Weet, dat van deser uyr mijn haet op u begint. Ick sech u d’oorloogh aen. Al wat ick kan bedencken, (1930) Om u van alle cant te schaden en te crencken, Al wat my lijf en ziel in list off cracht vermach, Dat sal ick metter daet gaen brengen aen den dach. Al waer een vinnich hert tot quaet wert in-gespannen, Daer is een vrouwen breyn veel cloucker als de mannen, [* 182] (1935) De daet die wijstet uyt: Tot alle snoot bedrijff, Tot alle quaet bedroch, niet slimmer als een wijff. Is ergens, waer het sy, een boose streeck bedreven, Die sal, door mijn beleyt, u werden aen-gewreven, U werden in-gebrant. Wat datje doet off seyt, (1940) Het sal tot u bederf al werden uyt-geleyt. Maer dit is niet genoech; ick wil noch hooger spreken, Ick sal mijn eygen vuyl (dat zijn de rechte streken) U comen tijgen op; en seggen stout en stijff, Dat my de Joodsche slaef wilt dringen op het lijff. (1945) Ick ben nu op de loop, mijn gantsche sinnen hollen, Daer is geen houwen aen, mijn tochten moeten rollen Al waer de spijt ghebiet. Voor my en is geen rust, Tis wraecke wat ick roep, off wel, gewenste lust. ,, Wanneer een moedich hert in engte wert gedrongen, (1950) ,, Dan coomtet, meer als oyt, met krachten uyt-gesprongen, ,, En kiest een open lucht. Noyt heefter mensch bedacht, ,, Wat door de leste noot can werden uyt-gewracht. Ick wil, ick sal, ick moet dit stuck ten eynde brengen, Al soud ick aerd, en zee, en vier, en lucht vermengen, (1955) En storten over hoop. Al zijdy noch soo prat, Al seydy dry-mael neen, en dry-mael boven dat, Noch sal ick verder gaen, en doen ghelijck de slangen, Die, als se mettet hooft zijn ergens in gevangen, Haer weeren met de steert. Alst immers wesen moet, (1960) Ghy sult uw schamper Neen, betalen met uw bloet. Het moeter nu op staen, ick bender op gebeten, ,, De boosheyt hangt aen een, gelijck dees goude keten ,, Van boven tot beneen, met schakels is gehecht: ,, Sond is een trotsich dinck, noyt ginget sonder knecht. (1965) ,, Wie eens het quaet begint, die moetet vorder wagen, ,, Wie schijn van onschult soeckt, dient alder-eerst te clagen: ,, Want die met vollen mont eerst luyde roepen can, ,, Al ist een rechten boef, het schijnt een eerlick man. ,, Die eens heeft in-gegaen de streeck van slimme wegen, (1970) ,, En mach om geen bedroch off leugens zijn verlegen; ,,’t Moet al, ’t moet op de baen, om niet te zijn begeckt; ,, Wat dienter veel geseyt? quaet dient met quaet bedeckt. Wanneer een grammen moet en macht om uyt te voeren Te samen zijn gepaert, wat kanse niet beroeren? (1975) Sy breeckt al watse raeckt, gelijck een donder-slach; Hoe Joseph, vreesdy niet? ghy weet wat ick vermach. Denckt hoe u saken staen: mijn man sal my gelooven, En u van stonden aen van alle goet berooven, Doen steken in een kot, soo doncker als de nacht, (1980) Daer nimmer gulde son, off mane wert verwacht. Daer sal een wreeden beul, met ongehoorde pijnen, Uw lichaem tasten aen, uw geesten doen verdwijnen; Daer sal een wreeden beul, een onbeschofte guyt, U grijpen by den hals, uw cleeren trecken uyt, (1985) U douwen op de banck, uw jonghe leden binden, U, door sijn wreede const, onmenschelicken winden, En recken yder lidt van hoofde totte voet, Gelijck men ’t sachte was ontrent den viere doet. Daer sal een wreede beul, met naelden ende spellen (1990) U steken in het lijff, uw moede sinnen quellen, U houden van den slaep, en al den langhen nacht Wt-mergen uwe jeucht, verteeren uwe cracht. Daer sal een wreede beul uw lijff vol waters gieten, En springhen op uw buyck, en weder uyt doen schieten, (1995) Int corte, watmen vint tot wreede pijnen nut, Dat sal, op u alleen, dan werden uyt-geput. Coomt yemant van het volck u ondertusschen vragen, Waerom uw jeuchdich lijff dees straffe moet verdragen, Seg dan ghelijck het is: Om dat een schoone vrou (2000) My boot haer soete jonst, en dat ick niet en wou. O souteloosen clap! wie sal u niet begecken? Wie sal niet voor een clucht uw dwase daet vertrecken, En seggen over-luyt: ,, Het is een rechten bloet ,, Die vrolick mochte zijn, en stietet mette voet? (2005) ,, Te rechte, na my dunckt, te rechte moet hy treuren, ,, Die geen vermaeck en neemt, wanneert hem mach gebeuren: ,, Te rechte lijdt hy pijn, die, naer een soet versoeck, ,, Gaet, als een rechte nurck, staen pruylen in den houck. Dus suldy met het spit gants deerlick zijn gesmeten, (2010) Hoe wel ghy vant ghebraet noyt beet en hebt ghegeten; Dus suldy van den boer in dilve zijn geruckt, Schoon datj’ in sijnen meet noit peul en hebt gepluckt. ,, Een booswicht om misdaet geknevelt en gebonden, ,, Denckt, hier is nu de straff van mijn voor-leden sonden, (2015) ,, Dies slaet hy op sijn borst, en lijtet met gedult: ,, Maer tis onlijdelick te lijden sonder schult. ,, Tis noch een aert van troost, oock midden in het suchten, ,, Te peynsen op de vreucht, te dencken op ghenuchten, ,, Te halen op de lust van sijn voor-leden tijt, (2020) ,, Maer onverdiende straf is al te grooten spijt. ALs nu de lange pijn u ’therte sal door-snijden, Dan suldy op het lest uit wee-moet noch belijden Al wat de Rechter vraeght, al isset noyt gheschiet, En dan is al u eer en goede naem te niet. (2025) Wat is van grooten roem? wat van een eerlick leven, Wanneermen voor een guyt wert tot de doot gedreven? Wat is van goede loff, wanneermen coomt ten val? Alst eynde niet en deucht, en deuchter niet met al. Het vlees is al te swack. en laet u niet bedriegen; (2030) Al zijdy sonder schult, de pijne doet u liegen: ,, Hoe menich eerlick man, hoe veel onschuldich bloet, ,, Verneemt-men hier en daer, dat Lijden lijden doet. Gaet nu, ô slecht-hooft! gaet, kiest voor een jonge vrouwe, Voor lieffelick vermaeck, ondanck en swaren rouwe, (2035) Kiest droefheyt, voor genucht; kiest haet, voor soete min; En wee, voor herte-lust; en schade voor gewin; Kiest, voor een teeren arm, en voor snee-witte handen, Te sitten in den stock, te liggen in de banden; Kiest voor een bed van dons, voor dekens van damast, (2040) Te sitten op een rad, te hangen aen een bast. Kiest voor een soeten slaep, onmenschelicke pijnen; De prangen van de banck, in plaetse van gordijnen; Kiest voor een soet gewoel, een jammerlick getreur; Ach, tusschen dit en dat is al te grooten keur. (2045) Ach, tis een beter greep, een jonge vrou te lieven, En my en uwe jeucht met eenen te gerieven, Als wel te blusschen uyt, door enckel onverstant, Dat in u leyt en smoockt, en in my leyt en brant. Ghy siet soo menich mensch, by-naest zijn gantsche leven, (2050) Met een bepeckte planck door alle waters sweven, En wagen lijff en ziel, alleen om cleyn ghewin, Maer ghy, indienje wout, waert rijcke door de min. Nu ick u gun mijn bed, soo condy licht bedencken Dat ick u alle dinck wil daerenboven schencken. (2055) Soo haest ghy maer en wenckt, off opent uwen mont, Soo sal het uwe zijn al wat ghy wenschen cont. Onthout my dese les: Can yemant eens geraken Te jagen in het velt van dobbel lijne-laken, Het isser med’ gedaen: het Wilt, het tamme Wilt (2060) Hangt sijnen Jager aen, en wertet ja ghevilt. ,, Soo haest een echte vrou is, buyten echt, ontloken, ,, De gelt-sack heeft een gat, de spaer-pot is gebroken; ,, Daer is in haren naem noch gout, noch schoon juweel, ,, Off hare lieve pol en heeft het beste deel. (2065) ,, Wat wildy, dat ick seg? Die yemant heeft gegeven ,, Den sleutel van haer eer, die schenckt hem daer beneven, ,, Den sleutel van de kas, daer sy haer gelt in doet: ,, Gemeenschap in het bed, gemeenschap in het goet. En hebdy noyt gehoort dat goet by een te rapen, (2070) Te werden tot een vorst, alleen met by te slapen, Is d’alder-soetste winst, en liffelickste vont, Die eenich geestich quant zijn leven oyt bestont? Indien ghy maer en wout mijn soete lust behaghen, Soo soudy, voor een boey, een goude keten dragen; (2075) Ghy sout voortaen niet meer met dienen zijn ghequelt, Maer op een vryen voet noch heden zijn ghestelt: Ghy creecht, al wat ghy wout. Ick soude schier off morgen U in des Conincx hof een goeden staet besorgen, Al naer uw eygen wensch. Ghy siet het, dach aen dach, (2080) Wat ick by mijnen man, hy by den Prins, vermach. Ick selve, waer het noot, ging onsen Coninck spreken, Ick weet dat my aldaer geen gunst en sal ontbreken: Dus, Joseph, hebdy lust tot Vryheyt, Goet en Eer; En doet maer dat ick seg, en stracx ghy zijt een heer.
Me-vrou, ghy zijt verdoolt, ,, Geen liefde laet haer dwingen; [* 183] ,, Sy gaet maer daerse wil. Noyt heeftet goeden aert ,, Dat met bedwongen sin te samen is gepaert. b ,, Al drijft de bleycke vrees den mensch tot vreemde saken, (2090) ,, Noch canse niet met al ontrent de liefde maken. ,, De liefde, vry van aert, en past op geen gebiet. ,, De liefde, watje dreycht, en vreest de vreese niet. c Ghy dient, met beter gront, uw saken aen te leggen. Denct wat van ouden tijt het spreeck-woort plach te seggen: (2095) ,, Al is de vryster steech, noch wertse wel de bruyt, ,, Maer wil de vryer niet, soo is de vrientschap uyt. ,, Geen man en wert vercracht. Ten ging hem noyt ter degen ,, Die yemant met gewelt tot liefde wou bewegen. ,, Noyt joech hy met vermaeck, off hadde goeden vang, (2100) ,, Die honden op het wilt ded’ loopen door bedwang. Ghy dreycht my (so het schijnt) met veelderhande plagen, Indien ick niet en wil u quade lust behagen; Ghy sult my (soo ghy segt) benemen naem en eer, En maken my verdacht int oogh van mijnen heer. (2105) Noch dit beweecht mijn hert. Hoe! sal ick dan betrachten Dat my een mensch ghebiet? en onder dies verachten Gods noyt vol-presen Wet? so moest mijn deusich hooft Van hersens zijn ontbloot, van reden zijn berooft. Sal ick een mensch ontsien? sal Ioseph moeten vieren (2110) Een wispeltuyrich wijff, het swackste van de dieren? Een wanckelbaer gestel? een haest-gebroken vat? Neen, dat is ongerijmt. Mijn God, verhoede dat. Laet comen watter wil; laet alle spotters rasen, Laet swarten achter-clap met volle kaken blasen (2115) Haer doodelick vergif; laet kinders, man, en wijf, My spouwen op het hooft, en treden op het lijf. Al word ick van de smaet van alle cant besprongen, Gebeten van de nijt, gesteken van de tongen, Al schiet de schimp haer dracht, de spijt haer bitter gal; (2120) Des weerelts schand off eer beweecht my niet met al. ,, Die in syn eyghen hert onnoosel wert bevonden, ,, Trotst, mette clare maen, het keffen van de honden, ,, Ontschult vreest geen gevaer. Een onbevleckt gemoet ,, Spot met de schamper nijt, schopt clappers mette voet, (2125) ,, Vreest pijn, noch wreede doot. Laet al des werelts beulen ,, My vallen op het lijf, en t’samen komen heulen ,, Alleen tot mijn verderf. Heb ik een suyver hert, ,, Ick blijve wel gemoet, oock midden in de smert. Al word ick uyt-gereckt, ghegeesselt, op-gehangen, (2130) Gevilt, van een gescheurt met vreesselicke tangen, Gedroopt met vierich peck, gebraden, en geroost, Of op een radt gheset: siet hier een vasten troost, Off God sal al de pijn van mijnen halse drijven, Off God sal in de pijn mijn swacke leden stijven, (2135) En geven my de cracht, dat midden int gewoel Ick (spijt der beulen hert) geen pijn met al en voel. Indien dan yemant vraecht, Waerom doch lijt de desen? Soo ick noch spreken can, dit sal mijn antwoord wesen: Om dat hy liever hadd’ te sterven in de pijn, (2140) Als in oncuysche vreucht sijn leven lanck te zijn. Maer soo mijn vrome daet noch een-mael wert geweten, (Gelijck een eerlick stuck doch niet en wert vergeten) Soo wenscht’ ic dat mijn heer my gund een weynich aerd, Daer nu en dan een been mocht worden in vergaert (2145) Van mijn verdorde rif. Noch wensch ick daer beneven, Dat seker kleyn gedicht sy op het graf geschreven, Hier onder leyt een knecht, die quam in swaren rou, Om dat hy had te lieff syn Eer, sijn Heer, sijn Vrou. Daer is een seker Dier, bekleet met schoone vellen, (2150) Dat, soo het yemant gaet ter aerden neder-stellen, En spreyter modder om, gelijck een ronden dijck, Soo datter geenen wech en sy als door het slijck, Het dier sal blijven staen, ja liever liggen sterven, Als door den vuylen mis sijn bont te sien bederven. [* 184] (2155) Och off dit reyne dier, by eenich konstich mens, Waer op mijn graf gemaelt! dat waer mijn derde wens. Dit staet in my geset, ick sal den doot verkiesen Eer dat mijn eerbaer lijff zijn reynheyt sal verliesen. Ick wil veel eer, ick wil, in stucken sijn gereckt, (2160) Als, door onkuys bejach, mijn jeucht te sien bevleckt. Meynt yemant dat de vreucht van sijne geyle nachten Sal in soo droeven staet vervullen sijn gedachten, En laven hem de ziel int midden van de straff? Hy dwaelt, gewis hy dwaelt, het loopter anders aff. (2165) Tis waer, een reyn gemoet dat sonder schult moet lijden, Voelt dickmael in verdriet, een smaeckelick verblijden: Maer die om slim bedrijf vervalt in swaer gequel, Voelt, boven alle pijn, de pijne van der hel. Mijn geest op God gegront, die sal my laten prouven (2170) Het leven in de doot; dien wil ick niet bedrouven, Niet wysen van der hant, niet maken ongerust, Noch om gedreychde straff, noch om beloofde lust.
Dat Joseph liever heeft te breken, als te buygen: (2175) Nu sie ick metter daet, en claerder als den dach, Wat in een hoofdich mensch een harde cop vermach. Wat ist van desen Geest soo t’elcken te gewagen? Sijn tochten in den mensch en zijn maer sinne-vlagen, In-vallen van de maen, casteelen in de lucht, (2180) Onweerdich (na my dunckt) dat yemant daer om sucht. Tis suyseling van breyn, die met een mottich weder Ons deusich hooft beswaert, en sijgt in haesten neder, Wanneer een ooste wint den drouven hemel claert; Hierom beangst te zijn is niet de pijne waert.
Ick bid u, swijchter van, off leert eerbiedich spreken. Ten is geen vijse sin, geen gril, geen deusich hooft, Maer yet dat vlees en bloet in geenen deel gelooft. ,, Geen wint en wert gevat in webben van de spinnen, (2190) ,, Geen vreuchde van den Geest in vleeschelicke sinnen, ,, Een uyl off vleder-muys zijn haters van het licht; ,, Geen son en isser goet, als voor een goet gesicht. De Geest is ons een pant, by Godes hant gegeven, Een troost, een heylich merck, in onse ziel geschreven; (2195) De leyts-man onser jeucht, het roer van ons gemoet, Die onse gangen stijft, en voor den val behoet. De Geest is helle glans, waer door ons herten glimmen, Een onbesweke leer, waer mede dat wy climmen Tot onsen grooten God, waer mede dat wy gaen (2200) Tot boven in de lucht, veel hooger als de maen. Brengt suycker, honich-raet, en watmen soet mach namen, Brengt sang, en snaren-spel, brengt alle vreucht te samen, ,, Een straeltjen, dat de Geest ontrent ons herten schiet, ,, Maeckt al des werelts lust, min, als een enckel niet.
Off ick moet desen geest eens heftich gaen bevechten; Want wat ick breng ter baen, en wat ick op u win, Dat steeckt het nortsche dinck u weder uytten sin. Ick ben met vollen haet op desen Geest gebeten, (2210) Ick moet van al sijn doen wat naerder reden weten; Maer eerst, wat is het Vlees. J. Des menschen eyghen aert. S. Wat noemdy dan den Geest? J. Dat ons daer voor bewaert. S. Is Vlees ons eygen aert? en wildy dat versteken, Wel aen, ick ben gesint hier naerder van te spreken. (2215) Ick wil voor onsen aert de saeck eens nemen aen. J. Dat heeft uw gladde tong voor desen al gedaen. Al wat ghy hebt geseyt, dat heb ick soo genomen, Al waer het van het Vlees in eygen daet gecomen; Dies, als ghy kennen wilt het Vlees, en sijn beleyt, (2220) En vraecht niet hier off daer, ghy hebbet al geseyt. S. Nu weest ghy dan de Geest, met al u sware lasten, En laet ons eens de saeck wat dieper onder-tasten: Wat sluytet, dat ghy segt, dat yder met sijn bloet, En met sijn eigen vlees geduerich strijden moet? (2225) De vrede wert de mensch ten hoochsten aen-gepresen, En daermen altijt kijft, hoe can daer vrede wesen? Daer staech een vinnich hert is veerdich om te slaen, Hoe kan daer eenich deel naer soete liefde staen? ,, De liefde moet voor al van onsen geest beginnen, (2230) ,, Daer leyt haer eerste gront. Wie kan een ander minnen, ,, Die bitter, als een gal, met op-gesetten raet, ,, Sijn eygen vlees bevecht, sijn eygen leden haet? Wie isser oyt geweest, wie isser noch te vinden, Die, met soo engen bant, sijn lusten wist te binden? (2235) Gelijck ghy strenge Geest ons poocht te doen verstaen? Neen, tis maer rasery, ten kander soo niet gaen. ,, Geseggelick te zijn, ghevoughelick te wesen, ,, Dat is een schoone deucht, van yder hooch gepresen, ,, Dat is de rechte greep om t’huys, en over al, (2240) ,, Waer datmen henen gaet, te wesen lief-getal. ,, Een die met reden weet te nemen en te geven, ,, Naer tijt en stont ghebiet, die is bequaem te leven; ,, Die weet den rechten streeck, en ver den besten voet, ,, Hoe datmen metter eer by menschen woonen moet. (2245) ,, Die naer des weerelts loop sijn saken weet te voegen, ,, Vint yders goede gunst, en eyghen wel-ghenoegen, ,, Maer eeuwich over-dweers te liggen in de sack, ,, Is voor een yder mensch een lastich ongemack.
(2250) Maer eendracht mette sond’, soud’ dat de vrede wesen Die God ons wijst en prijst? can duysternis en licht, Can water ende vyer te samen zijn verplicht? ,, Can yemant, wie hy zy, can yemant raetsaem vinden, ,, Sich met een dooden romp aen een te laten binden? (2255) ,, Can yemant fris en fray, vol levens en gesont, ,, Gaen ligghen hooft aen hooft, en voughen mont aen mont ,, Met eenich stinkend kreng, een lichaem sonder zielen, ,, Vol ysselicken stanck, daer uyt de maden crielen, ,, Ghelijckmen, hier en daer, siet liggen op een rad? (2260) ,, Die mette sonden heult, doet vuylder dinck als dat. Sal yemant in sijn huys een vuylen boef gehengen, Die sijn beminde vrou tracht om haer eer te brengen? Sal d’Overheit een guyt, geneycht tot moort en brant, Met vreden laten gaen, en dulden in het lant? (2265) Sal yemant in sijn cleet het broetsel van de slangen, Vol doodelick vergif, al soetjens laten hangen, En gaen soo druypen heen? neen, neen, het echte wijf; Staet met een lichte-koy geduerich in ghekijf, ,, Geseggelick te zijn, en laet u niet bedriegen, (2270) ,, En is niet ons vernuft in slaep te laten wiegen, ,, Na dat een yder wil, en is niet onsen sin, ,, Van alderley beslach, te laten nemen in. ,, Tis sacht te zijn van aert, de reden plaets te geven, ,, Te stellen Godes wet tot richt-snoer van het leven, (2275) En soo ghy dese wech ghesint sijt in te gaen, Spreeckt maer een enckel woort, ons twisten heeft ghedaen. Een aep om-helst syn jonck, dat al sijn leden kraken, Soo dattet steeckt de moort, sijn dat niet moye saken? De moeder langt een mes, en geeft het aan haer kint, (2280) Dat quetstet totter doot, is dat niet fraey gemint? Een yder (soo ghy weet) doet synen wijngaert snoeyen, En laet het gulsich hout niet al te weelich groeyen, Dit valt ons vreemt int oogh, maer wie en weter niet Dat wat de snoeyer doet, om beters wil gheschiet? (2285) Wy sien den Medecijn met gloeyend’ ysers branden Den desen aen het been, den geenen aen de handen, En evenwel nochtans is alle man bekent, Dat, van het gants beleyt, genesen is het end. De plaester, wiens gebruyck is tegens het vervuylen, (2290) Smert, alsse wort gheleyt op seer en etter-buylen, Maer soo die wort gebruyckt ontrent de gave huyt, Men wert niet eens gewaar het byten van het cruyt. Ghy roept: uw woort is hart, ’ken can het niet verteeren; ’tGebreck is in u selfs, ghy sijt vol boose sweeren, (2295) ,, De salve van den Geest, die u de pijn aen-doet, ,, Waer u een herten-lust, hadt ghy een gaef gemoet.
Van innerlick ghevecht geduerichlick ghevoelen! Hoe deerlick is de mensch, die eeuwich sijn verstant (2300) Vint over hoop gestelt, en tegen een gekant! Du geefst, gestrenge Geest, ons groote stof om clagen, Du legst ons packen op, die niet en zijn te dragen, Du dringst en dwingst den mensch te vliegen naer de lucht, En siet! de swaere clomp leyt in het stoff’ en sucht. (2305) ,, Een Rijck, hoe rijck en groot, moet nootelick vervallen, ,, Als burgerlicke crijgh sit binnen op de wallen; ,, Geen steden zijnder vast, geen huysgesin bestaet, ,, Daer burgerlicke twist geduerich omme-gaet. Hoe sal dit cleyn begrijp, ons boesem, ons gemoeden, (2310) Ons hert een tanger lid, van binnen connen voeden Een onderling ghevecht, een innerlick ellend, Een tweedracht sonder rust, een oorlogh sonder end? ,, Eylaes! wat is de mensch? een wint, een roock, een wasem, ,, Een schaduw sonder lijff, een dau, een mist, een asem, (2315) ,, Een damp, een schrale lucht, een teer, een nietich vat, ,, Een broosen aerden pot, een, ick en weet niet wat. Gewis, indien ghy wilt dit crancke maecksel dwinghen Met soo benauden praem, het moet aen stucken springen Al watter is ontrent, en bersten met ghetier, (2320) Gelijck het aertrijck scheurt, van op-gedreven vier. Wat wiltmen dat de mensch sijn herte sal verkrachten? Bestrijden sijn gemoet, bevechten sijn ghedachten? Slaen met sijn eyghen geest, en voeren alle tijt, In desen kleynen romp, een innerlicken strijt? (2325) ,, Al watmen Mensche noemt, is van een vrou gecomen, ,, Die door een vleyers tong soo haest was in-ghenomen, ,, Die door een schoone vrucht soo lichtlick werd bekoort; ,, Wy zijn van vrouwen aert, wy vallen door een woort. Al wat van katten komt, dat is ghesint te muysen, (2330) Wie can sijn eygen hert, sijn wesen doen verhuysen? Wie can sijn eerste gront, sijn oorspronck, sijn begin, Verjagen uyt haer plaets, en setten uytten sin? Wy zijn van weecke stoff, in geyle lust ghewonnen, Gemolcken als de melck, als kaes, by een geronnen, (2335) Gedragen in den buyck, door sogh, en pap ghevoet; Met sanck in slaep ghewieght; int corte: Vlees en Bloet. Wat wil dit cranck ghestel sijn leden dus beklemmen, En met soo nauwen dwanck sijn domme sinnen temmen? ,, Sijns willens meester zijn is al te grooten wensch: (2340) ,, Om lust te weder-staen, niet swacker als de mensch.
Ick salder evenwel, ick salder tegen treden: En schoon ghy brengt ter baen u crachten int geheel, Noch sal ick regel-recht staen in het tegen-deel. (2345) ,, Geluckich is de ziel, die, door een hevich strijden, ,, Het doodelijck vergif der sonde weet te mijden; ,, Gheluckich is de ziel, die door geslagen twist, ,, Den uyt-gelaten brant van hare tochten slist. ,, Daer is een goede strijt, daer is een heylich kijven, (2350) ,, Daer is een reynen haet, daer is een heylsaem drijven; ,, En wederom daer is pays, liefde, stilte, vreucht, ,, Die onsen geest bedroeft, en niet met al en deucht. ,, Tis geen verdorventheyt, dat ons verdorventheden ,, Ons wrougen aen de borst, en dringen op de leden: (2355) ,,’tGevoelen van het quaet comt uyt een goeden gront, ,, Dat wy ons sonden sien, en coomt niet van de sond. Al dunctet u soo vreemt, al quetstet u ghedachten, ,, Ick segge dat de mensch sijn leden moet vercrachten, ,, Ick segge dat de mensch van sich verscheyden moet, (2360) ,, Al wat de ziele quetst off eenich hinder doet. ,, Ick segge dat de mensch sijn aengenaemste sonden, ,, Sijn soetste troetel-kint, hoe seer aen hem ghebonden, ,, Sijn alder-liefste vreucht, sijn lust, en eygen sin ,, Moet setten uytter hert, off heftich binden in. (2365) ,, Ick segge dat de mensch sijn innerlickste wesen, ,, Sijn aen-geboren aert, hoe seer by hem gepresen, ,, Hoe vast aen hem gehecht, hoe diep in hem geplant, ,, Moet stellen in bedwanck, en leggen aen den bant. ,, Al wat hy heeft ghelieft, dat moet hy leeren haten, (2370) ,, Al wat hem heeft behaecht, dat dient hy na te laten, ,, Ach! soo het met my ging, als ick van herten wens, ,, Ic vluchted’ uyt my selfs, ’k en bleef niet meer een mens. ,, Wat hangen wy aen d’aerd’, en lieven aertsche saken? ,, Wat soecken wy in d’aerd’ ons leven en vermaken? (2375) ,, Wat is het aerts gemoet met aerde soo ghepast? ,, Waerom is onsen aert soo inder aerden vast? ,, Al wie den hemel soeckt, moet van den hemel spreken, ,, Moet tot den hemel gaen, moet door den hemel breken, ,, Moet naer den hemel sien. Wat dienter veel geseyt? (2380) ,, Ten is geen effen baen die tot den hemel leyt. ,, Ick weet des menschen hert is vol verkeerde streken? ,, Ons alderbeste daet heeft even haer gebreken, ,, En niet te min nochtans can yemant in den geest ,, Behouden vasten troost, en blijven onbevreest. (2385) Daer is geen twijffel aen, de Vrede-vorst sal comen, Ick heb al over lang van sijnen dach vernomen, En in den geest gesien; ick heb in mijn ghemoet Den Soon alreets om-helst, gekusset, en gegroet: Ick heb al over lang, ick heb gesien van verre, (2390) Een licht, een wonder licht, een ongewoone sterre, Een strael van hellen glans, voor Zebulon bereyt, Een fackel voor het volck dat in het duyster leyt. Wat heeft den hemel voor! wat sal ons weder-varen! Een Maget is bevrucht, en sal een Sone baren, (2395) Een kint, een wonder kint, wort Israel gejont, Wiens naem is eeuwich God, Vorst van het nieuw verbont. Hy was vol swaren druck, van alle man vertreden, Onweert, veracht, onteert, verwont in al de leden, Hy loet op sijnen hals, met een bewogen hert, (2400) De smaet van onse schand, de pijn van onse smert. Hy was van God geplaecht, met veelderhande wonden, Hy droegh op hem alleen de straf van al de sonden, Door syn geleden smert, en diep-geveurde straem, Zijn wy den grammen God geworden aengenaem. (2405) Wy sweefden hier en daer door onbekende dalen, Gelijck de schapen doen, die sonder herder dwalen, Maer hy, door sijnen geest, en Goddelick beleyt, Heeft ons van nu aff aen een beter wech bereyt. Hy heeft, gelijck een lam ter slacht-banck wech gedreven, (2410) Off als ’tonnoosel schaep den scheerder op-gegeven, Geswegen als hy leet, geleden met ghedult, En met een stillen mont ghedragen onse schult: Hy is om onsent wil voor het gericht ghecomen, Om onsent wil van hier in angsten wech genomen, (2415) Hy was van alle cant om onsent wil verdruckt, Ten lesten uyt het lant des levens wech gheruckt. Maer als sijn weerde bloet tot soen sal zijn gegeven, Dan sal syn zaet gedyen, en door hem eeuwich leven, Want nademael syn ziel droech arbeyt ende pijn, (2420) Soo sal des Heeren wil in hem volcomen zijn. Wel aen dan, swack ghemoet, hoe ligdy dus gebonden Aen u verdorven aert, en aen-geboren sonden? Ghy zijt in vuyle lust ghewonnen, ick bekent, Maer God heeft dese quael van uwe ziel gewent. (2425) Hy geeft ons synen geest, die ons leert overwinnen Den onbesuysden wil van ons verdwaelde sinnen, Hy reynicht ons ghemoet, en stijft ons swacke ziel, Die anders elcke reys in sonden neder-viel.
(2430) Ist noch al even na, en noch al niet ter degen? Ist altijt van bedwang, en eeuwich van verdriet? Wy hebbens al ghenoech, tis al het oude liet. Al watje denckt en spreeckt, zijn toomen, boeyen, zeelen, Neus-prangen, ziel-bedwang, muyl-banden, en gareelen, (2435) Al watje roept en krijt, is bint, hout-in, betemt, Dwinght, over-heert, betoomt, druckt-neder, steuyt en stremt, Strijt, pluck-hayrt, vecht, en slaet. Wat onbeschofter streken, Waer hoorder oyt een mensch soo wreeden aert van spreken? Ghy dringt ons (soo het schijnt) de boeyen aen het been, (2440) En watter van u coomt, dat treft ghelijck een steen. Nau-siender, Knorre-pot, Grijspens, Genucht-verdrijver, Hert-knager, Trane-vrient, Swaer-hoofdich Hayre-klijver, Muyt-maker, Werre-geest, Breeck-spel, Verdriets-gesant, Ziel-pijnder, Bulle-man, Rust-hater, Dwinge-lant; (2445) ’kEn kan, ’ken wil, ’ken sal; wat moochdy ligghen rasen, En breken ons den cop met uwe vijse-vasen? ’kEn kan, ’ken wil, ’ken sal; wat datje doet off laet, Staen onder u ghebiet, off hooren uwen raet. De Jeucht begeert haer recht: wie cannet haer beletten? (2450) Voorwaer ghy zijt te cranck u tegen haer te setten, ,, Die met te nauwen dwanck de soete jonckheyt dwingt, ,, Maeckt dat haer vrye geest uyt alle banden springt. J. Nadien het u belieft, met aff-gerichte streken, Als voor het dertel Vlees tot mijnen geest te spreken, (2455) Soo laet my weder toe, behoudens u ontsach, Dat ick, als in den Geest, u antwoort geven mach. S. Neen Joseph, dit geral en is maer tijt verloren, Ick sweere by mijn ziel, en seg u van te voren, Indien ghy mijn versoeck nu geen ghehoor en geeft, (2460) Ghy meucht, ghewis ghy meucht, wel grouwen datje leeft. Onthout dit leste woort. Maer wie sal oyt ghelooven Dat Joseph sijnen staet van wel-vaert sal berooven Om ick en weet niet wat? neen, ken ick sijnen aert, Hy sal vry beter doen, indien hy sick bedaert. (2465) Ghy wert mijn soetste vrient, door al’ omstandicheden, Tot vreucht en heyl ghenoot, getogen, en ghebeden, Vermach ick yet op u, ick bidde, neem het waer; Neem u gheluck ter hant, en hoet u voor gevaer. Daer menich edel man, de bloem van dese landen, (2470) Sich wenschte, voor altijt, te mogen aen verpanden, Te houden voor sijn deel, te kiesen voor sijn vrou, En eenen soeten nacht te coopen met de trou; Dat Potiphar met pijn, met bangicheyt van sinnen, Met vreese, met ghevaer, met vierichlick te minnen, (2475) Met gantsche daghen lanck ontrent mijn huys te gaen, Met dickwils al den nacht voor mijne deur te staen, Met commer, met ootmoet, met smaetheyt te ver-dragen, Met sorge, met verdriet, met veelderhande lagen, Ten langen lesten creegh, ja, creegh ter nauwer noot; (2480) Dat (seg ick) coomt u selfs gevallen in den schoot, Dat hijcht naer uwe gunst, met innerlick verlangen, Dat speelt ontrent u net, en wenscht te zijn gevangen, Dat hangt u om den hals, en opent u de baen, Die al de hoofsche jeucht wel hadde willen gaen (2485) Dat bid om u behulp, dat komt tot u gevloden, Dat kleeft u aen het lijff, en wert u aen-geboden, Niet om te zijn u vrou, maer om te zijn u lief, Niet tot een praem van trou, maer slechts tot u gerief. Ghy moest wel zijn een block van alle vreucht versteken, (2490) Hart-neckich, onbeleeft, van heusheyt aff-gheweken, Van menschlickheyt vervreemt, ghy moest wel zijn een Jan, Onweerdich om den naem te dragen van een man; Ghy moest ja zijn een kluts, een sul, een koelen troever, Onaerdich als de zee, en doof ghelijck een oever, (2495) En kout ghelijck een vis, en bitter als de vloet; Ghy moest ja zijn een deyn, een ongesouten bloet, Indien ghy, houte-claes, so soeten brock vermuyldet, En vloot wanneer ick roep, en stont alleen en pruyldet, Wanneer mijn vierich hert u sijne smerten claecht; (2500) Neen, dat en mach niet zijn, de kansse dient ghewaecht; Wien soud’ een soete lach niet innerlick bekooren? Wien soud’ een geestich oogh niet door het herte booren? Niet drucken in het merch? wien soud’ een jonge blom Niet rucken van den wech, en drijven om en om? (2505) Wie soud’ een boertich jock, een soet en geestich mallen Niet metten eersten stoot in liefde doen vervallen? Wie sal, wanneer ick spreeck: Ghy zijtet die ick meen, Wie sal, met stuer ghelaet, voor antwoort seggen, Neen? Wie sal een teeren arm, daer in hy leyt ghevangen, (2510) En die, gelijck een klis, blijft om en aen hem hangen, Onweerdich rucken aff? wie salder van hem slaen, Een jonck bevallich Dier, dat hem comt bidden aen. Waer toe dit lang verhael? tis lang ghenoech ghesproken, Tis lang ghenoech het hooft met dit en dat gebroken; (2515) Tsa Joseph, voor besluyt, ick gae nu wat ter sy, Maer sal van stonden aen u weder comen by; Bedenckt u onder dies, en speelt niet meer den vijsen, Ghy cont nu, soo ghy wilt, u eygen vonnis wijsen, U eygen rechter zijn: ghy hebt in uwen schoot (2520) U wel-vaert en bederf, u leven ende doot.
Ghy siet met wat een cracht het wijff wert aen-gedreven Tot dulle rasery, ghy siet aen haer ghelaet En vreesselick ghebaer, hoe dat u saecke staet, (2525) Sy doet al watse can, sy proeft met alle crachten, Met allerley ghewelt, te swacken u ghedachten, Te krencken dynen Geest; dies brengse voor den dach Al watter eenichsins haer sake styven mach. Dan soecktse my den lust met bidden in te prenten, (2530) Dan koomtse my aen boort met felle dreygementen; Dan weder met gesmeeck, dan weder met gewelt, Wie soud in dit geval niet werden neer-gevelt? Met wat een schoonen glans, met wat een schijn van reden, Met wat een slim beleyt, wert eerbaerheyt bestreden? (2535) De wegh is glibber-glat: Een die niet vast en stont, Sou licht, in dit geval, vervallen totten gront. Hoe wert mijn wanckel hert geduerich om gedreven! Hoe wert het neer-gedouwt, en weder op-geheven! Het draeght, eylaes! het draeght, meer als het dragen can. (2540) Het suyse-bolt en swiert, gelijck een droncken man. Mijn Eva poocht my staegh haer appel aen te prijsen, En comt my t’elcker stont, als met de vinger, wijsen Nu haren schoonen glans, en dan haer soeten smaeck, Maer siet! het is de doot, soo ick de vrucht genaeck. (2545) Het sal, indien ick eet, ick weet, het sal my rouwen, Noch soeckt mijn dertel vlees, ’k en weet niet wat, te brouwen, Noch loopt de snoepster heen, en wilder eten van, Maer du, mijn weerde Geest, thoont datje zijt de man. Maer niet als Adam ded’, die ging het wijff gelooven (2550) Meer als den grooten God, en liet sijn ziel berooven, Om, ick en weet niet wat, van haren hoochsten wens. Oneyndelicke God, hoe wanckel is de mens! De weerelt, is de zee; de winden, onse feylen; Het schip, ons dertel vlees; ons sinnen, zijn de zeylen; (2555) Dus varen wy daer heen, en als wy zijn in noot, Dan isser aen het boort noch ancker, noch piloot: Wanneer een cranck gemoet wijckt voor de felle baren, Dan coomt de snelle vloet noch hooger opgevaren; Wanneermen stilte soeckt, dan rijster meer getier, (2560) En dat ons troosten soud is oly in het vier. Wanneer ick mijnen dorst een weynich meyn te koelen, Dan coomter meerder brant in mijn gewrichten woelen; Mijn smakeloose mont vint meer als honich-soet, Dat niet als enckel gal en smaeckt aen mijn gemoet. (2565) Ick ben nu rechts gestelt, ghelijck de luyden plegen, Die, t’wijlen sy te bed, vol droomen, zijn gelegen, De nacht-maer (a) over-valt, en (soo het schijnt) verrast, Hun dunckt dat haer de borst is met een rots belast. Sy suchten in den slaep, sy sweeten ende hijgen, (2570) Om dit geweldich pack van haren hals te crijgen, Sy roepen sonder stem, en woelen in de pijn, Maer, na een langen strijt, sy blyven datse zijn. Ick ben, gelijck een mensch, die door de woeste baren, Coomt, met een snelle wint, in haesten aff-gevaren, (2575) En schoon hy tegen ’tschip sijn rasse gangen roert, Wort echter met de stroom te zee-waert in gevoert. Ick ben nu rechts gestelt, gelijck myns Vaders Moeder, Doe sy myn Vader droech, en Esau sijnen broeder, En door den tegen-aert van dit oneenich paer, (2580) Werd, als een groot gewoel, in haren buyck gewaer, Ach wat een vreemden crych! wat voor een seldsaem woelen Ruyst door myn gants vernuft! ick spreke van gevoelen. Ach, wonderbaer gevecht! daer twee van eender dracht Staen tegens een ghekant uyt al haer gantsche macht: (2585) Ach, vreeselick geval! ick hebbe my te wachten Niet voor een vreemt gewelt, maer voor myn eygen crachten, Myn boesem is het krijt, myn hert een open velt, Daer twee, gereet te slaen, in wapens zyn gestelt. De Wet (a) leert myn gemoet dit sondich wesen haten, (2590) Mijn lust wil evenwel de sonde niet verlaten: Ick wensche met den Geest den rechten wech te gaen, Maer siet! ’taelweerdich Vlees wil na de slimme baen. Ick ben ghesont, en sieck; ghenesen en verloren, Ick lev’, en ick ben doot; ick sterv’ en werd gheboren; (2595) Nu ben ick wonder clouck, dan wederom verflout, Nu blooder als een das, dan weder machtich stout. Ick lacch’, en ben bedroeft; ick brand’ en ick vervriese; Ick stae, en val daer heen; ick win, en ick verliese; Ick hake naer genucht, ghedreven van de jeucht, (2600) In tranen evenwel leyt my de meeste vreucht. Wie heeft syn leven oyt soo vreemden stuck gelesen? Mijn sieckte wort, eylaes! door sieck te zyn genesen, Door cranck te zyn geheelt; ick werde ja gesont, Niet door een soet onthael, maer door een versche wond. (2605) Ick drijv’ en werd gejaeght; ick stoot, en wert geslaghen; Myn weertste deel van al en can my niet behagen; Ick ben myn eyge slaef, ick diene mynen knecht, En die my naest bestaet, is die my meest bevecht, Die treckt my hier en daer, die ruckt my op en neder, (2610) Die drijft my hooch en leegh, die sleurt my gins en weder; Die brengt my daer ick was, en prijst my weder aen, Al wat ick rechts te voor had uytten sin gedaen. Wat baet my slot off deur? myn vyant is van binnen, En dat my meest ontstelt, woont in myn eyge sinnen, (2615) Al werd ick nu en dan verheven van der eerdt, Dat my den loop belet sit op myn eygen peert. Nu ben ick wat verquickt, dan wederom besweken; Nu ben ick voorts gegaen, dan achter-waerts geweken; Nu voel ick soet vermaeck, dan weder suer gequel; (2620) Nu klim ick in de lucht, dan dael ick in der hel; Nu ben ick als een prins, strax weder niet met allen; Nu stae ick als een rots, dan ligg’ ick neer-gevallen; Nu Ia, dan weder Neen; nu woest, dan weder stil: Myn hert is ebb’ en vloet; ’k en weet niet wat ick wil. (2625) Wat dient er meer geseyt? mijn boesem kan niet vaten Myn grondeloos ghepeys, ’k en weet niet waer te laten De tochten van de lust. Al wat het ooghe siet, En wat het Vlees begeert, en wil de Reden niet. Wat ben ick voor een dinck! hoe swaer om aff te malen! (2630) Wat spoock woont in myn ziel! wie kan het recht verhalen? Half quaet, half goet, half dwaes, half vroet, half mensch, half beest, Half cloeck, half cranck, half recht, half manck, half Vlees, half Gheest, Wat raet in dit ghevaer? ick wil gaen neder-knielen, Voor mynen grooten God; en hem van gantscher zielen (2635) Gaen roepen my ter hulp; Hy is, die in den strijt Ons geeft een mannen hert, en voor den val bevrijt. Hy is die cracht verleent, en stijft ons swacke leden, Wanneer wy tot hem gaen met smeecken en gebeden; ,, Geen sonde coomter oyt soo hart gedrongen aen, (2640) ,, Is God ons toe-verlaet, haer prickel sal vergaen. Wel aen, ’t is meer als tijt tot Gode sick te gheven, Ten eynde my den geest niet werde wech gedreven. Wel aen, myn God, myn heyl, myn trooster in de noot, Geef dat ick mach bestaen in desen harden stoot. (2645) Geef dat ick gants het rot van dese slimme tochten, Waer door myn swacke ziel wert deerlick aen-gevochten, Met cracht mach drijven uyt en treden mette voet, En dy mach dragen op een onbesmet gemoet. Ick ben, eylaes! ick ben gants deerlick wech gesoncken, (2650) In kuylen vol gevaer, ick ligge schier verdroncken In ongesonden stanck vant grondeloose slijck; Indien ghy niet en helpt, gewis ick ben een lijck. Wat isset van den mensch? sijn alderbeste gronden Zijn, als een dreckich cleet, bevleckt met vuyle sonden,* (2655) Syn deucht en hoochste tucht is maer een dorre blat, Eylaes! wat is de mensch meer als een aerden vat? Syn sinnen, en met een de loop van al syn leven Wert door het sondich vlees, als met de wint, gedreven, Int grondelose meyr van ’sweerelts woeste baen, (2660) Wel op, en stae ons by, off, Heere, wy vergaen. Myn voeten zyn gestelt op glibber-gladde paden, Ick ben van alle kant bevochten van den quaden, Myn lust gaet buyten spoor, myn joncheyt speelt de beest, Coom, dael op ons, ô God, met dijnen reynen geest; (2665) Coom dael op mijn ghemoet, ick wachte met verlanghen, Coom stijf mijn krancke leen, coom, stut mijn swacke ganghen, Coom recht ons weder op, en hoet ons, Heer, voor schant, Breng heyl aen mijn gemoet, en stercke mijn verstant, Laet druppen dijne leer, ghelijck een soeten regen, (2670) Laet vloeyen, als een dauw, dijn Goddelicken segen Op ons benauden geest, bevochtich ons gemoet, Verquick ons dorre ziel, door uwen milden vloet. Du hebst my, goede God, soo menichmael voor desen De wonderlicke cracht van dijne gunst bewesen, (2675) Dies wil ick eeuwich zijn en blijven dijnen knecht, O! laet mijn swack ghemoet bestaen in dit gevecht. Zy doch soo soet en goet om ons te leeren strijden, Als ’tvleys is boos en broos, om naer de lust te glijden, Zy doch soo seer geneycht, om ons te houden staen, (2680) Als ons de quade tocht ter neder poocht te slaen. ’k En bid om geen gewin van steden off landouwen, ’k En poogh geen hooch paleys, tot aen de lucht te bouwen, ’k En eysch geen grooten naem, geen gelt, geen hoogen staet, Om over al te zijn ghetroetelt achter straet; (2685) Ick wensch een eenich dinck, en dat uyt gantscher sinnen, Ick wensch mijn eygen hert te mogen overwinnen, Maect my tot mijnen slaef, maeck my mijn eygen mens, Geef my tot mijnen buyt. dat is mijn hoochste wens, Nu recht dy, op mijn ziel, God neycht tot uwe clachten (2690) Sijn goedertieren oor: Ick voele meerder crachten, Ick voel een soeten dauw, ick voel een seldsaem werck, In droefheyt werd ick bly, in cranckheit ben ick sterck, Wel op dan, mijn ghemoet, neem waer den rijcken segen Die op u neder-daelt, gaet uwen Heylant tegen, (2695) Recht op u slappe knien; God spreect tot uwen sin, God clopt aen u ghemoet; wel op en, laet hem in. Wat blijft de vuyle lust noch in u herssen malen? Ick voel een ander vier op mijn gewrichten dalen, Ick voel een nieuwen geest, een meer als menschen cracht, (2700) Die, tot mijn onder-stant, van boven wert gewracht. Gelijck de nieuwe most (die, eer hy is verlaten, Leyt, met een groot gewelt, en worstelt in de vaten, Nu over hoop gevoert, dan weder neer geperst, Tot naer een lang ghewoel, het ox-hooft open berst) (2705) Coomt, met een snel gedruys, nu los en onbedwongen, Gebortelt uyt het vat, en, in de lucht gesprongen, Soo dat des kuypers gast, kan hooren aen de clanck, Dat nu het edel nat is buyten sijn bedwanck. Soo gaetet metten Geest: nu leit hy schier verdwenen, (2710) Dan gijpt hy weder moet, nu valt hy plat daer henen, Dan rijst hy weder op, tot dat hy met gewelt, Door Godes hand gestijft, ten lesten hout het velt, Ten lesten baert sijn cracht, en hooger als de bergen, Gaet, als een dapper helt, de gantsche werelt tergen, (2715) Grijpt, met een stout gemoet, sijn tochten by de cop, Stoot dertelheyt daer heen, en sitter boven op. Wat rester nu te doen? sal dit mijn hert bewegen, Dat haer me-vrou vertoont soo seer tot my genegen? Sal haer uyt-sinnich vier my drijven totte min, (2720) Off sal het zijn een toom om my te binden in? Wat isser vuylder dinck, als dat een wijff gaet veylen Haer schoot, haer eygen vlees? en coomt met volle zeylen Van uyt-gelaten drift op yemant dringen aen, Haer eygen coppelers’, haer eyghen roffiaen? (2725) Wat monster is een wijff, die, als de criele teven, Door schaemteloosen brant daer henen wert gedreven, En ranst de mannen aen, en eyscht met stout gebaer Dat, off sy’t al begeert, noch best geswegen waer? Wat heb ick menich woort van aen-stoot moeten dragen? (2730) ’k En ben schier nimmermeer vant geyle wijff ontslagen, Want met dat hare man sijn hooft maer eens en went, God geve waer ick ben, sy vint haer daer ontrent; Sy coomt, en maect een praet, en, vol van hoere treken, Lonct met een brandend’ oog, haer wesen schijnt te spreken, (2735) Sy sucht, en siet my aen; sy coomt my int gemoet, Sy grijpt, en kust mijn hant; wat weet ick watse doet? Fy onbeschaemden aert! fy, eervergeten rancken! Die niet, als in een kot van vuyl bordeelen, wancken; Voor welck een onverlaet, hoe rau en ongheschict, (2740) Van ganscher kelen walcht, van ganscher herten schrict. Die aen de criele jeucht haer hittich dorsten laven, Doen winste met haer lijff, en nemen gelt en gaven, Maer dit oneerlijck wijff, vergect, ’k en weet niet hoe, Biet my haer eygen vlees, en noch geschencken toe. (2745) ,, Een ongebonden schroef, al heeft hy schoon behagen ,, In maechden op te doen, en vrouwen na te jagen, ,, Sal stremmen sijnen brant, indien een hitsich wijff ,, Coomt, met een stout gebaer, hem dringen op het lijff. Sal dan een sedich hert niet aller wegen haten (2750) Een wijff, geheel geneycht haer eygen man te laten, Een wijff, vol geylen brant, die met een criele sin Een slaef, haer eygen knecht, wil dwingen totte min? ,, Het beste vrou-cieraet noem ick een zedich wesen, ,, Een neer-geslagen oogh, daer schaemt is in te lesen, (2755) ,, Een aensicht, dat rontom door eerbaer root ontsteect, ,, Oock als een echte man van reyne liefde spreeckt. ,, Ach! ’t is een vuyl bejach naer ander luyden wijven ,, Den uyt-gelaten tocht van sijnen lust te dryven, ,, Fy! die een dertel hant slaet aen de reyne trou, (2760) ,, En metst een vreemden steen op ander luy gebou. Ick terd’u, dertel Vleys, wat soudy, slim gebroetsel, Mijn Geest, door u bejach, berooven van sijn voetsel, Mijn ziel van haer vermaeck; mijn sinnen van haer rust; Neen, daer en is geen kans, u vier is uyt-gheblust, (2765) U prickel is verstompt, u banden aff-ghesleten, U tochten wech gejaecht, u jeucksel uyt-gebeten, U vlam, is maer een roock; u colen, enckel as; Ick ben een ander mensch, als ick te vooren was. Ravotster, Tafel-vliech, Nacht-liefster, Buyck-goddinne, (2770) Mont-speelster, Weelde-kint, Sluyp-ziele, Schende-minne, Tucht-haetster, Schote-bol, Cort-hielde Glibber-voet, Geck-scheerster, Lichte-koy, Sleep-lende, Labbe-soet, Wat coomdy my aen boort, met u vervaarlijck dreygen? ’k En passer niet meer op, ’k en ben niet meer u eygen, (2775) Ghy sult na desen tijt, ’tzy datje wilt off niet, Ghy sult van nu voortaen staen onder mijn gebiet. Ghy sult u snoode drift, en roeckeloose streken, Ghy sult u dullen loop na-laten en verbreken, Ghy sult, onstuymich wicht, ghy sult van nu voortaen (2780) Geen cromme sprongen doen, geen quade wegen gaen. Ick ben voor mijnen God, met vast beraet, getreden, Ick heb om sijne gunst uyt al mijn hert gebeden, Ick heb met mijnen geest gemaeckt een nieu verbont, Niet meer te willen zijn een slave van de sond. (2785) Ick heb, in grooten ernst, een dieren eedt gesworen, Dat my geen vuyle lust voortaen en sal becoren, Dat my geen criele sin, geen ander slim gebreck Sal onder sijn gebiet, doen buygen mijnen neck. Ick ben met mijn gesicht, voor al mijn levens dagen, (2790) Getreden in gespreck, en vastelijck verdragen, Dat mijn vermeten oogh geen maecht of schoone vrou, Met keteling van lust, voortaen beloncken sou. Ick heb van mijn gehoor wel ernstelijck bedongen, Niet meer te laten in ’tgesmeeck van gladde tongen, (2795) Verleydsters van de jeucht: Ick heb mijn dertel hant Met onbewogen tucht versegelt en verpant. Ick heb aen mijn gemoet wel hooch en dier bevolen Dat my dit weelich hert niet meer en werd ontstolen; Ick heb mijn wilt gepeys met palen vast geset, (2800) Dat my geen dertel wijff sal locken in het net. Ick heb van mijne stem een hoogen eedt genomen, Dat geen lichtveerdich woort my uyt den mont sal comen, Ick poogh met al mijn cracht te houden in den toom Int waken, mijn gepeys; int slapen, mijnen droom. (2805) Ick heb van alle cant mijn wapens aen-getogen, Om van het snoode vlees niet meer te zijn bedrogen, Mijn schilt is vast Geloof, mijn sweert des Heeren woort, Mijn helm is Godes heyl, en dus soo gaen wy voort. Al quame nu me-vrou met smeecken en gebeden, (2810) En vulde mijn gehoor met al de soetste reden Die oyt een hoeren tong haer leven heeft geleert, Noch soud ick van de lust niet werden over-heert. Al quame nu me-vrou, en moede van te vleyen Ging prouven mijnen Geest met jammerlijck te schreyen, (2815) Ging toonen hare cunst met hijgen en gesucht, Noch bleef ick onbeweecht, off steldet op de vlucht. Al quame nu me-vrou van stonden aen getreden, En stelde voor mijn oogh haer lodderlijckste leden, Ontsloot haer teere borst, en leyde voor my bloot (2820) Al watter schuylen mach in haren geylen schoot; Al brachtse voor den dach veel gaven en geschencken, En wat een listich wijf noch vorder can bedencken, Wanneer haer brandich hert met lusten is verblint, Noch sloech ick al haer doen en seggen in de wint. (2825) Al vielse my te voet, ick (sonder yet te mijden) Indien ick niet en cond haer leden over-schrijden, Sou trappen op haer lijff, en met een snellen tocht My maken uytte weech, ten besten dat ick mocht. En off sy metter hant mijn cleet bestont te vaten, (2830) Om my te houden staen; Voorwaer ick sout haer laten: En off sy kreet van spijt, en maecte groot geluyt, Alst immers wesen moest, ick streeck ten huysen uyt.
HIer coom ick wederom, nu sal ick haest bemercken Off Joseph is een mensch, off een van dese sercken (2835) Gehouwen uyt een rots: nu sal ick eens besien Of Joseph sijn geluck moet-willens sal ontvlien. Wel aen, volmaeckte ziel, schoon boven alle schoone, Mijns herten soete wensch, mijn hoop, mijn vreucht en croone, Mijn heyl, mijn toe-verlaet, mijn troost, mijn hoochste rust, (2840) Mijn liefde, mijn vermaeck, mijn licht, mijn diepste lust. O winckel van verstant, ô gheest in als bedreven, O adem mijner ziel, ô voetsel van mijn leven, O vonck van mijnen brant, ô sleutel van mijn hert, Die lang ghebeden zijt, en noyt verbeden wert, (2845) Ick maen u op de gunst van mijner hant ontfangen, Op u beleefden geest, op mijn bedroeft verlangen, Op u me-weerdich hert, op mijn ontsteken bloet, Op uwen sachten aert, op mijn ontstelt ghemoet, Op u begaefde ziel, van yder een gepresen, (2850) Op mijnen heeten brant, op u bevallick wesen, Op mijn bedruckt gepeyns, op u vermaerde deucht, Heb deerenis met my, en mijne groene jeucht, Heb deerenis met my, en dese teere wangen Met tranen (soo ghy siet) om uwent wil behangen, (2855) Heb deerenis met my, en desen drouven geest, Die niet als u en lieft, en niet als u en vreest, Heb deerenis, ick bids, met dit verdrietich suchten, En met den drouven stant van mijn ellendich duchten, Heb deerenis, ô vrient, met een verliefde vrou, (2860) Die buyten uwe gunst geen ure leven wou, Heb deerenis met my, ’ken cant niet langer herden, Ick sijge plat ter neer, wat salt van my ghewerden? Ick sterve daer ick gae, heb deerenis met my, En maeckt een treurich hert eens van sijn qualen vry. (2865) Ghy siet mijn droeff gebaer, ghy siet mijn tranen rollen, Mijn oogen vol verdriets, mijn kaken op-geswollen, Mijn geest vol minne-brant, ghy siet mijn herte slaen, Hoe condy noch soo koel, soo stille blijven staen? Hoe condy, Jonger helt, hoe condy noch gelaten, (2870) Dit lijff, voor u gemaeckt, te grijpen en te vaten, Te drucken aen u hert, te heelen mijn verdriet. Maer wat ick claech, eylaes! ick sie, ten baet my niet; Ick sie, al wat ick doe, ten can u niet bewegen, Ghy staet, ghelijck een klip, int woeste meyr ghelegen, (2875) Die niet een sier en wijckt. O, onbewoghe rots, Off ick al schoone spreeck, ghy blijft al even trots; Ghy blijft al die ghy waert. Ick sweer u by Osiris Ick sweer u by de Cat, dat ons soo weerden dier is, Ick sweere by den Bock, en by de Crocodijl, (2880) En by den claren stroom van onsen rijcken Nijl, By Isis, Seraphis, en watter is gheboden, Te vieren hier int lant, by al de grootste Goden, Ick sweer u by mijn ziel, en mijn verliefden schoot, Off heden zijdy mijn, off heden zijdy doot. (2885) Het licht van desen dach, dat moet en sal my gheven Off ’t eynde van mijn lust, off ’t eynde van u leven, Het gae my soo het wil, ick moet noch heden zijn Off midden in de vreucht off midden in de pijn. Verstaet wat ick u seg. Ghewis ick sal my wreken, (2890) Off ’t sal mijn listich hert aen slim beleyt ontbreken. Wat raes ick? tis geen noot, sou Ioseph seggen, Neen? Hy wil maer eens besien, off ickt van herten meen. Hy cropt syn tochten in, tot op het alder-leste, ,, De brant en wil voor eerst int jeughdich hout niet vesten, (2895) ,, Maer als het groen ghewas het vier eens heeft gevat, ,, Soo isser aen den heirt gheen heeter brant als dat. Soo salt met Ioseph gaen. Wel, hebdy voor-ghenomen In d’alder-hoochste trap mijn brant te laten comen, Soo ist dan nu genoech, tis nu de diepste noot, (2900) Tis nu de jongste slach, tis nu de leste stoot. Al waerdy van een beest int wilde wout ghespogen, Al haddy wreede melck uyt leeuw of beir gesogen, Al waerdy van een draeck in rotsen op-gevoet, Noch sou mijn deerlijck sien bewegen u gemoet; (2905) Wel aen dan, laet my doch yet van u gunst verwerven, Ick bids u. J. Denctet niet. S. Ké vougt u. J. Liever sterven. S. Nu Ioseph! J. Schaemje wat. S. Ach mocht ick. J. Zijdy mal? S. Ey lieve! J. Naerder niet. S. Om-vang my! J. Ick! ’k en sal. S. Ghy sult nochtans niet gaen. J. Wat sal u dan ontbreken? (2910) S. Blijft noch een weynich staen, ick heb u wat te spreken. J. ’t Is al genoech, me-vrou, daer is geen spreken aen. S. Maer vrient, ick heb u vast, ghy cont my niet ontgaen. J. Ist geck? S. Nu coom eens hier. J. Ghy sult mijn mantel scheuren. S. Coom herwaerts. J. Niet alsoo. S. Ick sal u blijven sleuren (2915) Tot dat ghy my gelieft, het sy u lief of leet. J. Alst immers wesen moet, neem daer, en hout het cleet, Ick ga ter deuren uyt. S. Gewis het sal u rouwen, Ior, Zepho, Thinna, Gos, helpt desen booswicht houwen, Coom help, tis meer dan tijt, loopt als tot moort en brant, (2920) Ick lijd hier in mijn huys onlijdelijcke schant. J. Wat onbeschaemder wijff! hoe wil dit speeltjen enden? S. Helpt mans en maechden, help! een slave wil my schenden, Een onbeschofte guyt, van Hebron hier gebracht, Die komt my ranssen aen, op dat hy my vercracht. (2925) Loopt mans, en maechden, loopt, coomt haest hier in getreden, De boef is vol van brant, en bloot van alle reden. J. Wat af-gherichte list! Ick hoore door het huys, Ick hoor van alle cant gedommel en gedruys; Een yder is verbaest, een yeder coomt geloopen. (2930) Nu sal het listich wijff veel leugens tsamen hoopen, En doen een groot beclach, om my te tygen aen, Al wat haer vals bedrijff heeft tegen my bestaen. Het cleet, dat ick terstont liet in haer handen blijven, Sal haer door-trapt bedroch niet weynich connen stijven, (2935) Wat raet nu, lieve God? wat raet doch gaet my aen? Waer loop ick, arme mensch? wat dienter nu gedaen? ,, Hoe rolt het los geluck! hoe gaen des werelts saken! ,, Tis roock, tis enckel wint al wat de menschen maken, ,, Haer voorspoet, eer, en staet, haer hoochst-geachte goet (2940) ,, Gaet schielijck op en neer, gelijck als ebb’ en vloet. Ick was noch desen dach in hoogen staet verheven, Nu lig ick in het stoff, van boven neer-gedreven, Nu lijd ick sonder schult een schandelijcken val, Onseker wat voor ramp my over-comen sal. (2945) Wat treck ick nu ter hant? sal ick, gelijck een hennen, Gaen bidden om genaed, en mijne schult bekennen? Neen, neen; heb ick de lust tot heden aff-ghewent, Ick wil volstandich sijn, en blijven totten end, Hoe? gaen wy dan te hooff, om daer de loose trecken, (2950) En al dit slim beleyt, mijn heer te gaen ontdecken? Neen holla! niet alsoo; een huys gerust en stil Dient in geen twist gestelt, om mijner rusten wil. Wat staeter dan te doen? sal ick my binnen geven, En daer, voor yder een, al watter is bedreven (2955) Volmondich storten uit? Noch dat. Tis ongeraen De feylen van de vrou voor knechten uyt te slaen. Wat dan? sal ick in haest gaen loopen uytten lande? Ick vluchten als een guyt! dat waer te grooten schande. Tis beter watter komt te lyden met ghedult; (2960) Die blijft, is vroom geacht; die vlucht, die geeftmen schult. Oock als een slaef bestaet van sijnen heer te loopen, Die moetet met den rug off met den hals becoopen; Of alst ten besten gaet, hy raeckt aen meul’ of plouch, Al is hy sonder schult, de vlucht is schults genouch. (2965) Wat is dan ons besluyt? tis tijt hier op te letten. Ick sal niet eenen stap, niet eenen voet versetten, Ick sal hier wachten aff, al wat in dit gheval De goedertiere God my over-senden sal; Ick heb op God betrout, in God heb ick begonnen, (2970) Met God den strijt bestaen, door God de lust verwonnen, Van God wacht ick het end. Wat pas ick op de smaet? ,, Wie kan het qualijck gaen, die sich op God verlaet? Hoe sal ick dy, ô Heer, ten vollen connen dancken, Die my hebst los gemaeckt van alle werelts rancken, (2975) Mijn oogen van geschrey, mijn jonckheyt van den noot, Mijn voeten van den val, mijn siele van der doot; Dy, Heer, sy loff en danck, dijn naem wil ick belijden, Du hebst mijn swacken arm gheweldich leeren strijden, De vingers mijner hant ten crijge toe-gherust, (2980) Du bist mijn hoogste wens, mijn troost, mijns herten lust. Ick wil van nu voortaen, ick wil mijn gantsche leven Aen Godes reyne wet gheheelick over-gheven, En sijn in mijn bedrijff ootmoedich en oprecht. Du maer, ô reyne Geest, verstercke dijnen knecht.
Dat Pindi groen ghehucht niet mochte zijn betreden Als metten teeren voet van een geleerde maecht, Aen wien een geestich bouck, meer als een man, behaecht; (5) Maer u verheve geest, een spoor voor al de Zeeuwen, Een licht van uw gheslacht, een ciersel deser eeuwen, Toont, dat de Maechden-berch aen vrouwen toe-ganck geeft, Wanneer haer eerbaer hert de ware trou beleeft. Ghy, in het reyne bed van uwen man ghelegen, (10) Cont Pindus en Pernas, cont Helicon bewegen, Dat u haer steyle cruyn soo grooten eere biet, Als oyt aen jonge maecht voor desen is geschiet. Thalia was gestoort, en wouder tegen seggen; Maer hoorde, met bescheyt, haer reden weder-leggen, (15) Soo dat Apollo self, met al de Maeghden, sach Dat oock de reyne trouw voor maechdom strecken mach. Ghy dan, syn gunst-genoot, hebt metter daet gesongen, Niet rancken vande jeucht, niet Venus cromme sprongen, Maer sang van beter stoff, een liet van Mirriam, (20) Dat niet uyt aertsche tocht, maer van den hemel quam. Ghy queelt geen dertel min; maer liefde van de Vader, Ontsteken in den Soon, de ware liefdes ader; [fol. O3v, p. 110]* De sucht die ghy beschrijft, treckt op het soet geclach, Waer van de wijse soon van David maeckt gewach. [* 185] (25) Al wat u voor ghedicht coomt uytter pennen schieten, Sien wy, met groot vermaeck, als enckel honich vlieten; En voelen, uytten loop van haren sachten vloedt, Wat voor een soeten aert daer woont in u ghemoet. Hierom is u te recht de Laure-crans ghesonden, [* 186] (30) Door maechdelick beleyt ghevlochten en ghebonden, Tot noch een vaster peyl, dat niet alleen een Maecht, Maer dat oock Echte Trou aen Helicon behaecht. Op yder Lauren-blat in dese Crans geweven, Staen, met gemalen gout, de namen uyt-geschreven (35) Van Geesten onser eeuw, en van den ouden tijt, Waer van ghy, Zeeusche Bloem, de minste niet en zijt. De Maecht, die haer ghedicht laet aen den Amstel klincken, Ging uw verheven geest met dese croon beschincken, Niet op haer eygen naem, maer uyt gemeene gunst (40) Van Phoebi soete schaer, Beminners van de Cunst. Hoe kan ons eyge lant, hoe kan doch Zeelant swijgen, Nadien ghy sulcken loff in Hollandt cont verkrijgen? Ionck-vrou, neemt dit gedicht, en houwet voor een pant, Dat oock de Zeeusche cust kan achten het verstant. J: CATS.
Het eene met het oogh, het ander mette sinnen; Want so ghy dit gesicht een leersaem-herte biet, Ghy sult hier connen sien ’tgunt datmen niet en siet. [fol. O4v, p. 112] (5) Van buyten staet het stil, van binnen is gherommel, Niet anders dan ghelijck het rasen van een trommel, Als in het vlacke velt twee legers comen staen, Ten crijghe toe-gerust, en veerdich om te slaen. ’t Geruchte wert verweckt door twee verscheyde saken, (10) Die int besloten vat sich onderling ghenaken, En storten over hoop. De smakeloose stroom Leyt midden in het vet, en bobbelt in den room, Hier uyt ontstaet de crijch. Sy dringen in malkander: Nu drijft het een om hooch, dan wederom het ander; (15) Nu wert de room verdruckt, en dan het schrale wey; Men twijfelt aen het end, de prijs hangt tusschen bey Onseker wiens hy is; tot dat, ten lange-lesten, De room, na groot ghewoel, aen een begint te vesten, En schoonder als hy was, en geelder, als het gout, (20) Verbetert door het slaen, met cracht het velt behout. Maer schoon hy boven drijft, noch moet hy echter lijden Dat cabbeling van melck, dat schuym, van alle zijden, Dat spoeling van het vat hem overal bevleckt; Tot dat een hooger hant hem uyt de leechten treckt, (25) Hem spoelt met claren stroom, maeckt suyver boven maten, Zout, teghens het verderf, bewaert in sijne vaten, Versegelt met sijn merck, ten lesten ciert, en kroont; Soo wert die overwint, na lange strijt, geloont. Wil yemant, met verstant, het woelen en het wercken, (30) Van Water ende Room wat nader over-mercken, Die sie de gansche saeck, met aendacht, naerder in, En treck’ uit slechte stof niet al te slechten sln. De keerne zy de mensch. (b). De cracht die woelt van binnen, Beduyt den swaren strijt van goed’ en quade sinnen. (c) [fol. P1r, p. 113] (35) De Room verthoont den Geest; het schrale wey de Lust: Dees twee staen tegen een d, en woelen sonder rust. Ontwaect hier, domme mensch, en leert uw eygen wonder, De Geest is niet alleen, het Vleesch is niet bysonder, Haer crachten sijn vermengt, en over al gemeen, (40) Sy liggen in de siel gedommelt onder een. Gelijck het schemer-licht, juyst eer de roode morgen Brengt weder aen den mensch sijn dageliksche sorgen, Sweeft om het woeste ront, niet duister, niet te claer, Geen nacht off dach alleen, maer nacht en dach te gaer. (45) Soo gaet het oock met hun. Van wit en swart verscheyden, Zijn tsamen wit en swart, en sweven tusschen beyden; Gelijck het water doet, wanneermen heet en kout Giet in het eygen vat, en door malcander brout. Wel aen, daer rijst gewoel, het gaeter op een vechten, (50) Een yder brenght ter baen sijn onvertsaechde knechten, En kantse tegens een f. Het vleesch is toe-gerust Met roeckeloose jeught, en ongetoomde Lust, Met uyt-gelate jock, met onbeschaemde Nachten, Met Dronckenschap, en Spel, met benden van Gedachten, (55) Vol van des weerelts Vreucht, met Achterklap en Haet, Met Leugens, Twist, Bedrogh, en ongeschicke Praet. De Geest treet in het perck, omcingelt met Gebeden, Met Godes heylsaem Woort, met stichtelicke Reden, Met Ootmoet, Sachten Aert, Bekentenis van schult, (60) Met Liefde, met Geloof, met Hope, met Gedult. De slach gaet heftich aen, daer rijst een dapper woelen; Het schijnt dat Vleesch en Geest als door malcander spoelen, Soo dat de felle tocht en onbesuysde loop, De crachten van de siel g doet rollen over hoop. [fol. P1v, p. 114] (65) Ten lesten wert de Geest, na veelderhande wonden, Na veelderley gevaer, in meerder cracht gevonden Als immer van te voor; en na soo grooten slach, Is vaster als hy was h, en schoonder als hy plach, Nochtans niet sonder vleck i: want ongerijmde tochten (70) Van vleeschelicke lust, en ander snoo gedrochten, Staen noch in hem gehecht: en, schoon hy houtet velt, Noch wert hy menichmael van quade lust gequelt; Tot dat de groote God sijn hant laet neder-dalen, En coomt hem, door de doot, hier van der aerden halen, (75) Verplaetst hem in sijn rijc, doet wech den aertschen draf, Verheerlickt lijff en siel, en wascht de feylen af. Geluckich is de mensch, geluckich boven maten, Die God de gunste doet, om dit geluck te vaten; Geluckich is de mensch, die hier in desen tijt (80) Oprechtelicken campt, en wettelicken strijt: Onsterffelicke glans, en Conincklicke croonen Staen by den Heer bereyt, om sulcken siel te loonen; Te loonen, maer uyt gunst: ons beste doen is quaet, Het heyl, dat ons geschiet, en is maer uyt genaed; (85) Genaed om God den Soon. Het Lam voor ons geslachtet Dat heeft de vreucht bereyt, by yeder een verwachtet Die Godes heylich merck in syner zielen draeght, En door den lieven Soon den Vader heeft behaeght. ONeyndelicke Cracht, noyt recht begrepen Wesen, (90) God, Vader, Sone, Geest; die, boven al geresen, Woont in uw eygen self; coom stercke dijnen knecht, Als Weerelt, Vlees, en Bloet, en Duyvel hem bevecht: Coom, leer ons swacken Geest soo op der aerden strijden, Dat wy, na desen tijt, deel hadden in ’t verblijden, [P2r, p. 115] (95) Dat voor dijn heylich volck voor eeuwigh is bereyt, Daer dese romp en ramp magh werden af-geleyt.
[P4v, p. 120: blanco]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
