| David van Hoogstraten: Het leven van Joannes Antonides van der Goes. In: Alle de gedichten van J. Antonides vander Goes. Hier by komt het leven des dichters. Derde druk. Amsterdam, Nicolaas ten Hoorn, 1714 (facsimile bij books.google). Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Facsimile bij Ursicula In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. |
 |
| Portret, ontleend aan de Gedichten van 1714, door Pieter van Gunst naar een schilderij van Ludolf Bakhuysen met onderschrift van David van Hoogstraten |
JOANNES ANTONIDES VAN DER GOES, |
| D. van Hoogstraten. |
HET |
HET LEVEN VAN |
| IK weet niet of ik zal aenzien voor een spel van ’t Geval, dat ik op my neme de moeite van eenigh verhael op te stellen van een der uitmuntendste vernuften, op eenen tydt, waer in ik de pen pas neêrgelegt had, die ik opgenomen had om de gedachtenisse uit te breiden van twee vermaerde mannen, die met dezen in eenen en zelven tydt geleeft, en uit overeenkomst van zinlykheden gemeenzaem omgegaen hebben. Tot welk bestaen ik gedreven was ten deele door den plicht, dien ik den overledenen schuldigh was, ten deele door aenzoek van vele luiden van letteren, ten deele ook door het vermaek, dat ik gevoele, zoo meenigmael ik de gedachtenis vernieuwe der geestryke mannen, met welke ik het geluk gehad heb van te verkeeren, te weten Oudaen, Francius, Broekhuizen, Vollenhove, Moonen, Bake, de Branden, en Rotgans, nu alle door de doodt van my afgescheiden. Nogh minder weet ik of my al dienstig is eene schets te geven van hem, die door gansch Nederlant in ongemeenen lof heeft uitgeblonken: dewyl ik dat doende my inlaet tot het verheffen eener kunst, die niet alleen van de meeste menschen weinig geacht, maer ook versmaedt en verworpen wort. [Verachting der Poëzy.] Want wie ziet tegenwoordigh naer deze oeffening van welsprekenheit om? wie bevlytigtze? wie bemoeit ’er zich mede? of wie draegt haer zucht en eerbiedigheit toe? want datze veel eer doorgaet voor een samenhang van beuzelingen en kinderspel, zelf by vele bezette en bezadigde luiden, kan van niemant ontkent worden. [Oirzaak van dezen afkeer.] My de oirzaek van dezen afkeer nasporende komt niets zoo gereedt te vore, als de magtige meenigte van rymers en krabbelaers, die, de een voor den anderen niet willende wijken [fol. ****4v] hunne vodden aen den dagh geven, en het schoone papier bemorsen en bekladden; waer door fraeie geesten, die altydt weinig in getal zijn, geheel verdonkert en als in vergetelheit gestelt worden: dewijl zeer weinige menschen gevonden worden, die hun oordeel of kunnen of willen te koste leggen, tot het opmaken van een behoorlyk onderscheit tusschen den eenen schryver en den anderen. Hier by komt de hoogste ongebondenheit en vrypostigheit van menschen, die zich niet verstaende op deze teedereen naeuluisterende gaven des verstants, echter als opperste Gezaghebbers een vonnis vellen, dat geen tegenspraek lydt. Niets is zoo ongerijmt, of men begrypt het in de gedachten, en drukt het met de tong en pen uit, ook tot nadeel van velen, die niet beholpen met ydelen lof, in stilte hun letteroeffeningen vervolgen: helpende hier noch rede, noch maet, noch wet, noch voorgang van anderen, die enkel de zedigheit betrachten, en yder de eere laten, die hem toekomt. Dus verongelykt men zelfs de vriendeplichten: men doet zyn eigen oordeel gewelt aen: men verkracht de achting, die men zynen medeburgeren schuldigh is, en legt zelf alle inzicht voor de nakomelingen af. Dus is in deze letterlekkernyen, als in de lustigste hoven, de bruskheit en dartelheit ingebroken, om alles te vernielen en te schande te maken; even als de Prins der Latynsche dichteren zegt dat † de gure winden de bloemen beschadigen, en vuile zwijnen de heldere bronnen beroeren en bevlekken. [† Virg. Ecl. 2] Maer deze aenmerking, waer aen van dagh tot dagh nieuwe stof verschaft wort, leit mij ongevoelig van den wegh, dien ik heb te vervolgen om tot myn oogwit te geraken. Myn voorneemen is dan hier een afbeelding te maken van JOANNES ANTONIDES VANDER GOES, om de begeerte des Drukkers te gemoet te komen, die eindelyk zich heeft laten gelegen leggen aen een sierlyke uitgave der Gedichten van dezen man, die in ons vaderlant altydt gewilt, en by de kunstkenners in grote waerde geweest zyn. [Geboorte van Antonides] JOANNES ANTONIDES [fol. *****1r] (want in zyne kintsheit geheeten Jan Antonisz, naer den lagen zwier der oude eenvoudige burgeren, en voor al der nederige Doopsgezinden, hoedanig zyn ouders waren, nam hy dezen naem aen op den raedt van zeker geleert man, die zyne toekomende vermaertheit te gemoet zag; en voegde daer den toenaem zyns Vaderlants bij) wert geboren binnen Goes in Zeelant, op den derden van Bloeimaent des jaers 1647, uit geringe, dogh eerlyke en geschikte Ouderen, Antoni Janssen, of Jansz. en Magdalena Steenaerts. Deze uit inzicht hunner huisselyke zaken besloten vier jaren daerna het gewest van Zeelant te verlaten, en zich in de magtige koopstadt Amsterdam neder te slaen. [1651. Hy komt met zyne ouderen ter woon t’Amsterdam.] Hier gekomen wendden ze allen vlyt en yver aen om hunnen zoon in alle stilheit en zedigheit op te brengen. Acht of negen jaeren out geworden zynde wert hy der zorge toebetrout van Adrianus Junius, die de Schoolvoogdy toen ter tydt in Amsterdam bekleedde, dezelve dien Francius en Broekhuizen tot leitsman hunner leeroeffeningen gehad hadden. Op byzondere uren ontfing hy ook onderrechting van Jacobus Coccejus, eertydts Conrector der Schole te Haerlem. Deze loopbaen ten einde zynde, niet zonder openbaren lof van snedigheit en wakkerheit, begaf hy zich by den uitnemenden Wiskunstenaer Abraham de Graef, die hem de boeken van Euclides uitleide. [Zyn Vader, een hebbelyk dichter] Alle deze hulpmiddelen gaven ongemeene vordering aen zynen geest, waer in een zucht tot poëzywas, hem aengeërft door zynen Vader, die, schoon ongelettert, egter van een hebbelyk verstant verzien was, waer van men de blyken ziet in een meenigte van Gedichten, meest op huwelyken van vrienden en bekenden gestelt; waer in een goede natuur, bequaemheit van zeggen, en geen ongerymde tael te bespeuren is. [Hy tragt zich in de Latynsche poëzy te oeffenen.] Der Latynsche sprake magtig geworden, zoo dat hy ook de pen in ’t Latyn voeren konde, wilde hy bezoeken of hy daer in de poëzy zou kunnen oefenen, en schikte zich hierom tot het lezen der beroemste dichteren, die ons uit de Roomsche outheit zyn overgebleven, Virgilius namelyk, Horatius, Ovidius, [fol. *****1v] Valerius Flaccus, Claudianus en Statius, met wiens geest, als wy in het leven van Broekhuizen hebben aengemerkt, hy eenige gemeenschap had. Waer by hy, om te zien, hoe verre de voornaemste nieuwe dichters by de oude halen konden, zich bezig hielt met de overtreffelyke gedichten van Huig de Groot, beide de Heinsen, den doorluchtigen Ferdinand van Frustenberg, en de geleerde Jesuiten, Sarbievius, Wallius, Hosschius, Rapyn, ook Sannazaer, en andere Italiaensche dichters te doorlezen. Hier door aengezet nam hy, zeg ik, een proef van wat hy in die tael op maet kon uitvoeren, en het scheen dat hem de Zanggodinnen niet tegenvielen.Waerom Broekhuizen hem ook eenige jaren daerna aenging, om hem hier toe op te wekken, als hebbende eenige staeltjes van zyn begonnen werk opgenomen, die my ook daer na voorgekomen zyn. Hier van vint men geen duister bewys in Broekhuizens Latynsche † Gedichten, door ons uitgegeven, en by François Halma fierlyk gedrukt. [† Vid. Broukhusii poëmata pag. 432.] [Vondels roem brengt hem tot andere gedagten.] Dogh de aanwassende glori des grooten Keulenaers Joost van den Vondel, en de naem, dien de Ridder Hooft te voren al door zyne Nederduitsche pen behaelt had, veranderden deze zinlykheit, en deden hem overhellen tot zyne moederlyke tael, die toen ter tydt van vele brave mannen, van ons † elders genoemt, zodanig geschuimt en gezuivert was, dat ze voor geen uitheemsche talen te wyken had. [† Zie de Berechten voor de Aenmerkingen over de Geslagten der zelfstandige Naemwoorden.] Zoo ging het ook met den lust onzer wakkere tydtgenooten, Vollenhove, Moonen, en Kaspar Brant, die niet ongelukkig in het behandelen der Latynsche poëzy, door ik weet niet welken trek gedreven werden om hunne edele geesten aen de Duitsche te besteden. Dan hun dagelyx behandelen van hunnen Neêrlantschen stijl, dienze op den predikstoel noodigh hadden, gaf hier gelegenheit toe. [Hy keert weder tot het lezen der Roomsche poëten.] Zich hier toe zettende keerde hy weder naer de oude Roomsche het lezen dichters, en vertaelde met overleg en raedt van geleerde mannen, eenige stukken uit Ovidius, Silius Italicus, Horatius, en anderen, om hier door naer het loffelyk exempel [fol. *****2r] der besten zijne dichtader te verrijken. Hierop beving hem een zucht tot het opslaen van iets groots, en een Toneelwerk voort te brengen, dat voor het zwaerste in de kunst gehouden wort. [Hy dicht een Treurspel] De beroerten, en staetwisselingen, in Sina voorgevallen, verschaften hem stof om een Treurspel hier van te dichten, en het naer de hooftpersonaedje te vernoemen. Hy zette dit werk op, en weefde ’t af, en gaf het den naem van Trazil, of overrompelt Sina. [Zungchin, oft ondergang der Sineesche Heerschappye.] Terwyl dit onder handen was, quam het Vondel, toen onledig met het opmaken van zynen Zungchin, mede een Sineesch Treurspel, ter ooren. [Vondel bezoekt hem,] Hy ging hier op den jongeling bezoeken, las zyn werk, vragende of hij van meening ware het uit te geven. [en bedient zich van een plaets uit dat spel.] Hoorende neen, zeide hy dat er veel fraeis in was, en dat hy tot bevestiging van zyn zeggen, daer iet uit ontleenen, en in zyn eigen werk brengen zou; gelyk de schryver van Vondels leven heeft aengetekent. Zyn edele aert, geprikkelt door den lof van zoo groot een man, die hem zelf quam bezoeken om zyne beginselen te zien, breidde zich welhaest verder uit, en men zagh van tydt tot tydt eenige pryswaerdige stukken voor den dagh komen, als, Het verbont der Deensche Majesteit, en der Vereenigde Nederlanden: de Nederlaeg der Turken: Het tweede Burgermeesterschap van den Heere Lambert Reinst, en meer andere. Hier op quam de Teems in brandt, dat in den jare 1667 gevolgt wert van het gedicht op den vrede met Engelant en Hollant, dat hy den titel gaf van Bellone aen bant. Toen dit uitguam, stonden alle kenners verzet, en Vondel zelf als voor ’t hooft geslagen, die den lof deszelven zoo breet uitmat, dat hy tot den vader des digters, die hem het gedicht gebragt had, openhartig zeide: Het is zoo schoon, dat ik ’er mynen naem wel onder zetten wil. Hier op hoorde men het gejuich van al wat tael-en digtkunde verstondt: en het gansche gedicht, ettelyke hondert regelen lang, wert van vele geestryke jongelingen van buiten geleert, om het vast in hun geheugenisse te houden. Eer voedt kunst, en de lof van brave mannen steekt alle edele harten aen. Van [fol. *****2v] dezen gloet wert Antonides ook gevoelig geraekt. Zoo dat hij in zyn’ yver voortvarende zich liet voorstaen dat hy aen eenigh groot werk de handen most slaen, op dat zyne oeffening zonder verpozing mogt zijn, Hierop viel hy aen het bevatten, aen het schikken en verdeelen van een werk, dat hy onder den naem van den Ystroom in vier boeken ondernam, en gelukkig uitvoerde. Hy bragt het in ’t licht in den jare 1671. toen hy pas den ouderdom van vierentwintig jaren bereikt had, tot verwondering van al de werrelt, die in hare eerste opgetogenheit riep, dat de kunst nu in dezen jongen helt haer hoogsten top bereikt had. Vondel vereerde het boek met een schoon gedicht, gevolgt van de uitmuntende mannen Konstantyn Huigens, Diederyk Buisero, Joan Six, Joachim Oudaen, Petrus Francius, Joannes Vollenhove, Kaspar Brant en anderen die aen ’t hooft van dit schoon lichaem gezien worden. Geen mensch, hoe ongeraekt anders van zielroerende gedichten, wert ’er gevonden, of hy had er smaek in. Wat my belangt, als ik my erinner eenige vermakelykheden, my in zulk een soort van uitspanningen in myne jeugt voorgekomen, wensch ik niet zelden het vermaek te mogen genieten, waer mede ik overgoten wert, toen ik den Ystroom voor de eerste mael las. My staet ook voor, door welk eene verwondering Oudaen, een groot kenner van zulke vruchten des geests, was opgetrokken, wanneer hem Antonides de afgedrukte bladen had t’huis gezonden: en met wat genoegen hy Heiman Dullaert en mynen zaligen Vader deel gaf aen het gezicht van zulk een ongemeene schilderij. Het genoegen zeker, dat myn Vader daer in schepte, wort niet duister bespeurt in een gedicht, hier over aen Oudaen geschreven, waer in deze regels gelezen worden: Ik zag my zelven blint, daer ik den Ystroom las Van uw’ Antonides. Die ryke waterplas, Die stroom van Amsterdam, door hem in top geheven, [fol. *****3r] Mag nu veele eeuwen lang in Duitsche vaerzen leven. Oudaen, die Vondels maet met rede meenig jaer In eere hielt, gelyk een groot verwonderaer Van ’s mans doorluchten geest, om u myn hart t’ontdekken, Ik dagt, de Zangberg zou by Vondels tydt niet wekken Een dichter hem gelyk. Nu ryst dees blonde zon Op zulk een hoogen draf, als of de Paerdebron, Dat edel nat, van haer alleen was ingedronken. Nu heeft ’er niemant meer in rymens lust te ontvonken. De kroon der dichteren past dezen jongen helt. Ja wat oit lauwer won in Febus worstelvelt, Zwicht voor dit morgenlicht der negen Zanggodinnen. Deze vaerzen waren de uitwerking zyner verwondering, die tevens den Heer van Zuilichem, den Heer Joan Six, toen Schepen en daerna Burgermeester der Stadt Amsterdam, de Predikanten Vollenhove en Moonen, en al wie van kunst kon oordeelen, beving. Voor alle anderen wert hier door tot agting en genegenheit voor den dichter bewogen de weledele Heer Diederijk Buizero, Heer van Heeraertsheiningen, die hem geen geringe gunst bewees. Want vindende zulk een zeltsaem vernuft gebonden aen eenen Artsenywinkel of Apotheek, waer toe hem zyne ouders hadden opgebragt (even als men voor had gehad met Joan van Broekhuizen) begreep hy wel dat zulk een slaefsche bediening, die zoo wel voor den nacht als voor den dagh bloot staet, een grote hinderpael most strekken aen de oefeningen, waer aen de geest zich overgaf, die vooral behoorlyke ledigheit behoefde. Derhalven rustte hy niet voor dat onze dichter zich van dezen lastigen arbeit ontsloeg: nochte ontzagh zich groote kosten te dragen om zynen staet van leven voor een gemakkelyker te verwisselen. Want hy zag hem aen als den naesten aen Vondel, welken dichter hij, als een andere Mecenas, ook gunst en agting bewezen had. Door zulk een vaerdige hulp gestijft begaf hy zich naer de Hooge Schole van Utrecht, na dat de [fol. *****3v] Franschen die stadt, die hun zonder slag of stoot ingeruimt was, weder verlaten hadden. Hier had hy veel onderhout met den doorluchtigen Joannes Georgius Grevius, die toen ter tydt voor den geleerdsten man in deze gewesten gehouden werdt; en met Doctor Henrik van Zolingen, eenen ervaren Arts, die hem bystondt met heilzame onderrechtingen, op welk een wyze hy tot volkome kennisse der Geneeskonst, om welke te bevlytigen hy te Utrecht gekomen was, zou geraken. Eenigen tydt hier door gebragt hebbende wert hy met lof ter kennisse dezer kunft ingewydt, en met den titel van Doctor vereert, met voornemen om zich met dat beroep te generen, en zyne uren, die daer van overschieten zouden, met het beoefenen der dichtkunst en het hanteren der boeken te slyten. Maer de heer Buisero, een man, dien de Fortuin rykelyk met goederen verzien had, waer door hy een onbekrompen leven leidde, hielt hem zoo onafscheidelyk by zich, dat hy byna noit zonder hem was, het zy hy zich in Hollant of in Zeelant ophielt. In welk gewest hy in den jare 1674 binnen Middelburg dien befaemden Beronicius ontmoette, die zyn grafschrift op Hopman de Haze voor de vuist tot yders wondering in Latynsche en Griexse vaerzen overgoot, en tekens gaf van eene vreemde behendigheit, die † anderen voor my hebben te boek geslagen. [Vid. Borremansii Var. Lect. Cap. 6.] Weinig tydt daerna kreeg de heer Buisero, die, Sekretaris en Raedt van Vlissingen, te Rotterdam geroepen was, om in die stadt een lidt te zyn van den Zeeraedt, die zynen zetel heeft aen den Maesstroom, goede gelegentheit om zynen gunsteling te begiftigen met een voorname plaets in de Sekretarye van dat Hof, met toezegging van nogh grooter voordeelen, zoo in tydt en wylen het vergeven der zelve aen hem mogt staen. [Hy begeeft zich in den Echten staet.] Dus zyn eigen meester geworden, en in staet gebragt van een gezin te kunnen onderhouden, liet hy zyn gedagten gaen op een huwelyk, die hy voorts vestigde op Suzanna Bormans, zuster van den predikant Petrus Bormans, een overvriendelyk mensch, en zoet op poëzy, waer medehy zich in [fol. *****4r] den jare 1678. in huwelyk begaf met onderling genoegen. Deze Bruiloft wert van verscheide dichteren met zegenwenschen en blyde gezangen vereert, onder die ook van Petrus Francius, eenen man alom door zyne Latynsche poëzy, waer in hy toen ter tydt met Niklaes Heins, en Joan van Broekhuizen uitstak, vermaert. Dees zond, toen de andere gedichten in eenen bondel by een verzamelt, en al afgedrukt waren, een kort dogh fraei gedicht, het welk (omdat het in weinig handen is, dewyl men het heeft verzuimt te voegen in zyne Latynsche gedichten, die sedert in ’t licht gekomen zijn) my lust hier by te voegen tot genoegen der genen, die my meenigmael een afschrift daer van hebben afgevordert. Het bestont uit deze regelen: Calliopen Batavam Batavo conjungere Phoebo, Et vatem vati nectere gaudet Hymen. Rottera, connubio quid non sperabis ab isto? Quanta poëtarum mox oritura seges? Dotibus ingenii patrem st filius aequat, Quot natos, vates tot dabit iste torus. Dotibus ingenii referat st filia matrem, Quot natas, vater tot dabit iste torus. Altera Piëridas, proles dabit altera Phoebum: Parnasum referet ingeniosa domus. At vos aeterno sociati foedere amantes, Unum quos studium junxit & unus amor, Vivite felices, & plures reddite Phoebos, Et plures olim reddite Piëridas, Hoewel de geestigheit dezer uitdruxelen niet in het Nederduitsch te agterhalen is, zal ik echter den Nederduitschen Lezer te gemoet komen met het uitbreiden van den zin des zelven gedichts, zoo als my dat nu uit de pen wil vallen: [fol. *****4v] Een Duitsche Apollo trout, gedreven door de min, Op Hymens hoogen last, een Duitsche Zanggodin. O Rotterdam, zoo breedt op uwen vloedt gezeten, Wat wachtge een meenigte van geestige poëten! Heeft elke zoon, die staet te komen, ’s Vaders aert, Is elke zoon gewis den hoogen zangbergh waert. Zoo elke dochter ook de moeder zal gelyken, Zal zy met lauwerblaên, gelyk de moeder, pryken. Dus wort het huis herschept in eenen Helikon. Maer gy, vereenigt paer, dat dus de min verwon, Door eene en zelve zucht, en zelven trek gedreven, Leef lang gelukkig, zoo zult ge ons Apollen geven, En Zanggodinnen, die door hun beroemt verstandt Zich zelfs vereeuwigen ten roem van Nederlant. Ik heb gewilt dat dit hier gelezen wierde, omdat het weinigen bekent is. Maer veel minder is dit volgende bekent. Te weten Antonides in dien staet zynde, waer naer hy lang gewenscht had, wert bevangen van eenen luim om zelf op dit Trougeval iets te dichten. In die dagen was by hem gehuisvest de heer Joan Pluimer, van wiens vrientschap hy veel werk maekte, en wiens poëetschen geest hy met eenen agting toedroeg. [Antonides maekt een gedicht op zyn eigen huwlyk.] Dezen openbaerde hy zyn voornemen, en de vaerdigheit zyner drift gevoelende begon, wandelende over den vloer, hem een gedicht voor te zeggen, dat Pluimer van regel tot regel uit zynen mondt op het papier bragt, gelyk ik het hier neder stelle: |
AEN DEN HEERE |
| Hy had’er deze woorden uit de Eneade van † Virgilius onder gevoegt: [† Lib. XI.] Quos gloria Turni Obliqua invidia stimulisque agitabat amaris. dat is naer Vondels vertaling: Die doorgaens verbittert en gestoort En aengehitst van nyt en hare vloekverwanten, Zich tegen Turnus eer met slimme treken kantten. De voornaemste stof van dit Bruiloftdicht was het misnoegen aen hem gegeven door eenige leden van het Kunstgenootschap, dat voor zinspreuk voerende NIL VOLENTIBUS ARDUUM, nu nogh in Amsterdam in wezen is; en onder hen Mr. Andries Pels, en Dr. Meier, die en in dit Bruiloftdicht, en in zynen Satyr Marsyas, een gedicht, dat men in zyne Mengeldichten vint, duidelyk genoegh betekent worden. Want de naem van den eersten openbaert zich aenstonts in dit vaers, [fol. ******2r] Ruk hem de ruige pels niet verde r van het vleesch, en in Marsyas, En haelt de ruige huit hem over zynen kop. waer in ik my vast laet voorstaen dat sedert eenige verandering gemaekt is, om de hatelykheit te ontgaen, en van Antonides eerste hant geweest is, even als in ’t Bruiloftdicht, de ruige pels. De tweede is ook kennelyk genoegh door de woorden van Liceet de bruitschoffeerder, en in Marsyas: De Satyrs schreiden om zyn gruwzaem ongeval, En vulden bosschen en gebergt met rougeschal: Voornamelyk Liceet, die vreesde meé gebonden Te worden: want hy had een Vorstenbruit geschonden Voorheen, hoe zeer zy kermde, en deerelyk verkracht. Hy zagh met deeze woorden op de Verloofde Koningsbruit, van Meier uitgegeven, en streek zyn aenhangelingen nevens hem door. Want dit blykt aan deze uitdrukking: Zyn Konstgenootschap spart hun keelen Al tevens open. en te voren ook: Dat men maer moet WILLEN, om te streven Ter steilte van een kunst, daer zoo veel lof aen kleeft. Ook geeft hier blyk van het Lykgedicht op Vondel gemaekt, waer in hy vahhem deze getuigenis geeft: Hy hoeft zyn letters met geen spiesten te verweren: Zy zyn gehart: niets kan zyn regementen deeren. Want hier mede betekent hy de schrappen, waer mede zy den klank der klinkletteren in onze tale onderscheiden:waer toe zoo eënige rede vereischt wort, is’er ook rede voor klagten ten opzicht der genen, die de Latynsche Schryvers hanteren, waer in men zulke merken niet bespeurt. Tenminste de rede, die deze kunstgenooten daer van geven, is van zoo weinig gewicht, datze by de allervoornaemste Dichters geenen ingang gevonden heeft. Hy hadde te voren zich zelven onder deze Kunstgenooten begeven, gelyk hy de Opdragt van hunne Gelyke Tweelingen [fol. ******2v] voor dezen met zynen naem onderschreven had. Ook had hy zyn deel gehad in het helpen vertolken en berymen van hunne Treurspslen, Agrippa of Koning van Alba, en Oroondates en Statira; en aen het opstellen van hun blyspel, het spokend Weeutje, nevens eenige andere dingen. Men behoeft Oroondates en Statira maer in te zien, om de trekken van zyn hant te kennen, die zich in deeze vaerzen (want andere gaen wy kortheitshalve voorby) aenstonts opdoen, in het eerste Bedryf, daer Roxane deze woorden spreekt: Kleen en groot Heeft in myn doot gestemt, en ’k zieze niet t’ontwyken, Al wilde al ’t Godendom hanthaven myne ryken, En in slagorde zelf voor myn bescherming staen. Hoort gy dat stormen niet? hoort gy die krygsorkaen Niet bruischen, en de muurrammeiers d’oude wallen Van Babel schudden? och my dunkt, ik hoor ze vallen, En mynen troon met haer: ’k voelze onder mynen voet Wechzinken, en myn hooft bestelpt met puin en bloet. Maer hy scheidde, gelyk ik gezegt heb, door eenig ongenoegen van hun af, latende zich met eenen voorstaen dat zy uit afgunst hem geen goet hart toedroegen. Want dat gedrocht verzelt toch alle de genen, die boven het gemeen door hunne gaven stygen. eene waerheit, die voor duizenden van jaren bekragtigt is, waer door my het zeggen van eenen der † oude schryveren te binnen komt: dat een gemeen gebrek is in groote en vrye steden, dat de nydt den roem verzelt, en gaerne den lof beknabbelt der genen, dieze boven anderen ziet uitsteken. [† C. Nepos Chabria cap. 3.] welke woorden hier zoo toepasselyk zyn dat men ’er geen beter zou kunnen bybrengen. Hy hadde ook onder zynen Marsyas eenige woorden uit Apulejus ontleent, en te pas gebragt in den zelven zin. Dus van deze meenigte afgezondert zynde bragt hy sedert, wat hy op het papier stelde, onder zynen eigen naem aen den dagh. Na zynen Troudagh zagh men weinig van hem te voorschyn komen: het zy hem tydt ontbrak, het zy de dagelijxe [fol. ******3r] verkeering met den heer Buisero, met wien hy nu in eene en zelve stadt woonde, hem bezigheden van eenen anderen aert verschafte. Ondertusschen was al de werrelt in verwagting dat hy zyn belofte, opentlyk in de Voorreden van zynen Ystroom gedaen, zou nakomen, en een werk van stichtelyke ernsthaftigheit voortbrengen. Dit was het Leven van den Apoilel Paulas, dat hy voorhad in heldendicht te begrypen, en, op de wyze van Virgilius Eneade, in twaelf boeken te verdeelen. Maer ik weet van goederhant dat daer noit iets van gekomen is, als men uitzondere eenige snikken of afgebroke stukken zonder vervolg of schakeling. was ’er ook iet van dit werk voor handen geweest, hoe onvolmaekt ook en onvoltoit, het zou buiten eenigen twijffel uitgegeven zijn geweest onder vele andere dichten, die hy zelf der vergetelheit toegedoemt had. Ik weet ook uit zijn’ eigen mont dat hy dat voornemen geheel verworpen had. Welk als my vremt voorquam, zeide hy my dat hy in het begrip van ’t werk had bespeurt dat hy niet wel zou kunnen ontgaen het behandelen eeniger punten den Godtsdienst betreffende, waer in de Christenen, in zoo veele sekten verdeelt, onder elkander niet eens zijn, en hem niet luste eenige schampere pennen hier over af te wachten in eenen tydt, waer in men, als men met iets voor den dagh quam, aenstonts wert aengevochten; ziende op den neep, dien Joachim Oudaen hem kort te voren gegeven had over al dat beslag van Goden en Godinnen, die de kraem des Ystrooms opschikken. Vondel had hem te voren al aengemoedigt met deze. woorden: Antonides, gy moet met uwen Paulus voortvaren: gy zult ’er veel by verdienen: want hy is een groote Heilig. Dan het ging met den Paulus van Antonides, als met den Konstantyn van Vondel, die noit te voorschyn gekomen is. Ook leefde hy nien lang daerna. [Hy voorzegt zyn doot.] Want in den Jare 1684 wert hy aengetast van een quale, die hem met zwaren hoest veel bloedts deed loozen: het welk hem eerst aenkomende zeide hy terstondt: Ik zal dien dans niet ont- [fol. ******3v] springen. Men vernam een groote ontsteking der keel, en een koorts die hem heftig aengreep. Zy scheen na verloop eeniger dagen wat af te nemen, en toonde eenige flikkering van hoop, die egter in rook verdween. Want de koorts weder aenwassende zonder eenige verpozinge rukte hem op den 18 van Herfstmaant in het zelve Jaer wech. Hy storf met ongekreukt verstant, in hope der eeuwige zaligheit, tot groote droefheit zyner huisvrouwe, vrienden en kunstgenooten, die hem om zyne uitstekende gaven een langer leven toegewenst hadden. Kinderen had hy uit zyn huwelyk noit gewonnen: zoo dat zijn naem niet wiert voortgezet, en alleen levende gehouden wort door de gedenktekenen zijns vernufts, die in onze handen zijn. Dus eindigde zijn jeugt te gelijk met zijn leven, dat als een star geblonken had in de oogen der Nederlanderen, onder welke indien hy niemants goedtkeuringe gevonden had, dan die van Vondel alleen, hem eers genoeg ware nagebleven. Maer alle mannen van geleertheit en oordeel waeren in ’t zelve gevoelen, vooral die zieh op de kunst der Poëzy verstonden, als de Heeren Konstantyn Huigens, Diederyk Buisero, Joan Six, Petrus Francius, Joan van Broekhuizen, Joannes Vollenhove, Arnold Moonen, Laurens Bake, Joan Pluimer, en andere zinlyke vernuften, die hem hoog achtten en met hem vrientschap onderhielden. Vondel zeker was zoo zeer met zijnen geest. ingenomen, dat hy hem, toen hy t’Amsterdam nogh woonde, dagelijx, byzonder als hy ziekelyk was, dat hem om zijne teedere gestalte des lichaems al veel ten deel viel, quam bezoeken en met zijn gesprek onderhouden. Ook was Antonides de aenspraek zijner vrienden waerdigh, als zijnde vrolijk van aert, klaer en lieffelyk in het voeren zijner reden, en begaeft met een geheugenis die hem te stade quam in het voortbrengen van dingen, lang te voren gelezen of gehoort. De droefheit over zijn verscheiden wert door vrienden en vremden uitgedrukt in Lykgedachtenissen, zijnen naem toegewydt; waer ontrent de [fol. ******4r] Weledele Heeren Huigens en Buisero zieh nevens vele andere vernuften queten. [Zyn afbeelding.] Voor zynen troudagh al wert hy geschildert van Ludolf Bakhuizen, door zijne zeestukken alom vermaert en beroemt, welke afbeelding zoo wel getroffen is, dat de Vader van Antonides die by my, dienze van Bakhuizen tot eene vereering was t’huis gezonden, aen den wand vindende, daer van verschrikte, en my weinige dagen daerna zyn eige afbeeltsel daer by zond. Hierom heb ik den Boekverkooper Nikolaes ten Hoorn, die op zyn kosten een fraeie print naer deze schildery wilde laten maken, om die voor de verzameling der Gedichten te voegen, zyne bede ingewilligt. En ik kan den aenschouwer verzekeren dat de Kunstenaer zich daer zeer wel in gequeten heeft, het geen my de moeite afneemt , die ik aengewend zou hebben tot het beschrijven zyner gedaente; dewyl in dit stuk het penceel de schryfpen verre te boven gaet. Wat printen men te voren heeft uitgegeven, die zyn alle verre van de gelykenis af; gelyk ook onwaer is dat hy na zyn doot zou afgebeelt zijn, als men verkeerdelyk te boek geslagen heeft. [Byschrift op zyn afbeelding.] Men las ook deze regels van den Heer Buisero op die afbeelding: Zie hier Antonides naer ’t leven afgebeelt, In wien de rechte zwier van Neérlants dichtkunst speelt, Een Fenix, uit wiens asch geen andre licht zal ryzen: ’T zy hy trompette in ’t velt, of neurie in het groen, En zette een’ schoonen toon off allerhande wyzen. Maarzoo vermaert een geest naer zyn waerdy te pryzen, Is alles wat Apol kan doen. Vondel had ook een gedicht op dezelve gemaekt, dat voor den Ystroom gelezen wort. Van de hoogdraventheit zyner gedichten gewaegt het al, zynde daer in een groote zuiverheit met lieffelykheit vermengt te beschouwen, die vooral de jonge vernuften bekoort. My heugt ook dat ik ’er niet van af te scheiden was. [Zyn aenmaning tot het lezen van Vondel.] En schoon hy zyn gevallen daer in had, zeide hy my meenigmaal: Gy [fol. ******4v] leest my te veel: gy zult u bedriegen: lees Vondel alleen, wilt gy wel doen. Ik weet zelf waer ’t my schort. Ik kan het ook zenvan nu beter zien dan toen, behalven dat de lessen van Oudaen, Vollenhove, Francius en Broekhuizen my ook ten nutte zyn geweest in de onderscheidinge der kunsttukken te maken. Inderdaet [Vondels Schryfstyl.] Antonides willigde zich te veel in, was stout in het aen een koppelen der woorden, ook zonder voorgangers daer toe te hebben, en nader aen de zwelling dan soberheit en angstvallige keure van styl, die by Vondel tot verwonderens toe in agt genomen is: zoodat hy, af keerig van alle buitensporigheden, Jan Vos, die hem zyn’ Aran en Titus vertoonde, aenstonts berispte, omdat hy den aenvang zyns Treurspels zoo afzichtig gemaekt had met deze harde en barsse uitdrukkingen: Wie zal den Adelaer zyn taeje wieken korten, Nu Titus strydbre byl den Gotschen Leeu doet storten Voor ’t heiligh Kapitool? [Vondels verbetering.]Wat harde zinuiting is dit, zeide d’oude Vader, zet’er duiken en fnuiken voor. Zoo staet ’er ook nu. Maer het Spel is’er niet mede verholpen. Buiten eenigen twyffel zou ook onze Dichter met het groejen zyner jaren het geen te hart was geleenigt, en het geen te wilt in zyne vaerzen zich vertoonde gebreidelt hebben. Zy zyn egter overkunstig, zuiver van tael, en gelukkig in het voegen en schikken der woorden, waer in hy zelf Vondel overtreft. Hoe het zy, de roem onzer doorluchtige Koopstadt, overal uitblinkende in het werk des Ystrooms, en de glorie van mannen, die den Vaderlande dienst gedaen hebben, zullen met hem leven, zoo lang’er kenners en waerdeerders van geleertheit en poezy zullen gevonden worden. |
|