DOor de bede van sommige sonderlinge goede vrinden, soo heb ick beschrijver van desen Boecke, myn uytterste neerstigheyt gedaen, want ick dat niet wedersegghen en dorst, ende ick heb by een gecopuleert sommige reyne boeveryen, die Thijl Ulenspiegel bedreven heeft binnen sijn leven ende hy sterft in ’t jaer als men schreef CCC. en L. Nu begeer ick nochtans veronschuldigt te wesen voor Geestelijcke ende Wereltlijcke, voor hooghe ende leege, dat niemant hier in te leeren wil straffen nog hem selven daer in stooren, want ick dat niet en maeckte dat Godts-dinst daer by veracht oft vermindert soude sijn, noch oock om dat men daer schalckheyt soude uyt leeren oft doen, maer alom die menschen sinnen daer mede te vermaken en goede recreatie, ende oock om dat simpel en slechte menschen haer souden weten te wachten voor diergelijcke boeveryen, indien sy hen-lieden voor oogen quamen het is oock beter hooren te lesen saeken daerme omme lacht en geen quaet of sonde en doet dat men sonde dede, en weende en schreyde.
[p. 3]
Hoe Thyl Ulenspiegel geboren, ende dry-mael op
eenen dagh Gedoopt wierdt. |
IN ’t Lant van Saxen in een Dorp genoemt Knittinge is Ulenspiegel geboren, en te Ampelen is hy Gedoopt, ende kreegh aldaer den Naem van Thyl Ulenspiegel. Als hy Gedoopt was brochten zy hem in de herberge, om hem te gaen verdrincken, ghelijck ’t daer de maniere is. Den Vader ghenaemt Claes Thyl maeckte goede cier, met zijn Gevader van blyschap, om dat hy eenen Sone hadde.
Als de Voester dapper gedroncken hadde, en ’t kint naer huys wilde dragen, moest sy over een Brugge gaen, die over een Waterken lagh, nauwelijcks had zy haeren voet daer op gestelt, of zy viel met Ulenspiegel in ’t Water, en zy souden beyde verdroncken hebben, haddense geen hulpe gekregen. En als zy thuys quam maeckte zy ’t kint los, en waste het in eenen ketel met warm Water, want hy en zijn doecken waeren vol modder en slijck. En alsoo wiert hy dry-mael gedoopt, op eenen dagh.
[p. 4]
Hoe Ulenspiegel eenen Man antwoorde, die
naer den wegh vraeghde. |
ALs Ulenspiegel noch een kindt zijne alleen in huys was, quam daer eenen Man aen ’t huys gereden, den welcken niemant siende, riep: Is’er niemant in? Ulenspiegel antwoorde: Ja onderhalven man en een Peerts-hooft, want gy zijt met den halven lyve in huys, en met ’t hooft van den Peerde, en ick ben een geheel man. Toen vraegde den man: Waer is uw Vader en Moeder? Ulenspiegel seyde: Mijn Vader die is van quaet quader maken, en mijn Moeder die is uyt om schaede, of om schande. Hoe dat vraeghde den man? Ulenspiegel seyde: Mijn Vader die maeckt putten, om dat men op ’t besaeyt Lant niet en soude ryden, en mijn Moeder is broot leenen, en geeftse min weder, dat is schande, geeftse te veel, dat is schade. Waer sal ick te recht rijden, vraeghde den man? Ulenspiegel seyde: Daer de Gansen gaen. En als den man quam gereden vlogen de Gansen in ’t water, toen was den man in twijffel, en rede weder, en seyde: De Gansen sijn in ’t water, nu en weet ick niet waer rijden. Ulenspiegel seyde: [p. 5] Ghy moet ryden daer de Gansen gaen, ende niet daerse swemmen. Toen rede den man wegh seer verwondert zijnde, over de wijse antwoort van dit kint.
Hoe Ulenspiegel sijn schalckheydt thoonde aen het
volck, als hy te Peerde sat achter zyn Vader. |
VAn als Ulenspiegel noch in de Wiegh lagh dede hy veel dingen die noyt gesien waeren, hy tuymelde op den Hooft-peulem, ende hy stack den Eers om hoogh, en hy grees leelijck. Als hy gaen konde quamen’er alle daeghen van hem groote klachten. Ende als hy negen jaeren oudt was rechte hy dagelijcks veel quaede perten uyt, soodanigh, dat al de ghebueren over hem klaeghden. Dit verdroot den Vader, en daerom seyde hy: Lieven Sone, hoe magh’t komen, dat al de lieden seggen dat gy eenen Schalck zijt? Ulenspiegel seyde: Vader ick en doen niemant quaet gelijck gy dagelijckx siet.
Op eenen tijdt rede Ulenspiegels Vader uyt, en hy sette zijnen Sone achter hem op ’t Peert, ende Ulenspiegel lichte zijn hemde op, en thoonde aen de [p. 6] Lieden zijnen Eers. Toen riepen de Lieden: Siet wat eenen jongen Schalck is dat. Ulenspiegel seyde Lieven Vader, ick sit hier achter stil op ’t Peert, en ik en doen niemant quaet, nochtans seggense dat ick een Schalck ben. Toen sette zijn Vader hem voor op ’t Peert, en toen stack hy sijn tonge uyt, toen riepense Siet wat een quaet Schalck is dien jongen Boeve: Toen seyde den Vader: Sone gy moet wel in eenen ongeluckigen tijdt geboren zijn, want ick sien dat gy voor my sit, ende niemant en misdoet, noch seggen de Lieden dat gy eenen Schalck zijt.
Toen trock Ulenspiegels Vader naer ’t Lant van Meyborgh, in een dorp daer zijn Moeder geboren was: korts daer naer stierf zijn Vader, ende Ulenspiegel bleef by zijn Moeder een wijle tijdts, zy aten en zy droncken als zy’t hadden, want zijn Moeder was arm, en hy wilde gheen Ambacht leeren. Als hy sesthien jaeren out was leerde hy op de koorde dansen, ende veel andere guychelrye.
Hoe Ulenspiegel van de Jongers bedrogen wierdt,
en hoe hy hun bedroogh, en aen ’t vechten hielp. |
OP eenen tijdt danste Ulenspiegel op een koorde, die ghestelt was over een waeter, daer hy veel genuchten op bedreef, en daer was veel volck ghekomen om te sien; Onder dese waeren veel Schalcken, zy sneden de koorde in stucken, als hy daer op stont en danste, soo dat hy in’t waeter viel, maer hy klaefferde daer gouw uyt. Dit speet Ulenspiegel seer en daerom bedocht hy hem, hoe hy hem best over hun vreken soude, hy seyde: Komt morgen weder, ick sal wat nieuws bedryven, op de koorde. Als zy s’anderdaeghs quamen, seyde hy: Jongers geeft my elck uwen Schoen, gy sult wat nieuws sien op de koorde. En de Jonghers deden ’t. Als hy de [p. 7] Schoenen een wijle tijdts gehouden hadde, woude elck zijnen Schoen wederom hebben: Toen wierp Ulenspiegel al de Schoenen onder een, ende riep: Elck neme sijnen Schoen wederom. Elck greep toen naer zijnen Schoen, met een groot ghewelt malkanderen stootende, en sleurende: en al vechtende moesten zy hunnen Schoen uyt den hoop soecken. d’Een riep dit is mijnen Schoen, en den anderen riep ’t is den mijnen. Toen liep Ulenspiegel henen, en hy lachte in sijn vuyst; en sijne Moeder rade hem dat hy een Ambacht soude leeren, ende laeten die sotternyen. Ulenspiegel seyde: Lieve Moeder, daer den mensch hem toe begheeft, dat blyft hem al sijn dagen by. Dat dunckt my oock seyde de Moeder, want ick heb in vier dagen geen Broot in huys gehadt, soude dat mijn Leef-dagen my by blyven, ik waer liever doot? Geensints seyde Ulenspiegel ick sal u aenstons Broodt brengen.
[p. 8]
Hoe Ulenspieghel broot kreegh voor sijne Moeder. |
ULenspiegel liep naer Staffart in een Backers huys, en hy vraeghde den Backer, oft hy sijnen Heere om dry guldens Broodt brenghen wilde? Seer gheerne seyde den Backer. Ulenspiegel seyde: Laet uwen knecht met my gaen, den Heer sal hem ’t gelt geven. Den Backer sond sijnen jongen me, en Ulenspiegel droegh het Broodt in eenen sack op sijnen rugg’: als hy ’t een straet of twee ghedragen hadde, snede hy stil een gat in den Sack, en liet’er een Broodt door in ’t slijck vallen. Hy sette den sack neder, en seyde tot den Jongen: Dat beslyckt Broot en derf ik mijnen Heere niet brengen, loopt ras naer huys, en haelt my een ander, ick sal u hier soo lanck wachten. Terwijlen den Jonghen om een ander Broodt naer huys was, liep Ulenspiegel met den Sack en het Broot wegh by sijne Moeder, en seyde: Daer Moeder eet nu gy ’t hebt, en vast als gy ’t niet en hebt.
[p. 9]
Hoe Ulenspiegel in eenen Biekorf gestolen wierdt. |
OP eenen tijdt ginck Ulenspiegel met zijn Moeder te Kermis, daer hy hem sat dronck, hy veel Biekorven achter in den Hof siende, kroop in eenen legen, en ginck daer in liggen slapen, snachts quamen daer dieven om Bien te stelen, en sy seyden, de swaerste zijn de beste: daerom laet ons soecken naer den swaersten Biekorf. Ten lesten quaemen zy aen den Korf daer Ulenspiegel in sat, en om dat dien het swaerste was droegen zy hem weg; als zy Ulenspiegel een stuck weeghs gedragen hadde, stack hy sijn hant uyt, en trock den voorsten met den hayre, dien wiert gram en vervloeckte den achtersten. Den achtersten seyde: Droomt gy, of gaet gy al slapende? Hoe soude ick u by’t haer trecken, ick kan nauwelijckx den Biekorf houden. Daer naer trock Ulenspiegel den achtersten met den hayre, en dien seyde: Ick drage dat ick sweete, en gy treckt my met den hayre. Den voorsten seyde: Hoe soude ick dat doen? Ik kan nauwelijkx den weg vinden, maer gy trekt [p. 10] my. Alsoo gingense al kijvende, en knorrende, en toen trock Ulenspiegel den voorsten wederom met den hayre; dien in koleir schietende wierp den Biekorf tegen den gront, en packte zijnen kameraet by den kop, en terwijlen zy samen vochten liep Ulenspiegel henen, en vluchte op een Casteel.
Hoe Ulenspiegel hem voor Hof jongen verhuerde. |
ALs Ulenspiegel op ’t Casteel quam verhuerde hy hem voor eenen Hof-jongen. Op eenen tijdt rede hy met zijnen Joncker over’t Velt daer veel Kennip stont, en zijnen Joncker seyde: Schyt altyt op den Kennip waer gy dien vint, want men bindt daer mede op Raders en Galgen. Ick sal’t doen seyde Ulenspiegel. Op eenen tijdt als den Joncker over Tafel sat, seyde den Kock tot Ulenspiegel: Gaet in den kelder, ende haelt Zennip uyt den Pot. Ulenspiegel verstont Kennip, en ginck in den kelder daer hy den Pot [p. 11] met Zennip vont, en scheet’er in, en den Zennip (’t welck Mostaert is) omgeroert hebbende, bracht hem alsoo op Tafel. Als den Joncker met zijn volck den Zennip smaeckten, vraeghdense: Wat is dit voor Zennip? Hy smaeckt oft daer in ghescheten waer. Ulenspiegel begost te lacchen. Ende den Joncker vraeghde: Waerom lacht gy: Meynt ghy dat wy ’t niet en proeven? Wilt gy’t niet gelooven, soo proeft het oock. Ick ete geenen Zennip seyde Ulenspiegel: Weet ghy niet wat ghy my geheeten hebt, toen wy over ’t Velt reden, alwaer ick sulcken Kruyt vonde, dat ick’er op schyten soude, om dat men de Dieven daer mede aan de Galgh hanght, ende op Raders bindt. Ghy zijt eenen quaeden Schalck seyde den Joncker, dit is dien Kruyde ongelijck, want het Kruyt hier Kennip, en dit heet Zennip: Ghy hebt dit uyt Schalckheyt gedaen. Den Joncker meynde Ulenspiegel den rugh te stryken, met een Eycke Servet, maer hy liep van hem wegh.
Hoe Ulenspiegel hem voor Kock verhuerde. |
DAer naer verhuerde hem Ulenspiegel voor Kock, by eenen Heer, die een Meyt met een oogh hadde; den welcken hem beloofde, dat hy ’t soo goet, en soo quaet soude hebben als hy. Op eenen tijt als de Meyt twee Hoenders moeste braden dedese Ulenspiegel het Spiet keeren; alsse gebraden waeren at hy ’t een op. Als de Meyt de Hoenders op Tafel wouden dragen vont zy’er maer een, en vraegde naer d’ander. Ulenspiegel seyde: Doet u ander ooge open, en gy sultse beyde sien. Doen wiert de Meyt gram, en seyde’t den Heere. Toen riep hy Ulenspiegel, en seyde: Waerom bespot gy mijn Meyt? Daer waeren twee Hoenders. Ulenspiegel seyde: ’t Is waer Heere, maer [p. 12] gy seyde, dat ick soo wel soude eten en drincken als gy, ick sorghde voor u ziele, want had gyse beyde ge-eten, dan hadde ghelogen, en daerom was ick in de voor-baet. Den Heer seyde al lachende: Ten steckt op een gebraden Hoen niet, doet maer alles nae mijn Meyts wille, dan salse u geerne sien, en gy kont alles met halven arbeyt doen. Ick sal’t doen seyde Ulenspiegel. Al wat de Meyt hem daer naer hiet dede hy half, moest hy eenen Eemer waeter halen, hy bracht eenen halven, moest hy twee Hoenders brengen, hy brachter een, moest hy de Beesten twee busselen Hoey geven, hy gaf’er hun een, moest hy eenen Pot Bier haelen, hy brocht een Pint, en soo voorts van alle dingen. De Meyt klaeghden’t aen den Heere. Toen riep hy Ulenspiegel, ende seyde: Mijne Meyt die klaegt over u; waerom doet gy niet datse u commandeert? Ick heb gedaen alsoo gy my geheeten hebt, seyde Ulenspiegel gy seyde dat ick alles met halven arbeyt doen soude, en u Meyt die soude geerne met twee oogen sien, en zy heeft maer een, en daerom de- [p. 13] de ick halven arbeyt. Den Heer lachte, en de Meyt wiert gram, en seyde: Wilt gy desen Schalck niet wegh senden, soo sal ick gaen. Ulenspiegel moest aenstonts vertrecken.
Hoe Ulenspiegel wilde gaen vliegen. |
ULenspiegel was seer vermaert, om zijn aerdige poetsen die hy uyt-rechte; die van Meyborgh baden hem dat hy wat vremts doen wilde: Hy seyde dat al’t volck op de Merckt soude komen, hy soude gaen vliegen; als daer veel duysende menschen vergadert waeren klom hy op een huys, en hy dede sijn armen open, of hy vliegen wilde, en seyde al lachende: Ick meynde dat in de stadt geen Sotten meer en waeren dan ik, maer hier isser een stadt vol, want al had gy alle geseyt dat gy gevlogen soud hebben, ick en had het niet gelooft, en nu gelooft gy allegader eenen Sot, die seyt dat hy vliegen kan: hoe soude ik vlieghen als ick gheen vleugels en heb? Ten is niet mogelijck dat imant vliegen kan sonder vleugelen. Als Ulenspiegel dat geseyt hadde liep hy weg, en liet het volck staen, den eenen vloekende, en den anderen lacchende seyde, den schalken Sot segt de waerheyt.
[p. 14]
Hoe Ulenspiegel eenen Doctoor bedroogh. |
SAnderdaeghs quam hy by den Bisschop van Meyborgh, die hem seer lief had, om dat hy soo kluchtigh was. Desen Bisschop had by hem eenen wysen Doctoor, die niet en konde lyden dat den Bisschop Ulenspiegel aenhiel, hy seyde: Men behoorde wyse Lieden te doen komen in des Heeren Hoven, en geen Sotten, want wyse behooren by wyse, en Sotten by Sotten. Den Bisschop seyde: Dat is geen wys woort, want die geen wysheydt hooren wilt, magh van de Sotten gaen. Het behoort Heeren en Princen toe, datse alderleye volck in haer Hof hebben, want met de Sotten verdryft men de melancolie, en daer Heeren sijn willen oock Sotten wesen. De Heeren seyden dit aen Ulenspiegel, en hy dit hoorende vraeghde: Myn Heeren, wiltge my helpen ick sal hem een aerdighe Poets backen? Jae, antwoorden de Heeren. Toen trock hy voor vier weken uyt de stadt, en als hy weder quam ginck hy in een herberge logeren, en gaf hem uyt voor een groot meester in de Medecynen, die alle siecke, en krancke menschen genesen konde. Den voorseyden Doctoor dit gehoort hebbende, en met een inwendige quael gequelt zynde, is hem gaen besoeken, en seyde: Kont gy my helpen, ick sal uwen arbeyt wel betaelen. Jae (seyde Ulenspiegel) maer ick moet eerst eenen nacht by u slapen, en u wel decken dat gy sweet, en by den reuck van’t sweet sal ik u quael kennen, ende weten wat raet dat men daer toe doen sal. Den Doctoor was te vreden, en Ulenspiegel gaf hem een scherpe purgatie in om te schyten, en nam eenen aerden pot, en scheet daer eenen grooten hoop in, en sette dien tusschen den Doctoor, en den muer, en ginck voor op het bedde ligghen by hem. Als den Doctoor hem naerden muer keerde kreegh hy dien vileynen stank in zijnen Neus, en als hy hem omkeerde liet Ulen- [p. 15] spiegel altijt eenen grooten scheet, die seer stonck; dit lede den Doctoor den halven nacht, soo dat hem zijn hert docht te breken van den stanck. Toen begost de purgatie te wercken, ende Ulenspiegel seyde: Heer Doctoor hoe is het met u? My dunckt dat u sweet seer stinckt. Den Doctoor seyde: Dat riecke ick ook wel. Ulenspiegel seyde: Light stil, ich sal een keers haelen, en sien hoe gy gestelt zyt. En als hem Ulenspiegel oprechte liet hy eenen grooten scheet: en als hy sagh dat de Son begost te schynen liep hy wegh, ende liet den Doctoor seer flauw van den stanck liggen, soo dat hy zijn quale grootelycks verergert hadde. s’Morgens quaemen de Heeren den Doctoor vragen, hoe ’t met hem vergaen was. Hy seyde met een bevende stemme: Ick ben bedroghen van eenen Schalck; ick meynde dat het een goet Meester in de Medecynen was, maer t’ is eenen Meester in alle Schalckheyt. Hy vertelde al wat hem geschiet was. Toen seyde den Bisschop: Dit is gheschiet naer u woorden, gy seyde dat men niet om gaen soude met [p. 16] Sotten, oft de wyse souden Sot worden, met de Sotten; nochtans wort’er menigen wijs, door de wercken van de Sotten; want had gy Ulenspiegel mogen lijden, gy had van hem niet bedrogen geweest. Toen sweegh den Doctoor, ende hy klaeghde niet meer over de Sotten.
Hoe Ulenspiegel een sieck kindt dede schyten. |
ULenspiegel in een herbergh komende daer een siek kint was, vraeghde wat gebreckt dat kint. Conde het Kint kacken (seyde de Weerdinne) ’t waer genesen. Daer weet ick raet toe seyde Ulenspiegel: Cont gy het helpen (seyde de Weerdinne) ick sal u eerlijck loonen? Het is een kleyn konst (seyde Ulenspiegel) ick en begheer daer niet voor. Terwijlen de Weerdinne was gaen Tappen scheet Ulenspiegel eenen grooten hoop, en sette het kint met den kackstoel daer over. Als de Weerdinne quam ende dit sagh vraeghdense: Wie heeft dit ghedaen? Ulenspiegel seyde: Ik heb dit gedaen? Gy segt dat het kint niet kacken kan, siet wat leyt daer? Lieven Vrient (seyde [p. 17] de weerdinne) is ’t dit dat het kint in ’t lijf gehindert heeft, soo moet gy eere ende danck hebben. En zy gaf hem een Pistool voor zijn moeyte.
Hoe Ulenspiegel op eenen tydt al de siecken ghenas die te Neurenborgh in ’t Gasthuys waeren. |
OP eenen tijdt als Ulenspiegel te Neurenborgh quam gaf hy hem uyt voor en groot Geneesmeester, die alle sieckten genesen konde. In ’t nieuw Gasthuys waren veel siecke Lieden, daer men mede overladen was. Toen den Gasthuysmeester dit hoorde ginck hy by Ulenspiegel en vraeghde: oft hy alle sieckten genesen konde? Ulenspiegel seyde: Wilt gy my 200 Guldens geven, ick sal u krancke genesen; En ick wil geen gelt hebben, ten zy dat eerst alle de siecke genesen, en uyt den Gasthuyse sijn. Dit behaegde den Gasthuys-meester, en hy gaf hem eenig gelt op de hant, en Ulenspiegel quam s’anderdaegs in’t Gasthuys met twee knechten, en hy vraeghde elck besonder wat sieckte hy hadde, en een ighelijck moest sweiren, datse niemandt openbaeren souden de [p. 18] woorden die hy haer seggen soude. Soude ick u alle gesont maeken seyde hy, dat is my onmogelijck, oft ick moet eerst eenen van u alle te polver verbranden, en van dat polver moet ick eenen dranck maeken, en daer af moet ick alle de andere sieckene te drincken geven, met meer ander Medicijnen; die niet gaen en kan, en ’t kranckste is, die sal ick verbranden; morgen sal ick hier komen, en ick sal in de poorte staen by den Gasthuys-meester, en ick sal roepen: Die niet sieck en is, die komt haestelijck hier, niemant en verslape hem, want den lesten moet het gelagh betaelen. Toen den dagh quam alle de Siecken waeren in roeren, den eenen sette sijn krucken ghereet, den anderen kroop van den bedde, elck maekte hem gereet. En als Ulenspiegel begost te roepen, liepen alle de Siecken wegh, jae die in thien jaeren van hun bedde niet gheweest hadden liepen uyt. Als de siecke Lieden wegh waeren kreegh Ulenspiegel sijn gelt, en daer mede trock hy voort, ende dry daegen daer naer quaemen de Siecken veel erger wederom naer’t Gasthuys. Toen hoorde den Gasthuys-meester dat hy bedrogen was.
Hoe Ulenspiegel eenen Backers knecht wierdt. |
OP eenen tijdt verhuerde hem Ulenspiegel by een Backer, en als men smorgens Backen woude moest hy snachts het Meil siften, hy een keirs vraghende om te sien kreegh van sijn Meester voor antwoort, dat hy’t Meil in de Maene-schijn soude siften. Ulenspiegel nam den Meil-buydel, en honck hem buyten de venster, en sifte het Meil in den Hof op de aerde, daer de Maene scheen. Smorgens als den Backer hem noch vont aldus staen siften, riep hy: Wat duyvel doet gy, heeft het Meil geen gelt gekost dat men ’t alsoo op de aerde siften sal? Ulenspiegel [p 19] seyde: Ick heb het Meil in de Maeneschijn ghesift, gelijck gy my bevolen hebt. Den Backer seyde; Gy moest ’t siften by de Maeneschijn, ende niet daer in. Daer en is niet veel verloren seyde Ulenspiegel ick sal ’t oprapen. Het is nu te laet seyde den Backer om te Backen, en den deegh te maken Ulenspiegel seyde Meester ick weet raet, onse ghebueren deegh leyt al gereet in de Moelie, wil ick dien haelen? Loopt aen de Galge, en haelt dat daer is seyde den Backer. ’t Is wel Meester seyde Ulenspiegel. Hy liep naer het Galgevelt, en daer vont hy drooge Ribben van dieven, die bracht hy t’huys, en seyde: Meester ick brenge hier dat onder de Galge was, waer toe wilt gy’t hebben. Den Backer wiert gram, en seyde: Ick sal over u klagen, dat gy’t sien sult, dat gy s’Heeren gerecht bestolen hebt. Hy ginck uyt, ende Ulenspiegel volghde hem tot by den Borgemeester, ende als den Backer hem wilde aenklaeghen spreyde Ulenspiegel sijn oogen wijt open. Als den Backer dit sagh wiert hy soo gram, dat hy sijn klaegen vergat, en vraeghde: Wat wilt ghy hebben? Ulenspiegel antwoorde: [p. 20] Ick en wil niet hebben, maer gy seyde dat gy over my klagen soude aen den Borgemeester dat ick’t sien soude, en wil ick’t sien soude soo moet ick mijn oogen open doen. Gaet uyt mijn oogen, want gy eenen Schalck sijt riep den Backer. Alsoo worde ick dickwils geheeten (seyde Ulenspiegel) maer waer ick in u oogen, soo moest ik uyt uwe Neus-gaten kruypen als gy u oogen toe dede. Den Borgemeester siende dat het lach-mert was ginck wegh, en Ulenspiegel lichte sijn kleet op, en seyde: Meester wilt gy Backen daer is den mondt van den Oven. Ende dit geseyt hebbende, liep hy wegh, en liet den Backer staen.
Hoe Ulenspiegel eenen Trompetter wiert. |
DAer naer verhuerde hy hem by den Grave van Anholt voor Trompetter op den Thoren, want den Grave had veel vyanden, en daerom moest hy veel Soldaten houden, die hy wel tracteerde, maer Ulenspiegel wiert dickwils vergeten. Het gebeurde op eenen tijdt, dat de vyanden eenen grooten hoop Beesten haelden, en Ulenspiegel blaesde geen vyan- [p. 21] den: den Grave dit hoorende vraeghde, waerom hy niet geblasen hadde, Ulenspiegel seyde: Ick en dans niet voor den eten. Daer naer haelde den Grave met sijn volck eenen grooten roof, waerom hy verblijdt sijnde, rechte een groote maeltijdt op voor alle sijne kloecke Soldaeten, en Ulenspiegel wiert wederom vergeten. Als den Grave met sijn Ruyters lustigh aten en dronken, blaesde Ulenspiegel vyanden; toen liepense in’t harnas te poorten uyt, en Ulenspiegel liep aen de tafel, en nam soo veel eten en drincken, als hy draeghen konde. Als de Ruyters in de stadt quaemen, seyde den Grave tot Ulenspiegel: Sijt gy Sot oft dul, dat gy vyanden blaest als’er geen sijn, en als’er sijn dan swygt gy; dit is verraders werck. Den Grave stelde hem van sijn officie, en dede hem mede uyt-loopen, gelijck de ander voet-knechten; dit verdroot Ulenspiegel, en daerom alsmen uyt-trock, op de vyanden was hy altijt den lesten uyt de poorte, en in het weder-keeren den eersten daer in. Als den Grave dit sagh riep hy hem, ende seyde: Hebt gy sorge voor slaghen, waerom draeght gy uw niet kloecker, ghy snooden Schorck? Heere en sijt niet gram seyde Ulenspiegel want doen ghy, ende uwe Knechten smeerden sat ick op den Thoren en vaste, en daer af ben ick soo slap gheworden. Maeckt uw aenstonts uyt mijn Lant (seyde den Grave) of ick sal u aen de galghe stijver maeken. Ulenspiegel dese woorden hoorende was blijde, al en liet hy het niet blijcken; ende liep also naar Polen.
[p. 22]
Hoe Ulenspiegel eenen Sot overwon. |
CAsimirus den Coninck van Polen hadde eenen Sot, die hy seer lief had, en desen konde veel poetsen uyt rechten, en daerom dede den Coninck uyt-roepen: Is’er imant die mijnen Sot overwinnen kan met Sotheyt, die sal ick geven nieuw kleeren en twintigh Ducaten. Ulenspiegel dit hoorende quam by den Coninck, en seijde, dat hy’t aen-nam. Aenstonts bedreven zy veel aerdige poetsen, en boeverijen, daer den Coninck en sijn Heeren mede loegen. Ulenspiegel seyde in zy selven, om een nieuw kleet en twintigh Ducaten te verdienen moght gy wel doen, dat gy anders niet geerne doen soude. Hy ginck eenen grooten hoop schijten in ’t midden van de Sale, en hy nam eenen grooten Lepel, en daer dede hy d’een helft in en gaf ’t des Conincks Sot, en seyde: Doet my dit naer, schyt daer oock eenen hoep, ende deylt hem in’t midden, en eet de helft van mijnen dreck ick sal de helft van uwen dreck eten. Dat doet u den duyvel na seyde den Sot, en alsoo behiel Ulenspiegel [p. 23] de overhant, ende den Coninck gaf hem de nieuwe kleederen, en de twintigh Ducaten.
Hoe Ulenspiegel hem uytgaf voor eenen Schilder. |
ULenspiegel dede niet dan drincken, en schincken soo lanck als sijn gelt duerde, maer al ’t op was trock hy in Hessen by den Grave, ende gaf hem uyt voor eenen Schilder, den Grave vraeghde, oft hy geen van sijn wercken by hem en hadde: Ulenspiegel thoonde hem dit Portrait van den Keyser; en seyde, dat hy dit geschildert hadde. Den [p. 24] Grave dit stuck aenstaende, vraeghde: Meester wat wilt gy hebben voor ’t Schilderen van mijn Sale, gy moet daer in verbeelden, de Heeren ende Landt-Graven van onsen bloede, met haere Vrouwen: Ende hoe ons Voor-ouders gehouwt sijn gheweest aen Princen en Coningen van Hongaryen, en ghy moetse soo kostelijck Schilderen als gy kont.
Ulenspiegel seyde: Genadighsten Heere, soo uw genade dat soude willen hebben, het sal u vier hondert Pistolen kosten. Wy sullen wel accorderen, doet het maer wel (seyde den Grave) ick sal u eerlijck loonen. Ulenspiegel hondert Pistolen, op de handt gevraeght, en gekregen hebbende, quam met dry knechten, om dit Werck te beginnen, maer eer hy begost seyde hy tot den Grave, dat niemandt hem mocht komen besoecken, ofte stooren aen sijn Werck, ’t welck den Grave hem beloofde.
Ulenspiegel ende sijn knechts deden alle den dagh niet anders, dan eten en drincken, tuysschen ende Spelen. Op eenen tijdt den Grave nieuwgierigh zijnde, om het Werck te sien quam by Ulenspie- [p. 25] gel en seyde: Lieven Meester laet my u werck eens sien? Ulenspieghel seyde: Seer gheerne, maer ick moet uw eerst een saeck te kennen gheven, eer ghy mijn werck besiet. Soo wie niet in Echte ende wettelijck geboren is, die en kan mijn Schilderije niet sien. Dat waer een wonderlijcke saeke, seyde den Grave, Ulenspieghel hadde een wit Laeken voor den muer gehangen, ’t welck hy wegh dede, ende thoonde met een stocksken aen den Grave, alle sijne voorsaeten, met hun vrouwen, en kinderen. Den Grave en sagh anders niet dan den witten muer, en docht in zy selven, al soude ick eeuwelijck een Hoere-kindt wesen, ende blijven, ick en sien hier anders niet dan den witten muer.
Als hy by sijn Huysvrouw quam, vraeghdense: Hoe maeckt het uwen Schilder al? Hoe staet uw sijn werck aen? Seer wel (seyde den Grave) komt en gaet het met my sien.
Als de Gravinne by Ulenspieghel quam, seyde hy haer al het ghene hy aen haeren Man den Grave geseyt hadde, en thoonde haer den witten muer, gelijck hy den Grave ghethoont hadde. De Gravinnen hadde by haer acht Jonghvrouwen, en een Sottinne, ende niemant en sagh eenighe Schilderinge: Toch elck sweegh, behalven de Sottinne, want die riep: Al soude ick eeuwelijck een Hoere-kindt sijn? Ick en sien hier geen Schilderye. Ulenspiegel begost te lacchen, ende den Grave ginck uyt de Sale met de Gravinne. Ulenspiegel seyde tot sijn Mackers: Als de Sotten beginnen de waerheydt te segghen, dan is ’t tijdt dat wy verhuysen. ’t Welck zy aenstonts deden.
[p. 26]
Hoe Ulenspiegel ginck spelen ryden. |
ULenspiegel noch eenigh gelt hebbende van het gene hy van den Grave van Anholt gekregen hadde, geraeckte onder’t geselschap van eenige smakelijcke Broeders, die hem vraeghden: oft hy mede wilde gaen spelen rijden: Hy te vreden sijnde gink met hun schincken ende drincken, soo lanck als sijn gelt duerde, zy waeren vrolijck nacht en dagh met Hoboeyen, Schalmijen, Walt-horens, Fluyten, Bommeltjens, en andere Instrumenten; by dagh redense met den Speel-wagen, ende den ganschen nacht dedense niet dan dansen en springhen. Ulenspiegel vijf dagen by dit geselschap geweest hebbende en sijn gelt lanck verteert sijnde, wist niet wat maeken; als zy ’t gelagh begosten te rekenen, ginck hy quansuys eens pissen, en de kans schoon siende liep stil wegh, en bleef pissen.
[p. 27]
Hoe Ulenspiegel disputeerde onder Doctoren. |
OP eenen tijdt quam Ulenspiegel te Praegh in Bohemen, en daer dede hy uyt-roepen, by aldien eenighen Doctoor in de Universiteyt couragie en geleertheyt hadde, dat hy tegen hem soude disputeren. Als den Rector en eenige andere Meesters dit verstaen hadden, deden sy hem haelen, en vraeghden? Hoe veel Eemers waeters sijnder in de Zee? Ulenspiegel seyde: Doet al de waters stil staen, ick salse meten. Den Rector vraeghde: Waer is ’t midden der aerde? Ulenspiegel seyde: Dit huys, want laet het meten, en is ’t dat het een stroey schilt, ick sal onghelijck hebben. Toen vraeghde den Rector: Soud gy Marten Luther uyt Jan Calvin wel kennen, datmense beyde uyt het graf trock, en u thoonde? Ulenspiegel seyde: Seer wel, want ick soude Jan Calvin kennen, aen de Lelie die hy te Noyons in Vranckrijck op sijnen rugge gekregen heeft. Den Rector vraeghde: Wat slagh van menschen seght men dat sommige Landen voort-brengen? Ulenspiegel*[p. 28] antwoorde: Swabenlandt gheeft hoeren. Bemen Ketters. Francken-landt Roovers ende Bedelaers. Beyeren Dieven. Switserlandt Beulen. Saxen Dronckaers. Den Rhyn Brassers. Westphalen, Vrieslant en Vlaenderen, geeft trouwloose en meyneedige. Als Ulenspiegel dees en meer ander questien beantwoort hadde, kreegh hy van ieder een Ducaet, en daer mede ginck hy naer Weenen in Oostenrijck.
Hoe Ulenspiegel hem voor Smit verhuerde. |
IN Oostenrijck verhuerde hem Ulenspiegel by een Smit, die altijdt riep als de knechten niet ghenoegh en blaesden: Volgt na met den Blaesbalck. Als Ulenspiegel stont en blaesde, en als’t den Meester tot hem oock seyde nam hy den blaesbalck van’t Forneys, en volghde den Meester naer tot in den Hof, en seyde: Meester ick volge uw naer met den Blaesbalck? Maer waer sal ick hem laten? Ick sal den anderen oock haelen. Den Smit seyde: Lieven Knecht, ick en meyn dat soo niet, draegt den Blaesbalck weder op sijn plaetse. Den Meester docht ick [p. 29] sal u dat vergelden, en hy stont seven dagen lanck ter middernacht op, en weckte al zijn volck, en dede haer wercken. Toen seyden de knechten: Hoe komt het dat wy soo vroegh moeten opstaen? Wy pleghen dat niet te doen. Ulenspiegel dit hoorende, riep den Meester, en seyde: Meester waerom weckt gy ons ter middernacht? Hy antwoorde: Dit is mijn maniere, dat mijn knechten de eerste seven dagen maer eenen halven nacht op hun bedde liggen. Als Ulenspiegel en sijn gesellen den navolgenden middernagt wederom geweckt wiert, en moesten gaen wercken, bont Ulenspiegel het bed op sijnen rugge. En toen het Yser heet was, sloegh den Meester mede, ende de gensters vlogen op Ulenspiegels bedde. Toen seyde den Meester: Sijt gy Sot, waerom en laet gy het bedt niet ligghen. Ulenspiegel seyde: Meester weest daerom niet gram, het is mijn manier als ick eenen halven nacht op mijn bedde gelegen hebbe, dan leyt het bedde eenen halven nacht op my. Den Meester seyde: Draegt het bedde wederom op sijn plaets, en gaet daer-en-boven uyt mijn huys. ’t Is wel Meester seyde Ulenspiegel. Ende hy droegh het bedde by sijn plaetse, en hy nam een Leeder en klom boven in ’t huys, en wierp het dack af, ende ginck daerlanghs uyt den Huys.
Hoe Ulenspiegel eenen Schoenmaeker wierdt. |
ALs Ulenspiegel van den Smit geloopen was ginck hy hem verhueren by een Schoenmaeker die liever op de straet was dan by’t werck. Op eenen tijdt als sijnen Meester uyt-ginck, vraeghden hy Meester wat fatsoen sal ick snijden? Den Meester seyde: Snijt kleyn en groot, gelijk den Swijn-herder ter poorten uyt-drijft. Ulenspiegel nam het Leir, en [p. 30] snede daer af Schoenen voor Swijnen, Schapen, Ossen, Koyen, Peerden etc. Als den Meester aldus sijn Leir versnippert vondt, riep hy: Schorck wat hebt hy ghedaen? Alle mijn Leir hebt gy bedorven. Ulenspiegel seyde: Ick heb gedaen al dat hy my geheeten hebt. s’Anderdaegs snede den Meester self de Schoenen, en seyde: Naeyt de kleyne met de groote d’een voor d’ander wegh: Ulenspiegel nam eenen kleynen Schoen, en Naeyde hem in den grooten. Den Meester dit siende, riep: Ick en meyne dat soo niet, Naeyt eerst een paar kleyn, en dan een paer groote Schoenen. Op eenen tijdt was den Meester by sijn vrienden ontboden, en eer hy uyt-ginck gaf hy het Leir aen Ulenspiegel, ende seyde: Snijt daer Schoenen af over eenen Leest. Ulenspiegel nam eenen kleynen Leest, en versnede daer op alle het Leir. Als den Meester thuys quam, en dit sagh, nam hy eenen stock, en meynde Ulenspiegel de Leden daer mede wat te strijcken, maer hy koos het deurgat.
[p. 31]
Hoe den Hertogh van Lunenborgh Ulenspiegel zyn Landt verboden heeft. |
IN’t Landt van Lunenborgh hadde Ulenspiegel veel Schelmstucken bedreven, en daerom hadde hem den Hertogh sijn Landt verboden. Op eenen tijdt quam Ulenspiegel van verre den Hertogh te gemoet. Hy spronck van den Peerde, en stack ’t de keil af, en snede den buyck open, en wierp ’er het ingewant uyt, en stelde hem met de vier pooten opwaerts, en ginck in ’t Peert sitten. Den Hertogh by hem komende, vraeghde: Weet gy niet dat ick u mijn Lant verboden hebbe? Ulenspiegel antwoorde: Genadigen Heere mijns lijfs genade, ick ginck sitten in mijn Peert, om dat ick heb hooren seggen, dat elck vry is in sijn vier paelen. Toen seyde den Hertogh, al lachende: Gaet uyt den vuylen Peerde, en loopt aenstonts uyt mijn Lant, of gy moet sterven. Ulenspiegel dit hoorende spronck op van blyschap en liep naer Italien.
[p. 32]
Hoe Ulenspiegel hem by een Kluysenaer verhuerde. |
ULenspiegel in Italien zijnde, niet wetende wat beginnen, om aen den kost te geraken, sagh eenen ouden Cluysenaer, die wel wist met den Bedel sack om te gaen, by desen gink hy hem verhueren, om de proven die hy wist om te haelen, te helpen eten, en dragen. Ulenspiegel ontrent vier maenden by desen Kluysenaer gewoont hebbende, was seer bemint van de gebueren, om dat hy als den Cluysenaer uyt was nu den eenen, en den anderen tracteerde, met de brocken, die den Cluysenaer omhaelde. Hy niet anders te doen hebbende, als de Cluys schoon te houden, en een kleyn Hofken te regeren, en ’t Broodt dat den Cluysenaer bedelde, op te haelen, oversulcks hy veel [p. 33] legen tijdt hebbende, liep dan d’ een, en dan d’ ander Meyt besoecken, om zijnen tijdt te passeeren, en veel quamen hem dan weder besoecken. Sommighe van de gebueren dit dagelijcks siende begosten quaet vermoeden te krygen op Ulenspiegel, en niet te vergeefs, want hy om zijn aerdighe poetsen veel volck kreeg in zijn Kluys, waar door het gebeurde, dat sommige quamen te verliesen, het gene noyt weder te krygen is. Den Pastoor, met den Heer van ’t Dorp dit gehoord hebbende, quamen met een Dochter die van Ulenspiegel bedroghen was by den ouden Kluysenaar, en klaeghden over Ulenspiegel, en wouden hem vast setten, maar hy ontliep het.
Hoe Ulenspiegel in de belegerde stadt van Milanen, eenen Kleermaker diende. |
ALs Ulenspiegel van de Kluysenaar gevlugt was trock hy nae Milanen, welcke stadt korts daer na belegert wiert van de Fransen; daer verhuerde hy [p. 34] hem by eenen Cleermaker, die tot hem seyde: Als gy Naeyt, Naeyt wel dicht, dat men’ niet en siet. Ulenspiegel gink sitten Naeyen onder een Ton. Ik meyn dat soo niet seyde den Meester komt, en sit op de Tafel, ende steeckt u steken dicht by een, en volmaekt desen Wolf. Ick sal ’t doen, seyde Ulenspiegel. Hy nam den Boeren Rock diese eenen Wolf heeten en snede hem in stucken, en maeckte daer eenen Wolf af, en stelde hem met stocken soo aerdig, dat’t eenen Wolf geleeck. Den Meester dit siende, riep: Wat duivel hebt gy gemaekt? Eenen Wolf gelijck gy my geheeten hebt seyde Ulenspiegel. Ik en meyn dat soo niet seyde den Meester want eenen grauwen Boeren Rock heet eenen Wolf. Korts daer naer op eenen avont seyde den Meester daer knecht worpt de mauwen aen desen Rock, eer gy slapen gaet. Ulenspiegel die nam den Rock, en honck hem aen eenen Haeck, en wierp den ganschen nacht de Mauwen naer den Rock. s’ Morgens als den Meester dit sagh, riep hy: Wat Sotternyen doet ghy al? Is dit Sotternye, seyde Ulenspiegel ick heb den heelen nacht gheworpen, en noch en sijnder de mauwen niet in. Daer werckt selver seyde hy, en hy ginck aen.
 |
Hoe Ulenspiegel Prophete-Beziën verkocht. |
TOen trock Ulenspiegel naer de Jaer-merckt te Franckfort, daer hy alderleye Waeren te koop sagh. Hy dacht by sijn selven, ick wil oock een Coopman wesen, en siende daar eenige Peerdevyghen ligghen, raaptense stil op, en droeghse in sijn Herberge. Als hyse wel ghedrooght hadde kocht hy groen en roode Sijde Doeckxkens, ende bondt de Peerde-vygen daer in, al of het Muskens geweest hadden. Hy een Tafel gehuert hebbende ginck daer mede op de merckt staen. Als hy zijn Coopman- [p. 35] schap daer op geleyt hadde, quamen daer veel Lieden die vraeghden, wat hy te koop hadde; maer hy en antwoorde niet. Daer naer vraeghden hem twee rijcke Joden, wat hy te koop hadde. Hy antwoorde: Prophete-Bezien. Die daer een af knauwt kan de toekomende dingen voorseggen. Toen hielen sy saemen raet watse doen wilde, den outsten Jode seyde: Hier mede soude wy konnen weten, wanneer onsen Messias komen sal, en dat soude ons eenen grooten troost wesen. Daerom laet ons een koopen. Toen vraeghdense aen Ulenspiegel: Hoe veel moet soo een Prophete-Bezie kosten? Ulenspiegel seyde: Naer dat mijn koopmanschap is verleent my Godt cooplieden, want desen kost dient de Joden, en ick geve een van dese Bezien om vijf hondert guldens, wilt gy ’t niet geven? Soo gaet henen, en laet den dreck liggen. Om dat Ulenspiegel soo spijtig sprack telden zy hem ’t gelt, ende droegen de Prophete bezie naer huys, en deden alle de Joden vergaderen, tot de welcke sy seyden: Wy hebben door den wille Godts gekregen een Prophete-Bezie, die dese in den mont [p. 36] nemt, sal de toekomste van onsen Messias weten, en dat sal eenen grooten troost wesen voor ons. Daerom laet ons bidden en vasten, en naer dry dagen sal Isaac dat in-nemen met groote reverentie. Daer naer als hy de Prophete-bezie in den monde hadde, vraeghde Moyses: Lieven Isaac Godts Dienaer, hoe smaeckt dat? Ick krijge den geest van waerseggen maer nemt daer ook af, op dat gy met my Propheteren mooght. Toen waer daer eenen diese oock proefde, en dien riep: Den geest van waerseggen is in my, want het is anders niet dan stront. Sy proefden soo lanck aen de Prophete-Bezie, datse hun aen de Tanden bleef hanghen. Aenstonts liepense Ulenspiegel soecken, maer hy was al vertrocken.
Hoe Ulenspiegel te Bambergh om gelt at. |
OP eenen tijdt als Ulenspiegel grooten hongher hadde, ginck hy in een herberge daer een vrolijcke Weerdinne was, die hem vraeghde, oft hy [p. 37] eten wilde voor gelt? Seer geerne seyde Ulenspiegel. Waerom sal men eten? De Weerdinne seyde: Aen de Heere Tafel eet men voor 24. Penningen, en aen d’ander Tafel om 18. en met mijn huysgesin, om 12 Penningen. Het meeste gelt is my’t best seyde Ulenspiegel: En hy ginck sitten aen de Heere Tafel, en naer dat hy wel ge-eten en gedroncken hadde, seyde hy tot de Weerdinne: Ick moet wegh, ende en hebbe niet veel geldt, wilt my toch van hier helpen. De Weerdinne seyde: Lieven Gast gheeft my 24. Penningen,* en gaet dan wandelen. Neen seyde Ulenspiegel: Gy sult my 24. Penninghen geven, want gy seyde aen de Heere Tafel eet men om 24. Penningen, dat heb ick alsoo verstaen, dat men daer gelt mede verdient. ’t Is my soo suer gevallen, want ick at dat my ’t sweet uytbrack, al had het my ’t Lijf gekost ick had niet meer konnen eten. Dat is waer seyde de Weerdinne, gy hebt soo veel alleen ge-eten, als vier menschen te saemen; en ick soude u noch gelt toe geven: Gaet wat wandelen, ende en komt noyt weder, ofte ghy sult wat anders vernemen. Adieu Weerdinne riep Ulenspiegel, ende hy ginck aen.
Hoe Ulenspiegel naer Roomen trock. |
ULenspiegel wel ge-eten en gedroncken hebbende trock naer Roomen, daer sijnde ginck logeren by een rijcke Weduwe, die hem vraeghde van waer hy was, en wat hy quam doen? Hy antwoorde Ick ben uyt Saren-lant, en ick ben hier gekomen om den Paus te spreken. De Weduwe seyde: Lieven Vrient gy sult hem wel sien, maer niet spreken. Hoe sout gy hem spreken? Ick gaf wel hondert Ducaten waer ’t dat ick hem spreken moght, nochtans ben ik hier geboren. Ulenspiegel vraeghde: Dat ick u den [p. 38] Paus dede spreken, sout gy my de hondert Ducaten geven? Jae seyde de Weduwe; maer zy en docht niet dat hy ’t doen soude. Ulenspiegel wachte tot dat den Paus ginck om Misse te doen tot S. Jan te Lateranen, en toen drongh hy mede in de Capelle, soo dicht by den Paus als hy konde; en als den Paus het H. Sacrament, en den Kelck ophefte, keerde hem Ulenspiegel met den rugh naer den Autaer; de Cardinaelen dit siende seyden het den Paus, als de Misse uyt was. Den Paus dede hem roepen, en vraeghde: Wat geloove hebt gy? Ulenspiegel seyde: Alderheylighsten Vader, ick heb’t selve geloove gelijck mijn Weerdinne. Den Paus haer hebbende doen haelen, vraeghde: Vrouwe wat gelooft gy: Sy antwoorde: Ick gheloove al dat de H. Kercke my voorhoudt. Ulenspiegel seyde: Dat selve gheloove hebbe ick oock. Toen vraeghde hem den Paus: Waerom keert gy u dan met den rugh naer het H. [p. 39] Sacrament? Ulenspiegel seyde: Alderheylighsten Vader, ick ben eenen grooten sondaer, ick docht dat ick niet weerdigh en was, om het H. Sacrament te aenschouwen. Hier mede was den Paus te vreden, en men liet Ulenspiegel gaen; en de Weerdinne moest hem de hondert Ducaten geven
Hoe Ulenspiegel hem uytgaf voor een Brilmaeker. |
ALs Ulenspiegel dees poets bedreven, en ’t gelt in sijnen Sack hadde, voer hy na Madrid, den Koninck hem siende, vraeghde: Wat man zijt gy? Ulenspiegel seyde: Genadighsten Heere, ick ben een Brilmaeker, en ick kan nergens werk krijgen, mijn [p. 40] Ambacht en deught nu niet meer. Den Koninck vraeghde: Hoe komt dat? Ulenspiegel antwoorde: Genadigsten Heere, dit komt om dat gy ende ander menschen nu ter tijde al door de vingheren siet ende niet eens en aenmerckt, wat recht ende onrecht is. In oude tijden plegen de Heeren te Studeren in de Rechten, en in dien tijdt was mijn Ambacht goet. Als Ulenspiegel dit gheseyt hadde, nam hy sijn afscheet, en hy ginck aen.
Hoe Ulenspiegel een blaeskaeck van een Weert vervaert maeckte met eenen dooden Wolf. |
ULenspiegel in Spagnien gelogeert zijnde, by eenen spijtigen en hooveerdigen Weert, die altijdt raesde en stoefte, dat hy noyt vervaert en was. Op eenen tijdt vertelde Ulenspiegel dat hy eens by naer verscheurt was van eenen grooten Wolf d’ander Gasten vertelden van ghelijcken wat vervaertheydt zy hadden moeten uytstaen. Den Weert dit hoorende begost te lachen, en seyde: O gy onnoosel [p. 41] menschen, waer*dat gy lieden af vervaert sijt, al quamender vyf-en-twintigh Wolven noch en soude ick daer niet eens af vervaert wesen. Ulenspiegel dit hoorende vraeghde aen de Gasten: Wilt ghy-lieden my helpen ick sal desen avont den Weerdt vervaert maken met eenen dooden Wolf, en dan sullen wy sijn kloeckheyt mercken? De Gasten waeren te vreden, en Ulenspiegel haelde een Wolfs-vel, en hy vulde dat op, en ondersteunde het met stocken, en stelde het in ’t doncker voor een zy-kamer, die den Weert moest passeren, om by hun te komen, ende als den Wolf wel in staet was, riepen zy den Weert. Hy met een keers in de hant komende geloopen, en den Wolf siende, begost te schudden en te beven, ende viel van schrick ter aerden, en riep met een bevende stemme; om hulp tot sijn Gasten; die al lachende quamen, en hem half doot in sijn bedde droegen. Naer dien tijdt heeft niemant desen Weert meer hooren roemen, op sijne groote kloeckmoedigheydt; hy wiert van ieder een uyt-gelachen.
Waerom Ulenspiegel een Weerdinne dede jancken. |
OP eenen tijdt quam Ulenspiegel in een herberge daer een schoon Hondeken was, en terwijlen hy at sat de Hondeken by hem. Naer dat hy het menigh Brockxken ghegeven hadde, vraeghde hy de Weerdinne; wat zy doen soude waer’t datter imant was, die geen gelt hadde om te betalen? Sy seyde: Ick soude hem sijn beste kleet uyt schudden. Ulenspiegel droegh het Hondeken stil in den stal, en vilde het, en bracht haer het vel, en seyde: Daer is den besten Rock voor pant van den Gast die met my ge-eten heeft, want wy hebben geen gelt, om te betalen. Ulenspiegel dit geseyt hebbende liep wegh, en liet haer sitten jancken, om haer Hondeken.
[p. 42]
Hoe Ulenspiegel een van de Stal-knechten van den Keurvorst van Beyeren wierdt. |
ULenspiegel daer naer in Beyerlandt komende verhuerde hem voor Stal-knecht aen den Hertogh, en terwijlen hy daer diende quamen hem eens op den wegh twelf blinde tegen, die hy vraeghde, waerse gingen? Sy antwoorden: Naer Keulen om Almoessen te bidden. Daer is twintig guldens seyde Ulenspiegel gaet en verteirt die in de Swaen, en drinckt op mijn gesontheyt. De Blinde Ulenspiegel bedanckt hebbende, ginghen in de Herberge die hy hun aengewesen hadde; En vertelden den Weerdt, hoese twintig guldens gekregen hadden , om by hem te verteiren. En als zy twee dagen ge-eten ende ge- [p. 43] droncken hadden, seyde den Weert: Het gelt is verteirt. Toen seyde den eenen tot den anderen: Die ’t gelt heeft, die gheve het den Weerdt. Toen wilde den eenen Blinden het gelt hebben van den anderen; doch zy en den Weerdt niet dan al te laet bemerckende, datse van Ulenspiegel bedrogen waeren, ende niet een Duyt van hem gekregen hadden stonden en saegen.
Den Weert in koleir schietende heeft hun ghesmeten in het Verckens-kot, van voornemen zijnde, om hun te Waeter ende te Broodt daer soo lanck te houden, tot dat hy ten vollen betaelt soude wesen.
Als dese arme ellendighe menschen aldus ghestelt waeren quam Ulenspiegel daer logeren; Ende als hy de Blinde in dit vuyl kot ghesien hadde, socht hy den Weerdt tot bermhertigheyt te beweghen, en niet konnende, vraeghde hem: Ofte ick borgh voor haer vont soude gyse los laeten? Als den borgh goet waer seyde den Weert, soude ickse seker laeten loopen. Ulenspiegel bedacht desen aerdigen vondt, om de arme Blinde te verlossen. Hy ginck by den Pastoor, en vertelde hem hoe sijnen Weerdt snachts van den boosen geest beseten was, en vraeghde hem, oft quam te gebeuren, dat hy nog twee of dry dagen soo bleef of hy hem wel sou willen uytbannen. Den Pastoor beloofde het hem; ende Ulenspiegel seyde: Eerweerdigen Heere sijn Vrouw en sal ’t niet willen gelooven, dat gy die moeyte sult willen doen, daerom believet u ik sal haer aenstons haelen, en belovet haer oock. Den Pastoor was te vreden, en Ulenspiegel ginck by den Weert, en seyde: Heer Weert ick heb den Pastoor tot bermhertigheyt beweegt, hy sal borgh blijven voor de Blinde. Sijt ghy met hem te vreden. Jae seker seyde den Weert. Laet u Vrouw dan aenstonts met my gaen hy sal het haer self seggen seyde Ulenspiegel. Den Weert sont sijn vrouw [p. 44] mede, en als zy by den Pastoor quamen, seyde Ulenspiegel: Eerweerdigen Heere, daer is nu de Vrouwe seght haer nu self, het gene gy my belooft hebt. Den Pastoor seyde: Vrouwe wacht eenen dagh of twee ick sal uwen man wel helpen. Seer geerne seyde de vrouwe. Sy met Ulenspiegel by haeren man komende, brocht hem de blijde tijdinghe van den goeden borgh soo zy meynde aenstonts liet hy de Blinde loopen, en s’anderdaeghs naer dat hy ’t Peert gesaelt hadde, vertrock hy met sijnen Heer, ende hy liet den Weert in sijn wesen.
Hoe Ulenspiegel een vrouw alle haer aerde Potten, dede in stucken slaen, ende hoe hy de Boerinnen aen ’t vechten holp. |
ULenspiegel op eenen tijdt zijnen Heer willende vermaken, hiet een vrouw alle haer aerde potten (die hy eerst betaelde) in stucken slaen soo haest sijnen Heer voor by soude komen. Den Heer daer voor by rijdende, en nergens af wetende, sagh daer [p. 45] met een groote furie alle haer aerde potten in stucken slaen: waerom hy soodanigh lachte, dat hem de kortse aenstonts verliet, die hy wel vijf maenden gehadt hadde. Als den Heere thuys quam vertelde hy Ulenspiegel dese saeke, den welcken al lachende seyde: Dat was immers een aerdige kluchte. Die seker door u bedreven is seyde den Heere. Maer hoe hebt gy dat gedaen? Had gy eerst de Potten betaelt?*Ulenspiegel seyde hem, hoe hy de vrouw niet alleen betaelt, maer alles gheheeten hadde. Den Heer dit bevonden hebbende waer te sijn, gaf hem twee Pistolen voor sijn moeyte.
Ulenspiegel sijnen Heer noch eens willende doen lachen, ginck op de Merckt, daer veel Boerinnen met Boter-melck stonden, en hiet hun al-te-mael haar Melck aen sijn deur brengen, daer hy een groote Kuyp hadde doen stellen. Als zy allegaeder hun Melck in de Cuyp gemeten hadden, liep hy wegh De Wijven siende datse bedrogen waeren, begosten malkanderen al vloeckende te stooten, en te douwen. elck wilde eerst sijn Melck uyt de Kuyp scheppen, en naer al ’t stooten geraeckten zy aan ’t vechten, soodanigh, datse malkanderen het Melck over ’t hooft gietende, de Kuyp om wierpen. Ulenspiegel van verre dit alles door een venster ghesien hebbende quam by sijnen Heere, en meynende voor die poets wederom twee Pistolen drinckgelt te krijgen van sijnen Heer, kreegh aenstonts sijn gelt, ende moest verhuysen.
[p. 46]
Hoe Ulenspiegel teghen een schroomelijck Monster vocht, ende hoe hy eenen Pypmaecker bedroogh. |
ULenspiegel uyt sijnen dienst zijnde, reysde over de Bergen van Switserlant, en ginck naer Lubeck. Onderwegen ontmoete hem een schroomelijck Monster; Hy daer eenen stock van eenen Wildeman siende liggen, nam hem op, en weerde hem daer mede soo dapper, dat hy’t Monster den achthiensten slagh doot sloegh, en trock naer Lubeck. Als hy eenige dagen in de stadt geweest hadde, sprack hem eenen Pijpmaeker aen, die oock eenen Schalck was, en die hem wel kende. Hy hem sijn huys wijsende, seyde: Komt morgen noen met my eten, als gy kont. Als Ulenspiegel s’ anderdaeghs quam vont hy de deur gesloten. Hy twee oft dry reysen geklopt, geschreeuwt, en van den twelven totten tweeen*gestaen hebbende, ginck wegh. Hy den Pijpmaeker s’an- [p. 47] derdaeghs siende, seyde: Vrient als gy imant noeyt sluyt gy dan u huys toe? Den Pijpmaker seyde: Ick seyde dat gy soude komen eten indien gy konde, en doen ’t huys gesloten was konde gy’er niet in, om t’eten. Ulenspiegel wiert uyt-gelachen, en den Pijpmaker seyde: Nu sonder spot, gaet voor af naer mijn huys, ik sal u volgen, ’k en sal geen Gasten meer hebben, gy sult’er alleen sijn, en gy sult’er vinden gesoden en gebraden. Ulenspiegel ginck by de vrouw, en seyde: Gy moet aenstons by uwen man op de merct komen; hy wilt eenen grooten Steur koopen, maer gy moet hem eerst sien. Sy haer kindt in den schoot nemende liep haeren Man te ghemoet, en terwijlen sloot Ulenspiegel de deur toe. Als den Pijpmaker al knorrende met zijn Wijf aen de deur klopte, bleef Ulenspiegel gherust sitten eten ende drincken. Als’t geklop ontrent een uer geduert hadde, stack hy sijn hooft door de venster, en riep: Laet u kloppen staen, en laet my gerust eten, want gy hebt immers geseyt, [p. 48] dat ick alleen soude sijn. Den Pijpmaker seyde: Ik en meynde dat soo niet. Ulenspiegel riep! Meynt gy dat soo niet, ick meyn dat soo. En hy ginck weder aen Tafel, en hy at en dronck wel van al datter in huys was; en als hy wel ge-eten ende gedroncken had dede hy de deur open, en seyde: Eet en drinckt nu oock Heer Pijpmaker, gelijck ick gedaen hebbe. Ende naer dat hy hem lustigh uyt-ghelachen hadde trock hy naer Staffurt.
Hoe Ulenspiegel een Weerdinne met haer bloot gat smeet in de scherpstekende Doornen. |
ALs Ulenspiegel binnen Staffurt quam gink hy in sijn oude Herberge, hy voor in huys een Rat siende liggen, ganck daer op liggen, en daer naer vraeghde hy aen de Weerdinne, oft se van Ulenspiegel geen nieuws ghehoort hadde? Sy antwoorde? Neen, wat soude ick van dien Schalck hooren, [p. 49] ick en magh hem niet hooren noemen. Ulenspiegel vraeghde: Wat heeft dien quaden Schalck aen u gedaen? Dien Schelm (seyde de Weerdinne niet wetende, datse tegen Ulenspiegel sprack) heeft over 8. dagen hier gelogeert, en hy gaf my in de plaets van gelt het Vel van mijn Hondeken. Dat was een oprecht Schelmstuck seyde Ulenspiegel. Ja (seyde de Weerdinne) daer sal oock geen twijffel aen sijn of hy sal daer voor een quaet eynde hebben. Lieve Weerdinne (seyde Ulenspiegel) het is hem geloont, hy leyt al op een Rat. Godt zy geloft (seyde de Weerdinne) had ick daer by geweest ick had geerne het recht betaelt. Vrouwe laet dat daer blyven seyde Ulenspiegel: En als hy s’avonts wel ge-eten en gedroncken hadde ginck hy slapen, en overpeysde hoe hy hem best vreken soude, over die quade tonge. Smorgens als den dagh aen quam liep hy naer ’t Bed van de Weerdinne, en nam haer al slapende op, en droegh haer achter in den Hof, en smeet haer met haer bloot gat in de scherp-stekende Doornen, en seyde: Soo moet men de quade tongen leeren, segt nu noch quaet van Ulenspiegel, dan sal hy u noch anders leeren. Als hy dit geseyt, en haer genoegh uyt-gelachen hadde liep hy wegh, en liet haer liggen schreeuwen.
Hoe Ulenspiegel te Lubeeck ghevonnist wiert. |
ULenspiegel wederom binnen Lubeeck komende bedreef daer veel ander Schelmstucken, en dieverijen, tot dat hy eyndelijck betrapt zijnde veroordeelt wiert, om ghehanghen te worden. Als Ulenspiegel op de Lerder stont, riep hy: Mijn Heeren ick bidde u ootmoedelijck, niet om gelt, goedt oft leven, maer alleenelijck om een kleyne bede, die gy volbrengen kont, sonder uwe schade? De Heeren hielen raet wat zy doen wilden; en besloten eyndelijck hem zijn [p. 50] bede toe te staen, vraeghden wat zijn versoeck was? Ulenspiegel antwoorde: Edel Heeren mijn versoeck is, dat soo haest als ick gehangen sal wesen, eerst de Borgemeesters, en daer naer al de Schepenen dry dagen agter malkanderen nugterens monts sullen komen*mijn Eers gat kussen. Toen hielen de Heeren wederom Raedt, en hun belofte overwogen hebbende, lieten hem liever loopen, als hun gelofte te volbrengen.
Hoe Ulenspiegel dienst nam voor Matroos. |
ULenspiegel hem van de Galg geklapt hebbende wist niet wat doen, om aen den kost te gheraeken, en te Hamborgh komende sagh daer veel Oorlog Schepen en Fregatten. Hy een Spaensch Capiteyn siende, vraeghde om dienst voor Matroos, ’t welck hy kreegh, op een Coopvaerdy Schip, het welck van Hamborgh moest naer Cadix, en van Cadix naer Turckijen vaeren om aldaer hun ladinge te haelen. In ’t jaer 1500 quam Ulenspiegel in Turckijen, en toen gebeurde in Ormus dese schroomelijke [p. 51] moorden. Den Soudaen van Ormus hadde elf Sonen, den jonghsten wiert voor Sot ghehouden en den oudtsten was eenen grooten Tyran. Hy had oock twee Christene knechten, die hem seer getrouw diende, en die hy daerom seer lief hadde.
Den oudtsten Sone uyt begeerte, om te regeren, stack op eenen nacht Vader, Moeder, en alle sijne Broeders de oogen uyt, uyt-genomen den dwasen Broeder en slootse daer naer in een kamer, en verbrandese alle levendig. s’Morgens, als men dit vernam, wouden de Borgeryen dese onmenschelijcke daet vreken, maer hy dwongh hun soodanigh, datse hem moesten erkennen voor hunnen Soudaen. Den simpelen Broeder liep in een van hun, Kercken, ende riep: O Godt, mijn Broeder is eenen duyvel? Achthien daeghen daer naer ontbodt den Soudaen een van sijn twee Christene knechten, ende beloofde hem groote rijckdommen, by aldien hy sijnen kameraet wilde dooden; maer hy en begeerde sulcks niet te volbrenghen. Den bloedt-dorstigen Soudaen vreesde die twee Christene knechten wist niet hoe hy haer best om hals soude brenghen, en daerom ontbode hy vier dagen daer naer den anderen Christen knecht, en versocht hem het selve. Desen begeerigh zijnde om rijckdommen te besitten, beloofde het te volbrengen; maer als hy vast loerde, hoe hy sijnen slagh best wilde waernemen, wierdt het sijnen kameraet gewaer, en seyde: O gy verrader, ick sien wel wat gy van sin sijt, wacht ick sal u eerst dooden. Aenstonts viel den verrader op sijn knien, en bekennende sijn boos voornemen, bad om vergiffenisse, en naer dat hy sijn sweert af gheleyt hadde, seyde den kameraet: Al hoe wel ghy eenen verrader gheworden zijt van my, staet evenwel op, ick wil het u vergeven: Siet gy niet dat onsen Soudaen eenen Tyran is? Ick soude u over vier [p. 52] dagen vermoort hebben hadde ick Godt niet ghevreest: want den Soudaen het my bevolen hadde. Gaet nu tot den Soudaen, en segh dat de saecke volbracht is.
Als hy den Soudaen dese tijdinge bracht, kreegh hy voor zijnen loon eenen Deigen in zijn borst. Den kameraet dit hoorende ginck aenstonts by den Soudaen; en dien hem siende, riep: Honts-soon leefde nog? Ja Hont ick leve nog, verdeffendeert nu u lyf seyde den Christen. Aenstonts trocken zy hun sweert, en zy begosten te schermutseren, toch den Christen trefte den Soudaen soo wel, dat hy doodt ter aerden viel. Alsoo eyndighde desen goddeloosen Tyran zijn rampsaligh leven. Daer naer wildense desen Christen Soudaen maecken, maer hy badt hun, dat den jonghsten Sone, die voor Sot ghehouden wiert Soudaen souden maken, ’t welck zy deden, en voor zijnen getrouwen dienst, die hy hun bethoont hadde maeckten zy hem Gouverneur van de Stadt, en de omliggende plaetsen.
Als Ulenspiegel zijn ladinghe binnen Turckyen in-gescheept hadde, ende wederom met eenen voorspoedighen windt gheluckigh arriveerde in de Haeve van Cadix, kreegh hy sijn gelt; en als dit verdomineert was, ginck hy wederom dienst nemen voor Constabels maet, op een Portugies Oorlogh Schip.
Hoe Ulenspiegel met de Portugiesen ten Oorlogh voer tegen den Coninck van Calicut. |
DEn Coninck van Portugael een Vloot uytgerust hebbende van thien Oorlogh-Schepen, en twee Galeyen, met eenen Pregantin, wiert eyndelijck versterckt zijnde, met Ulenspiegels kloeck Oorlogh-Schip, gesonden om te Oorlogen teghen den Coninck van Calicut, op den twelfsten April [p. 53] vijfthien hondert en ses. Als de Christenen de vloot van de Heydenen begosten te aenschouwen wierdense verschrickt, om de groote menighte van Heydensche Schepen, die se sagen, want de Heydensche Vloot bestont in twee-hondert thien Schepen onder de welcke vier-en-tachentigh groote Hooft-schepen waeren, wel toe-gerust, ende met veel volck beset. Naer dat de Christenen met aller haest Raet gehouden hadden, niet wetende wat doen, slaen of loopen, besloten eyndelijck de Heydensche Vloot aen te tasten, en naer dat den Admirael sijn volck tot kloeckmoedigheyt verweckt hadde, hebben de Paters ider op hun Schip, met het Crucifix in de hant een Schoon Sermoen ghedaen, in het welck zy hun volck aenmoedighden, om voor het Catholijck gheloof kloeckmoedigh te strijden, waer door de Christenen soodanigh wierden versterckt, datse als briesschende Leeuwen de Heydenen over-vielen, met sulck een [p 54] couragie, datse aenstonts twee Hooft-Schepen van de Heydenen wonnen daer de Banieren, en de beste Hoplieden op waeren, en elf-hondert versloeghen. Oft’er vijfthien of twintigh Heydensche Schepen, sloeghen teghen een Schip van de Christenen, soo voeghde Godt nochtans de victorie aen de Christen zijde.
Als de Christene somtijdts omringhelt waeren, riepense: Heere Jesu, staet ons by, en geeft ons kracht en sterckte, op dat wy moghen victorie bevechten over onse vyanden. En dan spongense wederom met eenen kloecken moet in de Heydensche Schepen, en doorstaken alle diese vonden, en smetense in de Zee. Desen furieusen slagh duerde den geheelen dagh, soo datse ontrent vijftigh Schepen van de Heydenen soodanigh door-schoten, datter negen of thien soncken, en veel Schepen wierden ghevanghen, onder de welcke seven rijckelijck waeren gelaeden met Specerijen, en de rest nam de vlucht. Veel Heydenen waeren in ’t ghevecht uyt hun Schepen in de Zee gesprongen, om al swemmende hun leven te salveren, daer zy groote Lief-hebbers in zijn. Dit gevecht is geschiet op den sesthiensten Mey vijfthien-hondert en ses.
In dit bloedigh ghevecht hebben de Christenen niet meer verloren, als ontrent vijfthien Mannen, en de Heydenen soo schroomelijcken ghetal, dat het ontelbaer was. Als de Christenen saghen, dat al haer Schepen noch onbeschadight waeren, dancktense Godt, en keerden victorieuselijck na Lissabon, met eenen onuytsprekelijcken buyt, soo dat Ulenspiegel voor zijn paert, en om dat hy boven alle de andere hadde uyt-ghesteken in kloeckmoedigheydt, kreegh duysent Pistolen. Soo haest als Ulenspiegel dit Gelt ontfanghen hadde, is hy met een Fregat naer Vlaenderen ghevaeren, daer hy ghesont arri- [p. 55] veerde binnen Oostende, daer hy nauwelijcks twee dagen bleef, oft hy reysde naer Nieuwpoorte, en van daer trock hy naer Blanckenberge, daer hy hem eenige dagen vermaeckte.
Hoe Ulenspiegel teghen vier Kerckdieven vocht. |
OP eenen tijdt als Ulenspiegel wat laet in de herbergh geseten hadde, moest hy voor by een Kerck passeren. Ende als hy in den nacht half sat sijnde daer voor by quam sagh hyse open; hy niet wetende wat men daer in dede; ginck ’er in, ende vont ’er vier dieven, de welcke besigh waeren met het Silver-werck te stelen, den eenen had het Silvere Cruys gelaeden, den anderen de Kandelaers de ander de Ornamenten, ende andere Kerckelijcke goederen. Ulenspiegel sagh twee Wijven hun lichten met de keerssen, diese van den Autaer genomen hadden. Hy siende datse met den buyt de Kerck wilden uyt-loopen, schoot in een rechtveerdighe gramschap, klepte met de Klock, en hun by den [p. 56] kop grijpende, smeet hun onder de voet, en sloegh’er met sijnen stock soodanigh onder, datter twee Dieven in onmacht vielen, ende d’ander de vlucht naemen, en het Kercken goet in den brandt lieten. Terwijlen Ulenspiegel dit dede quam den Pastoor met den Koster aengeloopen, die het Kercken goedt op-naemen en wegh droegen. Aenstonts quamen de Dief-leyders die haer na de gevangenis sleurden, en korts daer naer wierdense gehangen.
Hoe Ulenspiegel de Monicken bedroogh, die hem
meynde te bedrieghen. |
ULenspiegel in de Stadt Uytrecht wesende, hadde het voordeel in een seker klooster, van te komen eten, drincken ende slapen als hy begeerde, aldaer seer dickwils komende ende seer veel en gulsigh etende, ende onmatelijck drinckende. Soo dat het den Prior seer verdrieten, bedenckende eenighe* middelen om Ulenspiegel te bedriegen, ende hem daer door te doen achterblijven. Hier op heeft hy den Kock bevolen van eene stercke Purgatie in het eten ende dranck voor Ulenspiegel te mengelen, dat s’nachts sijne uytwerckinghe soude hebbe, als hy werm in sijn bedde lagh. Ulenspiegel wederom komende naer gewoonte, begonst lustigh te eten en te drincken, tot dat hy sijn vollen goestingh hadde, en is werm in sijn bedde gegaen. Den Prior wetende dat Ulenspiegel te bedde ende vast in slaep was, heeft de Camer deur van buyten ghesloten datse Ulenspiegel van binnen niet open en konde krijghen. Denckende nu sult gy u gevoegh moeten doen op de kamer, waer over wy hem sullen bestraffen, ende wegh jaeghen. Ulenspiegel een uer of twee op het bedde gheleghen hebbende, en dat de Purgatie sijn werckinge begon te doen. Is hy wacker geworden [p. 57] gevoelende eene groote ramelinghe in sijnen buyk. Is genootsaekt geweest om naer het Privaet te gaen komende aen sijne kamer deure, en voelende dat hy niet uyt en kost, en den noot hem dwingende, is hy genootsaeckt geweest van in den nert* te schijten, als hy daer in een groote Pasteye hadde in-ghescheten, heeft het asschen met den viere stil toe-gedeckt, ende blyde wesende dat dit gedaen was, is weder ten bedde gegaen. Ende nauwelijcks ten bedde wesende, begon het weder sijn werckinge te doen, docht ick sal in den Lampet pot schyten, die daer vol waeter staet, om handen en mont te wasschen, hy heeft het waeter uyt gegoten, ende dien vol gescheten, hy was nu blijde meynende dat de furie gedaen was, maer den noot hem meer dwinghende, scheet de Lakens vol, ende het geheel Bedde. Ulenspiegel dit nu gedaen hebbende, peysende niet dan om vroegh uyt te geraecken, kloppende seer sterck, veynsende dat hy met de vroeghte iet te doen hadde. Den Poortier hem uyt-laetende, vroegh hoe hy hem gehadt hadde, seer wel seyde Ulenspiegel sult ghy het vinden, gaende daer mede wegh. Den Prior wetende dat Ulenspiegel vertrocken was, loopende naer sijne Camer om te sien, ende alsoo het noch doncker was, loopende naer den nert om vier om licht te onsteken, die Ulenspiegel vol gescheten hadde, hy stekende sijne geheele hant in den stront, hy dit ghewaer wordende datse seer stonck, loopende naer den Lampet pot om waeter in sijnen mont, om sijne hant af te wasschen, goot sijnen geheelen mont vol stront, hy dit gewaer wordende, liep naer de Lakens om hem af te vaegen, en vaegende sijn heel aensicht vol stront, soo dat hy seer vuyl ende leelijck stonck, ende hy dede over Ulenspiegel sijne klachten, waer over alle de Monicken hem seer uytlachten.
[p. 58]
Hoe Ulenspiegel met sijnen Weert discoureerde
van het gedragh van de Vrouw lieden. |
ALs Ulenspiegel eenigen tijdt te Blanckenberge ghewoont hadde rede hy naer Gendt, daer hy hem daghelijcks vermaeckte, in’t aenschouwen van alle die Sotte (en van den duyvel uyt-gevonde) drachten, die hy de Vrouwlieden daer sagh dragen. Hy hier over verstelt staende, vraeghde aen sijnen Weert: Hospes wat sijn dit voor Vrouwen, de welcke ick hier geduerigh langhs de straeten sien swieren, met geblanckette aensichten, losse Sacken, ende Reep-rocken, seer onkuyschelijck verciert: Sijn dit ongheloovige, oft sijn het Hoeren? Neen (seyde den Weert) ten sijn al gheen Hoeren die Hoersche drachten draghen, maer zy doen veel meerder quaet dan de Hoeren, want zy door hunne onkuysche drachten, niet alleen hun ziele komen te verliesen, maer daer-en-boven oock oorsaeck zijn van ’t verlies van ontallijcke zielen. Het zijn Christene met den naem, ende niet met de daedt. Vale- [p. 59] rius Maximus seght, dat Sulpitius Gallas sijne vrouwe verstooten heeft, ende dat alleenelijck, om datse eens ginck in het openbaer met onghedeckten aensichte, ghevende voor reden, dat de Wet des Houwelijcks ordonneert, datse alleen schoon moet schijnen aen sijne oogen, ende niet aen andere, en daer tegen misdoende suspect was van onghetrouwigheyt.
Maer wat soude hy seggen, waer het dat hy nu leefde, en sagh al die opgepronckte Kermis poppen, soo in de Kercken, als op de straeten. Hy soude sekerlijck verbaest staen, en hun aensien voor Hoeren, of Concubinen. Tot wat eynde is’t dat zy hun lichaam aldus op-toeyen vraeghde Ulenspieghel. Sommige, ende de meeste menighte van de Dochters doen ’t om de Mans-persoonen aen te locken, op hope van een goet Fortuyn, en daerom hangen zy haer leste duyt aen haer lijf, om ergens eenen rijcken Jongelinck in haer Net te krijgen; En meynen soo aen ider te behaeghen, mishagen igelijck, en dienen maer tot spot, en sijn oorsaeck datter van hun geklapt en gesnapt, en hunnen stam opgehaelt wort. Men siet hedensdaeghs maer naer het gelt, en niet naer het Beldt.
Maer waerom, of tot wat eynde de Getrouwde Vrouwen dit doen, is sekerlijck, dat sommige het doen, om*hier of daer eenen rijcken aen te locken, en alsoo uyt gierigheydt hun Lichaem aen hem te verhueren, en hun Mans met Horens te Croonen. En veel doen ’t uyt geylheydt, om datse met hunne Mans niet te vreden en sijn, en alle dagen wel eenen anderen begeerden.
Als den Weert dit geseyt hadde, vraeghde Ulenspiegel: Heer Weert seght my, bidde ick u: Wat is een schoon Vrouw? Hy antwoorde: Een lieffelycke leugen. Eenen Hemel voor de ogen. Een Vagevier [p. 60] voor de Bors. Een Hel voor de ziel. En een onverdragelijck pack.
Als Ulenspiegel dese en meer andere diergelijcke woorden, met den Weert ghesproken hadde is hy acht daghen daer naer, met de Bargie vertrocken naer Brugge.
Hoe Ulenspiegel met de Bargie naer Brugge voer. |
ALs Ulenspiegel dry maenden binnen Gent geteert en gesmeert hadde, en als sijn gelt al vast dapper begost te verminderen, is hy met de Bargie gevaeren naer Brugge, daer hy oock veel opgepronckte Kermis poppen sagh swieren langhs de Kercken en straeten. Hy als de draeck* stekende van dit ongeurigh goet, is naer dat hy dry Weken binnen Brugge hem vermaeckt hadde, gevaeren naer Damme.
[p. 61]
Hoe Ulenspiegel binnen de Stadt Damme quam,
en hoe hy daer eenen Kremer wiert. |
Als Ulenspiegel in Damme quam, verheughde hy hem grootelijcks over de eenvoudige, stille en modeste Borgers en Landts-lieden; hy had sulck een vermaeck in de ootmoedighe Dracht van die Vrouw-lieden, dat hy met hun wilde leven en sterven. Ende als hy daer eenighen tijdt in playsier en vrolijckheyt over-gebrocht hadde, en als sijn gelt by-naer verteirt was, ginck hy den restant besteden aen Kremerije, ende ginck met zijn Meirs vol van alderleye Waeren leuren langhs de straeten, tot dat hy eyndelijck daer sieck wiert. In sijn sieckte wiert hy geduerigh besocht, van alle sijne vrienden, die hem geerne sagen, om dat hy soo kluchtigh was. Hy dagelijcks erger en erger wordende, wiert van den Doctoor, en van alle sijne vrienden ver- [p. 62] maent, dat hy hem gereet soude maecken, om een goede Biechte te spreken van alle zijne sonden, op dat sijne ziele van haere vlecken ghesuyvert sijnde, weerdigh moghte wesen het Goddelijck aenschyn te aenschouwen hier boven in den Hemel.
Ulenspiegel in lange jaeren niet te Biechten gheweest hebbende konde hem daer quaelijck toe resolveren, doch wiert door een vierigh Sermoon soo verre gebracht, dat hy eyndelijck sijn Biechte sprack en ontfinck de Rechten van de H. Kercke.
Hoe Ulenspiegel Sieck synde zyn Testament
maeckte, en gestorven sijnde begraven wiert. |
Ulenspiegel sijn Schelmerijen niet konnende laeten ginck aldus sijn Testament maken, en deylde zyn goedt in dryen. Het een deel liet hy voor sijn Vrienden, het ander voor de Heeren van Damme, en ’t derde voor den Pastoor. Hy had een groote Kist met steenen ghevult, en die hadde hy gesloten met dry sleutels, hy gaf elck eenen, op de conditie, dat zyse niet eer en mochten openen voor al [p. 63] eer hy een maendt begraven soude wesen. Korts daer naer stierf hy, en als-men hem begraven wilde brack een touw, daer zy de Kist mede lieten sincken aen ’t voeten eynde, soo dat Ulenspiegel in het Graf met de Kist recht om hoogh stondt. Toen seyden al die daer by waeren: Laet hem alsoo staen want hy was wonderlijck in sijn leven, en soo is hy oock naer sijn doot. Ende alsoo lieten zy Ulenspiegel recht staen in’t graf, en zy deckten het toe, en leyden daer eenen steen op; daer in ghekapt wierdt eenen Uyl hebbende eenen Spiegel onder zijn klauwen. Als Ulenspiegel een maent doodt geweest hadde, vergaderden de dry partijen, en sy ontsloten ghelijcker-handt de Kist, om den schat te deylen, ende als de Kist open was, vonden zy’er niet in als eenen hoop steenen. Sy verstelt staende besaeghen malkanderen, elck wiert gram. Den Pastoor meynde dat de Heeren den Schat heymelijck genomen hadden, en de Vrienden meynden dat den Pastoor hem hadde.
Ende alsoo scheydense al knorrende van malkanden. Den Pastoor ende de Heeren van de Stadt wouden Ulenspiegel weder doen ontgraven, om hem onder de Galgh te begraven, maer hy stonck soo seer, datter niemandt by of aen komen wilde. Ende daerom stopten sy het graf weder toe, ende lieten hem in de Parochiale Kercke van Damme, daer zynen Serck en Grafstede noch is.
p. 27 Ulenspiegel er staat: Ulenspie-
p. 37 Penningen er staat: Pen-gen
p. 41 waer er staat: waet
p. 45 betaelt? er staat: betaelt
p. 46 tweeen er staat: twee en
p. 50 komen er staat: ko-
p. 56 eenighe er staat: eenighte
p. 57 nert sic [= hert]
p. 59 om er staat: of
p. 60 draeck er staat: braeck
|
Thijl Ulenspiegel 
