| Joan Fruytiers: Corte beschryvinge van de strenghe belegheringhe ende wonderbaerlicke Verlossinghe der stadt Leyden in Hollandt. Voor andere teksten over dit onderwerp, zie de Bontius-pagina. Eerste druk, Delft, Weduwe Schinckel of Albert Hendricksz, 1574. Facsimile bij Ursicula. Den tweede druk, ‘verbeterd en vermeerderd’ door de auteur Jan Fruytiers, verscheen in Delft in 1577. Facsimile bij books.google. Een derde druk verscheen in 1646 in Leiden, gedrukt door Willem Christiaens vander Boxe voor Jacob Roels. Hierin wordt weer de tekst van de eerste druk gegeven. In 1739 verscheen de vierde uitgave, een herdruk van de tweede. Facsimile bij books.google. Hier volgt de tekst van de eerste druk, uitgegeven door M. den Uijl. Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. [fol. A1r, p. 1]
[fol. A1r, p. 2: blanco] [fol. A2r, p. 3]
Eyndelick wy hebben met onsen oogen gesien de wthongheringhe van Haerlem in Holandt, ende Middelburch in Zeelandt, de welcke deur den Nederlanden soo vermaert zijn, dat ic onnoodich achte daer van te schrijven. In Vranckrijck is oock het selfde voor Rouchelle, Sommiers, ende voornamelick Sancerre geschiet: Dese stadt van Sancerre wert de tweedemael belegert van het beginsel van Januario xvc.lxxiij. tot in het laetste van Augusto, ende Carolus de negenste van dien name Coninc van Vrancrijck hadde geswore soo lange daervoor te leggen, tot dat d’eene mensche d’andere soude eeten, het welcke niet wijdt en scheelde: want de belegerde waren soo verde ghecomen, dat sy niet alleenlick Honden, Paerden ende Catten aeten, dan oock ghesooden Schoenlappen ende ghecapt Perkeinent ghesooden ende gheschuymt: Hoe wonderbaerlcik dat hen de Hecxe oyt alsder onsienste, door de Poolsche Ghesanthen verloste, geeft die Historie te kennen. Ende mach rechte dese belegheringhe ende verlossinghe, mitgaders die van Rouchelle, hoe wel den noot daer soo groot niet en was, met alsoo grooten verwonderinghe aangesien worden, als die voorsc. inden Ouden Testamente. Min noch meer en sal oock moghen aangesien worden die belegheringhe ende verlossinghe der Stadt Leyden in Hollandt, wiens Historie (Godsvruchtighe Leeser) wy op het cortste hebben voorghenomen uwer Liefden voor te stellen. [fol. A3r, p. 5]
De meeste oorsaecke, waer deur de Prince zijn Legher hier brocht was, om dat mijn Heer Graef Lodowijck van Nassouwen aen zijn V.G. van by Maestricht gheschreven hadde, dat hy van meyninghe was zijn Legher des anderen daghes daer op te breken, ende sich met zijn heyrcracht laten vinden tusschen Rijn ende Mase tot Herwerden, om aldaer ofte daeromtrent de Reviere te passeren, ende hem op sulcker wijse by zijnen Broeder te voeghen: begheerde daerom dat hem de Prince met Volck, Schepen, Schuyten ende Ponten soude te ghemoet comen. Hoe wel nu zijn V.G. dit vernemende niet wel te vreden en was, overmits door de cortheyt des tijts onmogelick was de voorsc. oorlochs ghereeschap op de Reviere te beschicken, heeft nochtans zijn Legher, ghelijk gheseyt is, hier ghebrocht, ende sprack seer verdesiende op dese tijt tot sommighe dese woorden: Hoe wel mijnes Broeders coemste my lief ende aenghenaem is, nochtans mocht ik wel lijden dat hy met zijn Legher hondert mijlen van hier waere: want zijn V.G. vermerce dat den selfden tocht seer periculeus was, ende teghen redene van Crijchsverstant aenghericht, ghelijck ooc het eynde wtghewesen heeft. Doch altijt, ghelijck gheseyt is, hadden die van Leyden dit vordeel. De voorsc. Commandeur die sick na den slach op de Moker Heyde stille scheen te houden, en heeft met zijnen Bruesselschen Raedt niet ledich gheweest: dan heeft drie nieuwe aenslaghen voorghenomen. Den eersten om Noordthollandt in zijn gewelt te brengen: Den tweeden om de Mase in te crijgen: Ende den derden om de Stadt van Leyden weder te belegeren, de welcke hy wiste, door de wtgheweeckene genoemde Papisten, ende oock door de stilswijgende goetgunstige die noch inder Stadt waren, dat van Crijchsvolck ende Coren onversien was. Op wat wijse nu den [fol. A3v, p. 6] eersten aenslach den voorsc. Commandeur in Noordthollandt gheluct is, met het groot verlies van over de twee duysent mans (twelck doch een cleyn saecke by hem is, aenghesien de ghenoemde Papisten volckspillinge soo weynich achten als de Turcken) is eenen vegelicken ghenoech bekent ende onnoodich te verhalen. Hoe zijn Antewerpsche Schepen, die de Mase souden in nemen, voor Lillo ghevaren zijn, hebben de verdronckene dooden ende aenghebrochte Schepen in Zeelandt genoech gheopenbaert: rest nu zijnen derden aenslach, naemelick, de belegheringhe van Leyden. Voor dese Stadt is zijn heyrcracht deur Baldeo gheleydet, Anno M.D. lxxiiij. op den xxvi. May, des morghens omtrent twee uren gecomen: zijn eerste aencoemste was van Amsterdam over t Haerlemmer Meer, met seeckere Creveels ende andere scheepen ende schuyten met volck ende victualie, de welcke ick tot Leyderdorp aen de brugghe haer seylen sach strijcken. Een ure voor den dagheraet was een vander Stadt Capiteynen, met name M. Andries, met ontrent dertich Soldaten wt der Stadt getrocken, vanden welcken ghelijck oock voor de Stadt om de B/Geesten wel eenighe schermutselinge viel, doch niet waerdich te beschrijven: dan doch soo vele dat de Spangiaerst den Capiteyn M. Andries creghen, die sy daernae doot voor de Stadt brochten: die vander Stadt hebben hem inghehaelt ende eerlick begraven, ende eenen ghevangen Spangiaert doot op de selfde plaetse gheleyt. Te wijle nu de aenghecomenen tot Leyderdorp op heur oude plaetsen begonsten te schanssen, zijn op de selfde ure twee van heur Vaendelen deur de Weypoort nae Soeterwoude ghetrocken, waer van het een tot Soeterwoude bleef, ende het ander heeft weder de schansse op den Leytsendam, die onghebroken was, inghenomen: Daer waren van die van Leyden wel Boden nae den Haghe ende Delft ghesonden om sulcx te verhinderen, dan haestighe verbaestheyt en heeft altut gheenen volcomen raedt ende als den selfden oock noch wel beslooten is, en wort hy somtijts niet te eeghen wtgerecht, Soo dat de vrome Crijchshelt Nicolaes Kuyshauer wt den Haghe te laet quaem: doch dede noch soo veele niet schanssen ende schermutselen aen die Gheestbrugge, dat de genoemde Geusen inden Haghe woonachtich zijnde, meest haer gorden berchden: dan dies net teghenstaende, soo quamen de voorschr. ghenoemde Papisten denselfden avont niet alleenlick inden Leytschendam, dan oock inden Haeghe. Nae dat nu de voornoemde Papisten gemeyn ghehouden hadden tot Soeterwoude, ende daer, als op ander plaetsen, de Landtluyden ghedwonghen om scheepen vol Sooden te laden, hebben sy de Stadt seer [fol. A4r, p. 7] dicht rontsomme met schanssen benauwet, te weten, opter Waddinge aen Poelbrugghe ende Meyrbrugghe, soo dat hier mede de ghemeyne Wateringhen ende weghen ghestopt waren, ende inde Stadt qualtck sonder groot perikel wat in te brengen was: hoe wel het metten eersten wel hadde moghen gheschien, ende wert oock op den sesten Junij wt der Stadt van der Goude beproeft, dan deur quaet beleyde, ende sommighe slapers die de Dammen souden opnemen wert sulcx versuymt: die vander Stadt deden nochtans haer behoorlicke plicht, ende verwachten de selve victualie met haer Vrijboyters schepen inden Rijn, doch tevergheefs in de saecke maer niet in als: Want sy overweldichden by Heymans Brugghe twee Amsterdamsche convoy schepen inden Rijn, ende seeckere schuyten met victualie, als hammen, tonghen, gheroost vleysch, broodt, speck, terw, rogghe, damast, goude ende silveren percement. Op dese waren sestien bassen: het Crijchvolck wert altesamen over boort gheworpen, behalven Piertgen Quaetghelaet, een wtgeweecken van Leyden, die zijn Vaderlicke Stadt veel quaets ghedaen hadde, dese wert ghevanghen ende ghequartiert, de quartieren tot vier Poorten wt ghehangen. Een Joncksken van xvi. Jaren Leeuken genaemt, twelck des Leeuws naem met recht wel mocht dragen: want het sich inde eerste belegeringe niet als een Jonghe maer als een Leeuw ghedraghen hadde, twelck der Stadt vyanden tot Leyderdorp met heur schade, meer dan sy wel wenschten beproeft hadden, werdt daer nae in een schermutsinge van den Spangiaerts in het gras legghende ghevanghen ende eerstmael neuse ende ooren afghesneden, ende daer nae aen zijnen tee opghehanghen: ende alsoo het seer rasch was is langhens zijn been opgeclommen ende deurschooten. Wt dit Leeuken ende een ander die met hem ghevanghen was, vernam Baldeus alle ghelegghentheyt der Stadt. De vrome voorsichtige Gouverneur M. Diderick vander Bronckhorst, end de Wet vander Stadt siende dat heur belegheringhe dueren wilde, ende wel tot een wthongheringhe strecken mocht: hebben in dese Maent alle Ordinantien gemaect (behalven die hun dienden tot heurder Stadt sterckinge aen die Wallen ende Poorten, die genoechsaem onoverwinlick gemaeckt zijn) die heur noodichste waren om heur victualie langste strecken, ende heur Stadt langst te behouden. Alle het Coren inder Stadt wert beschreven, ende werdt bevonden te zijne hondert ende tien last: hier teghens waren op desen tijt noch veertien duysent Persoonen. De eerste twee Maenden werdt elck mensch gestelt op een half pont broodts, twelck sommige arbeytslieden wel dickmael op een ontbijten op aten: de Leser make zijn rekening waer sy voorts mede ghevoedt zijn. De Vyandt bemerckende dat de Burgheren groot nut ende vordeel [fol. A4v, p. 4] wt heure Tuynen creghen, aenghesien sy in Mayo alles ghesaeyt hadden, twelck haer tot het meeste voetsel strecken mocht: hebben tusschen den xvij. ende xviij. Julij een schansse, niet wijdt van de Rijnsburger poorte aen het eynde vande Steenwech, ghemaect, om die Burgeren te beletten dat sy buyten in haer Cooltuynen niet en souden gaen: doch de voornoemde M. Diderick vander Bronckhorst, Gouverneur vander Stadt, die sich soo vromelicken in dese belegheringhe ghehouden heeft totter doot toe, mitgaders den Raedt stelden seeckere prijsen voor wie van Burgheren eerst in die schansse soude zijn, Waer deur sy met gemeender handt, ende met een groot ghedruysch, op den xviij. Julij, die selfde schansse aenghevallen zijn, ende den vyandt met schaede ende schande daer wtghedreven. Als nu de Stadt seer dicht belegert was, bysonder aen die Haechse poort, daer een Spaens Capiteyn lach Carion ghenaemt, die sich op der Waddinghe by die Vlietbrugge beschansset hadde, mitsgaders andere spoytgaten en loopschannssen by Boschuyfen, waer deur hy de Stadt seer hinderlick was, zijn de Burgere binnen beslooten, hoe wel sy geen knechten en hadden, eenen wtval te doen op dese wijse: Gerrijt vander Laen is met een Galeye, wel versien met gheschut, te water wtghetooghen: die Burgeren by hem zijnde voerden meest Mosquetten. Joncheer Jan van Duyvenvoorde Capiteyn vande Vrijboyters is het Vlietgat wtghevallen: zijn volck was ghewapent d’eene helft met Verreniaghers ende d’ander helft met Roers. Andries Schot liet hem vinden met zijn Vaendel buyten die Rijnsburgher poorte, om den wech vande Poelbrugghe te besetten. Die twee Vaendelen vanden Heere van Noortwijck Joncheer Jan vander Does, met Mees Havicksz. maecten haren aenslach op die schansse van Bosschuysens brugghe. Op het sant werden een merkelcik ghetal Pioniers ghestelt. Alles nu aldus bereyd zijnde, ende prijsen op die eerste inden se schansse comende gestelt, oock op elcke Spaensche hooft, ende het vierteecken gedaen zijnde, zijn sy aen alle canten de schansse aenghevallen, met een groot geroep ende gedruysch, voornamelick des Heeren van Noortwijcks ende Mees Havicxz. Vaendelen: De vyanden tsetsich mans sterck zijnde in die schansse weerden hen dapperlick met haer Mosquetten, van die vande Stadt waren soo dicht onder die schansse, dat sy met die Verreniaghers daerinne stieten, ende haer Roers afgeschooten hebbende, de vyant daer mede sloeghen; Ende werdt oock dapper met steenen van buyten ende binnen gheworpen. Middeler-tijt quaemen de Burgeren aen met het vierwerck, namelick [fol. B1r, p. 9] ghelaesen vlessen met solpher ende buspoeder binnen vervult, ende buyten met brandende lonckten, die sy inden schanssen werpen, Waer deur de Spangiarden ghedwonghen worden, de selfde te verlaeten: die welcke de Burgeren in namen, ende den vyanden deursteecken, verbrandt, ende levendich int afwerpen vanden schansse begraven hebben: niemant ghevangen nemende hoe deerlick dat sy riepen misericorde misericorde. De voorsc. Pioniers die onledich waren teghens heur vyanden by de Poelbrugghe met een loopschansse, en quaemen niet tijts ghenoech om de schansse te slechten, daer de Burgeren haer beste toe deden. Middelertijt quam deur de vierteyckenen allarm in het gantsche Leger de Spangiarden, soo dat die van Lammen die vander Waddinghe ontsetteden: Insghelijcks quamen sy wt Leyderdorp, Voorschoten ende Wassenaer met Paerden. De wtgheiaechde siende dat sy van veel syden ontset cregen, hebben weder drie aenloopen op haer verlaeten schansse ghedaen, ende werden met schade ende schande afgheslagen: Doch alsoo der Burgheren meyninghe niet en was de schansse te houden, dan dat sy wouden betoonen, hoe wel sy geen Crijchsvolck binnen en hadden, dat den noot ende dagelicxse ervaringhe Crijchsluyden maecten: ende oock eensdeels ghedwongen zijnde te vertrecken door de groote aencomende macht: Soo zijn sy nae dese vrome schermutselinghe van twee uren weder nae de Stadt ghetrocken. Vanden Spangiaerts oft Italianen bleven hondert doot. Dit alles gheschiede op den xxix. Julij. De menichvuldighe schermutselingen, soo op den xiiij. xv. Julij als daer nae om der beesten wille gehouden, die de Burgheren ontrent der Stadt op desen tijt, noch ontrent vijc. hielden, souden hier te lanck vallen te beschrijven: Dan altijt sal de Leser weten dat de Spangiarden die vander Stadt niet een beest en benamen, of sy betaelden het wel met verlies van haren volcke, voornamelicken voor de loopschansse buyten de Zijlpoort, daer sy met plancken over die grachten voor gecomen waren, welcken wech heur benomen werdt: soo dat op den seste Augusti acht Spangiarts doot bleven ende twee Inlanders ghevanghen. Men weet oock niet dat sy inden gantschen tijt der belegheringe, den Burgeren meer beesten ontnomen hebben, dan een Coe ende drie Calveren. Ten werdt oock niet met cleyn verwonderen aenghesien hoe hun in tijt des noots de beesten na de Stadtpoorten wisten te begeven, ende deur de ghewoonte het gheschut leerden kennen. Als nu in Augusto die victualie der Burgheren soo seer begonst te crimpen dat sy op Moutkoecken gestelt werden, elcx een half pont des dages: hebben sy seer claechgelicke brieven aenden Prince ende Staten geschreven: hen vermanende tot heuren beloften, ende begeerden ontset. [fol. B1v, p. 10] Aenghesien men nu deur het ontsetten te Lande, door de seer nauwe belegheringhe, ghewelt van menichvuldighe schanssen ende machten van vyanden, seer veel volcx souden ghespilt hebben: ende nu alreede den meestendeel der platter Landen verdorven was: ende wt de onverdorven Landen de ghenoemder Geusen vyanden meest onderhouden werden, ende weeckghelt ghecregen: daer beneven oock dat het meeste hoy, ende oock cooren deur edict van zijn F.G. ende den Staten in Julio wtgegeven, meest inden Steden den Prince toegedaen ghebract was: Werdt by zijn F.G. ende den Staten rijpelicken beslooten, niet aen te sien wat voor gebouw, gewas, vee ofte anders op de platten Landen was te verderven, om de benaude in Leyden te verlossen: ende heur vyanden te betoonen wat wille ende macht sy hadden, te weten, dat sy liever alles wouden laten ondergaen, eer sy heur mede lidtmaten souden in last laten: ende heur van haer Vaderlantsche Rechten ende Vrijheden, ende vanden aldercostelicksten schat, namelicken Gods Woordt ende Waerheyt wouden laten berooven. Aldus werdt (segghe ick) met ghemeynder stemmen bewilliget in het opsetten der sluysen, om Suydthollandt soo daer deur, als het deursteecken der Dijcken, over al daermen het mocht doen in water te setten, ende op sulcker wijse een zee, met ebbe ende vloet, over een drooghe ende vast Lande te maken, om daer nae over het selfde, deur het invloeyen hooch genoech gewassen soude zijn, nae Leyden te varen, ende die Stadt op sulcker wijse te spijsighen. Desen raedt docht sommighe niet alleenlick vreemt, dan werdt oock van heur bespottet. Dit niet iegenstaende is nae het voorgaende besluyten zijn F.G. met sommighe vanden Staten, selve op den derden ende vierden Augusti, met veel Pioneiers, nae Cappelle gereyst: daer op den Ysseldijck een schansse wel versien met knechten lach: al waer den dijck aen beyde syden doorghesteecken is: ende zijn voorts noch tot sestien gaten toe inden dijck ghemaect, soo dat het laetste gat recht teghens Ysselmonde over quam: tusschen Rotterdam ende Delfshaven werdt oock een groot gat ghemaect, twelck veel waters in brochte. Dit gedaen zijnde verspreyde sich het water deur alle Polders, ende stondt in corten daghen tot aen de Landscheydinghe, die Delflandt ende Rijnlandt vanden anderen scheydet. Des Princen vyanden niet alleenlick, dan oock sommige vander Stadt van Leyden, die daer meynden dat het water hier tegens stoyten soude, oft ten minsten met ghewelt gheschut werden, hielden haren spot, soo wel binnen als buyten der Stadt, metten hoofden der ghenoemder Geusen. Sommighe die heur tot deser tijt toe geveynst hadden, ende haer tonghe nu weder wt den Lombaert (soo sy seyden) gelost hadden: aengesien de [fol. B2r, p. 11] voornoemde Bronckhorst inden Heere gherust was, die anders wel soodanighen aen een galch soude doen knoopen hebben (want hy inde Stadt een seer strenghe Justitie hielde, soo dat het hem levende alles ontsach, het sy Papist oft Geus) spraken schempende: Gaet nu op den thoorn ghy Geuskens, ende siet het Maeswater te gemoet, met meer andere spijtige woorden niet waerdich om schrijven: soo dat op desen tijt gheen cleyne tweedracht totter Stadts hinder, alleynskens begonst te wassen. Als nu in het laetste van Augusto alle Polder rontsomme Rotterdam ende der Goude blanck stonden, soo datmen met een groote schouwe hoys wt de Veenen over het Landt recht aen, voor de Ysselmontsche poorte tot Rotterdam quam: Doch dies niet te min, het water aen de voors. Landtscheydinge ende andere Dammen stuytende, soo dat het zijnen loop nae Leyden niet en cost ghenemen: zijn die Vrijboyters vander Goude, met ettelicke Pioniers, door bevel vanden Heere van Wijngaerden, ende Ghecommitterde wt zijnder Exc. Raedt wtgevallen, ende hebben opten sevensten Septembris den Hildam deurgesteecken: doch dit en vorderde niet veel, want de Spangiaerts stopten de schie seven gaten weder des anderen daeghes met hoy ende hout. Die van Leyden aldus ghetroost zijnde, leefden dese Ougstmaent over op hoope, ende in groot verlanghen, want het getal haerder beesten begost seer te minderen: ende alle haer victualie was in het begin Septembris soo cleyn gheworden, dat de schamele costelinghe naer half Ougst gheen broodt en hadden: doch byden rijcken was noch wel wat coorens int heymelick: soo datter armen noot groote clachte baerde, vele oock van hongher ende Peste storven. De vyandt eensdeels deur vermoeden, eensdeels deur brieven wt ende buyten der Stadt wetende hoe het binnen gestelt was, heeft aenghesocht om met accoort met heur te handelen, ende beloofde gouden berghen ende wonderlicke schoone woorden: hoewel het grootelicken te duchten was dat hy de selfde nae het oude Pauslijcke gheloove gehouden souden hebben: oft ghelijck hy het selfde in Granaten gedaen hadde. Het is na der tijt wel kennelick gheweest datmen immers alle de knechten met deser Stadt overghevinghe vermeynde te betaelen. De wtgeweeckene Leydtsche Burgheren alreede tot Leyderdorp leggende, niet anders dinckende dan terstont in de Stadt te gaen, gaven sulcx oock ghenoechsaem te kennen, als sy tot den aencomenden boden spraken: Wat onschult sult ghy doch hebben! die van Haerlem mochten heur ontschuldigen dat sy deur het ghewelt der knechten ghedwonghen werden heur Stadt soo langhe weder te houden: dan ghy en hebt gheen knechten inne, aldus en is oor u geen onschult, ende u en staet oock geen ghenade open. Weynich denckende dat sy heurder metburgeren name [fol. B2v, p. 12] deur haer ghetuyghenisse eewich maeckten, ende hen selven een eewige schande: ende den Burgheren oock waerschouden voor het ghene daer sy niet weynich aen en twijffelden. Dit alles voorby staende is (gelijck eensdeels geseyt is) de voorsc. Baldeus min noch meer voor de belegerde Stadt Leyden ghecomen, dan Rapsake voor de belegerde Stadt van Jerusalem ten tijden Ezechie. Dit waren dan de woorden die de Spaensche Rapsake der Stadt voor hiel: Hoort, sprack hy, de woorden des grooten Conincx van Assyrien, namentlicken des grooten Commendadoors: Laet u van Hiskia, te weten, uwen Prince van Orangien, niet verleyden noch bedrieghen, want hy en can u niet verlossen: Denct niet op het ghene dat hy u ontbiet, die Heere sal middelen gheven tot uwer verlossinghe, ende de Stadt Leyden sal niet inde handt des grooten Commendadoors comen. Hoort den Prince niet, Want soo spreect de groote Commendadoor: Doet het my te dancke, ende geeft u op in mijnen handen, ick sal u in genade ontfangen: niemanden hinderlick zijn: eenen yghelicken vry laten trecken: de Ballingen die gebannen zijn geweest van mijnes Meesters voorsaet Duck Dalban niet allen vrij laten, dan de ghene die in eenige officien zijn hoogher verheffen. Ick geve u Leser te bedencken hoe dese verheffinge soude toegaen. Hy beschuldichde daer beneven Duck Dalba met seer groote wreetheyt, zijn Heere was een vreedtsaem Vorst vanden welcken verde alsoodanighen handel was. De Vrome Burgheren betoonden alle standtvasticheyt, ende en gaven hier op geen groote antwoorde: Doch wat vruchten dese woorden by den sommighe deden, namelick de onstantvastige ende wanckelbare, iae oock inder Wet sittende, sult ghy hier nasien. Tewijle de saecken aldus in Leyden stonden, zijn tot Rotterdamme wt Zeelandt aengecomen d’Admiralen van Vlissingen ende Ziericzee, namentlicke Loys van Boisot, Heer van Ruwardt, &c. ende zijn broeder Carolus de Boisot: Dese hadden heur volck op seven groote Cromstevens, boven met gheweldich gheschut toegherust, ende waren sterck acht hondert Bootsghesellen. Sy brachten met haer seeckere schepen met middelbaer gheschut, om op platboomde schepen te gebruycken, te weten, over die hondert leepel stucken ijseren ende metaelen, daer by noch seer veel double ende enckele bassen ende cleyne stucxens: de welcke soo tot Rotterdam, daer ontrent ij platboomde scheepen ghereet lagen, als oock in andere Steden, terstont op dese wijse werden toeghemaect: Elck schip hadde altijt een metaelen stuck oft sommige twee vore, ende ses bassen besyden: dese waren hier boven noch versien met halve spiessen ende knotzen, ende werden geroeyt met tien, twaelf, veertien, sestiende ende meest achtien riemen. [fol. B3r, p. 13] Die aencoemste deser Zeelanders en maecte ghenen cleynen schrikc onder heuren vyanden: ende is oock een volck, gelijck al heur daden deur ander schriften wel te kennen hebben ghegheven, Twelck sich wonderlickc/e wel te water ghedraghen heeft: hoe wel nochtans veel van desen eenen wilden hoop is, die hem nochtans onder de Godfuruchtige Capiteynen, ende byden Vromen vromelick ende strijdtbaer houden: ende hebben hun sleven twee dingen ingebeeldet, naemelcik de Vrijheyt des Vaderlandts, ende de Paus ende zijnder Inquisiteuren Tyrannie: Waer deur ooc sommige van heur silveren halve Manen dragen, daer op staet: liever Turcks dan Paus. Want sy achten des Paus Tyrannie grootder dan des Turcks, die noch wel der luyden conscientien onder tribuyt onghedwonghen laet: ende immers soo wel oft beter zijn ghelofte houdt dan de Paus. Sy worden oock dies te meer ghevreest om dat sy niemanden en sparen, hoe groote Meestero dat het zijn: ende derven ock wel openbaerlick seggen: Al vonden sy den grooten Commandeur, Paus, Keyser, Coninc van Vrancrijck, oft heuren Coninck selve in de schepen, al sy vyandelick tegens hun quamen, omme met hen te tyranniseren, ende heurleven ende Vaderlandtsche Vrijheyt te benemen, ende des Paus iock weder op te leggen, sy en soudense met niet min sparen dan den alderminsten Spangiaert. Dit spreeck ick vande wilde woeste ende verbitterde, ende niet vanden Vromen, noch veel min vande Bevelhebberen: ende beghere hier mede alleenlick dit volck een weynich af te beelden, wt heur levende schilderie soo sy gehouwen en ghekerft zijn, beenen ende armen af, laet ick oordelen den ghenen diese sien, wat het voor een volck is. Dese nu aldus gherustet zijnde, zijn op den vijfden Septembris met twintich Schepen wt Rotterdam getrocken, ende hebben op den sevensten de Landtscheydinghe deurghesteecken. De voorghenoemde Papisten die in Bleyswijck laghen, hielden met ettelicken van des Princen volck een cleyn schermutselinge, dan de menichte des grof gheschuts vernemende, troopen weder in haer schanssen rontsomme die Kerck leggende. Aldus quamen die voors. Admiralen op den viij. voor Bleyswijck, brandeden daer sommighe huysen af, hebben eenen grooten hoop Coeven heure vyanden ontiaecht, ende zijn met de selfde weder in Rotterdam ghekeert. Op den xi. der selver maent, zijn de voorsc. Admiralen met seeckere andere Hollandtsche Capiteynen, met de Ghedeputeerde wt der Admiraliteyt, ende Staten, oock eenige wt des Princen Raedt daer nae, tot ontrent xxx. Galeyen van oorloghe: mitsgaders andere die wt Delft ende der Goude tooghen: oock seeckere virtualischepen, ende anders dat heur noodich was: oock vijf Vaendelen Fransche schutten, met twee Vaen- [fol. B3v, p. 14] delen Pioniers wt Rotterdamme nae Soetermeer ghetoeghen, daer de Spangiarden in grooter menichte laghen, wetende deur het ingheven van Huyter ende andere wtgheweeckenen, die den Lande veel schadelicker dan de vreemde vyanden waren, dat de Geusentocht daer deur moste wesen, overmits het water op ander plaetsen noch niet hooch ghenoech en was. Als sy nu op de Landtscheydinghe quamen, hebben sy hun een quartier van een mijle weghes aen beyde syden beschansset, namelick nae de Soetermeyrsche syde, ende nae den Leydtschendam. De Spangiaerts die tot Soetermeyr laghen, hebben hen terstont te voete ende te paerde schermutselende nae des Princen volck begheven, ende dat op den Scheydtwech: ende stelden besyden in het hooghe velt, naemelick het Ambachtslandt, ses Vaendelen knechten, daer ooc sommighe wt quamen om te schermutselen. De Francoysen ende anderen onder den Colonel de La Garde leggende: niet tegenstaende dat heur vanden Admirael Loys Boisot gebeden was, dat sy de vyanden doch onder het geschut souden laten comen, zijn met grooter hitte buyten de schansse soo wijdt nae heur vyanden geloopen, dat de Admirael niet synen schepen geheel tot zijnen wille zijn grof gheschut niet bruycken en mocht: hoe wel het noch in vele door ses Galeyen van besyden soo treffede, dat sy niet alleenlick voort en quamen, dan weder te rugge toe tweemael toe nae Soetermeyr keerden, niet met cleyne schade. Van de andere syde, namelick den Leydtsendam, zijn de Spangiarden oock tweemael op dien dach ghecomen. Seeckere Paerden die vanden Leydtsendam oft Wiltsveen quamen, hoe behendichlick dat sy dit deden, en zijn sonder schade niet vandaer geraect: Want des Princen volck haer nae roeyende, schooten daer soo dapperlick onder dat behalven de ghequetse, dertien Paerden met haer mans daer bleven. Hier gheschiede een bittere daet vanden Zeelanders, die doch een sonderlinghe verbitteringhe op den Spangiaerts hebben, ende wederom de Spangiarts op hun: Want die Zeelanders gheleert zijnde deur vorighe exemplen vanden Spangiaerts, die sulcks vanden Mooren ende Turcken gheleert hebben (hoe wel ick nochtans het nae volghen van eenen Christen niet en prijse) heeft eenen van desen gheschooten Spangiaerts het hert wt den lijve, half doot zijnde geruct, ende met zijn tanden daer inne ghebeten: Dit ghebeten herte ende de litteeckenen der tanden is binnen Delft van gheloofwaerdighe Luyden op desen tijt ghesien. Vanden xiij. tot den xvij. en werdt niet ghedaen dan ghereetschap gemaect om een schans op te slaen, leggende op den Voorwech die nae [fol. B4r, p. 15] Soetermeer loopt, op een brugge, daer des Princen volc (by faulte van water) onder deur moesten: Dese schansse en was ooc met te overweldighen sonder seer groot grof gheschut, als Cartouwen oft Muerbreeckers: waer deur tot Rotterdamme twee grove stucken in twee dicke Corenschuyten op heur raederen werden ghestelt, ende insghelijcks twee tot Delft inden ijsbreker, ende noch andere in dicke Corenschuyten oft Ponten. Te wijle nu de selfde werden toegemaect, ende voor met dubble plancken ende natte netten daer tusschen werden beschansset, op dat de Busschieters vrij voor het schieten mochten staen: Hebben hun de voornoemde Papisten seer op dese schansse, ende oock rontsom int Dorp in de huysen ghestercket ende beschanset. Als nu het voors. grof gheschut op den xvij. daer voor quam, werdt dapperlick op de voors. schansse ende aen allen canten in de huysen gheschooten, voornaemelick in het huys benevens de brugghe staende, daer sy seer sterck in laghen: oock schanskorven rontsomme ghestelt, ghelijck op de brugghe: daer sy met heu grof geschut, ende veelheyt der musquetten oock dapperlick wt schooten. De Spangiaerts nu siende dat de Admiralen deur het bersten der schepen moesten te rugghe trecken, spronghen ende riepen boven maten seer, meynende dat daer nu gheen middelen meer en waren om door deen Voorwech ende andere wegen ontrent de Landtscheydinge (die seer hooghe van naetueren is) te comen. De Francoysen met heuren Capiteyn Catteuijlle genaemt, maecten oock op desen selfden tijt eenen aenslach besyden het Dorp, niet ettelicke turfschuyten daer sy hun mede beschansten: ende begaven hun oock in het Dorp teghens de vyanden. Doch soos y desen aenslach sonder des Admiraels weten begost hadden, ende de Admirael, ghelijck gheseyt is, met zijn Galeyen moeste te rugghe wijcken, om dat die cracht vande grove stucken het voorste der schepen daer de cloot wt ginck dede bersten, daer de Francoysen niet op verhoedt en waren, werden sy vande Spangiaerts, die welcke de schepen saghen wijcken, te rugghe ghedreven: ende dat soo gheweldelick, dat de Capiteyn Catteuijlle met sommighe van zijn Soldaten verdronck, de schuyte ommeslaende. Doch was de schade veel grooter onder de Papisten, die met grooter menichte in heur schanssen ende huysen geschooten waren, ende met schuyten nae Wtrecht ende inden Hage door ende veel gewont gebrocht werden: soo dat het graeu laken weder diere begost te worden, Want de Spangiaerts moeten in Minxebroeders oft graeu Monicken cappen begraven worden, souden sy in heuren Paus Hemel comen: Jae al soudemense met den kisten in de cappen steecken als sy te seer stinckende wt het Legher comen, ghelijck openbaerlick tot Amsterdam geschiet is. O schandelicke Afgodische blindtheyt, datmen sulcx van de [fol. B4v, p. 16] ghene hoort die hen Christenen noemen, ende Christum soo weynich kennen. De Heere gheve hun zijn ghenade, ende verlichte heur beter deur zijnen heylighen Gheest. Nu wijder op onser materie: Hoewel nu des Princen volck heuren vyandt wel eenighe afbreucke deden deur heur grof gheschut, dappere Bootsgesellen, ende oock vrome Soldaten, naemelick de onvertsaechde willighe Francoysen ende Walen onder de twee Colonels leggende, namelick de Heere van Noeles ende den Heere de La Garde, soos tondt nochtans op desen tijt de sake aen heur syde wel onghesien: Want het water deur den seer grooten boesem van soo meenich duysent morghen en wies soo seer niet, als sy wel wenschten: de windt en wilde hun oock niet dienen: oock bruycten heur vyanden veel listen om het water besyden af te leyden, ende sich wijder te verspreyden. De voorsc. brugge ende huysen waren soo sterck beschanst ende met volck versien, dat sy daer niet deur ghecomen souden hebben sonder groote volckspillinghe: Aldus scheen hier by nae alle coste ende moeyte verlooren ghendaen te zijne: ende alle raedt soo die by zijnder Exell. wt zijnen Kade, als wt der Admiraliteyt daer ghesonden waren, was schier te niete. Jae de Wtgeweeckene van leuden gaven den moet verlooren. Op desen tijt heeft de Heere der Heyrscharen biginnen te toonen dat swaerdt, schilt, paert, man, noch gheschut niet en can helpen, soo zijn crachtighe handt de sake niet en wilt vorderen: want met alle dese en consten sy niet wtrechten, soo hun windt ende water ontbrack, die de Heere moest gheven: Ghelijck zijn eewige goetheyt ooc dede door eenen crachtigen stormwindt, meest wt den Noordtwesten, de welcke het Maeswater soo gheweldich deur de sluysen ende gheopende gaten in dreef, dat het in drie daghen die desen storm duerde, als den xviij. xix ende xx Septembris soo hooch werdt, dat des Princen volck van meyninghe werden de voorsc. schanssen aenden Voorwech voorsc. te verlaeten: soo dat de Admiralen beyde, met sommighe vanden Staten, ende wt den Raedt der Admiraliteyt, beyde de Colonels de Heere van Noeleo ende de La Garde, hun wijsselicken met eenighe Landttluyden beraden hebbende, beslooten nae Seghwert te treckenL den Seghwaertschenwech tusschen Soetermeyr ende Benthuisen deur te steecken, ende den selfden te beschanssen, ghelijck de voornoemde Admirael dien nacht, namelick den xix. Septembris met seven galeyen ende lxxx. Soldaten dede: ende het middeler tijt zijn Legher noch voor den voorsc. Voorweg. De Spangiarden hadden hier te vooren wel seer stercke wacht ghehadt, dan werden nu op het onghestenste verrascht. Als nu de Papisten, die wel over de drie duysent sterck in ende ontrent Soetermeyr ende Benthuysen laghen, nae desen storm vernamen, [fol. C1r, p. 17] dat niet alleenlick heur vyanden noch voor den Voorwech ende ontrent Soetermeyr laghen: dan oock binnen de Landtscheydinge in de laechte des Landers: daer beneven siende dat het water dapper wies, zijn des nachts daer nae de Papistighe Duytschen wt Benthuysen ghee rocken. wiens schansse Capiteyn Ladriere met vijftich Schutten in nam, ende de Spangiaerts dae nae wt Soetermeyr: nae de Noordtaasche huysen, Soeterwoude, den Kerckwech ende Weypoort, daer sy heur grof geschut mede sleypten, ende hen in veel huysen beschansten, de wateringen stopten, soo dat het onmogelick was wijser deur de Canalen te comen: ende besyden en was het op het Landt niet hooger, hoe wel het water gewassen was, dan te duymen, soo dat des Princen volck niet moechten vloten. Nae dat des Princen volck nu over den Seghwertschen zijnde, de huysen nae Soetermeyr streckende, door den Noordtwesten wint in brande gesteecken hadden, ende oock seeckere huysen voor aen de Noorta sorgende dat heur vyanden de selfde souden innemen, zijn sy in Soetermeyr met drie Vaendelen knechten ghecomen, mitsgaders seeckere schepen om de passagie vry te houden voor victualie ende anders. De Admirael van Ziericzee is met de reste der schepen zijnen Broeder ghevolghet. Hier voren is ghesecht dat de schepen daer het grof gheschut in was voor door de cracht des wtgaenden cloots ghebersten waren: dese tot Delft wederom toeghemaect zijnde, vore afgenomen, met loot ende huyden becleedet voor des boscruyts cracht, zijn den derden dach des Princen Leger nae Seghwart ghevolget, van daer het na de Noordta getoogen was, daer des Princen volck (met heuren vyanden die daer sterck beschanset waren) dach voor dach meest schermutselden, ende het eene beschanste huys voor, ende het ander nae in naemen. Op den xxiiij. Septembris heeft des Princen volck de Kerckwech van Soeterwoude deurghesteecken, doch werdt des nachts weder vande Spangiaerts ghestopt. Nu moeten wy weder een weynich onse redene tot de belegherde in Leyden maken. De spijse der Stadt was op desen tijt niet dan Coeyen ende Paerden vleesch, elck mesch twee pont des dages. De voorsc. Spaensche Rapsake oft zijn lidtmaten quamen daghelicx voor de Stadt, met dreyghingen, met spotwoorden ende leugenen, oock schoone beloften, ende riepen voor de mueren dat de Burgheren vande schepen gheen troost noch hulpe en dorfden verwachten: Want Baldeus hadde door zijn geweldighe heyrcracht dit cleyne hoopken nedergheleyt: ende liet heur tot een teecken vertoonen sekere langhe spiesen, Verreniaghers genoemt, oock andere wapenen ende buyt, die hy seyde van zijn vyanden ghecreghen te hebben: Heur wijder ontbiedende, ghelijck oock andere door schriften deden, soo sy de Stadt noch wouden opgeven, alsoo hy wel wiste dat sy [fol. C1v, p. 18] gheen spijse meer en hadden dan wat Coeyen ende Paerden vleesch, hy soudese noch voor die tijt in ghenade nemen, daer was een schoon Pardoen vooer hen bereydet. Soo sy oock desen tijt niet waer en namen, hy woude de Stadt overweldigende soo grouwelick met hun om springen, dat sy alle Landen ende Steden eenen eewighen spieghel souden zijn: Jae en soude niemanden sparen, ionck noch oudt, vrouw noch maecht, noch oock ger kint inder wieghen. Sommighe van synen Bevelhebberen spraken oock noch daer na tot Leyderdorp, als daer een Jonghelinck wt der Stadt ghesonden was: het is uwen Prince soo moghelick de Stadt te ontsetten, als het u moghelick is met der handt de sterren te grijpen. Dit was het pouchen, lasteren ende grootspreken deses armen aerdtwormes ende synen aenhanck, die huyden inder hoogsten sweeft ende morghen inden dreck can legghen: de welcke meynde (ghelijck ghy hoort) alle syne banden ene aenslaghen rontsomme der Stadt soo vast te hebben, dat hem die vander Stadt, noch oock gheen levende mensche en soude moghen wederstaen noch zijn opset beletten: Weynich denckende dat daer een Godt leeft die der Godtlooser aenslaghen op sulcker wijse te mette maect, dat heur handt de selfde niet en can wtvoeren: die oock de wijse in haer listicheyt vanget, ende der verkeerder raedt op sulcker wijse omstootet, dat sy des daghes in duysternisse loopen, ende inden middach tasten ghelijck inder nacht: die oock de armen vande handt der machtighen, ende van heuren swaerde verlost: die daer wondet ende verbindet: die daer slaet en weder heelt: Jae die selve is der vergheweldichder arm ende heyl in tijt der droeffenissen. Dese voorsc. dreychlijcke woorden ende schoone beloften en waren noch in als soo crachteloos niet, oft sy en vonden noch insommige wanckelbare ende qualick ghegronde herten plaetse, deur de welcke (aenghesien hun honger mede hert aendreef) wel eenighen tweedracht inder Stadt soude ghereesen hebben, ten ware dat de Heere daer wonderlicken in versien hadde: Want ontrent desen tijt als dit geschiede waren veertich van de Burghers (die meer aenhancks hadden namelick noch drie hondert ghelijck sy seyden) op het Stadthuys ghegaen, ende begeerden spijse oft middelen, daer oock een vande Burghemeesteren protesteerde, dat hy gheen oorsake en begeerde te zijn vander menschen doot die van hongher verghingen: twelck verder ghesien soude hebben, waer saecke dat de reste der Wet, ende voornamelick de Gouverneurs Ionckheer Jacob ende Johan vander Does Heere van Noordtwijck, met der Stadt Capiteynen ende andere treffelicke Burgheren met stantvastigher geweest en waren, heuren eedt beter betracht hadden, ende Heere vaster betrout. Dese in de plaetse dat sommige van dOvericheyt de gemeynte soch- [fol. C2r, p. 19] ten in te beelden Baldei groote ghenade, ende seer schoone Pardoen, mitsgaders de menichvuldighe beloften van andere die schriftelick ende mondelick gedaen werden: Hebben aen dander syde den flaeuhertighen ende slechten Burgeren alle exempelen ter contrarie voorgehouden. Want dit voorsc. Pardoen wert van sommige soo sterck ghedreven, dat sy hun niet en schaemden te segghen ende heur vrome medeburghers wt quader ghenegentheyt te overliegen, dat alle de ghene die op het Pardoen niet en betrouden te vele ghestolen hadden, waer door sy vreesden. Boven dese spijtighe woorden en waren de verborghene aenslaghen niet cleyn die sy dickmael hielen: doch de Heere gaf de ghenade dat onder hun een Godtvruchtighe Vrouwe was, die de Evangelische altijt waerschuwede: waer deur sy hun dan altijt (eer heur stilswijgende vyanden yet costen volbringhen) in wapen begaven, hun ghelatende als oft sulcks om een ander saecke hadde gheweest, waer deur de gheveynsde sulcks siende, heur aenslaghen niet en dorsden int werck stellen: dan inwendich verslaghen ende beschaemt waren. Ick moet hier oock met drie woorden by stellen, dat beneven desen listigen arbeyt die onder een schoon decksel binnen der Stadt geschiede, den arbeyt buyten alsoo groot wasL dat een yeghelick van vieren, namelick de Heere van Likes, Goeverneur van Haerlem; de voors. Baldeus: Ferdinandus de Lannoys, Heere de La Roche, die sich Stadtgouder van Holland roemt, ende Wibesma, om vlijtichste arbeydeden wie den prijs soude hebben van het revolteren van Leuden. De Heere van Likes gebruycte het scgrijven van eenighe wtgheweeckene Burgheren, ende de overgegaen Engelsche. Baldeus zijn eyghen auctoriteyt wt des Commandeurs name, ende het schrijven van Huyter. Ferdinando de Lannoys zijn eijn eyghen auctoriteyt, ende het schrijven van twaelf wtgheweeckene, ende hadde voornaemlick seer gheerne ghesien datmen sommige Burgheren byden Prince hadden alten trecken, dan hier was Baldeus teghen, daer ghenen cleynen twist om en was, ende oock noch en is. Doch Joncker Jan van Matenes oft Wibesma paste boven hun allen den prijs wech te draghen, ende heeft wel de meeste ghenaede aengeboden, ende beloofde met den Capiteyn Mario het verdrach grootelicks tot voordel vander Stadt te maecken. De Stadt van Leyden creech desen reuck inden neuse, ende en maeckte heur desen menichvuldighen arbeyt, twist ende ialousie die inden selfden was, niet weynich te niette: ende daer soude mogelick meer tot der genoemder Papisten voordel wtgheresen hebben, waert sake dat sy soo heet iaghende dese ialousie soo niet gheopenbaert en hadden. Doch dit alles niet teghenstaende hebben de Burghers ten laetsten generaelick op Rapsakes woorden niet alleenlick een Romeynsche dan [fol. C2v, p. 20] een Machabeesche antwoorde ghegheven, weerdich der eewiger ghedachtenisse, segghende: Ghy sondeert alle uwe redenen op onsen honghernoot: ghy noemt ons honden eters ende catten eters: ons en ontbreect noch gheen victualie: ghy hoort honden: coeyen ende peerden in onser Stadt noch wel bassen, loeyen ende briesschen: Soo ons immers ten laetsten meer ontbreect, soo hebben wy noch yeghelick eenen flincken arm die wy sullen op eten, altijt den rechten noch behoudende om u Tyrannie met uwen bloetdorstighen hoop van onsen mueren te keeren: Ende soo verde ghy ons daer nae immers te gheweldich mocht vallen: ende de Heere ons door onse verdiende straffe in uwen ganden wilt geven (twelck wy nochtans zijn eewighe goetheyt toebetrouwen dat hy niet en sal gehingen) soo en willen wy daeromme van zijn Woordt niet wijcken, noch ophouden onse Vaderlandsche Vrijheyt te verdedighen: Want het is ons lijdelicker met en Machabeen inden strijdt om te comen, dan iammer aen onse volc ende Heylichdom te siene, namelick uwe bloetdorsticheyt over onse lichamen ende conscientien te lijden, ende de wtroedinge van Godes Woordt, ende wederoprechtinghe van uwen Afgoden ende Agoden dienst aen te siene. Ende als ons dan immers den wtersten noot dwinghet, soo is onse meyninghe de Stadt in soo veel hoecken in brandt te steken, dat sy u Tyranne niet te nutte en sal worden: Ende verhoopen met den voorst. Machebeen voor Gods Wetmet onse rechter armen soo lange te staan ende met der herten soo langhe tot Godt te bidden, als synen Godtlicken wille ons athem ende leven sal laten. Tot dese ende dierghelijcke redenen hebben de vrome Burghers huysvrouwen eensdeels heur mans ghemoedighet: Want daer warender vele die liever in heur husen van hongher wilden sterven, dan hun inder Tyrannen handen te begheven. De exempelen van Naerden, Zutphen, Mechelen, Haerlem (spraken sy) ghedencken ons te wel. Der vorigher oproertge Vrouwen reytsten heur mans nacht ende dach aen tot tweedracht, spraken, ghelijck oock sommighe mans, seer vileynich op der straten, riepen datmen leerssen soude aen doen, sacken laten maken ende buyten der poorten bringhen het Coren quam: het water were buyten seer wit: De Prince was op eenen pekelharinck gheseten, hadde drie botten inden mont, ende dierghelijcke onnutte woorden niet waerdich om schrijven. Als nu de saken aldus tweedrachtich stonden zijn de Boden van den Prince inghecomen, die op de voorsteken Landtscheydinge vande Admiralen ghescheyden waren. Hier door cregen de Vrome moet ende anderen swichtichden, hoe wel nochtans sommige heur schimpen niet laten en conden, segghende: de Prince hadde zijn elleboge in honich ghesteken, de Geusen hadden wat soets ghelect. Dit stont aldus een wijt tijts. [fol. C3r, p. 21] Als nu de Borgers wel eenige hope van verlossinge wt dese brieven ende wt het grof gheschut hoorden, doch geen seeckerheyt en hadden, alsoo daerin een maent niemant inne noch wt der Stadt ghecomen en was, aengesien de stadt so nau beschansset ende belegert was, ende oock soo scherpen wacht rontsomme gheouden wert: so zijn op den xxvi. Sept. twee Boden by den Admirael ghecomen, die met veuchden ontfanghen werden. Dese quamen meest om der Burgheren ghelegentheyt ende noot te kennen te gheven, ende om de rechte waerheyt vander heyrcracht tot heurder verlossinghe bereydt te ondersoecken, ende heuren metburgeren daer van seeckerheyt te brenghen, oft deur Duyven te seynden. Nae dat de vorst. Boden heurder Stadt ghelegentheyt aenghegeven hadden, hebben sy in het Legher de Duyven ghelaten die voortaen Boden ende Briefdraghers souden zijn: ende vermeynden nae de Stadt te reysen, doch costen niet deurcomen. Hier door soo heeft de Admirael Loys van Boisot met een Duyme aen de Burghers gheschreven, ende hun goede hope van verlossinge door Godes hulp ende ghenade belooftL begherende dat sy stantvastich wouden blijven oock niet lichtvaerdich zijn om eenighe victuali in te nemen, ten ware dat sy hem oft seeckerheyt van hem saghen. Want hy sorchde dat de Spangiarden eenen loosen aenslach op synen name mochten maken. Dese Duyme is inne gecomen, waer deur vreucht ende moet onder den Burheren ghewassen en is: loofden ende dancten den Heere, ende baden, ghelijck oock alle andere Steden, sonder ophouden. De andere Burgers die heur herten wel wat meer vertoont hadden dan sy nae der tijt wel wenschten, gaven nu vry beter coop, ende men mochtse beter spreken. Doch soo en was dese vreucht noch niet sonder droefheyt verminghet: want op den selfden dach keerde de wint in het noordtoosten, ontrent drie daghen lanck soo dat des Princen volck veel waters verlooren: ende was op die tijt soo gheschapen dat alle hopeninghe schier wt scheen te zijn: behalven op Godes onsienlicke imddelen , die Godt voor den springvloet mocht seynden, de welcke wesen souden den xxix.xxx. Septembris, ende den i. ende ij. Octob. soo dat de voorsc. Admirael loys van Boisot aen zijn V.G. geschreven hadde: soo hun de Heere by desen springvloet met den wint niet ghenadich en ware, ende hun middelen ga gave die noch ongesien waren, dat hy tot de spijsinghe der Stadt gheen moet en hadde, immers voor desen tijt: ende vreesde dat hy daer na te laet soude comen: Want sy en hadden inde Stadt niet meer beesten, dan daer sy noch tweemael vleesch mochten af om deylen, waer mede sy het acht daghen mochten herden: de etende die boven de sterfe, cranckheden ende tweedracht inder Stadt was, vernam hy deur de Boden dat alreede niet dan te grooten [fol. C3v, p. 22] was, ghelijck oock inder waerheyt bevonden is: Want vele en hadden in seven weecken gheen broodt gheproeft, ende met dan water ghedroncken: byden voornaemste was het peerden vleysch soo ghemeen, als nu het schapen vleysch: honden ende catten werden meest vande Vrijbuyters inde Stadtpoorten ghebraden ende voor leckernie ghegeten: sommige aten wijngaerts bladeren met sout ende stijfsel ghecoct: andere aten ghecapt gras met sout ende peerde vet: een craem Vrou moeste haer lijden met een vierendeel bscuijts des daechs: sommighe Vrouwen waren alsoo wtgehonghert dat de vrucht in haren lijve by nae verteert was: wortelen, coolstroncken, afghevallen coolbladeren was daghelicksche spijse, oft wortelen in wat watermelck ghebroct: ghecapte huyden was by sommigen ghemeynen cost: de Jonckvrouwen aten haer hondekens daer sy mede pleghen te speelen: daermen het vleysch wt deylde quamen de schamele Jonghers, waer een stucxken hing oft viel, aten dat rou op: schellen van droochde schollen op strate legghende, werden wt den dreck op geraept, ende trstondt ghegheten. Het is gesien dat schamele vrouwen, heur huycke over het hooft treckende, saeteb op de mishopen, sochten de beeste benderen ende droegen die met hun, waer sy een coolstroncxken vonden, aten het selfde terstont op: de beenderen vanden honden gheknaecht, werden dickmael vanden Jonghelinghen ghesooghen. Soo vele heuren dranck aengaet, daer was het lijdelicker mede, want boven het water gadden sy bier op haverdoppen ghebrouwen, van een penning de pot. Sommighe brouden schie op stinckenden draf, ende ghebructen alssen ende wijnruyt in de plaets van hoppe: andere vermingden het water met edick, waer deur de Stadt open gaende, in de gheheele Satdt nau edick ghevonden en wert. Een pont boters die het crijghen cost golde daer xv. stu. een wortel een stuvr, een coolstruyck een halve stuver, een pere oft appel twee blancks/e. Boven desen was daer, gelijck ick eensdeels geseyt hebbe, de sterfte inder Stadt so groot, dat daer otrent ses duysent menschen in gestorven sijn: de kinderen van honger versmachtende, bleven op der straten doot, want vele ionghe kinderkens werden met peerden darmen gespijsiget. De mans die de sommige nau en lustede een brugge op te gaene, na der wacht cruypende, half machteloos, vonden by wijlen wijf ende kint doot: Edele Vrouwen ende kinderen zijn van honger versmoort. Een doode wert voor des standtvastichsten Burghemeesters deure ghebrocht vanden onstandtvastighen, daer mede stilswijghende ende ooc opentlick te kennen gegeven werdt, dat hy hier van oorsake was, ende middelen soude soecken om die te voorcomen. Eyndelick de elende was daer soo groot, dat ick de macht niet en hebbe u de selfde met mijn penne af te beelden: saecht ghy de ghelegentheyt [fol. C4r, p. 23] der Stadt, ende de maghere aenghesichten, ende knickende beenen die daer inne zijn, dese souden u sulckes levendigher afschilderen. Als nu de saken aldus elendichlick stonden, heeft de Almachtighe Godt, Heere der Heyrschare, wiens name een noothulper is, die de syne ter rechter tijt bystaet, ende zijne barmherticheyt in tijt der noot seyndet, ghelijck den reghen ter echter tijt comct als het drooghe is: die de nederige ende verslagen van herten verhoort: den bedroefden helpt: moede sielen verquict ende den hongherighe als een Godt Schadai (daer het alles de volheyt van heeft wat levendich is) zijn handt open doen versadighet: Die den elendighen ende verdructen nae by is ende vertroost: die oock altijt op het onghesienste wilt wercken, op dat zijnder hoochster maiesteyt ende gheender menschen cracht noch ghewelt de eere die hem toecoemt toegheschreven en soude worden: Dese (seg ick) heeft de selfde cracht vertoont (hoe wel op een ander wijse) waer door hy de Kinderen Israels an Pharaonis Tyrannighe handt verlossede , ende sondt zijne boden ende posten wt, naemelick de winden, ende liet deur de selfde blasen, ende de wateren verspreyden hun wonderbaerlijcker wijse: want iuyst met den sprinckvloet heeft zijn crachtige handt den wint eerst stormende wt den Noordtwesten gesonden, dei het water weder in het Landt brocht, ende daer nae Zuydtwest, de welcke het selfde na Leyden dreef, soo dat des Princen volck, die te voren maer ix. duym waters eerst hadden (gelijck gheseyt is) xxviij. duym creghen, ende nu genoech hadden om eerstmale over het hooch landt voor den Kerckwech te comen, daer verordent was soo hun noch wat waters ontbroken hadde, wt elck schip tien oft twaelf mans te springen, om alsoo de schepen te lichten, ende voorts te heffen, ende nae der tijt over den Kerckwech te gheraken. Aldus hebben sy tusschen den i. ende ij. Octobris, namelick den nacht voor den Saterdach, na dat sy met ettelicke galeyen eenen loosen allarm nae den Stompwijcker wech ghemaect hadden, den voorsc. Kerckwech van Soeterwoude aenghevallen. Hier laghen van des voornoemden Baldei volck, veertich galeyen ende schuytkens daermen achtet over de driehondert mans in gheweest te zijne, twee metalen stucken ende twee bassen. De aentreckende schipsslachordene van der Princen galeyen, over dit voorsc. hooghe watervelt, was op dese wijse gestelt. De Admiralen van Vlissingen ende Ziericksee hadden elcx achter hun xxv. galeyen, ende verspreyden hun als twee vleughelen: de victuali in het middel stellende, ende quaemen op sulcker wijse (na aenroepinge van den name des Heeren) met grooter snelheyt op heure vyanden: daer sy soo guwelick in donderden ende blixemden met heur groote gheschut op de galeyen, dat het scheen alles aen brandt te staene wat daer ontrent was. [fol. C4v, p. 24] Aldus werden sy lichtelick van des Princen volck overrompelt, geslagen, op de vlucht gebrocht, ende van alle heur schepen berooft: De meenichte is onseecker: sommige Spaensche coppen quamen op de scherpten der spiesen, vele verdroncken, ende vele weken nae Leyderdorp. Aldus quam des Princen volck door dese tweede swaricheyt, namelick ou er den Kerckwech, hebben den selven beschanst, ende begaven hun in Meyrburch, ende van daer in het Papenmeyr. Sommige galeyen namen des morgens heuren coeurs al oft sy nae den Stompwijcker wech gewilt hadden. De Admirael van Vlissingen roeyde met twee oft drie galeyen na de Vrouwenbrugge, om de selfde af te breken, op dat het grof geschut daer door mocht. Middelertijt wert wt sommighe galeyen den brandt inde huysen geschoten, die van Soeterwoude na de Weypoort loopen: de Bootsghesellen ende Francoysen met cleyne schuytkens staken de selfde oock altijt opwaerts nae de Kerck van Soeterwoude in brandt. De Spangiaerden ende anderen rontsomme de Kerck van Soeterwoude legghende in veel schanssen, des Saterdaechs morgens den tweeden Octobris, siende dat des Princen volck noch voor die tijt heuren wech na Leyden niet en namen, meynende om dat sy van achteren vast na hun toe saghen branden, ende des Princen schepen heuren cours nemende ghelijck gheseyt is, oock op den Papenmeyr, ende aen den Vrouwen brugge, sorghende datmense in Soeterwoude besetten soude: daer beneven oock merckende dat het water in soo corter tijt eenen voet gheresen was, worden met de tweede w/viese gheslaghen. Hier moet de Leser aenmercken, hoewel Godt des Princen volck deur het wassende water, ende door den wijsen raedt om de middelen te gebruycken die daer toe dienden, wonderlick beghenadighet hadde, soo en wast noch altesamen niet, waert saecke dat hy de vyanden der waerheyt gheen vertsaecht herte ghegeven en hadde: wanr heur stercte van volck ende schanssen scheen onoverwinlick: ende neemt schoon dat des Princen volck nu voorby Soeterwoude waren, soo was het Canael na Lammen aldaer soo enghe, dat daer maer een schip tessens door en mocht, soo dat het voorste inden grondt gheschooten zijnde, de ander hadden moeten stille legghen, oft met omgravinghe voorby comende groote schade lijden: dies sy zijn eewige goetheyt danck dat de Spangiaerts, die ten minsten drie mans teghen een waren: ende hun in schriften beroemt hebben, die ick van Francisco de Aldano gesien hebbe, dat een Spangiaert tien Nederlanders oft Francoysen machtich is, dat zijn crachtige handt (seg ick) hun met de vreese der Philisteen geslagen heeft, dat sy beefden van angste: hun oock verschricte als die van Edom ende Moab, als de inwoonders [fol. D1r, p. 25] Canaan versaecht zijnde, de huysen tot Soeterwoude by de Kercke begosten in brandt te steecken, ende hebben met vij. Vaendelen volcx daer Overste van was Allonsso Loupes Gallio, de vlucht nae de Hofbrugge genomen meestendeel altesamen tot de knie toe in het water altijt schietende, ende heuren wech nemende nae een ander schansse die sy by Jacob Claesz. opt. Wedde hadden: wt de welcke sy schooten met gorf geschut, ghelijck oock wt de schansse van Lammen tot voor de voorsc. Vrouwenbrugge, daer sy seven van de Zeelanders met twee schooten ombrochten. De Admirael Loys van Boisot, gelijck gesecht is, ontrent de Vrouwen brugge legghende, wert het vluchten zijnder vyanden gewaer, dies hy met zijn galeyen heur heeft vervolcht, doch niet soo haest oft de meeste en waren buyten schoots, behalven anderhalf hondert, die de laetste waren, waer van ontrent lxxx. doot bleven, behalven de verdronckene. De reste creech den Stompwijckerwech, ende nam de vlucht nae de schansse op den Leydtschen dam: want sy hadden soo daer als oock tusschen de Rortaa ende Soeterwoude de weghen met hout hoy, ende horden ghehoocht. Baldeus was te voren noch des nachts in Soeterwoude geweest, ende in weemoedicheyt na het getuygenisse zijns huyswaerts van daer getogen. Aen de voorsc. hoochbrugghe in de vlucht cregen des Princen volck een grof stuck gheschuts van haeren vyanden, twelc de Spaengiarts in een schouwe hadden ghepast wecht te crijghen. De voorghenoemde Colonel Loupes Gallio is met de sijne mede door het waeter gheloopen, achterlaetende sijn bagagie ende voornamelijck een coffer daer seer veel Brieven in waeren, ende sijn meest alle met wonderlijcke verbaestheyt, heur gheweer meest van haer geworpen hebbende, tot Voorburch ghecomen. Hier is vooren gheseyt dat de Boden in des Princen Legher wt Leyden Duyven brochten, om door Brieven ghewaerschout te zijne wanneer de Borgers voor Lammen souden comen, twelck hen des vrijdaechs gheschreven was, dan de Duyve faelieerde, ende quam eenen dach daer na, so dat de Borgheren het ghesette teecken niet en deden, want door den Admirael Loys van Boisot aen de vrouwenbrugghe eerstcomende, meynde dat de stadt overgegaen was, om dat sy hun so stille hielden: dan als de Borgheren nu desen brant in Soeterwoude saghen, ende voornamelick den brandt inde Kerck, daer sy wisten dat hun de Spangiarden meest rontsomme beschanst hadden, was daer een groote vreucht op heur Stadtmueren, niet tegenstaende dat sy heur vyanden noch sterck tot Lammen beschanst saghen, wt de selfde schansse oock gheweldelick nae des Princen shepen schieten: daer en boven noch des naemiddaghes ontrent drie hondert mans op het vervallene huys van Cronesteyn sagen, [fol. D1v, p. 26] soo brochten sy heur Vaendelen op de mueren, bonden de selfde aen den meulen roeden tot teeckenen van welghemoetheyt ende vreuchden. Op den derden Octobris des morgens seer vroech, na dat de Admiralen beyde veel slooten die wonderlicke vast toegepaelt waren, hadden doen openen, niet anders denckende dan den principalen wederstant en soude ontrent der Stadt geschien, ende dat voornamelick voor Lammen oft daer ontrent, is des Princen schiplegher opgetoogen nae Lammen, een quartier van een ure gaens vander Stadt Leyden, in welcke plaetse een schansse was, daer altijt een Vaendel knechten gheleghen hadde. Dese het verloopen heurder medegesellen wetende: dat oock het grof geschut lancks de Canalen volchde: werden oock door Godes handt int herte versaecht, ende hun is een verschrickinge door den grooten arm des Heeren overvallen, soo dat sy de vlucht namen, ghelijck heur medeghesellen, na Leyderdorp ende elders, ende dat by nachte. Van dit wijcken en wist niemant inne noch buyten der Stadt seeckerheyt, hoe wel sy in de Stadt des nachtes een gecrijsch ghehoort hadden, als een grof stuck geschuts voor de schansse sonck, twelck sy hadden gepast met hun te nemen: Dan daer was een Jongen op de mueren die hadde des nachts waerghenomen, dat hy wel veel lonten wt de schansse sach gaen, dan ghene weder incomen, aldus beelde hy sich selven inne (ghelijck oock de waerheyt was) dat de genoemde Papisten de schansse moesten verloopen hebben, ende heeft sulcks aengegeven, verlof vragende om daer te loopen, ghelijck hy dede, door beloften van vi. gul. met dit decksel (soo hy daer noch vyanden gevonden hadde) te seggen dat hy van honger verloopen was. Na dat hy nu in de schansse geweest was, ende niemanden en vondt, ende met zijnen hoet ghewincket hadde, ende hem een man wt der Stadt met een Verreiager volchde, is de selfde den Admiralen na Soeterwoude, lancks den wech over de knien int water te gemoete gheloopen: soo dat de Burghers verblijdt waren dat sy hem wt de schansse nae Soeterwoude saghen loopen, ende de Admiralen met heuren volcke niet min verheucht, zijn blijde tijding hoorende. De vrome Capiteyn Gherrit vander Laen begaf hem oock met de Vrijbuyters nae Lammen, tot de plaetse toe daer hijt eerstmael toeghepaelt vandt, daer hy de twee eerste Galeyen met vreuchden ontfinck. De Admiralen niet lichtvaerdich zijnde in het ghelooven, hadden dese twee galeyen voor ghesonden: de welcke bevonden ghelijck de Jongen gheseyt hadde, te weten, de leedige schansse met twee stucken geschuts, doch ghesoncken. De palen nu gheopent zijnde, daer des Princen volck alle ghereeschap toe hadden is de Admirael Loys van Boisot met de voortocht met vreucht ende dancksegghinge nae de poorten van Leyden getrocken: daer [fol. D2r, p. 27] sy geluckelick sonder eenich wijder wederstandt des morghens ontrent neghen uren in quamen . De Admirael van Zirickzee Carolus van Boisot bewaerde de hindertocht. Aen d’een sijde van der Stadt na de Meyre lagen drie Amsterdamsche Galeyen, die altemet op de Stadt gheschooten hadden, dan wt der Stadt het grof geschut, ende van buyten het ontset vernemende, hebben oock heurder medeghesellen vreese ghevoelt, ende zijn gheweecken. De Admiralen in de Stadt zijnde, zijn terstont met heur volck ende de Burgeren nae de Kercke gegaen, ende hebben met den kinderen van Israel den Heere, die hun soo wonderlick een zee over drooch Landt ghemaect hadde, ende behouden ter ghewenschter plaetsen ghebracht hadde, wt cracht heurder sielen ghedanct. De ghenoemde Papisten die des daghes te voren wijckende tot Soeterwoude, ende voornaemelick door de Weypoort gebrant hadden, lieten op desen derden Octobris over al, wt vreese, heur hutten staen: want hoe wel sy driemael soo sterck van volck waren, als des Princen volck (aenghesien dese soo met Soldaten, Bootsghesellen ende andere over de xxvc. niet sterck en waren, die altesamen wt der Staten buydel ghespijsighet werden) ende Baldeus volck hun beroemt hadde over de xi. duysent mans sterck voor Leyden te legghen, tweck altijt ten minsten wel ix. duysent was: So en was daer niet min verschrickinge ende vreese in hun dan wy te voren gheseyt hebben, ende oock lesen voor Jerusalem ende Samarien gheweest te syne: Want de selfde handt die daer zijn vyanden sloech, ende zijn volck op het alder onghesienste verloste, heeft ongetwijfelt het selfde hier oock tastelick ghedaen. Jae ick laet my duncken dat sommighe vanden genoemden Papisten, als sy de waerheyt souden willen seggen (hoe wel sy het noode souden doen, ende nochtans sommighe tot Leyderdorp sulcx beleden) selve aldusdanigen ghetuyghenisse door de verschrickinghe die sy in heur herten ghevoelt hebben, ghedwongen souden zijn te gheven. Des Princen volck en schamen hun aen heur sijde niet te belijden, waert sake dat sy te voren gesien hadden, gelijck sy nae der tijt saghen, dat de Stadt soo gheweldelick aen allen canten beschansset hadde gheweest, sy en souden de Stadt nemmermeer hebben dorven aengrijpen om te victualieren. Aldus heeft de Heere in beyden door zijn cracht willen wercken, op dat zijnder eewigher wijsheyt alle eere toegheschreven soude worden. Ick moet door een tusschen redinghe hier noch een merckelicke daet bystellen, die oock sonder verwonderinghe niet en behoort aenghesien te zijne. Op desen nacht als de Spangiarden de schansse van Lammen verliepen, ist binnen der Stadt de Wal ende Borstweyringe tusschen de Coe- [fol. D2v, p. 28] Poort ende toorn van Bourgoenien, tot de langte van xvi. roeden inghestort, ende heeft van selfs een bresche ghemaect. Hadden heur vyanden te voren dit voordel gehadt, sy en souden dit ongetwijfelt niet min voor een wonderwerck geacht hebben, dan de Burgeren nu doen: hadden ooc gheen hrof geschut behoeft om groote stormplaetse te bereyde: dan het heeft den Heere anders belieft, ende in de plaetse van schade bate gedaen, naemelick door zijn gedruysch der vluchtender vyanden vreese vermeerdert, die daer meynden dat de Burgeren vore wt quamen, ende heur vyanden van achteren, dies de Burgeren God meerder dancbaerheyt schuldich zijn. Als nu de voors. Admiralen de victualie in de Stadt gebrocht hadden, den Heere gedanct, de Burgers ghelaevet, verquict ende gemoedet: Hebben sy heur victorie vervolget, ende zijn heur vijanden die tot Leyderdorp in een geweldige schansse lagen na geiaecht. Dese schansse was soo hooch ende soo gheweldich gemaect, dat sy den Boden die wt Leyden quamen, de selfde vertoonende aenwesen, dat het onmogelick was heur te water te spijsighen. De Spangiarden hadden daer oock schuyten, dan en dorfden die niet eenmaele te voorschijn brenghen: dan sijn met alle heuren aenhanck die in Leyderdorp waren, door de voors. vreese ende verschrickinghe verloopen: Ghelijck oock die vande Goutsche Sluys deden. Des Princen volck hebben ooc wijder den Kaghe ende Oudewateringhe inghenomen, in welcke plaetse heur vyanden te voren Jaer ende dach gheleghen hadden, de welcke aldermeest betoonden met wat vreese dat hun de Heere gheslagen hadde: Want een seer cleyn ghetal voorloopers van des Princen volck (men seyt twaelve) iaechden twee Vaendelen knechten vore, van de welcke oock sommige op sulcker wijse liepen, dat sy niet op en hielen ter tijt toe dat sy voor Amsterdam quamen, daer sy tot haerder verschooninghe seyden, dat heur gantsche Leger verslaghen was. Aldus zijn de Spangiarden wt alle schanssen verloopen, behalven in de schansse op der Waddinge, daer noch sommige bleven om de passage vry te houden. De doode die in desen tocht van des Princen volck gebleven, en zijn over de dertich niet gheweest. Heyr vyanden belijden selve over de duysent: hier van sal het drooge aertrijck de beste ghetuygenisse gheven. Hier en dient niet vergheten wat de voors. Baldeus in zijn Herberghe tot Leyderdorp ghelaten hadde, namelick de geschilderde Stadt van Leyden, met alle heur heyrstraten, weghen ende watertochten, soo de selve beschanset waren. Als hy nu moeste wijcken, heeft hy daer onder geschreven: Vale civitas, valete Castelli parui, quia relicti estis propter aquam, & non per wim inimicorum. De Prince van Orangien quam des anderen dages terstont binnen Leyden, ende dancte de Burgers hoochlic, dat sy hun so vromelick sonder eenich [fol. D3r, p. 29] Crijchsvolck in soo strengen belegheringhe gehouden hadden: Beloofde datmen hun ende heures kindes kinderen sulckes gedencken soude. Ende inder Stadt comende heeft in alles ordening ghestelt, soo inder Stadt ende des Crijchssaken, op dat zijn V.G. sick zijne victorie die hem God verleent hadde soude te nutte maken. Ten dient oock niet achtergelaten, om Godes wonderlicke werckinghe claerder te openbaren, dat op desen vierden Octobris de wint weder zuydtoost keerde, ende stormde gheweldelick drie oft vier daghen wt den noordoosten, soo dat het water seer wech liep. Boven de voors. ingebrochte victualie heeft zijn V.G. ende zijnen Raedt door sommiger aengheven goet ghedocht nae het oude Apostolische ghebruyck wt alle Steden den wtgehongerden verarmden in Leyden een gemeyne handtreyckinge te doene, op dat de verarmde die in so langen tijt niet gewonnen en hadden, van den welcken ooc alle het gereetste verteert was, mochten geholpen worden, ende dat ooc der rijcker victualie langer mocht strecken. Tot desen eynde hebben de Ghedeputeerde des anderen daechs met wagens ende schuyten eerst door de Stadt van Delft omgegaen, ende hebben seer veel broots, boters, vleeschs, kase, speck, visch ende ghelt versamelt, waerdich over de duysent guldens. Dit en heeft niet alleenlick den armen ontset, den rijcken verlicht, ende de Stadt ghespijsighet: dan heeft een grooter liefde, ende vaster verknoopinge tusschen den Steden gemaect. Hier dient noch een cleyne tusschenredene by, De Leser weet dat niet alleenlick dese Stadt Leyden, dan den gantschen Nederlandtschen crijch eensdeels om de Vaderlandtsche Liberteyt oft Vrijheyt geschiet: twelck oock blijct aen seeckere stucken geschuts, anno 66. tot dien eynde vanden vyanden der Vaderlandstschen Vrijheyt gegoten, om de Vrijheyts begerende, hier mede Vrijheyt te geven. Nu sal de Leser weten dat de van Leyden, die om heur Vaderlandtsche Vrijheyt in alsoodanigen noot geweest hebben, gelijc ghy gehoort hebt, op desen dach Vrijheyt, namelick een schoon stuck geschuts, Libertas genoemt, van den Spangiarts gesoncken, weder gecregen hebben. De Heere die gheve dat sy het selfde ende haer Vaderlantsche vercregen Vrijheyt gebruycken tot zijns Naems eere. Op den viij. Octobris is zijn V.G. na de Kage ghetrocken, ende heeft aldaer ordeninghe ghestelt om de selfde plaetse te bewaren, ende te behouden, als eenen sleutel van het Haerlemsche Meyr. Den ix. op de Goutsche Sluys om daer van als te ordineren. Opten xiij. zijn by zijn V.G. twee Spaeniaerts ghecomen van Juliano Romero gesonden om te besichtigen oft zijn V.G. leefde, ende dit bevindende zijn V.G. als dan den Heere van S. Aldegonde vry wt zijnder gevanckenisse te laten. Sijn V.G. heeftse aengesproken ende ernstlick vermaent, heur paspoorte ende brieven laten maken, ende nae ij. uren wederom gesonden. [fol. D3v, p. 30] Als nu zijn V.G. om oorsaken hier vore genoechsaem aengewesen, den gantschen Raedt der Stadt Leyden op den xiiij. verset hadde, is hy op den xv. nae der Goude getrocken, daer de Heere van S. Aldegonde, die ontrent een Jaer ghevanghen hadde gheweest, weder los ende vrij met vreucht ende dancksegginghe van veel vrome is ghecomen. Na dat die van Leyden Godt ende zijn V.G. ghedanct hadden (gelijck geseyt is) en hebben sy oock niet ondanckbaer geweest tegen den voorsc. Admirael Loys van Boisot, dan hebben hem met een schoone gouden ketene beschoncken, met eenen dicken gouden penninck, heurder Leydtscher munte daer aen hangende. Daerenboven noch hebben de Edele ende vermogende Staten der Graeflicheyt van Hollandt, den voorsc. Admirael door zijne willige vroomheyt, noch met een grooter ende swaerder gouden ketene van ses hondert guldens beschoncken. Dit is dan corteling de somme van het gene dat ick wt den mondt van sommigen wt zijnder V.G. Raedt, ooc wt den Raedt der Admiraliteyt ende vanden Pilote des Admiraels, mitsgaders seeckere wt der Wet van Leyden, van de strenghe belegeringe ende wonderbaerlicke verlossinghe der selfder Stadt hebbe gehoort ende eensdeels gesien, ende den Leser na der waerheyt (soo ick meyne) hebbe willen voorstellen: Biddende hy mijnen cleynen arbeyt danckelick wil nemen. Ick hope (soo ick sulcx speure) hem meer te deylen. Al soo dan dese geschiedenissen, noch geen Historien en behooren gelesen te worden alleenlick om de nieuwicheyt, dan dat een yegelick sick selven die te nutte sal maken, soo sullen alle Godtvruchtige Lesers dese geschiedenissen met grooter verwonderinge lesende, den Heere met ons dancken ende loven, ende met den kinderen van Israel zijnen name predicken , ende zijn daden onder den volcke condich maken, singen ende spelen van zijn wonderwerck, ende zijnen H(eerlijke). name roemen, voornaemelick de wonderen die hy bij zijnen woorde gedaen heeft, het welck zijn eewige goetheyt niet alleenlick tegen alle menschen vernuft op het alderhelderste laet luchten, ende voor alle menschen ooghen aenden dach bringet, dan tastelick voorstaet verdedighet ende becrachtighet. Sullen oock wt de elende ende hongernoot die sy in Leyden ghesien hebben, met meerder danckbaerheyt leeren Godes creatueren te ghebruycken, ende immers de selfde niet in overdaet misbruycken, aenmerckende wat grooter ghenade ons de Heere doet, als hy ons zijn handt openende zijn gaven mede deylt, ende hoe deerlick het met ons gestelt is, als zijn rechtvaerdichheyt de selfde wilt toesluyten. Sullen oock hier wt een oorsaecke nemen, heur leven altijt meer ende meer nae zijnen woorde te leyden, Hem wt gantscher herten dienen in alle heylicheyt ende gherechticheyt, alle de daghen heures levens. [fol. D4r, p. 31] De ghene die noch laeu ende cout zijn, sullen hier door aengheporret worden hun vlijtichlijcker tot het ghehoor ende naevolghen van Godes Woordt te begheven, gheensins langer wijs by hun selven zijn, noch veel min hun het Evangelium Iesu Christi schamen, op dat sick Christus heurder niet en schame, ende wt zijnen mondt ghespoghen werden. De Godtloose ende vyanden des cruyces Christi sullen hier wt leeren, dat daer wijsheyt, raedt noch cracht teghen den Heere en helpet: dat oock alle het woeden ende raesen teghen zijn alderhoochste maiesteyt ende zijnen ghesalfden niet helpen en sal, als de mate der castijdinghe vervult is: dat het hun oock swaer sal vallen teghen den prickel te steken. Sullen daerom van heur onrechte vervolch, boosheyt ende bloetdorsticheyt afstaen: hun in tijdes bekeeren, eer sy als caf voor den winde, ende als water dat daer henen vliet vergaen, ende als pottebackers scherven vermorsselt worden. De Steden ende oock de Landtschappen die desen Christum met zijn aenghebodene Woordt noch de poorten sluyten, sullen wt dit merckelijcke wonderwerck wel aenmercken ende rijpelick insien wat twee cleyne Provintien (noch niet in als in heure volcomene cracht) niet alleenlick teghen vijftien andere, dan teghens de macht des Paus, Conincks van Spangien, ende alle heuren aenhanck, deur Godes cracht wtrichten. Ende hebben sy tot noch toe gheveynst,bet wetende ghesondicht, ende Hollandt ende Zeelandt met gheslooten ooghen ende ghebonden handen aenghesien, seer cleyn achtende de onoverwinlicke schade die dese Landen lijden, daer sy eensdeels oorsake van zijn, aenghesien sy Godes ende des ghemeynen Vaderlandts vyanden met heur ghelt ende hulpe bystaen: Sullen hier wt leeren noch in tijdes van sulcks af te staene, eer heur Landt, nae des Propheten woordt, den vreemden te deele worde ghegheven dat zijt plonderen. Sullen oock de bequaemste middelen soecken ende ghebruycken die sy moghen, op dat heur ondersaeten de lichamelicke ende gheestelicke spijse niet langher onthouden en werde, ende niet langher een oorsake en zijn van soo menich duysent menschen doot, ende groote schade die oock vreemden Landen deur heure slappicheyt, blootheyt ende wijfherticheyt gheschiet. Die van Leyden sullen Syrachs dancksegghinge nemmermeer wt heuren monde laten, dan met hem segghen: Wy dancken u Heere God onse Coninck ende loven u, O Godt onse Heylant, dat ghy ons beschermer ende hulpe zijt gheweest, ende onse leven wt den verderve hebt geholpen: want u crachtighe handt greep schilt ende wapen aen, ende maecte heur op om ons te helpen. Ghy beschuttede ons van onse vervolghers, ende hebt onse vyanden te rugghe gedreven, een vreese in den volckeren ghe- [fol. D4v, p. 32] sonden, ende onse recht ende sake ghevoert. Ghy hebt ons verlost door uwe groote barmherticheyt, van het brullen der gheenre die ons wouden op eten, wt de handen der gheenre die nae ons leven stonden: ende wt veel bangicheden ende droeffenissen daer wy in laghen. Ghy hebt onse vyanden eenen rinck inden neuse gheleyt, ende een ghebit inden mondt ghesteken, ende door de selfde vreese doen vlieden ende vertrecken, daer ghy den Sennacherib mede floecht. Dese verlossinghe sal hun boven de dancksegginghe den Heere ghestadelick doen bidden om meerder toeneminghe door cracht zijnes heylighen Gheestes, in zijnder kennisse, gheloof ende liefde, op dat sy heur leven in eendrachticheyt leyden, tot prijs zijns naems, stichtinghe heures naesten, ende heurder sielen saelicheyt. Dit gunne ons allen oock de selfde Godt, door den selfden zijnen H. Gheest, door de verdiensten zijnes Soons Iesu Christi, den welcken sy Lof, Prijs, Glorie, Danck eewichlick,
En de babILoonsChe MaCht Van haer doen VLVChten.
Pag. 5. der Leyden, leest, der Stadt Leyden, &c. [In het Leidse exemplaar is een blad bijgebonden, met het volgende gedicht van Fruytiers:] Tot alle Tyrannen van onsen tijden, Ende heur aenhangers die voor hun strijden. HOe langhe sult ghy noch met een bitter ghemoet, O wreede Tyrannen, raedtslaghen seer verwoet, En u swaerden teghen d’onschuldighe keeren? Hoe lang sult ghy noch verkiesen t’quaet voor t’goet, (5) Als Echelen onversaedt zijn van ws volcks bloet, Godt zijn recht ende u Rechters ampt onteeren? Can u de ondervindinghe niet leeren Dat ghy niet en vordert met al u ghewelt? Weet ghy niet dat den Wijngaert des Heeren, (10) Het huys Israels is, die ghy vervolcht en quelt? Siet ghy niet hoemen den selfden meer snoeyt int veld, Hoemen aen hem meer vruchten mach mercken? Propheten bevondent, Martelaers hebbent vertelt Dat der Christenen bloet is tzaet der Kercken: (15) Cont ghy niet wijs worden wt al de wonderwercken Die Godt in Duytslandt en Englandt heeft ghedaen? Hoe wonderlick dat hy tot zijns Woordts verstercken Piedtmondt, Schotlandt, Franckrijck heeft by ghestaen? Segt my: Hoe ist met haren triumvirate ghegaen? (20) Wat vorderde tegen Godts Woord Alba de bloethont? De hant diemen Henricum en Franciscum sach slaen, Onghetwijfelt den meyneedighen Carolum vont. Wat hielp Trentisch Concilium, Baioensch verbont. Jae wat vorderde d’onghehoorde Parijsche moort: (25) Siet ghy noch niet dat ghy Christum wederstont Als ghy zijn lidtmaten hingt en hebt versmoort? Can u dit alles niet leeren, merct rechtevoort Op een hoeck van Nederlandt, Jae een Stadt Leyden: Siet inne wat Godt dede by zijn volck en Woordt, (30) Hoe hy hun niet alleenlick spijse cost bereyden, Dan u door alsulcken vreese dede scheyden, Dat ghy schandelicker dan Senacherib zijt gheweken. Merct hoe Godt noch zijnen arm can wtbreyden, Siet hoe hert het valt teghen den prickel te steken. (35) Laet af van uwen listighen raedt en laster spreken: Laet de Weesen van ghewelt langer doen gheen clacht. Merckt dat uwe loose ende schalcke treken, Oock bloedighe aenslaghen worden te niet ghebracht: Want tegen Godt en helpt wijsheyt, raedt, noch cracht. |
| Weest dat ghy sijt. I. F. |