Reynerius Bontius - Belegering ende het ontset der stadt Leyden - 1645Het meest populaire Nederlandse toneelspel in de tweede helft van de zeventiende eeuw, een spel dat van 1645 tot diep in de negentiende eeuw op het repertoire heeft gestaan, is Belegering ende het ontset der stadt Leyden door Reynerius Bontius - een man van wie we niet veel meer weten dan dat hij uit een familie van Leidse geleerden en overheidsdienaren komt en rond 1625 geboren moet zijn. Mogelijk was hij pasteibakker, woonde hij een deel van zijn leven in Amterdam, maar is hij in Leiden getrouwd. In 1645, als de eerste druk verschijnt, wordt hij door Maarten Besteben in een lofdicht geprezen om zijn jeugdige prestatie, en in 1659, als het toneelstuk door de drukker, Jan Zachariasz Baron, wordt opgedragen ‘‘aan de Geest van Bontius’’, is hij blijkbaar overleden. De eerste druk is opgedragen aan zijn oom, de beruchte Leidse schout Bont (onder anderen door Vondel kritisch bezongen), latere drukken niet meer. Bontius heeft ooggetuigen van het beleg gesproken, en veel bronnen geraadpleegd. Zijn toneelstuk is door hemzelf, en na zijn dood door anderen, geregeld bewerkt en voorzien van beschrijvingen van het gebruikte décor en van de ‘vertoningen’ (tableaux vivants) - zo zeer, dat in de loop van de tijd een heel ander toneelstuk ontstaan is.Dit toneelstuk wordt onderzocht door een werkgroep van Leidse letterenstudenten. Aan deze werkgroep wordt deelgenomen door Noa Diamant, Rutger Ebskamp, Ton Harmsen, Marije Heijkoop, Jan Helwig, Piet Keijsers, Norma Kok, Jeroen van der Laarse, Simon van der Linden, Swenske Mout-Koerts, Michel den Uijl, Maaike van den Wijngaard en Bastiaan Zuyderduyn. Wij hebben op deze pagina een aantal teksten die relevant zijn voor de studie van het beleg en Bontius’ treur-blij-eindespel bij elkaar gezet, deels in een tekstuitgave en deels in facsimile. Verder hebben wij enkele verwijzingen naar websites die interessant zijn voor de studie van Bontius’ toneelstuk. Beschrijving van de 111 edities van Bontius’ toneelstuk: Ceneton011660-012760 Van de Vertooningen door Jan Vos: Ceneton096210-096360 Van de sieraden van het toneel door Tobias van Domselaar: Ceneton022800-022890 Tekstuitgaves: 1645, 1646, 1647, 1659 (Burchoorn), 1659 (Baron), ca. 1720, 1729, ca. 1735, ca. 1736, 1750, 1821 (Koene), 1821 (Scheffers) Vertoningen: Jan Vos en Tobias van Domselaer: Beschryving der vertooningen, die voor, in en na ’t spel van de beleegering en ’t ontzet van Leiden, t’ Amsterdam vertoont zijn. Leiden, Broer Jansz Bouman, ca. 1669 Facsimile’s: Bontius’ Beleg van Leiden 1645, 1646, 1647, 1659 (Burghoorn), 1682 (Van Poolsum), 1685, 1693 (Van Weert), ca. 1720, 1729a, ca. 1736, 1738, 1747, 1750, 1753, ca. 1761, ca. 1765, 1805 (Koene), 1805 (Scheffers), 1821 (Koene), 1821 (Scheffers), 1850 Lied over het ontzet van Leiden door Quirijn Janszoon van Stienevelt: Quade tijden bedroeft (1651) (met facsimile) De historische achtergrond: het verhaal van de Opstand bij dutchrevolt.leiden.edu - Artikel uit 1892 door L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck over de historische achtergond van de toneelstukken over Leidens ontzet - Jan Fruytiers over het beleg van Leiden: Corte beschryvinghe vande strenghe belegheringhe: facsimile en tekstuitgave (1574); verbeterde en vermeerderde herdruk van 1577 bij books.google; herdruk 1646; vermeerderde herdruk (1739) - Janus Dousa over het beleg van Leiden - Jan van Hout: Lofzang - Ludovico Guicciardini over het beleg van Leiden: Beschryvinghe van alle de Neder-landen (1612) - Hugo de Groot: Toespraak van Pieter Adriaansz van der Werff tot de burgers van Leiden (1617) - Orlers over het beleg van Leiden: Beschrijvinge der Stadt Leyden (1614) en idem, herdruk 1641 bij de DBNL - Emanuel van Meteren over het beleg van Leiden: Nederlandsche historie (herdruk 1635) - P.C. Hooft over het beleg van Leiden: Nederlandsche histoorien (1642) - F. Strada over het beleg van Leiden: Neder-landtsche oorloghe (1645) - J.T. Bergman: ‘Reinier Bontius en zijn tooneelstuk op Leidens beleg en ontzet.’ In: Handelingen en mededeelingen van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden (1869/70), afl. bijlage, pag. 185-198 (zie ook Handelingen bij books.google - Ton Harmsen over Bontius op de achterpagina van Omslag Tragedie door Duym (1606) - Jacobus Zevecotius: Belegh van Leyden (1626) - Lucretia Wilhelmina van Winter, geboren van Merken: Het beleg der stad Leyden (1774) Over de tragedies: Marijke Meijer Drees Burgemeester Van der Werf als vaderlandse toneelheld; Een politieke autoriteit in belegeringsdrama’s Heldinnenbrief door Pieter Huisinga Bakker: Magdalena Moons, aan Francisco Valdez, (1784). - door Joannes Nomsz: Magdalena Moons, aan Don Franciscus de Valdez, (1785) - in de Muzen-Almanak: Magdalena Moons, aan Francisco de Valdez, (1792) - door Maria van Zuylekom: Magdalena Moons, aan Francisco de Valdez, (1795) Over Magdalena Moons: artikel van Els Kloek bij historici.nl Zie ook haar Kenau & Magdalena. Vrouwen in de Tachtigjarige Oorlog. Nijmegen, 2014; over Kenau het treurspel van Steven van der Lust: Herstelde hongers-dwangh, of Haerlems langh en strenghe belegeringhe (1660) - Bernard ter Haar over het beleg van Leiden Frans Mensonides over de opvoering in de Leidse Schouwburg van 2005 |
