Beschrijving van het beleg en ontzet van Leiden, door Ludovico Guicciardini, in de vertaling van Cornelis Kiliaen (1612).
Deze tekst wordt door Bontius genoemd als bron van zijn toneelstuk over het beleg en ontzet van Leiden.
Gebruikt exemplaar: UBL 1012 A 4
Beschryvinghe
VAN ALLE DE
NEDER-LANDEN,
anderssins ghenoemt
NEDER-DUYTSLANDT,
Door
M. Lowijs Guicciadijn, Edelman van Florencen:
Oversien ende vermeerdert meer dan de helft by
den selven Autheur:
Met alle de Landt-Caerten der voorseyde Landen, ende vele
Contrefeytselen der steden natuerlijck ghetrocken.
Overgheset in de Nederduytsche spraecke, door CORNELIUM KILIANUM.
Nu wederom met verscheyden Historien ende aenmerckinghen
vermeerdert ende verciert, door PETRUM MONTANUM.
Met een seer wijtloopighe Tafel van de Ghe- denckweerdichste dingen.
[Vignet: Praestat].
T’AMSTERDAM,
_________________
Ghedruckt by Willem Jansz. woonende op het
Water, in de vergulde Sonnewyser. Anno 1612.
[p. 206]
Beschryvinghe van Leyden.
LEyden ligghende van Delft drie mylen, is een seer oude stadt: want nae de meyninghe van sommighen, soo ist de selve die Ptolemeus noemt Lugdunum Batavorum, ende Antoninus in zijn Itinerarium oft Wechwyser Caput Germanorum: Hooft der Hoochduytschen. Watter van zy het is een seecker saecke, dat dit in ouden tyden een stadt van grooter weerden gheweest is: gemerckt wy vinden, dat de Roomsche Pretor, die dit landtschap gouverneerde, zij Hof met eenen goeden hoop soldaten in dese stadt ghehouden heeft: alsoo dat van dit ghewapende Legioen, Leyden schijnt den naem gecregen te hebben, hoe wel dat het ghebroken is: ghemerckt dat zy nu noch in het Latijn Legia ende Leida ghenaemt wordt. Zy is geleghen in een vlacke ende leeghe landouwe, vol grachten ende waterloopen, met seer lustighe Beemden, Hoven ende Gaerden rontom. Begrijpt in haren omvanck eenendertich Eylanden, daer men t’alle kanten in kan ghevaren met schepen: behalven noch negenthien andere, die brugghen hebben. Binnen dese stadt zijn in’t heel hondert vijfenveertich brugghen, te weten, hondert ende vier van steen ende d’ander van hout gemaeckt. Leyden is (soo wy gheseyt hebben) een van de Hooftsteden van Hollandt: ende het Hooft van Rijnlandt, waer onder neghenenveertich dorpen staen, die meestendeels heur goedt alle weecken te koope brenghen inde stad, de welcke deshalven van alle vrucht der aerden seer wel versien wordt: ende aenghesien zy van de Zee maer een myle ghelegen en is, heeft overgroote menichte van visschen, ende oock soet water, met onspreeckelijk veelderleye watervoghelen. Het is voorwaer een fraeye ende schoone stadt met een lustich uytsien, wel betimmert met ghemeyne ende besondere huysinghen, seer gherieffelijck: ende aldaer worden meer dan twaelf duysend wollen laeckenen gemaeckt. Maer boven al zijn hier seer schoone ende witte vrouwen: oock is de locht hier soeter ende beter dan in het heel Landtschap.
[p. 207]
[p. 208] [...] Ghenoech in ’t breede door verscheyden beschreven is het hervaren deser stadt ende de vroommoedicheydt der Borgheren in twee verscheyden belegheringhen staende de troubelen onses tijdts, soo wanneer dese stadt met meer andere een afsien hebbende vande regeringhe van den Hertoghe van Alva, haer begheven hadde onder de unie ende regheringhe der Heeren Staten. Door dies tweemaal op een jaer anno 1574 van de garnisoenen des Conincks als van den Coninck afgheweecken, beleghert werden, met driederley plaghen, namelijck honghers noodt ende vernielende pest, beneffens de oorloghe door de moghende handt Godes swarelijck aenghetast. De Heeren Staten alle middelen bedochten om de ghetrouwe Borghers te behoeden voor het gheweldt der Spanjaerden. Tot dien eynde Graef Lodewijck een groot getal crijchsknechten in Hooch-duytslandt by een vergadert hadde, soo dat die Spanjaerden noodich bevonden haren Legher voor dien tijdt op te breecken, ende den Grave nederkomende teghen te werken, om te verhoeden zynen inval op de Landen die heur onderdanich waren. Den welcken zy ontmoeteden op de Mokerheyde, alwaer zy malkanderen slach leverden op den veerthienden Aprilis. Een groot deel van Grave Lodewijcks volck hebben bestaen te roepen, ghelt ghelt, ende weygherden te slaen: soo dat Grave Lodewijck met zijne Heeren ende een weynich ghetrouw volcx ghedwonghen is gheweest het gheweldt der Spanjaerden teghen te staen. De welcke naer veel moeyte ende heerlijcke weyre diese teghens de Spanjaerden ghedaen hadden, het leven verloren hebben. Na dat de Spanjaerden van Leyden vertrocken waren, soo en was de stadt daer en tusschen niet van noodtdrift versien als het behoorde, hoe wel daer tijdts ghenoech gheweest was om het selve te doene. De Prince hadde neersticheydt ghenoech ghedaen, op dat zy ghevictuaileert soude zijn, ende meynde dat de stadt voor eenen langhen tijdt versien was, ghelijck hem wijs ghemaeckt hadden die den last daer van hadden ghehadt, ende daer hy hem op betrouwde. Maer de Spanjaerden wel wetende dat neen, voornamen de stadt met gheweldt niet aen te tasten, wetende der inwoonderen kloeckheydt, soo dat zy met groot verlies van volcke de selve niet souden konnen hebben veroveren: waeromme zy goedt vonden de stadt rondtsom met twaelf Bolwercken oft Schanssen te blockeren, om alleenelijck toevoer ende ontset af te weeren, ende soo door honghers noodt, die onder subjectie te brenghen. Door dies van den sesentwintichsten Mey af tot den derden Octobris toe de stadt noyt storm aenboden, maer meynden die uyt te hongheren. Ende bemerckende dat de Borghers groot voordeel uyt heure Tuynen kreghen, die zy in Mayo seer besaeyt hadden, het welck hun tot het meeste voedtsel strecken mocht, hebben een Schansse niet wijdt van de Reynsburgher poorte, aen het eynde van den steenwech ghemaeckt, om die Borgheren te beletten dat zy buyten in haer Cooltuynen niet en souden gaen. Maer de Borghers hebben met ghemeynder handt ende met een groot gedruysch de selve Schansse aenghevallen, ende heure vyanden met schande ende schade daer uyt ghedreven. Al wat eetbaer was vernielt zijnde, door honghers noodt oock Wijf ende kinderen onnaetuerlijcke spyse etende, soo is onder de Ghemeynte een vernielende peste opgeresen, de welcke menich mensche van’t leven beroofde: soo dat de mannen die aen de stadts vesten de wacht (alsoo de stadt weynighe oft gheen soldaten inne en hadde) ghehouden hadden, d’een zijn kindere, d’ander zijn wijf t’huys keerende doodt vondt, oft haest selve de doodt smaeckten. Waerdoor de meeste menichte der Borgheren verbaest, nu beghon heuren Magistraet (eenighe met smeecken, andere met dreyghementen) moeyelijck te vallen, versoeckende dat men de stadt in der Spanjaerden handen, [p. 209] om heuren grooten hongher te verhoeden, soude overleveren. Maer dese werden by den Magistraet met alle sachtmoedicheydt ghestilt, met de groote beloften van het ontset der Heeren Staten, de welcke daer toe alle ghereetschap toerusten; de Zeelanders oock mede tot dien eynde overghekomen zijnde. Maer het scheen by vele onmoghelijck dat dese stadt die soo vaste beset was, ontset ghedaen soude konnen werden. Nochtans in den uytersten noodt, als daer niet meer dan hondert en seven last korens tot onderhoudinghe van veerthien duysent menschen en was, is zy Godes barmherticheydt waer gheworden: Eenderley wint een wyle tijdts waeyende ten tyde des springvloets. Soo dat de Heere Staten goet vonden ende de inghesetene toelieten, dat de Dijcken aen de Mase doorghesteecken werden, niet aensiende de groote ende merckelijcke schade die het landt hierdoor lyden soude: waer door de bloeden als de woeste Zee de groene velden tot Hildam ende de landtscheydinghe toe, met water bedeckten: alwaer het stuytte overmidts de hoochte van Rijnlandt boven Delflandt. Niet te min des vyandts rouragie verswackte door de aenkomste der Zeeusche Galleyen, die spoedich de schansse tot Soetermeer, de Spanjaerden vluchtende veroverden, midtsgaders oock mede Benthuysen: waer door de soldaten op Noorta verschrickt, haest haer schanssen verlieten. Daer nae is des Princen volck door den kerckwech ghepasseert, ende allenskens naer de Meyrbrugghe gheroeyt, doch wat voorder zijnde daer met de meeste diepte vermoede, was het seer drooghe. Hier toonden heur de Zeelanders seer manlijck, die heur schepen lichtende in het water spronghen, ende scheen dat zy de selfde liever wouden op heur schouderen draghen dan achterlaten, aldus begaven zy hn in Meyrbrug, ende in de Papenmeyr geraecten. Baldeus siende het voordeel dat des Princen volck alreede inne hadde, gaf den moedt verloren, ende beghaf hem haestelijck in de vlucht, Soeterwoude verlatende. Als de Vlote nu in het Papenmeyr ghekomen was, hebben de belegherde tot haren grooten troost de selfde in’t ghesicht ghekreghen. Maer aldaer zy gheschut werden door de sterckte op Lammen gebouwt, alwaer men niet sonder angst en was, waer door zy daer in alle stillicheydt ’tgeschut soncken, ende in den donckeren nacht hoorende den wonderlijcken val des stadts muer by de Koepoorte: meynden dat eenen uytval der borgherye op heur gheschiede, hebben derhalven met eenen schrick bevangen zijnde, de selve schansse verlaten. Hier van en wist niemandt inne noch buyten der stadt seeckerheydy, hoe wel zy in de stadt des nachts een ghekrijsch ghehoort hadden, doen een grof stuck gheschuts voor de schansse gesoncken werdt: dan daer was eenen jonghen op de mueren, die hadde des nachts waer ghenomen, dat hy wel veel lonten uyt de schansse voorseydt sach gaen, dan gheene weder inne komen, aldus beelde hy sich selven inne, ghelijck oock de waerheydt was, dat de Spanjaerden haer schansse van Lammen moesten verloopen hebben, ende heeft sulcks aenghegeven, verlof vraghende om daer te loopen: ghelijck hy dede door beloften van ses guldens. Nae dat hy nu in de schansse gheweest was ende niemandt en vondt, ende met zynen hoet ghewenckt hadde ende een ander met eenen Derrenjagher hem ghevolcht zijnde, ghesien werdt zynen wech voorby de schansse nemende nae den Admirael, die hy tot den knien toe in het water te ghemoet liep, was aen beyde zyden vreucht. Ende de palen nu gheopent zijnde, is de Vlote met grooter vreucht den derden Octobris (daer noch alle jare een gheheughenisse dagh af ghehouden wordt) tot het ontset der stadt aenghekomen, alderley behoeften ende victualie tot yeders vernoeghen medebrengende. Waer over zy alle eendrachtelijck God den Heere van herten hebben ghedankt. Ende dit by den Veldtheere des Conincks Baldeum verstaen zijnde, soo is hy met zijn soldaten uyt den Haghe, Voorburch, Wassenaer, Valckenburch ende andere schanssen vertrocken nae Haerlem, de Zeelanders te water heur alle afbreuck doende. Die van der stadt Leyden seer verheucht door Godes ghenade, den Admirael Boysot met een gouden keten vereerden, ende alle andere Bootsghesellen ende soldaten van hare ghetrouwicheydt bedanckten. De Gouverneur der stadt Bronckhorst ende beneffens hem veel kloeckhertighe mannen van Rade, naemelijck Doeza, Verlaen, Raephorst, Broeckhovens, Duyvenvoorde met des stadts Capiteynen Andries Schot, Andries van Dort, Arent Dirricxsoon, Frans Dirricxsoon, van weghen des ghemeynen Landts hooghelijck bedanckt van heuren ghetrouwen dienst in soodanighe ellende met gouden medaillen, ende de stadt met vele nieuwe vryheden (soo dat niet gheoorloft is eenighe huysen buyten de stadt binnen seeckere limiten te timmeren) vereert werde. Daer beneffens is de selve stadt van weghen hare ghetrouwicheydt gherecompenseert van den Heere Prince van Orangien ende den Heeren Staten, met de erectie van een Universiteyt inde selve stadt: welck nu veele jaren in grooten fleur gheweest is. Oock hebben de Heeren staten voornoemt aldaer ghefondeert ende ghedoteert een Collegium Theologiae, daer inne tot kosten der selver landen ghehouden werden een Regent, Subregent, Oeconomus, ende tusschen de dertich ende veertich studenten, die tot dienste der Landen ende Kercken aldaer werden gheinstrueert ende bequaem ghemaeckt.
