DE THIEN EERSTE BOECKEN
DER
NEDER-LANDTSCHE
OORLOGHE.
In ’t Latijn beschreven doorden Eerweerd.
P. FAMIANUS STRADA,
Priester der Societeyt IESU.
Ende Verduytscht door
GUILLIAM VAN AELST,
Gheboortigh van Antwerpen.
DEN EERSTEN DRUCK.
T’Antwerpen,
By de Weduwe, ende Erf-ghenaemen van Ian Cnobbaert. 1645.
Uitgegeven door Marije Heijkoop.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit van Leiden.
Gebruikte exemplaren: UBA 2319 B 4 en UBL 1012 A 21.
Van de Neder-landtsche oorloghe. Het achtste boeck. (p.308-340)
Pagina 315-318 verhaalt het beleg en ontzet van Leiden.
Ende voorwaer Fransiscus Baldez terstondt in ’t beghinsel overmeestert hebbende de buyten-wercken des vijandts met eenighe omliggende schantsen, hadde de stadt, die vol volcks was, rondtom besloten, ende schier tot den uytersten noodt ghebraght; waer op hy even wel eenen seer ghenadighen brief aen die van binnen schreef, hen belovende alle beleeftheydt by soo verre sy hen overgheven wilden. Maer want sy seer trotsighe ende spijtighe antwoorde ghaven, Dat hen gheene spijse ofte onderhoudt ontbreken en soude soo langh sy hunnen slincken arm [p. 316] moghten behouden: den welcken sy voorwaer op-eten wilden, ter wijle sy met den rechten voor hunnen vrijdom strijden ende vechten moghten; soo heeft hy, door gramschap ontsteken zijnde, de belegherde in korten tijdt aldus benauwt, dat sy, (door den hongher, vanden welcken daghelijcks vele inwoonders stirven, bedwonghen zijnde) oproer ghemaeckt, ende de Borghemeesters openbaerlijck ghedreyght hebben, dat sy voorwaer de poorten der stadt voor den vijandt openen souden, by soo verre sy de selve met hoedaenigh bespreck hen moghelijck was, niet over en ghaven. Waer van Franciscus Baldez ghewaerschouwt zijnde, op dat hy de twistighe ghemeynte dies te meer aendrijven soude; heeft doen uytgheven, dat hy ten derden daghe de stadt met eenen alghemeynen storm bespringhen wilde, ende daer-en-tusschen en hiel niet op van daghelijcks te gaen naer ’sGraven-Haghe niet verre van sijnen legher gheleghen, om aldaer te besoecken, ende naer ghewoonelijcke vryigheyt des landts te dienen eene edele Jouffrouwe die hy vrijdde, ende niet langh daer naer voor wettelijcke Huysvrouwe ghetrouwt heeft. Door dese hadde hy by gheval ten selven tijde wanneer hy ’sander daeghs de stadt bestormen moeste, eene kostelijcke maeltijdt inden Haghe doen bereyden: inde welcke alsoo hy bemerckte dat sy haer droeviger hiel als sy ghewoon was; heeft van haer d’oorsake met groote sorghvuldigheydt ghevraeght: ende daer op verstaen hebbende, dat sy haer niet onthouden en konde van seer droef te zijn, als sy slechts alleen overdacht dat ’s anderdaeghs daer naer bestormt ende uytgheplundert moeste worden de stadt van Leyden, inde welcke sy soo menige goede vrienden hadde, die in de selve alghemeyne verwoestinghe der stadt noodtsakelijck moesten overloopen worden: ende dat dese verbeldinghe alsdan haer herte beroofde van alle blijdschap; maer dat sy daer naer de selve geschiedenisse verstaende met eene ontroostelijcke droefheydt doorwonden moest worden; soo heeft hy haer goeden moet gegeven, ende op dat hy sijne hope des houwelijcks dies te meer versekeren moghte, in ’t heymelijck belooft, dat hy om de liefde van haer de bestorminghe ende verwoestinghe der wederspannige stadt achter-laten, ende de selve niet anders als in ghenade ontfanghen en soude. Het welck hy dies te stercker ende mildelijcker toe-seyde, alsoo hy voor seker hiel dat de stadt sonder iemants gheweldt ofte bloedtstortinghe, alleen door den hongher bedwonghen zijnde, haer van selfs overgheven moeste: ende aldus wilde hy schijnen te doen uyt hare liefde, ’tghene hy anderssins tot sijn eyghen behoef ende bate doen moeste. Ende voorwaer ’sdaeghs naer dat d’alghemeyne bestorminghe der stadt hadde moeten gheschieden, alsoo den oproer tusschen de borgherije, ende ’tkrijghs-volck der stadt, ghedurighlijck meer ende meer aen-nam; hebben sy beghonst te handelen van ghesandten uyt der stadt tot Franciscum Baldez te seynden. Wanneer hunne naebueren, die alle middelen sochten om de stadt t’ontsetten, verstaen hebbende den uytersten noodt, ende den twist der inwoonders, naer dat sy, al watter doenlijck gheweest was, te vergheefs versocht ende gheproeft hadden; hebben eyndelijck aenveert den raedt die hen vande uyterste wanhope voorghehouden ende aengedient wierdt. Het heele landt rontom de stadt van Leyden wordt van verscheyde rivieren, ende andere vlietwateren oft grachten wijdt ende breedt door-sneden ende door-spoelt. Den Rhijn selfs verspreydt sich langhs menighe water-beken de heele stadt door. De Issel ende de Maese, al-hoewel sy daer niet heel dicht voor-by en loopen, soo is ’t nochtans, dat sy door verscheyde vlieten ende grachten, als door soo vele aderen ofte armen, d’eene van Tergouwe, ende d’andere van Rotterdam, hunne wateren daerwaerts af-seynden ende mede-deylen, de welcke vlieten ende water-leyden, op dat sy onder-tusschen door den hooghen vloedt hier ende daer op ’t landt niet over en loopen, vande voorsichtigheydt der menschen met bequaeme wallen ende dijcken bepaelt [p. 317] zijn. De Hollanders dan door den dienst der duyven hunnen raedt aen die van Leyden te kennen ghegeven, ende de selve wallen ende dijcken die sy in menighe jaeren met grooten arbeydt ende onmaetige kosten tegen den overvloet der wateren op-ghemaeckt hadden doorsteken ende af-gheworpen hebbende, hebben de Maese ende den Issel, jae oock de wilde woeste Zee selfs, even als bequame krijghs-heyren tot ontset der belegerde stadt, over het heele landt doen in breken, ende menighe deurpen met schade van omtrent de sevenmael hondert duysendt ghuldens onder het water gheset: te weten op dat sy aldus de schantsen ende andere wercken der Spaigniaerden af-spoelen, ende met schepen tot in de stadt van Leyden toe, van viertigh Italiaensche mijlen verre (het welck schier onghelooffelijck schijnt te wesen) alles watter van noode was, sonder eenighe vreese ofte benauwtheydt aen brenghen moghten. Ende voorwaer dat wonderlijck aensien van eene nieuwe Zee die tusschen het gheboomte, ende de huysinghen der deurpen in soo korten tijdt op-ghekomen was: ende die groote menighte der schepen die hier ende daer van verscheyde kanten uyt de bosschen voort-quamen; hadden immers d’ooghen der Spaigniaerden konnen vermaecken, als oft sy in de schouw-plaetsen van Roomen gesien hadden die wonderbaere Zee-krijghen, die daer in plaetsen die korts te vooren berghen ende bosschen gheweest waeren, verthoont wierden; ten waere dat sy t’samen oock ghesien hadden, dat sy door dit seldtsaem schouw-spel aenghetast wierden, dat het selve Element teghen hen spande, dat de belegherde Stadt door dese menighte van schepen overvloedighlijck ghespijst, ende van alles versien wierdt: ende dat sy hier mede alle hunne hope van de stadt oyt te bekomen, waeren verliesende. Alsoo het oock te verwonderen was, ende niet licht om te verhaelen, hoe groote menighte van bequame schepen datter terstondt met dese gheleghentheydt uyt alle de naestgheleghene Havens ende Eylanden tot hulpe ende bystandt der selve stadt van alle kanten aenghekomen is, met even ghelijcken iever ende haet teghen de Katholijcke Godtsdienstigheydt, den welcken menighe lieten blijcken door kleyne maentjens die sy aen hunne hoeden droeghen met dit op-schrift: Liever Turcks als Paeps. Dese vlote en is niet minder gheweest als van hondert, en vijftigh schepen die met alle krijghs-ghereedtschap toe-gherust waeren, ende behalven de schippers ende boodts-ghesellen, oock andere duysent ende twee hondert krijghsknechten op hadden. Ende doch even wel de Spaigniaerden en lieten hunnen moedt noch niet sincken, maer door den overvloedt der waeteren ghedwonghen zijnde eenighe leeghe plaetsen ende schantsen te verlaeten; bleven d’andere noch houden met soo grooten arbeydt ende steegheydt, dat sy in ghebreck van schuppen ende houweelen om d’aerde te graven ende hen teghen den overloop der waeteren te bevrijden, hunne eyghene rapieren ende poniaerden ghebruyckten, ende d’aerde met hunne harnassen ende helmetten aenbrachten. Het welck men leest dat oock eertijdts in’t selve Neder-landt door gelijcken noodt bedwonghen zijnde, ghedaen hebben de Nervij, als in den winter legher Q. Ciceronis bevechtende, d’aerde met hunne deghens groeven, ende in hunne mantillien ende krijghsrocken vervoerden. Maer alsoo het perijckel der wateren geduerighlijck groeydde, namelijck met den sprinckvloedt van de volle Maene, ende daer toe noch eenen Noordtwesten windt; soo zijn eyndelijck de Spaigniaerden, die alreedts, in stede dat sy andere belegheren souden, meer selfs belegert waeren, overmidts het achterdencken ende de bevreestheydt van hunnen Krijghs-oversten Baldez (die voorwaer al te laet beklaeghde sijne onachtsaemheydt, ende versuyminghe der gheleghentheydt die hy ghehadt hadde, van de stadt te vermeesteren) naer vier maenden beleghs, ende naer dat sy hun grof gheschut in eenighe diepe grachten ghesoncken hadden, in den donckeren nacht vertrocken. [p. 318] Dese vluchte en is oock niet sonder slaghen ende schade af-gheloopen: door dien dat den vijandt de vluchtighe vervolghde, ende soo met stock als met werp-haecken vele Spaignaerden derrelijck quetsten, ende door ’t water tot hunne schepen trocken. Waer in sekerlijck te verwonderen is het ghene men verhaelt van Petrus Ciaccone den Lieutenant van Borgia, die besigh zijnde met eene brugghe te beschermen, van eene schuyte der vijanden over-vallen is gheweest, ende alsoo hy met verscheyde haecken gheklamt ende tot de schuyte ghetrocken was, is voor doodt neder-gheleyt gheweest. Maer, want hy alleen aen sijne kleederen ghevat was gheweest, ende voorts seer weynigh ofte niet met allen ghequetst en was; als hy sagh dat sijne boodtsghesellen, die ses oft seven sterck waeren, met noch andere Spaigniaerden te visschen besich waeren; is hy kloeckelijck van achter hunnen rugghe opghestaen, ende aenghegrepen hebbende eene bijle die hy by gheval aen sijne voeten vondt, heefter drij achter malckanderen neder-ghevelt, waer door d’andere als van eenen verresen man verschrickt wesende, zijn over ’t boordt in’t water ghespronghen: ende Ciaccone aldus van de schuyte meester gheworden zijnde, alsoo sy met graen ghelaeden was, om de belegherde stadt te spijsen, heeftse tot sijne medeghesellen voor eenighen troost in hun groot verlies aenghebraght.
Ceneton / Bontius
Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands