 |
KLUCHT[Typografisch ornament]T’ANTWERPEN, |
KLVCHTE |
| IN eenen Bandiet die ick noeme Iacomo, omgecocht van Sarmiento een spaens Edelman voor hondert Philippen, om sijnen vyandt eenen houw over t’hooft te geven, waer op hy tot rasens toe uyt nydt verbittert was, welcken Bandiet dit schendich schelm-stuck volbracht hebbende, crijght voldoeningh vande beloofde somme, wes halven sekeren Cortisaen by naem Roeland’ (dat eenen grooten Clapper was, in’t spaens geseydt Hablador) dit gewaer wordende, en verwondert dat men voor eenen houw soo veel gelts gaf, pooght Sarmiento te verlocken om sich selven voor gelijcke hondert philippen eenen houw te laeten geven, doch te vergeefs, want Roeland’ wirdt hier over uyt gheiockt: ondertussen beginnende met Sarmiento te reden-cavelen (die in’t eerste in Roelandts clappen behaeghen schepte) gaf hem soo veel werckx om op elck woordt te antwoorden, dat Sarmiento ten deele tot gramschap opgehitst en somtijts tot laggen verweckt sijnde,*hem heeft vercontschapt te hebben een vrouwe by naem Beatrix van ongetemden aert, door rappicheyt van haer tongh, en oversulcx int clappen met desen [fol. A1v] Hablador Roeland’ wel over een sou comen, als wetende, te gheven tot elcke naelde eenen draet, verwillight hem mede te gaen naer sijn huys, alwaer hy Roeland bewillecomt tot de maeltijdt, maer en werdt van Beatrix niet wel onthaelt als sy begonst te ondervinden dat sijn tongh veel snelder was om haer te verdooven als de selve te voldoen, en ten uytersten gheterght sijnde om dat sy geenen tijdt en vondt om te moghen spreken, viel tegen den selven in haetelijcken twist, meer uyt schamte dat haere spraeck van Roeland getoomt was, als om d’ongelijck dat haer werdt aengedaen, dan alsoo daer-en-tussen Roeland (om eenighe schelm-stucken) vande Iustitie gesocht werdt, die ter selver tijdt aen t’huys van Sermiento quam, hadde het geluck dat hy sich inde camer onder twee matten verstack, t’welck Beatrix met Agneet haer meyt daer naer onder-vindende, en willende wraeck nemen over het onghelijck dat haer geschiet was, gaven aen Roelandt meer stock-slaegen als hy wel cost verdraegen onder den schijn van de gemelde camer-matten te willen uytcloppen. TOT BEWYS Dat niet soo haetich en is als twee eygensinnige Redenaers* die malcanderen niet en willen verstaen, maer in tegendeel overpoffen int verhael van elck anders ghebreken, laetende hun selven renghelen vande domme staet-sucht en hooger willen streven als sy connen met de craghten van hun verstant bevatten, d’welck nochtans een ydel voorstel is, ter wijlen geen smettelijcker vuyl als de laet-dunckentheyt, en geen naem-haftiger, doorluchtiger en lof- [fol. A2r] felijcker deught als de ootmoedigheyt en can ghevonden worden, en gelijck Appelles den Prince der schilder-cunst sijn schildrije uyt leersucht ten toon stelde om (het verstant van d’oordeelders hoorende) sijn mis-slaeghen te beteren, en sijn cunst van alle schadelijcke vlecken te suyveren, iae alsoo te brenghen tot sulcken volcomentheyt, datter de naecomelinghen ter goeder tijdt door mochten beweeght worden om de volmaecktheyt te volgen, soo behoorden alle ghesonde verstanden noyt te springen uyt de spore vande reden, in’t gene (dat hun redelijck wordt voorgestelt) te berispen, en uyt verborghen ergh-waen met redeloose beschuldinghen te ontluysteren, gelijck veel tijdts en dickwils ghesien wordt by de ghene die selfs meest met botte onwetentheyt besmet sijn, daerom plachten de cloeckste poeten hun vaersen aen andere eerst voor te lesen wanneer sy in eenich bedencken vielen, om des te beter in volmaecktheyt te raecken, en in geen berispinghe te vallen. |
| Ne Carpas alia vel ede tua. HABLADOR ROELANDO | |
|
A pressura demanda. Espaciosa respuesta. Andamos a las verdades. Como hasen las comadres. | Vraeghtmen u ras. Antwoort op u pas. Men eerden die de waerheyt sey. De logen comt van een clappey. |
| PERSONAGIEN. | |
|
Sarmiento spaens edelman. Iacomo Bandiet. Roeland: den clapper |
Beatrix sijn vrou. Agneet de meyt. eenen schoutech. |
| SNEL-DICHT. | ||
| Spanaders wel gesnêen, die baren wonder wercken, Door t’klappen, meer als predicanten inde Kercken: En steken hunnen voet in al des werelts schoen, Wat dunckt u ist nu met het Clappen niet te doen? | ||
| VOX SVA QVEMQVE SONAT. | ||
| A. à Burgon- dia de vitijs linguae. |
Si latrat canis est, grunnit sus, sibilat anguis, Frendet aper, rictat pardalis, hinnit equus, Fringutit fringilla, gruit sus, trinsat hirundo, Bombit apis, bubit butio, stridet iynx. (5) Quin velut hasce feras humanae vivida linguae, Symbola sic hominem vox sua quemque sonat. | |
| DAT IS. | ||
| Den hont gedurigh bast, de Craen doet niet als schreeuwen, ’t Wilt vercken cnort altijt en doet den luypaert geeuwen Het domm’len vande Bie, het blasen van t’serpent, Het quatsen vande vors, elck maeckt zijn stem bekent, (5) Vyt de verscheydentheyt van veel derley mannieren, Waerdoor men speuren can den aert van alle dieren, Naer t’wesen van natuer, d’een huylt en dander prolt, D’een*tiert, en dander raest, d’een brist en dander grolt: Soo weet’men aen de spraeck veel menschen oock te kennen, (10) Wanneer sy hunne tongh al Clappende gewennen, En slijpen op den steen van jeder eens gebreck, Elck kentmen aen sijn tongh oft hy is wijs oft geck. | ||
|
KLVCHTE. |
| Hoe menich valsen aert schuylt onder vele menschen, Hoe menich nydich hert tracht altijt te verslenschen Den goeden naem en eer, hoe menigh sich geveyst, En dobbel sinnich thoont, ja niet als quaet en peyst (5) Wanneer men hem betrouwt, en meynt een vrindt te wesen, Dan kompter onvoorsints op uwen hals geresen Een schelms verraders stuck, t’gen’ steckt naer uwe doot, Als jemandt wilt sijn vriendt betrouwen inden noodt, (Die dickwils lijf en goedt voor vrinden sal bespreken) (10) Heeft al sijn aders vol van vuyl Ioabse treken, Het schijnt voor sijnen heer den knecht het leven waeght, En inde een handt vier, in d’ander water draeght. Den mensch die is besmet met dusent cromme spronghen, Iae t’hert schijnt als een klis van slangen om-gevrongen, (15) Soo als ick heb beproeft aen een geveynst gemoet, Dat scheen voor my uyt liefd’ te waeghen lijf en bloet, Een Eelman wel bekent die my soo scheen te minnen, Dat hy op my gestelt had al sijn hert en sinnen, Doch al sijn listicheyt gevoedt was tot mijn leet, (20) En had sijn boose wraeck tot mijne doot bereet, Aen biddende my als een Godt met stuypen, nyghen Soo lanck hy maer den voet cost onder tafel cryghen, En sijn vermomde gunst die wenschte my het graf, Tot dat Iacomo hem van mijnent’ weghen gaf (25) N’en houw, om langhen tijdt*op het verraet te dencken, Waer med’ hy heeft getracht de deughden te doen krencken, Die hy genoten heeft van my, die alleen ben Vrindt der Rechtveerdigheyt, en niemand niet en ken Van betere gedaent, dus hop’ dat is gewroken (30) Mijn lanck vermeten, om de boosheyt eens te croken Van sulcken hangebast en ondanckbaere beest, Die ick voor mensch aensach, en is (als mensch) geweest | |
| [fol. A3v] | |
Iacomo uyt. |
Mijn toegenegen vrindt, maer nu heb ick bevonden Dat hy veel arger is als ongetrouwe honden, (35) Daer hy, den loon voor heeft. Hier compt hy wel te pas Die voor my heeft betaelt dat ick hem schuldich was. Iacomo mijnen vrindt hoe is het af geloopen, Magh ick tot mijne wraeck nu wel victori hopen? My dunckt hy staet verstelt, en siet gelijck bedruckt. |
| Iacomo |
(40) Mijn heer den aen-slagh is naer wenschen wel gheluckt, Ick heb hem met dees klingh soo eenen houw ghegeven, Die hem by naer het eynd’ ghecost heeft van sijn leven, In vueghen dat hy leydt te bed en over kranck, Iae t’sou Mirakel sijn bleef hy int leven lanck: (45) Hoort; ick heb sonder vrees de ure waer genomen. Als hy op gistren nacht vermeynde thuys te comen, En gaf hem desen houw seer stil sonder gerucht, Dat hy t’ betreuren sal, met bitter ongenucht, Want hy en cost niet meer op sijne beenen stippen, (50) Dus quyt nu eens de schult van uwe hondert flippen Die gy my hebt belooft. Sermient. Sie daer hier is u gelt, Houdt vast, t’is sonder sorgh wel drijmael overtelt... Het is nu emmers claer, ten sal my noot berouwen, Al geef ick dese somm’, k’ wil u in weerden houwen, (55) Sijn boosheyt was te groot, den fiel die moester aen. |
| Iacomo Roelant uyt. |
Het was een rechten guyt gy hebt seer wel gedaen, Ick gaen nu naer mijn rust. Roel. Comt hier eens hairen cliever en valsen toovenaer. Iacomo k’Sou dusent mael liever den neck breken terstont eer ick by u sou gaen ghy vuylen esels cop, wat gaet u dit toch aen weerwolf, en Sodomiet, smal van gat en caelen Ioncker, die ick niet by sou staen oft helpen al verdroncker soo seven in de ruy, |
| Roeland. | Wel uylen beck en schoonen proncker, hoe is het soo verkeert, waer hebt gy toch geleert soo danich ambacht dat u heel geslacht vereert, dat u den necker schent voor dese boose treken. |
| Sermient. |
Wel Roelant wat is dit wilt eens met reden spreken, wat sal u toch gebreken dat ghy uytsinnich wordt. |
| Roelandt. | Om dat hy teghen recht d’onnoosel bloet soo stort, en hier [fol. A4r] mijn eer vercort, ick sou den dief vervloecken. |
| Iacomo. | U eer, ey siet hier eens, waer is u eer te soecken by Pluto inde hel oft jevers tuschen doecken die vers bescheten sijn. |
| Roelandt. | Dat hem den donder slaet dat uytgheruyfde swijn, veel erger als fenyn om jemandt te vergheven, die menigh armen mensch allendigh brenght om t’leven en wint daer med noch gelt. |
| Iacomo | Iae vogel dat ist meest dat uwen honger quelt, en d’hersenen ontstelt, want ghy cael en ghesont sijt, iae geenen krick-steen in een vers gescheten stront leyt, oft ick hem meerder acht als uwe arme bontheyt. |
| Sarmient. | Noyt sach ick sulcken spel en vremde aventuer. |
| Iacomo. | Hoe ick den stront meer ruer van d’uylespiegels rancken, daer hy med’ omme gaet, hoe dat hy meerder stinckt, g’en sult u niet bedancken soo ick te deser uer meet uwe ribben eens, en geef u duysent slaeghen. |
| Roeland | Ick doen u noch op t’lest voor alle honden jaeghen, dat ick u aen wou draeghen gy waert al haest een lijck, die met u moorden meynt te worden seffens rijck, door al het onghelijck dat ghy doet aen de menschen. |
| Sermiento | Ick sou dees fielen wel aen eene galghe wenschen met hunne taetery, d’een steckt vol hooverdy, en dander soo het blijckt vol boose schelmery, Roelando gaet naer huys, ghy bent een vuylen keker. |
| Iacomo. | En anders niet een sier als eenen laster spreker. |
| Roeland | Wat seght gy Kerckbreker, en jodsen calvenist, die al u eer verquist met moordery te pleghen. |
| Sermient | G’hadt beter stil gesweghen, want hoe ghy’t maeckt oft niet, ghy hebt den duvel tegen. |
| Roeland | Sou ick voor een bandiet mijn edel backes houden, die leeft by twist en moort, gy schelmsen deugeniet, ick sien aen uwe poort de galgh met stroppen hanghen, die ghy noch erven sult, waert gy maer slechts gevanghen, dan waer dit apenspel van u en my haest uyt. |
| Iacomo. | Ick ken my wat te goet om tegen soo een guyt te spreken noch een woort het gelt is inde lappen. binnen. |
| Roeland: | Gaet esel daer ghy gaet, ick sal u noch betrappen, eer ick van [fol. A4v] hier sal stappen, soo smijt ick u te neer. |
| Sermien. | Tis best dat ick vertreck, want hier en is geen eer. |
| Roeland. |
Met oorlof edel Heer een woordt, want u gelieft. ick bid u my gerieft eer ick u meerder vraegh. |
| Sermien. | Noyt sach ick al mijn daegh soo wel besneden ader, spreckt uyt en compt wat nader, wat ghy van my begeert. |
| Roeland. | Mijn heer het gen’ my deert is dat ick eelman ben, en tot veel armoy comen, nochtans soo vromen en cloecken helt, die oock om t’gelt wel sou mijn vayer vermooren, want soo ick quam te hooren en heb terstont verstaen, dat ghy Iacomo (dijen ouden Roffiaen) twee hondert flippen gaeft, en dat voor eenen houw, seght my eens wie en sou dat ambacht oock niet connen, wilt ghy my oock als hem sulck eenen penninck jonnen, gelooft my op mijn woordt ick staen naer uwen sin, geeft my oock eenen houw voor vyftich flippen min, het is aen my bestet. |
| Sermien. | Wel ghy simpel bet wat ratelt u int ooren, men mach niet sonder reen de menschen gaen vermooren, oft in hun ruste stooren, die geenen houw verdient. |
| Roeland: | Nochtans ben ick daer toe geneghen en ghesient, om aen den cost te raecken, dus wilt een eynde maken van t’geen dat ick versoeck. |
| Sermien. | Ick segh u gaet naer huys eer dat ick u vervloeck, oft ghy my stooren sult en brengh u inden strick. |
| Roeland. | Ick vraegh u wie verdient den hou beter als ick, die eenen ketter ben en rechten Sodomiet, maer die den hou verdient en crijght den selven niet. |
| Sermien. | Ick segh u datge swijght oft ghy sult my verwecken tot gramschap dat ick soo den degen uyt sou trecken, en slaen u over t’hoot, ken gecker stets niet med’. |
| Roeland. | t’Waer my al even eens als ick daer winst by ded’, ghelijck Iacomo die ghenoch ontfanghen heeft daer hy nu langh by leeft, en ick en can niet crijghen. |
| Sermien. | Roelando ghy sult swijghen oft ick breeck u den neck, geen arger dinck als die ghebrilt is met een geck, ghy moet wel het latijns spreken-woort hebben gelesen, NECESSITAS CARET LEGE, dat ghy wilt wesen daer de weth is uyt gheblust. |
| [fol. B1r] | |
| Roeland: | U lieden seyt seer wel, paeyt uwen lust, want daer de weth is daer is rust, de rust vindtmen in’t bed, de reden is de siel vande weth, en die een siel heeft is crachtich liber en vry, de cracht der sielen sijn dry en inde mensch geplant, te weten memori, wil en verstant. het verstant wordt gekent uyt de phisonomi, en haer crachten uyt de Philosophi, u phisonomi is seer quaet, want in’t quadraet van Venus word ghy besien. tegen het Volck. |
| Sermint. | Balgate el diablo por lengua. |
| Roelandt. | En alle de gunsten van u vlien* in het opclimmende teecken des Hemels wordt gy gedreyght, maer Venus is tot u weer geneyght, en heeft u veel gheluck gecocht. |
| Sermient. | Den Duvel heeft my by desen geck gebrocht, dat was dat my noch juyst gebrack, en inde kele stack, naer dat ick twee hondert flippen had voor eenen houw bereyt. |
| Roelandt. | Houw seght gy, ghy hebt seer wel geseyt, eenen houw lockt menich mens naer t’graf, het was eenen houw, die Cain aen sijn broeder Abel gaf, en hem daer med’ verslinden, want toen ter tijt en warender geen messen te vinden, het was eenen houw die Alexander den grooten gaf aen de Coningin Pentasilea, toen hy haer de stadt Gomorra had ontnomen, voorts als Iulius Cesar den vromen is by den Grave don Pedro Anzuras gecomen, heeft hem oock eenen houw gegeven die hem by naer costen het leven, somma sommarum noch wel seven. seven die: |
| Sermient. | Die, die, hout uwen smoel en siet met wie dat gy te praten hebt, boutua es un demonio y un desperatado. Roel. maer. |
| Sermient. | Hout u backhuys gy duvels haer, ick sou hem wel verscheuren |
| Roelant. | Weet ghy wel dat de quetsuren connen op veel manieren gebeuren, want alsmen let op het stuck, soo vintmen veelderleye ongeluck, die een ongeluck heeft en can noyt gerust slaepen. het ongeluck consisteert inde wapen. |
| Sermient. | Hout uwen beck ghy duvelsche schelm. |
| Roelandt. | Ten sijn geen wapens met eenen helm, hoort hoort ick sal u paeyen. |
| Sermien. | Datge aen een dweershout moet waeyen tot dat u de maeyen cruypen uyt de tongh, ick segh u laet my gaen. |
| Roelandt. | Ick bid blijft noch wat staen, en hoort wat Garansa seyt van [fol. B1v] het rapier te minnen. |
| Sermien. | Loopt voor den duvel ghy rooft mijn sinnen, my dunckt dat gy my hier met spot en geck betaelt, k’en weet niet waer hy t’ haelt, hy heeft met desen bernardinissen clap mijn hooft gebroken. |
| Roeland. | Ghy hebt seer wel ghesproken. Bernardinus seght ghy daer, ten is niet dan te claer een vrou die Bernardina wort gheheeten, die can daer best af weten, want datse Francisca hiet ten waer al niet, want alsmen heeft vier naemen van Francis soo heeftmen oock vier f.f.f.f. en die connen overtreffen een c. een c. is een letter vanden a.b. den a.b. |
| Sermien. | Den a. b. den a.b. ghy cort mijn leven, ick segh spreckt anders ghy schelmsen steven. |
| Roelant. | Sinte Steven wert gesteenicht dat is waer. |
| Sermien. | Houd op ghy duvels haer en wilt my niet meer quellen, sijn tonge schijnt becleet te sijn met slange vellen en beter waer gecort |
| Roeland. | Die eene tongh heeft wort ghe-eert en gaet naer Roomen, al waer ick ben gheweest en nu weer thuys gecomen, ick was oock te Betanien in Manca, Montelrium, Gallicien, Transilvanien, in somma by alle man, Montelrium is eenen grooten bras, daer Reynaert eertijts heer af was, Reynaert had niemand sijns ghelijck, een vande twelf genoten van Vranckerijck, en een van die, die met Keyser Carel aende ronde taefel eten, en daerom en wort sy niet viercantigh versleten, maer te Valiadolit is een mert die wort achtcantigh gheheeten, die ick oock al heb ghesien, acht is de helft van sesthien, sesthien gulden plach te wesen eenen souvereyn, eenen stuyver acht egemannekens sijn, een egemanneken is goet voor een lasarus clip, een egemanneken was eertijts meer als nu eenen flip, hebt patienti de rest te hooren. |
| Sermien. | Balga te diablo, ick sou u vermooren, jo te rompera su caves. |
| Roeland. | Ia ia ghy spreckt opt mes. |
| Sermien. | Men sou in dit gheclap en tateren licht dolen. |
| Roeland. | Ghy en verstaet my niet hoe claer dat ick t’ u segh, hy dolen sal die op de reys verliest den wegh, seven manieren van verliesen sijn te vinden, te weten die verliest sijn aldernaeste vrinden, verliesen sijn goet, verliesen sijn eer, verliesen sijn bloet, verliesen sijn vel, verliesen t’ verstant, verliesen sijn spel, [fol. B2r] verliesen sijn landt, verliesen sijnen schat, verliesen den bal, verliesen sijn gat, verliesen den al, eyndelijck verliesen sijn wijf. |
| Sermient. | Voleynt met den droes ghy lanck lijf, ick ben hier ghebrilt met eenen sotten geck, het schijnt den duvel self die sit in sijnen beck, ghy sult u backes houwen ghy schellems duvels saet. |
| Roeland. | U reden sijn niet quaet om een argument op te bouwen, dus spreckt ghy al te wel, de duvel is inde hel en tenteert ons met veel quaet, met nijdt en haet en meest met t’ vlees, het vlees en is geenen visch, den visch is flegmaticq, die flegmaticq is en is niet colorieck, hoort dan gy heet int gat, den mens naer ons debat is van de vier elementen geschapen. Serm. En gy van t’saet der apen. |
| Roeland: | Naer t’uytlegh vande Philosophi, van colera, flema en melancoli, die melancolieck is en heeft geen vreught, het gelt daer by baert niet anders als veel vreught, voor t’gelt draeghtmen cleeren van swerten pan, somma het gelt alleen maeckt over al den man, den man en is geen beest soomen seyt, want de beest daegelijckx weyt: om eyndelijck hier uyt te raken. |
| Sermient. | Eyndelijck ghy sout my sot maken, dees beest die maeckt my suf en heeft den cop gebroken. |
| Roelant | Tis waer dat Godt eens heeft door eene beest gesproken. |
| Sermient. | Ick segh ghy esel swyght eer ick met dit rapier door uwe dermen steeck, tis wonder dat ick noch teghen den esel spreeck. |
| Roeland. | Den esel is de best van alle creaturen die sijn onredelijck, gy sout crijgh willen vuren datmen u eens den naem van eenen esel gaef, want schoon den esel is de aldergrootste slaef, het was eenen esel daer ons Heer op sat als hy hem naer Ierusalem droegh, het was eenen esel die ons heer aenbadt daer den ketter mede loegh, t’was eenen esel die oock sey aen sijnen meester, Balam waerom slaede my, het was eenen esel daer Godt med’naer egipten vluchten, en ghy maeckt hier soo veel carcollen van geruchten, het was een eselin die op de werelt eerst de doot heeft gesmaeckt verstaet mijnen sin, somma sommarum het was t’caecksbeen van een eselin daer Samson dien grooten en stercken helt twee dusent philistienen med’ ter aerden heeft gevelt, daer naer uyt t’caecksbeen ded’hy een fonteyne springen. |
| Sermient. | Ick segh u swijght oft sult een ander liken singhen, my dunckt [fol. B2v] dat gy met my als met den esel malt, die dan eens van den os weer op den esel valt, swijght sottebol en compt met my bid ick eens binnen. |
| Roelant. | Die sot is sottebol, en heeft niet al sijn sinnen, hoort eens wat Plinius ons vanden esel seyt, als dat den esel inde wey stets voorwaerts weyt. |
| Sermient. | My dunckt dat ghy van eenen esel comen sijt, t’is onverdraegelijck dat ick my soo moet stooren; ick segh u houd’ den smoel, oft ick u neus en ooren terstont af snyden sal my quam noyt sulcx te voren, swijght oft k’jaegh u int graf, het moest een duvel sijn die hem dees tonghe gaf, ick bidde hoort eens naer mijn wel gegronde reden, ick heb een vrou als gy soo wel besneden in haer doorslepen tongh, een vrou seer fel en quaet, die alle clappers inde tongh te boven gaet, jae voor geen advocaet en sou sy willen wijcken, ey comt daer maer eens by sy sal u wel gelijcken tot redecavelen, gy sult haer wilcom sijn. |
| Roelant. | Iae als een hoenderdief oft wel een ongans swijn, doch ick sal mede stappen. |
| Sermient. | Nu wensch ick eens te sien wie meester is int clappen, ick sal eens wijn doen tappen, en u beschincken, want my dunckt dat ick weer leef, siet hier dat is mijn huys ghelaet u voor mijn neef, dan sal die boose teef geen reden connen vinden om suer te sien, als ick beschincken wil mijn vrienden, wy sullen ons laeten hooren als de priem van een luyt. |
| Roelant. | Ghy spreckt met goet verstandt al uwe reden uyt, ick hoor de priem seer gerne, want t’is d’êlste snaer van een quiterne als men daer op singht met soete woorden, de quiterne wort ghemaeckt van vyf oorden, de biddende oorden sijn vier, vyf voor vier is een te veel, met vyf plachtmen eertijts te vechten onder don Sanchos en don Diegos knechten, don Diego had eenen quaden cop. |
| Sermient. | Ick bid u swyght mijn heer en hout een weynig op, het is tijdt dat ick clop wilt nu een weynich swijghen. |
| Roelant. | Die swijght die consenteert, om sijnen loon te crijgen, vraeght ghy noch meer bescheet. |
| Sermient. | Doet open hoorde niet, doet open eens agneet, is uwe joffvrou [fol. B3r] binnen. Agneet het meysen uyt. |
| Agneet. | S’is inde keucken heer vast besich met te spinnen. |
| Sermient. | Wel maeckt de spijs ghereet. |
| Agneet. | Ick heb oock wat te doen. |
| Sermient. | Wel onbeschaemde truy en ist niet by den noen, ick segh u geeft terstont van u belet de reden, hoe antwoort ghy aldus met sulcken gramme seden, dat ghy my voor het volck aldus beschamt maeckt, ick segh volght mijnen last eer dat ghy in veel schant raeckt. Beatrix de vrou van Sermiento uyt. |
| Beatrix. | Ick heet u willecom, wat is hier soo te raesen, gaet inde keuken om u vier wat op te blaesen, in plaets van hier te praesen, ick heb u seven mael geroepen vuyl laudaet, wat dunckt u van dat stael, ick sal u sulcx verleeren. |
| Agneet. | Wel als ghy kijven wilt roept noch twee hondert keeren k’en dien geen seven heeren, wat isser toch aen vast. |
| Beatrix. | Siet desen vuylen derm en vuyl* becrosen bast, seght eens wie oyt sijn leven sach sulck onnutte dant, gy sult uyt mijn huys gaen. Agneet. Als gy mijn gelt sult geven. |
| Beatrix. | Met twee hondert canmen wel twee dusent verstaen, als men daer by doet dry okens sotte griet, tis waer de okens en doen in het cijfer niet, want t’cijfer comt: |
| Agneet. | Het cijfer comt, het cijfer comt, ick wou dat sy wou swijghen, ons jouffrou die begint haer stuypen weer te cryghen, ick heb u okens al verstaen, t’is koeckoeck eenen sanck, en nimmermeer gedaen, wat dat ick doen oft niet, sy sluyt mijn werck met kijven, de armste slavin sou hier niet connen blijven, om haeren boosen aert. |
| Beatrix. | Wat seght ghy labbe cack, ras haelt de matten uyt t’salet om schoon te maken, oft ick verset u kaken met een vuyst of twee. |
| Agneet. | Seght al dat gy begeert, u lange prosa wort niet veel ge-estimeert. |
| Beatrix. | Prosa dat is dat ghy de taefel hier sult bringhen, oft ick doen u terstont een ander lieken singhen, en sal u onder mijn voeten treen. Sermient. Wat dunckt u. |
| Roeland. | Ick luyster naer de reen. |
| Beatrix. | Wilt u wat haesten brenght stoelen. Agneet. Wacht ick com. |
| [fol. B3v] | |
| Beatrix. | Ghy vercken soeckt ghy vuysten dat ghy soo langhen tijdt in het vertoeven blijft. |
| Roelandt. | Iouffrou ick bidde toch soo seer niet meer en kijft, ick sal patienti hebben. |
| Beatrix. | De patienti is een gaef voor die patienti heeft, want jeder een die op de aert patientich leeft can alles overtreffen en stellen samen effen veel haetelijck verdriet, en daerom Iob die de hooverdicheyt verstiet, heeft daer door veel vercreghen, al was sijn vrou, soo t’schijnt, tot veel boosheyt ghenegen, een vrouwe dickwils oock daerom beloghen wort. |
| Sermient. | Lief maeckt u reden cort, laet des’ discoursen staen want hy afteren heeft om naer het hof te gaen. |
| Beatrix. | Naer t’hoff daer can u neef licht worden hoogh ghepresen, maer hy en mach daer niet beschaemt sijn in sijn wesen, want schaemte ist gheslacht van groote simpelheyt, en eenen simplen is vol dwaese botticheyt, want hy is den berooft van sinnen en verstant, en uyt het goet verstant canmen seer lichtelijck mercken dat het verstandt is het begin van alle wercken, en t’werck gelegen is in cloecke neersticheyt, maer in geen vuyle sond’ van traghe luyicheyt, maer wel in veel te sorghen. |
| Roelant. | Iofvrou ick bid u swijght ghy sout u licht verworghen, het is gheleghen inde dispositie vande natuer alleen, en de natuer is door lichaemelijcke cracht nu over al ghemeen, want sy disponeert de sinnen, de sinnen connen veel by ieder een verwinnen, naer t’uytlegh vande spreuck, te weten hooren, sien, gevoelen, tasten, reuck, die geven aen den mensch verscheyde wetenschappen, want soo daer een ontbreckt connen sy ons ontsnappen, d’onwetentheyt alleen consisteert inden val, en die in sonden valt staet op altijt, daerom verleent hem Godt een saligh hoogetijt, vier hooghtijden comen daer op een Iaer, als Alderheylighen, Kerstemis, Paesen, Sinxen daer naer, sinxen is een wonderlijck woort. |
| Beatrix. | Gy comt voorwaer hier met seer vremde woorden voort, geeft my van wonderheyt eens de oprechte reden, want ghy noch niet en weet van hooghe wonderheden, de wonderheyt is voor u een seer hooge saeck, de hooghste is de rust, de leeghste is de wraeck, de declinati oft vernedering van die is al te wijt verbreyt |
| [fol. B4r] | |
| Roelant. | Ghy hebt terstont daer van de declinatie ghesyt, tis waer dat alle namen worden van ieder een subtijl gedeclineert soo ons wort inde cleyn latijnse school gheleert, de dichten geconiugeert, al die houwt, oock coniugeert wat valter meer te segghen, ick heb verstant genoch om dit wel uyt te leggen; hoort naer mijn rechte slot. |
| Beatrix.* | Och man wat is dit toch voor eenen dwaesen sot, hy sou my simpel maecken, |
| Roelant. | Dat is om dat ick hier tracteer van hooge saecken, van crachten des natuer, van t’ Hemelrijck gestel, oft den empireum en onder-aertse hel, van den Sodiacus, piramidaelse schaeyen, van de divisien die niemant wel can graeyen. |
| Beatrix. | Wel brenght gy desen geck dan mede tot mijn spijt, |
| Sermient. | O selementen nu ben ick naer wensch verblijt, presto me vere libera de una mala mucher, ick heb dit wel getreft om mijn devoir te quyten, ick sien dat desen vent mijn wijfs tongh sal verslijten, en daerom blijft hy hier al waert voor seven jaer. |
| Beatrix. | Wat seght gy seven jaer, neen voorwaer ick berst van onghenuchten. |
| Agneet. | Ick denck ten is maer geck en wilt daerom niet suchten, u selven niet beswaert. |
| Roelant. | Wat is dat toch voor een. |
| Sermient.* | Heer neef het is mijn maert. |
| Roelant. | Een maert die wort genoemt te valentien fadrina, en in Italien heet sy Masarra, in Vranckerijck gaspirra, in duytslant filomoquia, int hof seruienta, en in biscaeyen moscorra, by de latijnen ancilla, en onder de fielen deyfa, ras ras brenght hier de spijse al, k’ sal thoonen hoe ick op sijn spaens die eten sal, wat hebde eenich soort van goy en verse vissen. |
| Beatrix. | Hier en is anders niet als sijn verstant te missen, ick bid u my toch eens van desen vent verlost. |
| Sermient. | Waerom mijn liefste hy en heeft u niet ghecost. |
| Beatrix. | Ick sien den dullen sot is vol van valse treken, ick berst van spijt dat hy my niet eens en laet spreken. |
| Roelant. | Met spreken lieve nicht verstaetmen iemants sin, die spreken wilt moet eerst met een rijp goet begin beginnen eer hy spreekt, [fol. B4v] dan wijst ons het begin den wegh om meer te leeren, en de gheleertheyt canmen wel concipieren in een volmaeckt verstant, maer t’is een groot verdriet die geen verstandt en heeft, want men ghevoelt dan niet, en die niet en ghevoelt en leeft niet, die niet en leeft is doot, die doot is laet sijn leven af, enfin die doodt is wordt ghedraghen naer sijn graf, want hem d’onsinelijcke siele is ontvloghen. |
| Beatrix. | Al t’gene dat ghy seght dat is ghebout op loghen, de siel is dryderley, te weten redelijck, ten tweeden sensetief, finalijck int geboomt is sy vegetatief, nochtans soo willen veel dees leste reproberen, om datter veel sijn diese niet en affirmeren als schriftgeleerde, die ick theologanten noem, want op theologi ghedraeghen wort veel roem, om dat een studi is van d’alder-hooghste crachten. |
| Roeland. | Iofvrou ghy sult in u disputen noch versmachten, die ick niet veel can achten om datse niet en staen op een goet fondament, ick sien oock wel dat ghy de studi niet en kent, en die geen kennis heeft die wort geacht voor dwaes. |
| Beatrix. | Ick sal door dit geraes noch missen mijne sinnen, |
| Roelant. | Dan sult gy sot sijn nicht, dus laet u niet verwinnen van sulcken frenesi. |
| Beatrix. | De frenesi wort in de hersens eerst gebaert, wanneer die staen verdraeyt, en dat sy hunnen aert van kennis worden quyt. |
| Roeland. | Nu sien ick wel mijn nicht als datge simpel sijt, en dat u herssens met verstant en sinnen staen als den eclipsis staet tussen de son en maen. |
| Beatrix. | Wat wilt ghy my toch hier vanden eclipsis leeren, de tussenstellingh vande aert can die causeren. |
| Sermien. | My dunckt ick sal hier leeren de heel Philosophi. |
| Beatrix. | Als sy in haer piramidaelse schaey geraeckt. |
| Roelandt. | Nicht ghy u reden vry al wat te duyster maeckt, en sonder schijn van straelen, waer uytmen moet den sin van sijne kennis haelen, soo claer ghelijck de son die hondert sestich mael en noch meer grooter is als de heel weerelt in haer ruym gesteltenis, het gene gy noch noyt oprecht en hebt geweten, want tot een proef is in haer schaey soo afghemeten, daerom sijt ghy beseten met [fol. C1r] de laetdunckentheyt, die minder is als wint, hoort met aendachticheydt, hoe dat Copernicus den Ticho reprobeerden, om dat sijn studie twee centers affirmeerden, t’geen hem niet aen en stont, maer heeft met groot ghewelt de Son en aerde in elck anders plaets gestelt: Pitagoras heeft oock ghemeynt dat inden Hemel oock was een waere siel, die hem gaf hun ghewemel, ick bidde luystert toe, dan hoort ghy oock de rest. |
| Beatrix. | Man desen is ghebroeyt uyt eenen narren nest, ick bidde jaeght des’ pest toch wegh, oft ick sal sterven, want ick uyt syn gheclap noch sal een plaeghe erven, maeckt u den schellem quyt, oft ick hem bastonneer. |
| Sermient. | K’ ben bly dat ick de eer heb van u te sien wijcken voor uwen meester lief. |
| Beatrix. | Wel sult ghy my ghelijcken by eenen toovenaer. |
| Sermient. | Ghy nu verwonnen sijt. |
| Beatrix. | Ick segh noch eens maeckt my toch desen raesbol quyt, oft ick sal mijnen haet aen u ten lesten wreken. |
| Sermient. | Wel hoe waerom mijn lief. |
| Beatrix. |
Dat ick niet en mach spreken, de duvel hael die tongh ey my Ach ach ach. Sy valt als in onmacht. |
| Roelant. | Wat let haer. |
| Sermient. | Datse niet eens spreken mach. |
| Agneet. |
Clappers muylen en sijn hun leven niet te snoeren, siet desen raest als een ghelach van twintich boeren, al sijn proposten sijn als sot en sonder sin. Eenighe van de inquisitie uyt, Deurweerder van binnen. |
| Deurwee. | En isser niemant thuys, doet open laet ons in. |
| Sermient. | Wat droes is dat gheseyt, Agneet wie mach dit wesen. |
| Agneet. | Tis de justitie. |
| Roelant. | Ick ben in dusent vreesen, dit is om my gedaen, och liefste Agneet ick bid u borght my toch, want t’is hier wat te heet. |
| Iustitie. | Ick segh noch eens doet op, |
| [fol. C1v] | |
| Roelant. | Ach waer sal ick my stoppen. |
| Agneet. | Siet dese mat is vant salet om uyt te cloppen, sa cruypt daer onder dan. |
| Roelant. | Och wel. |
| Agneet. | Sa spoyt u ras. |
| Roeland. |
Och wel Agneet ick noyt soo seer vervaert en was. Hy cruypt onder de matten. |
| Sermien. | Wel seght my wie compt hier ghewapent in ghetreden. |
| Deurwee. | De inquisitie die heeft daer toe haer reden, t’ ghebieden dwinght u om terstont met ons te gaen, op dat ghy defendeert een seer ghewichte saeck, hoe dat gij’t nu sult maecken met uwen vyant, die ghy hebt doen quetsen, en ghy weet oock wel aen wie, ghy hondert flippen gaeft, dat ghy ons die sult thoonen. |
| Sermient. | Mijn heer ick bid u wilt my toch hier van verschoonen, ick ben onnoosel. |
| Deurwee. | Comt seght dat inden raet, die uwe comst verwacht, ick bidde mede gaet, want d’inquisitie die moet u selver spreken. |
| Sermient. | Ick vrees hier in sal voor my groote quellingh steken, wie mach my hebben toch soo valselijck verraen. |
| Deurwee. | Wie can dat weten heer, ick bidde laet ons gaen, hier voor de deur staen noch vier mannen die u wachten. |
| Agneet. | Mijn heer comt ghy haest thuys. |
| Sermient. | K’en sal daer niet vernachten, vreest voor mijn weer-comst niet. Binnen. |
| Agneet. | Ick vrees dat onsen heer sal comen in’t verdriet en datmen hem misschien sal in een gat doen steken....... Ioufvrou compt nu vry voor ghy sult nu connen spreken, den hablador is wegh die u het hooft soo brack en uwe tongh versleet, jae moest gelijck een slack intreken uwe horens, spreckt vry hy is nu door. |
| Beatrix. |
Ia ick was soo vol torens, dat ick my dus moest voor een vuylen bedelaer onthouwen van de eel en suyver eloquenti, ick heb nu langh ghenoch gheweest in mijn silenti, want de silentie sou wesen haest mijn doot. Roelandt steckt sijn hooft uyt de matten. |
| Roelandt. | Silenti jofvrou, die is inde Cloosters groot, de silenti wort ge- [fol. C2r] acht van al de seven wijsen, men hoort de selve oock van sotten somtijts prijsen, wie isser die hem inde silenti niet verblijt behalven eene vrou die spreken wilt altijt, en houden t’leste woort, jae schoon dat eene vrou daerom schier wert vermoort, oft in een poel versmoort, sy en sal noch niet swijghen, al sou sy naer haer doot noch dusent steken crijghen, wort haere tongh belet sy wijst dat met de handt, en daerom acht sy den silentium voor schant, die spreckt buyten propost (als vrouwen) doet als beesten, die brullen sonder spraeck de minste met den meesten, op dat des’ questi dan noch voorder wort geruert. |
| Beatrix. | Op dat den duvel u naer t’hol der hellen vuert. |
| Roelant. | Daer het clappey ghespuys houdt haer verdoemde wooningh. |
| Beatrix. |
Agneet t’is eenen fiel, ick bid de deure sluyt, en clopt tot sijn belooningh eens dese matten uyt, en gheeft my oock een stock om t’stof daer uyt te slaeghen. Sy slaen hem onder de mat met stocken Dan sal hy van t’gheslacht der vrouwen soo niet claeghen, hout dat en dat ghy fiel hout nu silentium. |
| Roeland: | Och jofvrou, hout toch op want ick ben liever stom, als dat gy mijn discours wilt gaen met stocken breken, houd op bid ick houd op, ick en sal niet meer spreken. |
| Beatrix. | Neen neen ick wil my wreken soo langh gh’u tonge roert. |
| Roeland, | Och die is al gesnoert, en brenght my in geen schanden, gy sijt rap inde tongh, noch rapper inde handen. |
| Agneet. | Ioufvrou slaet vry al toe, want daer is stof genoegh. |
| Roelandt. | Dat weet ick wel gy hoer, gy vercken, en gy soegh, de droes moght dat verdraegen. |
| Beatrix. | Soo langh ghy noch al spreckt sal ick noch stijver slaeghen. |
| Roelant. | Wel mach ick dan niet vraegen de reden van u wraeck. |
| Beatrix. | Neen om dat ick daer in vind al mijn tijts vermaeck, soo moetmen uwe spraeck met soeticheydt doen stoppen. |
| Roelandt. | Och is dat soeticheyt mijn hert van een te cloppen, dat u den blixem brant ghy helse duvelin. |
| Agneet. | Voorseker t’is noch vroegh, dit is maer een begin, men moet t’getater van de mans soo leeren temmen. |
| [fol. C2v] | |
| Roelant. | Ick sou wel in mijn sweet van anxt en vreese swemmen, ick bidde hout toch op, ey ey. |
| Beatrix. | Als gy sult swijgen. |
| Roelant. | De droes mocht swijghen die niet doet als slaghen crijghen, houdt op ick swijgh terstont. |
| Agneet. | Houd daer ghy schelmse vlugh. |
| Roelant. | Dat sey het bultjen oock en kregh eenen steen inde rugh. houd op mevrou houd op, ick sal u altijt eeren, en swijghen als ghy wilt. |
| Beatrix. | Gy moght nu disputeren en spreken, want u geen geschreeuw meer baten sal. |
| Roelant. | Hout op als ick voor u op mijne knien val, ghy sijt ghenoch gewroken, voor al de woorden die ick heb aen u gesproken, ey ey ick ben half doot. |
| Agneet. | En past niet op t’gheween. |
| Roelant. | Gy schelmse beulin daer breckt mijn broeck van een, ghy sult dees raserny in corten tijt becoopen. |
| Beatrix. |
Agneet hy heeft ghenoch t’is tijt dat wy gaen loopen, en laeten hem met sijn bloot gat bescheten staen. Binnen. |
| Roelandt. |
Loopt boose pryen loopt, dat u de donders slaen. Het was alleen de tongh die my hier soo onteerde, En tot mijn droef ghesucht de vreught in druck verkeerde, De tongh is het verderf van lichaem en van ziel, Die menich Potentaet in slavernyen hiel, lae dat de Enghels selfs door hoogh ghesinde twisten, (In duvelen verkeert) hun glori ded’ verquisten, Dat heeft de helse tongh gedaen tot hun verderf, Als sy gedreven sijn uyt t’Hemels eeuwich erf. O tonghe die u kent, die kent licht uwe broosheyt, Die weet dat dit cleyn lit een werelt is vol boosheyt, Eerschender hoort dan aen, hoort vleyers tot u leet, Al schijnt ghy soet te sijn, ghy sijt daer by oock wreet, De tongh den mens bedrieght, s’is* duvels beste voetsel, Meer dan t’dry stemmich dier van Cerberus gebroetsel, |
| [fol. C3r] | |
|
Een onghetoomde tongh raeckt licht in groot verdriet, Een ongeruste tongh haer eyghen quellingh siet, Een clappers tongh mishaeght aen Godt en aen de menschen, En die lichtveerdich is crijght lichtelijck quaey wenschen, En de nieuwsgirighe, langh quaet, en redeloos, Oproerigh, ongetrouw, grammoedigh, haetich, boos, Vuyl, haestich, vleyende, beroemende en spijtich, Blammerende, en trots, dobbel, en wonder bytich, Sijn alsoo haetelijck als gift oft heete pest, Die temmen can sijn tongh, sal vaeren alderbest: Elck mens een schipper is, en t’schip dat is de ziele, Die hy bestieren moet door d’alderbeste kiele Van de wel-leventheyt, de tonghe is de stier Vant schip, de zee de hel, elck clip een quaey manier. Dus stiertse wel in deught, soo wintmen t’eeuwigh leven. Dat is de haef daer wy worden naer toe ghedreven, Houdt uwe tongh dan cort, soo vindt ghy eeuwigh rust, Want doot en leven staet naer haeren eyghen lust. | |
| EYNDE. Waerheyt baert nijdt. |
| V.A.V.E.L.C. |
|
Tekstkritiek: |
| Aangezien de verzen na vs. 56 onregelmatig zijn en niet meer typografisch onderscheiden worden hebben wij de versnummering daar geëindigd fol. A1r: sijnde, er staat: sijnde) fol. A1v: Redenaers er staat: Bedelaers (in ex. UBL 1089 B 9 : 1 met de hand verbeterd) fol. A2v: Het gedichtje Vox Sua is van de hand van Antonius à Burgundia, uit de emblemata-bundel Linguae vitia et remedia (Antwerpen 1631) [facsimile met inleiding door T. van Houdt, Turnhout 1999] ibid.: een — in plaats van een tilde staat een trema fol. B1r: vlien er staat: lieden (in ex. UBL 1089 B 9 : 1 met de hand verbeterd) fol. B2v: êlste afkorting van edelste; in de editie-1702 staat eerste, de Spaanse tekst heeft ‘prima es una cuerda de guitarra’ fol. B3r: in ex. UBL 1089 B 9 : 1 is vuyl met de hand verbeterd tot swert fol. B4r: Beatrix er staat: Batrix ibid.: Sermient. er staat: Serminet. fol. C2r: s’is er staat: si’s |