A. Loosjes - De watergeuzen

A. Loosjes: De watergeuzen. 1790.
Uitgegeven door Frida van Til te Groningen
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton05583 - EDBO
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
De varianten in de tweede druk (1796) zijn toegevoegd.

[fol. *1r]

DE

WATERGEUZEN,

HELDENSPEL.

DOOR

A. LOOSJES, Pz.

[Vignet: Nationaale Schowburg]

TE HAERLEM,

bij A. LOOSJES, P.z.
M.D.CCXC.*

[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

VOORBERICHT.

De gebeurtenis, die ten grondslage van dit spel strekt, is aan elken Nederlander te zeer bekend, dan dat ik daarover iets behoef te zeggen. Alleen moet ik erinneren, dat aan de Waarschijnlijkheid van het Tooneelspel de naauwkeurige geschiedkundige Waarheid eenigzins opgeofferd is. Van deeze vrijheid heb ik gebruik gemaakt, met die behoedzaamheid egter, welke ik meende verschuldigd te zijn aan het [fol. *2v] belang der geschiedenis. Eénheid van zaak, tijd en plaats heb ik zo naauwkeurig mij mogelijk in acht genomen, zelfs zou men kunnen aanmerken dat het geheele stuk slechts één aaneengeschakeld Bedrijf behelst — en juist is het mijn oogmerk geweest hiervan een proeve te neemen. Dewijl het egter, om verscheiden redenen, alles behalven waarschijnlijk is dat dit stuk op het eenige, daar toe geschikt, Tooneel in ons vaderland vertoond zal worden, heb ik, schoon ik met een bekwaam Componist over het Muzyk tot de gezangen tusschen de Bedrijven vereischt, in onderhandeling geweest ben, egter best geoordeeld, als nog die kosten te spaaren. — Terwijl ik genegen ben, in gevallen men dit stuk ten Tooneele mogt voeren, de daartoe vereischte Muzyk te laaten vervaardigen.
[fol. *3r]
Schoon ik langen tijd aan de beschaaving en herziening van dit stuk besteed hebbe, wenschte ik nog verscheide plaatzen te hebben kunnen veranderen, maar het is elken dichtlievenden bekend, hoe het veel gemakkelijker valt zijne feilen duidelijk te zien, dan die over ’t geheel te verbeteren. — Egter scheen het mij de aandacht van het algemeen niet gantsch onwaardig, anders zou ik het hebben t’huis gehouden.

Wat mijne gedachten over Vrijheid en Vaderland betreft, deeze heb ik als een ronde
Hollander in dit stuk, waar het pas gaf, de ingevoerde persoonen in den mond gelegd en hun de taal van hunnen tijd en omstandigheden, zo veel althans mij mogelijk, doen spreeken. Ik voorzag wel dat [fol. *3v] er zo wel van mijne vrienden, als van hun die misschien min gunstig over mij denken, op deeze en geene plaatzen ten dien opzigte aanmerkingen vallen zullen, maar alles wat ik in hetzelve gesteld heb, is, mijns achtens, overeenkomstig met die gevoelens van waarheid en vrijheid, die eenen Ingezetenen van een vrij Gemeenebest voegen en die niemand kwaalijk kunnen geduid worden.

Zo intusschen dit Stuk geheel mijne Landgenooten mogt mishaagen, dat mij leed zou doen, kan ik hun egter hiermede troosten dat ik hoogstwaarschijnlijk in lange met eenen arbeid van deezen aart hun niet lastig vallen zal, daar ik de moeilijkheid van deeze onderneeming te zeer heb gevoeld, dan dat ik eene soortgelijke, zonder de bemoedigende gedachten van [fol. *4r] door eene voorige mijne landgenooten ten minsten eenige aangenaame oogenblikken te hebben doen doorbrengen, ligtelijk zou hervatten.

A. LOOSJES, P.Z.

Haarlem,
1790. den 6 Mai.

[fol. *4v]

PERSOONEN.

VAN DER MARCK, Heer van LUMEY,
Admiraal der Watergeuzen,
WILLEM VAN BLOIS VAN TRESLONG,
JACOB SIMONSZOON DE RYK,
HEDDING.

}

Bevelhebbers der Vloot.

JOHAN OMAL, Kapitein.
JAN VAN DUIVENVOORDE, Heer van WASSENAAR.
JACOB HOOFT.

MARGARETHA DE RYK, Huisvrouw;
SIMON en AGATHA DE RYK, Kinderen,

}

van JACOB SIM. DE RYK.

MEVROUW TRESLONG, Moeder van Willem van Blois van Treslong.
J.P. COPPELSTOK, Schipper.

CORNINCK THONISSE,
JAN THYSSE,

}

Watergeuzen.

ROCHUS MEUWISZOON.
EERSTE EN TWEEDE BURGER in het derde Bedrijf’, zesde en zevende Tooneel.
EEN MATROOS.
De Maagd, verbeeldende de Kamer DE VREUGDEBLOEM.
De Keizer der Kamer
Kapiteins en Aanvoerders van de Watergeuzen.
Watergeuzen, als Soldaaten en Matroozen gekleed.
Twee Burgers, die Coppelstok in het tweede Bedrijf, tweede Tooneel vergezellen.
Eenige Grijsaarts.
Eenige Nonnen.
Eenige Vrouwen en Kinderen.
Rederijkers en gemaskerde persoonen, daarbij behoorende.

[p. 1]

DE

WATERGEUZEN.

HELDENSPEL.
_____________________________

EERSTE BEDRIJF.

Het Tooneel verbeeldt in dit en de volgende Be-
drijven, eene taamelijk uitgestrekte vlakte,
niet verre van de Noorderpoort der Stad
Briel, van waar men in ’t verschiet de
Maas beschouwt ().

EERSTE TOONEEL.*

MARGARETHA.

De schipper breekt zijn woord. Hij zou ons hier verbeiden,
Om langs het beste pad ons na zijn schip te leiden.

(*) Aan den eenen kant heeft het lang verloop van tijd de naauw-
keurige bepaaling van deze plaats eenigszins moeijelijk gemaakt, en aan

[p. 2]
JACOB.

’t Ligt hier ter linkerzij — mijn kind! ’k zal derwaards gaan,
Om van dat misverstand de reden te verstaan.
(5) Vertoef hier met uw kroost.

MARGARETHA.

Ach, dat wij u verzellen...
Ik vrees, indien ge alleen...

JACOB.

Laat af u zelf te kwellen;
’k Ben nog door d’ouderdom niet van ’t gezigt beroofd. —
En komt de schipper hier, gelijk hij hadt beloofd,
Dan zullen wij elkaêr aan boord terstond hervinden.
(10) Wat vreest ge? — Ik zal mij niets gevaarlijks onderwinden.

den anderen kant zie ik geene reden, waarom men in de
plaatzing van het Tooneel eene schroomvallige naauwkeurigheid
zou willen in acht genomen hebben, waardoor de uitvoering nog
moeijelijker gemaakt wierdt. Genoeg schijnt ons de boven gegeeven
aanduiding. Alleen zij men ’er op bedacht, zo men ooit het stuk
ten tooneele voert, dat het geboomte bladerloos moet zijn, uit
hoofde, dat de gebeurtenis in ’t begin der maand April is voorgevallen.

TWEEDE TOONEEL.

AGATHA, MARGARETHA, SIMON.

Margaretha zet zich op eene bank neder.

SIMON.

Gij zucht weêr, Moederlief! Terwijl gij treurig ziet.
Denk, Vader is gezond. Ik bid u, schrei toch niet.
Ik hoorde u gist’ren wel, toen hebt gij toch gezongen.

MARGARETHA.

Mijn Kind! Men zingt wel eens, schoon niet door vreugd gedrongen.

AGATHA.

(15) Ei, Moeder! Hef voor ons dat lied van gister aan.

MARGARETHA.

Welaan, mijn kroost, ’er worde aan uwen wensch voldaan.
’t Is pligt, om uwen wil mijn droefheid te weêrstreeven,
’k Zal poogen door dien zang mijn boezem lugt te geeven.
Zij zingt.
Blaas, lentewindje, blaas uw’ geur
(20) Door boschen, beemden, hoven.
’t Ontluikend bloempje, frisch van kleur,
Heff’ vrolijk ’t hoofd na boven.
[p. 4]
’t Gevogelt’ juicht de lenten tegen,
En zingt op blijde wijs:
(25) ,,Heel de aarde wordt, door ’s Hemels zegen,
,,Een Paradijs.”
De gade , die haar weêrhelft derft,
Die als een balling ommezwerft,
Hoort niets dan winterstormen loeijen,
(30) Steeds buigt zij ’t moedloos hoofd te neêr:
Daar traanen langs haar kaaken vloeijen,
Herhaalt zij, zuchtend, keer op keer:
,,Voor mij heeft de aard geen lente meêr;
Jaa ’t zaligst oord der waereld is
(35) Voor mij een donk’re wildernis.”

Nog keert de grijsaart niet, die ons zo trouw bemint,
Steeds vaderlijken ernst met tederheid verbindt,
En mij zo hulpeloos, daar ’k uwen Vader derve,
Alom ten gids verstrekt, waar ’k in mijn’ rampspoed zwerve.
(40) Mij, zijn bedrukte telg, vertroost hij niet alléén,
Maar elk die, nevens mij, met eindeloos geween,
Gemaal en kroost beschreit, wel Alva’s woede ontdooken,
Maar ver van huis en haard, van hulp en troost verstoken.
[p. 5]
Met traanen in het oog, maar die van eenen held,
(45) Vaagt hij de traanen af, ’t wanhoopig hart ontweld.
De moeder van Treslong, die kloeke en braave vrouwe,
Smoort mede in haar gemoed het diep gevoel van rouwe
Om haar’ geliefden zoon, gevlucht als mijn de Ryk:
Zij zijn elkaêr in ramp, in moed en deugd gelijk.
(50) Nog gistren schoot de hoop een’ straal door al mijn’ traanen
Op ’s vaders moedig woord: Laat Vrijheidsheilzon taanen,
Dat Spanje schatten gouds uit ’s aardrijks afgrond delv’,
Zoldaaten telle als zand: ’t geweld verdelgt zichzelv’.
Jaa, sprak Mevrouw Treslong, eens vliegt het Recht te wapen;
(55) En, schoon het jaaren lang op ’t Wetboek scheen te slaapen,
Dan zal ’s Volks heilige eisch, versterkt door ’s Hemels magt,
Uitschitt’ren voor ’t Heelal, als blikzems in den nacht.
Zij ziet Jacob Hooft.
De grijsaart komt, bestraald door vrede en vergenoegen,
Die d’uchtendstond van ’t heil der eeuwigheid vervroegen.

[p. 6]

TWEEDE BEDRIJF.

Zo ras Mevrouw Treslong, Jacob en Margaretha Hooft
vertrokken zijn, verdubbelt het krijgsmuzijk, en van
tijd tot tijd ontscheept zich eenig krijgsvolk. Dit
schikt zich eenigermaate in orde; en terwijl
van der Marck in eenen boot nadert,
zingt

EEN DER WATERGEUZEN.

(320) Daar komt Lumey, het Hoofd der Waalen.
Zijn stoute blik,
Des Dwinglands schrik,
Schiet bliksemstraalen.
Hij zwoer, toen Egmonds Graaflijk bloed
(325) Rookte op het hofschavot: ,,’k Zal Spanjes euvelmoed,
Het plengen van dat dierbaar bloed,
Met eene zee van bloed en traanen doen betaalen”.

EENIGE WATERGEUZEN.

Hij zwoer, enz.

Onder het landen van Willem van Treslong.
[p. 23]
EEN DER WATERGEUZEN.

Daar komt Treslong, van eedlen bloede.
(330) Hij heft het oog
Met vreugd om hoog,
En, blij te moede,
Vergeet hij ’s Broeders wreeden dood.
Aanschouwt de vest, waarin hij ’t eerste licht genoot;
(335) Doch hij herdenkt zijns Broeders dood,
Zijn vreugdeblok verdwijnt; zijn aanschijn gloeit van woede.

EENIGE WATERGEUZEN.

Vergeet hij, enz.

Onder het landen van Jacob Simonszoon de Ryk.

EEN DER WATERGEUZEN.

Daar komt de Ryk, juicht, Amstellaren!
Die op de vloot
(340) Dien stadsgenoot
Volgt door de baaren.
Hij is de Held van Amsterdam
Daar hij in steê der pen de kling in handen nam,
Zal hij den roem van Amsterdam
(345) Tot ’s aardrijks jongsten dag voor ondergang bewaaren.
[p. 24]
EENIGE WATERGEUZEN.

Hij is de held, enz.

EERSTE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, eenige
Hoofden der Vloot, en een aantal Watergeuzen,
als Soldaaten en Matroozen gekleed.

VAN DER MARCK.

Zijt welkom aan deez’ kust, ô Hoofden onzer Vloot!
Zijt welkom, Heldenvolk, in deugd en rampspoed groot.
Tot aan den bedelzak, tot aan het graf getrouwen!
(350) Naa met een zwakke vloot de woeste zee te bouwen,
Verstooten van heel de aard, betreên wij ’s vijands strand,
Voorheen uw eigendom, uw erf, uw vaderland;
Thans ’t graf van moed en deugd, het moordschavot der Vrijheid...
En egter... Vriendenschaar! een heldre lach van blijheid,
(355) Van lang ontwende vreugd, blinkt op uw woest gelaat.
’k Voel zelf, hoe fel het hart mij in den boezem slaat,
’k Voel zelf, hoe vreugde en toorn mijn aangezigt doen gloeijen,
En met een’ vreemden traan mijn’ ruwen baard besproeijen.
Jaa, ’k zwoer met dieren eed, toen Brussels hofschavot
(360) Nog rookte van het bloed, gevloeid uit Egmonds strot,
[p. 25]
Dat ik uit wrok en rouw mijn baard zou laaten wassen,
Tot dat ik Egmonds bloed mogt wreeken in de plassen
Van ’t Castiljaansche bloed: dat moord-, dat roofziek volk.
Vonkt Alva’s oog van vreugd, wanneer een dikke wolk
(365) Van rook, uit martelvuur en ketterbloed gebooren,
Zijn koopren aanschijn dekt, klinkt hem de maar in de ooren,
Hoe Voorne ligt verwoest, de Brielle in puin en gloed,
Dan sidder’ hij van schrik, en stamp’ met zijnen voet.
’t Stampvoeten van zijn spijt zal Phlips in de ooren dreunen.
(370) Die leer’ zich dan den wrok van ’t Neêrlandsch volk bekreunen,
Wiens vluchtend overschot, door eed’le wraak verhit,
Zijn erf vernielen zal, nu ’t een tiran bezit.
De Briel zal deezen nacht onze eerste wraak gevoelen,
Daar we onzen heeten dorst in ’t bloed der Spanjaards koelen.
(375) Zo krijg’ der Geuzen bede op ’s Konings boezem klem.

TRESLONG.

De schipper keert te rug. Twee Burgers volgen hem.

[p. 26]

TWEEDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, J.P. COPPEL-
STOK, DE RYK, twee Burgers, de Hoofden der
Vloot en de Watergeuzen.

J.P. COPPELSTOK.

Mijn Heeren! ’k Heb den Raad de vreemde maar’ doen hooren,
En zogt hun tot verdrag op ’t ernstigst aan te spooren,
Maar elk verbleekt van schrik. De gantsche Raad der Stad
(380) Ziet spraakeloos mij aan. Niet een van allen vat,
Naa mijn bericht, het woord. Soms scheenen zich hun lippen
Wel te oopnen, maar met één het woord hun weêr te ontglippen.
De Burgers, voor de deur der Raadzaal t’zaam vergaêrd,
Begeeren, dat de Raad zich kort en rond verklaart,
(385) Of hij den Watergeus twee burgers af zal zenden.
Men stuift ter raadzaal in. De Geus ontscheept zijn’ benden
Reeds bij de Noorderpoort, zo spreekt de Burgerij,
Waartoe nu dit verwijl? Straks wordt aan elke zij’
De veege stad bestormd: dan zal men vruchtloos bidden.
(390) Bedaar, dus spreekend rees een grijsaart op, in ’t midden
Van d’achtbren kring; Bedaar, hoon door geen onbescheid
Een’ Raad, die zelf, verschrikt, in ’t hart uw lot beschreit.
[p. 27]
Wij duchten, en met grond, den Geuzen iets te ontzeggen.
De taal van vuur en zwaard valt moeilijk te weêrleggen.
(395) Doch zo den Hertog ons hiernaa ten hove daagt,
Ons eenmaal rekenschap der onderhand’ling vraagt;
Op wien zal dan de schuld, de straf toch nederdaalen?
Waar? dan op ’t hoofd des Raads. Vergeef ons dan dit draalen.
Welaan! Gij, die ons dwingt, u zal de keuze staan.
(400) Welk paar, uit deeze schaar van Burgers, biedt zich aan,
Om tot behoud der stad in een gesprek te treeden
Met van der Marck? Zijn naam jaagt huivring door uw leden.
Biedt nog geen paar zich aan. Hoe? zwijgt gij, Burgerschaar?
Druipt gij lafhartig door? Is dan geen enkel paar
(405) Uit deezen gantschen hoop zo kloek van moed te vinden?
Durft niemand uit deez’ stoet dien togt zich onderwinden?
Wat dringt ge op ons dan aan. Toen riep ik luidkeels uit:
Toeft, Burgers! Burgers! Toeft. ’t Is tijd, dat gij besluit.
Of ’k moet den Brielschen wal een deerlijk lot voorspellen.
(410) ’k Bied mij vrijwillig aan, de Burgers te verzellen,
Met wie de Watergeus zich ligt verdraagen wil.
Nog houdt hij zich aan strand, nog houdt zijn heir zich stil,
Maar tergt gij hem verdwaasd door een bespottend zwijgen,
Dan zal zijn woede en wraak hoe langs hoe hooger stijgen.
[p. 28]
(415) Toen booden deeze twee, den Geuzen toegedaan,
Maar angstig voor gevaar, zich eind’lijk aarslend aan.

VAN DER MARCK.

Zo beeft de Lafheid steeds aan kist en kas geklonken,
Waarin haar schat verroest, door weelde en voorspoed dronken.
Ons, arm als bedelaars, geslingerd door ellend,
(420) In jammeren gehard, is ’t beeven onbekend.
Lafhartig Bastaardkroost! durft gij deez’ schaar aanschouwen.
Versmelt gij niet van angst. Slaat de oogen op de houwen
Der zwaarden, afgestuit op kruin en bekkeneel.
Gij slaat ze siddrend neêr. Verschrikt u dat tafreel?
(425) Dit ’s de uitgezogte bloem der stoute Watergeuzen.
Trekt na de Noorderpoort, daar vindt ge ’er zonder neuzen,
Jaa die de lippen zelfs ten mond zijn afgesneên.
Mij dunkt ’er rilt een koorts door uwe ontstelde leên.
Zulk een afzigtig volk rukte om deez’ wallen zamen.
(430) En verre dat wij ons die wreede wonden schaamen,
Wij achten ze onzen roem, aanschouwend met vermaak,
Dat erfdeel onzer trouw, die prikkels onzer wraak;
Doch ’k heb reeds lang genoeg die vrouwen toegesproken.
’k Voel bij dit paar mijn bloed in hart en aedren kooken.
(435) Gij, schipper, zijt een man. Brengt gij deez’ eisch den Raad,
[p. 29]
En Brielles Burgerij in haar’ benaauwden staat.
Lumey eischt, uit den naam van Willem van Oranje,
Stadhouder van ’s Lands Graaf, den Rijksmonarch van Spanje,
Den Brielle op. Zeg den Raad, zeg alle Burgers aan,
(440) Dat hun onze arm en moed van kluisters zal ontslaan.
Hun van geweetensdwang en van geweldnaarijen
Van Alva’s ijz’ren juk en Tienden Penning vrijen.
Brengt gij ten spoedigste ons op deezen eisch bericht.

J.P. COPPELSTOK.

Schoon uw gestrenge toon tot zwijgen mij verpligt,
(445) Vergun mij eenen stap tot Brielles heil te waagen;
Vergunt mij, Heldenstoet! vier uuren tijds te vraagen,
Opdat de Raad en ’t Volk zich op dien eisch bedenk’.

VAN DER MARCK.

Neen! Alva schenkt geen tijd, wanneer zijn norsche wenk
Beveelt het dierbaar hoofd eens edelmans te vellen.

TRESLONG.

(450) Wenscht ge u aan dien barbaar, mijn Vriend! gelijk te stellen,
Die met een staalen hart, vervreemd van menschlijkheid,
Van helsche vreugde lacht, als wees of weduw schreit.
Lumey! gij zijt wel stout en alle vrees te boven,
Maar Alva’s norsche toon...
[p. 30]

VAN DER MARCK.

Gij spreekt de taal der hoven,
(455) Ik die van ’t oorlogsveld.

TRESLONG.

’k Spreek als een eerlijk man
En zonder vleijerij. Lumey is geen tiran.
En ’k wil niet, dat die held, ons opperhoofd, dat schijne.
Komt, vrienden, toomt zijn drift. Zijne eer is ook de mijne,
Is uwe, is aller eer. — Verbidt met mij dien held.
(460) Alleen drie uuren tijds zij de aanval uitgesteld,
Dat in dit tijdperk Raad en Volk zich wijs beraaden.

DE RYK.

Spitsbroeders! Niet alleen bebloede heldendaaden
Bevestigen den roem, doch ook die eedle moed,
Die voor geen rampen beeft, maar gruwt van burgerbloed.
(465) Bij weet, Lumey! ’k Heb nooit ten hove school gelegen.

VAN DER MARCK.

De zagte koopmans aart bestuurt uw hart en degen.

Tegen J.P. Coppelstok.

Twee uuren tijds, niets meer, zij aan de Stad vergund;
Dit ’s ’t laatste gunstbewijs, waarop gij hoopen kunt.
En weigert men bij tijds de vesting op te geeven,
[p. 31]
(470) Dan zal geen Briellenaar den morgenstond beleeven.

TRESLONG, tegen J.P. Coppelstok.

Bezorgdet gij den brief?

J.P. COPPELSTOK.

Mijn Heer! uw lettergroet
Gaf ik uw’ moeder zelfs, mij bij de poort ontmoet.

TRESLONG.

Hoe, bij de poort?

J.P. COPPELSTOK.

O jaa, veelligt door schrik gedreeven...

TRESLONG.

Gaa, smeek haar uit mijn’ naam te zorgen voor haar leeven.

DERDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK,
De Hoofden der Vloot en Watergeuzen.

VAN DER MARCK.

(475) Zo moet men ’t basterdkroost, dat Alva’s kluisters kuscht,
Waarin de laatste vonk van eer is uitgebluscht,
Doen sidd’ren voor zijn’ stem. — Treslong! wat zal ’t ons baaten,
[p. 32]
Al overheeren wij de nu verdrukte Staaten,
(Dat fraai ontwerp, door u stijfzinnig aangekleefd)
(480) Als ons de Landzaat-zelf verslaafd en laf weêrstreeft;
Dit volk, laat mijne taal uw Hollandsch hart niet belgen,
Is van zijn’ stam ontaart. Laat ons een volk verdelgen,
Dat ketenen verdient, die ’t zo geduldig draagt.
U, Braaven, uit het land gebannen of verjaagd,
(485) U komt het erfdeel toe van uw beroemde Vaedren,
U vliet hun vrijheidsmin in ’t edel bloed door de aedren.
Ontrukt dat basterdzaat, dat op die afkomst roemt,
Zich met denzelfden naam, als gij, mijn vrienden, noemt,
De schatten, die geen Recht, maar ’t Lot hun heeft gegeeven.
(490) Ontrukt uit deernis hun een slaafsch, een schandlijk leeven.

TRESLONG.

Dit Hollandsch hart, Lumey, heeft uwe drift verschoond,
Terwijl ge een edel volk in geestvervoering hoont;
Doch daar gij ’t doemt ten dood, zou ’t lafheid zijn te zwijgen.
Ik eisch dat gij uw oor ook na mijn’ taal zult nijgen.
(495) Leer kennen, wie zij zijn, wier grond uw voet betreedt.
Een zagt, een deftig volk, getrouw aan woord en eed,
Dat, bij de Koopmanschap en Zeevaart opgetoogen,
Die beide als bronnen eert van ’s Volks en ’s Lands vermogen.
[p. 33]
Hier is nog ’t Huwelijksbed een heiligdom geacht,
(500) Hier schuwt ’s Volks zuinigheid den Britsch en Franschen pracht,
En wordt die zuinigheid, zo vaak ons bits verweeten,
Als gierigheid gevloekt, door ’t naakroost ooit vergeeten,
Al redde de Almagt-zelv’ dit volk uit Spanjes dwang,
Draa helt dan Volk en Land ten wissen ondergang.
(505) Dit Land, als uit den schoot der baaren opgedolven,
Wordt door een’ gouden dijk beschut voor ’t woên der golven.
Jaa, schoon dit volk niet zucht door ’t juk der dwinglandij,
Jaar in jaar uit draagt elk om strijd zijn’ schatten bij
Tot algemeen behoud. Die last wordt stil gedraagen,
(510) Een ontevreden geest moge in een’ hoek soms klaagen,
De blijde naarstigheid en zorg voor ’t huisgezin
Haalt zelfs een’ dubblen last in weinig’ maanden in.
Daarbij: het taai geduld der Hollandsche Ingezeetnen
Laat zich, in lafheids schijn, door stoute Heeren keetnen.
(515) Maar schoon dit Volk de drift der Franschen niet bezit.
Noch de onstuimigheid en woestheid van den Brit,
Wee hem! die, dwaas beraên, door onbedachte stappen
De rechten van dat Volk aanhoudend durft vertrappen;
Want, schoon ’t voorzigtig zwijgt, terwijl ’t op wraake peinst,
(520) En onder ’t kalm gelaat den felsten wrok ontveinst,
[p. 34]
’Er gloeit in ’t hart een vuur, dat eens zich zal verheffen,
En als een blikzemstraal den kop des dwinglands treffen.
Ziedaar het Volk, mijn Heer, waarop gij grimmig staart,
Spreek, is ’t nog in uw oog een schandvlek deezer aard.
(525) Beoordeel, edel Held! mijn broeders toch rechtvaardig.
De vrijheid van dit Volk is onze waepnen waardig.

VIERDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, EEN MATROOS,
DE RYK, De Hoofden der Vloot en
Watergeuzen.

DE MATROOS, tegen van der Marck.
Mijn Heer! Uit Roobols naam, die voor de Noorderpoort
Met mijne makkers staat, en ons reeds ’t krijgsmans woord,
Naar uw bevelen, gaf, kom ik een’ tijding brengen,
(530) Die u ontzetten zal. Reeds moet de Geus gehengen,
Dat hem de Briellenaar de poort als vijand sluit.
Roobol bedwong ons naauw. Wij brandden reeds na buit,
En vreesden, dat een deel de vesting zou ontkomen.
Draa wordt de groote mast, ten stormram meêgenomen,
(535) Door ’t bootsvolk opgerecht. Ik klauter fluks om hoog
[p. 35]
En zittende op den top, slaa ik ’t nieuwsgierig oog
Alom in Brielles wal. Van daar moest ik aanschouwen
’t Gewemel en ’t gewoel van mannen en van vrouwen.
Men pakt, men sleept, men draagt, jaa aan den zuiderkant
(540) Moest zelfs mijn oog ’er zien, die, vluchtend over ’t land,
Met zak en pak belaên, beangst de vest ontweeken.
Naauw was mijn scherpziend oog die snoode vlucht gebleeken,
Of ’k riep: daar vluchten zij, belaên met onze prooi.
Nog sprak ik, en mijn maats verzaemlen stroo en hooi
(545) En mutzerds voor de poort. Nu moet de Brielle in vlammen,
Zo schreeuwt men, mannen op, welaan, zal t’zaam aan ’t rammen
En bonzen op de poort; waar is nu zaag en bijl,
Waar moker en houweel? Ik zakte mid’lerwijl
Ten mast af, daar Roobol het driftigst krijgsvolk stilde,
(550) Dat knarsetandde en vloekte en ijllings stormen wilde.
Gaa, voerde hij mij toe, na d’Admiraal der vloot,
Meld wat gij zaagt en hoorde, en hoe elk togtgenoot
Met blaakend ongeduld de leus wacht van zijn handen,
Om zonder tijdverlies de vesting aan te randen.

VAN DER MARCK geeft een wenk aan den Matroos,
waarop deeze een weinig agter uit treedt, en zegt
tegen de Hoofden der vloot.
[p. 36]
(555) Ziet daar ons fraai verwijl. Zo dient zich ’t Spaansch gebroed
Van onze onnozelheid. Ons eigen volk, verwoed
Om ’t missen van zijn’ buit, zal straks zich onswaards wenden.
Hun wraak zal ’t loon dan zijn der uitgestaane ellenden.
Waartoe nog meer getoefd. — Ik beef van ongeduld.

TRESLONG.

(560) De tijd van ’t Krijgsbestand, mijn Heer! is niet vervuld.

VAN DER MARCK.

Waartoe aan de eerloosheid ’t gegeeven woord te houden.
De snoodaarts, die ’t verderf van Neêrlands welvaart brouwden,
Gebruiken deezen tijd, voor onze wraak beducht,
En redden ’t schuldig hoofd door een’ verhaaste vlucht.
(565) Weldraa schenkt de avondstond den stoutsten in de wallen
Een gunstig tijdsgewricht, om de onzen aan te vallen.

DE RYK.

Ons baart ook de avond nut bij ’t staaven van ons woord.

VAN DER MARCK.

Heeft u, gelijk Treslong, het dwaas begrip bekoord,
Als waren we aan een rot van snoodaarts trouwe schuldig.
(570) Weerhoud dan ’t woedend heir en mij, die ongeduldig
Het oogenblik verbeid, dat ik met eigen’ hand
Castiljes gruw’len wreek’ door plondring, moord en brand.
[p. 37]
Maar zagt... ’k Zal nog een poos om Heddings wil verbeiden.
Ik zie dien ouden held door Duivenvoorde leiden.
(575) De grijze ervaarenis des Zwollenaars besliss’,
Of thans ’t verwijl des strijds geen’ laakb’re lafheid is.

VIJFDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, HED-
DING, JAN VAN DUIVENVOORDE. De
Hoofden der Vloot, De Matroos en Watergeuzen.

HEDDING.
’k Stond duslang, heet van wraak, vergeefsch op ’t dek te tuuren,
Aan Duivenvoordes zijde, of uit de Brielsche muuren
De rook van ’t wreekend vuur der Geuzen opwaards klom,
(580) Maar ’k wachtte vruchteloos. Mijn beevende ouderdom
Kon, al dit marren moede, aan ’t boord niet langer toeven.
Ik moet mijn jongste kragt dit roemrijk uur beproeven,
Voerde ik den jongling toe, op ’t laffe basterdzaat,
Dat hunner vaedren asch thans ongewroken laat.
(585) ’k Liet langs den valreep mij, gelijk in vroeger’ tijden,
Eer ’t loot van Alva’s wrok mij trof, ter nederglijden.
[p. 38]
Maar vallende in den boot, gevoelde ik de oude smart,
Die ieder oogenblik mijn Overijsselsch hart
Tot felle wraake noopt, en met versterkte kragten
(590) De heugenis vernieuwt van d’aakligst’ aller nachten,
Naa d’ijzelijken dag, toen Lodewijk bezweek,
Die naauwlijks Alva’s woede aan d’Eemerboord ontweek.
Hoe lagen we op dat veld, door kogels en door zwaarden
Gesneuveld of gewond, door ’t trapplen der paarden
(595) Vertreeden of verlamd. Hoe greep een Castiljaan
(Ik voel den wreedaart nog) mijn pijnlijk lichaam aan,
Schudde alles uit, en sprak: kon ik uw’ huid verkoopen,
’k Zou die u leevendig ten geuzenromp afstroopen.
’k Bid om den dood — hij lacht, daar hij mij van zich stoot,
(600) En zegt: Sterf hier door dorst en pijn den wreedsten dood.
Moet ik u op mijn borst de diepe wonden wijzen,
Zal ’t springtij uwer wraak in uwe boezems rijzen.
Zaagt ge ooit mijn kreupelheid met traanen in het oog
En heft in Brielle één huis den gevel nog omhoog.
(605) Hebt ge ooit mijn smart gezien, of ’t gaapen mijner wonden,
En heeft het vuur der wraak de Stad nog niet verslonden.
Leeft nog één Briellenaar, die Phlips, die Alva mint.
Gij zwijgt. — Slaat van der Marck mijn woorden in den wind.
[p. 39]
VAN DER MARCK.

Neen! moedig Gijsaart, neen! Uw grootheid boeit mijn lippen.
(610) Hoor ’t hart van elken Geus een heldenzucht ontglippen.
Alleen Treslong, mijn Heer! met zijnen Vriend de Ryk,
Is u, is mij, is ’t heir der Geuzen ongelijk.
Zij aarzlen jaaren smarts op Spanjes hoofd te wreeken.

DE RYK.

Wat aarslen, doet ons recht, ons woord van eer te breeken,
(615) Dat dierbaar eigendom van ieder braaf zoldaat.
Twee uuren schonken wij den vijand tot beraad;
Schoon ik Castilje vloek en trouw zwoer aan Oranje,
Ik wil zelfs billijk zijn in onze wraak op Spanje.
Verbeeld u, aan ons hoofd, den held uit Nassaus bloed,
(620) Die zelfs, in ’t heetst gevaar, bedaardheid paart met moed;
Zoudt gij uw woest besluit dien Krijgsman durven melden?
De schennis van verdrag past snoodaarts, maar geen helden.
En roept ge op Vrijheidsmin, op zucht voor ’t Vaderland.
Terwijl uw boezem hijgt na plond’ring, moord en brand:
(625) En daar ge, om teugelloos uw wraakzucht bot te vieren,
U noch door menschlijkheid noch reden laat bestieren.
Ik eisch, uit Nassaus naam, dat gij de Stad beschermt
Voor plond’ring, die altijd den burger meest verarmt;
[p. 40]
Dat gij d’onweerb’ren stoet zelfs aan gehaate altaaren,
(630) Hoe grouwlijk in uw oog, ter onzer eer, zult spaaren,
En dat gij Brielles vest voor ’t woên der vlam behoedt.

TRESLONG.

Zou ’k u ontveizen, u verbergen, eedle Stoet!
Die ’t graf der heldeneer voor ketens hebt verkooren,
Die aan de dwinglandij een’ erfhaat hebt gezwooren,
(635) Welk doel mijn moedig hart ten deezen stond beoogt,
Dat, zo ’t gelukken mag, uw’ roem verbreidt, verhoogt.
Hoort mijn ontwerp en beeft, kan u iets groots doen beeven.
’k Acht boven plondering en roof mij zelv’ verheven.
’k Doem schennis van verbond, en gruw van Brielles brand;
(640) Maar wensch dit dierbaar oord voor ons ten Vaderland; —
Dat we elken Vrijheidsvriend aan ons belang verpligten,
Door voor de Vrijheid hier een hoog altaar te stichten.
Verheert de Brielsche vest door moed en dapperheid,
En plant daar Vrijheidsspeer door eendragt en beleid.
(645) Zo zie de trotsche Phlips een Stad der Nederlanden
Aan ’t ijz’ren juk ontrukt, en in der Geuzen handen.

VAN DER MARCK.

’k Erken, ’t ontwerp is groot.
[p. 41]
HEDDING.

Lumey, de tijd vervliegt.
Gij wordt door kunstnaarij in sluimering gewiegd;
Kom hier gij Duivenvoorde, uit Hollandsch bloed gesprooten,
(650) Schoor gij mijn’ ouderdom. Wijs me onze togtgenooten,
Die aan de Noorderpoort met Roobol staan gereed.
’k Zal op deez’ grijze kruin de groeven van mijn leed.
Vertoonen aan die Schaar.

TRESLONG.

ô Hedding! ’t Past der grijsheid
Het hevig vuur der jeugd te temp’ren door haar wijsheid...
(655) En gij, gij blaast het aan.

HEDDING.

Gaa, laffe Koningsslaaf!
Kruip voor den ijzren voet, kusch ’t dwangjuk van den Graaf.
Dat dwangjuk zal u meêr dan deeze wapens passen.
Niet voor het vuur of staal in ’t krijgsveld opgewassen,
Zie ’k hoe gij hunkert na het Spaansche hofsalet.
(660) Blanket uw aanschijn ook, gij, die uw taal blanket. —
Ik strompelvoet vast voort. ’k Wil sterven of verwinnen.
Mijn hart rukt reeds den Briel met stouter helden binnen,
[p. 42]
Die wenschen zich, met mij, eer ’t daglicht wederkeert,
Te warmen bij den gloed, waarin de Briel verteert.

ZESDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, De
Hoofden der Vloot en Watergeuzen.

VAN DER MARCK.

(665) Wij blijven en hij gaat.

TRESLONG, tegen de Ryk.

Naa onze deugd te hoonen. —
’k Wil in den ouden wrok des grijsaarts veel verschoonen,
Maar zoveel onbescheids valt smartlijk voor een’ man,
Die proeve op proeve gaf, wat hij verdraagen kan,
Om buiten ’s Dwinglands magt een’ vrijen aêm te haalen.
(670) Zag ik mijn’ broeder niet in ’t graf der heerschzucht daalen;
Heb ik met minder trouw de wapenen getorscht,
’k Draag, niet min held dan hij, ook groeven in deez’ borst.
Zijn trotsch, zijn onbescheid dwingt mij mijzelf te roemen.

VAN DER MARCK.

Ik wil de heftigheid des grijsaarts niet verbloemen,
(675) Doch ’k staa met d’ouden held om uw gedrag verzet.
[p. 43]
Moet niet de Dwinglandij met haar gebroed verplet;
Besluit dan, nevens ons, de zwakke Brielsche wallen
Met onze legermagt verrassend aan te vallen.
Doorluchtig Heldenpaar! Verkropt gij Heddings taal?

DE RYK.

(680) Dit zij op deezen dag onze eerste zegepraal.
De Castiljaan zij wreed en bandloos onrechtvaardig,
De Geus blijv’ te aller uur zijn eige grootheid waardig.
Hij houde ’t krijgsmanswoord...

VAN DER MARCK.

Zelfs aan een’ beulenstoet,
Wiens handen zijn besmeurd en laauw door burgerbloed;
(685) Wiens vondrijk brein zich scherpt op helsche gruweldaaden;
Wiens kerkleer vrijheid schenkt tot moorden en verraaden.
Geen grootheid kan mijne oog in deeze uwe aarsling zien.
Wij schenken snoodaarts tijd om onze wraak te ontvliên,
Opdat ze in laetren tijd misschien in andre streeken
(690) Zich met een’ dubb’le woede op onze dwaasheid wreeken.
Barbaaren, als zij zijn, verdienen geen genaê.
Ons twisten spilt slechts tijd; wie blijven wil, ik gaa.
Er wordt een krijgsrumoer gehoord.
Dan welk een krijgsrumoer. ’k Hoor tromm’len en trompetten.
[p. 44]
Is ’t nu nog langer tijd op ’t krijgsmanswoord te letten.

TRESLONG.

(695) Men schendt het te onzer schand.

VAN DER MARCK.

Pleit voor des Spanjaards zaak.
Mijn vrienden! volgt mijn spoor, het spoor van eer en wraak.

Van der Marck vertrekt met het grootste gedeelte der
Manschap.

ZEVENDE TOONEEL.

TRESLONG, DE RYK, eenige Watergeuzen.

TRESLONG, tegen de overgebleevenen.

Blijf hier, mijn vriendenschaar! Wacht, tot wij u geleiden,
Waar heldenmoed en eer uw’ zege of dood verbeiden.
Slaa hier de tenten neêr.

Een gedeelte der Manschap vertrekt.

DE RYK.

Treslong, wie legt deez’ stond
(700) Der teugellooze wraak een’ breidel in den mond?
’k Zie beevend een verschiet van duizend ijslijkheden.
Hoe wast het krijgsgeschreeuw.
[p. 45]
TRESLONG.

Verhaasten we onze schreden;
De stem der menschlijkheid gilt door het krijgsgeluid.
Ligt dat bezadigde ernst de dolle woede stuit.

Tegen een der Manschap.

(705) Draag voor deez’ manschap zorg. Deez’ post wordt u bevolen.

Tegen de Ryk, onder ’t heen gaan.

Bereikt de wraak haar doel, draa ligt de Briel in koolen.

DE RYK.

Voldoen wij dan voor ’t minst, in dit verschriklijk uur,
Bij ’t vallen van de Stad aan de eischen der Natuur.

[p. 46]

DERDE BEDRIJF.

De Manschap in het Zevende Tooneel van het
Tweede Bedrijf, op bevel van Treslong vertrok-
ken, terug gekomen zijnde, richt met de
overige eenige Tenten op, terwijl het krijgs-
muzijk en rumoer aanhoudt, en onder het
opslaan der Tenten wordt het volgende
gezongen:

EEN WATERGEUS.

Vaardig, vaardig — de zeilen uit den boot.
(710) Spreidt uit,
Spreidt uit,
Spreidt uit de zeilen van de vloot;
Zo planten wij,
Dan eindlijk blij,
(715) Op Voorne’s vruchtb’re grond
De tenten voor den Watergeus.
Komt, juichen wij
Onder ’t werk met hart en mond
[p. 47]
AL DE MANSCHAP.

Komt, juichen wij!
(720) Dood of Vrij
Is onze keus
De keus van elken Watergeus.

EEN WATERGEUS.

Vaardig, vaardig, rep ieder Geus zijn’ hand.
Slaat vast,
(725) Slaat vast,
Slaat vast de pennen in het zand,
Als teldet ge op
Een’ Spaansche kop,
Met den kolf van ’t musket,
(730) De rampen van den Watergeus.
Komt juichen wij!
Op het klinken der trompet

AL DE MANSCHAP.

Komt, juichen wij!
Dood of Vrij
(735) Is onze keus,
De keus van elken Watergeus.
[p. 48]
EEN WATERGEUS.

Vaardig, vaardig span elk matroos een koord.
Trekt aan,
Trekt aan,
(740) Trekt aan de koorden, zo ’t behoort,
Verbeeldt u, als
Een Spaansche hals
Daarin zat vastgekneld,
Hoe lachte dan de Watergeus.
(745) Komt, juichen wij,
Daar de tenten staan op ’t veld.

AL DE MANSCHAP.

Komt, juichen wij!
Dood of Vrij
Is onze keus,
(750) De keus van elken Watergeus.

EEN WATERGEUS.

Vaardig, vaardig is ieder tent gezet.
Waarom,
Waarom,
Waarom het stormen ons belet.
(755) Dit baart verdriet,
[p. 49]
En ’t hapert niet
Aan kort beraad en moed.
Wat bindt dan toch den Watergeus?
Komt, juichen wij!
(760) Komt, juichend na den Briel gespoed.

AL DE MANSCHAP.

Komt, juichen wij!
Dood of vrij
Is onze keus,
De keus van elken Watergeus.

EERSTE TOONEEL.

TRESLONG, in eene treurige houding opkomende,
op het zelfde oogenblik, als het Volk gereed is,
om te vertrekken.

(765) Houdt stand. Waarheen? Waarheen? Gehoorzaamt ’s Krijgsmanswetten
Gij zult u met geen roof of burgermoord besmetten,
Zolang ik aan uw spits als legerhoofd zal staan.

Hij zet zich in de voorste tent.

Brengt ’t schrijfgereedschap hier. Voer toorts en lamplicht aan.
Hoe moeilijk valt het mij den bangen angst te smooren.
[p. 50]
(770) In ’t kinderlijk gemoed uit oudermin gebooren.
Mijn moeder! niet één woord schrijft ge uw’ beminden Zoon.
Misschien zijt gij de Stad, ondanks mijn raad, ontvloôn.
Waarom geen enkel woord ten antwoord mij geschreven...
Maar toen hadt reeds de schrik ter veste u uitgedreeven.
(775) Helaas! Indien uw Zoon, die voor ’s Lands rechten strijdt,
Den vijand wel versloeg; maar ach! ten zelfden tijd,
Daar hij een berg beklimt van doode mans en vrouwen,
Uw zielloos overschot moest op dien berg aanschouwen.
ô Neen! Hoe hoog mijn zucht voor Neêrlands Vrijheid rijz’,
(780) Ik stierf op dat gezigt. Dat woestheid mij verwijz’.
Om deeze tederheid. ’k Zal haar verwijt niet vreezen.
Is ’t roem een held, nog meêr is ’t roem een mensch te weezen.
Naadat ’er licht en schrijfgereedschap is aangebragt.
Aan de afspraak met de Ryk voldoe mijn’ hand terstond.
Zo wordt de Vrijheidsspeer bevestigd in deez’ grond.
Hij vat de pen op en maakt zijn papieren gereed.
(785) Wat heil! Dat Buis, die vriend en raadsman van Oranje,
Voorspellende ons den trek, gespeeld door ’t woedend Spanje,
Ons zijn verblijf, zo korts, bij brieven heeft gemeld.
ô Buis! Geheime vriend van Neêrlands kloeksten Held,
Die bij het felst verwijt uw drift weet in te binden,
[p. 51]
(790) En door uw’ schranderheid des vijands oog te blinden,
Verstaa door mij ’t bedrijf van Neêrlands Heldenzaat.
Ligt luistert zelfs Lumey, vereert ge ons met uw’ raad.
Naa eenige regels geschreeven te hebben.
Deez’ regels zijn genoeg om hem ’t ontwerp te ontdekken,
Dat schrander staatsbeleid en stoutheid moet voltrekken.

TWEEDE TOONEEL.

TRESLONG, DE RYK, eenige Watergeuzen.

TRESLONG.

(795) Gij keert reeds, dierbaar Vriend! is de aanslag ons mislukt?

DE RYK.

ô Neen! Reeds is Lumey ter Noordpoort ingerukt.
Naadat gij op u naamt aan raadsheer Buis te schrijven.
Om dus door hooger magt ons grootsch ontwerp te stijven,
Vertrok ik na de poort. De woeste bende vloog
(800) Mij woedende vooruit. Een rookwolk steeg om hoog.
Daar rijs- en mutzaardvlam beneden woelde en blaakte.
Ik hoorde, hoe de poort door ’t fel rammeijen kraakte,
Doch somtijds hoorde ik niets, dan ’t juichend volksgeschreeuw.
Elk bootsman, elk zoldaat, scheen een vergramde Leeuw,
[p. 52]
(805) Die al wat hem weerstaat meêdoogloos wil verscheuren.
De stormram breekt weldraa de halfverbrande deuren;
En naauw ontdekt de geus een oopning in de poort,
Of één vliegt van den ram, door eerzucht aangespoord:
En ’t pas gemaakte log kloekmoedig doorgekroopen,
(810) Rukt hij aan de andre zij’ de deuren juichend open.
Toen stoof de woeste schaar door ’t blaakrend mutzaardvuur,
Met van der Marck aan ’t hoofd, in Brielles veegen muur.
’k Zag Entes met zijn rot zich na de zuidpoort wenden.
’k Bespeurde een helsche woede in onze legerbenden.
(815) Ik bad hun in den naam van billijkheid en pligt
Genade voor de Stad... dan met een woest gezigt
Begraauwt me een norsche Waal : — ,,Wat let ons uw gesemel?
Wij moeten in den Briel — en gij wilt na den Hemel.”
Is zulk een woeste hoop het werktuig in de hand
(820) Van ’t eeuwig Albestuur, tot redding van dit land.
Of koester ik misschien te tedere begrippen?
Nooit deed lafhartige angst me een’ boezemzucht ontglippen;
’k Geef welvaart, goed en bloed ten beste van ’s Lands zaak,
Maar gruw van roof en moord en toomelooze wraak.

TRESLONG.

(825) Mijn moeder! Ach, gij deelt misschien reeds in de ellenden.

[p. 53]

DERDE TOONEEL.

VAN DUIVENVOORDE, DE RYK, TRESLONG,
eenige Watergeuzen.

VAN DUIVENVOORDE, verhaast opkomende.
Mijn Heeren! schiet te hulp. Sterkt Entes met uw’ benden.
’t Is anders uit met hem. Wij traden rustig voort,
En raakten met ons rot tot Brielles zuiderpoort.
Een deel der Burgerij, de bange vest ontweeken,
(830) Verschuilt zich in dit oord. ’t Is Entes naauw gebleeken,
Dat zich een rijk buit hier aanbiedt voor den Geus,
Of hij beveelt: Valt aan! En op die zelfde leus,
Scheen een verwoede drift de harten ingevaaren
Der hoopelooze schaar. ’k Bid Entes hun te spaaren,
(835) Doch niets weerhoudt zijn drift en de aanval is verwoed.
De moord wordt algemeen. ’Er ruischt een beek van bloed.
Spoedt Entes toch te hulp.

TRESLONG.

Welaan, ’k zal derwaards trekken.
Mijn bende! Volg mijn spoor.

Tegen de Ryk.
Gij zult de vloot hier dekken,
[p. 54]
Of ook de nood ons dwong te wijken van deez’ ree.
(840) Deel d’inhoud van mijn brief aan Duivenvoorde meê.
En dat hij in een’ boot na Maaslands oever snelle,
Opdat hij raadsheer Buis deez’ brief in handen stelle.

VAN DUIVENVOORDE.

Mijn Heer! Laat ik met u...

TRESLONG.

Gehoorzaam mijn bevel.
Dit past een jongeling. — En gij — mijn Vriend! Vaarwel!

VIERDE TOONEEL.

VAN DUIVENVOORDE, DE RYK, eenige Watergeuzen.

DE RYK.

(845) Hoor, Duivenvoorde! hoor dien held, steeds onbezweeken
In ’t heetste krijgsgevaar, door deeze letters spreeken.

Hij leest den brief van Treslong.

De Watergeus, verjaagd door Spanjes kunstnaarij
Van Englands ree, besloot deez’ kusten op te zoeken,
Waar thans de zetel staat van Alva’s dwinglandij,
(850) Waar we ons als ’t snoodst gebroed der aarde hooren vloeken.
Wij staafden dit besluit, daar weinig kiezen viel:
[p. 55]
De Ballingschap, de Dood, of Zegepraal op Spanje...
Thans is der Geuzen Vloot geankerd voor den Briel,
Reeds door ons opgeëist uit naame van Oranje.
(855) Ons heir bestormt die vest, wijl ik deez’ regels schrijf.
Hij die deez’ groete u brengt, zal zulks u nader melden.
Gevoel met mij ’t gewigt van dit Bataafsch bedrijf.
Smeek, bid ik u, den Prins om bijstand voor die helden.
Zo ons Castilje thans de Zegepalm ontwrong,
(860) ’t Was eeuwig met ons uit. ’t Was uit met
Uw
TRESLONG.

Aanvaard deez’ brief, en meld al ’t geen uw oog aanschouwde.

VAN DUIVENVOORDE.

Ach! Dat men anderen dit uur deez’ last vertrouwde,
Nu ’k proeven geeven kon van eedle heldendeugd.

DE RYK.

Ik prijs Treslongs beleid. Zijn voorzorg spaart uw jeugd,
(865) Opdat ge, als ’t stof des doods ons zal ter rustplaats strekken,
Het naakroost door uw’ moed ter krijgsdeugd op zult wekken.
Gaa, edel Jongling! Gaa. Groet ook den Raadsheer Buis
Uit mijnen naam. Verlaat, zo ras gij kunt, Maassluis,
Om, hoe de kans zich wend’, hier spoedig weêr te keeren.

VAN DUIVENVOORDE.

(870) Mijn Heer...

DE RYK.

’t Is heldenwerk zich zelven te overheeren.

VAN DUIVENVOORDE.

’k Zal dan, hoe diep ’t mij grieve, u beider wensch voldoen,
En mij met deeze groet na Maaslands oever spoên.
Vaarwel.

VIJFDE TOONEEL.

DE RYK, eenige Watergeuzen.

DE RYK, in de tent zittende.

Hoe krimpt mijn hart, dat nood noch dood doet beeven
Daar zich mijn Gade en Kroost, mij liever dan mijn leeven,
(875) Vertoonen aan mijn’ geest... Zal niet deez’ heldenstoet,
Zijn erf den Castiljaan betwistend voet voor voet,
Eens stormen op de Stad, waar in mijn dierbre gade
Nog met mijn teder kroost aan ’s oorlogs ongenade
Ter deezer uur ontduikt. Eens wordt ge, ô Amsterdam!
(880) Misschien een offerand der heillooze oorlogsvlam...
’k Vind dan ligt gade en kroost... Waar weiden mijn gedachten?
’k Vermoei mijn teder hart door noodelooze klagten...
[p. 57]
Eer onze bende een’ voet voor Gijsbrechts wallen zet,
Is wis ons Vaderland verlooren of gered. —
(885) Ach, kon ik thans voor ’t minst de onnozelheid beschermen.
Onweerb’ren! ’k Ben uw vriend en open u mijne armen.
Mij dunkt, ’k hoor hier den kreet der arme Burgerij.
’k Hoor schieten en gejuich van meêr dan eene zij’.
Wat zie ik in ’t verschiet door deeze tenten waaren.

ZESDE TOONEEL.

DE RYK, TWEE BURGERS, eenige Watergeuzen.

DE RYK.

(890) Wie zijt gij?

EERSTE BURGER.

Ach, mijn Heer! bevreesde Briellenaaren.
Wat heeft mijn oog aanschouwt, schoon ik de Vrijheid min,
Schoon ’k om verlossing bad...

DE RYK.

Treedt zonder schroom hier in.
’k Beloof u veiligheid. Mijn krijgsmans woord is heilig.
Meldt mij, wat jaagt u hier?

EERSTE BURGER.

’k Spreek immers hier wel veilig?
[p. 58]
(895) ’k Was steeds in ’t hart een Geus, al scheen ik Spaanschgezind.
’k Heb lang reeds Nassaus trouw bewonderd en bemind.
Doch nu de zwakke vest voor ’t heir der Geuzen bukte,
Nu dit verbitterd volk in deeze muuren rukte,
Zie ’k d’ondergang nabij der overheerde Stad.
(900) Ach! dat een doodlijk loot dit hoofd getroffen hadt.
Een reeks van ijslijkheên waar’ mij bedekt gebleeven.
Ach! had ik voor het minst dien Grijsaart niet zien sneeven.

DE RYK.

Wat zegt gij? Is de wraak zo hevig uitgespat?
Meld mij ’t afgrijslijk lot der overheerde stad.

EERSTE BURGER.

(905) Zal ik u d’ijslijkheên van ’s krijgsvolks woede melden,
Ik hoonde ligt hunn’ naam.

DE RYK.

Barbaaren zijn geen helden.
Vaar voort. Steun op mijn woord.

EERSTE BURGER.

’k Gehoorzaam uw bevel,
Daar ik mijn leeven zelf in uwe handen stel.
Naauw rukte van der Marck, gevolgd door zijn’ zoldaaten,
(910) Zeeghaftig in den Briel, of ’t volk stoof van de straaten,
[p. 59]
En elk vol angst en schrik de naaste schuilplaats in.
’k Drong in de kloosterpoort, waar ’t heilige gezin,
Dat Bruno’s kerkwet volgt, voor leed noch krijgswee duchtte,
Zodraa ik Geuzen zag. Daar ’k in het klooster vluchtte,
(915) Met doodsangst op ’t gelaat en door den schrik vermand,
Gaf de oude Vader mij glimlachende de hand.
Vrees niet, zo sprak de man, met zaal’ge vrede op ’t wezen,
Die ’s Heilands wetten volgt, zingt blijde, als andren vreezen.
Verzel mij in het koor. Hoor, ’t orgel heft reeds aan.
(920) Leer nevens ons uw’ geest van aardsche vreeze ontslaan.
Ik trad hem omziend’ naa met zidderende schreden.
Naauw was hij ’t hoog altaar, gantsch eerbied, opgetreeden,
Of ’t gulden wijrookvat verspreidt den heilgen geur.
Het avondlied vangt aan... maar ijllings barst de deur,
(925) Bij een verward geschreeuw van Geuzen! Geuzen! open.
’t Is nu te laat voor u om op genaê te hoopen. —
Spitsbroeders! Koelt uw wraak: verrijkt u hier met buit!
Zo schreeuwt het Opperhoofd en vliegt den stoet vooruit.
De heilige avondzang smoort in den bangen gorgel.
(930) Bij ’t klettren van ’t geweer mengt zich de klank van ’t orgel;
De Priester, nog verrukt door ’t heilig dienstwerk, heft,
Schoon reeds baldaadigheid zijn kloosterbroeders treft,
[p. 60]
’t Hoogwaardige, dien stond, al zingende na boven.
Doch een, op dat gezigt tandknarsend aangestooven,
(935) Slaat met een blinkend zwaard hem be� de handen af,
En graauwt hem brullend toe: Het waar’ te zagt een straf,
Zo ’k u den grijzen kop met één van ’t lichaam kapte.
En wijl hij dartelend het heilige vertrapte,
Wenkt hij de bende toe, die op zijn bloedig spoor
(940) Een beek van heilig bloed deedt stroomen door het koor.
Met deeze taal verhit die wreedaart hunn’ gemoed’ren;
Hier heb ik ’t hoofd van ’t rot. Bij ’t martellot der broed’ren,
Bij u, door ’t kerkgespuis van oor en neus beroofd,
Bezweer ’k u, dat ge u wreekt aan dit doemwaardig hoofd,
(945) Op dien Cathuizers kop. — Doe d’ouden langzaam sterven.
Zo voelt hij ’t best uw wraak. Toen viel de stoet aan ’t kerven,
En... maar al de ijslijkheid vermoeit uw oor misschien.
’k Zag bij dit woeden kans om ’t moordtooneel te ontvliên.
Ik vluchtte, wijl het bloed der veege kloosterlingen
(950) Mij spatte in ’t aangezigt. — Ik vlood door honderd klingen
En borg het veege lijf. — Ik liep ter stadspoort uit,
En trof deez’ jong’ling aan...

DE RYK.

Dat moorden moet gestuit...
[p. 61]
Wat mar ik aan deez’ oord. ’t Waar snoodheid hier te blijven.
Op, mannen! mannen, op! Laat ons een stoet verdrijven,
(955) Die gruweldaaden pleegt, ze pleegt op onzen naam.
Ik voel aan mij gelaat, hoe ’k mij die gruwlen schaam;
Dat wij de onnozelheid, is ’t mooglijk, hulp verleenen,
En waare vrijheidsmin met menschlijkheid veréénen.
In het heen gaan tegen eenige manschap, op den
agtergrond van het Tooneel.
Gij, blijft; — bewaakt deez’ weg, of ’t vluchten noodig waar’.

ZEVENDE TOONEEL.

EERSTE EN TWEEDE BURGER,
eenige Manschap in ’t verschiet.

EERSTE BURGER.

(960) Ik beef nog als ik denk aan ’t grouwzaam lijfsgevaar.
Gij glimlacht...

TWEEDE BURGER.

Jaa, mijn vriend! Laat vrij de Geuzen woelen,
En zelf in priesterbloed hun heete wraakzucht koelen.
Hun val is ligt nabij.

EERSTE BURGER.

Wat vreugd! Zou ’t mooglijk zijn? —
[p. 62]
Ik veinsde mij slechts geus, opdat ik door dien schijn
(965) Mij voor de felle wraak der Geuzen zou behoeden.
Zou Spanje te onzer hulp na Voorne’s kusten spoeden?

TWEEDE BURGER.

Geloof mij ’t oogenblik van hunn’ verdelging naakt.
Waant gij dat Alva’s oog hun gangen niet bewaakt.

EERSTE BURGER.

Maar waarom toch den Briel den Geus ten prooi gelaaten,
(970) Waarom den wal ontbloot van ruiters en zoldaaten .

TWEEDE BURGER.

Moest niet de stugge Fries, en ’t muitziek Sticht betoomd.
Schoon thans de Watergeus alleen van zege droomt,
De schrandre Viglius heeft gister mij geschreeven,
Hoe, nu de Watergeus uit England is verdreeven,
(975) Uit vrees, of wanhoop ligt iets stouts mogt onderstaan,
Op Voorne zich een deel der krijgsmagt neêr zal slaan,
En dat Bossu genaakt. Geef acht, slechts weinige uuren,
En een geoefend heil herwint de Brielsche muuren.

EERSTE BURGER.

Maar zal de Watergeus, die ramp noch sterflot ducht...

TWEEDE BURGER.

(980) Eer Spanjes krijgsmagt landt, is reeds de Geus gevlucht.
[p. 63]
Althans voor ’t dapper heir der fiere Castiljaanen
Zal ijllings angst en schrik den weg ter zege baanen.
Een handvol woedend volk, door tucht noch band geleid,
Zwigt zeker voor een magt, beproefd in dapperheid,
(985) Gegrijsd in ’t oorlogsschool, doorleerd in ’s krijgsmans wetten.
Hier zal ik op ’t bedrijf der Watergeuzen letten,
Wier zegetekens zijn, roof, plond’ring, moord en brand,
Opdat, wanneer Bossu met Spanjes helden landt,
En dien vervloekten hoop zijn’ aantogt bleef verschoolen,
(990) De juiste wraak door mij dien held worde aanbevoolen.

EERSTE BURGER.

Ach! dat het oogenblik dier landing reeds verscheen...

TWEEDE BURGER.

Zwijg mijn ontwerp.

EERSTE BURGER.

Ik zweer...

Men hoort enig gejuich.

TWEEDE BURGER.

Verhaasten we onze schreên.
Schuil in het kreupelhout. Ik zie een bende naedren
Met toortzen. Hoor ’t gejuich.
[p. 64]
EERSTE BURGER.

Het bloed stolt mij in de aedren.

TWEEDE BURGER.

(995) Jaa, juich baldaadig rot, om onzer broed’ren leed;
Straks wordt uw moordgejuich een bange wanhoopkreet.

[p. 65]

VIERDE BEDRIJF.

OMAL en eenige Watergeuzen, belaaden met wijn-
kruiken, brood, vleesch, komen met den aanhef
van het volgend gezang op.

Zo viel
De Briel,
Zo viel
(1000) De Briel
In onzen hand.
Komt, juichen wij!
Komt, juichen wij!
Wij juichen in ons Vaderland.

Naadat hier eenig veldmuzijk heeft plaats gehad,
zingen zij onder ’t drinken:

(1005) Men voege `er blyde teugen bij.
Elk juich’ bij ’t leegen van zijn nap,
Die schuimt van edel druivenzap,
De buit uit den kelder
Der Kathuizer broederschap;
[p. 66]
(1010) Elk juich’ nu schel en helder:
,,Onze borst draagt onze leus,
,,Lang leef, lang leef, lang leef de Watergeus!”

Zo viel
De Briel,
(1015) Zo viel
De Briel
In onze hand.
Komt, eeten wij!
Komt, eeten wij!
(1020) Wij eeten in ons Vaderland.

Naadat onder hun maaltijd het veldmuzijk plaats
gehad heeft, zingen zij weder onder het drinken:<

Men voege, enz.

Zo viel
De Briel,
Zo viel
(1025) De Briel
In onzen hand.
Komt, drinken wij!
[p. 67]
Komt, drinken wij!
Wij drinken in ons Vaderland.

Naa het drinken, waaronder het veldmuzijk mede
plaats heeft, herhaalen zij:

(1030) Men voege, enz.

EERSTE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, SIMON en Me-
vrouw TRESLONG komen, gevolgd door een schaar
van Grijsaarts, Nonnen, Vrouwen en Kinderen,
onder het laatste gedeelte van het Gezang der
Watergeuzen, die zich met OMAL agter op
het Tooneel bevinden, op.

Mev. TRESLONG, tegen het Gevolg.

Bedrukte en bange Schaar! mijn hart breekt door uw’ klagten.
Ach, dat het aan mijn stondt uw’ jamm’ren te verzagten.

MARGARETHA.

Mijn Vader! ach! wie weet, waar zich de Ryk bevindt.

JACOB.

Hij bleef ligt op de vloot. Zijn hart, dat zagtheid mint,
(1035) Zou bloeden om het lot der overwonnelingen.
[p. 68]
Hij heeft gewis geen deel aan een dier folteringen,
Waarmeê de woede en wraak de Geestlijkheid vermoordt.
Steeds heeft Verdraagzaamheid zijn edel hart bekoord.
Margretha! ’k bid u, slaa met innig mededoogen
(1040) Op deez’ berooide schaar als wij uw schreijende oogen.
Aanschouw de Nonnenrij, wier liefde ons in den nood
En d’algemeenen schrik, haar heilig koor ontsloot,
Verdreeven uit haar erf, jaa uit de Stad verdreeven.
Beangsten! wees gerust. Ik zal u niet begeeven.
(1045) Margretha, zie deez’ schaar, wier mannen, op ’t gerucht
Der naedring van den Geus, ten wall’ zijn uitgevlucht,
Of bij de Zuiderpoort gesneuveld voor haar’ voeten.

DE WATERGEUZEN, nog bezig met hunn’ maaltijd,
roepen, terwijl zij hunne nappen ledigen.

Lang leef de Watergeus.

Mev. TRESLONG, tegen Jacob.

Hoe best dien hoop te ontmoeten?
Een krijgt ’er ons in ’t oog dier teugellooze schaar.

OMAL, met drift toegeschooten, tegen Mev. Treslong.
(1050) Wie zijt gij?

Mev. TRESLONG.

Dat uw drift deez’ weereloozen spaar’.
[p. 69]
Mijn Heer! ’t Is beulenwerk aan vrouwen zich te wreeken,
Aan grijzen, door den last der jaaren schier bezweeken,
Aan Nonnen...

OMAL, tegen de Geuzen.

Mannen, op! Hier hoont men onzen naam.

Mev. TRESLONG.

Mijn Heer! Dat zich uw hart die strafbre woestheid schaam’;
(1055) Wie zijt gij?

OMAL.

’k Heet Omal, zo gij mijn naam wilt weeten.
’k Heb straks met deeze hand een’ priester neêrgesmeeten,
Schoon hem de grijze baard schier tot de knieën hong.
Spreek op nu — wie zijt gij?

Mev. TRESLONG.

De moeder van Treslong.
Baldaadig Legerhoofd! Treed, zo gij durft, nu nader.
(1060) De Gade van de Ryk zal dan met haaren Vader,
De grijze Hooft, eerlang getuigen bij mijn’ Zoon,
Hoe hebt gij mij gestraft. Straf mij: — maar ’k bid, verschoon
Deez’ weerelooze schaar van Grijsaarts, Nonnen, Vrouwen,
En Kinderen, die mij, als hunne borg, beschouwen.

OMAL, tegen Mev. Treslong.

[p. 70]
(1065) ’k Draag achting voor uw’ Zoon...

Tegen Margaretha.

En voor uw’ Echtgenoot,
Met d’edelen Lumey, het cieraad onzer vloot.
Spitsbroeders, keert te rug, en laaten blijde zangen,
Den Watergeus ter eer, nogmaals uw’ disch vervangen.
Mevrouw, dat in dien zang aan u de liefde blijk’
(1070) Voor uwen Zoon Treslong, en Amstels held, de Ryk.

MARGARETHA.

Wat troost? Hij leeft dan nog...

OMAL.

’k Zie van ons krijgsvolk naaken.

Mev. TRESLONG, tegen de overigen.

Verwijd’ren we ons op zij’, ligt dat ze in woede blaaken.
Waarom ons buiten nood aan woestheid blootgesteld.

Mev. Treslong, Jacob, Margaretha, de Kinderen en het
gevolg verwijderen zich eenigzins op zijde; egter blijft
Mev. Treslong vooraan meer of min zigtbaar.

[p. 71]

TWEEDE TOONEEL.

VAN DER MARCK, TRESLONG, OMAL, en Water-
geuzen.

TRESLONG,, in het opkomen.

’k Herhaal ’t nog eens, mijn Heer! het moorden past geen held,
(1075) En ’t plond’ren is ’t bedrijf van dieven en van guiten.

VAN DER MARCK.

Wie kan in de eerste drift des krijgsmans woede stuiten? —
Wat leed drukt toch uw hart, een zeekre somberheid
Ligt in dit heuchlijk uur op uw gelaat verspreid.

TRESLONG.

Vergeef die somberheid. — ’k Gedenk aan mijne Moeder,
(1080) En sidder om haar lot. ’t Is of mijn dierbre Broeder,
Dien Brussel op ’t schavot der onschuld knielen zag,
Rondom mij waart en spreekt: Mijn bloed wordt, deezen dag,
Gewrooken, maar die wraak doet ook onnoozlen sneeven.
Ach! streed ik aan uw zij’: ’k Droeg zorg voor Moeders leeven;
(1085) Ze is ook de Stad ontvlucht. — Ik bid, mijn Heer, verschoon,
Verschoon die treurigheid... ik bid...

[p. 72]

DERDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, SIMON, M-
vrouw TRESLONG, TRESLONG, VAN DER
MARCK, OMAL, ’t Gevolg van Mev.
Treslong; Watergeuzen.

Mev. TRESLONG, die, naadat zij te rug geweeken waren,
op het hooren van de stam haars Zoons langzaam
met de haaren genaderd was — met drift toe-
schietende, daar zij zich niet langer bedwin-
gen kan, werpt zij zich in zijne armen.

Mijn Zoon! Mijn Zoon!

TRESLONG, haar omarmende.

Mijn Moeder!

Mev. TRESLONG.

Ach! Mijn Zoon!

TRESLONG.

Wat heil! ik vind u weder.
Mijn Moeder!

Mev. TRESLONG.

Dierbre Zoon! hoe dapper, niet min teder!
[p. 73]
’k Dank Hem, die in den krijg uw hoofd en hart bewaart;
(1090) Wat vreugd: ik vind uw ziel niet van haar deugd ontaart.

TRESLONG.

Heb ik die tederheid van u niet ingezoogen?
Uw deugd, uw voorbeeld, zweeft mij te aller uur voor oogen.

Rondom ziende.

Waar is de Ryk? — Hoe nu?

Tegen Omal.

Hebt gij hem afgelost?

OMAL.

De Ryk? ô Neen, mijn Heer!

TRESLONG. tegen van der Marck.

’k Liet hem op deezen post.

MARGARETHA, met groote ontroering.

(1095) De Ryk?...

TRESLONG.

ô Jaa! Mevrouw!

JACOB.

Zou hij zijn’ post verlaaten?
Zou ’k hem slechts wederzien, alleen om hem te haaten?
Zou hij een schande zijn van ’t deftige geslacht,
Ontaart van ’t eerlijk bloed, dat hem heeft voortgebragt?
[p. 74]

MARGARETHA.

Mijn Vader! Zou mijn’ Gade in eens zich zelv’ vergeeten!
(1100) Hij, die zo menigwerf zich moedig heeft gekweeten,
Die nood noch dood ontzag, zou bij deez’ zegepraal
Zijn deugd verliezen: neen! Gedenk zijne eedle taal:
,,’t Is beter goed, jaa ’t hoofd, dan eer of deugd verlooren.”

TRESLONG.

Een naedrend krijgsgeluid klinkt ons op nieuw in de ooren.

VIERDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, SI-
MON, Mevrouw TRESLONG, TRESLONG,
VAN DER MARCK, OMAL, ’t Gevolg
van Mev. Treslong; Watergeuzen.

DE RYK, met eenige Manschap.

Eer hij op het tooneel is, zegt hij:

(1105) Door wreedheid wordt de roem van helden uitgewischt.

SIMON.

Ach, Moeder! hoor de stem van Vader.

[p. 75]
AGATHA.

Ach! hij is ’t.

Margaretha, de Ryk ziende, vliegt sprakeloos in zijne armen.

DE RYK, haar omhelzende.

Margretha!

MARGARETHA.

Mijn de Ryk!

DE RYK, haar nog omhelzende.

Naa zo veele ongelukken
Mag ik in ’t Vaderland u aan mijn boezem drukken.
Gij hier, mijn Echtgenoot! — Wat geest voerde u hier heen,
(1110) Mijn dierbre Margareeth!

MARGARETHA.

De Huwelijksmin alleen.

SIMON.

Ach, Vader! Ziet ge ons niet? Zie dan toch Grootevader. —

DE RYK.

Gij, gij ook hier, mijn kroost? Mijn kinderen! treedt nader.
Omhelst mij, kuscht mij toch. — ô Toppunt van geluk!
Dat ik mijn gade en kroost nog eens aan ’t harte drukk’
(1115) Op vaderlandschen grond.
[p. 76]
Tegen Jacob.

En gij, zo hoog van jaaren,

Mijn Vader! Gij ook hier?

Hij zet zich in een stoel der Tent neder.

Ik moet een poos bedaaren,
Eer ’’k oog en oor geloof. — Door ’t strijden afgemat,
Met stof en bloed besmet voor deez’ verheerde Stad.
Naadat ik schuldloos bloed gelijk een beek zag vlieten,
(1120) Kan mijn gevoelig hart nog zo veel vreugd genieten.

Oprijzende en Jacob Hooft willende omhelzen.

Mijn Vader! welk een vreugd! ’k vind naa zo langen tijd...

JACOB, zyne omhelzing afweerende.

Laat af — en toon mij eerst — dat gij dit waardig zijt.
De Ryk! Hebt gij een’ post, uw toebetrouwd, verlaaten?

DE RYK.

’k Verliet dien, maar uit pligt, om woedende zoldaaten,
(1125) Op schuldloos menschenbloed en kloosterroof verhit,
Te stuiten in hun woên.

JACOB, hem omhelzende.

Dank, Hemel! ik bezit
Dan nog denzelfden Zoon, zo moedig als goedaartig.
Omhels mij, dierbaar Zoon, gij zijt dien naam nog waardig.
[p. 77]

TRESLONG.

Mijn Vriend! ik vind u weêr, mijn edele de Ryk.

DE RYK.

(1130) Gij zucht.

TRESLONG.

Helaas! mijn Vriend! — ik deed u ongelijk.
’k Had schier de deugd verdacht des braafsten mijner vrinden.

DE RYK.

Genoeg... ’t Is mij gelukt de woestheid in te binden.
Omal in het oog krijgende, en verder tegen hem.
Maar gij, gij, die onze eer deez’ dag geschandvlekt hebt,
Daar gij in plondering en moord behaagen schept,
(1135) Gij waart reeds weggerukt met uwe ontaarte bende.
Ik vond in ’t aaklig koor, dat moordhol vol ellende,
De onnoozle broederschap nog wentlende in het bloed.
’k Verjoeg het overschot der wreedaarts, die verwoed,
Door baatzucht aangevuurd, de kloosterschatten roofden,
(1140) Of dartel in hun wraak Kathuizerkoppen kloofden.

TRESLONG.

Wat heil! dat uwe zorg die woestheid heeft gestuit.

VAN DER MARCK, tegen de Ryk.

Wat mij belangt, mijn Heer! Ik gun aan ’t volk dien buit.
[p. 78]
Uw Vriend,
Op Treslong wijzende.
door d’eigen geest van zagtheid aangedreeven,
Heeft, tegen mijnen dank, dit vreemd bevel gegeeven:
(1145) Staakt moord en rooverij — ’t onteert uw heldendeugd.
Viert uwe zegepraal door een gepaster vreugd.
Recht kamerspelen aan — zingt blijde zegezangen.

TRESLONG.

En immers hadt de Geus naauw deezen wenk ontvangen,
Of daadlijk juicht me een’ stoet Rederijkers toe.
Hij wijst op het Gevolg van Mev. Treslong.
(1150) Maar wat wil deeze schaar?

Mev. TRESLONG.

Zo ’t mooglijk is, voldoe
Den wensch dan van mijn hart... Deez’ grijsaarts, die in jaaren,
Misschien ook wel in kruis, uw Moeder evenaaren,
Stoköud, vermoeid en arm — deez’ nonnen — deeze stoet
Van vrouwen met haar kroost, verstooten uit hun goed,
(1155) Zijn doodelijk beangst voor meêr baldaadigheden.
Zij hebben deezen nacht, helaas! te veel geleeden.

TRESLONG.

Bedrukten! Keert te rug... ’k Beloof u veiligheid.
[p. 79]
U zal, daar zich de Geus ten feestvermaak bereidt,
Geen onheil, geen gevaar in Brielles wal ontmoeten.
(1160) Wat zie ik? — Hoe, gij toeft. — Nog aarzelen uw’ voeten.
Gij twijfelt aan mijn woord. — Dat uwe vrees verdwijn’,
Zo gij dit staal vertrouwt.
Hij slaat zijn hand op het gevest van zijn geweer,
en gaat het Gevolg voor.
Ik zal uw leidsman zijn.

VIJFDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK,
SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER
MARCK, OMAL, Watergeuzen.

DE RYK, tegen van der Marck.
Zie, hoe de heldendeugd zich huwt aan zagte zeden.
Wie heeft ’er meêr dan hij van Alva’s wrok geleeden?

VAN DER MARCK.

(1165) Ik prijs dien zagten aart, doch ongestuimer bloed
Bruischt door mijne aedren heen. Ik ben niet opgevoed
Door Hoofsche Vleijerij, gespitst op duizend streeken,
Gevormd, om van bedrog en heerschzucht mij te wreeken.
[p. 80] Doch waartoe hier getoefd? — waarom niet scheep gegaan,
(1170) En met den Brielschen buit der Geuzen vloot belaên.

DE RYK.

Wij wijken van deez’ kust... Wij ons op zee begeeven?
Moet de Inquisitie dan aan deezen oord herleeven?
Heb ik zo menigwerf dan vruchteloos gebeên,
Dat eens het heilrijk uur, die blijde stond, verscheen,
(1175) Dat ik voor ’t minst aan ’t strand van ’t erfland mijner vaedren
Kon hoopen op een graf. Laat vrij de Spanjaard naedren,
Betwisten wij bedaard den grond hem voet voor voet.
Dit zij de heldenproef van onze trouw en moed!

ZESDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED-
DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN
DER MARCK, OMAL, Watergeuzen.

HEDDING, met drift opkomende.
Zo past het dat gebroed, dat helsche zaad, te straffen,
(1180) Zo moet men van verraad zich ijllings wraak verschaffen.
’k Hijg van vermoeidheid nog. Met deez’ verstijfde hand
Heb ik twee Briellenaars doen sneeven in het zand,
[p. 81]
Niet verr’ van deezen oord in kreupelbosch verschoolen.
Naadat Treslong den Geus de feestvreugd hadt bevolen,
(1185) Treslong, voor wien het volk een slaafschen eerbied kweekt,
Van wien ’t steeds met ontzag als van een’ Heilig spreekt,
Ben ik, ondanks mijzelf, ook na deez’ plaats getoogen.
Naauw blonk mij ’t schemerlicht van d’uchtendstond in de oogen,
Of ’k zag dat heilloos paar. — Mijn’ woede steeg ten top.
(1190) Verspieders! schreeuwde ik uit. Verspieders! Mannen, op!
Men volgde mij te loom. Met uitgetoogen zwaarde,
Schoon stromplend voortgesneld, vel ik dat paar ter aarde,
Waar hun lafhartigheid en angst geketend hieldt.
De een lag met d’eersten slag voor mijnen voet ontzield,
(1195) Maar de ander, neêrgestort, bewoog nog zijne lippen,
En liet met deeze taal zijn’ helschen adem glippen:
Bossu, gij komt te laat. Bossu, Bossu genaak’!
Straf gij den Watergeus. ’k Beveel aan u mijn’ wraak.
Ik poogde, maar vergeefsch, hem ’t leeven toen te spaaren.
(1200) Lumey! ’k Spel uit dat woord ons nieuwe krijgsgevaaren.

DE RYK.

Wat jammer, dat uw drift hem ijllings heeft geslacht.

VAN DER MARCK.

Het blijkt dus, dat Bossu wordt aan deez’ kust verwacht,
[p. 82]
Daar hij door snood gespuis de Geuzen laat bespieden
Mijn vrienden, waar ’t niet best bij tijds deez’ ree ontvlieden.

DE RYK.

(1205) Daar stem ik nimmer in. ’k Volhard in mijn besluit.
Zend ook op uwe beurt alom verspieders uit,
Wat hebben wij toch meêr, dan ’t leeven te verliezen.

HEDDING.

Lumeij! ’t Zou lafheid zijn, nu reeds de vlucht te kiezen,
De Briel staat onverbrand.

VAN DER MARCK.

’k Zal u ten wille zijn,
(1210) Opdat ik in uw oog geen laffe krijgsman schijn’.
Omal! Verdeel uw bende en doe de vloot bewaaken,
Als hier zich ’t ovrig volk verpoost door feestvermaaken.
Zet wachten uit op dijk, op wal, en toorentrans.

Omal vertrekt met eenige manschap.

MARGARETHA.

De Ryk! ik ben beducht voor ’t keeren van den kans.
(1215) Mijn lieve wederhelft! Kon u de vlucht bekooren.

DE RYK.

’t Past mij alleen de stem van eer en pligt te hooren.
Verzet uw’ angst, Margreeth, en lees bij ’t rijzend licht
[p. 83]
De vreugd der Zegepraal op ieders aangezigt.
Dat, deezen uchtendstond, de vaderlandsche spelen
(1220) Van ’t zegepraalend volk uw oog een boezem streelen.

Men hoort van verre eenig Muzijk.

De Rederijkersstoet treedt d’andren reeds vooruit,
En streelt de vrijheidsmin door vrolijk feestgeluid.

HEDDING.

Wien ’t luste, scheppe in spel en feestvermaak behaagen;
Wien ’t luste, blijve hier, ik vrees Castiljes laagen.
(1225) Het rofflen van de trom en ’t kraaken der trompet
Acht ik mijn feestgeluid. Dat ik, schoon zwak van tred,
Maar nog met jonglings moed, na Brielles vesting stromp’le,
Opdat Castiljes list den Geus niet overromp’le.

[p. 84]

VIJFDE BEDRIJF.

Eer Hedding met spreeken geëindigd heeft, vertoonen
zich reeds eenige Watergeuzen op het Tooneel, welke
gevolgd worden door eenen stoet Rederijkers, op de
aêloude wijze gekleed, vooraf gegaan door eene
Maagd, draagende een blazoen, waarop een
bloem geschilderd is. Naa eenen plegtigen
omgang zingt deeze Maagd:

De Vreugdebloem, zo lang geslooten,
(1230) De Vreugdebloem, in haaren knop
Bijna verschroeid, beroofd van looten,
Beurt uit de marteläsch zich op.

De wolken zijn voorbij gedreeven,
De worlken, vol verdervend vuur,
(1235) De storm, die onze bloem deedt beeven,
Zwijgt, brullens moe, dit heuchlijk uur.
[p. 85]
Een zagte daauw van dankbre traanen
Blinkt op de blaên der Vreugdebloem;
Beschaduwd door der Geuzen vaanen,
(1240) Herleeft haar luister en haar roem.

Laat England aan haar Landroos rieken,
Sterk ruik’ de Lelie van Bourbon;
Wat geur spreidt onze Bloem, bij ’t krieken
Der vaderlandsche Vrijheidszon.

De Keizer der Kamer vervangt haaren zang tegen
Corninck Thonisse en Jan Thysse, als Water
geuzen gekleed.

(1245) Hoe is de Broederschap verheugd,
ô Edel paar! Rechtschapen mannen!
Die voor de Vrijheid en de Deugd
Altoos uw’ snaaren hadt gespannen,
Maar die, bij ’t sterven onzer vreugd,
(1250) Uw Vaderstad zijt uitgebannen.
Nu gij te rug keert in uw Stad,
Die gij met wapens in de handen,
Nog met heerschzuchtig bloed bespat,
[p. 86]
Ontrukt hebt aan de Dwingelanden;
(1255) Daar elk de handen dankbaar vat.
Ziet! Traanen zijn onze offeranden.

CORNINCK THONISSE en JAN THYSSE.

Met blijdschap keeren wij te rug —
En zien de ons dierbre Broeders weder. —
De vriendschap, nimmer stuursch of stug,
(1260) Legt in uw’ kring de wapens neder: —
Maar keert het ijslijk Monster weder,
Dan gorden wij
Ze ook even blij
En moedig aan, tot schrik der Dwinglandij,
(1265) Dan staan wij pal,
En leggen voor den val
Van Spanjes Dwinglandij,
Of onzen eigen val,
De wapens nimmer neder.
Alle de Redenrijkers herhaalen.
(1270) Dan gorden wij
Ze aan uwe zij
Kloekmoedig aan, tot schrik der Dwinglandij;
Dan staan wij pal,
[p. 87]
Jaa leggen voor den val
(1275) Van Spanjes Dwinglandij,
Of onzen eigen val,
Die wapens nimmer neder.

EERSTE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED-
DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER
MARCK, OMAL, ROCHUS, Watergeuzen en Rederijkers.

Bij de tweede herhaaling van het laatste Gezang komt
ROCHUS, met een bijl in de hand.

Wat zingt, wat speelt gij hier? De vijand is geland,
Het krijgsvolk van Bossu betreedt reeds Voornes strand,
(1280) ’k Heb zelf de vloot gezien van Sint Katrijnes tooren.

MARGARETHA.

Vlucht, vlucht, de Ryk! helaas! wat lot is ons beschooren.

VAN DER MARCK.

Volg nog mijn’ raad, de Ryk! verlaaten wij dit oord;
Voorkomen we ons verderf. Begeeven we ons aan boord...

[p. 88]
DE RYK.

En zouden we aan de wraak der moordzieke zoldaaten
(1285) Treslong en ’t overschot des volks ten prooije laaten.

ROCHUS.

Treslong, die in den wal van mij dees maar verstondt,
Daar hij bij ’t Klooster der Clarissen zich bevondt,
Heeft ijllings met een deel der stoutste Briellenaaren
Zich in een boot gescheept; hij riep mij, onder ’t vaaren,
(1290) Met luider stemme toe: Meld aan den Admiraal,
Dat ik na boord vertrek, om de eer der zegepraal,
Daar ik de Spaansche vloot van agter aan zal vallen,
Te vesten aan deez’ kust. Hij dekk’ de Brielsche wallen
Voor ’s vijands legermagt.

VAN DER MARCK.

Ik zie een deel der vloot
(1295) Verdwijnt reeds uit ons oog.

ROCHUS.

Ach! Mogt ik in deez’ nood
Aan u een blijk van trouw — van haat aan Spanje geeven.

VAN DER MARCK.

Spreek op, welk blijk van trouw!

[p. 89]
ROCHUS.

In ’t zwemmen fiks bedreeven,
Van mijne jongkheid af, bied ik mijzelv’ u aan,
En smeek u mijn verzoek goedgunstig toe te staan.
(1300) Laat mij met deeze bijl in ’t bruischend water springen,
Dan zal ik met Gods hulp Bossu deez’ vest ontwringen.
Het is de Nieuwlandssluis, geslooten voor den vloed,
Die tot der Geuzen heil dit uur geopend moet;
En daar de Spanjaards reeds aan Voornes oevers landen,
(1305) Valt binnen kort die Sluis het snood gebroed in handen.
Doch, zo mijn grootsch ontwerp tot aller heil gelukt,
Zie ’t zich de zegepraal door mijne list ontrukt.
Ik zal de deur der sluis met weinig slagen klooven:
En ’t water met geweld op Voorne’s land gestooven,
(1310) Belet den Castiljaan dat hij deez’ muur genaakt,
Indien de Watergeus de dijken slechts bewaakt.
’k Wil met een handvol volk, als ik te rug gezwommen...

VAN DER MARCK.

Hou op — het is te veel... Uw’ deugd doet ons verstommen.
Getrouwe, gaa! voltooi, voltooi, voltooi uw grootsch ontwerp.

MARGARETHA.

(1315) Ik beef...

[p. 90]
ROCHUS.

’k Ben jong en sterk — en deeze bijl is scherp.
Mevrouw! waar beeft gij voor: ik moet toch éénmaal sterven.
En kan ik grooter eer of schooner dood verwerven...
Vaartwel.

TWEEDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED-
DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER
MARCK, OMAL, Watergeuzen, Rederijkers.

DE RYK.

Op, mannen! Op. De wapens in de vuist.
En met vernieuwden moed des dwinglands trotsch vergruisd.
(1320) Maar ’k zie die wapens reeds in uwe handen blinken.
Nu zal ons Spanjes wrok in ijzren ketens klinken,
Opdat ons ’t martelvuur daarnaa tot asch verteer,
Of ons verbeidt de zege en eene onsterflijke eer.
Komt, dijkwaards aangespoed — den zwemmer hulp gebooden...

MARGARETHA.

(1325) Ach! waarom niet bij tijds de Brielsche kust ontvlooden.
Of denkt gij, dat uw’ gaê, daar zij u wedervindt,
[p. 91]
Zal dulden, dat de dood haar’ zoetste hoop verslindt.

DE RYK.

Mijn dierb’re! druisch de stem van eed en pligt niet tegen.

MARGARETHA.

De pligt der Huwlijkstrouw moest op uw hart ook weegen.

DE RYK.

(1330) Die pligt, mijn echtgenoot! weegt op mijn hart ook zwaar.

MARGARETHA.

Verlaat u gaê dan niet: onttrek u aan ’t gevaar.
Dat zich een jong’ling waag’... gij, echtgenoot en vader...

VAN DER MARCK.

’t Is hier geen toevenstijd, het krijgsrumoer komt nader.

MARGARETHA.

Ik klem u in mijn’ arm.

DE RYK.

Margretha! laat mij gaan.

MARGARETHA.

(1335) Blijf hier, de Ryk! — Wat heil! uw oog blinkt door een’ traan.
Gij zucht — wilt egter gaan... ach! dat mijn wensch beklijve...
Mijn kinders! knielt met mij: smeekt, dat uw vader blijve.

SIMON EN AGATHA.

Ach! Vader, blijf...

[p. 92]
DE RYK.

Mijn kroost! mijn dierbaare Margreeth!
’k Zwoer aan Oranje trouw, en zou ik deezen eed
(1340) Verbreeken, om ’t geschrei van wederhelft en kind’ren.
’k Bidt u, laat af — laat af — laat af. Uw traanen hind’ren
Mijn’ heldenmoed. — Laat af. Zij dooven ’t edelst vuur.
Hoe strijden eed en pligt met liefde en met natuur!
Is dit nu aan mijn volk een spoor ter zege baanen. —
(1345) Vaartwel! — Ik zegepraal, maar zegepraal met traanen!
Komt, gaan wij, van der Marck!

DERDE TOONEEL.

Mevrouw TRESLONG, AGATHA, MARGARETHA,
SIMON, JACOB HOOFT. Eenige Manschap.

MARGARETHA.

Afgrijslijk oogenblik!

JACOB.

Verwijd’ren we ons van hier.

MARGARETHA.

ô Neen! verstijfd door schrik,
Gevoelloos voor de smart, door overmaat van smarte,
[p. 93]
Baart deeze legerplaats geen siddring in mijn harte.
(1350) Dit is, dit is de tent, waarin mijn Echtgenoot,
Nog kort geleeden, zat; hij, die den wreeden dood
Uit de armen zijner gade in de armen is gevloogen.
Hier zink ik neêr. Geen traan ontwelt mijn gloeijende oogen.
De Ryk! De Ryk! maar neen! mijn dierbre keert niet weêr.
(1355) Mijn kinders, ach! Gewis gij hebt geen Vader meêr;
Zijn dood staat vast. Gij weent — ach, kon ik met u weenen...
Draa zal Castiljes wrok mij met de Ryk heréénen.
’t Is lang genoeg gemard . — Beeft voor mijn huwlijkstrouw!
’k Zal nu den Castiljaan doen siddren voor een’ vrouw.
(1360) Schuilt in deez’ tent geen spiets, geen hellebaard, geen wapen...
Is dan de man alléén tot heldeneer geschapen!

Mev. TRESLONG.

Betoom uw ijdle drift, zo woest, zo onberaên.

MARGARETHA.

Ach! laat ik aan de zij’ van mijnen Krijgsheld staan,
’k Zal mijne wederhelft des noods ten schild verstrekken,
(1365) En voor des vijands loot zijn’ dierbren boezem dekken.
Of dringt de kogel door, daar ze ook mijn’ gade wondt,
’k Sterf met mijn Echtgenoot, wat heil! Ten zelfden stond.

[p. 94]
JACOB.

Bedaar! Bedaar, men komt.

MARGARETHA.

Ziet gij mijn weêrhelft komen?

VIERDE TOONEEL.

ROCHUS, AGATHA, Mevrouw TRESLONG, SIMON,
MARGARETHA, JACOB HOOFT.

ROCHUS, met de bijl in de handen, en als even
uit het water komende.

God lof!

MARGARETHA.

Waar is de Ryk...

JACOB.

Laat rede uw drift betoomen,
(1370) En hoor de vreugdemaar, die ons deez’ jongling brengt.
Tegen Rochus.
Ei, dien ons van bericht.

ROCHUS.

Schoon ’t naauw de vreugd gehengt,
[p. 95]
Waarvan mijn gansche ziel en lichaam is doordrongen,
Verstaa ons gunstrijk lot... Ten Kaêdijk afgesprongen,
Die altoos deeze steê voor overstrooming hoedt,
(1375) Was ik met hoofd met al gedompeld in den vloed.
Ik repte middlerwijl mijn’ voeten en mijn’ handen,
En voelde, schoon bedekt door golven, ’t hart mij branden.
’k Zwom onbekommerd voort, en beurde nu den kop
Eens uit den diepen plas, van blijdschap, schuddende op,
(1380) Om met te wisser koers den vreemden weg te spoeden;
Dan dook ik, om mijn hoofd voor Spanjes oog te hoeden,
In ’t diepste van den stroom. ’k Hoor een verward gedruis,
Duik weder op, en zie van verre Nieuwlands sluis,
En bij die sluis een stoet, voorzien van Spaansche vaanen.
(1385) Ik knarstandde op ’t gezigt der wreede Castiljaanen.
’k Zonk weder weg in ’t diep; en wijl ik voorwaards schoot;
Zwem ik, totdat mijn hoofd zich op de sluisdeur stoot;
’k Spring ijllings weêr te rug, en beur het hoofd na boven.
’k Beklim den rand der deur, val woedend aan het klooven,
(1390) ’k Slaa plank bij plank ’er af, en hak in de eene deur,
Eer ’t eenig Spanjaard merkt, een lange en breede scheur.
Reeds drong het water door. Toen kreeg men mij in de oogen;
Een rot van ’t omstaand volk, gewapend toegevloogen,
[p. 96]
Legt vloekend op mij aan. ’k Ontduik terstond den schoot;
(1395) Verwachtende dien stond de zegepraal of dood,
Bruisch ik, naa welberaên een korte poos te wachten,
In eens ten stroomkil uit. God sterkte toen mijn kragten,
Want met een’ enk’len slag had ik zo wijd een kloof,
Dat door de sluis een zee van water binnen stoof.
(1400) Toen dook ik met een schok, vol blijdschap, na beneden.
Ik dankte de Oppermagt, dat zij aan mijne beden
In ’t hachelijkst bedrijf ontfermend hadt voldaan.
Een hagelbui van loot, waarmeê de Castiljaan
Mij zonder vrucht beschoot, zag ik in ’t water daalen;
(1405) Ook poogde men vergeefsch den zwemmer te agter haalen;
Terwijl de Watergeus hen op den dijk beschiet.
Ziet gij reeds heinde en ver het wassend water niet.
Mij dunkt, ik zie alreeds die Koningsslaven vlieden,
En hunn’ bevreesden rug aan Geuzenkogels bieden.
(1410) Hoe trapplen zij in ’t nat, dat voor hun voeten wast,
Wijl hun de ontvlooden dood in hunne vlucht verrast.

JACOB.

Waar heeft zich ooit een held zo kloek als gij gekweeten!
Nooit zal het vaderland uw stout bestaan vergeeten.
En zo de Watergeus hier vrijheids altaar vest,
[p. 97]
(1415) Hier d’eersten grondsteen legt van ’t vrij gemeenebest,
Zult gij met eeuwige eer in ’s Lands geschiedboek praalen.
ô Vrijheid! Moogt ge uw hoofd eens juichend bovenhaalen,
En wordt deez’ kloeken held geen eerenaald gesticht,
Verwijt de ondankbaarheid hen dan in ’t aangezigt,
(1420) Die, mooglijk, schemerblind door glans van eeretijt’len,
Voor d’adeldom alleen eernaalden zullen bijt’len,
Terwijl de Burgertrouw, helaas! vergeeten wordt,
En op de vlakke zerk de laauwerkroon verdort.

ROCHUS.

’k Begeer geen eerenaald, geen schitterende glorie.
(1425) Leest slechts het naageslacht in Nederlands historie:
Toen Spanje op ’t onverwachtst de Geuzen overviel,
Heeft Rochus Meeuwiszoon, een Burger uit den Briel,
Op ’t zwemmen afgericht, spijt kogels, spijt zoldaaten!
De sluisdeur doorgehakt, en ’t water ingelaaten. —
(1430) Zie daar, mijn Heer! Waarmeê mijne eerzucht is voldaan. —
Maar ’k beidde reeds te lang. ’t Is tijd na Stad te gaan,
Om daar een droog gewaad en wapens aan te trekken,
En straks den Watergeus ten strijdgenoot te strekken.

[p. 98]
JACOB.

ô Gadelooze moed, met nedrigheid gepaard!

VIJFDE TOONEEL.

HEDDING, OMAL, AGATHA, Mevrouw TRESLONG,
SIMON, MARGARETHA, JACOB.

HEDDING, leunende op Omal.

(1435) Omal! Jaa, draag mij voort... mijn bloed stroomt neêr op de aard’.

MARGARETHA.

In welk’ een droeven staat keert deeze Grijsaart weder.

HEDDING.

Hoe schemert mij het oog — zet in deez’ tent mij neder.
Daar zit, daar zit het loot ... ik voel het in mijn’ borst.
Omal! keer gij te rug, maar met mijn bloed bemorscht;
(1440) En zo misschien uw hart tot bloôheid wierdt bewoogen,
Vest dan, terwijl gij deinst, op Heddings bloed uwe oogen.
Ruk, denkende aan mijn wraak, op Spanjes benden in,
En volg mijn voetspoor na, stort neêr of overwin.

OMAL.

Dat zal ik volgen, jaa! tot spijt en schrik van Spanje,
[p. 99]
(1445) Daar ik mijn’ krijgseed staaf, gezwooren aan Oranje,
Maar zou ik u, mijn vriend! in deezen staat...

HEDDING.

Vertrek,
Dat ik uw heldeneer geen hinderpaal verstrekk’.

OMAL.

Maar zo de dood...

HEDDING.

Wel nu, laat zij mijn hoofd niet spaaren.
Mijn leeven kunt gij niet, ’s Lands vrijheid wel bewaaren.
(1450) Hoor ’t klettren van ’t geschut. — Verlaat mij, dapper vriend!
Vervul gij Heddings plaats — want hij heeft uitgediend.

OMAL.

Vaarwel dan! — daar ’t moet zijn.

ZESDE TOONEEL.

HEDDING, AGATHA, Mevrouw TRESLONG, SIMON, MARGARETHA, JACOB.

HEDDING.

Wie zie ’k rondom mij weenen?
Schreit niet... Mij zal de dood terstond ontslag verleenen
[p. 100]
Van al mijn’ moeilijkheên. Straks lost zij Hedding af.
(1455) Ik schrei, ik sidder niet, en voor mij gaapt het graf.
Maar zou ’k, daar in mijn’ jeugd mij nood noch dood deedt beeven,
Een laffe grijsaart zijn bij d’eindpaal van mijn leeven;
ô Neen! Mijn leevensweb, zo pikzwart van verdriet,
Waarin de vreugd zo schaars haar witte draaden schiet,
(1460) Heeft waarlijk op ’t getouw des tijds al veel geleeden.
Geloof me, ik voel met vreugd, dat zij wordt afgesneeden.
’k Wensch dat mijn flaauwend hart alleen zolang mag slaan,
Tot ik de zegepraal der Geuzen heb verstaan.
Waar toeft, waar toeft Lumey? — Gij deinst... ei, komt wat nader...
(1465) Waar toeft Treslong? De Ryk?

SIMON.

Ei hoor, hij vraagt na vader.

HEDDING.

Wat zegt gij Vader, gij: ei zeg, zijt gij het kroost,
Gij kind’ren van de Ryk? dat geeft mijn hart nog troost.
Treed dan wat nader bij. Laat ik u kennen leeren,
Eer ik van hier verhuis. Komt hier! Niets zal u deeren.
(1470) ’k Ben bijkans uitgebloed — en gantsch ten eind van kragt;
’k Omhels u — ’k Had voorwaar dit heil nog niet verwacht.
Hoort, kinderen, na ’t woord van mijn bestorven lippen,
[p. 101]
Wijl ieder oogenblik mij de adem kan ontglippen...
Ik was een driftig man, dat heb ik vaak getoond,
(1475) ’k Heb dikwerf in mijn drift een eerlijk hart gehoond,
Wel even stout als ik, maar mooglijk meêr koelbloedig.
Uw vader is een held, standvastig en kloekmoedig;
’k Acht in mijn stervend hart den eedlen man nog hoog,
Maar zijn bedaardheid scheen soms lafheid in mijn oog.
(1480) ’k Heb gistren op Treslong en hem nog uitgevaaren,
Daar ’t hun het oorbaarst scheen de Brielsche vest te spaaren.
En ik... zagt, kind’ren, zagt... ik dacht daar, dat de dood
Reeds met haar’ koude hand mijn’ mond en oogen sloot;
Doch ’k zie u weder klaar... Ik heb de Ryk steeds teder
(1485) En hartelijk bemind. Daar komt dit duister weder.—
Bid, zo ik mooglijk sterf, eer hij hier weêr verscheen:
Schrikt niet — Ei, blijft bij mij — Het is de dood alleen...
Bid dan uw vader toch, dat hij mij wil vergeeven,
Al wat ik ooit in drift heb aan hem toegedreeven.
(1490) ’k Zal hem niet weder zien. — Bid, dat hij ’t zelfde zegg’
Aan d’edelen Treslong: — groet, groet hem — gaat nu weg.
ô Gij, wiens magtige arm de heerschzucht kan bepaalen,
Doe Gij den Watergeus op Spanje zegepraalen...
Welk vrolijk krijgsgeluid! — ik hoor de trommel slaan.
[p. 102]
(1495) Men juicht... men komt; ik kom...

JACOB.

Hij sterft. — Het is gedaan.

ZEVENDE TOONEEL.

OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK, ROCHUS, EE-
NIGE WATERGEUZEN, HEDDING, AGATHA,
Mevrouw TRESLONG, SIMON, MARGARE-
THA, JACOB.

DE WATERGEUZEN.

Triumf! Triumf! Triumf!

DE RYK, tegen Margaretha.

De Spanjaard aangegreepen,
Door schrikt verliet zijn post — vluchtte angstig na zijn schepen.
Mijn waarde! welk een vreugd.

Hij omhelst Margaretha.

MARGARETHA.

’k Vind u behouden weêr!

DE RYK.

Wat zie ik? — Hedding viel...

OMAL.

Hij viel, maar viel met eer.
[p. 103]
(1500) Ik stond juist aan zijn zij’, toen ’k hem, door ’t loot getroffen
In zijn geharde borst, op de aarde neêr zag ploffen:
Daar hij zich nevens mij, ter zuidzij’ van de stad,
Beneden aan den wal, in ’t hout verborgen hadt,
En ’t handgeweer gestaêg op ’s vijands benden losste,
(1505) Wijl ieder schoot van ons den kop eens Spanjaards kostte.
Doch toen hij nederviel, sleepte ik hem van die plaats.
Onttrok hem, eer hij stierf, der woede des zoldaats,
En bragt hem in deez’ tent. Hij drong mij weêr te keeren,
En was de dood getroost.

VAN DER MARCK.

Laat ons zijn’ krijgsdeugd eeren.
(1510) Komt! mannen, draagt hem weg. Op morgen zij de held
Naar ’t plegtigst krijgsgebruik met eer ter aard’ besteld.

DE RYK.

Laat ons alléén zijn dood in ’t edelst vuur doen blaaken,
Om tot den laatsten snik voor Vrijheidsrecht te waaken.
Den jongen Duivenvoorde aanschouw ik aan het strand

[p. 104]

ACHTSTE TOONEEL.

OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK, ROCHUS, VAN
DUIVENVOORDE, EENIGE WATERGEUZEN,
HEDDING, AGATHA, Mevrouw TRESLONG,
SIMON, MARGARETHA, JACOB.

VAN DER MARCK.

(1515) Wees welkom aan deez’ oord.

DE RYK.

Ge ontkwaamt dan Spanjes hand.

VAN DUIVENVOORDE.

ô Jaa! ’k Ontzeilde hun met duizend lijfsgevaaren.
Maar hoe?

DE RYK.

Wilt ons den last van Raadsheer Buis verklaaren.
Verstaa de wondren straks zins uw vertrek geschied.

VAN DUIVENVOORDE.

In ’t eerst vertrouwde Hij zijne twijflende oogen niet,
(1520) Toen ik aan Maaslands boord hem op zijn hof ontmoette.
Hij leest verbleekt den brief. Ontvangt met schrik mijn groete.
Terwijl hij beevende het blad ter zijde legt,
[p. 105]
Sprak hij, gij ziet ik beef, en beef voorwaar met recht.
Welk aanslag! Welk bestaan! ô Vrijheid! ô Oranje!
(1525) Een hand vol volks bestookt een stad van ’t magtig Spanje.
’k Geloof wel, dat Nassau ’t bestoken van die wal
Als een doorluchtig blijk van stoutheid looven zal,
Maar zijn Staatkundig brein, ’t geen door de schors der zaaken
Met zo veel wijsheid dringt, zal de onderneeming laaken. —
(1530) Hier zwijgt hij — vroeg daarnaa hoe ’t bij mijn aftogt stondt,
Ik meldde, dat de Geus zich hier reeds meester vondt.
Toen stondt hij op, en sprak: Keer! Keer dan na uw’ benden:
’k Zal zonder tijdverlies een bode aan Nassau zenden,
En smeeken hem om hulp. ’k Staa voor die hulp uw in,
(1535) Maar dat geen roekloosheid, bedaardheid voorts verwin.

DE RYK.

Jaa, van der Marck, dat woord des Staatsmans zij ons heilig.
Dat voorts het kloekst beleid een handvol volks beveilig,
Die, hoe veracht en kleen, misschien in ’s Hemels hand,
Ten geessel strekken zal, van Neêrlands dwingeland.
(1540) Ik zie van verr’ Treslong, met de andere togtgenooten;
Hij komt, en zal de roem der Zegepraal vergrooten.

[p. 106]

NEGENDE TOONEEL.

TRESLONG, OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK,
ROCHUS, VAN DUIVENVOORDE, EENIGE WA-
TERGEUZEN, HEDDING, AGATHA, Mevrouw
TRESLONG, SIMON, MARGARETHA,
JACOB.

Mev. TRESLONG.

Mijn Zoon!

TRESLONG.

ô Dag van heil! — Des Spanjaards vloot deinst af;
Hoe meenig Castiljaan vondt in Bernisse ’t graf;
De golven zijn bedekt met wrakken en met lijken.
(1545) ’k Deed met een deel der vloot de Spaansche schepen wijken,
Die niet door ’t hevig vuur, gejaagd op Voorne’s kust,
Gesloopt zijn of verbrand. De Castiljaan, ontrust
Door ’t smaldeel onzer vloot, aanschouwt ten zelfden tijde,
Hoe ’t wassend water hem begrimt aan de andre zijde.
(1550) De vlucht wordt algemeen — en algemeen ’s Volks nood:
Deez’ zinkt in ’t diep ter neêr, en deez’ ontzwemt de dood.
Veel’ slaan de hand aan ’t boord der volgepropte schepen,
Die hun tot Beijerland door ’t bruischend water sleepen.
[p. 107]
Wat heil! Met ’s Hemels hulp is ’t Spaansch gebroed verjaagd,
(1555) En ’t wankelend altaar der Vrijheid onderschraagd;
Maar heb ik in den nood het uitstst onderwonden.
Nogthans kan mijn begrip de reden niet doorgronden,
Die op het onverwachtst uw’ val heeft afgeweerd.
Het gantsche Nieuwland schijnt in eene zee verkeerd.
(1560) Dat wonder deedt met mij elk schepeling verstommen.

DE RYK, op Rochus wijzende.

Deeze edle Briellenaar, na Nieuwlands sluis gezwommen,
Heeft met zijn bijl de deur der schutsluis doorgekloofd.

TRESLONG.

ô Welk een eerekrans voegt zulk een edel hoofd!
Zo kan dan vuur noch stroom de Vrijheidsliefde teug’len.
(1565) Bataafsche Heldenstoet! Bedekt ge ons met uw vleuglen,
Beschermt ge ons door uw magt — gij, die in ouden tijd
Hier Rome’s heir versloegt in uwen waterstrijd.

JACOB.

Ik staar u siddrend aan: deez’ zege schijnt me een wonder.
Leen aan een grijzen ’t oor. — Hier werkt een Godheid onder,
(1570) Een’ Godheid, die, reeds lang door gruwelen gehoond,
In ’t eind de Vrijheidsmin met zegepalmen kroont.
Van Maerle, uw heilig asch wordt ook dit uur gewroken,
[p. 108]
Heeft de Inquisitieraad het grouwzaam vuur ontstooken
Voor uw’ ontzielden romp, ô Brielles martelaar!
(1575) Die Vloekraad ziet dit uur uw jongste woorden waar.
Ik heb zins lang geleerd mijn Vaders roê te kusschen.
Bereid gaa ik ter dood — maar poogt gij ’t vuur te blusschen
Met Maerle’s bloed — gij doolt, — die vlam breekt verder uit
In haaren gloed, door u noch naageslacht gestuit.
Men hoort muzijk.
(1580) Dan welk gerucht? Kan niets de Geuzen kragten matten;
Ik hoor ze reeds van verr’ het feestvermaak hervatten.

TRESLONG.

Vergun ’s lands heldenjeugd, die eindlijk zegepraalt,
Die thans voor d’eerste maal een’ vrijen adem haalt,
Zo lang betaamlijkheid hun vreugde blijft bestieren,
(1585) Der Geuzen zegepraal met zang en spel te vieren.

De Maagd, de Kamer de Vreugdebloem verbeeldende,
op een Schild gedragen door Persoonaadjen, ver-
beeldende Deugd, Beleid, Dapperheid
en Trouw, en gevolgd door eenige an-
deren, Kunsten en Weetenschappen
voorstellende, in eene zegepraal
rondom gevoerd, zingt:

[p. 109]
Naa zoveel jaaren smart en rouw,
Verheffen mij,
Van kluisters vrij,
Op ’t heilig schild der Vrijheid,
(1590) Deugd, Dapperheid,
Met kloek Beleid
En Heldentrouw,
Die zuilen van elk Staatsgebouw.
Juicht, eedle kunsten! juicht verheugd,
(1595) ’s Lands Vrijheid spelt uw heil en vreugd,
Dees zegepraal vernieuwt mijn jeugd.
*
Beschermd door ’t schild der Vrijheid,
Bloeit Kunst, bloeit Weetenschap en Deugd.

Allen herhaalen:

Beschermd, enz.

Het gordijn valt.

Bijlage: de opdracht en het voorbericht van de herdruk uit 1796 (EDBO):

[fol. π3r]

AAN DE
VERDIENSTELIJKE
BATAAFSCHE
UITGEWEEKENEN,
IN HET VADERLAND
WEDERGEKEERD.

Bataaven! Willems Juk, bij d’ommekeer ontdooken,
Op ’t Fransche grondgebied! U, Geuzen van deez’ tijd!
Die, met der Fransche hulp, ons dwangjuk hebt verbroken,
U zij dit Heldenspel der Vaderen gewijd.
(5) Schoon ik mij bukken moest voor ’s Dwinglands ijzren roede,
Geen heerschzucht bluschte ’t vuur der waare vrijheid uit.
’t Wierp soms, van lieverlee, door dwang getergd in woede,
Voor ’t oog der dwinglandij, ondoofbre sprankels uit.
Jaa, daar de Vrijheids geest geheel mijn ziel vervulde,
(10) Deed ik, door hoop gestreeld op Vrijheids Zegepraal,
In d’ouden Watergeus aan uwe ontwerpen hulde,
En gaf mijn boezem lucht in ronde Vrijheidstaal.
[fol. π3v]
,,ô,” zuchtte ik, in den nacht der slaavernij begraaven;
,,Brak eens de morgenstond van ’s Lands verlossing aan,
(15) ,,Keerde, als de Watergeus, het Leger der Bataaven —
,,Wat toonen zou mijn lier door dankbre vreugde slaan!
,,’k Zou juichen, en mijn dank door zangen openbaaren...
,,Maar, slaat dat heuchlijk uur, dan kroont de erkentenis.
,,Die dierbre Ballingen, naa zoveel droeve jaaren,
(20) ,,Met zoveel heil en lof, waarvan geen weêrgaê is...
,,Dan zal dat groot gejuich mijn zwakke stem versmooren.”
Maar ach! Mijn hart bedroog tot nog zich in dien waan.
Mijn lof, schoon zwak van stem, dringt spoedig tot uwe ooren,
Doch brengt, rampspoedig volk! Slechts weinig baate u aan.
(25) Ontvangt dit klein bewijs van mijn welmeenend poogen,
Van mijne Vrijheidsmin, nogthans, in liefde en gunst.
’t Stelt in der Geuzen beeld U ’t vrije volk voor oogen.
Ach! Had ik meer voor u, dan ’t offer mijner kunst.

[fol. π4r]

VOORBERICHT.

In het jaar 1790 van dit Tooneelstuk een groot 8°. uitgaave in het licht gekomen zijnde, heb ik nu, op verzoek van Commissarissen van den Nationaalen Schouwburg te Amsterdam, tot deez klein 8°. uitgaave ingestemd, daar zij mij van hun oogmerk verwittigden, om dit stuk dáár ten Tooneele te voeren. De Reden van verre de meeste veranderingen, in deezen Druk gemaakt, zal elk, die de omstandigheden van tijden en zaaken kent, gereedlijk in het oog vallen; vooral wanneer hij in aanmerking neemt, dat het stuk vertoond moet worden in een Land, waarin een onwaardig Afstammeling van waare Helden, wier moed en deugden de onbevooroordeelde Vrijheidsvriend, verheven boven de slingeringen van omstandigheden, standvastig blijft bewonderen, zelfs den naam dier Helden tot een walg en afschrik in de ooren van een vrij Volk gemaakt heeft. Mag intusschen dit vrijheidädemend Tooneelspel strekken, om den geest van waare Vrijheid en Heldenmoed in eenige Vaderlandsche harten levendig te houden of op te wekken, dan zal ik mijn hoofddoel bereikt zien.

A. LOOSJES, P.Z.

Haarlem,
den 14. Aug. 1796.

Overige varianten in de herdruk van 1796

1790 (versnummers)		1796 (paginanummers)
13-37 ik hoorde... verbindt	p. 4	Zou ’k niet bekommerd zijn, om hem, die, teêr van harte, Met zoveel liefde deelt in mijn verdriet en smarte, Die zich zelfs waagen zou om ’t welzijn van zijn kind. Steeds vaderlijken ernst met liefde en moed verbindt,
122 Vind ik... geval	p. 8	Vind ik u allen hier! Een onverwacht geval,
151 En dat... taal	p. 9	En dat afgrijslijk volk sprak onze moedertaal.
175 Verschooning... gebeên	p. 10	Verschooning — maar vergeefsch — In ’t eind, daar noch gebeên,
225 toegeeflijkste	p. 13	goedhartigste
252 Ontving ik... snelde	p. 14	Ontving ik bij de poort, terwijl ik herwaards snelde,
299 Herdenk dat lot, Mevrouw!	p. 16	Herdenk dat lot, Margreeth!
Blz. 22 Zo ras... Hooft	p. 18	Zo ras Mevrouw Treslong, Jacob en Margaretha Hooft enz.
363 Van ’t... volk	p. 20	Van ’t bloed des Castiljaans: dat moord-, dat roofziek volk.
377 J.P. Coppelstok: Mijn Heeren! ’k Heb den Raad de vreemde maar’ doen hooren,	p. 21	Van der Marck: Treedt nader. J.P. Coppelstok: ’k Heb den Raad de vreemde maar’ doen hooren,
388 wordt	p. 21	word
433 Doch ’k... toegesproken	p. 23	Doch ’k heb reeds lang genoeg die wijven toegesproken.
437-439 Lumey eischt... aan	p. 23	Lumey eischt, dat de Raad hem, zonder tegenstreeven, Of aarzeling, terstond de stad zal overgeeven; En zeg met één den Raad, zeg alle Burgers aan,
449 Beveelt het... vellen	p. 24	Beveelt het dierbaar hoofd eens vrijheidsvriend te vellen.
478 al overheeren... Staaten	p. 26	Al overwinnen wij de nu verdrukte Staaten.
500 Hier schuwt... pracht	p. 26	Hier schuwt ’s Volks zuinigheid den buitenlandschen pracht,
510 Een ontevreden... klaagen	p. 27	Een ontevreden vrek moge in een’ hoek soms klaagen,
512 Haalt zelfs... in	p. 27	Haalt zelfs een’ dubblen last in weinig’ jaaren in.
516 Noch	p. 27	Veelmin
528-529 Met mijn... brengen	p. 28	Met mijne makkers staat, wien gij het sein en woord, Als onzen hopman gaaft, kom ik een’ tijding brengen,
555 Ziet daar... gebroed	p. 29	Ziet daar ons fraai verwijl. Zo spot het ’t Spaansch gebroed
556 Van onze onnozelheid	p. 29	Met onze onnozelheid
560 De tijd... vervuld	p. 29	De tijd van ’t Krijgsbestand, Lumey! is niet vervuld.
572 plondring	p. 30	plundring
575-576 De grijze... is	p. 30	Zijn grijze ervaarenis en moed besliss’ voor mij, Of thans ’t verwijl des strijds geen’ laakb’re lafheid zij.
586 loot	p. 30	lood
601 Moet ik... wijzen	p. 31	Moet ik u, Heldenvolk, mijn borst vol wonden wijzen,
611 Alleen Treslong... Ryk	p. 31	Treslong, Treslong alleen! met zijnen Vriend de Ryk.
615-628 Dat dierbaar... verarmt	p. 32	Dat dierbaar eigendom van ieder braaf soldaat. Twee uuren schonken wij den vijand tot beraad; Schoon ik Castilje vloek, verstooten door Brittanje Ik wil zelfs billijk zijn in onze wraak op Spanje. Wat roemt ge op Vrijheidsmin, op zucht voor ’t Vaderland, Terwijl uw boezem hijgt na plund’ring, moord en brand: En daar ge, om teugelloos uw wraakzucht bot te vieren, U noch door menschlijkheid noch reden laat bestieren. ’k Eisch, in den naam der eer, dat gij de Stad beschermt Voor plund’ring, die altijd den burger meest verarmt;
638 plondering	p. 32	plundering
687 mijne	p. 35	mijn
785-787 Wat heil... gemeld	p. 41	Wat heil! Dat Buis, ons aan de kusten van Brittanje Voorspellende den trek, gespeeld door ’t woedend Spanje. Zo korts nog zijn verblijf, bij brieven heeft gemeld.
802 rammeijen	p. 41	rameijen
804 zoldaat	p. 42	soldaat
826 Mijn Heeren... benden	p. 43	Ik bid u, schiet te hulp. Sterkt Entes met uw’ benden.
838 Gij zult de vloot hier dekken	p. 43	Gij, blijf de vloot hier dekken.
843 Mijn Heer	p. 44	Treslong
854 Reeds door... Oranje	p. 44	Hier wacht ze op beter lot, dan kortlings in Brittanje.
858 Smeek, bid... helden	p. 44	Schenk bijstand, bid ik u, aan Neêrlands Waterhelden.
870 Mijn Heer	p. 45	De Rijk!
890 Ach, mijn Heer! Bevreesde Briellenaaren	p. 46	Ach genaê voor arme Briellenaaren.
896 ’k Heb... bemind	p. 47	’k Heb lang der Geuzen moed bewonderd en bemind.
900 loot	p. 47	lood
909 zoldaaten	p. 47	soldaaten
921 zidderende	p. 48	sidderende
930 Bij	p. 48	Met
953 Wat mar ik aan deez’ oord	p. 49	Wat toef ik aan deez’ oord.
967-968 Geloof mij... bewaakt	p. 50	Waant gij dat Alva’s oog hun gangen niet bewaakt? Geloof mij ’t oogenblik van hunn’ verdelging naakt.
970 zoldaaten	p. 50	soldaaten
974 Hoe, nu... verdreeven	p. 51	Hoe nu, de Watergeus, uit Engeland is verdreeven,
987 plond’ring	p. 51	plund’ring
1051 Mijn Heer... wreeken	p. 56	’t Is laag. ’t Is beulenwerk aan vrouwen zich te wreeken.
1054 Mijn Heer... schaam’	p. 56	Dat zich uw driftig hart die strafbre woestheid schaam’;
1074 ’k Herhaal ’t nog eens, mijn Heer	p. 58	’k Herhaal ’t nog eens, Treslong!
1075 plond’ren	p. 58	plund’ren
1124 zoldaaten	p. 63	soldaaten
1134 plondering	p. 63	plundering
1208 Lumeij	p. 67	Lumey
1241-1242 Laat England... Bourbon	p. 69	Laat Englands Landroos lieflijk rieken, Sterk riek’ de Lelie van Bourbon;
1266 voor den val	p. 70	vóór den val
1284 zoldaaten	p. 72	soldaaten
1339 ’k Zwoer aan Oranje trouw	p. 75	’k Zwoer aan den Lande trouw
1365 loot	p. 77	lood
1403 loot	p. 79	lood
1428 zoldaaten	p. 80	soldaaten
1430 Zie daar... voldaan	p. 80	Zie daar, waarmeê mijn hart mijn eerzucht is voldaan.
1438 loot	p. 80	lood
1440 En zo... bewoogen	p. 81	En zo misschien uw hart tot zagtheid wierdt bewoogen,
1444-1445 Dat zal... Oranje	p. 81	Dat zal ik volgen jaa! tot Spanjes schrik en schande, Daar ik mijn’ krijgseed staaf, gezwooren aan den Lande.
1458-1459 ô Neen... schiet	p. 82	ô Neen! de blik des doods ontzet, verschrikt mij niet. Mijn lange leevensweb, zo pikzwart van verdriet,
1485 dit	p. 83	dat
1500 loot	p. 84	lood
1507 zoldaats	p. 85	soldaats
1523-1529 Sprak hij... laaken	p. 86	Zegt hij, gij ziet ik beef, en beef voorwaar met recht. Welk aanslag! welk bestaan! ô Vrijheid! wat gevaaren Zie ik, daar gij herleeft, bij zwerven, om u waaren. ’t Gaat vast, dat elk van ons ’t bestooken van dien wal Als een doorluchtig blijk van stoutheid looven zal, Maar ’t fijn staatkundig brein, dat door de schors der zaaken Met stille wijsheid dringt, zal de onderneeming laaken. —
1533-1534 ’k Zal... in	p. 86	’k Zal zonder tijdverlies een bode om krijgsmagt zenden, Uw koen bestaan eischt hulp. ’k Staa voor die hulp u in,
1560 schepeling	p. 88	vlooteling
1579 In haaren... gestuit	p. 89	In haaren gloed, door boei noch marteltuig gestuit
1580-1581 Dan welk... hervatten	p. 89	Dan zagt... Ik hoor van verr’ reeds ’t Feestvermaak hervatten. Is niets instaat de kragt der Geuzen af te matten?
1582 Vergun ’s lands... zegepraalt	p. 89	Ei gun ’s lands heldenjeugd, die eindlijk zegepraalt,
Aan het einde van elk bedrijf staat in De Watergeuzen-1796: ’Einde van het Eerste [- Vijfde en laatste] Bedrijf.’

DEWATERGEUZEN, HELDENSPEL. DOORA. LOOSJES, Pz.

TE HAERLEM, bij A. LOOSJES, P.z.M.D.CCXC.*

VOORBERICHT.

PERSOONEN.

DEWATERGEUZEN.HELDENSPEL._____________________________EERSTE BEDRIJF.Het Tooneel verbeeldt in dit en de volgende Be-drijven, eene taamelijk uitgestrekte vlakte,niet verre van de Noorderpoort der StadBriel, van waar men in ’t verschiet deMaas beschouwt (*).EERSTE TOONEEL.

TWEEDE TOONEEL. AGATHA, MARGARETHA, SIMON. Margaretha zet zich op eene bank neder.

DERDE TOONEEL. AGATHA, MARGARETHA, JACOB, SIMON.

VIERDE TOONEEL. AGATHA, MARGARETHA, SIMON, J.P. COPPEL-STOK, JACOB.

VIJFDE TOONEEL. AGATHA, MARGARETHA, JACOB, SIMON.

ZESDE TOONEEL. AGATHA, MARGARETHA, Mevrouw TRESLONG,SIMON, JACOB.

TWEEDE BEDRIJF. Zo ras Mevrouw Treslong, Jacob en Margaretha Hooftvertrokken zijn, verdubbelt het krijgsmuzijk, en vantijd tot tijd ontscheept zich eenig krijgsvolk. Ditschikt zich eenigermaate in orde; en terwijlvan der Marck in eenen boot nadert,zingtEEN DER WATERGEUZEN.

EERSTE TOONEEL. TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, eenigeHoofden der Vloot, en een aantal Watergeuzen,als Soldaaten en Matroozen gekleed.

TWEEDE TOONEEL. TRESLONG, VAN DER MARCK, J.P. COPPEL-STOK, DE RYK, twee Burgers, de Hoofden derVloot en de Watergeuzen.

DERDE TOONEEL. TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK,De Hoofden der Vloot en Watergeuzen.

VIERDE TOONEEL. TRESLONG, VAN DER MARCK, EEN MATROOS,DE RYK, De Hoofden der Vloot enWatergeuzen.

VIJFDE TOONEEL. TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, HED-DING, JAN VAN DUIVENVOORDE. DeHoofden der Vloot, De Matroos en Watergeuzen.

ZESDE TOONEEL. TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, DeHoofden der Vloot en Watergeuzen.

ZEVENDE TOONEEL. TRESLONG, DE RYK, eenige Watergeuzen.

DERDE BEDRIJF. De Manschap in het Zevende Tooneel van hetTweede Bedrijf, op bevel van Treslong vertrok-ken, terug gekomen zijnde, richt met deoverige eenige Tenten op, terwijl het krijgs-muzijk en rumoer aanhoudt, en onder hetopslaan der Tenten wordt het volgendegezongen:

EERSTE TOONEEL. TRESLONG, in eene treurige houding opkomende,op het zelfde oogenblik, als het Volk gereed is,om te vertrekken.

TWEEDE TOONEEL. TRESLONG, DE RYK, eenige Watergeuzen.

DERDE TOONEEL. VAN DUIVENVOORDE, DE RYK, TRESLONG,eenige Watergeuzen.

VIERDE TOONEEL. VAN DUIVENVOORDE, DE RYK, eenige Watergeuzen.

VIJFDE TOONEEL. DE RYK, eenige Watergeuzen.

ZESDE TOONEEL. DE RYK, TWEE BURGERS, eenige Watergeuzen.

ZEVENDE TOONEEL. EERSTE EN TWEEDE BURGER,eenige Manschap in ’t verschiet.

VIERDE BEDRIJF. OMAL en eenige Watergeuzen, belaaden met wijn-kruiken, brood, vleesch, komen met den aanhefvan het volgend gezang op.

EERSTE TOONEEL. JACOB, AGATHA, MARGARETHA, SIMON en Me- vrouw TRESLONG komen, gevolgd door een schaar van Grijsaarts, Nonnen, Vrouwen en Kinderen, onder het laatste gedeelte van het Gezang der Watergeuzen, die zich met OMAL agter op het Tooneel bevinden, op.

TWEEDE TOONEEL. VAN DER MARCK, TRESLONG, OMAL, en Water-geuzen.

DERDE TOONEEL. JACOB, AGATHA, MARGARETHA, SIMON, M-vrouw TRESLONG, TRESLONG, VAN DER MARCK, OMAL, ’t Gevolg van Mev. Treslong; Watergeuzen.

VIERDE TOONEEL. JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, SI-MON, Mevrouw TRESLONG, TRESLONG, VAN DER MARCK, OMAL, ’t Gevolgvan Mev. Treslong; Watergeuzen.

VIJFDE TOONEEL. JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK,SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER MARCK, OMAL, Watergeuzen.

ZESDE TOONEEL. JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED- DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER MARCK, OMAL, Watergeuzen.

EERSTE TOONEEL. JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED- DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER MARCK, OMAL, ROCHUS, Watergeuzen en Rederijkers.

TWEEDE TOONEEL. JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED- DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER MARCK, OMAL, Watergeuzen, Rederijkers.

DERDE TOONEEL. Mevrouw TRESLONG, AGATHA, MARGARETHA, SIMON, JACOB HOOFT. Eenige Manschap.

VIERDE TOONEEL. ROCHUS, AGATHA, Mevrouw TRESLONG, SIMON, MARGARETHA, JACOB HOOFT.

VIJFDE TOONEEL.HEDDING, OMAL, AGATHA, Mevrouw TRESLONG,SIMON, MARGARETHA, JACOB.

ZESDE TOONEEL. HEDDING, AGATHA, Mevrouw TRESLONG, SIMON, MARGARETHA, JACOB.

ZEVENDE TOONEEL. OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK, ROCHUS, EE-NIGE WATERGEUZEN, HEDDING, AGATHA, Mevrouw TRESLONG, SIMON, MARGARE-THA, JACOB.

ACHTSTE TOONEEL. OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK, ROCHUS, VANDUIVENVOORDE, EENIGE WATERGEUZEN, HEDDING, AGATHA, Mevrouw TRESLONG,SIMON, MARGARETHA, JACOB.

NEGENDE TOONEEL. TRESLONG, OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK,ROCHUS, VAN DUIVENVOORDE, EENIGE WA-TERGEUZEN, HEDDING, AGATHA, MevrouwTRESLONG, SIMON, MARGARETHA,JACOB.

Bijlage: de opdracht en het voorbericht van de herdruk uit 1796 (EDBO):

AAN DEVERDIENSTELIJKEBATAAFSCHEUITGEWEEKENEN,IN HET VADERLANDWEDERGEKEERD.

VOORBERICHT.

Overige varianten in de herdruk van 1796

DE

WATERGEUZEN,

HELDENSPEL.

DOOR

A. LOOSJES, Pz.

TE HAERLEM,

bij A. LOOSJES, P.z.
M.D.CCXC.*

DE

WATERGEUZEN.

HELDENSPEL.
_____________________________

EERSTE BEDRIJF.

Het Tooneel verbeeldt in dit en de volgende Be-
drijven, eene taamelijk uitgestrekte vlakte,
niet verre van de Noorderpoort der Stad
Briel, van waar men in ’t verschiet de
Maas beschouwt ().

EERSTE TOONEEL.*

TWEEDE TOONEEL.

AGATHA, MARGARETHA, SIMON.

Margaretha zet zich op eene bank neder.

DERDE TOONEEL.

AGATHA, MARGARETHA, JACOB, SIMON.

VIERDE TOONEEL.

AGATHA, MARGARETHA, SIMON, J.P. COPPEL-
STOK, JACOB.

VIJFDE TOONEEL.

AGATHA, MARGARETHA, JACOB, SIMON.

ZESDE TOONEEL.

AGATHA, MARGARETHA, Mevrouw TRESLONG,
SIMON, JACOB.

TWEEDE BEDRIJF.

Zo ras Mevrouw Treslong, Jacob en Margaretha Hooft
vertrokken zijn, verdubbelt het krijgsmuzijk, en van
tijd tot tijd ontscheept zich eenig krijgsvolk. Dit
schikt zich eenigermaate in orde; en terwijl
van der Marck in eenen boot nadert,
zingt

EEN DER WATERGEUZEN.

EERSTE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, eenige
Hoofden der Vloot, en een aantal Watergeuzen,
als Soldaaten en Matroozen gekleed.

TWEEDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, J.P. COPPEL-
STOK, DE RYK, twee Burgers, de Hoofden der
Vloot en de Watergeuzen.

DERDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK,
De Hoofden der Vloot en Watergeuzen.

VIERDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, EEN MATROOS,
DE RYK, De Hoofden der Vloot en
Watergeuzen.

VIJFDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, HED-
DING, JAN VAN DUIVENVOORDE. De
Hoofden der Vloot, De Matroos en Watergeuzen.

ZESDE TOONEEL.

TRESLONG, VAN DER MARCK, DE RYK, De
Hoofden der Vloot en Watergeuzen.

ZEVENDE TOONEEL.

TRESLONG, DE RYK, eenige Watergeuzen.

DERDE BEDRIJF.

De Manschap in het Zevende Tooneel van het
Tweede Bedrijf, op bevel van Treslong vertrok-
ken, terug gekomen zijnde, richt met de
overige eenige Tenten op, terwijl het krijgs-
muzijk en rumoer aanhoudt, en onder het
opslaan der Tenten wordt het volgende
gezongen:

EERSTE TOONEEL.

TRESLONG, in eene treurige houding opkomende,
op het zelfde oogenblik, als het Volk gereed is,
om te vertrekken.

TWEEDE TOONEEL.

TRESLONG, DE RYK, eenige Watergeuzen.

DERDE TOONEEL.

VAN DUIVENVOORDE, DE RYK, TRESLONG,
eenige Watergeuzen.

VIERDE TOONEEL.

VAN DUIVENVOORDE, DE RYK, eenige Watergeuzen.

VIJFDE TOONEEL.

DE RYK, eenige Watergeuzen.

ZESDE TOONEEL.

DE RYK, TWEE BURGERS, eenige Watergeuzen.

ZEVENDE TOONEEL.

EERSTE EN TWEEDE BURGER,
eenige Manschap in ’t verschiet.

VIERDE BEDRIJF.

OMAL en eenige Watergeuzen, belaaden met wijn-
kruiken, brood, vleesch, komen met den aanhef
van het volgend gezang op.

EERSTE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, SIMON en Me-
vrouw TRESLONG komen, gevolgd door een schaar
van Grijsaarts, Nonnen, Vrouwen en Kinderen,
onder het laatste gedeelte van het Gezang der
Watergeuzen, die zich met OMAL agter op
het Tooneel bevinden, op.

TWEEDE TOONEEL.

VAN DER MARCK, TRESLONG, OMAL, en Water-
geuzen.

DERDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, SIMON, M-
vrouw TRESLONG, TRESLONG, VAN DER
MARCK, OMAL, ’t Gevolg van Mev.
Treslong; Watergeuzen.

VIERDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, SI-
MON, Mevrouw TRESLONG, TRESLONG,
VAN DER MARCK, OMAL, ’t Gevolg
van Mev. Treslong; Watergeuzen.

VIJFDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK,
SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER
MARCK, OMAL, Watergeuzen.

ZESDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED-
DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN
DER MARCK, OMAL, Watergeuzen.

EERSTE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED-
DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER
MARCK, OMAL, ROCHUS, Watergeuzen en Rederijkers.

TWEEDE TOONEEL.

JACOB, AGATHA, MARGARETHA, DE RYK, HED-
DING, SIMON, Mevrouw TRESLONG, VAN DER
MARCK, OMAL, Watergeuzen, Rederijkers.

DERDE TOONEEL.

Mevrouw TRESLONG, AGATHA, MARGARETHA,
SIMON, JACOB HOOFT. Eenige Manschap.

VIERDE TOONEEL.

ROCHUS, AGATHA, Mevrouw TRESLONG, SIMON,
MARGARETHA, JACOB HOOFT.

VIJFDE TOONEEL.

HEDDING, OMAL, AGATHA, Mevrouw TRESLONG,
SIMON, MARGARETHA, JACOB.

ZESDE TOONEEL.

HEDDING, AGATHA, Mevrouw TRESLONG, SIMON, MARGARETHA, JACOB.

ZEVENDE TOONEEL.

OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK, ROCHUS, EE-
NIGE WATERGEUZEN, HEDDING, AGATHA,
Mevrouw TRESLONG, SIMON, MARGARE-
THA, JACOB.

ACHTSTE TOONEEL.

OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK, ROCHUS, VAN
DUIVENVOORDE, EENIGE WATERGEUZEN,
HEDDING, AGATHA, Mevrouw TRESLONG,
SIMON, MARGARETHA, JACOB.

NEGENDE TOONEEL.

TRESLONG, OMAL, VAN DER MARCK, DE RYK,
ROCHUS, VAN DUIVENVOORDE, EENIGE WA-
TERGEUZEN, HEDDING, AGATHA, Mevrouw
TRESLONG, SIMON, MARGARETHA,
JACOB.

AAN DE
VERDIENSTELIJKE
BATAAFSCHE
UITGEWEEKENEN,
IN HET VADERLAND
WEDERGEKEERD.