Steven van der Lust - Herstelde hongers-dwangh

Steven Theunisz. van der Lust: Herstelde hongers-dwangh, of Haerlems langh en strenghe belegeringhe, ende overgaen der selver stadt, door het scherpe swaerdt der ellenden. Haarlem, 1660.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton05629 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De fractuurletter is in een aparte kleur weergegeven.
4°: A4, 2A-G8, H2; [68] p.
Het eerste A-katern wordt hier genummerd met I-VIII, daarna 60 folia als A1r-H2v.

[p. I]

Herstelde
HONGERS-DWANGH,
OF
Haerlems langh en strenghe Belegeringhe,
Ende het overgaen der selver Stadt, door het
scherpe Swaerdt der ellenden.
TREUR-SPEL,
Met zijn VERTOONINGHEN;
In vier Treur-deelen.
Hersteldt door STEVEN vander LUST.
Ghespeelt tot Haerlem, op den 29 Junij, Anno 1660.

[Vignet: Gravure]

Ghedruckt tot Haerlem, by Kornelis Theunisz. Kas, op de
Marckt, in de Nieuwe Druckery, Anno 1660.

[p. II: blanco]
[p. III]

AEN DE

Edele, Erntfeste, Hoogh-Achtbaere, Wijse:
Voorsienige en seer Discrete Heeren:

Mr. MATTHEUS STEYN,

CORNELIS CONINGH,

GAEF FABRITIUS,

Mr. JOHAN VAN THILT.

Burgermeesteren ende Regeerders der Stadt
HAERLEM.

MYN HEEREN,

DOOR dien dat men leest de grouwelijcke wreetheden, die de Spangiaerden hier in de Nederlanden, in onse Voor-ouders tijden, bedreven hebben, soodaenigh zijn, dat zy de selvige nimmermeer en behooren te vergeten, nochte uyt de Memorie gestelt te werden; nochtans siet ende bevindt men datter veele Menschen alle daghen meer en meer als in een diepen slaep der vergetenheydt en ongheloove zijn ghevallen, en derven segghen: Den Duyvel en is so swart niet als men hem schildert; den Spangiaert en is oock soo quaet niet als men van hem wel seght: de wreedtheden, ghewelt en [p. IV] moetwil, aen den Lijve ende Conscientie, die in de veertigh Troubel-Jaren, in onse Voor-Ouderen tijden geschiet zijn, en konnen zy qualijck ghelooven; en meenen dat de Vryheydt des Vaderlandts soo mackelijck verkreghen is ghelijck als het selve nu beseten wort; waer van de lofbare Historien anders getuygen, met veele vande Nederlandtsche Steden: Daerom dit vergeten Treur-Spel weder uyt zijn As voort komt, als een Jonghen Phenix, waer van U. Ed: Achtbaerheden een staeltjen Opgeoffert wort: Het Spaensche gewelt en ongenade, in dit Herstelde werck te zien is, welcke overlast, in dese strenghe ende harde Belegeringe onses Geboorte-Stadt Haerlem ghesmaeckt en gheproeft heeft, vol bedroefde Armoede, Gewelt, Verdriet, Hongers-noot en Sterft; maer door de dappere wederstant, en moedighe verduldigheydt, verdedinge en willighe Doodt onser Voor-Ouders, hebben zy haer ghemoedight ende ghetroost; Gelijck Cicero seght: Datter geen perijckel soo groot is dat men behoort te vreesen in’t verweeren zijns geboortelijcke Vaders-Stadt, want die in’t beschermen van de selve weygert te sterven, die sterft oock t’samen met de selve: Daerom seght hy vorder, Het is beter te sterven voor veele, dan met veele: Een zin Spreucke waerdigh gegriffijt te zijn in de herten van alle Stadtlievende kloeckmoedige Borgeren, die hier in zien konnen, wat haer Voor-Ouders voor dese Stadt en Vryheyt hebben uytgestaen, en opgeset Goedt en Bloedt. Doch soo langh moedighden haer de vroome Burghers, dat den Spangiaert sagh en zeyde, dat zy door Stormen, Mijnen, ofte ander ghewelt van Oorloge niet en konden gedwonghen worden; maer het Honger en Kommer-Swaerdt heeftse madt ghemaeckt, en saten sonder hoope van verlossinghe, en niet voor ooghen als dat zy den Moordadighen Vyandt moesten in de Handen vallen. En alsoo de Belegeringe van de Stadt Haerlem een vande aldergedenckwaerdighste is in ’t gantsch Nederlandt, soo is ’t hooghnoodigh dat deselve op een Toneel levendigh vertoont werde: want door dees strenge en harde langhduerighe Belegeringhe, is Haerlem in ’t gantsche Christenrijck berucht ende vermaert gheworden, door de Burgerlijcke moedigheydt: En weet dat het U. Ed: Achtbaerheden [p. V] eyghentlijcken toekomt van U. Ed: Ampts-halven, het Hooft deser Haerlemsche Borgerye, op te Offeren. Dus ick U. Ed: Achtbaerheden bidde dit Bedroefde werck in danck aen te willen nemen. U. Ed: Achtbare, wijse, voorsienge Heeren, den Godt des Vreedes gheve U. Ed: Achtbaerhedens vreedsame Regeeringe langh vreedsamelijck magh dueren: Den selven Vrede-Godt behoede U. Ed: Achtbaerhedens Vreede-Stadt voor soodanige schadelijcke droeffenis; ende gunne U. Ed: Achtbaerheden hier naer met den Grooten Al in het onsterffelijck Leven mocht Regeeren, ’t welcke van herten toewenscht

U Ed. Hoogh Achtbare onderdanighen
dienstwillighen ende toegheneghen
Dienaer

STEVEN vander LUST.

Actum den 24 Junij, 1660. in Haerlem.

[p. VI]

SPEELENDE PERSONAGIEN.

Ph. de Marnix, Heer van S. Aldegonde, Commissaris van’t Hof.
Joncker Wybald Ripparda, Gouverneur.
Mons Bordet, Een Frans Edelman, Capiteyn.
Zijn Knecht.
Jacob Steenbach, Capiteyn.
Dirck de Vries, Oudt Burghermeester.
Joncker Christoffel van Schaghen.
Assendelft Pensionaris.

Claes vander Laen.
Joncker Jan van Vliet.
Gerrit Stuyvers.
Pieter Kies.

}
}

Borghermeesteren.

Steffen Hasselaer, Stadts Bode.
Eerste Borgher.
Tweede Borgher.
Eerste Vrouw.
Tweede Vrouw.
Kennau Symons, Hollandtsche Heldinne.
Eerste Soldaet.
Tweede Soldaet.

Don Frederico, Soon van Ducq d’Alba.
Juliaen Romero.
Mons Dragon.
De Heer Noircarmes.

}
}

Spaense Officieren.

Spaensche Schiltwacht.

’t Gerucht. { is

{

Goedt
ende
Quaet

}

gekleedt {

Droevigh
ende
Blijde.

De Maeght Haerlem met het Wapen bekleedt.
Waerheydt.
Tijdt.
Verklaringh.

Voorspoet, Neering, Honger, Ongedult, Trouloosheyt,
Bedrogh, Gheweldt, Wraeck, Bloetdorst, Staetsucht,

}

Stomme.

Het Toneel is buyten en binnen Haerlem. Het Spel begint den 3 December,
smorgens ten 7 uren 1572, en eyndigt des Jaers daer aen 1573. den 19 Augusti.

[p. VII]

DRIE

SPIEGEL
VERTOONINGEN.

EERSTE.

IN dese eerste Spiegel Vertooningh, voor’t Spel, vertoont zich het Onthoofden van de Twee Kinderen van Batenburgh, Heer Gijsbert en Diderick, met de Graef van Egmondt en Hoorn, en meer Edelen des Lants: het Tyrranniseren der Mannen by de Beenen, en de Vrouwen by de Borsten.

VERKLARINGH.

Hier breeckt den Helhondt los, daer berst de Moordt-kuyl open:
De Vleys-banck staet ghereedt, soo ’t Eel en Borger Bloedt
Met bidden, Geldt, Beloft, hun Randtsoen niet af-koopen,
Van Swaert, Vier, Keten, Strop, ziet hoe den Bloedt-hont woet.
Den Hemel schudt en trilt door al zijn Hels wreedtheden,
O Toomloosen Tyran! Caligula, Nero,
Adonibeseck en Cambyses, die oock meden
Tyrannen zijn gheweest, maer deden noyt alsoo.

[p. VIII]

TWEEDE.

AChter dese Eerste Vertooningh vertoont zich de Moordt van Sutphen, Vrouw en Maeghden-schenden, vluchtende Naeckt uyt de Stadt, en op het Veldt Doodt vroosen, en veel in den Yssel verdroncken: En nae Roof, Moordt en Plonderingh, steecken zy de Stadt aen Acht-hoecken in den Brandt, den 23. November 1572.

VERKLARINGE.

Siet Neerlants Moort-Toneel met Bloedt en Breyn bestreecken,
Door Albaes vreedt Gebodt, en Godt vergeten lust,
Siet Sutphens Treur-Spel aen, geleen noch geen Twee Weecken;
Noch is zijn dullen haet en Moordt-sucht niet geblust.
’t Onnoosel Burger-Bloedt wordt jammerlijck vergooten,
Door Swaerdt, Strop, Water, Vier en helsche Vrouwe-kracht:
Siet in Acht-hoecken wordt de Stadt in Brandt geschooten,
Dus zijn door Roock en Vlam de Burgers omgebracht.

DERDE.

AChter dese Tweede Vertooningh vertoont zich de Moordt en ’t Verwoesten van Naerden, de Hooft-stadt van Gooy-Landt, het droeve Specktakel van de Organist, die het Hert uyt zijn Lijf ghescheurt werdt, en de vluchtende Kraem-Vrouw Grietje Claes, van een Dagh oudt inde Kraem, vluchtende Bloot-voets in Vorst door Sneeuw, met haar Jonghe Kindt inde Schoot, en een van anderhalf Jaer oudt aen de Handt, vlucht nae Huyssen, daer zy ’t ontquam.

VERKLARINGH.

Hollanders Spiegelt u, hier aen’t Verwoeste Naerden,
Op Burghers Kind’ren op, ziet hier Neerlandts Moordt-Kuyl:
Dus wort den Eedt betracht met Strop, Moort, Vier en Swaerden,
Geen Burger baet gesmeeck, Handt-gewringh noch gehuyl.
’t Vermoorde Volck most dus, op Lijf-straf blijven leggen,
Siet hoe men d’ Organist hier ’t Hert scheurt uyt zijn Borst,
Siet hoe den Hel-hondt woedt, en kan geen Tonge seggen,
Dees Kraem-vrou vlucht Bloots-voets, met ’t Kindt door Sneeuw en Vorst.

[fol. A1r]

EERSTE DEEL.

Eerste Uytkomst. Het droevigh Gerucht.

ICk kom vol anghst en schrick, met duysent ongelucken,
Het schijnt den Bloedt-hont wil ’t gantsch Neerlant onderdrucken;
Verdrucken niet alleen, maer dempen al haer macht,
Door Moort en Tyranny, en Helsche Vrouwen-kracht,
(5) En pijnlijck sterven aen de galghen, vyer en raden,
’t Verwoesten van de Ste’en is by hem een genaden.
’t Bloet-dorstigh hart is klam, en noch vet van het bloet
’t Jaer Der arme Borgery van Mechlen, die den Hoet
1572. den Des gulden Vryheyts hem soo lieffelijck aen booden,
1. October (10) Doen den Tyran met macht, en Krijghs-volck is gevlooden,
Den 21. Verduyvelt door de daet, nae Zutphen daer hy sadt,
Novemb. Indien hem hongerden sijn Tygers boesem adt;
Waer noch de lust geboedt, maar neen: hy waent te dempen
Hollandt al u Vryheyt, en met u Bloedt te slempen,
(15) Den Moorder noch niet sad, sijn oude stappen gaet,
22. dito En ’t woedigh Legher voor het need’righ Naerden slaet,
’t Volck trock ter Poorten in, met op ghesteke Vanen,
d’Onnoosele Borghery met ongesoute tranen
Hun welkomt en vertrouwt, helaes te hebben vast
(20) Geketent de genaedt, maer is geheel verrast,
In ’t Klooster-kerckje daer dit voorbeeldt der meyneeden
Hen had vergad’ren doen, door schijn van wisse reeden,
Den Bloedt-hondt selve siet den Borgemeester staen,
Dien vlieght hy toe, en vat hem ongewapent aen,
(25) En gaff aldus de leus, aen d’and’re tot vermoorden,
Betaelden so in’t kort zijn eets-beloofde woorden,
Ha! ysselijck gekarm, hoe bloedigh elck daer riep,
Hoe nijver elck om hulp, en uyt te raken liep,
Doch men vont anders niet dan spiets en bloote swaerden,
(30) En Hel-honden die ’t Volck neer kapten, ’t seegh ter aerden,
Wie vinnighst stak was baes, wie d’hant knapst reppen kost
’t Scheen die een eeren-krans tot moort-loon hebben most:
Hier aen noch niet versaet, men greep d’onweerbaer vrouwen,
Die Man-loos, kinder-loos, geen leven mochten houwen,
(35) Selfs na d’onschakingh niet, een Dochter hoe sy boogh
En badt hun vriendelijck hen om de arme vloogh,
Die nae ’t mishandelen haer fel quam loopen tegen,
En met ’t bebloede swaert haer borsten heeft door-reeghen.
[fol. A1v]
Hollanders denckt hier aen, een Kint lagh in de wiegh
(40) En loegh sijn Moorder toe, maer is gelijck een vliegh
Verhackelt, ’k sagh het aen, en als ’t al was gheplondert
En dat zijn wraecke was vol bloet-dorst uyt gedondert
Op d’arme Borghery, soo wasser noch misdaet,
Het vuer wees middel tot vervullingh van zijn haet,
(45) De Huysen door den Brant verwoest, ten gront nu leggen
Tot as en puyn-hoop, daer was laes geen tegen-segghen,
Naeuw ses Vrouwen ontvlucht, nou drie kind’ren dats wis,
Naeuw eenen Borger uyt de Stadt gekomen is.
’k Hebt alles aen gesien, met dick-betraende ooghen
(50) En kom hier in der haest tot u Haerlem gevlooghen,
Die noch de Huysen soudt sien smeulen van den brandt,
Dus raetslaeght wat ghy doet, in tijdt u hart vermandt.

Tweede Uytkomst.

Joncker Jan van Vliet, Gerrit Stuyver, Dirck de Vries,
Joncker Christoffel van Schagen, en Pensionaris Assendelft,
met een ghedeelte van de Vroetschap

Van Vliet met de Brief van Pastoor Wy in de handt.

J. Vliet WEet wijse Heeren, ghy Lands-vooghden, en Stadts-Vaders,
Voorstanders van het Recht, kloeke raetwijse Raders,
(55) Geswinde hoofden vol van schrand’re wetenschap,
Pylaren van den Staet, ’t gerucht des Volcks niet slap
Roept, maer ’t breeckt door, dit schijnt voorwaer wat voor te duyden.
D. Vries Dat d’eene mensch geschiet en beurt niet alle luyden,
Het Spaens Edel gemoedt, sal mogh’lijck zijn versaedt
(60) d’Alree genomen wraeck sal onsen droeven Staedt
Goedt jonstigh-konnen sijn, wat kant, ons herte weten,
Eer ’t Ooghe heeft gesien.
Assendelft De Misdaet wort vergeten,
Door ’t redelijck gebedt en tijdelijck berouw,
Derhalven ick mijn hoop volkomelijcken bouw,
(65) Jae grondt-vest op de deught, en hoog-beroemde goetheyt
Des braven Ridders Soon.
G Stuyver Recht anders mijn gemoedt seyt.
Hoe Mannen dus vertsaeght, mistrouwt ghy so dijn macht
Is u verstaelt gemoet, dus kinderlijck versacht,
U oudt Hollandsche deught, sal die u nu beletten
(70) U Waep’nen tegens den verwoeden Hondt te setten?
J. Vliet Neen Mannen dat sy ver, dijn raetslagh is te kints
Te soecken sijn genaed’, dat raedt ick geenighsins,
[fol. A2r]
Denckt niet dat gulle lust door dese daet sal kouwen,
Veel min dat Naerdens Moort in ons sal tegen houwen.
D. Vries (75) Wat salmen beter doen, zijn genaede is groot,
1572. den En doen wy tegen-standt, wy loopen in de doot
3. Decem- In openbare Krijgh is wonder uyt te rechten,
ber ’s mor- ’t Geluck is vreemt, soo niet, ’t is eerlijcker te vechten,
ghens ten Oock tegen een Tyran, het sterckste wapen is
7. uuren. (80) Datmen zijn doen mistrouwt.
Assendelft De saecke valt onwis
In d’uytkomst: want soo wy de neederlaghe kreeghen
Denckt vry dat Lijf en Goet, welvaert daer aen gelegen
Sou wesen, en hoe ’t gaet wy winnen ofte niet
Ons hooghste luck is dat ons lijfs genae geschiet,
(85) Dus soo wy sonder slaen genaeden mogen koopen,
Wat kanmen beter doen, of oock sekerder hoopen?
D. Vries. ’k Betrouw zijn hups gemoedt, sal aensien onse wil,
En goe genegentheyt, want groot is het verschil,
In Volck die weerstandt doen, of die hem willigh bieden
(90) De sleutelen haers gemoedts, en alle weerstant vlieden,
Dies datmen naer hem schrijft, en kan ick niet ontraen.
G. Stuyver. Mannen siet wat ghy doet, het sal u qualijck gaen,
Soo doende slijpt ghy ’t mes, om u en ons te dooden.
Schagen. Wat schaedt een saeck versocht?
Jr. Vliet. Wel zijt een van de Booden,
(95) Ick rae het geenighsins, vrienden Godt geeft de saeck
Een beter uyt komst dan ick in mijn harte smaeck,
Ick vrees voorseecker, dat den Hemel ons sou straffen,
In dien wy sulck besluyt niet wiss’len en af schaffen,
Al dees u voorstel, ’k wens dat elck zijn plicht betracht,
binnen. (100) Als ghy die sidt aen ’t Roer, denckt dat deught verwint kracht.
D. Vries. Hoe swaer viel hun de spijs, elck konse niet wel kouwen,
Niet een kon van haer tween, een stuckjen oock verdouwen,
Hun re’en hadt weynigh slot.
Schagen. Soo docht mijn oock dat dee.
D. Vries. Komt gaen wy in der haest, vernemen nae een slee
(105) Die ons langs d’Hoogen dijck naer Amsterdam sal voeren.
Assendelft. ’k Weet aen Sparwouder-poort staen veel Sparwouder Boeren,
Wiens sleeden zijn gereedt, ’t reys tuygh neem ick met mijn
Schagen. Wy konnen seggen dat wy maer van meeningh zijn
Nae Sparendam te gaen, en datwer zijn beschreven,
D. Vries. (110) Dats goet, om aen het Volck geen achterdocht te geven.

Derde Uytkomst.

Tweede Soldaet verbaest uyt.

2 Soldaet, WAt offer schuylt in d’ Stadt de Borghery die mort,
En preutelt in ’t gemoet, het schijnt daer vry wat schort,
[fol. A2v]
d’ Oploopende Gemeent, de sinne-loose scharen
Roepen verraedt, verraedt, wat of hun is hervaren.
(115) De Stadt schijnt heel in roer, elk mompelt binnens mont,
En men weet niet waerom.
2 Borger. Nae dat ick stracks verstont
En ist niet sonder reen, ick hoor ons Borger-Heeren
Tweespaltigh sijn geweest, elck wou zijn saeck beweeren
Met reden van gewicht, ick meen twee vanden Raedt
(120) Uyt de Vergadringh sijn wegh gegaen half quaedt,
d’ Ander hebben haer drien te reysen aengenomen
Secretelijck en stil, sijn sy uyt Stadt gekomen,
Te weten d’Heer de Vries, van Schagen, en noch een,
Ons Pensionaris, dus is ’t Volck op de been,
(125) Elck vreest Verradery hier onder licht mocht schuylen,
Dit is d’onsteltenis waerom de Borgers pruylen,
Men vreest, gevollight is Achitophelis raedt,
Die vermenght was met Moort, bedroch, nijt, en bloethaet.
2 Soldaet, Wel waer nae toe sijn sy, ey seght mijn doch gerede?
2 Borger, (130) Naer Amsterdam, Krijghsman, van daegh met een Ysslede,
Men seyd nae Sparendam, maer neen sy sijn gesien,
Dicht by het Huys ter Hert.
2 Soldaet, Sy alleen, met haer drien,
Wat ’s haer Commissi doch?
2 Borger, Om Duc d’ Alba te vleijen,
En leveren hem de Stadt.
2 Soldaet, Dat sou elck nae beschreyen,
(135) De wondt is noch te versch, Zutphen en Naerdens Moort,
Getuygen van sijn daet, en duer-geswooren woort,
Rotterdam desgelijcks, daermen de poorts-schilt wachten,
d’ Een gequest, d’ ander doot in baker-matten brachten,
En wierden noch van Beuls gevierendeelt door wraeck,
(140) Was dit gheen Duyvels stuck?
2 Borger, Krijger dus staet de saeck,
Ten is geen wonder dat de Borgers t’samen troppen,
Daer hangen Zielen aen en kloeck geswinde koppen,
Ons Heeren staen verset als in de saeck beswaert;
Men siet den gantschen Raedt is alle daegh vergaert,
(145) Men mach wel bidden voor Stadts trouwe Voester-Heeren,
En d’hoge Macht van ’t Lant, die ’t bloedig onheyl weeren.

Vierde Uytkomst.

Ripparda, Verlaen, Gerrit Stuyver, eerste Burger.

Ripparda, NU wy op ’t Capitool der Krijghs-raet zijn getreden,
Soo dient hier onderrecht met reden en weer-reden,
De saeck u aengedient, vereyscht nu geen vertreck,
(150) Dies sijn de Mannen hier beroepen tot bespreck,
[fol. A3r]
Ick meyn u is bekent, hoe Dirck de Vries en Schagen,
Met Jonck Heer Assendelft gereyst zijn om te vragen
Genade voor de Stadt, en daerom sijn gegaen,
Terstondt na Amsterdam, u is de weet gedaen,
(155) Door eenen brief hier aen den Pastoor Wy geschreven,
Die in den vollen Raet u gist’ren is gegeven,
En voor-geleesen is; dus spreeckt een yder vry
Sijn meyningh daer hy vast nu meynt te blijven by.
G. stuyver De Stad is swack Gevolckt, en so wy ’t achten doenlijck
(160) Hem wederstant te bien, soo wordt vast onversoenlijck,
Den haet die hy op ons in-swelght, en dagelijcks schept.
Verlaen, Waer aen is onse macht soo gantschelijck verlept,
Dat wy geen tegen-stant en souden konnen bieden,
Om door Manshafts-geluck zijn Tijranny t’ ontvlieden?
1 Borger. (165) Ay, ofmen dese mael vertrouden sijn ghenaedt,
Want ’t luck is aen sijn zijdt,
Ripparda, Dat ’s een onvaste maet,
Is maer de groote Godt met ons, geen vyandts krachten
Behoeven wy t’ ontsien, noch Tyranny te achten.
G. Stuyver, ’t Hert suft niet, noch ’t gemoet en kreunt voor geen gewelt,
(170) Maer ’k sie hy qualijck vaert die tegen hem sich stelt,
Des oft niet raetsaem waer en oock veel aengenamer
Voor hem te kennen schult.
1 Borger, Dit dunckt mijn oock bequamer,
Doch loffelijcken Raet, vereyscht goedt over-legh,
Op sulcx ick geheel oock Ja, en Amen segh;
C. Verlaen (175) Den strick t’ ontgaen gy poogt, en in den mont te loopen,
Den Wolff, om sijn goedtheyt ons halsen duer te koopen.
Ripparda Hoe suft dyn koen gemoedt, Hollandtsche Borghery,
Wilt ghy de tegen-standt gantsch stellen aen d’ een sy,
Nu dat de noodt eerst treft? siet daer ghy zijt bedrogen,
(180) Indien ghy waent dien guyl niet tegenstaen te moogen,
Die sich alleen verlaet op swacke Mannen-kracht
En Godes stale handt (trots-sprekende) veracht,
Soudt ghy dan zijn soo bodt en op zijn woorden bouwen
Die niemant van’t verbont, yets goets derf toe vertrouwen?
(185) Die met sijn eygen duer-beswooren Eeden spodt,
Neen, neen, u hoope en vertrouwen sy in Godt,
En spiegelt ghy u dan noch aen ’t Maraens ontschaken
Van Mech’len niet? alwaer de vers-verbrande daken
Noch smeulen van den roock? alwaer der Borg’ren dis
(190) Noch van haer eygen bloedt vet en bemeuselt is?
Of kan de droeve stem der Vader-loose kind’ren
Van ’t bloedig Zutphen, noch u flaeuwheyt niet vermind’ren?
Soo sy een spiegel dan, om wap’nen dijn gemoedt?
Het Naerden Borgherloos, wiens mueren klam van ’t bloet,

[fol. A3v]
(195) Bekrosen, zijn van ’t mergh en senuw-barstich splijten,
Om wrake tot hun Godt in d’hooghe Hemel kryten,
Alwaer noch jong noch oudt, gespaert is: daer oock ’t Kint
Sijn Moorder toelacht, en door ’t swaerd het leven vindt.
De Borghery vermoordt, de Vrouwen om het leven,
(200) De Maeghden tot een rooff den Barbaren ghegeven,
Wiens klagelijcke stem, om hulp, geen hulp en heeft,
Dan dat men naer ’t ontschaeck en uyr te leven geeft;
De Kind’ren ten triumph, men voerd’aen ’t spits der Piecken,
Den Brandt genees-dranck was, der af ghesloofde siecken,
(205) Want Vrouwen-kracht en Moord sijn stercke zeg’len van
Sijn hoogh-beswooren woord’, dus soo dan noch niet kan
Myn reden u Bataefs, en ys’ren moedt ontschroeven,
Den tijdt ten vollen sal u ’t selve laten proeven;
Ick die in ’s Princen-dienst be-eedicht ben ontfaen,
(210) Ben oock van meyningh vast mijn eeden voor te staen,
En den Tyran die van ons eenmael af geswooren,
Nu kloecklyck ’t hooft te bien; des is doch gantsch verlooren
U raden Mannen, want indien den Prins verneemt
Dit opset, zijn gemoet werdt van u af vervreemt,
(215) Die anders sijnd’ een Prins groot in daedt en aenslagen,
Selfs ’t leven voor u al seer gaerne soude wagen?
Nu dan kloeck-moedigh spreeckt u hert en meyningh uyt,
Wilt ghy hem wederstaen? soo maeckt een kort besluyt,
Want Godt vecht voor de sijn’ en is der vromen wapen.
C. verlaen (220) Neen Mannen laet ons soo in ongeloof niet slapen,
Laet vaste weder-stant zijn ons geloovens proef.
Ripparda, Dit blijft u meyningh dan, ’k wil sonder groot vertoef
Den Prins dit weten doen, dat hem belieft te passen,
Of hy den Vyandt in zijn voorneem kon verrassen;
(225) Soo yemandt is beswaert oock van de Borgery,
’t Stads vryheyt voor te staen, spreeckt nu sijn meyningh vry,
Of wapen sijn gemoedt met kracht van langh te leven,
Soo werdt den vyant ’t quaedt, en ’t voordeel ons gegeven.
G. Stuyver, Blijft elck gemoedt als ick den laetsten druppel bloedts
(230) Zy ’t Vaderlandt ten dienst, en voor een handt vol goets:
Want u Manhafte reen my ’t herte gantsch omsetten,
En hebben in mijn ziel, geplant des koenheyts Wetten.
C. Verlaen Daer ’t Godt belieft, ick sterf, ten dienst des Vaderlands,
Mijn Godt tot ware eer en af-breuck des Vyandts.
Borger. (235) U Goddelijk besluyt en Vaderlijck besorgen,
Gedy ten roem voor ons, den Vyandt tot verworgen,
Ick neem in ’s Heeren naem, u re’en als zeg’len aen,
Om volgen dapper waer ghy kloeck sult vooren gaen.
Ripparda, Uyt Zeboths hooge schilt die ’t gemoet doet ne’erdalen,
(240) ’t Hert juckt voor Godes heyl een waren loff te halen,

[fol. A4r]
binnen. Elck blijft als Batavier sijn oude vroomheyt trouw.
C. Verlaen Op waerheyts mondt en duer-gekochte Vryheyt bouw.
Bode, Mijn Heeren, daers een Heer die soeck d’ Heeren te spreken,
Die op sijn mantel heeft het Graeffelijcke teecken:
(245) En is verseldt met staedt en hoofsche heerlijckheyt,
Als Commissaris van Vorstlijcke Majesteyt.
Hier is den Heer.
Aldegonde Vertreckt ghy dienaers en oock al de Hovelinghen
de Hofstaet Die oyt de heerschappy in ’s Princen dienst aenvinghen,
vertreckt, Ick heb hier met den Raet te spreecken door ’t Hofs last,
(250) Daer de gulde voorsicht, en eers plicht is aen vast.
C. Verlaen Welkom Stam edel Helt, Erfheer van Aldegonde.
Aldegonde Ick ben uyt Staten last en ’s Princen dienst gesonde.
Gedenckt wat liefd’ dat u den Heer de Prins toe-draeght,
Die garen voor u Stadt en Borgers ’t leven waeght,
(255) Ja kon hy ’t Nederlandt door bloet of wapens vrijen
Sijn trouw Prinslijck gemoet sou tot de doot graeg strijen,
Hy heeft den droeven standt verstaen van dyne Stadt
Nae ’t vertreck van de Vries ’t geen niet goets in sich hadt,
Dit ’s mijn Commissy macht, verplicht door last en wetten,
Hy toont de (260) De Burgher-vooghden te vernieuwen en te setten
Commissy Weer and’re in de plaets, en uyt dobbel getal
Van u Krijghs-raet ick dan Stadts Vaders kiesen sal:
Doch dits de meyningh niet Privlegi te vermind’ren
Noch ’t Borgherlijcke-recht te breken noch te hind’ren,
9. Dito, (265) Noch d’oude Magistraet t’onteeren met ontrouw,
O neen maer ick die voor Stadts vroome Burgers houw,
Acht Borgemeesters, veertien Schepens, twintigh Raden,
binnen. In dees nom’nacij sluyt haer kloeck beleydt en daden.

Hier vertoont sich aen d’een sijde het be-edigen, van de Crijghsraet
deser Stadt aen Wybald Ripparda, op de pundt van ’tGeweer inde
nieuwe Doelen. Aen d’ander zyde vertoont sich het versetten van
de Wet, en daer achter juycht het Volck van blijdtschap over de
ghewenste verkiesinghe en eetsplicht der Schuttery.

Verklaringh.

Hier wort de Borger-plicht, be-edicht, aen ’s Lands Staten,
(270) Verbonden met de trouw, beswooren op het Stael,
Ziet hier de dwinghers van het moedigh Dammejaten,
De stale Eendracht die verbindt haer al te mael;

Daer wort de Magistraet herset en nieuw verkooren,
En ginder juyght het Volck, d’Haerlemsche Borgery,
(275) Uyt oorsaeck de Krijgs-raet, den Prins heeft trouw gesworen,
Te weeren ’t Spaensch bloed-jock en Helsche Tyranny.

[fol. A4v]

d’Heer van Aldegonde, Claes Verlaen, Gerrit Stuyver, Pieter Kies,
Joncker Jan van Vliet, en eerste Borger, t’samen uyt.

HOe luckigh zijnse die des Heeren wil uyt wercken,
In Poletijcke staet en heyl voorsicht der Kercken,
Want hare schilden zijn door Goddelijcke kracht
(280) Gesmeedt ende verstaelt, met trouw’ liefd’ en eendracht,
Maer rampsaligh is ’t Landt, daer d’hooge macht en Heeren
In heerschende Staet-sucht, of dertelheyt regeeren,
Of die in dronckenschap wet eeds belofte doet,
’t Geen nuchteren hun berout, dees Vooghden zijn niet goet,
(285) Of puffen vol van waen, gelooft het vry Stadts-Vaders
Dees teelen over ’t Landt veel droevighe bloet-aders,
Haer Borgheren tot slaef, den Adeldom verheert,
De Landen uytgeput, de Maeghden-krans onteert,
Haer self in ballinghschap gekerckert of gekluystert,
(290) Of door een snelle doot, haer achtbaerheyt verduystert:
Wel aen dan ghy die zijt, als Vooghden hier gestelt,
Om u beroemde deught te toonen met gewelt,
Aen dese Vorsten van het valsch meyneedigh Spangien,
Gesonden hier tot straf, en schendingh van Orangien,
(295) Sult doen voor Godt en my, eedt van getrouwigheyt,
’s Lants Staten, voorts den Prins, ten dienste sijn bereyt.

C. Verlaen. Eer sal mijn rechterhandt, de gulde Son om-vamen,
Eer sal het logge Vee ’t geen sich op ’t Aerdtrijck voet,
De vlugge Vogel snel in snelligheyt beschamen,
(300) Eer dat oyt suffen sal mijn trouw Hollandtsche moedt.

G. Stuyver. Eer sal ’t bezeylde Schip de Bergen overvaren,
Eer sal den Oceaen uyt-drogen tot een Poel,
Eer sal den wreeden Wolff met ’t onnoosel Lam paren,
Eer yemant de ontrouw, in dees mijn boesem voel.

Pieter Kies, (305) Eer sal de stoute Man in bloode Vrouw verkeeren,
Eer sal ’t onnoosel Kindt, verheeren Mannen-kracht,
Eer ick mijn Lijff ten dienst, het Vaderlandt ter eeren,
Sou sparen en den Heldt van Nassou oyt veracht.

J. Vliet, Eer sal het blaeuw gewelf des hoogen Hemels vallen,
(310) Eer ick van Vliet de trouw, sou vlieden, neen dit hart
Blijft Trouw dees Stadt, en Prins, al storten Haerlems Wallen,
’k Suf voor geen Spaens gewelt, Swaert, Vuyr, noch Oorlogs-smart.

C. Verlaen ’s Gelijcks sal zijn de trouw, daer in wy d’ Heeren Staten,
Ons goedt, en ’t duere bloedt, willigh gebruycken laten,
(315) Veel min sal wisse dienst zijn feylbaer aen den Prins,
Uyt liefde tot ’s Landts eer, niet uyt hoop des gewins,
En dit op sulck vertrouw, dat mijn Nakomelingen
[fol. B1r]
Hun Voorsaten ter eer, oock ’t selfde sullen singhen,
Want door herts-tocht en plicht, is ’t hert verbonden aen
(320) Den genen die ons steeds derft kloecklijck vooren gaen:
Dit sweer ick op het Stael.
G. Stuyv. En ick met duere Eeden,
Bevestight en besweer al dese uwe reden.
P. Kies. Soo is oock ’t hert gesindt uyt een verplichte Ziel,
Dit t’houden of ick wensch dat d’ Hemel op my viel.
1. Borger. (325) ’t Gemoedt is mee geneygt, door yv’re wils begeeren,
’t Voorgaende vast en heght met eeden te besweeren,
En aen den Spanjaert ons door onbeveynsde lust
Te wreken, eer de Ziel sich geven sal te rust.
Aldegond. U wensch verhoore Godt, verstaelt soo u gemoeden,
(330) Dat die den Spanjaert zijn als geessels ende roeden,
Burgerm. ’k Veroorlof u te gaen, beyvert soo u plicht,
binnen. Dat yder Ondersaet daer door mach zijn gesticht.
Ripparda Gezegent zy mijn Heer, verwellekomt moet hy wesen.
Aldegond Ridder hoe staet’t gemoet?
Ripparda ’t Hanght tusschen hoop en vreesen,
(335) Eergist’ren is beset het Fort van Sparendam
Met Volck, soo haest de hulp doen in de Schansse quam,
Is een schermuts gheschiet, doch is nae weynigh schooten
Den Vyandt weer te rugh, nae Sparwou heen gestooten:
Daer ’s weynigh uyt-gerecht vermidts den avondt viel,
(340) En dat ons kloeck Krijgs-volck, hun volgden op de hiel,
Op gist’ren wierd’ belast in Maens-gety en wassen,
Met ’t groeyendt Water, flucks den Vyandt te verrassen:
Hier van hadd’ ett’lijck volck der Borgeren den last,
Doch zijn ter halven wegh bespiedt en aen-getast:
(345) Wat vorder in de saeck tot ’t meeste nut sal beuren
Kan m’in geen menschen macht, maer in’t gheheym Godts speuren.
Aldegond. ’k Prijs u manhaftens proef, het tijdelijck beleydt,
Meest tijts veel nuts belooft, en ’t goedt te vooren seydt,
De traegheyt ydel is, de sloffigheyt nae-latigh
(350) Is alles* boos, en oock in ’t eyndt sich selven hatigh;
Dus is u doen te vroom, nu alles is beschickt,
Mijn oogh wed’rom nae huys, of nae yet voordeels mickt,
Dies sooder yets vervalt, daer ick u in mocht baten,
’k Wil gaeren ’t Landt ten dienst, in als mijn bruycken laten.
1 Soldaet (355) Uyt welcke vrees loopt ghy, wat schrick drijft u tot hier?
verbaest uit Verbaestheyt speur ick uyt u aensicht en bestier;
Ripparda, Segt vaerdigh watter is, is’t quaedt of is’t verblijdingh?
1 Soldaet ’k Breng wel een nieuwe maer, doch niets te goede tijding:
Aldegond. Verklaert de saeck, op datm’er haestigh in versie:
Ripparda (360) Of datter noodelijck stracks wederstandt geschie,
[fol. B1v]
1 Soldaet Eer ’t redelijck ontset ter degen was gekomen,
Den 10. Wiert de Schans Sparendam vermant en in-genomen,
Deçember Tot drie-mael afgekeert, den boosen Spanjaert ras,
Die vatten Buyt in’t gras, van Swaert, Pieck, en Harnas,
(365) Doch door het groot geschiet, en schrickelijck gedonder,
Sijn wy ten laetsten door haer macht geraeckt heel onder,
De Wallen weereloos, den Storm viel ons te swaer,
Ons Hooftman Maerten Pruys is doot gebleven daer:
Sy quamen over ’t Ys, van acht’ren ons bespringen,
(370) Juyst soo wy meenden hun van vooren te bedwingen,
D’ ontloopenen zijn vry, siet my genadigh aen,
’k Vertel de waerheyt recht, veroorloft my te gaen.
Aldegond. Gaet daer ’t u hert gelieft, ’t verlies deert alle menschen,
Doch ’t geen God wil en schikt en magmen niet verwenschen.
Ripparda (375) Ha! dat hy ’t Krijgel-hooft aen dese Stadt noch stiet.
Aldegond. Wel machmen’t hoopen; maer de uyt-komst weetmen niet.

Vyfde Uytkomst.

Don Frederick, Juliaen Romero, Noircarmes,
t’ samen uyt.

Don Fred. ELck Ridder is verpligt aen Koning, Kroon, en Wetten,
Sijn leven, en zijn lijf, voor Castieljen te setten,
Voornamelijck wanneer men vastelijck kan sien
(380) Dat onsen Koning daer groot eer door sou geschien,
Dit is de toet-steen, daer ’t gemoedt dient op-geslepen.
J. Romero ’t Hert yvert tot den strijdt, ’t Swaerdt dient in d’ handt gegrepen
Eer moedigheyt verfloudt, daer dient een kort besluyt.
Noircarm. ’t Waer nut voor Kroon, en eer, ons Krijghs-volck lockt den buyt,
(385) Als Ridders willen wy ons tot d’aen-tocht toe-rusten,
Voor Kroon, en heyl’ge Kerck, anders wy daed’lijck blusten
Ons Krijgs-volck stouten moet, en graegheyt tot den strijt,
Het hart en oock den sin verandert door den tijdt,
Ons langh vertoeven mocht een oorsaeck zijn van schade.
Don Fred. (390) Gaet eyscht de Stadt stracx op, maer romt op mijn genade
Die ick haer toonen sal, indien zy mijn de Stadt
Op-geven, en soo niet, sal ickse schieten pladt,
En geven hun ten rooff tot buyt aen de Soldaten;
Neemt eerst ’t Leproos-huys in, maer wilt besettingh laten
(395) Langs Schoter-weg nae Duyn, maer Kleef, en ’t Huys ter Spijt,
Haer Pas stracks van de Stadt met Ruytery af-snijt;
’k Laet alles op u staen, Don Diego sal bewaren
Dit Fort te Sparendam, met Sluysen, Dijck en Sparen,
Wie u verhindert in d’aen-tocht met tegen-weer,
[fol. B2r]
(400) Steeckt alles in den brandt, en hacktse flucks ter neer,
Op dat de bange schrick hun bits gemoedt doet dalen,
De spijt die sal ick haer spits-vinnigh wel betalen,
En handelen met haer, het welck mijn dunckt het sienst,
Want ick haer macht niet acht, noch min haer Ketter-dienst;
(405) ’t Sa, maeckt daer niet ontbreeckt, of niet en wort vergeten,
Van ’t geen een Ridder hoort in oorloghs-tocht te weten,
Want soo wy dese Stadt verschoonen, al ons macht,
Sal in ’t gantsch Nederlandt bespot zijn, en veracht.
J. Romero Ghy Schiltwagt hout hier wagt, en past niet te verlopen,
(410) Voor ghy en waerschout ons het recht getal der hopen,
Die ons mochten verraen, wel scherplijck sorge draegt.
Schiltwagt ’t Is reden dat mijns Heers bevel my wel behaeght.
Noircarm. Dat ghy ter goeder tijdt ons waerschout eer zy naren.
Schiltwagt Ick sal aen dese zy het Leger wel bewaren.
J. Romero (415) Waeckt wel, wy gaen dan* heen.
Schiltwagt Ick hoop het te volbringen;
Noircarm. Let op de Ruytery, dat zy ons niet bespringen.

De Schilt-wacht singt; Het daget uyt den Oosten.
HEt hart dat is genegen
Tot Strijden, sluymert noyt,
Al worter grooten Regen
(420) Op ’t Aerdtrijck uyt-gestroyt,
Al komt blicksem en Donder,
By ons onder.

Noch slapen quelt ons minder,
Maer houden stadigh merck,
(425) Hoe men den Vyandt hinder
Mocht bringen aen zijn werck,
De Wacht der trouwen Knechten,
Is’t half vechten.

Door op gegorden Wapen
(430) En Standaerts uyt gestreckt,
Wort dickmaels uyt het slapen
Het duyseligh hooft geweckt,
Oock door Trommel, Trompetten,
Die ’t beletten. binnen.

Seste Uytkomst.

Claes Verlaen, Gerrit Stuyver, t’ samen uyt.

G. Stuyver (435) IN ’t merckelijck Belegh vereyscht voort weder-standt,
Dus ’t Man-volck tot den strijt by tijts nu dient gemant,
Men mach het storm-geweer ook na de Wal doen dragen,
[fol. B2v]
Daer hare Schanssen sterckst en hoogst zijn op-geslagen,
Of wy by avontuer haer konden jagen op.
C. Verlaen (440) De Kruys-poort dient beset, met d’ een of d’ ander trop
Geweerde Pioniers, die graegh zijn aen te vallen,
Het steeck-geweer is reedt, beset zijn meest de Wallen
Met euvel happigh volck, gemoedight tot den strijdt.
G. Stuyver Hier toe dient aen-gewent een nieuwe moedt en vlijdt,
(445) De graeuwe vuyst sich rept, of buyt-graegende handen,
Die slaet haer klaeuwen in ons Al-gemeen Vyanden;
’k Raedt datmen eenen hoop voor uyt nae ’t Siecken brengt.
C. Verlaen Dat sulcks oock stracks geschie; op datmen niet verlengt
Hem tegen-standt te doen, wel aen dan, elck een wacker
(450) ’t Gemoedt en handen rept, om vryden desen Acker
Van dit vervloeckt gespuys.
G. Stuyv. Ick gae ’t nieuw Werck besien.
C. Verlaen En ick wat datter nae de Meer-kant sal geschien.
G. Stuyv. Soo moedigh ick het Volck en stellen ’t in haer orden.
C. Verlaen ’k Sal nae de Zijl-poort gaen om sien wat daer sal worden
(455) Van dage uyt-gerecht, want daer af breuck geschie,
Is noodigh oock voor al.
G. Stuyv. Of datm ’er in versie. binnen.

Sevende Uytkomst.

Noirkarmes met sijn Trompetter, al blasend’ uyt.

Noirkarm. HIer zijn wy voor de Stadt, de Poort en is niet open,
Sacht, ick sie Schiltwacht staen, laet ons niet verder loopen.
St. schiltw. Holla! wie daer, stae vast, eer dat het u berout.
Noirkarm. (460) Als Vriendt kom ick tot u.
St. schiltw. Wie raedt u doch soo stout,
Te komen onversocht soo digt aen onse Grachten?
Noirkarm. Ick kom als Ambassaet, roept u Stads Hooge-machten,
En bidt, soo ’t moog’lijck is, soo neemt mijn saeck in ’t goe.
C. Verl. uyt Segt u Commissi, ’t wort van ons gelaten toe.
Ripp. uyt (465) Wat ’s Ridder u versoeck?
Noirkarm. Ick kome tot U-lieden,
Om een red’lick Verdragh, en Vrede aen te bieden,
En dat uyt ’s Konincks last.
Ripparda, Uyt ’s Konincks last, wie ist?
Op datmen’t weten mach, en elck sich niet vergist?
Noirkarm. Den rijcken Castiljaen, en groot Monarch van Spangien.
Ripparda (470) Wy hebben Eedt gedaen aen den Prins van Orangien,
Gesworen op het Stael, dees Stadt te zijn getrouw,
Tot heyl der Borgery.
C. Verlaen Wy houwen ’t met Nassouw.
[fol. B3r]
Noirkarm. Den Veldtheer heeft door gonst mijn hier aen u gesonden,
Don Fredrick Toledo.
Ripparda Wy zijn door Eedt verbonden,
(475) Doch achten ’t vleyen van den loosen Spanjaert niet,
Die geen Verbondt, noch Eedt, noch Beloft’ aen en siet;
Wy hebben voor dees Stadt belooft ons Lijf en Leven
Te setten, en die tot het eynd’ niet op te geven,
Mijn laetste druppel bloeds die is voor dese Stadt.
Noirkarm. (480) So wort u Haerlem haest een Moort-kuyl, en Bloet-badt.
Ripparda ’t Is eerlicker dat wy ons voor dees Stadt doot vechten,
Als dat men Vrouw en Kindt siet aen de Piecken hechten,
Getuygen zijn hier van Delfs-haven, Rotterdam,
Den Haegh, en Mech’len, daer soo menigh suygend’ Lam
(485) Geruckt is van de Borst, en met het Stael door-regen,
De Maegden, Vrouwen, en de Nonnen die zy kregen
Hebben zy geschoffiert, jae niemandt niet verschoont,
Dit ’s de genaed’, en gonst, die ons den Spanjaert toont:
Wie soud’ op losse Eedt van soo een Booswigt bouwen,
(490) Ha! Zutphen, Naerden, is ’t vertrouwen, wel berouwen
Door Spaensche moet-wil, en onmenschelijcke Moordt,
Als noyt in Nederlandt zijn leven is gehoordt;
De Mannen moesten voor haer oogen sien schoffieren
Haer Vrouwen, Dochters, jae, de Kind’ren, Jonge-dieren
(495) Van twalef derthien Jaer, oudt zijn helaes verkracht,
En van haer Schenders dan tyrannigh om-gebracht:
Ald’ oude Proveniers, Beth-siecken en Kraem-vrouwen,
Hoe seer zy baden, mochten ’t leven niet behouwen,
18. No- Jae z’ hebben d’ Organist zijn hart uyt ’t Lijf gescheurt,
vember. (500) En al ’t Kerck vluchtent-volck, heeft ’t met de doot betreurt;
Het heught ons Haerlem wel, hoe zy’t te Zutphen maeckten,
Hoe zy na roof en moord’, in dees Stadt branden blaeckten,
Dus zijn wy niet gesindt te treden in verbondt
Met sulck een helsch Tyran, en meyneedigh Bloet-hondt,
(505) Wy staen op Godt alleen, die sal ons niet verlaten,
Maer slaense die zijn Volck verdrucken ende haten.
Noirkarm. De Vre’e wort aen-geboon, behouden Lijf en Goet,
Alleen dat ghy den Eedt maer aen den Koninck doet;
Soo niet, ick vrees dees smaet te laet u sal berouwen.
C. Verlaen (510) Wy hoopen den Tyran met macht hier uyt te houwen.
Ripparda Gaet bootschapt dat u Heer, g’ hebt oorlof om te gaen.
Noirkarm. Ha! nu sal d’ helsche wraeck, de klaeuwen in u slaen.

Achtste Uytkomst.

Eerste Soldaet en eerste Burger, t’ samen uyt.

1 Soldaet AEn’t Siecken daer men stracks so dapper hoorde schieten,
Is ’t voor de wint gegaen, en zy haer hoofden stieten,
[fol. B3v]
(515) Door Krijgers weder-standt, soo dat den Spanjaert vloot,
Om met geen Loot, of Vuer, gebracht te zijn ter doot;
’t Was tijt om gau te zijn, ’t gansch Bolwerk moestmen laten,
1 Borger, En door de Ruytery nae Stadt een toe-gangh straten,
Om de Kruys-wegh we’erom met haest te nemen in.
1 Soldaet (520) In sulck een aenslagh grijpt ’t Hart nieuwe moedt en sin,
Daer Buyt of Slagen valt, verheugt een Krijgsmans leven.
1 Borger, ’t Heeft ons gemoedight, en den Vyandt smaedt gegeven,
Door onse Stale moedt en dapp’re weder-standt.

Steenbach, en Bordet, t’samen uyt.

Steenbach Dat elck de Wapens houdt gereedt, en by der handt,
(525) Het schijnt den Vyandt sich gereet maeckt om te stormen.
1 Borger, Soo worden zy van ons vernielt als teere Wormen,
’t Gemoedt en Wapen beyd’ om Stormen is gereedt.
Bordet Gaet Borger heenen, doet u Gebuer strackx de Weet,
En ghy Soldaet oock me’e, op dat elck hier op passe,
(530) Eer in ’t begin des Strijds den Vyandt ons verrasse.
Steenbach De graegheyt tot den Storm die drijft ons nae de Wal,
’k Wil sien wat den Spanjaert op ons uyt-rechten sal.
Bordet Ick mach dees saeck in ’t kort aen Ripparda verklare,
Den 20. En moedigen het Volck, dat elck zijn eer beware.
December
Hier geschiet een Allarm van binnen en van buyten, met vechten
en schieten, met Trommel en Trompet. Nae de Storm wordt
geblasen Wilhelmus van Nassouwen.

Negende Uytkomst.

’t Blijde Gerucht.

1573. (535) DE Schans van Rustenburgh is in en overwonnen,
Den 17 D’ Hoogh-duytsche doodt, behalven die ’t ontloopen konnen,
Januarij. En vijf-en-tsestigh sle’en gela’en tot Stadts gewin,
Met Schram, van Bruynswijcks volck zijn t’ saem gekomen in:
19 dito. De Schepen Bercken-rood, is met zijn volck en sleden,
(540) Om saken vaerdigh nae den Prinçe toe gereden,
Den Vyandt die hem by Schallickwijck is ontmoet,
Zijn van ons Krijgsvolck soo met Kruyt en Loot gegroet
Dat wie niet loopen kon in ’t Sparen moest versuypen,
Of door de Swaerden nae hun doode Vaders kruypen,
(545) Het Krijgsvolck, en de wel gemoede Borgery,
Zijn sonder noot, of oock verlies van Mannen vry
Daer af gekomen, siet ick sagh veel Spanjaerts domp’len,
En voor hun laetst’ Gebedt een Pater-noster momp’len,
19 dito De Huysen aen het Meer, Roofnesten der Vyandt,
(550) Zijn ne’er gesmeten, en gesteken in den brandt;
21 dito. Veel Boskruyt, Kooren, Visch, en Meel, is in gekomen,
[fol. B4r]
D’ aenslag ons Volcx wiert van den Vyant knap vernomen,
Doen aen Katrijne-brugh de Walen gingen t’ Scheep,
En dat d’Hoog-duyts door mist, ’t verstant t’ondegen greep,
22 dito (555) Het nevel-achtigh We’er deed’ Berckenroodt gelucken
Die al zijn Ys-sle’en wel gela’en, doet binnen rucken:
De Schans van Rustenburgh den Vyandt heel verlaet,
Die door der Borg’ren vuyr gantsch’lick te gronde gaet,
23 dito Den Spanjaert door het groot en stadelijck gedonder,
(560) Velt veele Huysen ne’er, en stort de Mueren onder,
Doch Borgers wackerheyt, de Bresse weder vult,
Blijft weynigh in gebreck, of oock in Spanjaerts schult;
25 dito Al is ’t dat Amsterdam den Spanjaert voedt, en spijs,, geeft,
Valt nochtans moeylick om den arbeyt die op ’t Ys,, sweeft.
(565) Den Borger onvertsaegt blijft dapper, doet zijn vlijt,
Beveelt zijn sake Godt, en hangt het aen den tijt,
En die aen den Tyran voor-heen genae versochten,
Sagh ick dat men haer nae den Prins gevangen brochten;
’k Sach Schagen, Assendelft, een Bood’ is me’e geschort
(570) Die Dirck de Vries Brief bracht, dees op-gehangen wort,
’t Is wonder ick noch sagh oock in ’t Harts-hooft geschieden,
Een droef spectakel, en doodt-schrick voor and’re Lieden,
27 dito Een Dienstmaeght besich, om haers Vrouwen wil te doen;
Trock van ’t gevuyrde spit een versch gebraden Hoen,
(575) Uyt ’t Leger een vervloeckte Kogel quam gevlogen,
Die heeft dees Dochters Hooft van ’t Lichaem af-getogen.

Thiende Uytkomst.

Don Frederick, Juliaen Romero, Noircarmes.

Don Fred. WEl hoe! wat waent dit schuym, den Koning te braveren,
En trotsen onse macht? dat lijdt ick niet mijn Heeren;
Hoe! spotten zy met mijn? neen, een kloeck Hooftman port
(580) Nimmer te suffen, eer hy wort ter ne’er gestort,
Al soud’ de stale Klingh besterven in de handen;
Wee Haerlem! trotst ghy ons, en Konink, ô Vyanden!
Ha Zutphen, Naerden, is lest toe-gevallen mijn,
En ghy hartneckigh volck sult haest de derde zijn,
(585) So dra ghy binnen komt, neemt d’Hoofden stracx gevangen,
De Borgers en Krijgsvolck door Beulen laet op-hangen,
Moort, Plundert, Brandt, en Blaeckt, verschoont noch Moer, noch Kindt,
’t Zy weer of onweerbaer, groot en kleyn wie ghy vindt,
Of jaegtse in de Vlam, en laet haer ’t Vuyr verslinden,
(590) Soo sal de Nicker self de stucken nimmer vinden,
De heele Rompen die bepurpert zijn van ’t Bloet,
[fol. B4v]
Laet die u Paerden flucks verpletten met den voet:
Dus pooght elck Ridderlijck dees Blaffers te bestormen,
Dees blooden hoop is niet tegen ons als Pier-wormen,
(595) Al zijn sy Kermers-hooft, ick sal haer trots en lof,
Als onwaerdighe Asch, en uyt-gevaeghde stof,
Doen stuyven in de Lucht, hoort Ridders strijdtb’re Helden,
Die voor den Koningh vaeck het lijf en leven stelden,
’t Za donderdt op de Stadt, en wilt met haer om gaen
(600) Datmen daer na elck vraegt, waer heeft Haerlem gestaen.
J. Romero Wy zijn gemoedigt Heer u Kroon-lof te vermeeren,
En dwingen dese Stadt, tot schande en oneeren
Den Hartogh maken groot, als een Monarche kloeck,
Op dat aen dy beklijft den zegen voor den vloeck.
Don Fred. (605) Hier toe Trompetter steeck ’t geluyt op dese zijden,
Laet sien of haren kop noch staet met ons te strijden,
Ick wil elck sich bereydt strack tot een Storm en Slagh.
Noirkarm. Kloeckmoedig Krijgs-helt daer was binnen geen gewagh
Van strijden, maer ick sagh dat veel haer handen wrongen.
J. Romero (610) Het nutste waer dat wy stracks in de angst besprongen
Dit smadelick gedrocht.
Don Fred. Wy gaen, ’t sa houdt goe Wacht. binnen
Schiltwagt Een trouwe Krijgsman houdt zijns Heers bevel in acht.

De Schilt-wacht singt. STEM: ô Nacht, jaloursche Nacht.

ALs het Gemeene mort en rept noch Tong noch Handen,
Maer elck het twistend’ Vuyr met blasen meer ontsteeckt,
(615) Den Vyandt slaet de vuyst in haer verwarde Banden,
Geen macht wort dan by het twee-sinnigh Volck gequeeckt.

ô Wee! het overschot van de Ne’erlandtsche Steden,
Wee! die met Kettery en wrevel is bekladt,
Wee hem! die heeft geleeft tot op den dagh van heden;
(620) Hun Schat werdt tot een Roof, en Steden een bloedt-badt.

TWEEDE DEEL.

Eerste Uyt-komst.

Kennau Symons, met de eerste Vrouw uyt.

Kennau ’k KOm van de Kruys-poort af, het krielt daer op de Wal
Van Manne-volck, ick meen men haest we’er stormen sal,
Den Spanjaert is met schrick, den lesten Storm geweken,
Ons Bressen zijn gevolt, de Mynen af-gesteken,
(625) Men Delfter en Puyniert, Sint-Jans-Poort blijft beset,
[fol. C1r]
Van binnen met ’t Krijgs-volck, van Capiteyn Bordet,
’t Gemoedight Vrouwen-volck die kruyen, dragen, sleepen,
Vier-ballen, Storm-geweer, Pick-hoepels en brandt-reepen,
’t Is vreught om aen te sien hoe dat het daer krioelt;
(630) Te meer als men zijn lust dan aen den Spanjaert koelt,
Met houwen, steken, slaen, met Knodsen, Bijl en Swaerden,
En wreken Burger-moort, van het verwoeste Naerden,
Al ben ick maer een Vrouw ’k en vrees den Spanjaert niet,
Die Maeght, noch Vrouwe-kracht, noch Moer, noch Kindt aensiet;
(635) Ja die ’t Gewyde noch de Nonnen en Bagijnen
Niet sparen, hoe wel zy vrienden te wesen schijnen;
Jonck, Oudt, Eel, en Oneel, Rijck, Arm, even als
Onnoosel Schapen, zijn gekomen om den Hals:
De Mannen hingen zy aen Beenen, Arm en Voeten,
(640) Noch kon den Moorder daer zijn Helsche lust niet boeten,
Maer sneedt de Vrouwen op, en scheurd’ de teere Vrucht,
Uyt ’t swanger Lichaem, laes!
1 Vrouw ’t Hart schrickt, van ’t Moort-gerucht.
Kennau Moedight u Borgery, laet dit u Spiegel wesen,
Die voor geen Onbesne’en, noch Turck en plach te vreesen,
(645) Toont d’oude vromigheyt die ’t trots Dam’jaten dwongh,
Doen ’t Yser Keten-slot voor ’t Zaegh-schip stucken sprongh:
Zoo ’t lof-klinckend’ Metael en ’t Stads Wapen-schilt tuygen;
Neen laet geen Dam’jaets dwangh nu voor Castilien buygen:
Laet Graef Floris u Hooft, bekransen met den rom
(650) Der Oude Bataviers, wiens Lof ten Hemel klom
Door moedigheyt, ey! laet geen Spanjaert u verdrucken;
Noch van ’t Belauwert Hooft, bevochten Eer-krans rucken:
’t Is eerlicker voor ’t Landt te sterven aen het Stael,
Dan oneerlick vertsaeght te leven al-te-mael,
(655) Voor zijn Geboorte-stadt is ’t prijs’lick ’t lijf te setten,
Voor veel te sterven is eerlijck nae d’ Oude Wetten;
Maer als flauwheyt verrijckt, en moedigheyt vergaet,
Dan staet het Landt en Volck, in een bedroefden Staet;
Daerom ey Buer-wijf hoort, ghy weet dat dit ons leven,
(660) Is van den Grooten Al, ons tot een Erf gegeven,
Wy zijn daer aen verplicht van wegen de Natuer,
Ons te beschermen voor ’t Geweldt, met Swaerdt of Vuer,
Komt gaen wy nae ’t Bolwerck, en toonen ons als Mannen,
Tegen den Bloethondt en zijn Maraensche Tyrannen,
(665) Of met een Velt-geschrey, in ’t stormen op de Wal.
1 Vrouw Zegt wat ’s een swacke Vrouw, Gebuer? och niet met-al.
De dulle Trommel-slagh, en woedende Trompetten,
Zou mijn laes teere Vrouw het gantsch gemoet ontsetten,
De Storm-klock die heeft dickmaels mijn hart ontroert,
[fol. C1v]
(670) Te meer, als ’t storm-geweer wort nae de Wal gevoert,
Dan bidd’ick, lieve Godt, wilt doch mijn Man bewaren,
Met al de Borgery die op ’t Bolwerck vergaren;
Hier Dondert dan ’t Geschut, en ginder springt een Mijn,
En daer ontsteeckt de Brandt, gequetste vol van pijn
(675) Die worden van ’t Bolwerck nae ’t Gast-huys toegedragen.
Kennau Wel Buer-vrouw dat gebeurt, maer selden alle dagen,
Doch ’t is al Krijgs-gebruyck, dit brengt den Oorlogh mee,
En valt ’er een op zy, een ander we’er in ’t Stee,
’t Zy Man of Vrouw-persoon, de plaets moet zijn gesloten,
(680) En dan met zie’nde Loogh, en Kalckwater begoten
Den blooden Spanjaert, en Pick-hoepels vol van Vier,
Werpen haer om den Hals, gelijck een Bandelier,
Die dan door Solpher vlam met troppen van ons Wallen
Af rollen, half gebraen op de storm-bruggen vallen,
(685) Of kloven haer de Kop met Zabel en Kort’las,
De moedigheyt die is het sterckste Harnas. binnen.

Tweede Uytkomst.

Ripparda, Pieter Kies, Jan van Vliet, Claes Verlaen,
Steenbach en Bordet, t’ zamen uyt.

Ripparda HEt noodighst’ eerst voor al sorghvuldigh dient voorsien,
Dus raedtslaegt wat ’er eerst van alle sal geschien:
Den Vyandt nadert vast ons afgeschote Mueren,
(690) Die tegen sulcken stof geen Jaren konnen dueren,
Hoe wel zijn Volck te met van ons gemindert wort,
Nochtans ’t hem aen geen Volk, veel min aen Lijf-togt schort,
Want die van Amsterdam met op-gehoopte Schuyten
Hem alles voeren toe, en wy die niet doen buyten
(695) Dan sorgelijcke Tocht, vermind’ren meer aen Macht,
Dan by veel wordt gelooft en sorgeloos bedacht,
Dus dunckt mijn raedtsaem zijn een harden storm te wagen,
Op hoop of wy hem uyt zijn Leger konden jagen,
Ick geef ’t u Mannen te bedencken, spreeckt u sin?
C. Verlaen (700) De saeck heeft vry wat wercks en groote p’rijckel in,
Doch dunckt mijn even wel niet gantschlijck ongeraden.
Bordet. Door uyt-val wort beproeft de kloecke wapen-daden,
D’ oprechte koenheyt wort dan aen den Toets gestelt.
P. Kies ’t Mocht zijn dat wy hem soo verdreven uyt het Velt,
(705) Of ruymen ’t gantsche Landt, ten minsten een van beyden.
Ripparda ’t Kon licht’lijck beuren soo wy maer ons saeck beleyden,
In deser voegen, soo den aen-val wierdt bereydt
Dat even groote macht en wack’re dapperheyt,
Op twee verscheyde ste’en den aen-tocht wierdt gedreven.
J. Vliet (710) Dees voorslag heeft mijn ’t hart alreets een moedt gegeven,
[fol. C2r]
’k Rae dat men vorder werckt op dees gestelde saeck,
Steenbach Of dat men voorslagh van een ander middel maeck,
Want dus doend’ worden zy te weynigh doch beschadight,
En wy worden daer door van haer doch niet ontladight,
(715) ’t Gebreeckt aen moedigh Volck veel min aen middels-spoor,
En tot het Leger gaen ons al de wegen voor.
C. Verlaen Het naeste middel om hem afbreuck te doen lijden,
Is dat men hem bestormt van twee verscheyden zijden,
Soo d’ Heer Ripparda zegt, die voorslagh dunckt mijn best.
Bordet (720) De gantsch verbroken en met Doon gestopte Vest,
Betuygt sulcks alle-sints hooghnoodelick te wesen,
Een bloot Hart blijft in Huys en toont dat diepe vresen,
Door Vyandts stoutheyt hem geslagen is in ’t Hert.
Ripparda Soo maer den Uytval op goe voet bevordert wert,
(725) En dat met eenen stoot de Schare buyten dringen,
Om soo als ’t is geseydt twee Plaetsen te bespringen,
Soo brengt de duysternis en d’ onkund’ des getals
Hun een verslagen schrick en onweer op den hals:
Het Krijgs-volck doot, gelijck uyt diepen slaep gekropen,
(730) En weet aen welcken kant te gaen of eerst te lopen,
Soo dan ’t Geschut terwijl ons Volck nae buyten treckt,
Gelost wort nae dien kant die tusschen tween sich streckt,
Daer ’t Volck den aenval mickt, soo poogt elck te verweeren,
De ongemijnde Wal, en eer zy weder keeren
(735) Is ’t Volck te machtigh in haer eerst verlaten Sterckt,
Dus baert alsulck begin, ’t geen daer men minst op merckt.
P. Kies Dat niemant sleghts te veel zijn doen toch en vertrouwe,
En op zijn voorneem niet lichtveerdelicken bouwe.
Steenbach De wack’re voorzicht sal ons doens beleyder zijn,
(740) Soo bouwtmen op ’t gewis in plaetse van de schijn.
J. Vliet Van Volck niet al te seer de Stadt ontbloot mach wesen.
Ripparda ’t Bestemde Volck blijft in, wat heeft men dan te vreesen?
Ick wil selve mijn Raedts-beleyder zijn en Hooft,
Indien ’t mijn wert vertrouwt, en gantsch daer in gelooft.
P. Kies (745) ’t Waer nutter dat ghy bleeft by ons verselschapt binnen.
C. Verlaen Of trecken wy gelijck en helpen vlijtigh winnen.
Bordet Vertrouwt de saeck ons toe, ’k wil met mijn eygen handt,
Thien Hoofden slaen, of die doen sneuvelen in het Zandt.
Steenbach ’t Gereedt gemoedt mijn tergt, om lof en prijs te halen,
(750) Of door mijn doodt en trots, hun dwaesheyt te betalen,
Veroorloft dat ick gae, soo stel ick vast de Maets
In order, ’t wijl ghy stemt des Aenvals rechte plaets.
Ripparda Soo doet, wy willen met ons drien hier over-wegen,
Dewelcke plaets best is tot den Aenval gelegen,
(755) En van ons doen de weet wort u verwittight haest.
Bordet ’k Gae oock na mijn Quartier, door desen wegh het naest.
[fol. C2v]
C. Verlaen Of wy aen ’t Siecken hem eerst poogden t’ overvallen,
En hun verdreven van ons seer beschoten Wallen,
Ten minsten soo men hun niet gantsch’lijck en versloegh
(760) Vernagelden ’t Geschut en hem zijn Volck verjoegh,
Met eene wack’re vuyst hantdadigh hem aen tasten.
Ripparda ’t Waer beter dat men die in ’t Bosch liggen verraschten,
En dwongh te breken op, niet in verscheyden stondt,
Maer teffens dunckt dit mijn te hebben vaster grondt:
(765) En dat men dan Allarm beleght op and’re hoecken,
Daer weynig Volcks oock haer voordeel licht konnen soecken.
C. Verlaen ’t Geschiet gelijck ghy segt: want ’t is op ’t hoogste nut,
Dat ergens in de macht des Spanjaerts wort gestut,
’k Wil soo ghy ’t raedtsaem vindt my oock daer laten vinden.
Ripparda (770) Betrouwt ghy mijn daer af ’t volkomen onder-winden,
Soo sal ick ’t noodigh volck bestellen tot den strijdt,
Geeft antwoort, dat ick weet hoe ghy van meeningh zijt.
C. Verlaen ’k Stemt toe, so ’t van den Raet wort t’samen goet gevonden.
I. Vliet Op ’t Raedthuys haelt bescheydt.
P. Kies Daer wordt dijn last vol-bonden. binnen.

Derde Uytkomst.

Don Frederick, Juliaen Romero, Mons Dragon, t’ samen uyt.

Don Fred. (775) HA! soude dit Gesnor sich toonen wel soo koen
Om op mijn Leger eenen swaren Storm te doen?
Dees Honden die ick met mijn tanden wil verscheuren,
Noch min als Naerdens-luck en sal haer nu gebeuren,
Dees Ketters huyden werden zy lijf-eygen mijn,
(780) En morgen sullen zy de Nickers eygen zijn.
Wat raedt ghy Heeren sal men tegen haer oock strijden,
Of hong’ren d’ Honden uyt, om dese moeyt’ te mijden?
De keur is t’ hans in ons: want al haer Krijgs-volck flouwt,
Daer ’t ons verwackert en van dagh tot dagh vergouwt,
(785) Haer Mueren meest om veer, de Wallen rondom open
Ons schort maer over ’t Ys daer t’ evens in te lopen.
J. Romero Hoor daer! de Muggen zijn noch wacker in de weer,
Den Trommel rommelt, hoort, om strijden even seer:
Wat of haer meyningh is de Kemels t’ overvallen?
Don Fred. (790) ’t Verwaent gespuys pogt noch in ’t storten van hun Wallen.
M. Drag. In dien wy dese Stadt verkregen stormder-handt,
Dat waer ons grooten roem en val voor den Vyandt,
Derhalven vindt ghy ’t goedt den lesten Storm te wagen,
Dan sal een diepe vrees in ’t bloode hart haer jagen,
(795) Wanneer zy onse Macht ronds-om haer sien by een,
Soo menigh Yser-hart en Stael-hooft op de been,
Die Aen-val bieden t’ saem, voor, achter en bezijden.
J. Romero Den Voor-tocht zy dan my, ’t hart yvert om te strijden;
[fol. C3r]
Don Fred. Dat dan den laetsten Storm op hun bereydet wort,
(800) Soo werdt haer Kindtsche waen gevleugelt en gekort,
Den Voor-tocht zy Dragon, den Hinder-tocht Romero,
Noircarmes van ter zy, hier op stelt u ter weer, soo
Strijdt dapper voor het recht ons Konincks, op dit Landt,
St. Jacob wenckt al-reeds voor u de over-handt,
(805) Den Buyt zy al-gemeen, in ’t Vuyr stelt al hun wercken,
Selfs spaert oock geenichsins de ontheylighde Kercken,
De Kett’ren t’saem vermoort, het Vrou-volck al ontschaeckt,
Ghy doet St. Jacob dienst soo ghy ’t noch groffer maeckt:
De Ruyters aen den Houdt laet scherpelijck op-passen,
(810) Om al ’t Hiel-vluchtigh Volck met Swaerden te verrassen;
’k Stelt alles in u handt soo haest ghy komt daer in,
Moort, plondert, rooft en woedt, so als ’t u komt in sin. binnen

Vierde Uytkomst.

Eerste en tweede Soldaet, uyt

1 Soldaet MYn Hooftman my beval na ’t Block-huys toe te gaen,
En ’t Volk te nemen mee die ick onder weeg vond staen,
(815) ’t Schijnt datmen Stormen sal, den Borger komt in Wapen,
En laet oock niemant van sijn meede-bueren slapen.
2 Soldaet ’k Was meede op de wegh, ’t Hooft haeckt nae goeden buyt,
Of dat den Bloethont wy ter Schansen dreeven uyt.
1 Soldaet Ick hoor krioel treet aen, ten is gheen tijt om sam’len.
2 Soldaet (820) ’t Volck trekt de Trommel, hoor ’tbegint allarm te ram’len.

Kennau Zijmons, al roepent uyt.

Kennau In Wapen, Wapen, hey! den Spanjaert die komt an,
Het krielter voor de Stadt van meenigh strijtbaer Man,
Steenbag met Een groot getal van Heyr die kommen op ons dringen,
zyn Volck uyt In Wapen, Wapen, wilt de Spaens hooghmoet bedwingen.
Steenbach (825) Wat waent den Spaenschen hoop onweerbaer ons te doen?
Kennau Sy komen bitsigh aen.
Steenbach Wie raedt hun doch soo koen
Te komen voor de Poort, of onder onse Wallen?
Slaedt trommel, blaest trompet, gemoedight wilt aenvallen,
Den bitsen Spanjaert neer. binnen.
Kennau Buyt maeckt den Krijghsman stoudt,
(830) Ha! waer ick oock een Man, ick sou mijn self doot vechten,
Wel hoe! en mach een Vrouw haer selven oock niet rechten
Tegen sulck een Tyran? was Judith oock geen Vrouw
Die ’t gantsche Leeger voor Bethulia bracht in rouw?
Heeft sy den droncken Kop daer niet van ’t lijf gesmeten:
(835) Is Ciss’ra van geen vrouw door-nagelt, soo wy weten?
Hie suff ick dan, ô neen! ’k en flouw niet, maer verkloeck,
Sy schort Ick loop mee na de Wal, ’k maeck van mijn rock een broeck,
haer op.
[fol. C3v] Het Mannen-hart dat gelt, maer niet de dracht van kleeren,
Dus ben ick op-geschort, geharnast om te keeren.

Hier wort van buyten en binnen Gevochten, en den Spanjaert uyt
sijn Schanssen gejaeght, met geraes van Schieten en Trom’len,
Men blaest Wilhelmus van Nassouwen

Vijfde Uytkomst. Het blijde Gerucht, uyt

(840) ’t GEmoedight Volck vervolgt den bloden Spanjaert na,
Doet onder ’t vluchtent Heyr een schrickelijcke schae,
De Walen moedeloos, hun willigh overgeven,
1 Februar. Die doch geen gunst geschiet van langher hier te leven,
Uyt vrees des gullen wraeck den Spanjaert, Italiaen,
(845) Voor het gemoedight* Volck niet konden blijven staen,
Den Moort is ysselijck de menichte der dooden,
Ontelbaer zijn de geen die eerst zijn wegh gevlooden,
Den Buyt is groot en groff, den prijs is noch veel meer,
’t Stadts volck is weer gekeert, van alles danckt den Heer.

Seste Uytkomst.

Steenbach, Gerrit Stuyver, Claes Verlaen, uyt.

Steenbach (850) TWee hondert Walen zijn de Hout-poort uyt gedrongen,
25. Maert En meen sy hebben nu den Vyandt al besprongen,
Die met de Duytsen zijn gelegert in den Hout,
’k Verwacht de tijdingh vast.
G. Stuyv. Dat Volck is euvel stoudt?
Den Vyandt op te slaen, vereyschte grooter Scharen,
(855) Dan in der haest by een aldaer vergadert waren.
C. Verlaen ’t Geschiet maer om te sien hoe sterck het Volck daer leydt,
Op datter kort’lingh wort grooter aenslagh bereydt.
Heer Rippard’ hoe dus haest komt ghy gewapent loopen?
Ripparda uyt De Walen wederom kommen met grooten hoopen
(860) Ter Poorten in gekeert, en brengen tijdingh net
Hoe sterck het leger der Hooghduytsen is beset,
Elck meen ’t is doenlick, om den Vyandt op te lichten,
Dus dienter in versien, om yets daer uyt te richten.
Steenbach Is Mons Bordet met hun oock weer gekomen in.
Ripparda (865) Die deedt mijn dit verhael.
Steenbach Dat ’s deftigh na mijn sin.
G. Stuyv. Men sluymert niet, indien daer voorvalt eenigh voordeel,
Maer datmen ’t stelt in ’t werck.
C. Verlaen Tot sulcks neyght oock mijn oordeel.
Ripparda ’t Is tijt dan dat ick ’t Volck in ordre stel en schick.
G. Stuyv. Sulcks dient by nae volvoert op eenen ogenblick,
(870) Dat elck weet welcke Poort hy heenen moet uyt trecken,
Om tijdt en goede wil der Borg’ren te verwecken.
[fol. C4r]
Steenbach De Borgers blijven t’ huys, wy willen selver gaen,
En ons gesworen Eedt manhaftigh vooren staen;
Ripparda ’t Volck meest gewapent in in order op de wallen,
(875) Daer elck op dringhen moet.
Steenbach ’t Sa laet ons stracks aenvallen. binnen

Sevende Uytkomst.

Eerste en tweede Borger, uyt.

1. Borgher HEt Volck met hoopen is de Zijl-poort uytgetoogen,
Om sien het Leger der Hooghduytsen onder d’ oogen,
En uyt de Water-poort ses vaendels zijn gekeert.
De binnen-wege* om nae ’t Bos toe, ’t welck vermeert
(880) ’t Getal en moet des Volcks, en zijn nu al aen ’t vechten
2. Borgher Gemoedight waren meest al onse trouw krijghs-knechten,
Om buyt te halen, of om slagen te ontfaen,
1. Borgher Mijn lust te weten hoe den uytval sal vergaen,
De Heeren op de Vest, nae d’ Hout-kant zijn getreeden,
(885) En sluyten haren tijt tot Gode in gebeden,
Om houden d’ overhandt aen desen Spanjaert quaet,
Die nu vast over al zijn woedent Leeger slaet.
Kennau Goe Tijdingh mannen van de uytgeloopen Strijders,
De Schansen zijn verheert,
2. Borgher Hoe is ’t gevaren wijders,
Kennau (890) Wel duysent zijn vernielt, en ’t Volck geplondert is,
Elck heeft een goeden Buyt,
1. Borgher Vertelt ghy voor gewis
Kennau uyt ’k Sagh ’t Volck ter Zijl-poort in, met Buyt geladen komen,
En van hun heb ick ’t recht verhael dees saecks vernomen,
De Duytschen vluchtende hun siende knap vermandt,
(895) Soo dat ons Volck daer strack haer tenten stack in brandt.
Meer als drie hondert zijn wiens blootheyt hun deet loopen,
Haer vlucht heeft d’ halse duer met stael moeten bekoopen,
’t Volck komt met troppen in veel Wagens, Kar en Schuyt,
Geladen met den Rooff, en afgestroopten Buyt:
(900) De Vaenen, Standaers, sy mee sleepen langhs de weghen,
Ha! hadden wy maer Broodt wy waren niet verleeghen:
Soo ghy my niet gelooft treedt nae de Water-poort,
Daer wort ’t gewis verhael en ’t openbaer ghehoordt.
2. borgher De blijdtschap des gelucks en wederhoudt geen voeten,
1. borgher (905) ’k Gae mee, en wensch dat wy ’t dus aldaer hooren moeten.

binnen

Achtste Uytkomst.

Eerst en tweede Vrouw, uyt.

1. Vrouw GHebuer hoe vaert ’t gemoet, is ’t reed’lijck noch te pas?
2. Vrouw ’t Is vry wat beter als het gister avondt was.
[fol. C4v]
1. Vrou Hoe is het hart ontrust vermidts dit swaer Beleggen?
2. Vrou Soo doet de droefheyt, och! ick kan ’t qualick uytsegghen
(910) Waer door ’t hert wort geknaeght, gepijnight en gequelt,
Dan ’t is Godt lof verkeert.
1. Vrou De droefheyt van u stelt,
En laet de lieve hoop een fris gemoedt u gheven,
2. Vrou Te recht bedroeft, de noot my die ’t eerst van mijn leven
Soo hoogen persingh proeft, als is dees Hongers-noot,
(915) En sien ’t verslagen Volck voor onse oogen doot:
Ha! dat is ’t minste noch, wy sien dat veele mannen
Vrouw, Kind’ren, Huys en Hof in dit Belegh verbannen.
d’Een treckt ter Poorten uyt, ’t welck my noch ’t meeste deert
Die nae den laetsten kus, niet weer daer binnen keert:
(920) En wat zijn Vrouwen doch die konnen hun niet stellen
Om ’t Spanjaerts hoogen moet en bats gewelt te vellen,
Elck g’lijck het swacke riedt dat d’ Wint ter neder slaet.
1. Vrou Buer-vrou stelt ’t hart gerust, Godt noyt zijn volck verlaet,
Neemt dit aen voor een proef, of schult-daet onser sonden.
2. Vrou (925) ô Godt u ist bekent, voor my wort raet gevonden,
Om dulden dese smart, en heelen dit verdriet,
Doch voor het spraek’loos Kint is sulks gantsch doenlick niet;
’k Ontset mijn voor ’t geween der teere Suygelingen,
’t Hert schrikt om sware spijs haer maeghjens t’ overdringen,
(930) Die anders zijn gewoon eylaes wanneer den dagh,
My hooren liet dit broot lief Moeder ick niet magh,
Getuyght ghy goede Godt hoe swaer de trane storten,
En was in twijffel om mijn selven te verkorten,
Met diep versuchten sprack ick endelick neemt mijn Kindt,
(935) Dits ’t beste dat helaes u droeve Moeder vint,
Och Godt het soete Lam met tranen in de oogen,
Vat het langh-tandigh aen al hadt het niet gemoogen,
Maer d’ Hongers diepe noot, gesteegen tot den krop,
Deet eyndelingh grijpen en voor suycker eeten op.
1. Vrou (940) Helaes soodanigh leet my ’t hart oock doet beweegen,
Waer van de teyckens zijn tot aen de krop gesteegen,
Wanneer der Kind’ren stem broot-hongh’righ tot my treet,
Dan dunckt mijn dat de Doot my ’t herte levent eedt,
Doch kortelingh is hier wat Kooren ingekomen.
2. Vrou (945) Dit heeft mijn ’t hart verlicht, so haest ick ’t had vernomen,
Maer wat (’t ontset vertoeft) elck is voor ’t zijne bangh,
En by ons swackt de Macht om tegen sulcken dwangh
Der Scheepen op het Meer, veel montkost in te halen.
1. Vrou ’t Onset wert voor de hant eer dat ons meer sal falen,
(950) Gepluymde posten sulcks ons vast’lijck weten doen.
2. Vrou Vier Maenden zijn geleen dat wy dees sware schoen
Ghedragen hebben, en noch isser niet ghesleten,
[fol. D1r]
’t Volck raest en woedet vast, ’t een wort daer neer gesmeten
En ’t ander opgerecht, ’t een Schip verslagen wort
(955) En ’t ander ondicht zijnd’ na diepe afgrondt stort:
Nu loopt den Spanjaert voor, dan vluchten ons Krijghs-knechten,
En ginder sietmen weer ons Mannen moedigh vechten,
Hier valt voor Spanjaerts kans, ginder weer Schepen-strijd,
Met winst en met verlies den tijdt vast heenen glijdt:
(960) Wy blijven vast beset en konnen nergens winnen,
Dan dat wy honger en de sterfte krijgen binnen:
En yder klop die klopt allarm of handt-gheweer,
Werpt my wel duysent pondt op ’t droevigh herte neer,
’t Gheklanck der trom’len stort in my niet dan versuchten,
(965) Dan roeptmen daer’s ons Volck aen ’t loopen ende vluchten,
Helpt Burgers, wacker loopt, dan twijffel ick mitsdien
Of ick mijn lieve Man oock oyt sal weder sien;
Dus woelt gestadigh heen het hert in duysent duchten,
1. Vrou Getroost zijt Buer-wijf, dit zijn al de Oorloghs-vruchten;
(970) De goede Godt verleen, (soo ’t ons maer saligh is,)
Geen grooter Hongers-noot, noch meer bekommernis,
Op dat door ’t groot gebreck ons overkropte Kind’ren,
Des adems droeve stem door Broot-honger sal mind’ren;
Maer laet dit zijn ons troost Jerusalems belegh,
(975) Daer Honger, Swaert en Pest, veel duysent Man nam weg.

REY.

2. Vrou Doch niet geschiet vergeefs, is by veel Ouden ’t seggen,
’t Een dijt tot beteringh en ’t ander weer tot straf,
Wie kan het vast besluyt van onsen Godt weerleggen,
Of doen hem wijcken van ’t besloten vonnis af.

(980) ô Honger! al te swaer, ô onverwachte schennis!
Die met meer droefheyt dreyght d’onnoosele Gemeent,
Laes! ons, die van de saeck en hebben schult noch kennis.
Daer ’t hart om sucht en treurt, en ’t oogh geduerigh weent.

1. Vrou Ey vat an’t Haerlems Swaert, bepluymde stale koppen,
(985) Treedt in de oude schoen dijn lieve Ouders nae,
En dwinght de Spaensch hooghmoet de Vlagh-voerende kroppen,
Op dat u Haerlems lof reyn blijft en sonder schae;

Of Helden vertraeght ghy ons Haerlems Swaert en Wapen
Te gorden op het lijf, en vatten in de vuyst
(990) De stale Swaerden, ey wilt ghy in slofheyt slapen?
Soo wacht de straf, dat ghy eerlangh van hier verhuyst.

2. Vrou ô Grooten Godt! waer doch wilt ghy ons senden heenen?
Schept ghy een lust in ons als slaven aen te sien?
Laet dan ten minsten toe, by d’afgestorven beenen,
(995) Van ons Voor-Ouders ons begravingh magh geschien. binnen.

[fol. D1v]

Negende Uytkomst.

Pieter Kies en Jan van Vliet, samen uyt.

P. Kies ’T Beloofde Bystandt door het toe-geseyde woort
Des Prins, en wert noch niet vernomen noch gehoort;
De Stadt van dagh tot dagh neemt af in Volck en Krachten,
Noch heeft geen troost dan die van buyten is te wachten,
(1000) De Mondt-kost mindert seer, den Toe-voer is belet,
’t Welck waerlijck over al het Burgers hert verset:
De Meer is ons ontruckt, nu d’ Amsterdamsche Schepen,
Die onder ’t scherm des Fuycks ons Scheeps-volck aenghegrepen
Hebben, om vryen pas langhs heen nae ’t Huys ter Hert,
(1005) Dus staen ons saecken slecht en wonderlijck verwert.
J. Vliet ’t Is so, den Burger ’k sie, soo dick wy gaen om strijden,
Is soo verduldigh niet om onghemack te lijden
Als wel in het begin, elck om het heftighst was,
Doen gaf geen wonde pijn hoewel sy flaeuw genas.
P. Kies (1010) Niets my verwondert meer, nadien door wisse booden
Gevleugelt, reys op reys, om ’t Onset ons van nooden,
Dat noch der Scheepen-strijdt soo flauwelijck geschiet,
Als of ons Swaer Belegh hun gingh ter herten niet;
Dus dienter in versien, geen vreught geeft my dit leven,
(1015) ’t Waer beter wy den Worm waren tot aes gegeven,
’k Heb mee-ly met de stant des arme Burgerijs,
Die sich des lieven hulps en ’t Huys-gesin des spijs
So deerlijck sien ontbloot, naeckt, hongh’righ en gebreckigh,
J. Vliet De noot vereyscht de klacht, en is ’t getraent verweckigh.
P. Kies (1020) d’Alwijse Godt weet recht en is ’t genoegh bekent,
Hoe seer my perst dees noot en noyt gesien ellent:
Maer lacy! ’t klagen is thans nood’loos en onmachtigh
Den Spanjaert is te boos, te krijgel, geyl en prachtigh,
Soo dat in onse saeck niet anders kan gheschien,
(1025) Dan dat den goeden Godt daer in doch wil versien.
J. Vliet Veel Vaders zijn bedroeft, som moedt en suff van waken,
Die wacker zijnde naeuw en weten wat sy maecken,
Soo maelt hun ’t flauwe hert, en geeft des Jammers zadt.
P. Kies Couragie ons Godt leeft, daer dient een moedt gevadt
(1030) Ten dienst des Lants, en om ons vryheyt te genieten,
Behoort geen kommer selfs de doot niet te verdrieten,
’t Is eerlijcker sich doodt te vechten in den strijdt,
Soo wert den Hondt in ons zijn hooghste roemen quijdt:
Laet ons de Burgery een manlijck hert in spreecken,
(1035) Hoewel het schijnt den moet flauhertigh is geweecken,
Ons Krijghs-volck is gemoedt en tot Uytval ghesint,
En Ripparda met haer, oock dit besluyt goedt vint:
[fol. D2r]
Nu ’t is goet men den staet des Stadts den Prins doe weten,
’k Meen daers een Boode heen, te Paerde flucx geseten.

Thiende Uytkomst.

Eerste en Tweede Soldaet, uyt.

1. Soldaet (1040) HOe ist met ’t Volck vergaen die langs de kant vant Sparen
Getoogen zijn? al doot? of wat is hun hervaren?
2. Soldaet De Scheepen bleven stil, en ’s vyants grof geschudt,
Heeft van de Fuyken-schans ons Krijgs-volck meest gestudt,
Soo datse siende ’t Volck gereet om aen te vallen,
(1045) Ontvlooden zijn en hun gaven onder ons wallen,
Een kleyne wijl daer naer is wederom geproeft,
Doch zijn met ’t selfde kruyt, gelijck voorheen getoeft;
Nadien dan Staten Vloot en Volck geen weer en booden,
Is elck zijn s’weeghs verstroyt en hebben ’t meest ontvloden.
1. Soldaet (1050) Soo staen nae u verhael ons Saecken wonder slecht,
En is’er van ons Volck in ’t minst niet uytgerecht?
Deeden geen tegenweer d’Amsterdams Kerveel-scheepen?
Op Staten Vloot die Fuyck en Tonne-schans begrepen.
2. Soldaet Mijns wetens niet; want ’t Volck van Staten Schip en Schuyt
(1055) Vertoonde geen ghewagh, jae sagen niet eens uyt.
1. Soldaet Soo moet den Vyant daer wel dicht geschip-brught leggen,
2. Soldaet Jae Schip aen Schip gegort, gelijck sy mijn daer seggen.
1. Soldaet Dees Tijdingh is niet goet, en klinght mijn wat te vreemt,
2. Soldaet De swarigheyt is kleyn,
1. Soldaet Dats waer naer datment neemt. binnen.

Elffde Uytkomst.

Het Droevigh Gherucht, uyt.

(1060) TOt u, ghy volck’ren die met inghetrocken oogen
Des Haerlems stant aenschout, ick kom in haest gevlogen,
En sal met korte reen de jammer over groot
Vertellen, deses Stadts en grooten hongers-noot:
Verschrickt u niet; nae dat de toe-geruste scharen
Den 26. Maert. (1065) Van ’t bloedigh strijden uyt den Hout gekomen waren,
Gheladen met den roof de Duytsen afghestroopt,
Met wagens vol geweer en vaenen opgehoopt,
Die sy ten trots en roem, tot een verwinninghs teken
Des morgens als ten pronck op ’t nieuwe Bolwerck steken:
(1070) De tijdingh niets te bly, in haest weer verstaen wert,
28. Dito Hoe d’ Amsterdammers door den dijck by ’t Huys ter Hert:
Met al haer Scheeps-macht doen, zijn strack naer ’t Meer ghekropen;
[fol. D2v]
Dit heeft de Burgers eerst ghedaen de oogen open,
Ghelijck een spiegel die het schoonste vooren went,
29. Dito (1075) En rechte stant van al het aengegaen ellent:
Hier op den Spanjaert flucx een Schanse deede maecken,
Om dat langhs heen de Fuyck geen Haerlemmer sou raecken;
En dat haer scheepen daer, als onder schut en scherm
Vry ligghen souden in een omgheboogen erm;
(1080) Doen was de Stadt rondsom soo vast en wel beslooten
Datter geen schipper meer tot Haerlem en kon vlooten:
Des Hongers-noot nam toe, d’Eet-waeren sloegen op,
Elcke dagh braght ghetraent tot boven aen den krop:
Door brieven die ’t Gepluymt en Posten over brochten:
(1085) Stadts Hoofden aen den Prins ootmoedelijck versochten
Om een bemande Vloot te brenghen op het Meer,
Met gemoedight Krijghs-volck, so Godt geeft wind en weer.
Den Prins in’t hert bedroeft, bekommert en verslagen,
Vindt met ’s Landts Staten goedt noch eens een Tocht te waghen,
(1090) Op d’ Amsterdamsche Vloot, tot hoope van ontset;
Want Haerlems Toe-voer had de Vyants Vloot belet:
30. Dito In dees bedroefden stant is Commissi ghegeven
Aen d’Heer Mattheus Steyn, met Princen-handt geschreven,
Doen Schepen deser Stadt, de Zoon van Augustijn,
(1095) Een Lief-hebber des Lants, Vyant van Stadts ruwijn:
Dees is door d’Hooge Macht nae Leyden toegesonden,
Om schepen en Scheeps-volck, die hun met Eed verbonden;
Tot Uyt-voer van dees saeck, veel Ponten, Schepen, Schut,
Krijgs-geweer, Kruyd en Loot, tot dwangh en Oorlogs nut:
Den 9. Ap (1110) Uyt ’t Kager-Meer is hy met dees Scheeps-macht ghevaren
Vlack na de Fuycke-Schans, daer d’ Amsterdammers waren
Met al haer groote macht, doch rechten doen niet uyt
Door storm van d’Oosten-windt, alleen kreegh hy tot Buyt
Van d’ Amsterdamsche Vloot, drie G’leyen en twee Scheepen,
(1115) Die hy met Lof-Triumph deed binnen Leyden sleepen;
Soo dat door tegen-windt en ysselijck gheschiet
Van Fuyck en Tonne-Schans, dees Aenslagh was te niet:
De Scheeps-vloot van de Stadt en kon mee niet doorbreken,
Maer bleven aen den Hout in ’s Vyants scheeps-brugh steken;
(1110) Doen viel een sware Vrees vol koude angst en schrick
De Burgers op den hals, Laes! in een oogenblick:
19. Dito De Rustenburger-Schans versterckt met nieuwe Wallen,
Is van d’Haerlemmers doen by doncker overvallen:
Dit gaf weer versche moedt, en meenden daer eer langh
(1115) Na ’s Princen Vloot op ’t Meer te hebben een toegangh.
Doen quam geen toe-voer meer door wegen afghesneden,
Hoe menighmael sy oock daer om kloeckmoedigh streden,
[fol. D3r]
’t Hert sonck hun in de schoen, alleen een dobb’le schuyt,
27 Dito Door sloot en over velt quam in gelaen met Kruyt:
28. Dito (1120) De stadt liet Penningen slaen by eenighe silver-smeden,
De burgers flaeu ghemoedt lijtsaem veel tijdt besteden,
Tot dat een maent voor by de droefste tijdingh viel,
De lang-geleeden noot al t’effens op de hiel;
3. May Elck man op een pont broots gestelt, wiert vrouw en kind’ren
(1125) Maer op een half pont, door dien het groot vermind’ren
Des Koorens, ’t welck nu gants, och al te droevigh stondt!*
Dat Vader ’t Kint het broot most trecken uyt den mondt;
Beklaeght het ongheluck met hun, en wilt beweenen
Hollanders haer misval: Ha! dat de droeve steenen
(1130) Niet worden laes! beweeght, en van rouw bersten uyt
Een groote wonderheyt, och! uyt mijn herte spruyt,
Den Vogel-sangh is doodt, ’t vleys is met smaeck gegeten,
Den wacht-hondt is oock van zijn meester graegh verbeten;
De muys-kat mauwt niet meer, elck is zijn eygen kat,
(1135) Elck vangt oock, ruckt en pluckt, eet met smaeck muys en rat:
’t Ghebreck verstaelt hun hart en brengt het hooft aent malen,
Weerspaltigh sonder noot, aen ’t hollen zijn de Walen;
Men weet niet waer ’t hun schort, ’t hert is vol euvel wraeck
Ontstaen uyt gramschap, doen een schandelijcke saeck;
Den 27. May. (1140) De meester Queryn, Lambrecht hebben zy gevangen,
Die uyt verwoeden spijt van hun zijn opghehangen;
Met noch een Paep daer by, Ariaen van Groenevelt;
Siet waer de toornigheyt en spijt haer wraeck op stelt:
En Queryns dochter is doen in de gracht verdroncken,
(1145) Door dolheyts driften en ander verdroefde voncken;
Den 3. Iuny. Twee burgers met een boo, zijn ghereyst na den Prins
aet Met duyfkens aen haer zy, doch ’t volck krijght geenighsins
De langh-verwachte hulp, hoe seer sy daerom schrijven,
Doch Godt weet dit, en meer, hier mee laet ick het blyven.

Dese Vertooningh is’t betalen van den Thien-
den penningh.

VERKLARINGH.

9. Dito (1150) Duc d’Alba wort betaelt de langh-geleden schulden,
Den Thienden Penninck, die hy eyst van ’t Nederlant:
Siet thien hoofden ghepackt die men in dees ton vulden,
Met een brief opgehecht, men aen den Tyran sandt,
Het elfde hooft is hem voor rente-gelt ghegeven,
(1155) En achterstellingh, die langh schuldigh was ghebleven.

[fol. D3v]

DERDE DEEL.

Eerste Uyt-komst.

Don Fredrick, Mons Dragon, Noirkarmes, uyt.

Don Fred. HA dobbel duyvels schrick, ontset u ’t herte niet,
Wanneer mijn gramschaps slagh en blixem op u schiet;
Verwaendt ghedroght wilt ghy dijn hooghmoedt niet vervormen?
Verwacht mijn dond’ren dan, en onghenadigh stormen:
(1160) Dees hongherigen hoop, en sal ’t niet geven op,
Eer d’onghe-achte vloeck hun valle op den kop:
Is er yets Mons Dragon, daer men hun voort mee dwingen?
Stelt ’t in het werck, op dat zy nae ons pijpen singhen:
M. Drag. ’t Meer is soo beleydt, omcingelt en beschanst,
(1165) ’t Bekruyfde water-vloet met scheepen schijnt bekranst;
Gheschip-brught ’t Sparen is met stijf gebonden schepen,
Met mast aen mast geboeyt, en dicht bepickte repen;
Noirkar ’t Hal-starrigh volck versmoort sich selven in de waen,
Bedrooghen is haer hoop en kinderlijck bestaen;
(1170) ’t Blijckt, want sy suffen meest in daden en in wercken.
Don Fred. Dat nu dees Swijnen dus ontheyligen mijn kercken;
Mijn kloosters opgherecht en altaers toe-ghewijt,
Is mijn den grootsten trots en alderswaerste spijt;
Die in de plaets van soo veel wonder-doende santen
(1175) Haer boose leeringhen en kettery in planten:
Den Goden-dienst bespot, ô schandt! en dien onteert,
Daer nu een vuyle droes zijn duyvel’ryen leert:
Mijn wraeck noch dond’ren sal en hun vol op betoonen,
Met welcke munt men moet dees beelde-schenders loonen:
(1180) Schickt ’t krijghs-volck tot den strijdt, en moedigt yder sterck,
Voor St. Jacob, en oock de Heylige Roomsche Kerck;
M. Drag. De noodt spreeckt dats eerlangh hun sullen overgeven,
Soo spaertmen dan de moeyt en veeler knechten leven.
Don Fred. ’t Gheschie soo, ’t is mijn sin, hongert de honden doot,
M. Drag. (1185) De straff is soet genoegh ten aensien van den noot. binnen.

Tweede Uytkomst.

Ripparda, Pieter Kies, G. Stuyver, C. Verlaen
en Steenbach, uyt.

Ripparda VOor ’t algemeene best hooghnoodigh dient gestreden,
Alleen voor ’t hooft niet, maer voor ’t nutst oock van de leeden;
[fol. D4r]
Dus voor de Burgery soo wel ghevochten dient
Als voor de Stadt, en voor ons aldergrootsten vrient;
(1190) ’k Sie klaerlijck in den geest geschildert voor mijn oogen,
Dat wy des Spanjaerts swaert niet ontsling’ren en mogen,
Men schoorvoet soo men wil, ’t Ontset vertoeft te langh
En meer noodt lijden, dat valt onse Burgers bangh,
Die hoopten over ses of over seven weecken
(1195) De Stadt te houden; maer ’k hoor daer niet meer af spreken,
Vermits het vast gheloof zy hadden op’t onset;
Maer d’ Amsterdammers dit ons hebben heel belet.
C. Verlaen ’k En trecker geensins uyt, al is ’t schoon dus gelegen,
Veel min is ’t harte tot overgeving ghenegen;
(1200) Des Princen leste brieff stort in my soo veel moedts,
Dat ick wil vechten tot den laetsten druppel bloedts.
Ripparda ’t Zy hoe wy ’t wenden ’t is met ons geheel verlooren,
Wy moeten in haer handt, of in de Stadt versmooren.
G. Stuyv. Ick sterf veel liever hier, als door des vyants swaert
(1205) Soo wort den vyant door ons geenen roem bewaert.
Steenbach Of nu den vyandt ons aenbooden zijn ghenade,
En dat ghy-luy afkocht met geldt al sijne schade.
P. Kies. Sulck voorslagh is te kints, ’k betrouw my niet zijn woort,
’t En waer hy swoer dat wy en knechten tot de moort
(1210) Bereydet souden zijn: Zijn Eeden zijn ghebleecken,
En is onnoodigh van zijn trouwe veel te spreecken.
C. Verlaen Tot een bespreck met hun en vind ick oock niet goet,
Want hier door wort beproeft ons flaeuw en slap gemoedt.
Ripparda Soo laet ons dan de Stadt in ’s Princen naem behouwen,
(1215) Tot dat de swaerden in de doode vuyst verkouwen.
G. Stuyv. De reed’lijckheyt geeft plaets, mannen ’t is nu geleen
Ses Maenden, dat wy met den vyandt kloecklijck streen:
Wy konnent licht een weeck ophouden en vertoeven.
Steenbach Der Burgeren gemoedt sal al te veel bedroeven.
P. Kies. (1220) Elck in de saeck met ons ghetroost en lijdtsaem is.
C. Verlaen Dees hongers-standtvast gheeft hier af ghetuygenis.
Ripparda ’k Meen vast den Burger sal niet d’eerste zijn int kreucken.
Steenbach Of schoon den honger brenght in’t hart te swaere breucken.
P. Kies. Onnoodigh sorght men voor het geene niet gheschiedt.
Steenbach (1225) Hoe! is het noodeloos dat men voor ooghen siet?
Ripparda Nochtans hun wackerheyt my doet in twijffel vallen.
C. Verlaen Tot overgeven is’er geen ghesint van allen.
P. Kies. Oock niemant sal van daegh en morgen oock niet min
Raedt geven tot bespreck:
G. Stuyv. Dats mee mijn hart en sin. binnen.
[fol. D4v]

VERTOONING.

Hier verthoont sich de Maeght Haerlem, zittende tus-
schen Ongedult en Honger, Honger die knaeght aen een vleys-
loos Schinckel-been, verselt met een deel uytgheteerde Mannen,
Vrouwen, Dochters en Kinderen, die knauwen, bijten, eeten
aen drooghe en slymerighe Loogh-huyden, Honden, Katten,
Muysen, Ratten, stinckende Ossen, paerde-darmen, Wyngaert
bladen, drooghe Cool-struycken, Brandeneetels en ander Wildt
Kruydt.

Verklaringh.

(1230) EY siet den Honger, met haer hongerighe buycken,
Het Os en Paerden-vel wort van malkaer gheruckt,
Elck voedt sich met wildt kruydt en uytgedrooghde struycken;
En knouwent schinckel-been; siet hoe den Honger druckt:
Kat, Honden, Muys en Rat, ’t stinck-aes der vullis kuylen,
(1235) Is voedtsel voor den buyck, siet de slymerighe huydt,
Elck slockt hier gulsigh in, dat d’oogen tranigh puylen,
Siet, hoe ’t Honger-swaert druckt aen alle kanten uyt.

Dreygh-Vertooningh.

Aen d’ een zyde staen de Spangiaerts met bloote
swaerden, dreygen de Mannen te dooden, en hebben de Vrou-
wen en Dochters by ’t hayr, en de kinders by de beenen om te
doorsteken, aen d’ ander zyde daer de bedoefde Maeght Haer-
lem is van Don Fredrick aenghevadt, en dreyght haer met een
ponjaert de borst te door-ryghen: Dese Vertooninghe gaet toe
met een Moort-gheschrey van binnen.

Verklaringh.

DUs wort de Stadt gedreygt met schrick en Vrouwen-schenden,
Roof, bloetdorst, wraeck, gewelt, haet, toorn, dwinghelandy,
(1240) Ghelaen met Moort-gheweer, voorboden van d’ ellende;
Dees scheuren ’t Wapen-lof der vrome Burgery.

Derde Uytkomst.

De Maeght Haerlem mis-troostigh, uyt.

DE hoogh-gedrongen noot moet zijn u Godt geklaeght,
Dees bitt’re klacht van mijn, och arme verlaten Maegt;
Helaes! verlaten, jae erbermt ô Godt mijn reden!
(1245) Och! ick die ben een lidt van de Hollantsche Steden:
[fol. E1r]
Mijn Burgerye sterft een Duysent-jaersche doodt,
Haer kind’ren smelten, laes! door kracht van Hongers-noot:
Paeds-vleys is Sondaeghs kost, haer vet beslijmde huyden
Ghesooden worden, en gesoust met wilde kruyden:
(1250) De Moed’ren machteloos, verhong’ren met de vrucht,
In ’t swanger lichaem, laes! ha Godt! welck een gesucht!
Welck een bedroeft gekarm, met welcke bitt’re tranen
’t Man-volck hun vrouwen tot de blijde doodt vermanen:
Met welck een droef ghe-arm elck van den and’re scheydt,
(1255) Hoe ’t wijf troosten haer man, hoe bitter datze schreydt.
Tuyght ghy dat goeden Godt, tuyght ghy dat steen en daken,
Vertelt wat man en wijf in scheyden t’samen spraken:
En ghy verdrooghde vloer brenght al de tranen voort,
Die in u voose borst t’ontijdigh zijn versmoort:
(1260) Ghetuyght ghy stomme wiegh, het onuytspreek’lijck wringen,
Der uyt-gehongerde spraeck’loose Zuygelingen,
Met welck een droeve stem, elck moederloose wicht
Om eeten riep, en wierd door eeten niet verlicht.
Helaes! de tranen my soo diep in ’t harte steecken,
(1265) Dat zy mijn droeve mondt beletten meer te spreecken.
ô Fredrick! ha Tyran! hoe druckt ghy dese Ziel,
Of ick schoon als slavin ootmoedigh voor u viel
Soudt ghy mijn toonen ’t hart van gonst en meede-dooghen?
ô Neen, die dit vertrouwt die waer geheel bedroogen:
(1270) Wel aen, moet dan ’t noodlot mijn droeve toeval zijn?
Ten minsten ist dan tot vermind’ringh van mijn pijn:
’t Onnosel hant-ghewringh van Weeuw, Vrouw, Maeght en Kind’ren,
Noch klacht-gebeden, kan geen smart noch droefheyt mind’ren.
Och! heb ick niet ghesien dat kinder hongers-noodt
(1275) De vaders porden tot de toeganck nae de doodt?
Heb ick oock niet ghesien dat mijn verstaelde moeden
Den vyant zijn geweest tot Tomben, swaerden, roeden?
En heb ick vorder niet ghesien al het verdriet
Dat nu ses Maenden langh in mijn laes! is gheschiedt?
(1280) Tuyght bangh weemoedigh hart, en ghy betraende oogen:
Tuyght ghy ziel-suchten die in wee mijn zijn ontvlogen:
Tuyght al mijn inghewandt, Tuyght mont, Tuyght tongh, Tuyght keel:
Tuyght van mijn swaer ellent, Hollanders ick beveel
U en den Heer de wraeck, dit’s ’t nutst ick kan verwerven,
binnen. (1285) ’t Is eerelijck ten dienst des Vaderlants te sterven.

[fol. E1v]

Vierde Uytkomst.

Tweede en Eerste Vrouw, uyt.

2. Vrou DIen Godt die met een woort klip en geberght doet dreunen,
En morselt al de macht waer op de Princen steunen;
Waer op den Schepter heerst, waer op de Croon ghebiedt,
Waer op den Dwing’lant roemt, waer op den Coninck siet;
(1290) Waer op de grootste macht van alle Vorsten brallen;
Is nietigh voor zijn oogh, sterckt muer of hooge wallen.
ô Heyl! Macht, grooten Al, ô Heer kunt door een woort
Ons en dees droeve Stadt verlossen; Heer verhoort
Ons droeve ziel-gheschrey, siet elck de handen wringen
(1295) Door honger en verdriet, jae selff de Zuygelingen:
Soo drae d’een ramp verschuylt, den and’re weer vergroot,
Sodrae de vreugt hier blinckt, daer dreygt ons weer de doot:
Ach hoe poopelt ’t gemoedt, laes! grouwel, hoop en vreesen
Bestormt dees bange ziel.
1. Vrou Ghebuer ’t moet nu soo weesen,
(1300) ’t Schijnt d’Heer door ’t Honger-swaert ons geven wil tot buyt.
2. Vrou De droeffenis de hoop mijn ’s levens kluyster sluyt:
Siet kind’ren, ach! hier gaet u droeve Moeder dwalen
Om on-eetbare spijs tot u voedtsel te halen:
Ach! hier is ’t Honger-swaert en aen de Wal ’t Bloed-badt,
(1305) ô Heer, zijt ghy verstoort op dees bedroefde Stadt?
Ach! waer aen is’t verdient? ô Schicker aller dingen,
Wilt voor ons droeve ziel, troost, harts-verquicking bringen,
Ghy oorsaeck alles goets, kondt in een oogenblick,
Ons druck wiss’len in vreught, door ’t goddelijck beschick;
(1310) Ghelijck ghy voormaels deedt, aen die in droefheyt saten.
1. Vrou Buer-vrouw Godt sal in noodt de zijne noyt verlaten,
Denckt d’ Heer straft dien hy lieft, doch ’t is voor ’t vleys benouwt,
Als men Broodt-honger, Swaert en Sterft gelijck aenschouwt:
Den Heer die heeft belooft zijn Volck zijn Uytverkooren,
(1315) Dat hy in tegenspoedt haer ziel-sucht sal verhooren;
Maer om ons zonden ist, Hy ons met Honger slaet,
Misschien of ’t overschot door ’t swaert oock niet vergaet:
Dus laten wy ons t’saem bereyden tot ghebeeden,
Als d’Heer met ons niet strijdt, ’t is dan om niet gestreden.
[fol. E2r]

De twee Burgers uyt, en voeghen haer mede aen
de Clacht-Rey, met haer Vrouwen.

	(1320) OCh! rijck en wijsen Godt, Vol macht en Heerlijckheden, JEHOVA, Zebaoth, Verhoort ons Clacht-ghebeden.
	De droefheyt heeft gheheel (1325) Ghestopt en toe-gheslooten, Hart, Borst en droeve Keel: De Troost is weghghestooten.
	Wanneer? wanneer? wanneer? Wanneer sullen wy mooghen (1330) Sien onse Stadt? ô Heer! Met onbetraende ooghen.
	Och! sal d’onnoselheydt Te zijn betalen schuldigh? ’t Geen voor ons is bereydt, (1335) En wort verwacht gheduldigh.
	Wee u dan, lieve kint! Wee u mijn Suygelingen: Och! mocht de doodt gheswint, U stracks ter aerden bringhen.
	(1340) Mijn uyt-verkooren goedt, Mijn hooghste welvaerts hoope, Och! mocht ick met mijn bloedt U ware vryheydt koopen.
	Licht daer en sterft voorheen, (1345) Wy willen ons doodt strijden; Soud’ ich u laten? neen! De ziel en wilt niet lijden.
De waerheyt komt dalen uyt de Wolcken.	ô Mijn onnoosel Lam! Och! mocht ick u toch dragen, (1350) Daer ick, ghy aen de mam Wierden bey doodt gheslagen.
	Dan sou mijn oogen niet Sien onse dochters schenden: ô Heer! laet ons verdriet (1355) Tot Zaligheydt toch enden.

[fol. E2v]

Vijfde Uytkomst.

Waerheyt. KLoeckhartig Mannen-volck, vertrout u saeck den Heer,
Eer veerthienmael de Son herneemt zijn oude keer:
De plagen, die u thans soo deerelijcken smarten,
Dan sullen beesem-schoon gevaeght zijn van u harten:
(1360) Lijdt dese kleyne stondt, em waecket in ghebeen,
Verbeydt den dagh, soo tusschen vreught en droefheyt heen;
De Hemel-hooge godt die alles goets laet reegh’nen,
Zal met een dobb’le gunst dan dese Stadt weer zeegh’nen,
Voor een huys ’t welck ghy sult in lichte vlam sien staen,
(1365) Wel duysent sult weerom in de plaets bouwen aen:
Voor een hooft ’t welck noch sal voor ’t swaert ter aerden knielen,
U Stadt weer groeyen aen en vol vremd’lingen krielen;
Soo dat in plaetse van een omgheschooten steen
Thien duysent opgehoopt sult leggen weer op een;
(1370) Hy die Jehova is, en dwinght de Elementen,
Ja kreuckt de Princen macht, en morselt hare tenten,
Tyrannen hoe verwoedt, hoe trots Barbaris wreet,
Hy diese door Almacht verscheurt gelijck een kleedt,
Die heerst in ’s Hemels-Choor, daer d’Engeln met schalmeyen
(1375) Steeds voor zijn Zeetel-throon lof-juychen ende reyen,
In ’t Vreughden-Kabinet, en loven sonder endt
Den grooten Al, door wien de Zon langhs d’Hemel rendt,
In ’t Maecksel van zijn handt, der zielen vaste wooningh,
Daer d’Almachtigen heerst, die d’Herder maeckt tot Coning,
(1380) Van daer kom ick ghedaelt, gheciert met heerlijckheyt
Van Liefd, Gheloof en Trouw, u tijdt in Hoop verbeydt:
De Waerheyt spreeckt tot u, dus wilt het vast ghelooven
’t Gheen in de Waerheyts Raedt beslooten is hier boven,
Indien ghy blijft al t’saem stantvastigh in ’t ghemoedt,
(1385) En wijckt om kruys noch swaert, noch eenigh tegenspoet.
De Waerheyt vertreckt.
1. Burger ’k Voel met een hevigheyt des vreughts mijn ziel beseten,
Het lommer-swart verdwijnt, d’Heer heeft ons niet vergeten:
’t Was Waerheyts gulden mondt die ons dit heeft belooft,
Het welck mijn ziel met een ghewis Geloof ghelooft.
2. Burger (1390) Zoo d’Hemel dan belieft, ick sterf of blijf in ’t leven,
’k Hebt alles in Godts handt, vrywillighlijck gegeven:
Een licht ghewenste wens my om het herte vlieght,
1. Burger Burger ’t Ontset is voor de deur, de Waerheyt niet en lieght:
In Godts belofte vast gegrondt-vest is mijn hoope.
2. Burger (1395) Gheheyblockt is ’t gheloof, want zijn ghenae staet open;
En soo Godt voor ons vecht en stelt zijn seeck’re wacht,
Zoo is al ’t Spaens ghewelt krachteloos sonder macht.

[fol. E3r]

Seste Uytkomst.

Eerste Soldaet en Kennau Symons, uyt.

Kennau HOe Krijghs-knecht, is ’t bespreck volkomen al besloten?
1. Soldaet Het schijnt de Vyant weer de mueren heeft beschoten,
(1400) Elck wapent sich in Stadt, om weer ten strijdt te gaen.
Kennau Hoort daer! den Trommel roert, om weer Allarm te slaen.
1. Soldaet ’t Hooft yvert meer na Buyt, dan ’t harte juckt tot vechten,
Want daers staegh veel te doen, en weyningh uyt te rechten.
Kennau Waer in Stadt brood genoeg, den Spanjaert waer zijn val
(1405) Beschooren onder dees verwoeste puyn-hoops wal;
Maer nu den Honger treft verswacken de ghemoeden,
Die teghen den Vyandt waren als stale roeden,
En swoeren op de punt den lesten druppel bloedt
Te setten voor dees Stadt; maer nu verswackt de moedt
(1410) Van Burger en Soldaet; dus is’er niet te hoopen
Als op een goet verdragh.
1. Soldaet. Dat met den hals te koopen
Door Swaerd en Galge-strop, en wie dat anders waendt
Kon licht bedroogen zijn.
Kennau De Trommel ’t Volck vermaent
Te trecken nae de Wal.
2 Soldaet. Daer valt geen Buydt maer slagen,
Kennau (1415) Als tegenspoedt ons treft dan troost men sich met klagen.

binnen.

Sevende Uytkomst.

Een Allarm van binnen, met Roepen, Schieten en
Stormen, met Trommel en Trompet.

Gherucht DEn Vyandt had versocht op hun beloofde woort
Bespreck te houden, dus zijns’ altemael verhoort;
1. July. Maer konnende niet tot zijn gantsch voornemen komen
Heeft weder op de Stadt te dond’ren voorgenomen
(1420) ’t Welck zijnd’ in’t werck gestelt, men bereyt elck ten Strijdt,
Den Burger heeft in’t minst hem niet gescholden quijdt:
Driemael quamen zy aen, driemael weer afgeweecken,
Elcke reys zijnder veel van haer nae ’t Graf gestreeken:
De Lant-saten die zijn bemoeyt in Haerlems smert,
(1425) Den Haeg, Leyden en Delft nemen de saeck ter hert,
En bieden willigh uyt haer Steden te vergad’ren,
De trouw Burger-gemeent op dat ’t Ontset sou nad’ren:
En zijn nu self voorheen, ootmoed’lijck den Prins bidt,
Och! welcke droefheyt hem seer diep in’t harte sidt.
[fol. E3v]

Dese Vertooningh is een Ghespreck tusschen beyden,
bestaende in thien van de treffelijckste Persoonen.

Verklaringh.

3. July. (1430) Siet dese Samen-spraeck vergeefs ghehouden wort,
Elck houdt sich vast by ’t zijn, daer ’t yder meest aen schort,
Het Krijghs-volck is ghesint ghewapent uyt te trecken,
Hier toe den Spanjaert sich geensins en laet verwecken.

Achtste Uytkomst.

Ripparda, Steenbach en Bordet, uyt.

Ripparda WAt is’er nu verrecht? den Vyandt is ghemoedt;
(1435) En d’ arme Burgery daer tegen gantsch ontmoet;
Den Vyant is vertrotst, zy kennen ons ghemoeden,
En weten waer voor zy haer echter zullen hoeden;
Helaes te spae geklaeght! den Vogel is in ’t net,
Zich selven willigh en oock wetens heeft gheset,
(1440) ’t Volck raest en stadigh roept, weten niet wat beginnen,
Het Krijghs-volck is ontstelt en herseloos van sinnen,
Elck wil ter Poorten uyt, en woelt met groot onrust:
De moedt is wegh, daer is om Vechten weynigh lust;
Het Vrouw-volck weent en huylt, elck raest mijn om de ooren,
(1445) Zoo dat ick wars, jae kies ben van dit langh te hooren;
Komt vechten wy ons doodt, of breken t’samen door,
Ick met mijn Schildt-knaep wil u allen treden voor;
Die sterft, die sterft voor ’t Landt, ter eeren van Orangien,
Die over blijft die leeft ten trots van ’t Moordigh Spangien:
(1450) Wat seght ghy Mons Bordet? spreeckt zijt ghy so gemoedt?
Bordet ’k Vind alles oorbaer wat mijn Heere raet en doet:
Soldaet uyt Is dit den hoogsten Raedt, ’t geschie dan laet ’t soo wesen.
Steenbach Wat brengt den Krijghsman goets? hoe dus verbaest in desen?
1. Soldaet Een Duyff ghekomen is en heeft een Brieff gebraght,
Den 4. Iuly (1455) Waer in beschreven staet ’t Ontset van dese nacht.
Ripparda Komt Steenbach laet ons eerst ondersoecken het schrijven,
En ons’ raedtslagh soo langh te rugge laten blijven,
Misschien den Brieff yets goets nae onsen wille brenght.
Bordet ’t Kan wesen, doch mijn hart het tegendeel gedenckt. binnen.

Negende Uytkomst.

Eerste en Tweede Burger, Gerrit Stuyver en Jan van Vliedt, t’samen uyt.

1. Borger (1460) Indien de meyningh waer, Heer Burge-meester,* dat
Nu elck, soo is gheseyt, verlaten most de Stadt,
[fol. E4r]
En sich met Vrouw en Kint den Spanjaert overgeven,
Ziet daer, met dit mijn Swaerd nam ick mijn liever ’t leven.
2. Borger Zoo port mijn oock den geest, ’t waer oock veel beter, dan
(1465) Te zijn dees boosen Hondt ghevangen slaeff en man.
J. Vliet Wie heeft dees raserny gheblasen in u ooren?
1. Borger De Duytsen laten ons sulcks openbaer aenhooren.
G. Stuyv. Daer weet ick gantsch niet af; ’t is buyten mijn gemoedt,
Oock vremt van mijnen wil, indien het yemant doet.
2. Borger (1470) Dit Swaert is grafs ghenoegh, voor my, mijn Vrouw en Kind’ren,
’k Wil niet een stipken van mijn vryheyt laten mind’ren.
I. Vliet ’t Is oock de meyningh niet, hoewel den Spanjaert waent
Dat door dees laetste bres zijn toeganck is ghebaent;
’k Hebt alles vaerdigh weer met puyn en steen doen vullen.
1. Borger (1475) ’t En zijn geen Spanjaerts die ons overschreeuwen sullen,
Veel min den Duytsen hoop, al zijnse binnens Muers,
Geen Pocchen ons vervaert, veel min den schrick des Vuers,
Hoe! sullen wy in ’t laetst nu datter kloeck ghestreden
Dus langhe is, en oock soo veel verdriet gheleden
(1480) Zoo fellen Hongers-noot, soo grooten onghemack,
Zoo menigh wondt en tijdt, dat yder Kost ontbrack,
Zoo veelderley gekarm van Kind’ren ende Wijven,
Zoo menighmael in ’t heets des strijds gewaeght ons lijven,
Ha! soo veel deur-ghestaen, en nu zijn als verbluft?
(1485) Voorwaer die dit nu waent, ick antwoord dat hy suft:
Zal al’t verdriet van ons en dick-betraende oogen,
Nu door een overgeeff soo slecht’lijck moeten droogen;
’t Had eerlijcker gheweest in’t eerst, en bedt ghepast,
Dan nu zijn toornigheyt en gramschap hooger wast,
(1490) Met basten op-gehoopt, sal op ons halsen dond’ren,
Hoe Heeren! suft ghy? doet dit woort u soo verwond’ren?
G. Stuyv. ’t Ghemoedt denckt op een saeck, noch verre van de handt,
En ’t moogh’lijck schitt’ren sal over het gantsch Neerlandt.
J. Vliet De swarigheyt is groot, elck wilt sich moedigh toonen,
(1495) ’t Ghetraent weer-houdt de spraeck.
2. Borger Zoo lang my Godt laet woonen
In u, ô Haerlem! mijn Vaderlijcke stoel,
Zal ’t hart niet toonen dat ick dese smart ghevoel. binnen.

Thiende Uytkomst.

Het Droeve Gherucht, uyt.

DEn Prins hadt vast belooft, oock by sich selfs beslooten,
Des Spanjaerts leger aen den Hout-kant wech te stoten,
(1500) Daer toe verordent was een reed’lijck ghetal
Vrywilligh Volck, by-een vergadert overal,
[fol. E4v]
Tusschen Uyt Leyden, Haegh en Delft, dees zijn by nacht ghekomen
den 8. en Ontrent het Man-padt, daer den Vyant heeft vernomen
9. July. Haer stercke aenkomst, die hy lagen heeft gheleydt,
(1505) En oock veel Musquettiers hier ende daer verspreydt:
Dit Volck dus onbewust, is snellijck voortgetoogen,
En ondertusschen in des Vyants net ghevlogen;
Den Spanjaert lost ’t Geschut gepropt vol Kruydt en Loodt,
Zoo dat den meesten hoop ghebleven is daer doodt:
(1510) De Vluchtelingen voorts de tijdingh konden dragen;
Hier over ’t Volck ontstelt, met karmen, suchten, klagen,
Elck schijnt met sware vrees ghelaen te zijn het hooft,
Die maer dees Tijdingh al te licht en had ghelooft:
Veel Hopmans raden ’t Volck ter Stadt heen uyt te trecken,
(1515) Waer toe veel burgers sin is licht’lijck te verwecken,
En maecken hun bereydt, stucks-wijs te trecken uyt,
Op dit onrijp voorneem, en roeckeloos besluyt. binnen.

Elffde Uytkomst.

Eenige Soldaten en Burgers poogen ter Poorten uyt te loopen, maer werden van haer Vrouwen achterhaelt ende gheschut.

1 Vrouw WAer heen mijn waerste deel? waerom dus wech getogen?
2 Vrouw Ach hebt u Kind’ren en mijn swang’ren Buyck voor ooghen,
9 Dito (1520) Of dat ick mede treck.
1 Vrouw Hoe flouw my ’t Lichaem is,
’k En laet u niet alleen uyt-loopen dats ghewis.
2 Vrouw Erbarmt u mijn, ey Lief! siet daer d’onnoos’le vruchten,
Hoe deerlijck siens u aen, aenschouwt haer tranigh suchten.
1 Vrouw Mijn schadt, mijn eenigh al, en deert u huys noch goet?
(1525) Hebt medelijden, ’k bid met dit onnoosel bloedt.
1. Burger Laet my, ick ben bereydt, de Stadt geheel te laten.
2 Vrouw Eylaes! mijn man wilt ghy dan mijn geselschap haten?
1 Vrouw Mijn lieve, wat ghy doet, och Godt! waer wilt ghy heen?
2. Burger Komt vord’ren wy ons Reys. vaert wel.
2 Vrouw Ha liefste! neen.
1. Burger (1530) ’t Moet wesen, Lief laet los.
1 Vrouw Dat sal u niet gheschieden.
2. Burger ’t Is nochtans onse sin.
2 Vrouw Wy willen met u vlieden.
1 Vrouw ’k En schey niet eer van u, als dat de Doodt ons scheydt:
En hoort ghy niet mijn Man, hoe dat ons schaepjen schreyt?
Sy laet hem de Trouw-Rinck sien aen haer vinger.
Dit is de Trouw-ringh, die ghy vast beswoert met Eeden,
(1535) Doen ghy mijn lieve Man met my in ’t Houw’lijck treeden:
Dit is d’Echt-zegel van u duer-gesproocken woort.
[fol. F1r]
1 Burger. Mijn lief, de noot breeckt wet,
2. Vrou Mijn troost staet stil, ey hoort.
Kindt. Lief Vadertjen, waerom wilt ghy van Moeder loopen?
Of gaeje Vader om voor ons wat broodt te koopen?
1. Vrou (1540) ô Neen mijn soete Schaep, mijn uytverkooren Lam,
Och! waert ghy niet ghespeent, ick druckt u aen de Mam.
2 Burger. Laet los, ’t is lang genoeg, ghy sult mijn kleeren scheuren.
2. Vrou ’k En laet niet los al souw ick ’t met de doodt betreuren,
Mijn eenigh middel, ey! mijn troost mijn lieve Man,
(1545) Arbarmt over u Vrouw! och wort toch geen Tyran!
Hy laet zijn kleedt.
1. Burger Houw daer mijn kleedt: wy gaen.
1. Vrou Ey Hemel! houdt hem tegen,
Kan dan geen Vrouw-gesmeeck u steenen hart beweegen?
Zoo sterff ick dan voor heen. Sy Swijmt.
’t Kindt. Och Vader! Moeder sterft.
2 Vrouw De droefheyt heeft haer hart beslooten en door-kerft.
2 Burger (1550) Komt keeren wy nae huys.
1 Vrouw Mijn hoop, mijn vreught, mijn leven,
Soud ghy u Bedt-genoot mijn liefste soo begeven?
1. Burger Ha dobbel goede Godt! helaes! mijn lief, mijn kint,
Dijn overgroot ghekarm, mijn voorneem gansch ontbindt:
Och! weynig weet den Mensch die ’t niet heeft ondervonden
(1555) Hoe sterck de banden zijn daer d’Echt is mee gebonden. binnen.

Twaelfde Uytkomst.

Pieter Kies, Ripparda, Claes Verlaen, Steenbach, uyt.

P. Kies. NU is den lesten Raedt voor handen, Mannen hoe
Wil elck nu datmen in dees droeve saecke doe.
Ripparda Ghy siet ’t Volck is geneyght staegh stuckwijs uyt te loopen,
Die doch al lijveloos nae ’t leven souden hoopen,
(1560) De Wachten zijn te nauw en dicht by-een gheset,
Zoo dat de vlucht daer door hun gantsch’lijck is belet:
’t Waer nutter en oock best, nadien aldus geleegen
Ons droeve scheyd’nis is, dat met goet overwegen
De saecke wiert berecht, en dat in ordre wy
(1565) Ter poorten tooghen uyt: Elck spreeckt zijn meyningh vry.
Steenbach Het raetsaemst dat men weet te doen of aen te wenden
Is d’uyt-tocht, want van dagh tot dagh groeyen d’ellenden:
Maer d’wijl ’t leven soet is, en voor ons aengenaem,
Den geenen die ’t verlenght door recht middel bequaem,
(1570) Zoo is ghestadigh ’t hart tot alle uytvlucht open,
En doet den Menschen steeds het alderbeste hoopen;
Derhalven mijn voorslagh de Heeren yets aenstaet
[fol. F1v]
’k Wijst middel, naemlijck dat elck een de Stadt verlaet,
En nemen alles mee, de Vrouw en Kind’ren t’samen,
(1575) Wie weet het, of wy noch de bitt’re doot ontquamen.
C. Verlaen Hier op genomen dient een goet doch kort besluyt.
Ripparda Hoe swaerlijck spreeckt mijn hart het noode jae-woort uyt.
P. Kies. Stelt order inder haest hoe alles sal geschieden,
Dat geen verwerringh komt door ’t al te haestigh vlieden.
Ripparda (1580) Om alles recht en wel te schicken, dient gestelt
Wel seven Vaendels Volck, om veyligh t’houden ’t velt,
Dat hier nae volght den Raedt, geheel en al te samen
Met d’oude Dienaers, en groote luyden by-namen,
Daer naer de Schuttery, met Wijf, Knecht, Meyt en Kint,
(1585) En al wat uyt de Stadt te trecken is ghesint;
Den 9. Iuly. Dat voorts den hinder-tocht belast wort de Soldaten,
Diem’ onder Vaendelen sal mee verdeelen laten,
Tot negen in ’t getal, om vryden d’achter-stoot,
Het overschot sich stel langhs heen de zyden bloot,
(1590) Siet daer is d’order die ick had in haest ghevonden.
C. Verlaen Eylaes! ’t Is nu geen tijdt dit stuck op diepst te gronden.
P. Kies. De Tijdingh niets te bly noch aengenaem sal zijn,
De Vrouwen machteloos en overlaen van pijn:
Doch nademael de vrees, is alles te verliesen,
(1595) Soo moetmen uyt twee quaen het alderbeste kiesen. binnen.

Derthiende Uytkomst.

Kennau Symons met de Tweede Soldaet en Tweede Borger, uyt.

Kennau KRijghsman hoe vaert het hart, is’t noch in d’oude vorm,
Soudt ghy wel zijn bereydt te doen daed’lijck een storm?
Ick merck aen u gelaet dat schrick of diepe vreesen
Omsingelt heeft ’t gemoedt, of soudt door Honger wesen?
2. Soldaet (1600) Wat sou het zijn Vriendin, ’t hart wort met veel krioels
Van hoop en vrees geperst, den geest maeckt veel gewoels.
Kennau ’t Is waer, ’t Belegh duert lang, niet dat het stadigh strijden
Burger, Soldaet bedroeft, maer’t sware Honger lijden
Elck in het harte druckt, en anghst met hoop vermenght,
(1605) Ghestadigh nieuw verdriet ons in het harte brenght:
Hier schrickt den geest; daer hooptse vry en los te raken,
En ginder druckt se weer met nieuwe droeve saken
Van Ziel-verdriet, of noch van lange Hongers-noodt.
2. Borger. Indien ick mocht begaen, ick vocht mijn daed’lijck doodt,
(1610) Om Spaensche trots t’ontgaen; ’k vraegh na geen doot noch lyen:
Maer d’ Helsche moetwil, en Godtloosen Tyranyen,
[fol. F2r]
’t Geen Zutphen heeft beproeft, en Naerden soo gedruckt,
Dat leyt tot een ruwijn en puyn-hoop neer geruckt,
Dus spiegelt hy hem saght die sich spiegelt aen ander.
Kennau (1615) De bloedtschrick en gewelt dat moedight den Hollander
Tegen den Spaenschen Draeck; en hoe hy wreeder Moort,
Hoe hem meer tegenstant en gewelt komt aen boort:
Hoe de Tyrannen meer vrouw-schenden, branden, woeden,
Hoe dat al meer verhardt de Nederlands ghemoeden;
(1620) Hy kan geen quaet meer doen dan hem den Heer toelaet,
Dus wapent u ghemoedt met ingheswolgen haet
Van wraeck en dulle spijt; en kunt ghy ’t niet uytwercken,
Soo beveelt Godt de saeck, wilt dus u harten stercken;
Maer suft niet al te kints, of Amsterdam blockeert
(1625) Het Meer, met Schip en G’ley: noch zijn wy niet verheert
Al is de Montkost schaers, en laet de moedt niet vallen,
Daer is noch Vleys ghenoegh in ons bekrompen Wallen,
Van Borger en Soldaet, van Dochter, Moer en kindt,
Als ’t hart ghemoedight blijft men licht zijn Voedsel vindt. binnen.

Veerthiende Uytkomst.

Het Droevigh Gherucht, uyt.

(1630) DEn meesten hoop des Volcks nu al gevaerdight waren,
Met pack en sack geschort, eer dat het recht vergaren
Of scheyden door de Wet den Burger was vertoont,
De Hop-luy voor het Volck zijn meestendeel verschoont,
Maer Uyt-treck baert de twist, dus is ’t rondom in roeren,
(1635) Elck sleept, elck draeght, en pooght het beste mee te voeren,
Het Silver en het Goudt, Juweelen en Ghesteent,
Dat Godt door voorspoedt haer in zeegen heeft verleent;
De Vrouwen met gekarm, omsiende, ’t Huys beweenen,
In ’t scheyden van haer woonst, dus spreecken tot de steenen:
(1640) Staet langh verdrietigh Huys, in plaetse tot dat Wy
Ghemoedight bedt als nu u weder komen by:
De Oude Luy met vreught, nochtans bedroeft in ’t harte,
Hoe kreupel dat sy zijn hun schijnt nu niet te smerte,
En hincken langs den Wegh, om volgen ’t lieve kindt,
(1645) ’t Welck nu van d’Ouders meer, is als te voor bemindt:
Elck Kindt van vreughden springht, recht of het soud vergasten
En kermes-spijs ontfaen, voor’t langh bekommert vasten,
’t Bewaerde stuckje Vel ghekreegen hadt ter noot,
Wort onge-acht vertreen, gheworpen in de goot:
11. Dito (1650) Een Brief uyt ’t leeger quam brengt haer in twijffel dapper,
En al haer voorneem is daer door geworden slapper,
Vermits ’t gedreyghde haest de Uyt-trecks-tocht verbiet,
Dus houw ick dat haer saeck geworden is tot niet:
[fol. F2v]
Doch ’t stadigh overlegh om Huys en Stadt te laten
(1655) Verwerdt de sinnen op de Wal, Wegen en straten,
Dat niemant weet wat doen, of waer hy loopen sal:
11. Dito De Walen sinneloos verlieten eerst de Wal,
Die van een grooten hoop Borgers gevolght waren,
En zijn ghekomen nu te samen aen het Sparen
(1660) By ’t water, alwaer zy hun vinden nu ontbloot
Van Brugge-dragers, die oock vreesden voor de doot,
En keerde wederom met haest nae hare wachte,
’t Versaeghde Volck begint te woeden in der nachte
11. Dito En slaen des Costers Wijf en Quierinx Dochter neer,
(1665) Dat gheene van hun tween daer af bekommet weer,
Men maeckt weer voorslag om een morgen-spraeck te houwen
Met ’s Vyants Volck, eer dat de lusten gantsch verkouwen,
Dees snooden Vyandt die nu onder hare Stadt
Gedrongen light, en dreyght die oock te schieten pladt;
(1670) Dus zijn d’ Heeren gestelt die buyten sullen treden,
En voor de droeve Stadt vol-voeren hare reden. binnen.

Vijfthiende Uytkomst.

Juliaen Romero en Mons Dragon, uyt.

J. Romero DE nutste tijdt vervlieght, en nergens min geschiet
Als in ons Leger, want wy en vervord’ren niet,
De dagen slijten met gheduerigh tusschen-spreken,
(1675) En stadigh zijns in ’t een of ’t ander in ghebreken:
’k Loof niet dat hun versoeck, al werdt het toegeseyt,
Op vasten meynings-gront of recht betrouwen leyt:
d’Hollanders zijn te leep, men derfse niet vertrouwen,
Dus is niemant verplicht hun belofts eed te houwen.
M. Drag. (1680) Waer ick dees saeck een Hooft, ick stelde flucks de Stadt
In licht geladen vlam, of schootse tevens pladt.
’t Is langh genoegh gedreyght, om soo een nest te winnen.
J. Romero Voorwaer ’t hart helt hier toe, met inwendige sinnen.
M. Drag. De traegheyt deeses doens verfloudt de harten van
(1685) ’t Ghemoedende Krijghs-Heyr van menigh ys’re Man,
Vermits het ongemack der waterige Landen
Elck ongewoond’lijck is; de sieckt veel Volck vermanden,
Men siet de Lijf-tocht hun somwijlen wort ontruckt,
Dien noodt den Krijghs-knecht noch het aldermeesten druckt:
(1690) Dus Heer dat vord’ring schie is ons ten hoogsten noodigh.
J. Romero Of datmen desen hoop der Kett’ren branden doodigh:
Men houdt sich Wapen-reedt, en wacker tot den strijdt,
Den Honger is haer Swaert, ’t is nu den rechten tijdt,
Terwijl wy dit ghespuys nu hebben aen het vleyen,
(1695) Die door Broodt-Honger-dwangh weemoedig bidden, schreyen,
[fol. F3r]
Op hoope van genae. Wat dunckt u Mons Dragon?
M. Drag. ’k Segh noch, soo ’k meester waer ick dwongh haer met Canon,
En liet haer door het Vyer verwoesten tot puyn-hoopen,
Al soud het spraeck’loos Wicht ’t oock in de wiegh bekopen;
(1700) ’t Is veel te langh gewacht, seven Maenden zijn wech,
Wy vord’ren niet een voet, ’t Belegh dat blijft ’t belegh:
Men sou in sulcken tijdt het gantsche Neerlandt dwingen,
Ons Hartogh is te slap.
I. Romero Wy and’re ganghe gingen
Met Naerden, daer viel Buyt, ’t was Kap, Houw, Steeck en slae,
(1705) ’t Stadt-Huys, en Stadt in brandt, al riepense om ghenae,
Men gaf hun geen gehoor, dus most men voortganck maken.
M. Drag. Wel of wy d’Hartogh deen voorslagh van dese saken,
Midts wy Krijghs-Raden zijn van zijn Doorluchtigheit,
En volght oock dickmaels ’t geen hem wort van ons gheseyt.
I. Romero (1710) Indient u raedtsaem dunckt, ’k en kant niet tegenspreken,
Manhafte Ridder, hey! waer mach de Schildwacht steken?
Schildtw. Al hier Singjoor.
I. Romero Blijft hier en houdt een oogh in’t zeyl. binnen.
Schildtw. ’t Sal Ridder soo geschien, een deuntje dats mijn peyl.

De Schildtwacht singht, Toon: Poliphemus.

NU sal haest den Krijghs-man grasen,
(1715) En sich asen,
Met de rijcke Burger-schadt,
Koffers, Kisten, Kas, Cantooren
En Tresooren,
Sullen werden aengevadt.

(1720) Grabb’len in een anders schyven
Kan beklyven,
d’Arme berooyde Krijghs-heldt,
Steeden plond’ren, Rooven, Steelen,
Goudt, Iuweelen,
(1725) En Storm-hoedtjes vol met geldt.

Doen Mech’len, Zutphen en Naerden,
Druckten Swaerden,
Hey doen kreegh den Krijghs-man Buydt:
Wagens, Karren, Schuyten, Schepen,
(1730) Sagh men sleepen,
Met den Roof dees Steden uyt.

[fol. F3v]

VIERDE DEEL.

Eerste Uytkomst.

Eerste en Tweede Borger, en Eerste en
Tweede Vrouw, uyt

1. Borger DE lest’ uytspraeck is nu in ons bedroefde Heeren
Ghestelt, ô Rijcke Godt! die al ’t onheyl kan weeren,
Die Rijck van geven zijt, geeft beter Uytkomst dan
(1735) Elck Burger, laes! verwacht en bedroefden Krijgs-man.
2. Borger ô Heer! soo ghy niet wilt ’t gedreyghde quaedt verhind’ren,
Soo zijn wy al te mael verlooren met ons Kind’ren:
De wraeck sal d’Hartoogh licht voeren tot dulligheyt
Der woedende Moort-lust, daer d’Hemel self om schreyt.
1. Borger (1740) Die Vorsten ongenae haer grimmigheyt en tooren
Niet vresen, dunckt hun druckt daer naer te scherper dooren,
Wie op Barmhartigheyt en ghenae weer vertrouwt
Van sulck een Monster, ’k weet ’t hem na te laet berouwt.
Hier in is swarigheyt, dat in te licht ghelooven:
(1745) En niet ghelooft, hoe dan?
2. Borger De best’ hulp komt van boven:
Waen-trouwt Godt niet zijn Macht, zijn hulp staet steedts bereydt,
Sijn hulp is groot, noch grooter zijn Barmhartigheydt.
1. Borger Jae indien de Hongers-noodt dees Stadt soo scherp niet druckten,
Geen Spanjaert d’ ouden roem van Kermers-hooft oyt plukten
(1750) Maer ’t Honger-swaert te wreet en vinnigh in ons woedt,
Den 11. Iuly. ’t Geen houdt ghekluystert en geboeyt ons vroom gemoedt:
Flouwhertigh, machteloos sterft het Volck langs de straten
Door scherpe Hongers-noodt.
2. Vrouw. Voor ’t Huys met seven gaten,
Kleyne Saten twee Kind’ren op de drempel voor de deur,
hout-straet. (1755) En klopten met haer hooft, en riepen vol getreur:
’k Heb sulcken Honger, och! met naer geschrey en karmen,
Dat het een steenen hart, ô Buer-vrouw most erbarmen!
Over de Wijngaerd-straet, in de Smee-straet voor ’t Heck,
Lagh gist’ren oock een doot van honger en gebreck:
(1760) En had een droogh Aels-vel tusschen zijn doode tanden,
Met een hard Schinckel-been en wildt Kruydt in zijn handen,
Och ’t hart smelt van verdriet!
1. Vrouw. Ghebuer ’k word oock benouwt,
Om datmen waer men komt de Honger-doodt aenschouwt:
Het schijnt den Heer heeft in zijn grimmigheyt beslooten
(1765) Ons en dees droeve Stadt uyt zijn Ghenae te stooten,
[fol. F4r]
Sijn toesegging en troost, en hulp schijnt heeft een endt.
2. Vrouw. Is u barmhartigheyt in toorn Heer gewendt?
Hebt ghy vergeten, ach! genadigh Heer te wesen?
1. Borger Hoe dus bedroeft mijn Lief.
2. Vrouw. Mijn Kind’ren.
2. Borger Wilt niet vresen,
(1770) Den Heer die weet waerom dat Hy al dit toelaet,
Door droeffenis mijn Vrou, den Mensch ten Hemel gaet:
Laet dit zijn tot u troost, is d’Heer ons voor ghetreden,
In droeffenis als hooft, dus volgen wy zijn Leeden:
En denckt hoe ’t Honger-swaert druckten in Zyons Stadt,
(1775) Daer Moeder ’t eygen Kint als Wild-braed smaeck’lijck adt,
Wiens Buyck de Tempel was eerst van zijn geest en leven.
1. Borger Hoort hoe t’ Samarien, keven
Twee Vrouwen om een Kindt, d’ een had haer Zoon gedoot;
En d’ander ’t haer Verstack: Godt heeft door Hongers-noot
(1780) Mijn Lieff in dese Stadt sulck jammer niet doen proeven,
Hoewel dit streng Belegh en Honger veel bedroeven.
2. Borger Men moet al danckbaer zijn in ’t geen den Heer ons doet,
Hy is den Gever van gheluck en teghenspoet,
Wy hooren met Loff-sangh ’s Heeren goetheyt te prijsen,
(1785) En alle danckbaerheydt in Wee-klacht te bewijsen.

Toon: Van ’t Schildertje.

OCh dat de Aarde berst en scheurt
En opent Heer hier hare leden,
Om het geen dat op haer ghebeurt
Van hun, die ons dus vreedt bestreeden,
(1790) En daer by ons den Honger perst
Dat ’t Hart door angst en vrees schier berst.

Veel liever wy noch in dese Aerdt
Ons willighlijck t’samen begeven,
Dan door het bloedigh Tyrannen Swaerdt
(1795) Te soecken hier haer gonst om leven,
Wy kennen wel den Spaenschen haedt
En al haer wreede opset quaedt.

Haer is nu al driemael aengheboon,
Een redelijck verdragh en Vrede,
(1800) Den Hartoogh en Frederick zijn Soon;
Maer verachten al onse bede,
Bespotten ons versoeck, eyst veel,
Dat minder is ons eygen deel.
[fol. F4v]
De vierde reys die wort noch beproeft,
(1805) Door treffelijcke wijse Mannen,
d’Antwoort vrees ick sal zijn bedroeft:
Doch wat gonst komt van de Tyrannen,
Als Vyer en Swaert, Moort, Galligh en Radt,
Rooff, Vrouwe-kracht in yder stadt.

Vertooningh van ’t Bespreck, eenighe Capiteynen en
Burger-meesteren spreecken met den Vyandt.

Verklaringh.

12. July. Des avonts te 5. uren.
(1810) HEt langh-gestreeden wort nu t’eenemael versoent,
Den Spanjaert met den mont vergeeft der Borg’ren doent
Midts dats een somme gelt tot rantsoen sullen schaffen,
Of dat m’haer met de doodt sal wreedelijcken straffen;
Het Krijghs-volck blyve op ghenaed’ en onghenae,
(1815) Des Fredericks in de Stadt; of sullen sonder schae
Te lijden aen haer lijf, dees Stadt mogen verlaten,
Midts dat ’t Gheweer daer blijft, of anders sal ’t niet baten
Dit noodighe verdragh, ghesmeedt dus in der haest,
Den eenen ’t moedight, en den and’ren maeckt verbaest:
(1820) ’t Ghewoel des Volcks loopt toe, en heeft seer haest vernomen,
Dat haer Stadts Hoofden van ’t bespreck sijn ingekomen.

Tweede Uytkomst.

Kapiteyn Bordet dit ghehoort hebbende komt met
zijn knecht, uyt.

Bordet. HA droevighe Gherucht, hoe perst dit mijn gemoedt,
Ach! welcke overlast den tijdt mijn ziele doet
Is Godt alleen bekent, sal ick op de ghenaden
(1825) Des Vyants blyven, die my komen sou te spaden:
Eylaes! welcke genaed verwacht ick doch van haer,
Te sterven door het Swaerd, laes! dat sou worden waer,
Want dit by hem voor een ghenaed wort ingeswolgen,
Doch ’t sal in mijn ghemoedt soo licht niet konnen volgen:
(1830) Neen, Neen, geen Spanjaerts roem en valt op mijnen kop,
Mijn doot en sal niet staen in hun ghenade-strop,
Den booswicht sal geen trots noch schennis aen my dryven,
Ha Mannen, sulck een daet, verkoopt ghy soo dijn lijven
Voor ydele beloft en een soet segh-woort Ia:
(1835) ’t Welck sy be-eedighen nu en spotten achter-na,
Met al hun Eeden en schijn-vast gegronde reden:
Och Borgers dits mijn loon, waer voor ick heb ghestreden
[fol. G1r]
In d’Uyt-tochts droeve schrick, doen ick den Spanjaert stack,
En stapelden de Doon, gehoopt pack boven pack;
(1840) Dits voor den Honger, die ’k so duldigh heb gedragen:
Dit zy den loon oock voor mijn diep ghewonde slagen,
Soo menighmael ontfaen, dits voor het bloedigh sweet
’t Welck druppelende mijn uyt ’t nare lichaem spleet;
Doen in den laetsten storm ick met bebloede handen
(1845) De eerste schrick braght in de aentocht der Vyanden,
Doen ick niet rusten; maer hun sacht’lijck trecken liet,
Doen aen thien koppen my de Moort-wraeck was geschiet:
Eyndelijck dits voor mijn dienst die ick Orangiens Soone
Gheswooren hebbe aen zijn Princelijcke Croone,
(1850) Dat nimmer van mijn zyd’ dit Swaert sou zijn geruckt,
Of zy, of wy waren nu t’eenemael verdruckt:
Hoe sal ick dan ghenaed van sulcken een verwachten,
Die my met recht oock moet voor zijn doot-vyandt achten:
Ha Hooge Hemel-Godt! ’t gheschiede nimmermeer,
(1855) ’k Heb veel te langh gestreen voor ’t Landt en ’s Prinçen eer,
Dan my dus knechtelijck als slaef te laten binden,
Om beloofde ghenae door ’t Swaert te mogen vinden;
Wel aen dan trouwen knecht, die nu dus langhe hebt
Een lieve smaeck en vreught in ’s meesters dienst geschept,
(1860) Die my op ’t briesend’ Paerdt den Vyant sagh besteyg’ren:
Wilt my dit lest versoeck en beede doch niet weyg’ren:
Doorschiedt mijn met ’t Pistool, en helpt my aen een kant,
Soo vrijdt ghy ’s Meesters ziel uyt ’s Vyants boose hant.
Knecht ô Ridder! wel hoe dus! soud ick mijn Heer ombringen?
(1865) Neen, denckt den grooten Godt die grouwelt van dees dingen;
Ick schrick voor sulck een daet, en eersel van u reen:
Ha, hoe bangh siel-sucht ’t hart, ô Godt! waer wil dit heen?
Bordet. Wat suft ghy? vadt het aen, treed toe en zijt kloeckmoedig.
Knecht. Eerwaerde Heer, de saeck is veel te wreed en bloedigh:
De Knecht (1870) Mijn Heer en Ridder, ey! wilt soo den haet niet voen
knielt en ’t Is zaelg’er Tiranny te lijden dan te doen:
bidt. En of den Bloedthont in zijn wrevel quam te woeden,
Denckt men eens sterven moet; doch d’Heer wil sulcks verhoeden:
Niemant ghe-oorloft is te scheyden Ziel en Lijff
(1875) Dan de Iustiçy, dat om boos en quaet bedrijf:
De suyv’re ziel is ’t licht van ’s Menschen geest en leven,
En mach niet scheyden als door dies’ eerst heeft gegeven:
Mijn Heer en scheydt noch breeckt, ey! dit Godtlijcke beelt,
De Tempel van de ziel, Godt wil niet dat men ’t deelt,
(1880) Want ziel en lichaem is ghekluystert in malkand’ren.
Bordet. Neen, ick sal in dees saeck mijn voorneem niet verand’ren,
Soo ghy mijn nochtans noyt yets hebt gheweygert, sult
Ghy mijn dees lesten Bee verblijven in mijn schuldt:
[fol. G1v]
’k Betrouw ’t u nimmer toe, grijpt aen, volbrengt mijn willen.
Knecht. (1885) Helaes! ’t gemoedt en sou sich self niet konnen stillen;
Ha een stam-edel Heer, een Ridder, een Krijghs-heldt,
Wiens lof ’t Croon-ciersel is in ’t Franse Lely-veldt:
ô Hemel! is ’t u wil, ey! laet sulcks niet gheschieden.
Bordet. Neem, vreest niet halve vrouw.
Knecht. ô Heer,waer sal ick vlieden?
Bordet. (1890) U Knechtschap door mijn wil ontschuldight u dees daet.
Knecht. Waer heenen dan met my?
Bordet. Ter Poorten heen uyt gaet:
Den Vyant neemt geen merck op sleght-gekleede luyden.
Knecht. Ach Heer! mijn hart de daet gantsch anders weet te duyden.
Bordet. Indien ghy weyg’righ blijft soo treed ick self in ’t werck.
Knecht. (1895) Hoe noode neem ick ’t aen.
Bordet. Hebt naer u ooge-merck
Dat ghy in ’t slaep des hoofts mijn mooght gewis’lijck raken,
Dees deken sal ick om mijn hooft doen, ghy mooght maken
Dat u ’t gelaen Pistool doch weygh’righ blyve niet;
Dan toeft een weynigh ’t wijl ’t Gebedt tot Godt gheschiet.
Den 13. Iuly, des morghens vroegh.
,, (1900) Almachtigh eenigh Godt, die in het lant des vreeden
,, Bereyt te halen zijt mijn aenghewassen leeden,
,, Erbarmt u mijnes stants, vergeeft mijn dese daet,
,, En wat meer in het Boeck des schuldts geschreven staet:
,, Dijn Eng’len geeft bevel mijn ziele te gheleyden,
,, (1905) By u! ô Heyligh Godt! daer men nimmer sal scheyden:
Nu dan, ick maeck my reedt, en bidt Godt dat u standt
Werdt beter als de mijn; ’k vergeeft u, daers mijn handt,
Het kleyne dat ick heb zy al tot uwen loone.
Knecht. Ach! eeuwelijck vaert wel, ghy braven Ridders Soone.

Derde Uytkomst.

Don Frederick en Noirkarmes, uyt.

Don Fred. (1910) NU zijn de Droesen ons, men is geen Ketters schuldigh
Te houden hun beloft, noch Eeden menighvuldigh:
De Moeder d’Heyl’ge Kerck vergeeft licht sulcken daet,
Indien de saecke maer tot haer voordeel ingaet:
Men doet de Borgers haest ’t beloofde geldt op brengen,
(1915) Want geen langh uytstel kan ’t geldt-gierigh hart gehengen,
Eer dat mijn grimmigheyt verbittert door den haet,
Die al mijn donder-wraeck verplettert en verslaet.
Noirkar. Mijn Heer ghebiedt ons maer, wat u gelieft sal schieden,
’t Krijghs-volck gemoedight is, haer hooghste hulp te bieden.
Don Fred. (1920) De Hoofden hares Krijghs ghevangelijcken vadt,
En roept de Borgers t’ saem op ’t Raedt-huys deser Stadt,
[fol. G2r]
De Knechten laet by een in Kerck of Cloosters komen,
Bestelt ghy dan dat hun ’t Gheweer wert af ghenomen;
’k Wil niet dat yemant sal vertellen nae dees daet,
(1925) Hoe ’t int verwoest Haerlem met het Krijghs-volck daer staet:
’t Hart heeft beslooten dat een grooten hoop gehangen
Sal werden en onthooft, de Krijghs-raedt neemt gevangen,
Om dat ick van het doon in ’t kort sou zijn verlost,
Bestelt een deel nae ’t Meer, de Visschen in de kost:
(1930) De Walen, Duytschen noch Borgoensche die oyt waren
Te Bergen-Henegou, wilt dees voor al niet sparen;
Niet een oock, ’t is mijn wil, gaet dat het wert volbracht.
Noirkar. Ick heb voordachtigh dit met rijpen raedt bedacht,
Het geldt de Borgers als hooghnoodigh af te dringen,
(1935) Om datse uyt geput, bedt nae ons pijpen singen.
Don Fred. Dat maer het Krijghs-volck af gevaerdight wert in haest,
Want ’t hart vol gramschap woedt en steeds om wrake raest.
Noirkar. ’k Wilt alles vaerdigh met Trommel-slagh hooren laten,
De gaeuwigheyt geeft nut; maer traegheyt niet kan baten,
Don Fred. (1940) Dat mijn de tijdingh dan wert gebraght van dees saeck:
Mijn hart doch niet en rust of heeft volkomen wraeck.

Vierde Uytkomst.

De Spaensche Trommel-slager al Trommelende uyt,
En roept als volght:

Don Frederick Toledo, Soon van Ferdinandus, Alvares van Toledo, Hartogh van Alba, Maerschalck van Corja, Grave van Salvaterre, Ridder van ’t Gulden Vlies, Overste Generael van sijn Conincklijcke Majesteyts Veldt-Leeger in Nederlandt, laet een yder met Trommel-slagh weten:
DAt alle de Borgers en Soldaten hun Gheweer op het Stadt-huys sullen brengen, ende dat de Borgers in het Zijl-Clooster sullen gaen sonder Gheweer, en de Vrouwen met de Kinderen in de Groote Kerck, de Duytsen en de Schotten op de Wal, tot dat de Spanjaerts in de Stadt komen, en dan sullen zy hun Gheweer oock op het Stadt-huys brenghen, ende sullen dan in ’t Clooster van St. Catrijn en St. Ursel, in verseeckeringe mede gaen.
Oock alle die Uyt-landigh geweest zijn, sullen hun openbaren en tevoorschijn komen, op verbeurte van in haer eygen Deuren opgehangen te werden.
Vorder dat een yegelijcken het Geldt ’t welck in de Belegheringh deser Stadt, geslaghen is ten huyse van Sybrandt van Bercken-Roode, brengen sal tot af kortinghe van ’t Rantsoen, alles op Lijff-straff.

Tromslager binnen.

[fol. G2v]

Vijfde Uytkomst.

Het Droeve Gherucht, uyt.

VErheerde Borgery u droefheyt sagh ick aen,
Soo drae elck in de Stadt de Trommel hoorde slaen,
Of yder Hopman op ghenae en ongenaden,
(1945) Wou blijven in de Stadt, en hun in ’t kort beraden:
De Borgers desgelijcks wierden geseyt dat zy
Voor twee hondert veertigh duysent gulden zijn vry
Van Plondering en Roof, Moort, Vrouwen-schenden, Branden,
Waer mee d’een was vernoeght, en d’ander wrong zijn handen
(1950) En vreesen den Tyran, ’t Spaens Krijghs-volck was belooft
De Plondering en Buyt te deelen hooft voor hooft;
Maer d’arme Borgery mosten te vreden wesen,
Schoon haer beklemde ziel sucht tusschen hoop en vreesen:
Bedroefde Borgery! beklagelijcke Stadt!
(1955) Die in de Waegh-schael hangt tusschen rooff en ’t bloetbadt,
En flauw is uytgeteert van Honger en elende,
Door ’t seven Maents Belegh, och! wie siet noch ’t bloet-ende,
Spiegelt u Nederlant, wapent dijn vrye Steen,
Die noyt geen Tyranny van Spangien hebt geleen:
(1960) Laet dit u baken zijn, het Hooft der Kermer-Landen,
Die Dammejaten dwongh, en ’t swaert wrong uyt de handen,
En voerent in haer Schildt, siet dit stam-edel hoff,
De Graeffelijcke stoel, siet Haerlems loff in stof
Vertreede van Marraen, den dwingelant van Spangien,
(1965) Den bloedigen Tyran, d’erf-vyant van Orangien,
Wiens Moort-sucht is verheert van woedende hooghmoedt,
En aest sich met het Mergh der Borg’ren breyn en bloedt:
Ick sagh Duc d’Alba mee, en d’Adeldom ter zyen,
Door Schoten, Sparendam gheswint na Haerlem ryen,
(1970) Wiens Wallen hy besagh, doch daer niet binnen quam,
Maer reedt stracks met den Treyn weerom na Amsterdam:
Uyt oorsaeck dat hy had een dueren Eedt gheswooren,
Om dat hy soo veel Volck voor Haerlem had verlooren,
Dat hy noch Moer, noch Kindt, noch Maeght verschoonen sou,
(1975) Indien hy quam in Stadt, maer ’t scheen hy hadt berouw
Van dees Godloosen Eedt: dus ghy Neerlandtsche spruyten
binnen. Betrouwt beloft noch Eedt, maer houdt den Tyran buyten.

Hier vertoont sich de Onthoofdingh van de Walsche Soldaten om dat zy Rooms-Catholus waren, zijnde een deel onthooft, anders souden zy gehangen hebben, noch een deel staende om onthooft te werden, alwaer een deel af geslagen Hoofden liggen, en de Lichamen daer rondom op de Marckt, de Paep daer by met het Cruyseficx in de handt.

[fol. G3r]

Verklaringh.

14 Iuly. SIet hier de Tyranny, hier sluyt men Oor en Oogen,
Voor ’t jammer en ghetraent, en ’t woedende ghewelt,
(1980) De Walen siend’ haer in d’ onvastre hoop bedroogen,
En worden* door de Beuls hoofdeloos neer gevelt.
Dit is den loon, die den Tyran te licht gheloofden,
’t Weemoedigh Volck aenschouwt dees trouw-loose genaedt,
Dus betaelt men den Eed met af geslagen Hoofden,
(1985) Door Gheweldt, Tiranny, waggelt Kroon, Rijck en Staet.

Hier Verthoont sich het Tyrannische ombrenghen van de Oosterlingen ofte Hoogduytschen, welcke een deel gehangen zijn om datse niet Rooms en waren, en de rest staet oock ghereedt om mede op gehangen te werden, als slacht-schapen.

Verklaringh.

HEt Duytsche Volck dat in de Kloosters was gevangen,
Moet sich tot Galgh en Strop, door Beuls-dwang maken reedt,
Drie hondert achtien zijn Gheworght, Onthooft, Gehangen
15. Dito. Neerlanders op een stondt, dees bloed-wraeck niet vergeet:
(1990) Siet Haerlems Moort-schavot vol af gehouwen Coppen,
De oude Duytschen, uyt de Oostenrijcksche stam,
Dit trouwe Prinçen Volck wort door Beuls, Galgh en Stroppen
Dus trouw’loos om gebraght, elck als onnoosel Lam.

Hier Verthoont sich het Onthoofden van den kloecken heldt en Gouverneur Ioncker Wybald Ripparda, welck afgeslagen hooft den Beul verthoont aen Don Fred’rick, en ’t Lijf sonder hooft daer by liggende, desgelijcks oock zijn Luytenant en Predikant van Steenbach, gehangen.

Verklaringh.

KLoeckhartighe Bordet, ghy hebt den roem benomen,
(1995) Maer desen heldt, ach! hy vertrouwende te veel
16 Dito.
De trouw’loose, ey! siet, Rippard’ is om gekomen,
Den trouwen stryder, laes! het swaerdt krijght voor sijn deel,
De Ridders die ghy saeght met af gestreecken kleeren,
Breed’rood, en Rosony met een Cleefs Edelman,
(2000) Flauwhertich zyn terstont nae Schooten toe gereeden,
Hoe ’t hun daer sal vergaen, elck lichtlijck dencken kan.

Hier Verthoont sich een grooten hoop Soldaten twee hondert seven-en-veertigh sterck, dees zijnde gevleugelt en arm aen arm gebonden, en soo nae de mondt van het Meer toe gheleyt, de bedroefde Vrouwen volghen achter aen; maer worden van de wreede Beuls met swaerden te rugh ghedreven.

[fol. G3v]

Verklaringh.

HIer wort het arme Volck gheknevelt en ghebonden,
Geen Vrouw gheoorloft is haer man te spreecken aen,
16. Dito.
Door Beulen worden zy nae ’t holle Meer ghesonden;
(2005) Hoe ’t Vrouw-volck smeeckt en bidt men drijftse daer van daen:
Dees spiegel klemt en druckt de Nederlantsche harten,
Door schrick, vrees, angst, ziel-dwang van d’onmensch’lijcke daet,
Der helsche Tiranny die ’t gansch Hollandt sal smarten,
Indien den Batavier d’ Hel-hondt daer niet uyt slaet.

Hier Verthoont sich het verdrincken van twee hondert en seven-en-veertigh Soldaten, (waer onder veel Borgers waren,) in de mondt van het Haerlemmer Meer, rugh aen rugh, en arm aen arm ghebonden.

Verklaringh.

(2010) SIet hier de Water-moort, dus wort ’t Krijghs-Volck verdroncken,
Gekoppelt rugh aen rugh, daer krielt het Meer van Doon,
16. Dito. Die haer vrienden voor ’t lest veel naere suchten schoncken,
En riepen om weer-wraeck aen Godt in d’ Hemels-Throon:
Siet dese Pynbanck en de Kercker der elende,
(2015) Betrouwt Beloft noch Eed, siet ghy Nabuer’ghe Steen,
Spiegelt u Alckmaer en Leyden, dits ’t Moordt-ende
Van die voor’t Landt, en Prins en Haerlem moedigh streen.

Seste Uytkomst.

Het Droeve Gherucht, uyt.

HOort na de naere druck der Vrouwen die ick sagh
Ter Poorten dringen, uyt, daer elck met groot geklagh
(2020) Sijn Man de laetste kus en vaert wel wilden geven
Maer wierden van de boose Beuls te rugh ghedreven:
Ha, welck een handt-gewringh! ach welck een haer-gepluck!
Elck lidt droegh in sich selfs een Werelt vol van druck:
De Mannen weenden seer en met bekrompen harten
(2025) Besagen zy hun Wijfs, die noch de droeve smarten
Verdobbelden door het inwendigh droeff ghesucht,
Om dat de Man de Vrouw sagh belaen met de vrucht,
Op ’t uyterste des draghts, die met ghevouwen handen,
Hem graegh den laetsten kus gegeven had te panden:
(2030) Maer laes ’t en mocht niet zijn, alleen ’t uytwendigh woort
Vaert wel, vaert wel mijn Lief, mocht van hun zijn gehoort:
’t Gekarm, ’t gesmeek, ’t geween van dees bedroefde vrouwen,
Soo groot was dattet scheen de Wolcken te ontvouwen:
Ha! onmedoogent hart, die niet en hebt ghejondt
(2035) Den Man zijn Vrouw te bien voor ’t laest de lieve mondt;
[fol. G4r]
De Moeders die uyt liefd’ haer eygen droeve Kind’ren
Voor ’t lest een kusje bood, dat deed’ de Beuls verhind’ren,
En met een Leeuws gesicht de Vrouwen soo gedreyght,
Dat elck afstond van ’t geen daer toe hy was geneyght,
(2040) ô Godt! hoe ’t Man-volck riep, aensiende vriendt en kennis,
Vaert wel, vaert wel, wy gaen u voor in dese schennis,
Groet doch mijn Wijff, en ghy groedt oock mijn lieve kint;
Vriendt riep een ander, groet mijn Oude Vader blint,
En kust mijn Vrouw voor my, met mijn onnoos’le schapen,
(2045) Wy gaen, wy gaen u voor, nu in den Heere slapen:
De Beulen stonden vast ’t verweesen Volck al aen,
En dwongen hun met macht wat styver aen te gaen,
Wiens harten half verkleumt nu in de Schoenen soncken,
In plaets van antwoort niet dan droeve suchten schoncken:
(2050) Doen zy nu waren op den hoeck des Meers ghetreen,
’t Scheen ’t Water wouse niet, en deylde sich van een;
Doch elck hoe seer bedroeft begaff sich tot Ghebeden,
En wilden met haer ziel de wraecke Godt besteden;
Som sloegen d’oogen dan ten Hemel, dan weer neer,
(2055) Som uyt ontstelde geest die draeyde gins en weer,
En braeckten een gesucht al briesschend’ uyt haer borsten,
Bedenckende veel meer dan zy uyt rechten dorsten:
Den tijdt verkromp den noodt, d’een gaf sich tot geween
Met bange handt-gewringh, ziel-suchten en ghesteen,
(2060) Riepen vaert wel mijn Wijf, vaert wel mijn uytverkoren,
En dat soo luy dat ment in Stadt schier konde hooren,
Ghevleugelt dus aen een, d’ eerst in het water viel,
Die van zijn Maet stracks wiert gevolght op de hiel
Tot twee hondert, en noch vier-mael thien en seven,
(2065) Door ’s Meers bevochten kruyn gekomen zijn om ’t leven:
Som door des waters-drift zijn in de Stadt ghebrocht,
Ghelijck of ’t Lichaem had zijns Vaders Graff ghesocht:
’k Sagh (’t welck het droefste scheen) veel ’t Hooft uyt ’t water trecken,
Als of ’s haer Kind’ren tot de weer-wraeck wilde wecken;
(2070) Doch de Heylighe Godt bevolen zy de saeck,
Die t’zijnder tijdt verleent van als volkomen wraeck,
17. Dito. ’k Heb dit, en mee ghesien vier-en-dertich Krijghs-knechten
Buyten Sparwouwer-Poort door ’t swaert der Beulen rechten,
Noch d’haet niet sad van ’t bloet: ’k heb by Schalckwijcker-poort
(2075) Het Borger Moort-geschrey en Krijghs-volcks wee gehoort,
Ontrent drie hondert Man waer by veel Borgers waren,
18. Dito. Wiens hoofden af gekapt zijn op de kant van ’t Sparen,
Soo datter laes! zijn in vier daghen om-ghebracht
Door Beulen, duysent en drie-hondert thien-mael acht.
(2080) Noch hebben ’t Huys te Cleeff, d’ Engelse, Walen, Schotten,
[fol. G4v]
11. August. Haer treur-pardoen betaelt met afgehouwen strotten,
Twee hondert veerthien sterck te Schoten by ’t Capel,
17. Dito. Oock achtien Officiers, ô Moordadigh Treur-spel!
Een Rente-meester en Lanslot van Brederoode,
18. Dito. (2085) Dees heb ick al te mael door ’t woedent Swaert sien dooden:
Met de Soldaten, die sieck lagen in ’t Gast-Huys,
19. Dito. Ghequest en uyt geteert, doodt-sieck en vol van kruys,
Dees sagh ick van haer Bedt in de Sieck-matten dragen,
Tot op het Gast-huys pleyn, daer d’ Hoofden af geslagen
(2090) Wierden, helaes! ach veel en konden gaen noch staen
Door flouheyt, dus wierd d’ Eed betracht van den Marraen:
Mijn hart klopt noch van schrick, ô Hemel ’t is groot wonder!
Dat d’Heer hem niet en slaet met Blixem, Vyer of Donder:
Hadden de Borgers en Soldaten dit ghedocht,
(2095) Sy hadden ’t uytghestaen tot d’alderleste tocht,
Of tot den lesten Man hun selven doodt gevochten,
As datmen dus door Beuls haer Tirannigh ombrochten;
’k Hebt ’t Moort-spel aengesien, ruym achtien hondert Man
Zijn van vijff Beulen om gebraght door den Tyran,
(2100) Met Water, Strop en Swaerd, soo Borgers als Soldaten;
Doch ’t staet hem duer genoegh, den Tyran heeft gelaten
Ruym twaeleff duysent Man, voor Haerlem in ’t Belegh,
Die Stadts Oorlogs ghewelt en Leger-sieckt nam wegh:
Waerom dat Haerlem wierd by hun Hael-meer geheeten
(2105) Doordien ’t hier al meest wierd vernieldt en doot gesmeten:
Dus trouwe Borgery troost dijn in Godt, houdt moedt,
Hy windt genoegh die sulck een Tyran af-breuck doet.

Hier Verthoont sich aen d’ een zyde Don Frederick,
sittende op sijn Triomph-wagen, komende in de Stadt Ryden,
wort voort getrocken van Trouloosheyt en Bedrogh, achter de
Waghen volght Bloedt-dorst, Ghewelt en Wraeck, en Staet-
sucht mendt, aen de ander zyde sit de Maeght Haerlem in rouw
bekleedt, met een keten aen de Voeten, en de Handen gekluy-
stert, achter haer staet Ongedult.

Verklaringh.

HIer komt den Dwingelant met den Rey der Tyrannen,
En laet sich ten Triomph op-voeren in de Stadt,
(2110) Wiens bloedt Victory-Loff, is Moort, Geweldt en bannen,
Zijn Staet-wagen geçierdt met Strop, Swaerd en Bloedt-badt.
Siet ginder sit gheboeyt de Bataeffsche Slaef-inne,
Het Kennemer-landsche Hooft ontstelt vol ongedult:
Doch of Don Fredrick braldt en komt te Haerlem binne,
(2115) Hy wort niet als Bruno op ’t Schildt tot Hooft gehuldt.

[fol. H1r]

Sevende Uytkomst.

De Maeght Haerlem blyft sitten in de Verthoon-plaets,
en doet haer Clacht-reden aen Godt.

Haerlem. VAn ’t ingedompelt leet mijns ongewroken schennis
Hebt ghy ô Heyligh Godt! in all’s volkomen kennis,
Vernoeght u aen mijn straf en misval, dat u Maeght
Vermeestert van dit Volck, soo duldelijck verdraeght:
(2120) Ghy siet mijn Borgers laes! mishandelt en geschonden,
Som naer het Water en naer Galgh en Swaert gesonden;
’k Heb my uyt Hongers-noot en af-ghepersten kracht
Schoor-voetend onder dit meyneedigh Volck gebracht.
Och! die mijn laes voor heen met ’t bloot hooft plach te groeten
(2125) Die siet mijn als slavin gekluystert aen de voeten:
Mijn Borgers die hem geeft tot d’af-koop soo veel gelt
Moeten nu noch door ’t Swaerdt als Moorders zijn gevelt:
Ha trouloose Tyran! niet eeuwighlick sal dueren
Mijn ongemeene smart en pijnelijck besueren:
(2130) Wel aen ghy Vrouwen die u Mannen zijn vermant,
U Kind’ren dit van jonghs al suygende in plant,
Op dat sy leeren op den Spanjaert eeuwigh dragen
Een ongewroken haet en onversoenlijck plagen;
En ghy oock Kinders die u lieve Ouders mist,
(2135) U harten tegen hem verstaelt en dapper hist,
Suyght in de bitt’re wraeck en voedt daer mee u Jaren,
Op datse by u blijft tot datde grijse haren
En suffen Ouderdom u niet en voert na’t Graff,
Of ghy zijt van weer-wraeck vernoeght en Spaensche straf;
(2140) Ghy dan genadigh Godt wilt mijn uyt dese banden
Verlossen, en met een uyt dees mijn schenders handen,
En helpen wrake doen, om dit ongodd’lijck quaet
Te straffen aen hun door een uytgewrochten haet:
En soo ’t U dan belieft mijn handen te ontsluyten,
(2145) Sal mijn Borgery Heer steedts U Lof eeuwigh uytten.

Achtste Uytkomst.

De Maeght blijft in de Verthoon-plaets sitten, en den Tijdt wort van de Waerheyt geleydt, zijnde aen een blaeuw Snoer gebonden, en wordt ghevolght van Neeringh en voorspoedt aen een wit Snoer.

Tijdt. ICk over-oude Tijdt die al wat Godt besluyt
Voor’t Aerds-geslachte spreeck met vollen monde uyt,
Die door mijn Tijdingh-brieff en reden vreemt uyt dond’ren,
De werelt geeft een schrick en doet den Mensch verwond’ren;
(2150) ’k Was voor des Werelts gront en had doen al mijn aert,
’k Was eer mijn Moeder was, want ’k heb die self ghebaert:
[fol. H1v]
U dan Haerlemmers weet ick wonder te verkonden,
Siet my aen ’t blaeuwe Snoer de Waerheyt houdt gebonden,
Godt heeft verdrooten hoort u deerlijck ongeval,
(2155) U Eer-krans laes berooft! ontbloot van Muer en Wal;
Dus heeft Godt in zijn Raedt met vast besluyt beslooten,
Dat ghy met dobb’le spoedt sult worden overgoten:
Den Spanjaert die u heeft moordadelijck verkracht,
Sal sonder slagh of stoot uyt u worden ghebraght,
(2160) En sal dan uwe Stadt met bloode vrees beseten
Verlaten, eer hy wort van yemant uyt gesmeten;
Hy dan wien ghy vertrouwt die u vergeten hadt,
Sal sonder tegenstandt weer komen in u Stadt:
Waent niet dat Nassous bloedt en oock Orangiens Soone
(2165) Voor dijn ghetrouwheyt dit u laeten sal te loone,
Veel min vergeten: want zijn Vorstelijck ghemoedt
Is met een gulden liefd’ tot uwaerts op gevoedt;
Het Jaer 1574. Ghy dan die siet met smart u afgeschooten Mueren
Ontbloot van Volck, en meest dijn Huysen sonder bueren,
(2170) Ghy die veel straten siet ghesmolten onder een,
En ’t Volck daer door gelijck in wildernisse treen;
De Borgeren men siet de Hoofden af geslagen,
En soo veel Galgen-vleys van uwe vrienden dragen:
Men siet het Sparen krielt van veel verdroncken Doon,
(2175) Waer onder drijft u Vaer, Broer, Oom, oock Neef en Soon:
De Stadt rontsom gemest met ’t vleys van uwe vrienden,
En ’t bloet van Krijghs-volk die den Prins op ’t vroomste dienden;
Die al u erfgoedt siet verslonden door het Vyer,
’t Welck u Voor-Ouders heeft gestaen kost’lijck en duer:
(2180) Godt eyst geen tranen meer, hy schrikt van ’t moordig branden,
Het woeden heeft een endt van al u Erf-Vyanden:
Uyt Zuyden komt een Volck, hoewel vreemt van u Tael,
En Nagebuer met den krom-tongh uytheemschen Wael;
Nochtans uyt hatingh tot Godts af-gestelde Santen,
(2185) Begeeren sy by u haer woonplaets vast te planten,
Daeghs meer dan hondert komt, bewoont u Huys en Hoff,
De vryheyt des Gheloofs dijt al tot Godes Lof:
De wijdt-beruchte Wael, den Vlamingh en Brabander
1578. Ter Poorten dringen in met troppen d’ een na d’ ander,
1579. (2190) Ghelijck de gaeuwe Bye uyt zijn woonplaets verjaeght,
1580. Niet rust voor dat hy heeft een plaets die hem behaeght,
1581. Dats daer elck vry en vrank en onbeschreumt mocht blyven,
1582. Sijn handel uytterlijck mach openbaerlijck drijven:
Soo gaet het met dit Volck, en singen voor de Poort
(2195) Een Liedt tot Loff des Landts, en Godts eer wierd gehoort,
Elck brengt mee dat hy heeft, men valt terstont aen ’t Bouwen,
’t Man-volck wint arbeyds-loon tot onderhoudt der Vrouwen:
[fol. H2r]
De Neeringh groeyt terstont schier in een oogenblick,
De Voorspoedt wort gehuld door Godes al-beschick,
(2200) De neergestorte Vest wort weder opghetogen,
De Grachten uytgediept, men stelt in ’t oudt vermogen;
1594. De Kruys-Poort neergheveldt wort oock weer opgehaelt,
Noch trotser als te voor, geen arbeydts volck en faelt
Om Huysen bouwen, want ’t Volck dapper is aen ’t groeyen,
(2205) De gulde Coopmanschap is wederom aen ’t bloeyen;
1598. Een blaeuw-bemuerde Waegh men treckt op uyt den gront,
1603. Een Vleys-Hal wort gebouwt daer noyt geen ander stont,
Die ’t puyck van Hollant prijst, en doen vrywilligh blijcken
Dat d’andere t’ samen voor dees schoonheyt moeten wijcken;
1603. (2210) Een Vismarckt wort’er mee gestelt tot Stadts gerijf,
Den Borger tot een pronck en onderhoudt van ’t lijf;
1608. Een deftigh Mannen-Huys tot troost der ouden leeden
Gesticht wort, waer toe ’t Volck uyt danck d’Aelmoes besteden;
1610. Een Werck-Huys Bouwt men oock om daer den Deugeniet
(2215) Te voeden werckende en dat met swaer verdriet.
1611. 12. en 13. Men bout S^t. Anne Kerck uyt d’out vervallen steenen,
Een Thoorn oock daer aen men maecken doet met eenen.
De Ramen woest en wildt, tot weynigh nut begroeyt
Verleyt sal worden en van’t Volck gantsch uytgeroeyt,
(2220) Op welcke plaets men Bouwt ontrent vier hondert Huysen,
Men delft daer nu een Gracht, men Bouwt Poort ende Sluysen;
Al nieuw’lings uyt den gront, men plant een nieuwen Houdt
En doet ’t gelijcken by een woest Arabis Woudt:
1620. U Raedt-Huys sal men in de Zijl-straet sien vergrooten,
(2225) En ’t Gevangen-huys daer ’t gheboeft wort in gheslooten;
Een nieuw Iustiçy-plaets, sit-plaets in ’t Prinçen Hoff,
Het oudt Stadt-huys gesiert met Haerlems Triumph-loff;
1628. De Zeyl-poort heel vernieuwt met harde Muer en Wallen
En scherpe Hoorn-werck voor ’s Vyants sterck aenvallen;*
1630. (2230) Veel Bruggen in en om de Stadt met Leeningh-werck
Van Yser tot cieraet, bestendigh stijf en sterck;
1631. Men sal nae Amsterdam een nieuwe Treck-vaert maken,
1642. En Sint Ians Heeren Thuyn sal heel vol Huysen raken;
1647. Een nieuwe Kerck, en voor die hebben vooght noch thuys,
1657. (2235) En Vaer en Moer-loos zijn, een arme Kinder-huys;
1658. Een nieuwe Treck-vaert die tot Leyden u geleyen,
Ghedolven door de Duyn, die ’t Meer en Zee sal scheyen;
1659. Een Geheym-kamer of een Kerck’lijck Kabenet,
Sal by de Dam-straet in Modarn worden gheset.
(2240) Siet op dan en met een bewaerheyt al mijn seggen,
Of ’t niet wel is van noodt u Mueren uyt te leggen;
Merckt welcken pronck u Stadt van Borger-huysen heeft,
Siet of elck In-saet hier niet als een Prince leeft,
[fol. H2v]
Dies alles wat u hant aentast, rept of wil roeren
(2245) Ghesegent wort, en voor u wilt Godts hant uytvoeren;
Dus sal de glory Godts beheylen Heerlems Stadt,
Die nu leyt uyt geteert, verkracht en afgemat,
Ghelijck den Phenicx die nieuw voortkomt uyt de assen,
Soo sult ghy in voorspoedt en segen Haerlem wassen.
Haerlem (2250) Nu dan Inboorlingh toont Godt ware danckbaerheyt,
En oock ghy Vreemdelingh, daer na u Overheyt;
Want Tijdt heeft afgewist uw’s keels bebloede tranen,
Dies komt tot danckbaerheyt u allen nu vermanen.

Negende Uytkomst.

Sluyt-Rey van Haerlemsche Borgers en Borgerinnen.

Stemme: Geen smart en duyrt des Menschen ronden tijdt.

OP Borgers op, en Vrouwen aen den Rey,
(2255) Op Maegden op, op Kind’ren, Suygelingen,
Wilt u Siel-sucht en treurigh traen-geschrey
Op ’t Danck-Altaer voor Godt ten offer bringen.

2. Den Vreemdelingh, ontslagen vry van smart,
Vindt hier zijn rust, vry van gemoedts beswaren,
(2260) Ten offer brenght ’t goet-jonstigh liefdigh hart,
Voor d’Hooghe macht op danckbaerheyts Altaren.

3. Danck-offert, Reydt en buyght dijn stramme knien,
Sijght neer voor Godt, doet hem Danck-offerhanden,
Die u de Spaens hiel-vlucht heeft laten sien,
(2265) En ’t bloedt-jock van de woedende Vyanden.

4. Het handt-gewringh noch droevigh haers-gepluck
Geen smart en stilt, noch mindert oock geen traenen
Van d’overlast en sware Hongers-druck;
Maer boet-berouw, steeds ramps-verlossingh banen.

5. (2270) Men seght ten recht noyt ongeluck alleen
De ziele treft, want na een kleyn vermaken
Komt noch drievuldigh stercker op de been
Het ongeval, ons hart met wonden raken.

6. Dus spiegelt u, en Wapent dijn gemoedt
(2275) Neerlanders, die met Trommel en Trompetten,
In ’t stael Harnas en Wapen sijt gevoedt,
Wilt Spaens bloedt-haet In-landtsche jeught beletten.

7. Danck Syons Godt, Loff Eel Nassous Geslacht,
Loff d’Hooge Macht, weet wijse Voester-Heeren,
(2280) Laet gulde Vryheyt en ’s Landts Trouw Eendracht,
Na lust u hart de rust-oeffeningh leeren.

Dits nieuw herstelt door Van der Lust,
Het ouwe is hem onbewust.

Tekstkritiek

vs. 350: alles er staat: allles
vs. 425: dan er staat: dau
vs. 835: gemoedight er staat: g emoedight
vs. 1116: droevigh stondt! er staat: droevighstondt!
vs. 1450: Burge-meester, er staat:Burge-meerster
vs. 1971: worden er staat: wordeu
vs. 2229: sterck aenvallen; er staat: sterckaen vallen;

HersteldeHONGERS-DWANGH,OFHaerlems langh en strenghe Belegeringhe,Ende het overgaen der selver Stadt, door hetscherpe Swaerdt der ellenden.TREUR-SPEL,Met zijn VERTOONINGHEN; In vier Treur-deelen. Hersteldt door STEVEN vander LUST. Ghespeelt tot Haerlem, op den 29 Junij, Anno 1660.

Ghedruckt tot Haerlem, by Kornelis Theunisz. Kas, op deMarckt, in de Nieuwe Druckery, Anno 1660.

AEN DE Edele, Erntfeste, Hoogh-Achtbaere, Wijse: Voorsienige en seer Discrete Heeren: Mr. MATTHEUS STEYN, CORNELIS CONINGH, GAEF FABRITIUS, Mr. JOHAN VAN THILT. Burgermeesteren ende Regeerders der Stadt HAERLEM.

SPEELENDE PERSONAGIEN.

DRIE SPIEGEL VERTOONINGEN. EERSTE.

VERKLARINGH.

TWEEDE.

VERKLARINGE.

DERDE.

VERKLARINGH.

EERSTE DEEL.Eerste Uytkomst. Het droevigh Gerucht.

Tweede Uytkomst.Joncker Jan van Vliet, Gerrit Stuyver, Dirck de Vries, Joncker Christoffel van Schagen, en Pensionaris Assendelft, met een ghedeelte van de Vroetschap Van Vliet met de Brief van Pastoor Wy in de handt.

Derde Uytkomst.Tweede Soldaet verbaest uyt.

Vierde Uytkomst.Ripparda, Verlaen, Gerrit Stuyver, eerste Burger.

Vyfde Uytkomst.Don Frederick, Juliaen Romero, Noircarmes,t’ samen uyt.

Seste Uytkomst.Claes Verlaen, Gerrit Stuyver, t’ samen uyt.

Sevende Uytkomst.Noirkarmes met sijn Trompetter, al blasend’ uyt.

Achtste Uytkomst.Eerste Soldaet en eerste Burger, t’ samen uyt.

Negende Uytkomst.’t Blijde Gerucht.

Thiende Uytkomst.Don Frederick, Juliaen Romero, Noircarmes.

TWEEDE DEEL.Eerste Uyt-komst.Kennau Symons, met de eerste Vrouw uyt.

Tweede Uytkomst. Ripparda, Pieter Kies, Jan van Vliet, Claes Verlaen, Steenbach en Bordet, t’ zamen uyt.

Derde Uytkomst.Don Frederick, Juliaen Romero, Mons Dragon, t’ samen uyt.

Vierde Uytkomst.Eerste en tweede Soldaet, uyt

Vijfde Uytkomst. Het blijde Gerucht, uyt

Seste Uytkomst.Steenbach, Gerrit Stuyver, Claes Verlaen, uyt.

Sevende Uytkomst.Eerste en tweede Borger, uyt.

Achtste Uytkomst.Eerst en tweede Vrouw, uyt.

Negende Uytkomst.Pieter Kies en Jan van Vliet, samen uyt.

Thiende Uytkomst.Eerste en Tweede Soldaet, uyt.

Elffde Uytkomst.Het Droevigh Gherucht, uyt.

Dese Vertooningh is’t betalen van den Thien-den penningh.VERKLARINGH.

DERDE DEEL.Eerste Uyt-komst.Don Fredrick, Mons Dragon, Noirkarmes, uyt.

Tweede Uytkomst.Ripparda, Pieter Kies, G. Stuyver, C. Verlaenen Steenbach, uyt.

Derde Uytkomst.De Maeght Haerlem mis-troostigh, uyt.

Vierde Uytkomst.Tweede en Eerste Vrouw, uyt.

Vijfde Uytkomst.

Seste Uytkomst.Eerste Soldaet en Kennau Symons, uyt.

Sevende Uytkomst.Een Allarm van binnen, met Roepen, Schieten enStormen, met Trommel en Trompet.

Dese Vertooningh is een Ghespreck tusschen beyden,bestaende in thien van de treffelijckste Persoonen.

Achtste Uytkomst.Ripparda, Steenbach en Bordet, uyt.

Negende Uytkomst.Eerste en Tweede Burger, Gerrit Stuyver en Jan van Vliedt, t’samen uyt.

Thiende Uytkomst.Het Droeve Gherucht, uyt.

Elffde Uytkomst.Eenige Soldaten en Burgers poogen ter Poorten uyt te loopen, maer werden van haer Vrouwen achterhaelt ende gheschut.

Twaelfde Uytkomst.Pieter Kies, Ripparda, Claes Verlaen, Steenbach, uyt.

Derthiende Uytkomst.Kennau Symons met de Tweede Soldaet en Tweede Borger, uyt.

Veerthiende Uytkomst.Het Droevigh Gherucht, uyt.

Vijfthiende Uytkomst.Juliaen Romero en Mons Dragon, uyt.

VIERDE DEEL.Eerste Uytkomst.Eerste en Tweede Borger, en Eerste enTweede Vrouw, uyt

Tweede Uytkomst.Kapiteyn Bordet dit ghehoort hebbende komt metzijn knecht, uyt.

Derde Uytkomst.Don Frederick en Noirkarmes, uyt.

Vierde Uytkomst.De Spaensche Trommel-slager al Trommelende uyt, En roept als volght:

Vijfde Uytkomst.Het Droeve Gherucht, uyt.

Seste Uytkomst.Het Droeve Gherucht, uyt.

Sevende Uytkomst.De Maeght Haerlem blyft sitten in de Verthoon-plaets,en doet haer Clacht-reden aen Godt.

Achtste Uytkomst.De Maeght blijft in de Verthoon-plaets sitten, en den Tijdt wort van de Waerheyt geleydt, zijnde aen een blaeuw Snoer gebonden, en wordt ghevolght van Neeringh en voorspoedt aen een wit Snoer.

Negende Uytkomst.Sluyt-Rey van Haerlemsche Borgers en Borgerinnen.Stemme: Geen smart en duyrt des Menschen ronden tijdt.

Tekstkritiek

Herstelde
HONGERS-DWANGH,
OF
Haerlems langh en strenghe Belegeringhe,
Ende het overgaen der selver Stadt, door het
scherpe Swaerdt der ellenden.
TREUR-SPEL,
Met zijn VERTOONINGHEN;
In vier Treur-deelen.
Hersteldt door STEVEN vander LUST.
Ghespeelt tot Haerlem, op den 29 Junij, Anno 1660.

Ghedruckt tot Haerlem, by Kornelis Theunisz. Kas, op de
Marckt, in de Nieuwe Druckery, Anno 1660.

AEN DE

Edele, Erntfeste, Hoogh-Achtbaere, Wijse:
Voorsienige en seer Discrete Heeren:

Mr. MATTHEUS STEYN,

CORNELIS CONINGH,

GAEF FABRITIUS,

Mr. JOHAN VAN THILT.

Burgermeesteren ende Regeerders der Stadt
HAERLEM.

DRIE

SPIEGEL
VERTOONINGEN.

EERSTE.

EERSTE DEEL.

Eerste Uytkomst. Het droevigh Gerucht.

Tweede Uytkomst.

Joncker Jan van Vliet, Gerrit Stuyver, Dirck de Vries,
Joncker Christoffel van Schagen, en Pensionaris Assendelft,
met een ghedeelte van de Vroetschap

Van Vliet met de Brief van Pastoor Wy in de handt.

Derde Uytkomst.

Tweede Soldaet verbaest uyt.

Vierde Uytkomst.

Ripparda, Verlaen, Gerrit Stuyver, eerste Burger.

Vyfde Uytkomst.

Don Frederick, Juliaen Romero, Noircarmes,
t’ samen uyt.

Seste Uytkomst.

Claes Verlaen, Gerrit Stuyver, t’ samen uyt.

Sevende Uytkomst.

Noirkarmes met sijn Trompetter, al blasend’ uyt.

Achtste Uytkomst.

Eerste Soldaet en eerste Burger, t’ samen uyt.

Negende Uytkomst.

’t Blijde Gerucht.

Thiende Uytkomst.

Don Frederick, Juliaen Romero, Noircarmes.

TWEEDE DEEL.

Eerste Uyt-komst.

Kennau Symons, met de eerste Vrouw uyt.

Tweede Uytkomst.

Ripparda, Pieter Kies, Jan van Vliet, Claes Verlaen,
Steenbach en Bordet, t’ zamen uyt.

Derde Uytkomst.

Don Frederick, Juliaen Romero, Mons Dragon, t’ samen uyt.

Vierde Uytkomst.

Eerste en tweede Soldaet, uyt

Seste Uytkomst.

Steenbach, Gerrit Stuyver, Claes Verlaen, uyt.

Sevende Uytkomst.

Eerste en tweede Borger, uyt.

Achtste Uytkomst.

Eerst en tweede Vrouw, uyt.

Negende Uytkomst.

Pieter Kies en Jan van Vliet, samen uyt.

Thiende Uytkomst.

Eerste en Tweede Soldaet, uyt.

Elffde Uytkomst.

Het Droevigh Gherucht, uyt.

Dese Vertooningh is’t betalen van den Thien-
den penningh.

VERKLARINGH.

DERDE DEEL.

Eerste Uyt-komst.

Don Fredrick, Mons Dragon, Noirkarmes, uyt.

Tweede Uytkomst.

Ripparda, Pieter Kies, G. Stuyver, C. Verlaen
en Steenbach, uyt.

Derde Uytkomst.

De Maeght Haerlem mis-troostigh, uyt.

Vierde Uytkomst.

Tweede en Eerste Vrouw, uyt.

Seste Uytkomst.

Eerste Soldaet en Kennau Symons, uyt.

Sevende Uytkomst.

Een Allarm van binnen, met Roepen, Schieten en
Stormen, met Trommel en Trompet.

Dese Vertooningh is een Ghespreck tusschen beyden,
bestaende in thien van de treffelijckste Persoonen.

Achtste Uytkomst.

Ripparda, Steenbach en Bordet, uyt.

Negende Uytkomst.

Eerste en Tweede Burger, Gerrit Stuyver en Jan van Vliedt, t’samen uyt.

Thiende Uytkomst.

Het Droeve Gherucht, uyt.

Elffde Uytkomst.

Eenige Soldaten en Burgers poogen ter Poorten uyt te loopen, maer werden van haer Vrouwen achterhaelt ende gheschut.

Twaelfde Uytkomst.

Pieter Kies, Ripparda, Claes Verlaen, Steenbach, uyt.

Derthiende Uytkomst.

Kennau Symons met de Tweede Soldaet en Tweede Borger, uyt.

Veerthiende Uytkomst.

Het Droevigh Gherucht, uyt.

Vijfthiende Uytkomst.

Juliaen Romero en Mons Dragon, uyt.

VIERDE DEEL.

Eerste Uytkomst.

Eerste en Tweede Borger, en Eerste en
Tweede Vrouw, uyt

Tweede Uytkomst.

Kapiteyn Bordet dit ghehoort hebbende komt met
zijn knecht, uyt.

Derde Uytkomst.

Don Frederick en Noirkarmes, uyt.

Vierde Uytkomst.

De Spaensche Trommel-slager al Trommelende uyt,
En roept als volght:

Vijfde Uytkomst.

Het Droeve Gherucht, uyt.

Seste Uytkomst.

Het Droeve Gherucht, uyt.

Sevende Uytkomst.

De Maeght Haerlem blyft sitten in de Verthoon-plaets,
en doet haer Clacht-reden aen Godt.

Achtste Uytkomst.

De Maeght blijft in de Verthoon-plaets sitten, en den Tijdt wort van de Waerheyt geleydt, zijnde aen een blaeuw Snoer gebonden, en wordt ghevolght van Neeringh en voorspoedt aen een wit Snoer.

Negende Uytkomst.

Sluyt-Rey van Haerlemsche Borgers en Borgerinnen.

Stemme: Geen smart en duyrt des Menschen ronden tijdt.