Sophocles: Oedipus tyrannus (Oedipus rex), vertaald door Vitus Winsemius. Herdruk Genève, 1603.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton099023Facsimile bij Ursicula
De vertaling heeft geregeld meer of minder verzen dan de Griekse tekst. De zetter heeft per pagina de versnummering gelijk getrokken met het Grieks. Daarom sluit het nummer van het laatste vers van een bladzijde soms niet aan bij eerste van de volgende pagina.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. A1r]

Continue

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ
ΑΙ ΕΠΤΑ
ΤΡΑΓΩΔΙΑΕ.



SOPHOCLIS
TRAGOEDIAE SEPTEM.

Unà cum omnibus Graecis scholiis, &
Latina Viti Winsemij ad verbum
Interpretatione.

Quibus accesserunt Ioachimi Camerarij, necnon
Henrici Stephani annotationes.


Unà cum Indice sententiarum Sophoclearum.

[Vignet: Noli altum sapere]

EXCUDEBAT PAULUS STEPHANUS.
ANNO MDCIII.



[
p. 257]

ARGUMENTUM AUTORE
A
RISTOPHANE GRAM-
matico.

LInquit Corinthum per probrum OEdipus, nothus
Polybi vocatus, Delphicumque oraculum
De patre consultum, & genere petit suo,
Ibique factus obviam angusta via
(5) Patri, interemit inscius ignotum miser.
Posthac solutis Sphingicis aenigmatis
Foedavit & matris suae cubilia.
At pestis & morbi Thebas vexant mali,
Tum missus ad oracula Creon Delphica,
(10) Pausam mali allatum & medelam pestilis,
Monetur à divinitus misso sono
Placent ut interfecti manes Laij
Acto paterna perpetratore ex humo.
Ex eo quis esset, ut rescivit Oedipus,
(15) Ipse sibi lumina manibus effodit suis.
At mater uxor fune vitam finiit.



[p. 258]

CUR HAEC FABULA INSCRIBITUR

OEDIPUS TYRANNUS.

HAEC fabula, ad alterius differentiam, OEdipus Tyrannus inscribitur. Scitè autem omnes eam fabulam Tyrannum descripserunt, uspote quae omnes Sophoclis poëses superet, etiamsi eum victum fuisse à Philocle author sit Dicaearchus. Superiores verò hanc tyranni nomine, propter rerum in ea declaratarum tempora, molestiasque quibus affectus fuit OEdipus, inscripserunt. Mendicum enim ac caecum OEdipum Coloneum Athenas venisse aiunt. Poëtis verò, qui Homerum sequuti sunt, peculiare quippam usuvenit, qui Reges ante bellum Troianum Tyrannos appellaverunt. Hoc nomen tandem à Graecis est usurpatum, Archilochi temporibus, ut Hippias Sophista testatur. Homerus Echetum omnium sceleratisimum regem, non Tyrannum appellat, cujus haec sunt verba.
        In Echetum regem omnium hominum pessimum.
Tyrannum autem à Tyrrhenis dictum ferunt. Hi enim latrociniis regionen infestabant. Quidam à Tyro urbe deductum tradunt. Dictus est autem Tyrannus ex verbi notatione, ex eo quod cruciaret populos, iisque dolores inferret, dolosque adversus subjectos strueret. Constat autem recentius esse Tyranni nomen: neque enim Homerus, neque Hesiodus, neque alius ullus ex veteribus in suo carmine Tyranni mentionem facit. Aristoteles verò in Cumanorum Rep. Tyrannos prius AEsymnetas appellatos fuisse ait. Erat enim illud nomen plausibilius.



[p. 259]

ALITER.

OEdipus Tyrannus ad differentiam OEdipi Colonei inscribitur. Praecipua fabulae capita sunt, Cognitio propriorum malorum OEdipi, Oculorum caecitas, & Iocastes mors, quae sibi laqueo vitam finivit.



Oraculum editum Laïo Thebano.

Laïe Labdacide sobolem me supplice poscis
Voce: tibi sed ego natum promitto petenti.
In fatis tamen est, dulcem illius tibi lucem
Ereptum ire manu. Pelopi sic Iuppiter olim
Annuit oranti, cuius natum rapuisses.



AEnigma Sphingis.

Nutrit humus bipidem, mox quadrupedem unius oris,
Et tripdem: varia contra ac animalia voce
Omnia sunt, Pelagi, coeli, telluris alumna:
Iamque ubi multiplici vadit pede, quò magis ire
Pergit, eò minus est per membra effoeta vigoris.



[p. 260]

PERSONAE HU-
IUS FABULAE.

OEDIPUS,
SACERDOS senex Iovis,
CREON,
CHORUS constat ex Thebanis senibus.
TIRESIAS,
IOCASTE,
NUNCIUS,
MINISTER Polybi,
ALIUS NUNCIUS.

Praefatur OEdipus.
Continue
[
p. 261]

SOPHOCLIS OEDIPUS

TYRANNUS.

IAMBI.
Oed. O Nova Soboles antiqui Cadmi,
Quid hoc in loco consedistis,
Supplicibus ramis coronati?
Urbs verò tota thure incenso fumat,
(5) Precibusque ac gemitu omnia resonant:
[p. 262]
Quae ego cùm iudicarem non ex alio nunciante mihi
Cognoscenda esse ipse huc prodij,
Ille omnium sermonibus celebratus OEdipus.
Sed tu ô senex dic: nam te dignum est
(10) Prae aliis ut dicas, quid est quòd hîc consedistis,
Utrum metus causa, an iniuria affecti? Cupio enim ex animo
Vobis opitulari. Nam certè durus essem
Si me iste consessus non commoveret.
Sac. O Princeps patriae meae,
(15) Vides qualis turba consederit
[p. 263]
Ad aras tuas, ex quibus aliqui non procul
Volare possunt, alij annis gravati sunt
Sacerdotes, Iovis ego sacerdos sum, haec iuvenum
Manus est. nam reliqua multitudo coronata
(20) In foro sedet, iuxta geminum Palladis
Delubrum, & ad Ismeni aras fatidicas.*
[p. 264]
Urbs enim, quemadmodum ipse vides, ingenti
Fluctu quassatur, nec levare caput
Amplius potest ex profundis procellis.
(25) Interierunt enim iam frugiferi folliculi terrae,
Interiit soboles armentorum, unà cum immaturis
Foetibus mulierum: febrili verò tabe
Grassans saevissima pestis populatur urbem,
A qua vastantur domus, & ater
(30) Pluto gemitu luctuque ditescit.
[p. 265]
Diis quidem nunc non aequantes te, ego
Et hi pueri sedemus hîc ad aram:
Sed inter homines eximium, in calamitate vitae,
Iudicantes, & ad reconciliandum Deum,
(35) Qui liberasti urbem tuo adventu
A tributo saevae vatis, quod pendebamus,
Neque à nobis admonitus,
Vel edoctus, sed ope divina,
Diceris itaque & iudicaris nobis restituisse vitam.
(40) Nunc verò ô praestantissimum OEdipi caput,
[p. 266]
Te precamur omnes ad te conversi,
Ut auxilium aliquod invenias, sive divina
Voce admonitus, seu ab homine quopiam edoctus.
Video enim sapientibus viris etiam eventus
(45) Consiliorum quàm maximè respondere.
Age igitur, praestantissime Princeps, erige urbem,
Prospice, quemadmodum haec terra
Te servatorem vocat propter priorem virtutem,
Nam priorum rerum à te gestarum neutiquam meminisse poterimus
(50) Si à te erecti prius, postea corruemus,
Sed urbs in tuto ut collocetur vide.
[p. 267]
Foelici enim auspicio rem nobis prius
Administrasti, fac ut & nunc tui similis sis.
Nam si, ut facis, huic terrae dominaberis,
(55) Plenam viris quàm vacuam regere pulchrius est.
Quid enim vel arx est, vel navis,
Si vasta sit, nec à viris habitetur.
Oed. O miseri pueri, Nota, non ignota mihi
Petitis, nimis enim scio quòd
(60) Graviter laboratis omnes: cumque vos dolore conficiamini,
Non tamen quisquam est, cui ista magis, quàm mihi doleant.
Nam vester dolor omnium in me unum redundat,
Me inquam solum, & neminem haec cura exercet.
[p. 268]
Anima enim mea & urbis, & meam, & vestram vicem gemit,
(65) Neque me dormientem excitastis unquam:
Et quàm multas lacrymas profuderim scitis,
Quámque varias cogitando vias quaesiverim.
Quod verò unicum his malis remedium dispicere potui,
Eo usus sum: Nam filium Menoecei
(70) Creontem affinem meum ad Delphicum
Misi Apollinis oraculum, ut exquirat, quid nam
Faciam, dicamve, quo hanc urbem liberem.
Et cùm iuxta dies tempus dinumero,
Mora mihi molesta est nescienti quid agat: nam ultra
(75) Debitum iam tempus abest.
[p. 269]
Qui cùm venerit, tunc verò ego admodum malus
Sim, si non exequar omnia quae praecipiat Deus.
Sac. Rectè ut ais, nam hi mihi iam
Creontem advenire nunciant.
Oed. (80) O Apollo, utinam ille ita felici
Auspicio veniat, ut vultu laeto adest.
Sac. Aspectu quidem hilaris apparet, quod nisi esset, non ita
Coronatus incederet Lauri frondibus.
Oed. Statim sciemus, tantùm enim abest, audire ut possit:
(85) O Rex affinis, fili Menoecei,
[p. 270]
Quem nobis à Deo affers nuncium?
Cre. Bonum: nam etiam ea quae gravia sunt, si rectè sint
Administrata, facilè in melius converti possunt.
Oed. Quid hoc sermonis est? neque enim fiduciam,
(90) Vel metum ex his dictis concipio.
Cre. Si his praesentibus me vis dicere,
Paratus sum, sive intrò potius imus.
Oed. Dic omnibus praesentibus. Nam propter hos maiore
Cura conficior, quàm propriae salutis causa.
Cre. (95) Dicam ea quae audivi à Deo:
[p. 271]
Nam nos Apollo manifestè iussit
Piaculum quod in hac terra nutritur
Tollere, neque cum immedicabili malo conflictari.
Oed. Quae est expiatio? aud quid hoc aerumnae est?
Cre. (100) Ut vel exilio multemus, vel caedem caede
Expiemus. Hic enim sanguis turbat civitatem.
Oed. Ad quemnam igitur pertinet haec calamitas, quam Apollo significat?
Cre. Fuit nobis ô Rex, aliquando Laius gubernator
Huius terrae, priusquàm tu hanc regeres urbem.
Oed. (105) Scio, audivi enim, & si ipsum nonquam vidi.
[p. 272]
Cre. Huius extincti nunc mandat apertè
Apollo, ut autores caedis puniamus.
Oed. Ubi nam illi sunt? aut ubi deprehendentur
Veteris sceleris vestigia inventu difficilia?
Cre. (110) In hac terra, ut ipse aiebat: quod enim quaeritur,
Hoc inveniri potest: facile elabitur, si quid neglectum sit.
Oed. Sed dic mihi, utrum domi, an in agro Laius,
An verò in alia terra interfectus sit?
Cre. Cùm ut aliquid inquirere profectus esset:
(115) Neque postquam abiit, domum amplius reversus est.
Oed. Nec nuncius, aut comes itineris
Quisquam vidit, unde aliquis inquirere possit?
[p. 273]
Cre. Perierunt omnes, uno excepto, qui cùm aufugisset metu,
Nihil à se visum nisi unum quiddam commemorare potuit.
Oed. (120) Quidnam id est? ex uno enim multa investigari possunt,
Cùm parvum initium spei oblatum est.
Cre. A latronibus aiebat non paucis
Sed multis oppressum interiisse.
Oed. Quomodo latrones, si ille non pecunia
(125) Onustus iter faciebat, hoc ausi sunt?
Cre. Fuit suspicio. Laïo verò pereunti
Nemo opem tulit in periculo.
Oed. Quid verò mali obstitit, cùm Rex ita
Miserè interiret, ut non fieret inquisitio?
[p. 274]
Cre. (130) Perplexa aenigmata Sphingis, ea, quae ante pedes erant
Curare nos cogebant, omissis incertis.
Oed. Sed ab initio rursum hanc rem exigam.
Rectè Apollo, rectè & tu,
Pro Rege extincto hanc curam suscepistis,
(135) Quare & ego vobis adiutor ero,
Ac propugnator pro hac terra & divino oraculo.
Non enim pro remotioribus amicis,
Sed pro me ipso, hoc discutiam odium.
Nam qui illum oppressit, fortasse
(140) Etiam in me eodem modo impetum facere posset:
Dum igitur illi opitulor, mihi ipsi prosum.
[p. 275]
Quare quàm celerrimè pueri ex hoc loco surgite,
Et sublatis his supplicibus ramis,
Aliqui ex vobis populum Cadmi huc congregent,
(145) Omnia experiemur: vel enim foelices
Deo duce erimus, vel corruemus.
Sac. O filij surgamus: hanc enim ob causam
Huc venimus, quàm hic commemorat.
Et Phoebus qui hoc oraculum misit, simul
(150) Servator nobis adsit, morbumque depellat.
MONOSTROPHICA.
Cho. O dulce Iovis oraculum, quale tandem
[p. 276]
Ab opulento Pythico templo
Ad celebrem venisti Thebarum urbem:
Animo trepido perculsus sum,
(155) Metuque tremo.
O Apollo morbum depulsor, Delie, Paean,
[p. 277]
Te religiose veneror.
Quid mihi vel nunc vel in posterum
Novae rei conficies?
(160) Dic mihi ô aureae filia
Spei, immortalis fama
Invocanti primùm te.
Teque invoco filia Iovis Minerva,
Et terrae praesidem sororem tuam
(165) Dianam, quae rotundo fori
Throno celebrem sedem habet,
Et Apollinem simul iaculatorem:
Vos tres malorum depulsores, apparete mihi,
[p. 278]
Quando & prioris cladis,
Quae urbem premebat, pepulistis
Ex terra noxium incendium,
(175) Adeste & nunc, ô Dii,
Innumera enim fero mala.
Nam morbo laborat totus populus.
Neque est mihi consilij copia,
Quo quis opitulari queat.
(180) Nam fruges inclytae terrae
Intereunt. Neque in partu
[p. 279]
Lucinae labores perferunt
Mulieres. Alium verò
Super alium videas
(185) Ceu volucrem avem,
Celerius indefesso igni,
Ruentem ad littus atri
Plutonis, qui ex orbe innumeri
Pereunt. Misera verò turba
(190) In campo cadaveribus pleno
Iacet indefleta: interque eos coniuges
[p. 280]
Et canae matres
Ad aras in littore positas,
Hîc & illic tristium malorum
(195) Deprecatrices, gemitus cient.
Invocatio Apollinis fervet, & luctuosa vox
Simul consonat. Quamobrem ô aurea
Iovis filia, pulchro aspectu, fer nobis
Auxilium, Martemque pestiferum,
(200) Qui nunc absque armis & scutis
Me vastat, ingenti clade opprimens,
[p. 281]
In fugam actum cedere coge,
Atque ex hac terrae pelle, sive in magnum
Thalamum Amphitrites,
(205) Sive in Euxini scopulos,
Thraciique maris fluctus.
Nam si quid reliqui nox fecit,
Id insequens dies absumit.
Hunc igitur Martem, ô qui ignea fulgura
(210) Dispensas Iuppiter,
Tuo confice fulmine.
O Rex Lycee, utinam ab aureo
Arcu tuas sagittas
[p. 282]
Invictas distribueres,
Ad opem ferendam directas.
Atque utinam Diana igneos
Spargat radios, quibus Lycios montes
(215) Percurrit. Te qui aurea mitra ornatus es,
Et idem cum hac terra nomen habes
Vinosum invoco Bacchum,
Maenadum ducem,
Ut venias & comburas lucenti face
(220) Hunc ignominiosum ac pestiferum deum.
[p. 283]
Oed. Audio quid petas: si autem voles meo sermoni
(225) Auscultare, & huic morbo succurrere,
Remedium consequêris & levationem mali,
Quod ego, qui iam primùm hoc audio, dicam,
Quique à re ipsa alienus sum: Non enim diu
Investigarem, nisi aliqua indicia haberem.
(230) Nunc verò (nam & ipse civium numerum ascitus sum)
Omnibus huius urbis civinus hoc denuncio:
Quicunque vidit à quo viro
Laius Labdacides interfectus est,
[p. 284]
Huic ego impero ut rem omnem mihi indicet.
(235) Et si fortè, ne in crimen veniat metuit, libero
Eum metu de seipso: Nam aliud nihil patietur
Triste praeter quàm ut ex hac terra incolumis abeat.
Si autem quis alium novit peregrinum
Authorem caedis, ne taceat: nam praemium*
(240) Ego tribuam, & gratia ipsi reposita erit.
Sin autem tacebitis & aliquis vel amico
Metuens, vel sibi ipsi, non obediet huic sermoni,
Quid deinde facturus sim audite:
Eum ego virum edico, quicunque est, ne quis in terra
(245) Hac, cuius ego Rex sum,
Recipiat, neque in sermone,
Aut precationibus, aut sacrificiis
Quidquam cum eo commune habeat, neque sacram aquam illi attribuat.
Sed omnes à domo ipsum arceant: Nam ille homo nobis
[p. 285]
(250) Piaculum est, quem admodum Dephicum
Apollinis oraculum mihi ostendit.
Hoc igitur modo decrevi & divinam vocem,
Et illum mortuum defendere.
Execror autem caedis autorem, sive is
(255) Unus cùm esset latuit, sive à pluribus adiutus est,
Ut malus malè excommunicatus vitam exigat.
Et imprecor etiam meis aedibus, si
In illis me conscio delitescit,
Eadem, quae paulò antè precatus sum,
(260) Vobisque omnia ista, ut exequamini, committo,
Mea causa, & Dei,
Et huius terrae, quae ita sterilis atque impiè perdita est.
Neque nos, & si Deus id non praecepisset,
Hoc inexpiatum relinquere conveniebat,
[p. 286]
(265) Cùm & optimus vir & rex interierit,
Sed inquirere dicebat. Nunc verò ego autor sum,
Qui & regnum administro, quod ab illo priùs administratum est,
Et eius coniugem habeo consortem procreandae sobolis,
Et communes cum eo liberos, si non ille
(270) Infoelix in sobole procreanda fuisset, suscepissem.
Nunc in ipsius caput ingruit adversa fortuna:
Quapropter ego pro illo, ut pro meo parente
Enitar, & omnia experiar,
Donec inquiram caedis autorem
(275) Filij Labdaci, ac Polydori,
Et deinceps Cadmi, atque antiqui Agenoris.
[p. 287]
Et haec non obedientibus à diis imprecor,
Ne illis unquam terra fruges ferat,
Neve mulieres sobolem gignant, sed ut leto
(280) Tali moriantur, aut etiam tristiore.
Vobis autem caeteris civibus Thebanis precor, quicunque
Ista approbatis, ut sit adiutrix divina iustitia,
Et ut omnes vobis Dij semper faventes adsint,
Cho. Quemadmodum me execratione obstrinxisti rex, ita dicam.
(285) Neque enim vel ipse occidi, vel caedis autorem
Indicare possum: sed haec quaestio ab eo qui proposuit,
Nempe ab Apolline explicari debebat, quisnam id fecisset.
Oed. Rectè dixisti, sed cogere Deos,
Si non ipsi velint, nemo potest.
[p. 288]
Cho. (290) Dicam secundum consilium, quod mihi de hac re in mentem venit.
Oed. Vel tertium si fuerit, ne reticueris.
Cho. Scio Tiresiam eandem divinandi vim habere,
Quae Phoebo est, à quo si quis
Inquirat, rem exploret certissimè.
Oed. (295) Ne hoc quidem à me neglectum est,
Nam de sententia Creontis ad ipsum misi duos
Nuncios; quamobrem cur adhuc absit miror.
Cho. Nam alij quidem sermones nihili & inanes sunt.
Oed. Quinam? Omnes enim sermones considero.
Cho. (300) Mortuum esse quidam viatores retulerunt.
Oed. Audivi & ego, sed qui viderit, nondum apparuit.
[p. 289]
Cho. Atqui si fortè quid metuit,
Ubi has tuas imprecationes audierit, non aberit diutius.
Oed. Qui non metuit facinus committere, is verba minus menuet.
Cho. (305) Sed adest qui redarguat: nam hi
Vatem huc adducunt
Qui solus ex hominibus vera dicere solet.
Oed. O qui consideras omnia vates, & quae addisci possunt,
Et arcana, coelestia, ac subterranea,
Et si non vides, attamen nosti quemadmodum haec urbs
(310) Gravi morbo infestetur, cui te auxiliatorem,
Et servatorem ô Rex solum speramus.
Nam Phoebus, si fortè nescis, cùm nuncios
Misissemus, responsum hoc remisit, liberationem
Hanc solam à morbo futuram esse,
(315) Si inquisitos Laij interfectores
Vel supplicio capitis, vel exilio puniamus.
[p. 290]
Tu igitur ne celes nos, sive augurium
Seu aliud quidpiam divinationis habes:
(320) Libera quaeso te ipsum, urbemque, libera & me,
Et libera mortuum isto piaculo:
In te enim omnes spes nobis sitae sunt: Nam hominem iuvare
Prout possis, praeclarissimus labor est.
Tir. Hei mihi, quàm grave est sapere. ubi
(325) Non expedit sapienti: haec enim cùm probè scirem,
Perij, neque huc venire debui.
Oed. Quid rei est, quòd ita tristis huc advenisti?
Tir. Dimitte me, facilè enim & tu tuam,
Et ego meam feram fortunam, si mihi obtemperaveris.
[p. 291]
Oed. (330) Hoc neque iustum est, nec utile urbi,
Quae te enutrivit, & eam oraculo destituis.
Tir. Video te haudquaquam opportunè loqui,
Quare & mihi idem ne accidat, metuo.
Cho. Ne per Deum, si scis, recuses. Quoniam
Omnes te supplices deprecamur.
Tir. (335) Omnes enim non sapitis, ego verò nequaquam
Ita loquar, tua ut aperiam mala.
Oed. Quid ais? cùm scias, non dices? an in animo habes
Nos prodere, ac perdere hanc urbem?
Tir. (340) Ego neque me, nec te molestia afficiam: quid ob hanc rem
Temere me accusas? non enim auscultabis mihi.
Oed. Sceleste an non (nam vel saxum
[p. 292]
Irritare queas) aliquando dices?
Pergesque ita immitis ac praefractus esse?
Tir. (345) Iram accusas meam, sed eam quae tecum
Habitat non vides, me verò vituperas.
Oed. Quis enim non indignetur ista audiens,
Quemadmodum tu hanc urbem contumelia afficis?
Tir. Evenient enim haec, & si ego taceam.
Oed. (350) Quae igitur eventura sunt, ea te mihi dicere oportet.
Tir. Non ulterius dicam, quamobrem tu
Si libet vel gravissimè irascere.
[p. 293]
Oed. Atqui nihil praetermittam, quemadmodum nunc iratus sum,
Quin ea quae sentio dicam. Tu enim videris mihi
(355) Adiutor facti huius esse, ac tantum non
Tuis manibus ipse caedem fecisse: si verò vidisti
Facinus perpetrari, & hoc tuum solius esse dico.
Tir. Verum. At ego te dico illi edicto
Quod proposuisti ipsum obnoxium esse, nec tibi post hunc diem
(360) Fas esse alloqui vel hos cives vel me,
Ut qui impius sis, & huius terrae piaculum.
Oed. Ita impudenter movisti
Hunc sermonem? an te poenas effugiturum putas?
Tir. Effugi, veritatem enim quae fortior est, alo.
Oed. (365) A quo edoctus ista dicis? non utique ab arte divinandi.
[p. 294]
Tir. A te, nam tu me, ut dicerem, impulisti.
Oed. Quidnam? Dic rursum, ut meliùs audiam.
Tir. Non intellexisti antea? an tentandi causa quaeris?
Oed. Non de re nota quaero, sed dic rursum.
Tir. (370) Te eius viri interfectorem esse dico, cuius interfectorem quaeris.
Oed. At non impune bis convicium facies.
Tir. Dicam igitur & alia, ut magis irascaris?
Oed. Dic quantum voles, frustra quidem dixeris.
Tir. Nescientem te dico cum charissimis
(375) Turpissime consuetudinem habere, neque vides in quibus sis malis.
Oed. An te impune haec semper dicturum esse existimas?
Tir. Existimo, si modò aliquid in veritate est roboris.
Oed. Est quidem, sed tibi non inest veritas. Quoniam
Tu & auribus, & mente, & oculis caecus es.
[p. 295]
Tir. (380) Tu miser mihi hoc exprobras, quod idem
Paulò post nemo non exprobrabit tibi.
Oed. Solae tenebrae te tuentur, alioqui effecissem,
Ut neque me, nec alium quenquam eorum, qui lucem intuetur amplius aspiceres.
Tir. Non est in fatis à te ut interficiar,
(385) Nam Apollini id curae erit.
Oed. Tuumne an Creontis hoc commentum est?
Tir. Non Creon tibi mali causa est, sed tu ipse.
Oed. O divitiae, & regnum, & ars artem
Exuperans, in quadam vitae foelicitate,
(390) Quantum vobis invidiae subest?
Si quidem hoc regno, quod civitas mihi
Sponte sua non petenti dono detulit,
[p. 296]
Creon ille, qui initio fidus amicus erat,
Clàm per insidias me deiicere studet,
(395) Subornato hoc praestigiatore, malefico,
Fraudulento, circumforaneo. qui nihil videt
Nisi lucrum, ad artem verò coecus est.
Age enim, dic mihi, Quomodo tu vates certus es?
Quare tunc cùm adesset Sphinx, quae carmina componebat,
(400) Non afferebas aliquod civibus remedium?
Et illud quidem aenigma interpretari
Non erat vulgaris viri, sed divinatione opus erat,
Quam neque tu auspicio cognitam protulisti,
Neque ab aliquo deo revelatam, sed ego adveniens,
(405) Ego inquam ille ignarus OEdipus compescui ipsam,
[p. 297]
Acie mentis rem assecutus, non ab avibus edoctus,
Quem tu conaris eiicere, sperans ad thronum deinde
Creontis te proximum adstaturum esse.
Cum magno malo mihi videris & tu, & qui ista composuit,
(410) Regnaturus esse: & nisi propter senium tibi parcerem,
Malo edoctus cognovisses ea quae agis.
Cho. Nobis coniectantibus & huius sermones
Per iram dicti, & tui videntur.
Neque verò sic oportet, sed potius, quemadmodum divinum
(415) Oraculum optinè interpretemur, cogitandum est.
Tir. Et si regnum obtines, hoc tamen aequari oportet
Ex aequo ut dicas atque audias: hoc ius mihi tecum commune est.
Neque enim tibi servio, sed Apollini.
[p. 298]
Nec patrocinio Creontis utar.
(420) Hoc verò tibi dico, quòd cùm caecitatem exprobres mihi,
Tuque oculis valeas, non tamen vides in quibus verseris malis,
Neque ubi, nec apud quos habites.
An nescis ex quibus natus sis? teque hostem
Tuis esse pariter, & qui mortui sunt, & qui adhuc vivunt?
(425) Et te undique impetentes maternae pariter ac paternae
Exigunt tandem ex hac terra horribiles dirae,
Qui nunc quidem rectè vides, paulò post caecus eris,
Et tuis questibus quis portus
Quisque mons non resonabit?
(430) Quum rescisces, quales nuptias domi
Infoeliciter occasione usus contraxeris,
[p. 299]
Et reliquum malorum agmen, quod tibi adhuc ignotum est,
Quae in te pariter ac liberos tuos redundabunt.
(435) Iam, si libet, & Creontem, & os meum
Contumeliosè tracta. Te enim non erit
Alius homo sceleratior, qui peribit unquam.
Oed. An hoc ferendum est, ut ista ex eo audiamus?
An non in malam rem hinc ibis? an non domum
Mox rursum ab his discedes aedibus?
Tir. (440) Non utique venissem ego, nisi tu vocasses.
Oed. Non enim sciebam te stulta haec locuturum esse,
Alioqui tardè te ad nos accersivissem.
Tir. Nos tibi quidem videmur stulti,
Tuis verò parentibus visi sapientes.
[p. 300]
Oed. (445) Quibus? mane, dic mihi quis me genuit?
Tir. Hic dies & gignet te & evertet.
Oed. Ut omnia valde obscura & perplexa loqueris.
Tir. At tu optimus talium aenigmatum interpres es.
Oed. Haec mihi exprobras, quae laudem merentur.
Tir. (450) Ipsa utique fortuna te perdidit.
Oed. Verùm, quando urbem servavi, non curo.
Tir. Abeo igitur, & tu puer duc me.
Oed. Ducat sanè, nam praesens tu res impedis,
Ac interturbas, quare amotus non perinde molestus eris.
Tir. (455) Abeo, postquam dixi ea propter quae huc veni, non tuum
Os veritus, non enim tu me occides.
Dico verò tibi, quòd ille vir quem iamdudum
[p. 301]
Quaeris interminans, & edicta proponens,
De caede Laij, ille inquam hîc est,
(460) Peregrinus falsò & advena dictus, reipsa verò indigena,
Et Thebanus civis esse videbitur: nec gaudebit
Calamitate, caecus enim prae vidente factus,
Et mendicus pro divite in peregrinam
Terram baculo nixus abibit.
(465) Palam enim fiet, ipsum filiis suis
Fratrem esse, & patrem simul, & ex qua natus est
Eidem esse filium & maritum. Patris verò
Adulterum & occisorem. Iam si videtur intro
Abi, atque ista exquire. Et si me falsam deprehendes,
(470) Tum dicas me divinando nihil sapere.
ANTISTROPHICA. strophe I.
Cho. Quisnam ille est, de quo vaticinatrix
[p. 302]
Delphica rupes loquitur,
Qui omnium maximè infanda perpetravit,
Cruentis manibus.
(475) Tempus est, ut ille iam velocibus equis
Celerius fugiat,
Armatus enim in ipsum
Impetum facit
Igni & fulgure,
Iovis filius, saevumque
(480) Simul ac inevitabile fatum sequitur.
Antistrophe 1.
Nam incensa est à nivoso
Iam recens fama Parnasso,
Ut quisque illum occultantem se investiget,
[p. 303]
(485) Qui latet in solis sylvis
Antrisque ac rupibus, ut Taurus,
Et miser, misero pede solitarius vagatur,
Ex medio orbe prodita fugiens
(490) Oracula, at illa viva circumvolitant.
Strophe 2.
Horribilia verò movet
Sapiens vates,
Quae nequeunt credi, neque ut negari possint video.
Quid igitur dicam, dubito,
(495) Et spe ambigua pendeo,
Neque statuere possum, hucne an illuc respiciam:
[p. 304]
Quae enim inter Labdacidas
Et filium Polybi contentio fuerit,
Neque antehac unquam audivi,
(500) Nec nunc intelligo.
Quali igitur
Indicio adducar ut huic peregrino
Rumori credam contra OEdipodem?
Fiamque adiutor Labdacidis
(505) Ad inquirendum ignotae caedis autorem?
Antistrophe 2.
Sed Iupiter & Apollo
Sapientes sunt, resque hominum norunt.
Inter homines verò quòd vates
[p. 305]
Plus aliis intelligant,
(510) Non satis constat.
Ingenia quidem alia aliis
Praestantiora sunt hominum.
Quapropter ego nisi prius audiero
Firmiora argumenta, non temerè accusantibus regem
(515) Assentiar. Nam hoc manifestum est,
Quòd eum invasit alata puella,
Et tunc sapientiam suam declaravit,
Ac urbi reipsa profuit. Quamobrem
Me iudice nunquam
(520) Censebitur malus.
IAMBI.
Cre. O cives, audivi Regem
[p. 306]
Atrociter me accusare,
Adsum igitur id graviter ferens. Si enim in his malis
Praesentibus existimat aliquid à me
(525) Dictum factumve esse gravius
Non mihi vitae longioris desiderium est,
Sustinenti talem famam. Non enim levem
Maculam hic sermo inurit mihi,
Sed maximam, si quidem civis malus & noxius urbi
(530) A te atque ab amicis vocabor.
Cho. Sed hoc probrum fortasse
Ira expressit, neque seriò dictum est.
Cre. Quisnam hoc asseveravit, quòd consilio meo
Persuasus vates, falsa responderit?
Cho. (535) Dicta quidem haec sunt, sed quo animo nescio.
[p. 307]
Cre. An vultu vero, atque serio
Huius me criminis reum fecit?
Cho. Nescio: Nam Principum facta non video.
Sed ipse iam ex domo huc prodit.
Oed. (540) Heus tu, quid huc venisti? eóne audaciae
Processisti, ut ausis ad mea tecta venire,
Cùm sis interfector huius viri manifestè,
Et praedo perspicuè regni mei?
Age dic mihi per Deum, timidum ne me, an stultum
(545) Existimabas esse, cùm id consilij caperes?
Aut me putabas non persensurum esse
Cùm insidiae struerentur, nec propulsaturum?
An non insanus est iste conatus tuus,
[p. 308]
Absque populo & amicis regnum captare
(550) Quod favore multitudinis & opibus obtineri solet:
Cre. Scis quid facias? Pro his, quae iam dixisti,
Vicissim audi, & deinde recognita iudica.
Oed. Orator tu quidem vehemens es, sed ego auditor malus.
Nam te insensum gravemque deprehendi mihi.
Cre. (555) Hoc ipsum primum audi, quod dicam.
Oed. Hoc ipsum ne mihi dicas, quòd non sis malus.
Cre. Si quid boni putas pertinaciam esse
Absque mente, nimium quidem erras.
Oed. Si existimas te, cùm amicum iniuria afficias,
(560) Non daturum esse poenas, nimium etiam erras.
Cre. Assentior tibi ista verè dici. Sed quaenam
Haec iniuria est, qua te affectum ais, dic mihi?
[p. 309]
Oed. Persuasisti, an non persuasisti, quòd oportet me
Ad praeclarum illum vatem mittere aliquem?
Cre. (565) Et nunc quidem sentio idem.
Oed. Quàm diu est ex quo Laius?
Cre. Quid fecit? nam non intelligo.
Oed. Interfectus periit?
Cre. Longum & antiquum tempus numerari posset.
Oed.(570) An tunc iste vates excercebat hanc artem?
Cre. Eodem modo sapiens, & pari honore fuit.
Oed. Mentionem ne tunc de me aliquam fecit?
Cre. Non, quod quidem ego sciam, aut audiverim unquam.
Oed. At nunquid tum autorem caedis inquirebatis?
Cre. (575) Inquirebamus, quid ni? sed non audivimus.
Oed. Quare ergo tunc hic sapiens vates ista non dicebat?
Cre. Non scio, de his verò quae nescio, tacere soleo.
Oed. Tantum utique sciebas, & gratum facies, si dices.
[p. 310]
Cre. Quid hoc est? si enim sciam, non negabo.
Oed. (580) Quod nisi ille tecum congressus fuisset, nunquam me
Caedis Laij autorem esse dixisset.
Cre. Utrum haec dicat, tu nosti, ego verò ex te
Quaerere cupio eadem, quae tu ex me quaeris.
Oed. Exquire, non enim unquam ego interfector deprehendar,
Cre. (585) An non sororem meam habes uxorem?
Oed. Non nego hoc quod interrogas.
Cre. Regnumque aequaliter cum ea administras, & aequaliter frueris terra?
Oed. Quae, quatenus voluit omnia à me consecuta est.
Cre. Non igitur ego ex aequo inter vos tertius ero.
Oed. (590) In hoc inquam male fidum apparet te esse amicum.
Cre. Non, si me audies itidem, ut ego te.
Hoc enim primum expende, an tu quenquam existimas
Praeoptare regnum cum metu magis, quàm ut
Securè dormiat praeditus eadem potentia?
[p. 311]
(595) Ego igitur non tali ingenio sum,
Regnare ut ipse malim, quam imperata facere.
Ita moderatissimus quisque affectus est.
Nunc enim à te omnia absque metu habeo:
Si verò ipse imperarem, multa vel invitus facere cogerer.
(600) Quomodo igitur regnum mihi dulcius esse potest,
Quàm imperium & potentia absque molestia?
Non enim ita demens sum,
Ut non ea bona, quae lucro sint, magis amplectenda ducam.
Nunc omnibus delector, nunc me omnes amplectuntur,
[p. 312]
(605) Nunc qui tuo patrocinio opus habent, me invocant,
Per me enim apud te assequuntur omnia.
Quomodo igitur his commodis amissis regnum appetam?
Mens mala nunquam rectè sapit.
Sed neque ego unquam hoc consilium amplexus sum:
(610) Neque cuiquam ea in re adiiutor esse velim.
Et firmum argumentum si quaeris, à Delphico oraculo
Rem exquire, utrum oraculum rectè renunciaverim.
Et si me cum vate deprehendes
Aliquid contulisse, non unius calculo convictum
(615) Occidas, sed meo tuoque simul.
Propter suspicionem verò incertam ne me privatim crimineris.
Non enim iustum est sive malos temere
[p. 313]
Bonos iudicare, seu eos, qui boni sunt, malos.
Amicum enim bonum eiicere aequè grave crimen duco
(620) Ut propriam vitam prodere quae charissima est.
Sed tempus ista indicabit tutò.
Tempus enim virum bonum declarat solum,
Malum verò vel una die cognoveris.
Cho. Rectè dixit, cavendum esse ne temerè ruas
(625) O Rex: nam subitò qui sapit, non tutò sapit.
Oed. Quando aliquis celeriter furtim insidias
Struit, tunc & me celeriter consilium capere oportet.
Nam si quietus manebo, ille rem suam
Confecerit, ego verò excidero.
[p. 314]
Cre. (630) Quid igitur postulas, an me vis hac terra excedere?
Oed. Minime, sed mori, non volo ut effugias.
Cre. Quando ostendes, quae sit causa odii.
Oed. Non igitur cedes, neque concedes mihi?
Cre. Non enim te rectè consulere video.
Oed. (635) Mihi utique rectè.
Cre. Sed eodem modo & me mihi consulere oportet.
Oed. Sed malus es.
Cre. Quid si rem non intelligas?
Oed. Attamen imperandum est.
Cre. (640) Non, si malè imperes.
Oed. O urbs, urbs.
[p. 315]
Cre. Etiam ad me urbs haec pertinet, non tantum ad te.
Cho. Desinite reges: in tempore enim video
Ex aedibus Iocasten huc prodeuntem, cuius adventu
(645) Litem hanc dirimi aequum est.
Ioca. Quid hunc infoelices temere tumultum
Sermonibus excitastis, nec vos pudet, terra
Sic laborante, de privatis malis rixari?
Quin tu domum abis, tuque Creon ad tuas aedes te recipis:
(650) Et non ex levi dolore maius malum excitetis.
Cre. Atrocia, ô soror, OEdipus maritus tuus
Adversus me molitur, ad alterum me horum condemnans,
Vel ut convictum me hac terra expellat, vel ut interficiat.
Oed. Confiteor, malè enim facere eum
(655) Deprehendi mihi, idque ex insidiis.
p. 316]
Cre. Non bene sit mihi, sed devotus peream si quid
In te commisi eorum, de quibus me accusas.
Ioca. Crede huic per deum, marite,
Atque hoc iusiurandum deorum reverere,
(660) Meque adeo, & hos praesentes cives,
PERICOMMATA, strophe I.
Cho. Ausculta volens, remque expende,
O Rex, obsecro te.
Oed. Quid ergo postulas? an ut cedam?
Cho. Eum qui antehac nunquam stultus habitus est,
(665) Et nunc sanctè iuravit,
Quaeso reverere.
Systema I.
Oed. Scis igitur quid velis?
Cho. Scio.
Oed. Dic quid est?
Cho. (670) Amicum innocentem, ne ob causam
[p. 317]
Dubiam cum ignominia eiicias.
Oed. Hoc scito, te cùm ista petis, mihi
Exitium moliri, aut fugam ex hac terra.
Strophe 2.
Cho. Non per Deorum omnium
(675) Primum Solem hoc ago,
Aut destitutus ope Dei & amicorum
Pessimo exitio peream,
Si hoc animo sum.
Sed mihi infelici
(680) Patriae calamitas excruciat animum,
Quodque malis prioribus
Haec à vobis accedent.
[p. 318]
Systema 2.
Oed. Ille igitur abeat, & si me oportet omnino perire,
(685) Aut cum ignominia hac terra per vim expelli.
Tuum enim miserabile, non huius os revereor:
Nam hic ubicunque erit, odio à me habebitur.
Cre. Durus es dum cedis, sed gravius esset, si irae
(690) Indulgeres. Nam talia ingenia
Sibi ipsis maximè molesta esse solent.
Oed. Quin igitur me dimittis, ac foras abis?
Cre. Abibo.
Tibi quidem futurus alienus, inter hos verò aequali conditione.
ANTISTROPHE I.
Cho. (695) Domina, quid hunc cunctaris
[p. 319]
Ab his aedibus abducere?
Ioc. Praesertim cùm videam quae sit praesens dortuna.
Cho. Incerta opinio sermonum
Orta est, mordetque animum
(700) Iniusta criminatio.
Antisystema I.
Ioc. Utriusque ab utroque?
Cho. Utique.
Ioc. Et quid erat sermonis?
Cho. Satis, mihi, satis, cùm terra ita afflicta sit,
(705) Videtur, ut hic desinam, ubi ipsi desierunt.
Oed. Vides quò progrediare, cùm vir bonus sis,
Me negligis, ac perturbas meum animum.
[p. 320]
Antistrophe 2.
Cho. Dixi antea, ô Rex,
Non semel, tum verò
Demens ac non intelligens
(710) Rerum utilium essem,
Si me à te seiungerem.
Nam tu charam patriam meam
AErumnis oppressam
Erexisti ac servasti,
(715) Et nunc boni Principis, si posses, officium praestares.
[p. 321]
Antisystema 2.
Ioc. Per Deum dic mihi rex, quam ob causam
Tantam iram concepisti?
Oed. (720) Dicam: nam te omnium maximè veneror,
De Creonte qualia contra me consilia ceperit.
Ioc. Dic, si modo iusta de causa ipsum in crimen vocas.
Oed. Interfectorem me Laij esse ait.
Ioc. Utrum ex se hoc dixit, an ex alio audivit?
Oed. (725) Vatem illum maleficum subornavit,
Nam quantum potest, omnium ille ora laxat.
IAMBI.
Ioc. Omitte iam ea quae de te ais,
Meque audi, & disce, quòd
Nemo mortalis divinandi artem rectè tenet,
(730) Cuius rei evidentia signa tibi ostendam.
Oraculum enim Laius olim accepit, de quo nihil dicam,
[p. 322]
Nisi quod ab Apolline datum est, vel à ministris ipsius,
Quòd in fatis esset, ut ipse à filio interficeretur,
Qui ex me illoque natus esset,
(735) Et illum quidem, quem admodum fama ferebat, peregrini
Latrones interfecerunt, in eo loco ubi tres viae coeunt.
Filium verò cùm genuisset, nondum exacto
Triduo, fune per pedes traiecto
Dedit ministris exponendum in aviis montibus.
(740) Atque ibi Apollo neque id effecit,
Ut patrem ille interficere posset, aut Laius,
Quod graviter metuebat, ut filij manu caderet.
Et quidem haec definiebantur oraculis,
Quorum tu nihil cura. Nam quae Deus
Necessaria ducit, ea facilè ipse aperiet.
Oed. Quàm ô mulier ista audiens,
(745) Nunc animo fluctuo ac perturbor.
Ioc. Qua cura commotus ista dicis?
[p. 323]
Oed. Sic mihi visus sum ex te audire, quòd Laius
(750) In trivio interfectus sit.
Ioc. Ferebantur ista, neque adhuc ea fama desiit.
Oed. Et ubinam est locus ille, in quo ea calamitas accidit?
Ioc. In terra Phocensi est, & via divisa
A Delphis atque Daulia eodem in loco coit.
Oed. (755) Quàm diu verò est, ex quo ista facta sunt?
Ioc. Paulò ante, quam in hac terra
Regnare coepisti, haec denunciata sunt urbi.
Oed. O Iupiter, quid de me facere decrevisti?
Ioc. Quare haec cogitatio animo tuo subit?
Oed. (760) Nondum quare, sed quae fuerit Laij statura
Dic mihi, & quae illius aetas?
Ioc. Grandis erat, cui caput prima canicie pubescebat:
Forma autem tibi non admodum absimilis erat.
Oed. Hei mihi, meipsum, ut videtur, in horribiles
[p. 324]
(765) Imprecationes iam conieci insciens.
Ioca. Quid ais? timeo enim, dum te intueor Rex.
Oed. Valde metuo, ne nimium viderit vates.
Ostendes verò rem magis, si unum adhuc dixeris.
Ioca. Atqui horreo quidem, quae verò quaeres, si sciam dicam.
Oed. (770) Utrum ibat cum parvo comitatu, an multos habebat
Satellites, ut Rex & Magistratu praeditus?
Ioca. Omnes simul quinque fuerunt, inter eos autem erat
Et praeco, & rheda Laium vehebat una.
Oed. Heu, heu, haec iam evidentia sunt, sed quis tandem
(775) Istos sermones renunciavit vobis?
Ioca. Famulus, qui solus evasit incolumis.
Oed. Utrum is iam praestò adest domi?
Ioca. Non: sed cùm illinc rediisset, postquam te regem
Factum videt, ac Laium interiisse,
(780) Apprehensa manu mea obsecravit,
Rus ut se ad pascendos greges ablegarem
[p. 325]
Quàm rarissimè in urbe ut conspiceretur.
Et dimisi ego ipsum: nam dignus erat
Servus, qui maiore beneficio afficeretur.
Oed. (785) Fac quàm primum ad nos huc ut veniat.
Ioca. Licet, sed quamobrem hoc expetis?
Oed. Timeo mea causa, ne nimis multa
Dicta mihi sint, quae nunc explorare volo.
Ioca. Sed veniet ille. At nunquid & me oportet
(790) Scire ea, quae te animo excruciant?
Oed. Non ignorabis, cùm eo spei
Pervenerim: cui enim potius
Ista narrrarem, quàm tibi, quando talis nobis fortuna contigit?
Pater mihi fuit Polybus Corinthius,
(795) Mater Merope Dorica: habebar verò
Vir primarius inter cives, donec hoc fortè
[p. 326]
Mihi evenit, admiratione quidem dignum,
Attamen non dignum moribus meis.
Nam vir quidam in convivio valde ebrius
(800) Inter pocula me subdititium patris filium vocat.
Idque ego aegrè ferens, illo quidem die
Vix me continebam, postridie verò accedens*
Ad matrem ac patrem, rem inquiro: illi graviter hoc probrum ferentes
Succensebant illi, qui hunc sermonem sparserat.
(805) Atque ego & si illis delectabar, attamen
Clam sermone isto angebar: altè enim in animum descenderat.
Proficiscor igitur clàm parentibus
Ad Pythicum oraculum, & mihi Apollo de his quorum gratia veneram,
Respondet nihil, alia verò misera
(810) Et horrenda denunciat,
Nempe quod in fatis esset, ut cum matre concumberem,
Et sobolem infandam in lucem producerem,
Patremque occiderem, qui me genuisset.
[p. 327]
Quae cùm audissem, terram Corinthiam
(815) Post id tempus iuxta astra metiri coepi.
Tandem fugi, ne mihi tristium
Oraculorum probra unquam evenirent.
Abiens verò in ea loca venio, in quibus
Tu regem periisse ais.
(820) Et tibi verum fatebor, cùm in itinere
Ad locum ubi tres viae coëunt, pervenissem,
Ibi mihi praeco, & in rheda, quae à iumentis ducebatur,
Vir quidem talis, qualem tu describis,
Occurrunt, & ex via me is qui praecedebat
(825) Atque ipse senex per vim pellunt,
Egoque illum qui me protrudebat aurigam
Ira concitus ferio: tunc me senex ut videt
Ad currum acccdentem propius, observans, medio
Capiti bis stimulum impegit meo,
[p. 328]
(830) Neque parem poenam luit, sed breviter
Sceptro percussus ab hac manu, praeceps
Ex medio statim curru devolvitur,
Deinde comites omnes interficio. Si verò huic hospiti
Aliqua intercedit cum Laio cognatio,
(835) Quis hoc viro est miserior?
Quis aequè superis invisus homo vivit?
Quem neque peregrino fas est, nec civi cuiquam,
Domo recipere, vel sermone alloqui:
Sed ab aedibus pellor, atque has alius nemo,
(840) Verùm ego ipse diras mihi imprecatus sum,
Et thorum mortui manibus meis
Contamino, quibus ille concidit. quis est me sceleratior?
An non totus pollutus sum? iam si me fugere oportet,
Neque mihi exultanti meos videre fas erit,
[p. 329]
(845) Neque in patriam redire, si modò non connubio me oportet
Matri iungi, & occidere patrem
Polybum, qui me genuit, atque enutrivit.
An non, qui à crudeli fortuna haec nobis immitti
Iudicet, rectè sentiat?
(850) Ne utique, ne ô sancta Deorum pietas,*
Istum diem videam, sed ex hac vita
Discedam, priùs quàm tali videam
Calamitatis macula me pollutum.
Cho. (855) Sunt haec quidem nobis molesta, donec verò
Ex illo rem inquisieris, ne desperes.
Oed. Et haec quidem spes mihi reliqua est,
Pastorem illum ut expectem solum.
Ioca. Ubi ille aderit quid tandem facere cogitas?
Oed. Ego dicam; si enim dicet
[p. 330]
(860) Eadem, quae tu: tunc ego liberatus ero hac calamitate.
Ioca. Quem igitur ex me praecipuum audisti sermonem?
Oed. Ipsum retulisse aiebas, quòd à latronibus
Interfectus esset, quòd si eum adhuc
Numerum dicet, non ego occidi.
(865) Non enim vir unus idem est, quod multi.
Sin autem ab uno factum esse dicet, tunc manifestè,
Huius facinoris ego reus censebor.
Ioca. Atqui pro certo hunc sermonem habeto,
Neque ille potest mutare rursum.
(870) Nam tota civitas audivit, non ego sola.
Atque ut sanè aliquid deflectat à sermone priore,
Non tamen de caede Laij loquetur
Rectè ita quemadmodum Apollo
Retulit, à filio ipsum meo interfici oportere.
(875) Nam ille miser nequaquam
[p. 331]
Interfecit, sed ipse prius interiit.
Quapropter ego divinationum causa neque huc
Me verterem neque illuc.
Oed. Rectè dicis, attamen mercenarium
(880) Mitte aliquem qui accersat: ne illud omiseris.
Ioca. Mittam, sed intrò in aedes eamus,
Nihil enim faciam, nisi quod tibi gratum esse intelligam.
ANTISTROPHICA. strophe I.
Cho. Utinam mihi fato contingat, ut retineam
Venerandam sanctitatem sermonum,
(885) Operumque omnium, quae leges
Definierunt excelsae, quae coelitus
Datae sunt, quarum
Solus Deus pater est, neque eas
[p. 332]
Mortalis hominum natura peperit.
(890) Neque enim oblivione sopiuntur,
Neque senescit.
Antistrophe I.
Iniustitia peperit tyrannidem: iniustitia
Ubi multa cumulavit temere,
Importuna facta & noxia,
(895) Atque ad summum ubi evecta est, in praecipitem tandem
Necessitate impellit,
[p. 333]
Quando non incedit rectè pedibus.
Ut verò hoc praeclarum urbis certamen,
(900) Non dissolvat unquam, Deum precor.
Deum enim semper praesidem habere volo.
Strophe 2.
Qui vero contemptim facto dictove
Sacra violat, nec ius reveretur,
Nec Deorum sedes veneratur,
(905) Is malo fato pereat,
Si propter infoelices delicias
[p. 334]
Iniusta captat lucra,
Nec ab impiis factis abstinet,
(910) Nec manus à non tangendis cohibet demens.
Quis enim posthac hominum, si sic fiat,
Ratione tela reprimet,
Animaeque impetum coercebit,
Si impia facta honorem obtinebunt?
(915) Quid attinet me choros ducere?
[p. 335]
Antistrophe 2.
Non est ut ad sanctum posthac eam
Terra umbilicum religionis causa,
Neque ad delubrum quod est Abis,
(920) Neque ad Olympiam, si non ista
Palàm ostensa omnibus erunt hominibus.
Sed tu qui imperas, siquidem ista audis,
Iuppiter omnia regens, ne haec lateant
Tuum immortale imperium.
(925) Pro nihilo enim antiqua oracula Laio data
[p. 336]
Iam ducunt, & nequaquam
Honor Apollini amplius tribuitur;
(930) Intereunt verò divina.
IAMBI.
Ioca. Principes terrae, decretum mihi est
Templa adire Deorum, acceptis his manu
Coronis & thymiamatis,
Nimis enim animo perturbatur OEdipus
(935) Variis curis, neque ut virum decet
Cordatum, praesentia cum prioribus confert,
Sed pendet abote eius qui aliquem terrorem nunciat:
Quando igitur ego admonendo nihil proficio,
Ad te Apollo, tu enim proximus es,
[p. 337]
(940) Cum hac precatione supplex confugio,
Ut nos liberes.
Omnes enim metuimus, cùm illum consternatum,
Ceu gubernatorem navis videmus.
Nun. Nunquid me hospites docere potestis, ubinam
(945) Regia domus OEdipi sit?
Praecipuè verò ubi ipse sit, si scitis, dicite.
Cho. Haec tecta sunt, & ipse, ô hospes, intus est.
Haec mulier mater illius est liberorum.
Nun. Precor illi ut foelix sit, & apud foelices
(950) Semper degat, siquidem planè illius est coniunx.
Ioca. Eodem modo & tu foelix sis, ô hospes. dignus enim es,
Ob hunc boni ominis sermonem. Sed dic, quamobrem
Huc veneris, & quid feras.
[p. 338]
Nun. Bona domui & marito tuo.
Ioca. (955) Quaenam haec bona sunt, & unde nobis advenis?
Nun. Ex Corintho, hoc verbum breviter eloquar,
Affero nuncium partim laetum, partim tristem.
Ioca. Quid verò est, quid hic sibi ambiguus sermo vult?
Nun. Regem ipsum populus terrae
Isthmia constituent, ut ferebatur illic.
Ioca. Quid? an non senex Polybus adhuc rerum potitur?
Nun. Non sane, nam mortuus ac sepultus est.
Ioca. Quid narras? an mortuus est Polybus?
Nun. Si non dico verum, non recuso mori.
Ioca. (965) Quid cessas famula Domino celeriter
Hoc dicere? ô divina oracula
Ubi nunc estis? Hunc virum iam olim metuens
Ne occideret OEdipus, in exilium abiit,
Qui nunc fato suo interiit, non ab hoc peremptus.
[p. 339]
Oed. (970) O charissimum Iocastae coniugis caput,
Quid me vocasti huc foras ex aedibus?
Ioc. Audi hunc virum, & cùm audieris, cogita
Ubi maneant veneranda illa vaticinia.
Oed. Hic verò, quisnam est? aut quid affert mihi?
Ioc. (975) Ex Corintho patrem tuum Polybum nunciat
Non vivere amplius, sed mortuum esse.
Oed. Quid narras hospes? tu ipse rem mihi expone.
Nun. Si hoc primum certò me nunciare oportet,
Scito illum extinctum esse,
Oed. (980) Utrum insidiis, an morbi commutatione?
Nun. Parva inclinatio sopit corpora senilia.
Oed. Morbo infoelix, ut videtur, consumptus est.
Nun. Et longo tempore, quod vivendo emensus est.
Oed. Heu, heu, quid adhuc spectamus
[p. 340]
(985) Vaticinantes aras, & in aëre
Clangentes aves, quibus autoribus ego
Occidere debui patrem meum, ille verò extinctus
Iam conditus est sub terra, egoque hîc sum,
Neque arma attigi, nisi fortè desiderio mei
(990) Contabuit: nam tunc quoque à me interfectus esset.
Secum igitur quae data sunt oracula auferens
Apud inferos iacet, neque ullo ex eis potitus est.
Ioc. An non ista tibi praedixi iam pridem?
Oed. Dixisti, sed ego metu movebar,
Ioc. (995) Ne igitur nunc posthac quicquam eorum in animum inducas.
Oed. Et quomodo matris thalamum non me fugere oportet?
Ioc. Quid metuat homo, cui fortuna
Dominatur. Providentia nulla in re certa est.
Temerè vivere optimum est, ut quisque possit.
(1000) Tu verò matris nuptias non est ut vereare.
[p. 341]
Multi enim homines vel per somnium
Cum matre concubuerunt. Sed haec si quis
Pro nihilo ducit, is facillimam vitam agit.
Oed. Recte haec à te dicta essent,
(1005) Si non viveret quae me genuit: sed quando
Illa adhuc vivit, omnino, & si bene loqueris, tamen cavere necesse est.
Ioc. Atqui magnus oculus est, sepulchrum patris.
Oed. Magnus, intelligo, attamen dum vivit, metuendum est.
Nu. Cuius mulieris causa metuere te dicis?
Oed. (1010) Meropes, ô senex, quae cum Polybo nupta fuit,
Nun. Quae causa vobis est, ut illam metuatis?
Oed. Oraculum divinum horribile, ô hospes.
Nun. Utrum tale quod dici possit? an non fas est alium scire?*
Oed. Imò maximè. Dixit enim me Apollo aliquando
(1015) Cum matre mea concubiturum esse, & sanguinem
Paternum manibus meis hausturum.
[p. 342]
Quamobrem iam olim à Corintho
Procul habitare coepi, & si foeliciter. attamen
Parentum oculos intueri dulcissimum est.
Nun. (1020) At nunquid hoc metuens inde fuisti extorris?
Oed. Hoc cavens ne patris occisor essem.
Nun. Quin igitur te hoc metu, Rex,
Quando bene tibi cupio, libero?
Oed. Atqui gratiam quidem dignam reseram.
Nun. (1025) Et ob hanc quidem causam potissimum huc veni,
Ut meo adventu tibi aliquid benefacerem.
Oed. Sed nunquam tamen ad parentes meos eo.
Nun. O fili, manifestè apparet, te nescire quid agas.
Oed. Quomodo ô senex? per Deum doce me
Nun. (1030) Si ob hanc causam à domo refugis.
Oed. Metuo utique ne de me vera Apollo dixerit.
Nun. An metuis, ne quid piaculi à parentibus contrahas?
Oed. Isthuc ipsum est, quod me semper sollicitum habet.
Nun. Atqui temere quidem metuis.
Oed. (1035) Quid temere, siquidem his parentibus natus sum?
[p. 343]
Nun. Quia te Polybus nihil attingit genere.
Oed. Quid narras? an non Polybus me genuit?
Nun. Non magis te quàm me, sed aequè ut me ita & te genuit.
Oed. At quomodo is qui pater est, nullius pater esse potest?
Nun. (1040) Sed non te genuit ille, ut neque ego.
Oed. Quare igitur me filium nominabat?
Nun. Dono te olim à manibus meis accepit.
Oed. Et adeo dilexit quod ab aliena manu acceperat?
Nun. Inopia liberorum, hoc ut faceret, persuasit.
Oed. (1045) Tu autem utrum me emeras, an ex tuis liberis illi donasti?
Nun. Inveni te in sylvosis vallibus Cithaeronis.
Oed. Quam ob causam tu in ea loca venisti?
Nun. Montanis pascuis ibi praeeram.
Oed. Pastor itaque eras, & pro servitio huc illuc errabas?
Nun. (1050) Tuus utique servator fui illo tempore.
Oed. Quid verò calamitatis mihi acciderat, cùm me servares?
[p. 344]
Nun. Id articuli pedum tuorum indicare possunt.
Oed. Hei mihi, quid hoc vetus malum commemoras?
Nun. Solvebam te habentem perforatas pedum summitates.
Oed. (1055) Grave probrum fasciarum sustinui in cunis.
Nun. Ab hoc igitur casu nomen quod habes sortitus es.
Oed. Per Deum oro à patre an matre, dic mihi?
Nun. Non scio, sed qui te mihi dedit, is melius norit.
Oed. An ab alio me accepisti, neque ipse invenisti?
Nun. (1060) Non, sed pastor alius te mihi praebuit.
Oed. Quisnam ille est? an memorare potes?
Nun. Quidam ex familia Laij dicebatur esse.
Oed. An eius, qui olim huius terrae Rex fuit?
Nun. Maximè, eius viri hic fuit pastor.
Oed. Utrum ille adhuc vivit, ut ipsum videre possim?
Nun. (1065) Id vos populares huius terrae scire potestis.
[p. 345]
Oed. Si quis inter vos adstantes est,
Qui pastorem illum, quem hic memorat, novit,
Sive ruri, seu hîc in urbe aliquando conspexit,
(1070) Is indicet, nam nunc maximè id tempus postulat.
Cho. Non puto de alio loqui, quàm de eo ipso, qui est ruri,
Quem & prius requirebas,
Sed regina id omnium optimè dixerit.
Oed. Mulier, nosti ne illum quem iam
(1075) Venire iubebamus, utrum eum iste dicit?
Ioc. Quis verò sit, quem dixit? ne quid verearis,
Neque temere haec dicta memineris.
Oed. Non siet hoc modo, nam quando haec signa
Deprehendi, non desinam inquirere meum genus.
Ioc. (1080) Non per Deum, si quidem tua vita
Tibi curae est, inquiras, satis me esse afflictam.
Oed. Bonum animum habe, tu enim etsi ego à tertia inde usque
Matre tripliciter servus esse apparebo, nihilo deterior eris.
[p. 346]
Ioc. Attamen obtempera quaeso mihi, ne facias.
Oed. (1085) Non faciam, quin ista exquiram certo.
Ioc. Atqui rectè sentiens, ea quae optima sunt tibi consulo.
Oed. Verùm haec optima iam olim mihi molesta fuerunt.
Ioc. Heu infoelix, utinam nunquam resciscas, qui sis.*
Oed. Eat aliquis & pastorem illum adducat mihi,
(1090) Hanc verò sinite superbire propter opulentiam generis sui.
Ioc. O te infoelicem, hoc enim solum habeo
Quod tibi dicam, & nihil amplius.
Cho. Quare tandem haec abiit, ingenti
Affecta dolore? metuo ne
(1095) Ex silentio hoc aliquid proferat mali.
Oed. Proferat, quae vult, meum tamen
Etsi humile est genus cognoscere volo.
Ipsam verò fortè, ut mulierem superbam,
Pudet ignobilitatis generis mei.
[p. 347]
(1100) Ego autem me fortunae filium iudicans,
Quae mihi benefecit, nihil moror istam infamiam:
Hac enim matre natus sum, & cognati
Menses me parvum ac magnum declararunt.
Quare cùm huc usque progressus sim, non discedam
(1105) Aliter, quàm cognito prius genere meo.
ANTISTROPHICA. Strophe 3.
Cho. Si ego vates sum
Animo non deerrans,
Non per Iovem ignarus
Eris, ô Cithaeron,
(1110) Quin ante crastinam lucem
OEdipi populum unde natus,
Et alumnum,
Et matrem indicaturus sis, ut Choro celebretur
A nobis, & in hoc gratum
[p. 348]
(1115) Facturus es meo regi:
O Phoebe auxiliator, ita tibi placet.
Antistrophe 2.
Quis te fili, quis genuit
Immortalium Deorum? An ne
Cum Pane montano congressa
(1120) Te aliqua Phoebi filia genuit?
Huic enim montium rupes
Omnes gratae sunt. An qui in monte Cyllene
[p. 349]
(1125) Regnat Mercurius, sive Bacchus,
Qui montium cacumina colit,
Te suscepit ex aliqua Nympharum
Degentium in Helicone, quibus cum frequenter ludit?
IAMBI.
Oed. Si me oportet ante congressum
(1130) De senibus coniecturam facere, Pastorem illum videre videor,
Quem iampridem requirimus. nam longa senectus
Congruit, & huic viro aequalis est:
Praesertim cùm, qui ducunt, ministros meos
Noverim. Tu melius me fortasse nosti,
(1135) Ut qui alicubi videris prius.
Cho. Novi, nam Laij hic fuit
Ut quisquam alius fidelis pastor.
[p. 350]
Oed. Te primum rogo, Corinthie hospes,
(1140) An hunc dicis?
Nun. Hunc quidem quem intueris.
Oed. Heus tu senex, huc aspice, ac dic mihi
Ea quae te rogo Laij aliquando fuisti tu?
Ser. Eram servus non emptus sed domi educatus.
Oed. (1145) Quid exercebas? aut qualis tibi vita fuit?
Ser. Greges pavi, per praecipuum vitae meae tempus.
Oed. In quibus locis praecipuè commorabare?
Ser. In Cithaerone & vicinis locis.
Oed. Hunccine igitur virum novisti, aut vidisti alicubi?
Ser. (1150) Quid ille fecit? quem virum dicis?
Oed. Hunc inquam qui praesto adest: an cum eo alicubi congressus es?
Ser. Non subito in memoriam revocare queo.
Nun. Nihil mirum est Domine, at ego facilè
Eorum quae exciderunt, ipsum admonebo: nam satis scio
(1155) Ipsum meminisse, quando in Cithaeronis locis,
Ut ille duobus gregibus praeerat, ego verò uni.
[p. 351]
Conversatus sum cum hoc viro, per tres totos
Menses, à tempore veris, usque sub ortum Arcturi,
Cumque iam hyems immineret, ego in mea stabula
(1160) Pecora agebam, ipse verò in Laij septa.
Sunt ne haec ita ut dico facta, an non?
Ser. Vera dicis, & si à longo tempore.
Nun. Age dic mihi, meministi etiam te mihi puerum quendam
Dedisse, quem ego ut meum alumnum educarem?
Ser. (1165) Quid est, quamobrem tu istam rem inquiris?
Nun. Hic ille est, ô amice, qui tunc infans erat.
Ser. Non in malam rem hinc ibis? non tacebis?
Oed. Ah ne castiga, senex, hunc; nam ea quae tu dicis
Magis castigatione digna sunt, quàm quae ille iam dixit.
Ser. (1170) Quid ego optime Domine deliqui?
Oed. Quia non respondes de puero, quem iste requirit.
Ser. Nescit enim quid dicat, & temere ista movet.
[p. 352]
Oed. Tu cum bona gratia non dices, malo verò accepto dices.
Ser. Ne per Deum senem verberes.
Oed. (1175) Non aliquis quàm primum huius manus ligabit?
Ser. Infoelix ego: quamobrem? quid tandem est quod quaeris?
Oed. Puerum ne huic dedisti, de quo iste quaerit?
Ser. Dedi: utinam illo die periissem.
Oed. At hoc ipsum eveniet tibi, nisi quod aequum est dixeris.
Ser. (1180) Multo magis, si dico, pereo.
Oed. Hic homo, ut videtur, tantum moras nectit.
Ser. Non utique, nam dixi me dedisse olim.
Oed. Unde nactus, de tuis ne, an ab alio accepisti?
Ser. Non meus erat, sed ab alio accepi.
Oed. A quo igitur ex civibus, & ex qua domo?
Ser. (1185) O Domine, obsecro per Deum, ne quaere amplius.
Oed. Periisti, si haec à te iterum quaeram.
Ser. Erat quidam ex genere Laij.
Oed. Servus ne, an illius proles?
Ser. (1190) Hei mihi in eodem periculo versor, si dico.
[p. 353]
Oed. Et ego quidem, qui audio: attamen audiendum est.
Ser. Illius filius dicebatur esse: quae verò intus est
Domina hoc facillimè dixerit, ut se habeat.
Oed. An ipsa tibi dedit?
Ser. O Rex dedit.
Oed. (1195) Quam ob causam?
Ser. Ut interficerem.
Oed. Eane, quae pepererat infoelix?
Ser. Metu mali oraculi.
Oed. (1200) Quale illud erat?
Ser. Dicebatur interfecturus esse parentes.
Oed. Quare igitur praebuisti huic seni?
Ser. Misericordia motus ô Domine, cùm sperarem fore, ut
In aliam terram deportaretur, unde ipse natus erat,
(1205) Ipse verò ad maxima mala servavit. Nam si tu is es,
Quem iste dicit, certè infoelici fato natus es.
[p. 354]
Oed. Hei, hei, iam tota res manifesta est.
O lux te iam extremum aspicio,
Qui natus sum ex quibus me non oportet, & cum quibus
(1210) Non oportuit habito, & quos non oportuit interfeci.
MONOSTROPHICA.
Cho. O genus hominum,
Ut te pro eo quod nihil est,
Dum vivis, duco.
Cui enim hominum unquam maior
(1215) Foelicitas obtigit,
Quàm quantam opinione obtinuit,
Et ea ipsa statim mutata est.
Tuo exemplo admonitus,
Tua fortuna, tua inquam ô infelix
OEdipe, mortalium neminem beatum iudico.
[p. 355]
(1220) Nam tu nimium successu evectus,
Usus es magna foelicitate,
O Iuppiter, cùm occideres armatam unguibus
Puellam carmina edentem,
Et à caedibus terram nostram liberares,
Unde & regium nomen sortitus es,
Ac honore summo potitus
In praeclara urbe regnasti.
Quantum verò nunc audimus, quis miserior?
Quis aequè in aerumnis & horribili noxa
(1230) Demersus vicissitudine vitae?
O inclytum OEdipi caput,
Qui iisdem cum patre nuptiis
Potitus concidisti,
[p. 356]
Quomodo te idem thorus, quomodo
(1235) Infoelix ferre potuit
Tacitè tam diu?
Deprehendit te invitum, quod omnia intuetus tempus,
Idque nefarias nuptias damnat,
Cùm sis eiusdem maritus & filius.
(1240) O Laij proles,
Utinam te non aspicerem,
Te enim vehementer deploro
Lugubri voce.
Utque verum fatear, propter te, caput erexi,
(1245) Et propter eundem rursum inclinavi.
[p. 357]
O qui praecipuum in hac terra honorem obtinetis,
Quae facta audietis, quaeque videbitis? Et quanto
Dolore afficiemini, & modo seriò adhuc
(1250) Labdacidarum familia vobis curae est.
Existimo enim neque Istrum nec Phasin
Abluere atque expiare posse facinora, quae in hac domo
Latent, quaeque mox in lucem proferentur,
Sponte, & non sponte perpetrata: malorum verò
(1255) Ea quae sponte contrahuntur, maximè dolent.
Cho. Nihil deest his, quae prius scimus, quin sint
Atrocissima. ad haec igitur quid tu commemoras?
Nun. Ut paucissimis & ego dicam, & vos
Intelligatis, interiit divinum Iocastae caput.
Cho. (1260) O multipliciter miseram. quo nam autore?
Nun. Ipsa sibi conscivit letum, quodque in hac re
[p. 358]
Tristissimum est, id abest: non enim res oculis cernitur.
Attamen quantum ego memoria teneo,
Audies illius miserae miserias.
(1265) Cùm enim ardens ira ingressa esset
Intra domum, statim ad connubialem
Thorum accessit, capillos utraque manu lanians,
Cúmque clausisset fores,
Vocat Laium iam olim mortuum,
(1270) Veteris coniugij memoriam repetens, quae illi causa
Mortis fuerit, se verò parentem relictam
Filio suo ad infoelicem liberorum procreationem.
Deplorabat itaque Thalamum, ubi ipsa infoelix, utrumque
Et ex marito maritos, & ex liberis liberos peperisset.
(1275) Ut verò deinde mortua sit non scio.
Nam cum clamore OEdipus erupit, prae quo
[p. 359]
Non licebat illius inspectare casum:
Sed in eum discurrentem oculi nostri defixi erant.
Obambulabat enim à nobis arma postulans,
(1280) Ac quaerens ubi infoelicem coniugem, matremque
Et suam & liberorum suorum inveniret.
Dum ita furit, nescio quis Deorum indicat ei:
Nam nostrûm nemo, qui aderamus, id faciebat.
Horribiliter verò exclamans, quali ab aliquo ducente,
(1285) Irruit per geminas fores. imò ex fundo
Evulsis claustris, ac coniicit se intra Thalamum,
Ibi reginam ipsam pendentem vidimus,
Tortili suspendio implicitam, & ipse
Ut eam intuitus est horribiliter infremuit miser,
(1290) Laxatque pendentem restim, & humi
Se prosternit infoelix, ibi erat miserabile spectaculum.
Nam cùm avulsisset à vestibus aureas
[p. 360]
Fibulas, quibus illa ornata erat,
Coepit iis arreptis oculorum orbes fodere,
(1295) Sic dicens, se non amplius intueri illam posse,
Neque mala sua, nec scelera quae perpetrasset,
Sed lumine orbatum posthac, neque quos fas non esset
Visurum esse, nec quibus indigeret, agniturum.
Talia iterum iterumque vociferando,
(1300) Elevabat palpebras, & oculos laniabat: à cruore verò
Pupularum facies madefiebat: neque enim tantum stillabant
Sanguinis humentes guttae, sed simul ater
Cruor in modum imbris aut grandinis manabat.
Haecque non ab utroque tantum orta sunt mala,
(1305) Sed inter se calamitates viri ac mulieris simul commistae sunt.
Quaeque fuit prius foelicitas, ut fuit
Felicitas iustè, ea hoc die facta est
Gemitus, noxa, mors, probrum: & malorum .
Quidquid nominari potest, non abest.
[p. 361]
Cho. (1310) In quo verò malo nunc miser versatur?
Nun. Clamat, ut fores laxentur, & ut aliquis
Omnibus Thebanis ostendat patris occisorem,
Et matris, addens impias & infandas voces:
Et se exiturum hac terra ait, neque amplius
(1315) In aedibus mansurum ita devotum, ut se ipse devoverit.
Auxilio utique & ductore aliquo
Indiget: nam hic morbus maior est, quàm ut ferri possit.
Ostendet verò ipse tibi, nam fores
Aperiuntur, & spectaculum statim videbis
Tale, quod vel hostem ad misericordiam commovere queat.
ANAPAESTI.
Cho. O tristem aspectu calamitatem.
(1320) O tristissimum spectaculum ex omnibus, quae ego
Unquam vidi. Quis te ô miser
Corripuit furor? quae in te irruit
[p. 362]
Adversa fortuna, quae maiora maximis mala
(1325) Ad tuam infoelicitatem accumulavit?
Heu heu te infoelicem! Sed neque aspicere
Te possum, cùm multa quaerere cupiam,
Multa audire, multa item dicere,
Ita me perturbat tua calamitas.
Oed. (1330) Heu, heu,
Vae mihi misero, ubi nam
Sum infoelix? quò mihi vox
Dispergitur, impetu sublata?
O fortuna quo nam abiisti?
Cho. (1335) Abiit in eventum tristem, nec auditu, nec visu facilem.
PERICOMMATA. Strophe I.
Oed. O tenebrae & caligo abominabilis,
Opprimens, infanda,
Invicta, & infinita, Hei mihi,
[p. 363]
(1340) Hei mihi iterum, quàm saevus me subiit simul
Stimulus furoris, & memoria malorum.
Systema I.
Cho. Et quidem nihil mirum est in tantis aerumnis
Dupliciter te lugere, & duplicibus malis angi.
Antistrophe I.
Oed. O amice, tu quidem meus
(1345) Curator adhuc esse perseveras:
Adhuc ades mihi,
Et caecum curas, Heu, heu,
Non enim me fallis, sed bene novi
Tuam vocem, & si lumine privatus.
Antisystema I.
Cho. (1350) Heu, quàm crudeliter saeviisti: quomodo potuisti sic
Affligere oculos? quis te incitavit Deorum?
Strophe 2.
Oed. Apollo ista, ô amici, Apollo
[p. 364]
Mala confecit,
(1355) Et hasce meas miserias,
Sed oculos manu sua percussit
Nemo, praeterquam ego ipse.
Quid enim attinebat me videre,
Cui nihil non tristissimum quod viderem erat?
Systema 2.
Cho. (1360) Est ita ut dicis.
Strophe 3.
Oed. Quid mihi quod videre, amare, aut alloqui,
Aut cum voluptate audiri possim restat amici?
Eiicite extorrem quàm primum me
O amici, consceleratum valde,
(1365) Et maximè execrabilem, atque etiam
Diis & omnibus hominibus invisissimum.
Systema 3.
Cho. Infoelix ob istum animum & calamitatem pariter,
[p. 365]
Utinam te nunquam cognovissem.
Antistrophe 3.
Oed. Pereat quicunque is fuit, qui à pedibus meis
Saeva vincula in sylvestribus pascuis
(1370) Solvit, & à morte me
Liberavit, ac servavit: nihil ille mihi gratum
Fecit: tunc enim cum minore poteram
Et amicorum, & meo dolore mori.
Antisystema 2.
Cho. Idem & ego optarim.
Antistrophe I.
Oed. (1375) Tunc neque patrem interfecissem,
Nec matrem duxissem uxorem.
Nunc verò & ipse miser sum, et contaminatorum filius,
Et ex qua natus sum, ex eadem filios suscepi.
[p. 366]
Denique si quod unquam atrox malum fuit,
(1380) Id sortitus est OEdipus,
Antisystema 3.
Cho. Non video quomodo te dicam bene consuluisse,
Cui melius erat non vivere, quàm caecum vivere.
IAMBI.
Oed. Quòd haec si non optimè facta sint,
Ne me doceas, neque consulas amplius:
(1385) Quibus enim oculis ego unquam aspicerem
Patrem meum apud inferos?
Aut miseram matrem? quorum duorum morte
Atrociora à me facta sunt facinora.
Sed liberorum aspectus dulcis erat,
(1390) Accrescentium, ut & aspiciendi voluptas accresceret mihi
Non utique oculis meis aspicere possem
Hanc urbem, vel turres, vel Deorum
Simulacra, quibus infoelicissimus ego
[p. 367]
Vir in hac urbe honestissimè enutritus
(1395) Meipsum privavi facto decreto,
Ut omnes pellerent impium illum, & à Diis ipsis,*
Pollutum iudicatum, & à genere Laij.
Hoc ego dedecus meum cùm ostenderim,
Rectis ne oculis hosce intueri poteram?
(1400) Minimè. Sed si aliquod etiam auditus
Et aurium septum esset, non possem facere
Quin & ab ea parte obstruerem infoelix corpus,
Ut essem pariter oculis & auribus captus.
Nam sensu carere in malis solatium est.
(1405) O Cithaeron, quare me accepisti, & quare acceptum
Non statim interfecisti? ut nunquam palam fieret
Hominibus, unde natus essem.
O Polybe & Corinthe, & patria
[p. 368]
Falso credita domus, Quale me
(1410) Sub pulchra specie purulentum malum enutriistis?
Nunc enim & ipse malus, & ex malis ortus deprehendor.
O via in trivium divisa, & umbrosae sylvae,
Arbustumque, & angustus in trivio locus,
Quae sanguinem, & à manibus meis
(1415) Paternum bibistis, An adhuc meministis, qualia
Facinora ibi fecerim, & inde huc veniens
Quae perpetrarim? O nuptiae nuptiae
Genuistis nos, & postquam genuistis, rursum
Remittitis idem semen, atque exhibuistis
(1420) Patres, fratres, liberos, sanguinem cognatum,
Sponsas, uxores, matresque, & quae
Turpissima inter homines censentur.
Sed neque pulchrum est dicere, ea quae factu turpia sunt.
Quàm primum, per Deum, me alicubi
(1425) Vel occultate, vel occidite, vel in mare
[p. 369]
Abiicite, ubi non amplius aspiciatis.
Ite, iniicite manus in virum infoelicem.
Obtemperate, ne revereamini: nam mea mala
Praeter me nemo alius ferre potest.
Cho. (1430) Sed Creon adest in tempore, qui de his quae petis
Commodè & statuere potest, & rem exequi.
Nam ille pro te solus iam huius terrae custos relictus est.
Oed. Hei mihi, quid iam dicemus adhuc?
Quae mihi apud illum iusta fides esse potest?
(1435) Quando iam antè erga eum omnino iniustus inventus sum.
Cre. Non huc veni, te ut derideam,
Aut insultem tuis malis.
Sed si genus humanum non curatis, saltem
Omnia depascentem flammam
Solis reveremini, qui tale piaculum
(1440) Detexit, atque ostendit, quod neque terra
Nec imber coelestis, neque haec ipsa feret.
[p. 370]
Sed quàm primum intra domum hunc auferte
Nam cognatos sanguine, maximè cognatorum mala
(1445) Solos videre ac cognoscere decet.
Oed. Per Deum, quando meam de te opinionem fellisti,
Et vir optimus venisti ad me sceleratissimum hominem,
Obtempera mihi, nam quod ad te attinet, non ad me, dicam.
Cre. Quid est quod à me ita enixè petis?
Oed. (1450) Eiice me ex hac terra quàm primum, ut sim ubi
Neminem hominum alloqui possim.
Cre. Fecissem hoc utique, quod scias, nisi prius
A Deo quaerere libuisset quid sit faciendum.
Oed. Sed illius omnino iam patefactum est oraculum,
(1450) Ut parricida & impius ego perdar.
Cre. Ita haec dicta sunt: attamen ut praesens est
Rerum status, melius est quaerere, quid sit faciendum.
[p. 371]
Oed. Ita ne de infoelici homine Deum consulere decretum est?
Cre. (1460) Tua enim fortuna facit ut Deo credatur.
Oed. Tibi verò mando, teque adhortor,
Ut eam, quae domi iacet, sepeliri cures.
Decet enim te tuis hoc officium praestare.
Me verò non est ut postulet haec urbs
Patria, viventem habere civem,
(1465) Sed sine me habitare in montibus, quo loco dicitur
Meus Cithaeron, quem mater mihi
Et pater constituerunt viventes proprium sepulchrum.
Ut sicut illi morti me destinaverunt, moriar.
Nam hoc satis certò scio, me neque morbo,
(1470) Nec alio modo interire potuisse: non enim unquam
A morte liberatus essem, si non ad aliquod magnum malum essem reservatus.
Sed nostra quidem fortuna eò quò vadit eat.
Liberorum verò meorum, qui mares sunt, eorum ne mihi Creon
[p. 372]
Curam subiice, viri sunt: quibus non existimo
(1475) Quidquam defuturum esse ad vitam, ubicunque fuerint.
Meas verò miseras & miserabiles virgines,
Quibus cibus mea de mensa nunquam defuit,
Cùm ego abessem, verùm quaecunque ego
Attingebam, eorum & illae participes semper fuerunt,
(1480) Eas tuae commendo fidei: & praecipuè te oro, ut manibus
Illas attingere me ita sinas, ac deplorare mala.
Vade ô Rex,
Vade fili optimorum parentum: nam si manibus attigero,
Putabo me illas tenere, ut cùm viderem.
(1485) Quid dico?
Nunquid audio charas filias
Lacrymantes, & misertus Creon
Ad me misit amantissima pignora ex liberis meis?
Quid inquam dico?
[p. 373]
Cre. (1490) Rectè dicis, nam ego, qui haec tibi praebeo, adsum,
Cognito desiderio tuo, quo iampridem teneris.
Oed. Sis foelix, & te ob hanc viam
Deus melius custodiat quàm me.
O filiae ubinam estis? huc adeste, accedite
Ad has fratris vestri manus,
Quae genitoris vestri oculos antea lucentes
Sic, ut nunc sunt, affecerunt.
Quàm ego vobis ô filiae re neque visa nec cognita
Prodij pater ex ea, qua ipse natus sum.
(1500) Vos deploro, nam videre non possum,
Expendens quàm tristem posthac vitam
Apud homines acturae sitis.
Ad quos enim civium congressus,
Ad quae festa ibitis: unde non pro spectandi voluptate
[p. 374]
(1505) Cum lacrymis domum reversurae sitis?
Et ubi iam tempus nuptiis maturum aderit,
Quis ille erit, qui ita volet abiicere liberos,
Ut talia probra suscepturus sit, qualia meis
Vestrisque parentibus incumbunt dedecora?
(1510) Quid enim mali abest? Patrem pater vester
Occidit, ex matre liberos suscepit,
Unde ipse natus est, & ex iisdem
Sustulit vos, ex quibus ipse prognatus est.
Haec vobis per probrum obiicientur. Quis igitur vos ducere volet?
(1515) Non erit, ô filiae: Sed vos
Steriles innuptasque contabescere oportebit.
Tu vero, ô fili Menoecei. quoniam solus pater
His relictus es, nos enim qui genuimus
Ambo periimus, ne istas neglectas patiaris,
(1520) Mendicas, absque viris, cognatas, huc illuc errantes,
Neve meis aerumnis eas aequaveris,
Sed miserere earum. Quae sit harum aetas vides,
[p. 375]
Et ab omnibus destitutas esse vides, praeterquam quod ad te attinet.
Annue, ô generose, manumque porrige.
(1525) Vobis autem, ô filiae, si per aetatem intelligere possetis,
Multa praecepta traderem: nunc verò precemini Deum,
Ut vitam, quae vobis semper vivenda erit, meliorem
Quàm qualem pater exegit, concedat.
Trochaei.
Cre. Satis est. Nam quò te luctus abripit?
(1530) Sed huc intra tectum vade.
Oed. Obtemperandum est, & si nihil iucundum est.
Cre. Omnia tempestiva pulchra sunt,
Oed. Scis quid nunc velim?
Cre. Ubi ex te dicente audiero, tunc sciam.
Oed. (1535) Ut me ab aedibus huius terrae releges.
Cre. Hoc à me petis, quod Dei donum est.
Oed. Sed Diis sum maximè invisus.
Cre. Consequêris igitur id statim.
Oed. Affirmasne hoc?
[p. 376]
Cre. Quod non sentio, non soleo dicere.
Oed. (1540) Aufer nunc me ex hoc loco.
Cre. Abi iam, & liberos dimitte.
Oed. Nequaquam has avellas à me.
Cre. Ne cupias omnia obtinere.
Nam quae hactenus obtinuisti, ea te non per totam vitam secuta sunt.
Cho. (1545) O patriae meae Thebanae terrae cives, videtis, OEdipus iste,
Qui inclyta Sphingis aenigmata solvebat, & praestantissimus vir erat,
(1545) Qui non favorem civium, nec fortunas respiciebat,
In quantam tempestatem horrendae calamitatis inciderit.
Quamobrem tu qui mortalis es, supremum illam diem specta,
(1550) Et memineris, ne quem unquam beatum praedices, priusquam
Extremam vitae metam absque calamitate transierit.
Continue

Tekstkritiek:

De ligaturen Æ en Œ hebben wij getranscribeerd als Ae en Oe. Waar in de gedrukte tekst Æ als AE en Œ als OE wordt gespeld, zoals in AErumnis en OEdipus, hebben wij dit ook met twee hoofdletters weergegeven, behalve in de sprekersaanduidingen voor de clausen; deze hebben wij cursief gezet.
Het suffix ‘-ne’ hebben wij los geschreven als dat in de druk duidelijk gedaan is (vs. 1074 ‘nosti ne’).
vs. 9 est er staat: est.
vs. 21 Delubrum, er staat: Delubrum.
vs. 239 taceat: er staat: taceat
vs. 802 accedens er staat: accedens.
vs. 850 Ne er staat: Me
vs. 1013 dici er staat: dic
vs. 1088 nunquam er staat: unquam
vs. 1396 ipsis er staat: ipsi