CASPAR BARLAEUS
POEMATA, PARS I, p. 0-99
C. BARLAEI
POEMATUM
HEROICORUM
LIB. I.
Invictissimo, Potentissimoque Regi
LODOVICO XIII, IUSTO,
Henrici Magni filio, Galliarum & Na-
varrae Regi Christianissimo.
(In: Petit 25)
REgia Borbonii soboles, qua sospite dudum
Belga sibi facilem credidit esse Deum;
Sceptriferis illustris avis, illustrior armis,
Et rarum Astraea judice nomen habens;
(5) Quam celebrat Bellona ducem, Pax laudat inermem,
Et cui tot terrae, tot famulantur aquae:
Non tibi barbaricum potantia vellera succum,
Aut mea Sidonias pagina donat opes.
Non, Indus quod mittit, ebur, quod Dalmata marmor,
(10) Quaeque gravem placant mascula thura Iovem.
Non bellatrices aquilas, captivaque bello
Oppida, non victo carbasa rapta mari.
Nos Christum, Lodovice, damus, Regemque Ducemque,
Nomina nominibus non aliena tuis.
(15) Maxima dum cupio tibi mittere, maxime Regum,
Quo nequeo majus mittere, mitto Deum.
HYMNUS
IN CHRISTUM.
(Petit 25)
CHRISTE, patris magni soboles; quem nulla creavit
Dextra Deum, potuitque Deus genuisse, sed aequa
Majestate parem; tunc, cum flammantia nondum
Lumina labentem veherent mortalibus annum,
(5) Et Chaos, innumeros avidum confundere vultus,
Displicuit deforme sibi, tenebrisque profundum
Horruit, & spissa latuit caligine Nereus:
Erige me, dum siderei spatia invia mundi,
Lucentemque globum Lunae, suspensaque celsis
(10) Atria fornicibus, nulli calcanda profanis
Templa supergradior pedibus. Tu prime salutis
Inventor, patriique Deus monstrator Olympi,
Adsis, ô Rex magne, favens. sequar optime ductor,
Quò vatem tua fata trahent: sive aethere in alto
(15) Imperii consors habitas; & grande Creator
Naturae moderaris opus: seu jussa Parentis
Exequeris veneranda tui, nostraque Redemptor
Valle sedes, miserisque paras vadimonia terris:
Seu totum Phlegethonta domas, ipsosque furentis
(20) Irruis in Ditis thalamos, & Tartara magno
Ostentas captiva Patri: seu digna laborum
Praemia, & antiqui repetens fastigia regni,
Aëreos supra tractus, & nubila, vastum
Consiliis latè fulcis sapientibus orbem.
(25) Magne Deus, tu cuncta unus primordia rerum
Antevenis; tu secla, dies, ac tempora nescis,
Seclorum venerande parens. non terminus aevi,
Principiumque tui est. tu magno à lumine lumen
Descendis, de patre Deus. nec honoribus illi,
(30) Nec regni splendore minor. tibi nulla coruscum
Obscurat caligo decus: nec fracta fatiscit
Fatorum natura minis. tibi foeta bonorum,
Parturit haec eadem, bonitas: animumque perennem
Vis immensa subit. tibi rerum praescia mentis
(35) Illustrat mens ipsa jubar, diffusa per omnes
Temporis articulos, & quae longinqua trahentur
Aetatum spatia, & venientum facta nepotum.
Tu numen coeleste, potens, venerabile, sanctum,
Virtutis mensura tuae, divortia mundo
(40) Magna facis, coelumque colis, dignosque penates
Terrarum rectore tenes; ubi clara potestas
Emicat, & geminos princeps dimissus in axes
Tot passim delubra vides, sacrataque sanctis
Atria nominibus. tantis sed sedibus olim
(45) Ipse prior, vasto fueras Deus unus inani,
Nondum operi discrete tuo. tibi sola beato
Sufficiens tunc vita fuit, non indiga nostri,
Non opis externae cupiens. tu solus ubique,
Soli aderas, immense, tibi; Deus undique, & unus,
(50) Sed nondum tunc rector, eras. Iam cuncta salutis
Volvebas momenta meae, mundique labores:
Quò ruerem peccator homo, quo gratia staret
Fixa gradu, quantis ruerent primaeva periclis
Federa, quae tantam repararent funera cladem,
(55) Placaret quae cura Deum. tunc victima terris,
Tunc vindex decretus eras, & debita fato
Progenies, culpaeque meae praecognitus obses.
Iam tum supplicium sceleri, ultoresque parabat
Flagitiis mens ista dies. jam cultor honesti
(60) Praevia divini capit argumenta favoris,
Et placuit donanda Fides; crimenque piandum,
Et ventura salus à te suspenditur uno.
Tunc poteras fecisse aliquid, quod velle voluntas
Noluit, imperioque stetit frenata potestas,
(65) Arbitriique modus; donec se fudit in actus
Libertas spatiosa Dei, grandemque per orbem
Explicuit varios rerum Sapientia vultus,
Laetaque praeclaris Bonitas eluxit in ausis.
Principio terras, suspensaque moenia mundi,
(70) Aeterno cum Patre, creas. tu conditor adstas,
Et jam nascenti das incunabula coelo,
Immensi consors operis. sublimia surgunt
Atria, coelicolûmque lares, & regia primùm
Autorem capit ista suum. diducta per omnes
(75) Majestas augusta locos venerabilis illa
Sede habitat, totumque suo fulgore coruscat
Numen, & illustri dictat nova jura theatro.
Ipse chorus Cherubinorum, Seraphinaque latè
Agmina, adorandi circùm subsellia Regis,
(80) Expectant, quò jussa vocent, dominoque ministrans
Obsequio se quisque probat. pars psallere docta
Aeterni Genitoris opus, rerumque celebrat
Grande rudimentum: pars, quae facienda supersunt,
Arcano sermone ferunt: pars cardine in isto,
(85) Pars alio mandata refert. stupet omnis, & horret
Turba Creatorem, pavidosque à lumine vultus
Abdit prona suos. tantis tu testibus atras
Diffindis luci tenebras, caligine flammas
Eximis, & laxo suspendis in aëre terram,
(90) Impavidus quò vergat onus. Tibi fundit ab ortu,
Sed nondum Sol fessus equos, medioque sub axe
Insuetus tantorum operum, cursusque viaeque
Occasum praeceps metuit. non viderat illum
Tartessus, Gadesque suae, non laverat undis
(95) Oceanus, gremioque exceperat Amphitrite.
Cynthia nocturnos ducit per signa jugales,
At fratri debere dolet. sua cornua nondum
Senserat, innumerasque vices. nec tramite certo
Phoebaeos illi tellus inviderat ignes,
(100) Aut umbris cessere faces. non lumine pleno
Aequorei tumuere sinus, Tethysque remisso
Detumuit, littusque procul post terga reliquit.
Tunc quoque distinctam stellis radiantibus aethram,
Errantesque Deos, & tot tibi numina subdis,
(105) Sed nondum tunc astra Deos. Stant sidera castris
Quaeque suis, nusquam gelido propiora Bootae
Ulla meant, nec Spica humilem deflexit ad Austrum.
Non regit Argolicas Helice conspecta carinas,
Non Tyrias Cynosura rates. non vespere claro
(110) Hesperus auratae Veneris praesederat aulae,
Aut thalamis genialis erat. mox pontus & aequor
Incubuit terrae gremio; dominumque tridentis
Oceanumque patrem, tempestatesque sonoras
Pertimuisse aliquis poterat, ni rector aquarum
(115) Objectis pelagi rabiem frenasset arenis,
Et sibi praescripto Triton adsuesceret alveo.
Ante oculos tunc phoca tuos immania stravit
Corpora, & in mediis vituli lusere marini
Fluctibus; & quaquaversum sua flecteret ora,
(120) Audacem nusquam pistrix innoxia Tiphyn
Vidit, & intrepidam dentes defixit in Argo.
Tunc magni patuere sinus. ubi Persa superbas
Vectat opes, ubi Erythraeas scrutatur arenas
Dives Arabs, rapidusque ingentia flumina Ganges
(125) Evomit; aut multo sitiens se proluit auro
Indus, & ardentes Carteïa separat Afros,
Et Calpen Abylae divellit montibus unda.
Ionii latrant fluctus. adversa Charybdi
Scylla fremit, tumidis Aquilonibus Adria surgens
(130) Verberat Ausonii latus implacabile dorsi.
Concrescit Scythicus glaciali sidere pontus,
Caspia stagna jacent, Aegaeo murmure Thracum
Regna sonant, Helle Euxinum sese abdit in aequor,
Bosphorus in Tanain. vastas longinqua paludes
(135) Maeotis bibit, & Boreales Balthica fines
Littora, conclusumque alibi Scritofinnia potat
Oceanum, & longis damnatus Lappo tenebris.
Irrigat Assyrios Euphrates fertilis agros,
Armentam Tigris, Cyproque adversus Orontes
(140) A Libano deducit aquas. Memphitica tellus
Accipit undanti turgentem gurgite Nilum,
Et septemgeminis crocodilum faucibus edit,
Venturum populo numen. Tu fontibus Istrum
Excis, Christe, tuis, & per spaciosa vagantem
(145) Pannonii rapis arva soli. nec jussa morantur
Vistula, Volga, Nicer, Rhenus placidusque Visurgis,
Sequana, piscosusque Liger, rapidusque Garumna,
Nec tunc Romulidûm Mavortia moenia scindens
Albula, nec pontem tunc indignatus Araxes,
(150) Ausoniosque Duces, nec adhuc Phaëthonta misertus
Eridanus, nec Pellaeo tunc cognitus Indus.
Ipsa Arethusa novas subterlabentia terras
Flumina Sicaniis aperit, propriisque reflexis
Occurrit Maeander aquis. O quanta laboris
(155) Cernere das monumenta tui, fastigia coelo
Aemula, nubiferas Alpes, & Pelion altum,
Riphaeosque apices, & qui suffulciat Atlas
Sidera, Pyrenesque jugum, & frondentis Olympi
Culmina, & aërii nemorosa cacumina Pindi,
(160) Et nondum Enceladi fumantem afflatibus Aetnam.
Federa cum Superis tellus facit. aethera Vestae
Conciliat robusta manus. nova bella perenni
Corpora pace gerunt. coeunt aeterna caducis,
Inque vices mors, vita fluunt. genuisse, perisse est,
(165) Et rursus, periisse, salus. Quae gratia primi
Veris erat, quali luces fulsere sereno,
Cum primum arboribus venit vigor, umbra cupresso
Decidit, occulti nemorum patuere recessus,
Hercynii saltus, cum frondifer Apenninus
(170) Extulit excelsum caput, & sese abdidit astris.
Tu terrae laetas segetes, glandesque caducas
Elicis, & tenera magnum das cernere in herba
Numen. odoratis Hyblam & fragrantis Hymetti
Iugera conspergis violis. iam prata Sabaeis,
(175) Et Cilicum redolent messes, Panchaeaque rura,
Taygetusque virens. Tibi solo concita nutu
Donat equos, nullo tellus percussa tridente,
Donat apros, vastisque pares elephantibus hydros,
Et Pelusiaco nondum quae mugiit Isim
(180) Littore, te mandante sui securus aratri
Taurus adest, trepidaeque futurus portitor Helles,
Primaque Marmaricis tigris stat mitior agris.
Nec minus insolitis concentibus aëra complet
Aligerum genus, & variis garritibus almos
(185) Personat Aurorae thalamos, dominumque salutant
Vocibus attonitae volucres, quas stagna Padusae,
Quas Athesis, quas Arnus alit, quas unda Caystri,
Eridanique fovent ripae, vel Mincius amne
Excipit. at nusquam viduatus compare turtur
(190) Ingemit ad sociae tumulum, non Daulias ales
Plorat Itym, necdum Ledaeos vatibus artus
Dissimulans dictavit olor. per nubila vecti
Ostentat se quisque tibi, laudesque creantis
Ingeminant, primosque probant te judice cantus.
(195) Tandem, ubi sexta dies nitido processit ab ortu,
Qui terras, pelagusque regat, rerumque capessat
Imperia, & docto flectat moderamine mundum,
Aspexit natura virum. dat gleba decorum
Majestate caput. totus cui militet aether,
(200) Adspectat sua regna pater, lateque patentis
Frena soli, fascesque capit. Tu, Christe, stupendum
Magne opifex moliris opus, tu numinis umbram
Humana sub carne tegis, summique refulgens
Exemplar cupis esse Dei. stat clarus in orbe
(205) Terrarum moderator, Homo. quem spiritus unus
Intus alit, cunctosque potens diffusa per artus
Mens agitat, varioque latens se munere pandit.
Non spectata oculis, fatorum erepta periclis,
Interitusque ignara mali; rationis, & aequi,
(210) Virtutumque augusta parens, venerabile coeli
Depositum, cui coelestes sapientia curas,
Alternasque vices rerum, verique reclusit
Arcanos doctrina sinus. nondum ira rebellis
Spreverat imperium, nondum vesana libido
(215) Traxerat aversam studia in contraria mentem,
Aut suasit praedulce nefas. non causa fefellit
Ingenium, non verba fidem; non luxus honestum
Dispulit, aut fastu studuit calcare minorem
Ambitio. toto pietas proscripserat orbe
(220) Infames scelerum vultus. non horruit insons
Terra Deum. nondum poenis celebrata Lycurgi
Laus erat, aut spretae tenebroso carcere leges
Damnavere reum. nondum perjuria Minos
Oderat, aut rigidi clamabant jura Solones.
(225) Ipsa suis constans praeerat Prudentia factis,
Et recti connatus amor. non regula vitae,
Non probitas descenda fuit, non ulla pudoris
Arguerat sontem facies, nocituraque mundo
Probra fuere palàm. tales sperare nepotes
(230) Nec difforme genus poterat, sobolemque parenti
Degenerem. Tu praeclaris nova federa pactis,
Magne creator, inis: hominemque affaris amicum,
Municipemque poli. tu vasta palatia coeli,
Nec visas promittis opes. tu mortis, & omne
(235) Parcarum proscribis opus, sine finibus annos,
Perpetuosque dies, aeternaque secula donas.
At postquam Superorum odiis incanduit atrox
Dux Erebi, suasitque scelus; librata voluntas
Fasque nefasque inter, vetitos deflectit in actus,
(240) Et tanti, carpsisse, putat. corrumpitur orbis
Ad placitum ferale gulae. subvertit honores
Luxuriosa fames, & tanta exorsa fatiscunt
Conjugis imperio. spernit sua fata ruentis
Fortunae fabricator homo, probitasque, fidesque
(245) Exuitur, Stygiaeque placent perjuria linguae,
Et pomi malesanus amor. sua funera versat
Inconsulta manus, manditque sub arbore lethum,
Fatales sub fructu epulas, sub dente sepulchrum.
Quò ruis? & de te nascendum germen eadem
(250) Involvis quoque sorte, pater? cur noxia non est
Dextera sola tibi? cur nobis quaerit iniquos
Libertas nocitura cibos? & culpa parentum
Culpa mea est? cur me sociato crimine raptas
In commune nefas? & rupto federe mundi
(255) Arcessis Phlegethonta tuis, mortisque labores?
Et pacem & positas audax dissolvere leges?
Non tibi jam solito subrident sidera vultu,
Nec tibi felices audes promittere Soles.
Corrumpit sacros vesana licentia mores,
(260) Et mala confertim subeunt. metus instat eunti,
Crescit amor, scelerumque labor. discordia, luctus,
Cura, fames, livorque sui vexator & ultor
Ponè premunt miserum. fauces laxantur Averni
Tartareaeque domus, caligantesque tenebrae
(265) Exspectant mortale caput. jamque invida terris
Astra nocent, terret flatu nimbosus Orion,
Littora transcendit pelagus, sua munera tellus
Asperat, & lolium sterilesque extrudit avenas.
Ipse inimica suo fundit de corpore serpens
(270) Toxica, & immani noxas intendit hiatu.
Ante oculos stant fata tuos, & stamina rumpens
Atropos ingentes spumis furialibus iras
Colligit. aeternae spes indubitata salutis,
Coelestumque favor justo cessere furori.
(275) Heu nimis ignavae mentes, & prodiga tanti
Relligio primaeva boni, nec docta secundis
Temporibus servare modum. quàm nescit eodem
Stare diu fortuna loco. quàm quicquid in alto est
Labitur, ingentemque trahit sors magna ruinam,
(280) Gaudiaque invitant celeres contempta dolores.
Sic dum jussa prior violas, & pacta resolvis,
Solvunt cuncta fidem: tibi nec debere putavit
Se quicquam natura parens, quem negligit aether,
Et fastiditi refugit clementia coeli.
(285) Hos inter casus, primique incommoda secli
Rursus, Christe, faves, & laeto rupta Redemptor
Federa promisso reparas, & grande malorum
Fulcis sponsor onus; nec quam sperare salutem
Fas fuerat, sperare jubes; causamque clientis
(290) Induis ipse tui, & pariter cum vindice, jam tunc
Incipis esse reus. coeli pacator & orbis
Erigis exanimes, & magno languida luctu
Corda levas, lapsisque cupis succurrere rebus.
Tu soboles, tu semen eras, tu debita terris
(295) Progenies, quam castra ciet pallentia contrà
Lurida Tisiphone, quae post sua funera victrix
Surget, & exuvias ditis spoliabit Averni,
Umbrarum, lethique potens. Te praescia Christum
Expectant tot vota Patrum, spectantque priorum
(300) Natales cupida ora tuos. fit parvulus Isac
Exemplum ferale tui. quae ligna puellus
Bajulat, haec tua sunt, haec sunt morientis imago
Terrarum Domini. magno tua nota fuere
Sceptra seni, regemque sibi despondet Iüdas.
(305) Adspicit effusas, typici sed sanguinis, undas
Memphis, & innumeras inter solatia mortes
De te certa capit. toties quae caedibus arae,
Et centumgeminis fumant altaria tauris,
Supplicii sunt scena tui. cur, magne sacerdos,
(310) Sacra facis? mediique subis penetralia templi?
Cur tibi secretos dirimit cortina recessus?
Cur hac sede latet Seraphim? cur balsama stillant
Vestibus, & rutila gemmarum luce coruscat
Pectus? & illimi toties adspergeris unda?
(315) Hîc vir, hic est, quem tota gravi sub lege vetustas
Abdidit, & coeca involvit caligine Moses.
Ille Palaestinis oracula vatibus olim
Prodidit, arcanoque afflavit pectora motu:
Seque, suosque obitus, & dirae praemia mortis,
(320) Et genus, & patriam, & tanti miracula partus,
Immensumque reclusit opus. stupet edita coelo
Isacidûm responsa domus. promittitur orbi
Oceani terraeque pater, rabidumque Sibyllae
Pectus & Euboicae fundunt praesagia Cumae.
(325) Nec puduit coeli sobolem, mundique parentem
Mortali mox carne tegi. fert pondera mater,
Autorem complexa suum. gestatur in alvo
Materni faber ipse sinus. pars arctior orbis
Numen habet; capiturque loco, qui laxior omni,
(330) Cuncta capit. Deus, ecce Deus, lux maxima mundi
Obscura regione latet, scribitque penates
Mens immensa sibi, & spatioso major Olympo
Iam fit matre minor. cunctis antiquior annis
Nascitur, atque sui primordia supputat aevi.
(335) Immortale coit fragili, coeleste caduco,
Et Deus in membris habitat, visusque creator
Ambulat, & vilis partem augustissima glebae
Consociat natura sibi. spectatur in uno
Rerum summa viro: vastique extrema theatri,
(340) Hinc coeli, hinc terrae dominum complectitur infans.
Magne puer, tua coelesti cunabula latè
Per populos praecone tument. te praevius anteit
Isacidûm de gente nepos, cui rustica praebent
Mella cibos, & cruda parant alimenta locustae,
(345) Horridaque agrestes circundant tergora pelles.
Talis mane diem & roseos Hyperionis ignes
Aurea praegreditur roseis Aurora capillis,
Venturumque Deum terris, plenasque remisso
Testatur splendore faces. sic regia jussi
(350) Numina praecedunt famuli, nec fulgida sceptri
Majestas sine teste venit. praeludia lecti
Sponsus amat, taedisque praeit gavisa juventus.
Te nascente, ferunt supremi ante ora parentis
Angelicos lusisse choros, & carne latentem
(355) Praesensisse Deum. stellataque machina mundi
Proscripsit ferale jubar. micuere secundo
Omine sidereae facies; dum pignora coelum
Tanta sibi promissa putat. sua frigora fulgens
Aegoceros media voluit mitescere bruma,
(360) Et tepuit glacialis hyems. decessit Olympo
Arctophylax, fugit socia cum conjuge Cepheus,
Et Chiron, Perseusque ferox, & Pleias, & ipse
Amphitryoniades; nec toto fabula coelo
Ulla fuit, vatumque labor. sub Principe tali
(365) Non ultra stricto fulsit nimbosus Orion
Ense ferox, pacisque Duci sua subdidit arma.
Hoc nascente, sui jam tunc praesagus honoris
Intumuit Iordanis aquis. Galilaea futuros
Praecepit mansueta sonos. Bethlemia risit,
(370) Heu luctus ignara sui. melioribus undis
Asphalti fluxere lacus, priscique doloris
Immemores laetae latices fudere paludes,
Et foedos, puer alme, tibi pressere vapores.
At Solymae montes, & magno sacra Tonanti
(375) Templa, laresque pii, & multo liventia tabo
Limina, Iessaea clarum penetrale tiarâ,
Adventu tremuere tuo. perculsa verendis
Aula puerperiis, & sceptris aemula fasces
Extimuit vesana tuos. Tibi corniger Ammon
(380) Conticuit, fallaxque suae mendacia linguae
Dedidicit. pressere leves oracula Delphi,
Nec Lyciae sortes, insanaque jussa Deorum,
Non Carmenta sagax, non Manto, & Pythia vates,
Deiphobe vivax, Dodoniadesque columbae
(385) Invenere fidem. proscriptis fraudibus orbis
Hoc veri doctore sapit. Sed Tartara major
Terror habet, subiitque atros formido penates,
Et Phlegethontaeus domino adventante tyrannus
Horruit, & timidis languens expalluit umbris.
(390) Turbati manes Erebi, gentesque profundae
Hoc altum siluere die, flagrisque remissis
Eumenides, magno compressae pectora luctu,
Irarum stimulis formidatoque furori
Imposuere modum, laxata licentia poenae est
(395) Sontibus, & nullae miseros strinxere catenae.
Sancte Puer, non te facili laetata marito
Conjugii vis blanda dedit. te parturit aether;
Coelestûmque labor, totoque electa Sione
Virgo decens. tumuere sinus, jam numine pleni,
(400) Felicis Mariae. sic prisca labe carentem,
Nec jam servantem sceleris vestigia nostri,
Fata dedere piis. toti pax reddita mundo
Adspexit, qui grata suae feret otia genti,
Aeternae pacis dominum. sub Caesare natus
(405) Imperium regale capis, bellisque repressis
Bella paras; Stygioque moves nova praelia regi,
Dum Latio Bellona silet, dum Martius horror,
Iraeque, insidiaeque, & vis scelerata nocendi
Ferratis frendent portis, & vincula mordent.
(410) Sed Vatem jam, Christe, vocas, qua pauperis aulae
Hospitio contempte jaces. regnator Olympi,
Naturae pater, & spatiosi gloria mundi
Sperneris, & tugurî congestum cespite culmen
Depositum tam grande fovet. penè exulat orbe
(415) Orbis honos, tenuesque lares & limina servat
Majestas speciosa poli. turgentia fastu,
Et picturatis videas aulaea columnis
Surgere, quae Pelopi Lydus, vel Persia Xerxi,
Mausolo regina struit, regalia cingunt
(420) Pignora Sidoniae chlamydes, & lucida gemmis
Surgunt sceptriferis augusta cubilia natis.
Sola ruinosos soboles divina penates,
Paupertasque colunt. Tyrio non murice pallae,
Fulgentique croco redolent, nec vellera Serum
(425) Involvunt teneros artus. sua munera nescit
Cunctarum donator opum. caret aetheris autor,
Quae fecit, tribuitque, bonis: & jussa parentis
Dum facit, obsequio regum postponit honores,
Dissimulatque Deum. sed enim cunabula longè
(430) Chaldaei videre senes. Te sensit ab Ortu
Assyrius, Persaeque Magi. dant munera Reges,
Et praeeunte sagax Babylonius horruit astro.
Uberibus sanctis Mariae, charoque redemptor
Crescis adoratus gremio. Te sustulit ulnis
(435) Mater, & haud vero porrexit ad oscula patri.
Quin tua caelestes celebrant natalia turmae,
Et votis adsunt Superi. ventura potestas
Claruit à pueris, & dum contemptior exis,
Imperii tot signa micant. sit parvula Bethlem,
(440) Sit despecta parens, vili involvaris amictu,
Crederis has inter sordes augustior infans.
Ecce manus juvenum interea, pecorumque magistri
Approperant, quibus insolito splendore comarum
Innocuus collucet apex, & laeta futurum
(445) Promulgant oracla Ducem. Tot testibus heros
Nasceris, inque tuis coëunt praeconia cunis.
Dictat vota senex: mediis tibi carmina templis
Anna fremit: positumque truci sub lege sacerdos
Vulnerat, & sacris operans agnoscit apellam.
(450) Inclyta progenies, magnum Patris incrementum,
Quò patria tellure fugis? tibi destinat idem
Exilium, vitamque dies. num praevia sorti
Praeludunt haec fata tuae? cur sceptra gerentem
Sceptra premunt? regumque furor vagitibus instat,
(455) Armorumque minae? per tot discrimina rerum
Proveheris, magnique patris mandata capessis,
Nec sine lege fugis. quantas Bethlemia clades
Spectasti, miserata tuae tot funera gentis,
Insontesque animas, quaesitaque corpora letho,
(460) Insertosque truces jugulis puerilibus enses!
At tu, nate Deo, medios elapse per hostes
Niliacos penetrare sinus, atque intima tutus
Regna Phari poteras; longisque erroribus actus,
Thariadae veterumque premis vestigia Patrum.
(465) Non mihi si latices Siloe, si porrigat Hebron
Pocula, si cunctis destillent collibus undae,
Et vatem Dan ipse riget, tua dicere facta
Sustineam, casusque tuos. En pondere rerum
Obruor, immensaeque absorbent carmina laudes.
(470)Vix tibi bissenis aetas defluxerat annis,
Argueret cum cura virum, subsellia mystam,
Attonitasque senum praecox facundia mentes
Duceret, & sacris puerum Iudaea stuperet
Porticibus, moresque tuo decerperet aevo.
(475) Tunc poterat novisse Deum. nec vivida coeli
Vis sufferre moras valuit. responsa daturus
Supplicibus divina venis, populumque labantem
Erigis, & laetis recreas affatibus urbes.
Tutaris sermone reos: clementia verbis
(480) Inseritur mansueta tuis: non displicet hostis,
Diligiturque nocens: in nos peccantibus ultrò
Ignovisse doces. semper placabilis adstas
Sontibus: invisae damnatur subdola linguae
Gratia, & in segnes proclivia tempora luxus.
(485) Ultoris rabies, & personata notatur
Relligio: plus illa placet, quam candor & insons
Iustitiae commendat amor: fecunda bonorum
Exigitur, non pigra fides. jam templa repurgas
Quaestibus, & patulis inhiantem faucibus auro
(490) Pellis avaritiam: perfusa superbia fuco,
Et levis ambitio, regnique insana libido,
Imperiique furor sancto proscribitur ore,
Ingenium, sed mite, probas: solatia lugens
A te magna capit, nec tali judice coelo
(495) Paupertas invisa fuit. felicibus inde
Auspiciis duras constans patientia leges
Accipit, & precio gaudet contenta futuro.
Quicquid amat, poscitque levis vesania mundi,
Officii sprevisse tui est: si gaudeat ille,
(500) Vis plorare pios: quod si suspiria ducat
Tristior, hos gaudere mones: quod credit honestum,
Turpe putas; quod turpe, bonum. tibi charior esse
Qui cupiet, suus esse cavet: tunc vita paratur,
Cum praesens neglecta fuit: sapientia, luctus,
(505) Gaudia, divitiae, regnum, pax, bella, triumphi
Iudicibus distant geminis. discrimina recti
Cum Superis natura facit. Te teste beati,
Cum miseris licet esse, sumus; despectaque viles
Colla levant animae, atque inopes aeterna coronant
(510) Praemia, nec longo marcescens laurea seclo.
Has coeli largiris opes, promissaque patris
Asseris intrepidus. paucis haeredibus aether
Scribitur: & quamvis duro certamine constent,
Vis gratis haec dona dari. Furit inde ruitque
(515) In sacrum gens dira caput, dominumque salutis
Despicit inconsulta suae. responsa docentis
Contemnunt cum plebe patres, contraque Tonantem
Conjurant tot sacrae acies. quaesita nocendi
Materies; gravibusque odiis alimenta ministrat,
(520) Quod vinci virtute pudet. Tu nescia veri
Corda doces, charaeque doles deliria gentis,
Ostentasque Deum terris. tua dividis aegris
Et miseris benefacta palam, grandesque per actus
Vis divina meat, numenque agnoscitur illis.
(525) Credite jam Solymae, veterumque oracula vatum
Pandite Pontifices, promissaque tempora vestri
Explorate Ducis. Syrias spectate per urbes,
Quae nova portendant Superi, quo robore leges
Dediscat natura suas. Num reddita terris
(530) Corpora? num manes ima tellure sepultos
Cernitis exciri, & trepidum spirare cadaver?
Hic sua per solitos circumfert lumina tractus,
Luminis orba diu. nectunt talaria plantis
Loripedes, & jam multum veracis Iesu
(535) A pedibus documenta petunt. hic auribus adstat
Arrectis, discitque sonos. hic vincula linguae
Laxat, & insuetas audire & reddere voces
Miratur se posse suis. nova jussa coërcent
Infamis rectorem Erebi, Stygiaeque phalanges
(540) Hoc mandante pavent, afflictaque corpora jussae
Destituunt, mutantque alio sua regna profundo.
Subsidunt maria, & turbata per aequora Cauri
Detumuere truces. nec enim rex Aeolus undis
Imperat. hic Deus est, tempestatesque coercens
(545) Ventorum, pelagique pater. Quid Roma stupescis
Sanguine mutatos latices? meliore Lyaeo
Insipida mutantur aquae, mensisque resurgunt
Gaudia. quin fractis redeunt vitalia membris
Robora, diffugiunt morbi, luctusque, dolorque,
(550) Datque malis veniam bonitas, miserisque salutem
Officiosa Salus. plenis alimenta canistris
Expediunt inopina viri, & succrescere pastis
Fercla stupent cuncti populis, totoque relictum
Plus superesse sibi. sensit miracula coelum,
(555) Unda, solum, & magno famulatur machina Christo.
At jam majorum subeunt molimina rerum,
Immensumque aperitur opus. quid in arma furentem
Impulerit Solymam, sacrasque accenderit iras;
Quid clarum pietate virum tot adire labores
(560) Suaserit, ipse Deo quare succensuit aether,
Quae miseris ventura salus, qualique litandum
Supplicio, priscumque nefas cervice piandum.
Distractos sileat Musarum pagina currus,
Hippolyti, miserique truces Ixionis orbes,
(565) Et fixam scopulo Andromedam, poenasque Promethei,
Aut Tityi ferale jecur. Iam nostra reposcunt
Innocuum peccata caput, venerandaque fines
Evolvunt decreta suos. En proditur orbi
Progenies aeterna Patris, preciumque nefandae
(570) Proditionis habet tanti conviva magistri.
Fit scelerum merx ipse Deus. pars inclyta mundi
Venditur, & toto pignus venerabile coelo,
Totque operum vilescit honor. mercabile Numen
Prostat, & hac audet servus de sorte pacisci.
(575) Cessit avaritiae pietas, sacroque furori
Relligio. nec jam blandi documenta favoris
Oscula sunt. etiam speciem mentitur amantis
Vultus, & insidis candor complexibus haeret,
Simplicitasque dolum patitur. quid stringis Idume
(580) Insontes à labe manus? quid corpora ductas
Sacrilega captiva manu? cur crimina testis
Congeris? atque emptae fundis mendacia linguae,
Et fingis peccasse Deum? summoque Tonanti
Accinis infames templis suadentibus ausus?
(585) Heu, captivus abit, quo solum vindice terris
Libertas ac vita datur; tenebraeque datorem
Aeternae jam lucis habent. latet abditus atro
Carcere, & ingrati queritur tot crimina mundi;
Dumque reos toto passim circumspicit orbe,
(590) Se cunctis cupit esse vadem, spondetque redemptor.
Ille Palaestini metuenda palatia regis,
Sacratosque lares, & prisco dissona ritu
Tecta subit, rigidique audit suffragia juris,
Et culpae momenta suae; pavidumque tribunal
(595) Dum videt, & trepido damnari judice causam,
Ceu victus, ratione silet; lenique modestus
Quidlibet ingenio subigit, spernitque ferendo.
Nec satis est magnis aulae rectoribus ipsum
Displicuisse Deum. salibus vesania ludit,
(600) Lascivitque jocis populus, milesque profanus
Ludicra sceptra parat, despectaque purpura Regem
Arguit, & viles commendant regna coronae.
Intereà indigno crudelis dextra flagello
In miseros artus, damnataque tergora saevit.
(605) Verberat improbitas, petulansque ferocia nudum
Lancinat; & ne quid sceleris restaret inausum,
Aut ignominia, aut poena pars ulla vacaret,
Ora manus violat, pulchrosque amentia vultus
Conspuit, & secum scelerata insania certat,
(610) Et nescit vis tanta modum, cumulosque malorum
Congerit, atque suo applaudit Iudaea furori.
Scilicet illa sui magnus Servator amoris
Communes vult esse notas, ut venditus ipse
Nos redimat, vinctusque exolvat corpora vinclis,
(615) Absolvatque reos insons: ut proditus orbem
Fraudibus expediat: ludibria passus, honorum
Feneret ac famae titulos, aeternaque laudum
Nomina: captivosque, etiam captivus, Olympo
Vindicet: ut nostras regalis adorea frontes
(620) Cingat ovans: regesque sibi, dominosque triumphans
Associet: donet pavidae solatia menti
Sollicitus: lachrymasque mei abstergat ocellis,
Cui lachrymae fluxere prius: gemitusque piorum,
Qua gemuit quoque voce, levet: flagrisque repellat
(625) Flagra suis: damnet malesani opprobria mundi
Majestas exposta jocis, tantique doloris
Scena per infandos decurrat laetior actus.
Cernite pendentem fatali ex arbore Christum,
Isacidae. spectate trabem, qua nobile pendet
(630) Hebraei columen generis, gentisque vetustae
Unica spes. spectate virum, quem templa, sacerdos,
Victimaque, & veteris referunt praeludia secli.
En, quali moritur mundi consorte Redemptor,
Latrones inter medius. sublimior illis
(635) Tollitur, ut possit credi sceleratior illis.
Stat geminos inter pietas spectata Photinos,
Iustitiaeque pater sociis immixtus inerrat
Criminibus; damnatque locus, poenaeque theatrum,
Quem coelum peccasse negat. perfossa trabali
(640) Membra rigent clavo, distentaque brachia signum
Amplexantis habent. peccantem invitat Apellam
Dextera, sed nondum recutitum blandius ad se
Laeva vocat populum. facilis clementia cunctos
Allicit, & gestit periturae parcere turbae.
(645) Quàm capitis subsidit onus, cervixque remissa
Annuit; & prono nobis fert oscula vultu,
Ceu propior laturus opem: quàm vulnera foedant
Paciferos truculenta pedes: quàm vertice celso
Serta verecundam circundant spinea frontem,
(650) Ludibrium, Iudaee, tuum: quàm mortua numen
Lumina dissimulant, humilique in imagine servi
Mens divina latet: quàm se sinit esse ministrum,
Iamque minor vult esse Deo, quem maximus aether,
Nec fulgens cum Patre parem fastidiet aula!
(655) His decuit fatis, per tot discrimina rerum,
Ad Superos aperire viam. Proh, quisquis Olympi
Summa petis, sectare Ducem, cui pallida mortis
Deturpat faciem facies, horretque cadaver
Supplicio, nudumque latus transverberat hasta.
(660) Qui stillat per membra cruor, quo sanguine tristis
Ara rubet, primi facinus fatale parentis
Expiat, & pellit, quos intulit ille, dolores.
Hic precium, pro thure, datur, placataque reddit
Numina, & adversae solvit formidine mortis
(665) Pallentes animas. hoc flumine defluit aegris
Aeternùm mansura salus, Erebique fugatur
Horror, & aethereus signat nova federa rector.
Attica centenis fument altaria tauris,
Aut Agamemnoniae ferrum crudele puellae
(670) Saeviat in jugulos; humano sanguine gaudens
Taurica barbaricas deposcat Cynthia caedes;
Absint Tantalidae fratres, & Iasonis uxor,
Quaeque sibi finxit miserorum fata vetustas:
Tu fidei Crux summa meae es, tu sola labantis
(675) Praesidium, tu certa meis solatia fatis
Sufficis, una meae requies placidissima mentis.
Tu, veteris medicina mali, tot crimina sospes
Abluis, & rigidae damnas suffragia legis,
Et formidatas inferni principis iras,
(680) Cocytumque Erebumque domas. O funus amicum,
O lethum vitale piis, ô grata dolorum
Commoda, sperataeque neces, ô apta medelae
Vulnera, quique ferent magni nova gaudia luctus,
Exhilaret qui corda dolor, miserosque relaxet
(685) Poena reos. in qua Superûm clementia victrix,
Iustitiaeque rigor coit, & sapientia summi
Regis adorandos aperit consulta recessus.
Atque ea diversa Solymae dum parte geruntur,
Autoremque Deum, regnatoremque profundi
(690) Praesensit Natura pati, perterrita vultus
Abdidit, & totum tenebris involvit Olympum,
Absolvitque reum. media Sol luce coruscans
Occidit, & subitis moerens expalluit umbris,
Et Christo moriente suos abscondit honores.
(695) Ipsa etiam vastis tellus tremefacta cavernis
Horruit, & sceleri se dissentire nefando
Esse palam voluit. cernas delubra moveri
Supplicio perculsa Dei, suspensaque celsis
Fornicibus cortina novo discessit hiatu.
(700) Maxime fatorum domitor, semperque vigentis
Imperii, vitaeque pater, magne arbiter aevi,
Christe, jaces; vitaeque & grati luminis expers,
Haec quoque supremae pateris dispendia sortis,
Informesque plagas. jam te mortale sepulchrum,
(705) Et lethi funesta domus, secretaque mundo
Antra tenent, gelidoque rigent tua corpora saxo.
Hîc misero concessa quies, hac meta laborum
Parte stetit, poenaeque modus. Tu, squallida quisquis
Tecta times, tacitosque lares, umbrasque silentum,
(710) Hoc tumulo mirare Deum, tantique cadaver
Principis; & tali pudeat differre magistro.
Exstruite aeratos obices, advolvite rupes
Improba gens, cingat captos custodia manes,
Sollicitusque pavor. circum stet fulgidus aere
(715) Miles, & armato jaceat custode sepultus.
Non patitur murum pietas. cui cuncta creandi
Vis primaeva fuit, nec delassata potestas
Edomuit deforme Chaos, vultusque latentes
Eruit, exuti pandit sacraria Ditis,
(720) Perque domos Erebi, per ineluctabile fatum,
Tartareosque lacus, loca nocte silentia latè
Sternit iter. non humanae molimina dextrae,
Non obices tenuere Ducem. laxata patescunt
Atria, neglectisque patet custodibus aether.
(725) Sic illum periisse juvat. sic profuit orbi
Tot poenas sensisse vadem. stetit obside in isto
Relligio, terrisque redux dum redditur, unus
Pallentes Stygiis animas emancipat umbris.
Nec jam vana fides redivivi vulnera Christi
(730) Adspicit, aut tali dubitat se credere vati:
Qui post tot casus, post tot dispendia, caedes,
Flagra, neces, diraeque crucis crudele theatrum
Exolvit se morte sua, rursusque resurgens
Publica jam partae dedit argumenta salutis.
(735) Succubuit mors victa Deo, damnataque lethi
Causa fuit; cessit titulo Lex dura minaci,
Et didicit peccata pati. morituraque tandem
Corpora tam grandi sperant sub vindice vitam.
Quàm felix fuit illa dies, quàm laetior astris,
(740) Et circumfusa liber caligine latè
Emicuit populis Titan, dominoque potenti
Assurrexit ovans. decuit cum Sole renasci
Iustitiae jubar, & magno de lumine lumen
Fas fuit hos ipsos luci donasse triumphos.
(745) Haec regni lux prima fuit. nec proxima solùm
Adventu nituere Dei; sed totus abactis
Nubibus exuitur Libanus, Iudaea renidet,
Insolitosque Sion radios Davidica vibrat.
Nec tumulos res tanta latet. turbata cientur
(750) Tartara, & imperium non dedignata sepultos
Terra dedit, priscaeque objecit corpora luci,
Et Solem desueta pati rediere sub auras.
Vos testes estote nurus, paribusque sorores
Vocibus, & quotquot portatum balsama matres
(755) Venistis, myrrhamque piis aspergere membris.
Vos fractos tetigisse obices, semotaque saxa,
Et vacuum stupuisse locum, sine corpore sedem,
Credimus, & tanti famam vexisse laboris.
Per vos exanimi rursum data gaudia mundo,
(760) Et solamen habent populi. Vos coelica primae
Nuncia, & aethereo reparatam* vindice cladem
Diditis in terras. vestri dispendia sexus
Sensimus, & peccans fatalia tempora mater
Prima tulit, tetricosque dies. nunc munere vestro
(765) In melius gaudent iterum se vertere fata,
Feminaque ut mortis, sic altera nuncia vitae est.
Transmittunt seclis vatum commenta futuris
Femineae virtutis opus, quod praescia fati,
Suaserit imperium Tanaquil, trajecerit undas
(770) Cloelia, tot cupidos uxor castissima sola
Traxerit arte procos, Latiis Cornelia portis
Vexerit illustres armis spoliisque superbos
Scipiadas: vobis debet praeconibus aetas
Postera, vos sacros inter facundia coetus
(775) Tollet, & aeternis donabunt carmina fastis.
At nunc humanos humili de pectore sensus
Excute mens, terraeque satur, Christique malorum,
Sidera, & aetheriis habitatas mentibus arces
Concipe. quid cessas vili secedere mundo?
(780) Te sequor, assertae gentis decus, & tua fixis
Ponè premo, qua summa patent, vestigia plantis.
Fastiditur humus, magnisque illustrior aether
Annuit auguriis, & dum tibi sceptra parantur,
Christe, & adorandus toti decerneris orbi,
(785) Eveheris, terrasque super, sublimior astris
Tolleris, & dudum promissum ordiris honorem.
Regna tibi, sed prisca, patent; regisque capessis,
Aeterno sed jure, decus. spectate triumphum
Christigenae, qualisque redux conscendat Olympum
(790) Victor, & exuti spoliis Acherontis onustus,
Occupet augustam titulis regalibus aethram.
Officii partes dirimunt tellusque polusque.
Obsequii locus illa prior, sed dignior ille
Imperii decorisque fuit. quem spreverat illa,
(795) Ille capit. nec jam lachrymis perfusa madescunt
Lumina, non lachrymis gemitus, non luctus inerrat
Vocibus, aut nostra praestat vadimonia culpae.
At clarum novus ambit honos, & fulgida coeli
Gloria, & Angelicis speciosum coetibus agmen
(800) Irradiat splendore virum. fremuere leones
Romulidis, sociisque Ducem traxere lupatis:
Hunc supplex natura vehit, nubesque ministrat
Tot rerum officiosa parens. sedet ille, ruitque,
Qua surgit Tarpeia domus; sed sidera tranat
(805) Alter, & inferius positos sibi subjicit axes,
Et quicquid mortale fuit. captiva per urbem
Agmina barbarico videas infrendere vultu,
Totque catenatos lentè procedere Reges.
Hic Regem, dominumque Erebi, & Phlegethontis avari,
(810) Criminaque, & saevo minitantia fata flagello,
Quaeque obitus Superûmque truces lex nunciat iras,
Post sua terga trahit. cingunt victricia lauri
Tempora, vel querni ludunt in frontibus orbes,
Quaeque triumphatis nectuntur gramina rostris.
(815) Huic orbis pro sorte datur, sunt praemia coeli,
Terrarumque plagae; tituli Regumque Ducumque,
Laus laudi cognata patris. dat munera rector
Ausonius, numeratque suis sestertia castris.
At nos aeternae solantur munera vitae,
(820) Et merces datur ipse Deus. pax, regna, voluptas,
Gloria, libertas domino donantur in illo.
Agnoscisne tuos, Princeps venerande, penates?
Hi sunt, quos toties odiis vexatus acerbis
Patre tuo monstrante petis. penetralibus istis
(825) Sors nobis promissa latet, tot vota tuorum
Excipis, & quamvis celsa regione locatus,
Afflictae tamen usque cupis miserescere gentis.
Hîc tua difficilem vitiis clementia patrem
Lenit, & ingentes orando mitigat iras.
(830) Hîc Regem te, Christe, geris, praefracta tyrannis
Colla domas, sceptroque potens ultore coërces.
Hîc sapiens fluctus, tempestatesque futuras,
Et populi tot fata tui moderaris, & inter
Classica, bellorumque minas, regumque furores
(835) Conficis electae tranquilla silentia turbae,
Alcyonumque dies. illinc perculsa tuorum
Pectora, & ingenti fractas formidine mentes
Afflasti propiore Deo. nova reddita ab alto
Vis animis, sacraque piis praecordia flamma
(840) Incaluere viris. fundit facundia voces,
Muta prius, discitque loqui. timor exulat omnis,
Seque paludatis infert fiducia tectis,
Praesidii secura sui. bissena per orbem
Corpora sub gemino latè dum Sole vagantur,
(845) Innocuum virtutis iter, caelique recludunt
Delitias, tenebrisque insuetam affundere lucem
Occipiunt, cunctisque ferunt tua nomina templis.
Tot circum delubra silent, nec credulus error
Tercentum tonat ore Deos, Hecatenque, Iovemque,
(850) Stultaque tergeminae veneratur saxa Dianae.
Displicet improbitas, gaudet coelestibus ausis
Pro te quisque mori. pudor est plus pendere vitam,
Quam fidei decreta tua: laus unica sperni est,
Nec placuisse sibi: laus altera, spernere, quicquid
(855) Desipiens exposcit amor, vel turgida fastu
Ambitio, vel quod rimatur fraudibus aurum
Dira fames. sic tota tuis natura renasci
Imperiis studiisque potest, & numine plena
Imbibit aethereas mortali in corpore curas.
(860) Salve siderei proles aequaeva parentis,
Et tandem, rediture, redi. da cernere vultus
Posse tuos, nubesque inter libratus & axes
Extremum hunc, Rex magne, tuis concede laborem.
Ultima decrepito dicta suffragia mundo,
(865) Et scelerum formas, vitasque, & crimina disce.
Tot Iudex discerne reos. clementia partes
Et peragat mens justa suas. sapientia totum
Flectat opus. vasti cieat spatia undique mundi
Dextra potens. reddat pelagus, quos abdidit undis;
(870) Funereasque domos, & coeca habitacula pandat
Terra parens, coëant clari cum paupere fasces,
Cum fullone togae. subsidant arma potentum,
Tot pateant fraudum portae. tua vulnera spectent,
Qui fecere, rei. timeant oracula, quotquot
(875) Hîc sprevere prius. sic tanti scena theatri
In partes abeat geminas, vitaeque necisque
Arbiter aeternis claudas hos finibus actus.
Interea decreta tibi dum tempora differs,
Respice, quae mediis tua jam jactatur in undis,
(880) Christe, ratis. compesce Notos, infestaque transtris
Aequora. tu nobis tanta caligine rerum
Pro Polluce mica, nobis pro Castore fulge;
Ut per noctivagos errans tua cymbula tractus,
Scyllaeos inter scopulos, interque Charybdin,
(885) Rectum servet iter. divulsa aplustria puppis
Collige, distractosque duces concordibus uni
Ingeniis. pacem dona rectoribus orbis,
Et quos non thalami, placent tua vulnera, Iesu,
Et mortis sors dura tuae. sociata perennent
(890) Lilia mixta Rosis, aeternaque federa jungant
Terrarumque marisque Deos. Tu flectere Reges,
Tu solus lenire potes, tu mitibus iras
Consiliis dictisque domas. Haec vota Redemptor,
Has audi, Deus alme, preces; magnique tiaris
Borbonii, Regisque tuo de nomine dicti,
Prospera compositis decurrant secula bellis.
Sereniss. Potentiss. Invictiss.
Principi,
CAROLO I,
DEI GRATIA
Magnae Britanniae, Franciae & Hiberniae
Regi, Fidei Defensori, &c.
QUem paci servant Superi, Mars commodat armis,
Et belli studiis vult Soror esse pium:
Quem regni praecepta Parens, exempla Vetustas
Edocet, ac coelo destinat alma Fides;
(5) Accipe regales, Princeps Auguste, triumphos,
Et facilis Musas sublevet aura meas.
Cum legis effusos in publica vota Britannos,
Haec eadem Belgas dicere crede tuos.
In Batavis pudor est, Regem Dominumque creari.
(10) At fas in Batavis sceptra Deosque cani.
BRITANNIA TRIUMPHANS,
Sive in Inaugurationem Serenissimi ac Invi-
ctissimi Principis CAROLI I, Dei Gratia
Magnae Britanniae, Franciae & Hiberniae
Regis, Fidei Defensoris, etc.
(Petit 19)
ANglia, quae triplici distinctum murice Regem,
Nec simplex veneraris ebur; cui mitis Ierna
Exuit agrestes animos, et regia Nerei
Arctois famulatur aquis, medioque natantes
(5) Orcades Oceano, & gelidi confinia mundi:
Si qua tuis unquam respondit purpura votis,
Aut meruit diadema coli, placataque terris
Expandit faciles Divûm clementia vultus,
Hunc sacrum tibi crede diem, quem fundit ab Ortu
(10) Laetior & lentis Pyrois producit habenis,
Nec cupiat mersisse mari, tristique serenum
Tempestate tegi; quem cum subduceret astris,
Destinat augustis rerum Natura triumphis.
Non Regum iam busta queror, Tamesisque dolores
(15) Suggerit, aut nigros perculsa palatia peplos,
Moestaque ferales deposcunt limina taxos.
Sat faciles fulsere faces, nec laeva Britannis
[Editie-1626: Propitiae fulsere faces, nec laeva Britannis]
Astra meant. damnat patios Saturnius ignes,
Et soliis fatale iubar. Tibi pronus Erichtheus
(20) Annuit, et sociâ fulgens cum conjuge Cepheus,
Atque Ariadneae radiant ad sceptra coronae.
Num chelae posuere minas? num saevus Orion
Porrigit audacem coeptis ingentibus ensem,
Et munit regale latus? num Maenalis ursa
(25) Antiquo custode caret? Regique recenti
Militat Arctophylax, & tardi cura Bootae?
In plausus coïere poli: quaque adspicit Austrum
Albion, aut Scythicos Thule timet ultima fluctus,
Horridaque arcanis se Scotia saltibus abdit,
(30) Ingeminant sua vota Dii. divulsaque coelo
Sit licet, & medium Tellus disterminet axem,
Cum superis gaudere cupit: nec sola Deorum
Gaudia tanta putat. potius sibi debita credit,
Quae Caroli sibi Numen habet; tantoque triumphans
(35) Esse studet potior, quanto est vicinior ostro.
Quis mihi magnorum penetralia pandere vatum
Audeat, & sacrâ perculsum Maenade pectus
In furias Thymbraeus aget? quis torrida dudum
Labra Caballinis dabit immersisse fluentis,
(40) Et solitas promittet aquas? dum personat aulas
Irrequieta chelys, fidibusque aptata Latinis
Barbita trans vastos fundunt sua murmura fluctus;
Et concors sociis arridens Belgica terris
Praesumit me vate loqui, regemque creari
(45) Virtutum sine teste vetat. Non abnuit amnes
Calliope, cum docta canunt commenta Serenam,
Et Pelusiacae turgent Stilicone Camoenae,
Et Latii cantatur apex, aut templa futuro
Assurgunt Tiberina Duci: seu Mallius annum
(50) Consul init, Geticisque insignis Honorius armis
Grandiloquo praecone tumet; vel laetior aether
Adspicit Arcadium, vel magni fata Probini,
Et decantati trabeas miratur Olybri.
Isthmia Thebanos meruerunt gaudia cantus,
(55) Et palmae laus tanta datur. dum classibus Aulis
Fervet, & imperium geminis concedit Atridis,
Maeonidem furor iste rapit. Spectacla Poëtas,
Caesareaeque cient epulae, strepitusque theatri,
Et plausus Caveae, & liventes caede saburrae.
(60) At Tu, qui Borei flectis moderamina ponti,
Quem Dominum supplex Rutupinum littus adorat,
Quem Scotus Pictusque colunt, & mixta feroci
Saxone gens; coepto adspira Rex magne labori,
Et Musis da vela meis. sine numine Numen
(65) Cantari cortina vetat, laudesque Deorum
Incoeptat favor ipse Deûm. Tibi stemmate longo
Descendit regalis honos, atque ordine fati
Regna meant: semper dignus cum fascibus haeres
Nascitur, & simili lassantur prole curules.
(70) Tot Reges veneraris avos; nec sola paternos
Condecorat fortuna lares. tibi sexus uterque
Continuat tam grande decus, Tyrioque superbit
Murice magna parens, Gothico quae splenduit ostro,
Et bellatori debet primordia Cimbro.
(75) Inter sceptra puer graderis, dominosque Trionum
Adspectas, quocunque vides: amplexibus haeres
Oceani terraeque Ducum. tibi basia fixit
Parrhasii regina poli, te sustulit ulnis
Regum prima soror, regum gratissima terris
(80) Filia, & augusti genitrix, nulli aemula, Regis.
At Pater aeternae ramis insignis olivae
Emicat, & triplici frontem superinduit auro,
Et nato nova fata parat. glacialis Ierna
Additur imperiis; nec iam Solvaeïus ultra
(85) Terminus Albionis, fortique exstructa Severo
Moenia divisi spectant rectoris habenas.
Illum pacis honos, & non violenta potestas,
Et populi secura quies, laudataque regni
Otia & innocui secernunt regibus anni.
(90) Sic placuit defensa salus; nec jura tueri
Armatae voluere manus; tunc, commoda juvit
Publica, cum ferrum siluit; dum classica nescit,
Tranquilla se mente videt: caelestia lustrat,
Cui tellus sua visa satis: diffundere verum,
(95) Non fasces, pia cura fuit: venerabilis unâ
Evicit virtute metum: nil debuit hosti,
Nec placuit post bella fides, tutusque cruore
Libertatis amor; quae duro milite posset
Extorquere ferox, potius tentavit inermis.
(100) Tu fasces ordiris ovans, & posthuma mundo
Sceptra probas, tantoque carens jam Rege Britannus
Vix sentit mutata suae moderamina gentis.
Sic ubi librato fessus subduxit Olympo
Brachia, & effoetis tremuit cervicibus Atlas,
(105) Maximus Alcides humeris nutantia fulsit
Pondera, nec coeli securius alta pependit
Machina, nec tremulos expavit Iuppiter axes.
Aut veluti patriis ales Titanis bustis
Nascitur, & veteris fugientia secla senectae,
(110) Membraque vernanti reparat longaeva juventâ;
Iam capitis plus fulget apex, jam laetior auri
Pingit colla color, selectaque thura Sabaeis,
Et Cilicum redolet messes. stupet obvius omnis,
Et volucrem miratur Arabs. illa ocyus Ortum
(115) Respicit, ac Solis thalamos, rursusque renascens
Inchoat auspiciis primos melioribus annos.
Talis in augusti priscos genitoris honores
Mitteris, & proavûm foecunda morte favillis
Clarior exsurgis Princeps. exultat Elisa,
(120) Pulsaque majestas Nemetum, magnique propago
Borbonii sociis adglutinat oscula sceptris.
Scilicet in regis pariter blandasque mariti
Conspirat fortuna vices, ut regibus orta
Augeat hos iterum soboles, aeternaque crescant
(125) Imperia, & simili decurrat sanguine sanguis.
Illa Tibi patriis reges virtutibus auctos,
Henricosque dabit, quos Martius excitet ardor,
Hesperiisque ferox odiis accendet Enyo.
Hi gladios, Rex magnae, tuos, atque obsita longo
(130) Arma situ, residesque acuent in praelia gentes.
Hi ditis vexilla Tagi, Boetimque superbum,
Caesareasque aquilas, spoliisque induta suorum
Agmina, Vangionum petulantem fascibus Istrum,
Pannoniosque ad bella cient. cognata rependet
(135) Damna nepos, nascensque piis ex ossibus ultor
Victa Palatinae repetet Capitolia terrae.
Post titulos, gentisque decus, stirpemque Deorum,
Ominibus favêre Dii. tibi Parca futuros
Promisit praesaga thoros, natamque Capeti
(140) Despondit cunis Lachesis. tunc foedus Iberi,
Et regum simulatus Hymen, fictaeque Tonanti
Displicuere faces. risit connubia Clotho
Baetica, & Austriacos fatis expunxit amores.
Omnis in augusto depinxit Gratia vultu
(145) Regales veneranda notas, blandumque tueri
Iussit, & innocuo perfudit verba severo.
Adstitit, & teneras socians Concordia dextras
Unanimes vovit populos. excepit alumnum
Audaci Bellona sinu, suspensaque patri
(150) Arma ferens, strictos placidis pro falcibus enses
Ostendit puero. Cattorum è littore missa
Libertas Batavûm, Hesperiis erepta triumphis,
Accendit Martis rabiem. pro pignore tanto
Explicuit cunctos belli Sapientia casus,
(155) Et lituis praecepta dedit. tunc sanguine junctis
Promisit faciles ventura in praelia dextras
Cimber, & in primis acuit vagitibus iras.
Quam tunc laeta tuis facies, quae signa futurae
Sortis, & inspectis praesagia legit in extis
(160) Augur, & excelsae cecinit documenta juventae!
Iam magni praecepta patris, jam jussa modestus
Exequeris, dignumque putas rectoribus orbis
A pueris voluisse regi. mandata daturus,
Ipse capis, quantumque aliis praecellis honore,
(165) Praeferri virtute cupis. cui munera vitae
Et debet natura diem, submittere sese
Gaudet amor, morumque libens concedit habenas.
Non molles fluxere dies, aut marcida luxu
Otia, vel lentos protraxit inertia Soles.
(170) Non te degeneri Maenas stipata caterva
Accivit comitem, nec vectus lyncibus Evan
Vicit adorandum populo caput. improba nunquam
Ubera porrexit Circe, nec foeda Calypso
Possedit teneros vitiis regalibus annos.
(175) Ipse per umbrosos saltus, & tesqua ferarum
Deduxit juvenem genitor, cum roscida multum
Purpureis Aurora genis praeverteret Ortum:
Aut celerem raperent invisa crepuscula Phoebum,
Fessaque Hamadryadum gelidis se conderet antris,
(180) Faunorumque cohors. quoties tibi Delia dextram
Instruxit jaculis, frondosaque Maenala linquens,
Et juga Taygeti, pharetram suspendit & arcus
Ex humeris. quoties docto venabula nisu
Fixit in aversi fugientia tergora cervi.
(185) Mox spumantis equi fodiens calcaribus armos
Antevolas per prata Notos: nunc sistis euntem
Ocyus, & duris inflectis colla lupatis,
Aut gyro properare doces. generosus habenis
Assurgit sonipes, dominique superbus honori
(190) Infremit, atque animos regali à pondere sumit.
Promittit tibi sceptra labor, securaque belli
Tempora venturi quondam praeludia Martis,
Et pugna simulacra docent. ut torqueat hastam
Consilio librata manus, qua lege machaeram
(195) Stringat, & auratum subnectat pendulus ensem
Balteus, aut clausos defendat ahenea vultus
Cassis, & invictis majestas militet armis.
Sic prope Barbaricae Rhodopeïa flumina Thraces
Odrysius desudat ovans, & prima capessit
(200) Bella puer, formatque suum praeceptor Achillem
Thessalus, & peltis nascens adsuescit Amazon,
Spartaque primaevos gladiis exasperat annos.
Nec minus Aoniae tanta se condere gaudent
Mente Deae, tacitosque aperit doctrina recessus,
(205) Et soliis sua fata legit: quam blanda vacillet
Excelso fortuna loco: quibus occidat ausis
Imperii surgatque decus: quae tempora paci
Commoda, quae poscant lituos: quos negligat hostes,
Quos metuat mens cauta Ducum; quae foedera solvat,
(210) Quae credat temerasse nefas; quae causa rebelles
Armet, & audaces frangat Prudentia motus.
Tota per antiquos solers industria fastos
Ambulat, & claris judex praeconia factis
Commodat, at vitium regali vindicat irâ.
(215) Suspicitur mentita virum regina, furorque
Imperii, & magnae metuenda Semiramis urbi.
Diligitur Cyri probitas, gravibusque decorum
Moribus ingenium. terret sors ultima Lydi
Infaustis arsura rogis, & foemina nato
(220) Inferias irata parans, utresque cruenti,
Tergoraque injustas circum liventia sellas.
Persicus ut Danaum ductor subverterit urbes,
Et fugiens sua fata gemat, miraris, & acres
Thermopylas, Grajûmque duces. non emptor Olynthi,
(225) Non Pellae placuit stomachus, spretorque Deorum
Laomedon. damnas Priami responsa potentis,
Aeneamque probas, suppostaque corpora patri,
Et laetae pietatis onus. Tibi rapta Sabinus
Pignora conqueritur, violataque jura theatris
(230) Persuadet promissa fides. quam vilia regnis
Semina monstravit Tanaquil; quae robora sceptris
Conferat, ac Divûm firmet reverentia fasces,
Egeriae secreta docent. civilia moerens
Bella legis, patrioque undantem sanguine Syllam
(235) Despicis, & laesos parvi Rubiconis ad amnem
Romulidum Latiique Deos. plus causa Catonis
Arrisit, bellansque gener; Pharsalia quamvis
Vexerit immeritis soceri vexilla triumphis.
Iam Gracchos, Mariosque, & fastidire Cethegos
(240) Incipis, & querula subnixos plebe tribunos:
Sed praeclara tenent animos exempla, Camilli,
Scipiadae, Deciique duo, totque inclyta bello
Nomina, cunctantes Fabii, punitus Iarbas,
Aemilii, Paulique, duces: patiensque laborum
(245) Hannibal, & veteris splendor Germanicus aevi.
Inde per annales, atque ultima secula raptus,
Per gentis monumenta tuae, proavûmque labores,
Romanas aquilas, & formidata Britannis
Arma stupes, magno domitas sub Caesare gentes,
(250) Et totum signis stratrum victricibus aequor.
Adspicis iratam Morinûm de littore Tethyn
Ausonios transferre Deos, Tiberinaque longe
Rostra triumphatis Latium confundere terris.
Adspicis, ut Tuscos peregrino gramine pascat
(255) Cornipedes Italûm ductor, tua scindat aratro
Arva Ligur; victorque tuis det jura Quirinus
Damnoniis: pandat Siculis navalia portus
Iccius, & Latias doleat Sabrina secures.
Quid procul externo bellantem exciverit Albi
(260) Saxona; quae quondam vicinis gentibus irae;
Quid Scotus Pictique fremant; cur improbus ensis
Tinxerit hostiles civili sanguine dextras,
Indigenasque tuos fallax exegerit hospes:
Ut patriae vires magni fregere penates:
(265) Ut serò coïere Rosae, fatalia belli
Symbola & indomitum placarint oscula Martem.
Prisca Caledonios aperit tibi fama recessus,
Et bellatores populos, inimica Garumnae
Flumina, vicinis erepta palatia Gallis;
(270) Normannique trucis furias, & subruta Cambris
Imperia, & veterum repetentes jura Siluras.
Iam fera Massagetûm soboles, & Concanus atrox
Devictos tibi dictat agros, nec bella furentis
[Editie-1626: Devictos tibi dictat agros, nec bella rebellis]
Desmonii facinusque probat. tibi reddit Ibernos
(275) Arthurius, dominosque Senus fastidit Iberos.
Hos ubi per populos, aeternaque nomina factis
Ire libet, stimulos illinc tibi subdit Ierne
Bellipotens; illinc pugnae monumenta ministrat
Albion, hinc rigidum Boreae porrectus in axem
(280) Grampius, audaci quae sit fiducia Scoto,
Edocet. Omne tuis aliquid virtutibus addit
Exemplum, formatque Ducem praelecta vetustas.
Quod si prisca suos nesciret pagina reges,
Tu regnis praecepta dares; tu prima regendis
(285) Norma fores populis: tu digni Principis artes
Expedias, firmesque novis subsellia jussis.
Despicit aequales regum tua purpura voces,
At coelo parere cupit; queis flectis habenis
Imperium, subdis Superis, unoque Tonante
(290) Dum minor es, uni titulos submittis Olympo.
Huic regnas, quem regna timent: cui cruda tyrannis
Concedit, pavidique abscondunt ora Nerones.
Nec parere Deo pudor est, cum terra polusque
Parendi sine lege ruant, & tuta perennet
(295) Regia, quam fulcit pietas, & conscius horror
Numinis, ac sacro supplex reverentia cultu.
Sic coelo terraeque places: & sidera Princeps
Blanda refers, precibusque tuis se accommodat aether,
Et faciles in vota Dii. Tua moribus aetas
(300) Mentitur senium, & pleno spectata theatro
Vita fluit, vulgique legit suffragia virtus.
Praecipit ancipites rerum Prudentia casus,
Fortunam ratione domans, & provida sorti
Nil debere cupit. dictat consulta magister
(305) Usus, & antiqui repetens moderamina secli
Consiliis ordiris opus. Clarissima lux est
Virtutum sub rege novo; nec publica recti
Cura latet, multum teneris sibi spondet ab annis
Vox populi, & primo praesagia sumit ab ostro.
(310) Nec tibi jussa placent, mandataque dura regentum,
Quae reges fecisse piget. dum legibus orbis
Exigis obsequium, factis constantibus anteis,
Quoque vocas, rex ipse praeis: nec cuncta licere,
Quae possent libuisse, putas: veniamque nefando
(315) Praetexis sceleri, aut peccans impune tribunal.
Ius populi commune tibi est: devincit honestas
Una Ducem civesque tuos: discrimina solum
Majestas, sceptrumque facit. sic jussa capessunt,
Quos gaudes fecisse bonos; dominumque verentur,
(320) Sed recti sibi lege parem. Qua regibus itur,
Ire times: fasque esse putas, ea posse potentes,
Quae voluisse nefas. socium te destinat astris
Diva Themis; cunctasque rotans velata per urbes
Lumina, saevi expers odii, blandique favoris,
(325) Ultores scelerum districtos porrigit enses,
Librantesque manus. metuit regale vacillans
Caussa forum; preciumque refert, & mitia pressus
Sentit rostra cliens. Tuque ô mansueta Deorum
Progenies, rigidae damnans suffragia legis,
(330) Quae deforme chaos, permixtaque foedera prudens
Distinxti, & placido donasti sidera vultu,
Alternasque neces & mutua praelia rerum
Digeris, ô vasti rectrix clarissima mundi,
Aeternique Iovis soboles, Clementia, justo
(335) Quae distare cupis, violentaque jura moraris,
Hoc miseris sub Rege faves, tranquillaque moestis
Acceleras responsa reis. non ille rigori
Assentit Torquate tuo; lumenque severo
Exposcat periisse patri. sat longa furori
(340) Dat spatia, ingentesque moras, ne regna ministret
Impetus, aut calidis vilescat regia jussis.
Non avidum poenae, aut diri vindicta cruoris
Accendit praeceps animum; non vilibus acer
Succenset vitiis; aut magnis frena relaxat
(345) Gratia criminibus. formidat Principis iram,
Quisquis amat, materque metus reverentia sceptri est,
Nec simulatus amor. debellat dextra superbos.
Subjectis facilis. Sic cum sua murmura produnt,
Et pavidas terrent irata tonitrua gentes,
(350) Obstantes feriunt scopulos, Cyclopea nutant
Saxa, ruunt durae celsis de montibus orni,
Parcitur arbustis, pronoque papavera collo
Tuta latent, magnique exorant arma Tonantis.
Stat jurata fides, sua nec promissa refringit,
(355) Nec differre cupit: totâ dolus exulat aulâ,
Fictaque simplicitas, & quae scelerata futuris
Imperiis inhiat rabies, nec jura moratur,
Dum regnum sibi fraude paret. quae spretor Olympi
Dux Libyae, sacras toties perjurus ad aras,
(360) Suppeditat consulta, fugit, nec signa triumphans
Inferat in patrios tecum Romane penates,
Intentetque truces jugulis civilibus enses
Perfidus, augustoque Deos postponat honori.
Non animo dispar vultus, non dissona fronti
(365) Pectora: blanda gravi residet sermone venustas:
Nec personatis inservit mobile scenis
Ingenium. graditur gressu veneranda modesto
Celsa potestatis species, & splendida fulget
Stipantes inter Proceres. velut aethere in alto
(370) Nocturnos rutilans praecedit Lucifer ignes,
Astrorumque choros; hunc circumfusa sequuntur
Sidera, & à tanto lumen sibi lumine spondent.
Auget cura vigil, census at mascula foedam
Castrat avaritiam: non mentem effaeminat aurum,
(375) Quae dat jura viris. O quantum judice tali
Doctrinae succrescet honos; ô quanta Camoenis
Otia, quae steriles iterum revirescere lauros,
Parnasso plaudente, dabunt. En clausa sororum
Antra patent, lentumque invitant praemia Phoebum,
(380) Et pigra se tollit humo mens enthea vatum.
Non fera praeclaris paupertas incubat ultra
Ingeniis, foedoque jacet sub pondere virtus
Obruta. Tu Batavum, Princeps auguste, poëtam
In laudes facis ire tuas, stimulumque furori
(385) Subdis, & externo indulges tua nomine Belgae.
Nec regni spatia ampla tui, nec semina belli
Prima canam. coepti decurrat carminis ordo
Imperii momenta tui, librataque magnis
Consiliis praecepta ducum. Nam maxima quamvis
(390) Expendas arcana prior, tamen aequa monenti
Auscultas, fidique probas consulta Senatus.
Ille gravis senio, & sceptrorum fata revolvens,
Regni librat onus, regisque negotia secum
Dividit: ille leves coecae Rhamnusidis iras
(395) Negligit, ingentes superat: jam classica paci,
Iam pacem praefert lituis. sic flectis habenas,
Sic fati modus in sceptro est. Si numina spernat
Impietas, & sacra Deûm, tu vindice poenâ
Exigis officium: si credulus occupet error
(400) Incautum, meliora doces. non succubat armis
Aut rigidis mens recta minis, sed vera monenti
Submittit sua sensa fides. Ignobile si te
Vulgus amet, crescis modicè popularibus auris;
Si queritur, sprevisse tuum est. Si bella coactus
(405) Aggrederis, magis illa times; tutissima res est
Bellorum metuisse vices. si debita miles
Aera petat, leni recreas aeraria censu,
Nec sordes erectus amas. non pagina fisci
Injustas tibi scribit opes, aut sanguine gaudet
(410) Suppliciisque frui, miseri vel funeris optat
Exuvias servare sibi. generosa putantur,
Quae dat lucra favor, nec rex vectigal amabis,
Quod plebs moesta dabit. tecum communia Princeps
Gaudia, communes gemitus & commoda sentit.
(415) Quae capitis fortuna, sua est; surgitque caditque
Cum rectore suo, atque unâ se sorte tuetur.
Nulla tibi iratae rabiem Lucretia dextrae
Imputat, aut castae dissolvit vincula zonae
Virgo dolens; nunquam sceleri vis praebuit ansam,
(420) Acrisiusque tuo Danaën semovit ab auro,
Regalesque preces timuit. te vindice servat
Iura thorus, thalamusque fidem. nonaria nunquam
Inclyta fallaci subiit palatia gressu,
Aut solium sinus abscondit: non purpura fuco,
(425) Non Veneri innuptae fasces, non mitra puellis,
Aut emptis grandes trabeae cessere capillis.
Salve magna Patris soboles, venerabile sceptris
Exemplar, Tyrio numen sub murice fulgens,
Illustris pietatis apex, cui pectore in uno
(430) Omnia nascentis regalia dona tiarae,
Virtutumque choros coelestûm cura recondit.
Scande triumphales, Rex augustissime, currus,
Purpureamque apta chlamyden, praereptaque fratri
Fato sceptra cape, & sacrâ sublime coronâ
(435) Cinge caput; celsam gemmis abscondat Hydaspes
Caesariem, rutilent virides in fronte smaragdi,
Et ditis spolia Oceani, baccaeque nitentes
Intextum radiis vincant fulgentibus aurum.
Undique concurrunt populi, fervensque viator
(440) Ad Tamesin molitur iter, fremituque secundo
Colligit ipsa suas animosa Britannia voces,
Iamque timet privata loqui. conspersa videres
Strata viris, pulchras alto de culmine passim
Despectare nurus, intentaque matribus ora,
(445) Membraque Erythraeos inter speciosa lapillos.
Colligit aequaevos aliquis sibi Principis annos,
Et confert juvenile decus, pudibundaque virgo,
Quem veneratur, amat; spernunt exacta loquaces
Secla senes, facilesque colos & pensa sororum
(450) Hunc gaudent nevisse diem, quo prisca Stuarti
Progenies magno decernit frena nepoti,
Tergeminamque uno claudit sub numine gentem.
Exeat hic mundi populis illustrior annus,
Quem regum celebrant thalami, sacraeque tiarae
(455) Et regni commendat honos. Vix lilia claris
Miscuerat Cytherea rosis, flammisque Tuaedae,
Et peregre Paphiis exarsit Sequana taedis:
Succedunt Veneri trabeae, discussaque fasces
Flammea nobilitant, dominasque augusta secures
(460) Arripit, & patrio majestas commodat orbi.
Plausibus accedunt Superi, radiansque corusco
Lumine, Phoebaeo jam cum splendore nitorem
Confundit diadema suum. lux clarior astris
Emicat, & totum nebulis absolvit Olympum
(465) Hoc saltem Natura die: dum sceptra parantur,
Cuncta nitent, maestisque carens jam nubibus aër
Adversos monstrat Rutupino è littore Flandros.
Aeolii ponunt fremitus & murmura fratres,
Nec Boreas pro more furit: pacata quiescunt
(470) Aequora, nec parvas Aquilonia flabra flagellant
Hebridas, aut timidae latus implacabile Thules.
At Thetys toto passim circumflua regno
Caeruleum Tritona vocat; vocat ille natantes
Najadas, & mediis grandaevum Nerea poscens
(475) Orcadibus, tremulis mulcet vada caerula caudis,
Rectori gratata suo. Plus sidera spondent,
Et cunctis, Auguste, tibi jam mensibus aether
Annuet, & quamvis obliquo tramite currat,
Dextra tamen facilis promittit Signifer astra.
(480) Inchoat aethereos Aries fulgentior ignes,
Imperii fax prima tui, Phryxaeaque purgans
Vellera, dum paribus motum discriminat horis,
Vult omnes parere tibi. cum surgit ab Ortu,
Te Tauri frons laeta videt, dorsoque micantes
(485) Pleiades arentes humectant nubibus agros,
Et moestis dant pocla satis. Cum Castore Pollux
Augurio meliore favent, & gaudia juncti
Adgeminant ventura tibi. ferventia Cancer
Brachia, Phoebaea expandens cum lampade, regni
(490) Expandit decora ampla tui; Solemque moratus,
Successus urgere tuos velocius ardet.
Leniet ipse suas Nemeae Leo torridus iras,
At bellis fomenta dabit, nec saevus anhelo
Eludet Cererem latrator Sirius aestu.
(495) Mitius ingenium Themidi est, quae sedula custos
Iustitiae validis firmabit legibus urbes,
Et credet fraudasse nefas. haec lancibus aequis
Librabit cum jure diem, noctemque diebus
Exaequans, solo vitium distinguet honesto.
(500) Scorpius innocuae littus vitabit Iernae,
Nullus vipereâ nocuit cui sibilus aurâ;
Non homines diris laedunt afflatibus hydri;
Laetaque tardigradus perreptat gramina bufo:
Aut mala sublimi suspendit aranea tecto
(505) Daedaleum subtilis opus. Tibi spicula Chiron
Et pharetras arcusque parat, quibus occidat Astur,
Victaque Cantabricae submittant arma phalanges,
Et domitus mansuescat Iber. quae stella Decembres
Asperat, & reduci minitatur sidere, tali
(510) Mitescet sub rege Caper; nec Aquarius undas,
Aut in te gelidos armabunt frigora Pisces.
Sic parent Convexa tibi, Superumque favori
Consociat se terra parens. submittit habenas
Scotus ovans, gens clara armis; duramque subactâ
(515) Pauperiem virtute domans, tua milite duro
Et nunquam timidis munit tentoria castris
Bellatrix. geminas alto de vertice gentes,
Quas Boreae pars una truces, pars altera mites
Adspicit, ad tantae poscit spectacula pompae
(520) Grampius, & patrii gaudens primordia regni
Commendat, priscumque decus. quique innatat undis
Aebudum populus, totum tibi mancipat aequor,
Pugnacesque manus; & quamvis saeva Trionum
Littora perpetuis damnet natura pruinis,
(525) Dissolvunt tibi triste gelu, laxatque recessus
Vesta suos. veteres Pictus tibi devovet urbes,
Et famulas fert Tina rates, nec Cimbrica rursum
Sceptra petat. sparsos generosa Britannia fasces
Colligit, atque uni gestit submittere regi.
(530) Hic tibi lanigeras videas mutare bidentes
Vellera, & excelsas protendere brachia fagos.
Hîc stannum tibi vena vomit, pallensque metallum
Eruit, & terrae scrutatur viscera fossor.
Nec fallit, te rege, labor. Tibi Cambria messes
(535) Foecunda tellure dabit, nec Saxonis ausa
Ore loqui, damnat peregrinae verba loquelae,
Inque tuos prisco plaudit sermone triumphos.
Turgida sed Tamesis vicinis ostrea ripis
Exspuit, & magnae velox allabitur urbi.
(540) Scillicet hi pariter te, Constantine, penates,
Et Carolum genuere, Deos: haec regia mundo
Intulit Augustos, aequataque nomina coelo.
Vos quoque, queis Scythicae praebent cunabula gentes,
Massagetaeque truces, animos victusque ferarum
(545) Exuitis, Dominique favens adsuescis Ierna
Mitibus imperiis. illi donaria cervos
Mittis, & aërii coelestia munera mellis,
Insontis documenta cibi; tu reptile virus
Exuis, & toto proscribis toxica regno,
(550) Ne nocuisse queas. admittit frena tuorum
Occasus, fessusque tuis, Rex magne, sub undis
Occultat Sol pronus equos, qua Virginis ora
Excipit indigenas sub te rectore Britannos.
Te supplex Aurora colit, ditesque Moluccae,
(555) Quo classes abiere tuae. sic clara per orbem
Fama volat, geminoque occurrit gloria Phoebo.
Gallia regali conjungens sceptra cubili
In tua concordes aptat praeconia voces.
Consentit Tamesi Ligeris, Sabrina Garumnae,
(560) Invitatque Ararim, Picto gaudente, Tuaeda.
Accedit Rhodanus, Dominaeque superbus honore
Laetitiae dat signa suae; nec Sequana ripis
Contentus rapidis Londinum advolvitur undis.
Te consanguineo venerantur Baltica nexu
(565) Aequora, magnanimusque Getes. tibi Cimbrica Tethys
Vota facit, repetensque tuae connubia matris,
Cognatasque faces, tecum communia tentat
Praelia, & ad placidum disponit castra Visurgim,
Caesareasque accîdit opes. Iam Rhenus & Albis
(570) Exiliunt: nondum victi plausere Batavi,
Nassoviique duces, infractaque pectora, Belgae.
At genitor, tali qui successore, Deorum
Alloquio, & Superûm fruitur felicior aula,
Quam laetus suâ regna videt, quam Celtica gaudet
(575) Foedera firmari thalamis, spretosque hymenaeos
Displicuisse Iovi! Fortunatissime Regum,
Terrarum sublime caput, sublimior illis,
Immensi pater Oceani, Tithonia vive
Secula; nulla tuas violet fortuna tiaras,
(580) Sera thorum Lachesis: succrescant regia mundo
Pignora; sceptriferos fundant palatia natos;
Borboniosque duces, bellatoresque Stuartos
Parturiat Regina tibi: solatia Belgis
Suffice: magnanimae reddas erepta sorori
(585) Imperia: Austriacis finem decerne triumphis:
Atque iterum extremas feriant tua fulmina Gades.
TUMULUS
Serenissimi, Potentissimi, Invictissimique
Regis, GUSTAVI ADOLPHI, D.G.
Suecorum, Gothorum, & Vandalorum
Regis, Magni Principis Finnoniae, Ducis
Esthoniae & Careliae, nec non Ingriae,
Livoniaeque, &c. Domini.
(Petit 45)
Dî, quibus imperium est, tuque impavidissime Mavors,
Terra Palatinis per quem Tartessia sceptris
Excidit, & languent aquilis ultricibus irae,
Nec constant jam Fata sibi; verum ordine nullo
(5) Alternat dubias regum Fortuna coronas:
Desaevi, Gradive, parum; & furialibus armis
Da spatium tenuemque moram, dum grande cadaver
Tollimus, & tumulum ingenti decernimus umbrae.
Cum titulis lacrymae, cum majestate querelae,
(10) Et medias inter surgunt lamenta tiaras.
Pallet ebur, maculisque riget liventibus ostrum,
Dum formidatos bellatrix purpura vultus
Exuit, & nescit se regnatoris imago.
Cui modo terribiles augusto in vertice cristae,
(15) Et galeae fulgebat apex, cui dextera crudis
Caedibus irrubuit, densosque effusa per hostes
Obvia fulmineo diffregit cornua telo;
Occidit, & sese jamnunc miratur inermem.
Arctoum diadema jacet, gemmaeque coruscum
(20) Abscondunt,cum Sole, caput. sua damnat Hydaspes
Munera, laurigerisque micans sub crinibus aurum
Marcet, & exanima squallent sub murice lanae.
Sic ubi Phoebaeas foeda caligine texit
Immitis Dictynna faces, fratrique minatur
(25) Torva suo; totus, radiis languentibus, orbis
Horret & attonito decedunt gaudia mundo.
Cum fera magnanimum mersisset femina Cyrum,
Laxaretque suos Thomyris vesana furores,
Et Scythici fluerent rivis crudelibus utres,
(30) Plorabas tum, Persa, domi. cum Parthica Crassum
Agmina, cum magnum raperet Germania Drusum,
Moerebas, pia Roma, procul. quin conscia cladis
Lurida fatales flebant Capitolia casus.
Quae Latio facies! cum te, Germanice, longè
(35) Audiit exstinctum Tiberis; cum nobile bustum
Vectaret patrias flens Agrippina per undas,
Istaque funestam quaterent spectacula Romam.
Quam Macetûm tremuere foci, quam regia Pellae
Atria & Aemathios feralis fama penates
(40) Perculit, & tacitas Grajûm concussit Amyclas,
Pellaeo moriente foris. tunc Thessala Tempe,
Tunc omnis Rhodope pallensque cohorruit Haemus,
Et deploratae sortem planxere Mycenae.
Hoc luctus in Rege stupent, causasque dolendi
(45) Orbis habet. queriturque uno natura sepulchro
Tot populos gentesque tegi. suspiria Finno
Elidunt Sueonum gemitus; & Lappio flere
Nescius, & passis incusat fata capillis
Vandalus & tali felix rectore Borussus.
(50) Ipse, suo quamvis concretus frigore, Moschus
Ora pharetrato jungit lachrymantia Daco,
Hostiles oblita minas; Gothicosque dolores
Vistula Sarmaticos longè diffundit in agros,
Et, Viadro trepidante, pavet. simul ingemit Albis,
(55) Scuta Ducum frameasque & fortia corpora versans.
Currunt Teutonici lentè vastissima Rheni
Flumina, devictasque sibi plus territat urbes
Moenus & afflictis Nicri submurmurat undis
Tristior, & socio partitur damna Visurgi.
(60) Parte alia saevus redivivis viribus Ister
Surgit ovans tantisque capit solatia solus
Manibus & Latias jactat securus habenas.
At Gallum implexo post frontem crine ferocem
Luctus habet, Batavusque sui discrimina belli
(65) Aucta putat. pulsae Tamesis formidat Elisae
Austriacae nova lucra domus, & nescia flecti
Pectora semideûm. vicinis aemula sceptris
Urbs Venetûm, quam sit plus tuta potentia fractis
Hostibus & modico dominari Caesare, solers
(70) Percipit & magno vacuam se vindice sentit.
Tunc populi fortuna labat, cum vita dehiscit
Principis. hic animus toto se corpore miscet.
Hoc perstat rectore salus. lux ista Quirites
Irradiat. cunctos peragit mens publica motus,
(75) Atque agitat molem imperii. cervicibus istis
Machina libratur mundi, qui regnat, habena
Se pariter civesque ligat. cum solvitur illa,
Fertur & indomitum laxat respublica corpus,
Nec patitur se turba regi. ceu remige pulso
(80) Fluctuat, & tumidis jactatur cymba procellis
Antennaeque gemunt. etiam, Gustave, potentes
Percellit tua causa Deos, terrenaque juxta
Coelestes tangunt hominum dispendia mentes.
Quem tibi porrexit Perseus fulgentior ensem,
(85) Involvit totum nebulis. qui frena ruentis
Bellerophon malè rexit equi, pugnare recusat
Ulterius Martemque fugit. qui proximus Ursae
Assidet Arctophylax. spirantia vulnera lambens,
Custodita diu contemnit plaustra Bootes,
(90) Sanguineisque notans glacialia sidera guttis,
Tingit Hyperboreos regali caede Triones.
Engonasis ferale rubet, domitorque ferarum
Plus, reges domuisse, putat. sed frendet Erichtheus
Arduus & pandis singultit rictibus Arctos
(95) Utraque. quae mundi circum tardissima fines
Volvitur, objecto se vellet in aequore mergi,
Riphaeisque suos abscondi montibus ignes.
Nec tamen hîc Varum canimus vel capta Cherusca
Signa manu, profugoque infames consule Cannas,
(100) Non raptas Parthis aquilas, Persenque triumpho
Incolumem, Romane, tuo. non clare Iugurtham
Captivum tibi, Caesar, habes. non victor Adolphum
Post currus pronaque trahis cervice quadrigas,
Ferdinande potens. Decium spectate renasci,
(105) Thebanumque Ducem salvis occumbere castris,
Teutones. immoritur partis Victoria lauris,
Et densas acies inter stragemque cadentum
Sternens ense viam, famae sibi vendicat amplae
Materiam, & madidas hostili sanguine cristas
(110) Devovet, & media suspendit morte trophaeum.
Aeterni cineres, non vestro cinnama busto
Aspergam, tenerisque struam de floribus aram,
Pallentesque feram violas, mollesque hyacinthos,
Aut quae Panchaicis desudant balsama ramis.
(115) Hic Paridi debetur honos. his moesta parentet
Leandro Citherea suo. nunc alter Achilles
Conditur, Hectoreisque illustrior ossibus urna
Poscitur. exequias Pyrrho, fortique paramus
Scipiadae. tumulum circa lituique tubaeque
(120) Funestum Paeana sonent. thoraces aheni,
Umbonum crates rutilae, frameaeque minaces
Concrepitent. saevam quatiens Phorcynida Pallas
Districtos tremulis gladios permisceat hastis.
Forment scuta rogum, compactos baltheus enses
(125) Subliget. hîc pharetras, miles, pro thure sarissas,
Ipsaque disruptis adole tentoria velis.
Quae vivo placuere Duci spectacula, manes
Afficient haec ipsa pios. fas condier armis,
Omne cui armatis abiit sub messibus aevum.
(130) Adstent terribiles turmae, & cervicibus altis
Ad pugnam phaleratus equus. qui regia vexit
Corpora, depositis iras insignibus Aethon
Colligat, & domino cupiat parere jacenti.
Incedat solita majestas bellica pompâ,
(135) Et socias acies non dedignata potestas
Confundat numero procerum. stringantur in arctum
Agmina, nec leges pudeat servare severas.
Dalmata, da marmor cineri. da Botnia taxum,
Funereasque rotent ad splendida busta cupressos
(140) Hercyniis passim sudantia brachia silvis.
Ducant aera manus, patrioque augusta metallo
Ora micent, vultusque gerant, queis belliger hostem
Terruit, & pavidis Duinam pallescere ripis
Vidit, & indomitum tandem mitescere Volgam.
(145) At vos Prutenis plorantia succina cives
Quaerite littoribus. toties asserta verendam
Accedant electra pyram, similique cruentos
Pingite corallo stillisque rubentibus artus.
Ipse ego, dum cunctae coëunt ad publica gentes
(150) Funera, dum trepidam sese devolvit in Arcton
Caucasus, & mundi distincto cardine partes
Miscent unanimes adverso sidere planctus;
Te, Rex magne, canam. vasto licet aequore vatem
Dissocient tot regna tuum, Tethysque procellis
(155) Obstrepat, & querulis adlatrent fluctibus undae,
Eminus assurgam sceptris; interque potentum
Heroumque graves gemitus, regumque ducumque,
In Batavis pia verba loquar; gelidoque sub axe
Audiet Aonios regnatrix Suecia cantus.
(160) Tuque adeo, seu jam grandis solatia luctus
Expendis, Regina parens, unique Tonanti
Indulges regale caput: seu lurida tristem
Verris humum, & fluida scandis palatia pallâ,
Ut lachrymis secreta vaces: seu maxima belli
(165) Pondera & immensi pariter moderamina regni
Feminea plus sorte subis; thalamique dolores
Celsa premis mulier, casusque abscondis acerbos:
Sive, quod extremum credo fore munus amantis,
Casta maritali defigis basia vultu,
(170) Et cunctis numeras victricia vulnera membris,
Vindictae fomenta tuae: clarissima vati
Diva fave. quamvis Sueonum novus advena portas
Ingrediar, nec sim tantis par conditor actis,
Aut mea victuras ostentent tempora lauros;
(175) Gustavus mihi carmen erit. qui regibus ortus
Tot reges veneratur avos, semperque renata
Majestate viret. quem primum gignere solers
Cum cuperet natura, rudi sub pulvere partem
Miscuit indomiti Martis, mentemque Minerva
(180) Induit, & solido fibras adamante ligavit;
Ut Regem genuisse putes, & vivida coeli
Semina sceptriferis jamtunc haesisse latebris.
Quid mihi Divorum sobolem grandaeva vetustas
Objicis Alciden? quid clarum Thesea bello,
(185) Memnona, Trojanosque duces arcessis ab alto?
Hunc decuit formasse Iovem. plus ille meretur
Esse Deûm pronepos, quam qui Telamone creatus
Occubuit propriis damnatus viribus Ajax.
Horribiles populis Gotthi, dominique Trionum
(190) Continuant seriem gentis, quam prisca celebrant
Secula, quae victo rapuit diademata mundo,
Exuit Ausoniam titulis & paupere terra
Ivit in imperium magnum, per regna cucurrit
Baetica, per Druidum saltus, per inhospita Mauri
(195) Littora & Arctois Abylam parere coëgit
Iussibus edomuitque suis Atlanta sarissis.
[Editie-1633: Iussibus edomuitque suis Atlanta maniplis.]
Venturo gens apta Duci. cunabula Tethys
Fluctibus aspergit, primosque exasperat annos
Oceanus, natale solum. sic inter & arma
(200) Sarmaticasque nives & frigora saeva, futurae
Virtutis documenta capit, discitque severo
Terrarum pelagique Deos sub sidere nasci.
Creta Panomphaeum gaudet fovisse Tonantem,
Odrysium Thrace. nascentis gloria Bacchi
(205) Erigit ingentes Thebas. hac prole superbit
Parrhasis, & gelidus civem sibi vendicat axis.
Tunc sua fatidicis reclusit vocibus ora
Augur & inspecto vates praesagus Olympo
Horruit, & tacitos rabido de pectore sensus
(210) Lappionum doctae procul excussere Sibyllae.
Chaldaei siluere senes, & corniger Ammon
Et Dodona loquax & pulso numine Delphi,
Et raptis olim sapiens Hetruscus in extis,
Pro cunctis Scritofinnus erat, Boreaeque peritus
(215) Institor, & scopulis haerens piscator in udis.
Cui canescentes fundunt praesagia barbae,
Et faciunt arcana fidem, pernixque volatu
Cervus & Aeoliae dictant oracula rupes.
Fama fuit Siculis jam tunc fornacibus aera
(220) Cyclopum properasse manus, fumasse caminis
Aenariam, & diras capulis aptasse secures,
Et mox torquendas in Cimbrica colla machaeras.
Tunc Livonas tremuisse ferunt, quaeque uvida Francus
Regna colit, Bojosque suis in finibus arcto
(225) Obriguisse metu, Rugoque habitata feroci
Aequora, & audaces spem praesensisse Cheruscos.
Adstitit ad cunas Carolus, magnumque rotari
Dum videt haeredem, nec pondus amabile laeta
Fastidit tractare manu, vestigia signat
(230) Indolis; & gemino circumvallata profundo
Imperia adspectans, natique in imagine gaudens,
Nascere, ait, soboles. non haec mea littora votis
Sufficient angusta tuis. sed turbine belli
Mox tua vicinas implebunt classica gentes,
(235) Qua tellus pelagusque patent. procul audiet arma
Bosphorus, & Phariae potator fervidus undae,
Et vagus Euphrates, tostusque caloribus Afer,
Et dis Aurorae solium. nec deinde relinques
Par decus armorum cuiquam sperare nepotum.
(240) Ipse coruscantem puero pater alligat ensem,
Et rerum ignaros ferrata casside vultus
Abdit, & aeratis stringit thoraca catenis.
Pro thyrso gravis hasta fuit, pro deside myrto
Baltheus & pharetrae & quondam nocitura bipennis.
(245) Talis inexpertum Peleus formavit Achillem,
Hectora Phillyrides, tales videre Mycenae
Atridas miserae fatis praeludere Trojae.
Sic & Bistoniam torsit Mars parvulus hastam,
Duravitque suas glaciali in Strymone plantas,
(250) Brachiaque & digitos primos intendit in arcus.
Iam spumantis equi fodiens calcaribus armos,
Anticipat cursu Boream, currusque volantis
Oenomai. gaudet praeruptos scandere montes
Annitique jugis, gelidos torrentibus artus
(255) Abluere, & nimbos inter Caurosque Notosque
Spernere coelorum rabiem. quos Sparta labores
Sustinuit patiens, subiit generosa juventus
Principis, & canis facies illaesa pruinis
Pertulit adversae mordacia frigora brumae.
(260) Nec minus & studiis animum florentibus implet,
Ac sceptris facienda legit. jam Graja vetustas
Excutitur, nunc Roma suos edisserit ausus,
Totque virûm, prisci quos suspexere Quirites,
Ante oculos exempla locat. mutabile regnis
(265) Ingenium sortemque notat: nutare tribunal:
Fulgida suspendi tenui diademata silo;
Inque vices apicem iratos nunc demere nobis,
Nunc aliò transferre Deos. ut summa potestas
Impatiens consortis eat, nec fidere fas sit
(270) Regnantem sociis, claris monitoribus haurit.
Ut populi valeat duros inflectere sensus
Officiis, vitaeque modum pro lege ministret,
Praediscit. tunc jussa pati tractabile vulgus,
Cum facit illa jubens: cum se plus sentit amari,
(275) Quàm metui. solo florere palatia recto,
Et validas niti placidis virtutibus urbes.
Quin cladem sceleri titulos, & fraudibus orbem
Exitium debere suum: pallescere foedis
Criminibus regale caput: conspectius omne
(280) Esse decus, quoties stabili splendescit honesto.
Nec trabeis aliena putat; praeponere semper
Publica privatis: afflictis parcere: civi
Consulere, & tumidos animi compescere motus:
Et pacem donare suis, regnoque quietem.
(285) Iamque paludatis mundi rectoribus audet
Divinum praeferre Numam. damnare Quirini
Grassantes quacunque manus. compendia belli
Improbat in Tullo, & paucis pugnantibus Albae
Suspendi imperium. Mavortia laudat in Anco
(290) Nomina, magnificasque domos, Tiberimque decorum
Pontibus. Ausoniis Graecas qui miscuit artes,
Miratur vafra subnixum conjuge Priscum.
Nec Servi fortuna placet. nec coepta ferocis
Tarquinii & tremula decussa papavera virga.
(295) Libertas asserta placet, Brutusque Superbi
Ultor, & illustris Gallorum caede Camillus,
Et Thusco oppositus Cocles, pauperque sub armis
Fabricius, pauper Curius, ridensque favillas
Scaevola & ex ipso raptus Dictator aratro.
(300) Excellens quodcunque probat, mentemque per omnes
Dum versat veterum fastos, imitanda reponit,
Et quondam fugienda sibi. ceu navita primum,
Quem nondum iratae gnarum fecere procellae,
Perlustrat maria ampla domi, Syrtesque vadumque,
(305) Et scopulos ac saxa legit: magnetica quantum
Hic illic deflectat acus, quo concita vento
Cynthia praecipitet fluctus, ubi fixa Trionum
Sidera, & erecti rigeant Aquilonibus axes.
Sed mox cum solidum spirarent pectora Martem;
(310) Seriaque erigerent pugnacem classica dextram,
Is patri, Gustave, comes; bellique labores
Et regni vis esse tuos; unusque parenti
Imperioque vacas. & jam matura recentem
Accendit Bellona Ducem, laetisque ruentem
(315) Implicuit furibunda tubis. concurrere turmis
Cominus, & nudis inter fulgentia telis
Agmina, quà globus ille virûm densissimus urget,
Ferro aperire viam, lituis impellere segnes,
Hic sparsas glomerare acies, hic pandere junctas,
(320) Lunata nunc ire manu, nunc stare rotunda,
Nunc revocare suos, nunc tutis fidere valllis,
Spes omnis votumque fuit. Tibi saepe paratae
Sordebant epulae, somnumque abrupit Enyo,
Aut vigilem clypeo recubantem vidit, & acres
(325) E galea potare nives, aut fonte remotum
Illimi foedas avidè sorbere paludes.
Quantus erat ducibus fervor, quae cura sequendi
Omnibus, immensos quoties veherere per agros,
Et circumpositis exercitus undique castris,
(330) Fulmineoque seges staret Mavortia vultu,
Te, Patremque stupens. veluti cum Lucifer ardens
Flammifero cum sole micat, junctusque Tonanti
Mars radiat, sociantque suos tot numina gressus.
Saepius ille tibi stimulos & semina laudum
(335) Virtutique alimenta dabat; cum facta parentum,
Et grandes memoraret avos, ac prisca revolvens
Secla, per Ostrogothos iret, totique tremendos
Europae Libyaeque duces. quae flamma Valentem
Usserit: ut ruptis Latias penetraverit urbes
(340) Alpibus, & fuso praestans Alaricus Alano,
Fregerit invictae bellacia moenia Romae.
Qualis in hunc acer Stilico surrexerit hostem,
Cesserit Arcadius, Gallaeque adnexus Ataulphus
Conjugis obsequio longas placaverit iras.
(345) Inde Thorismundos, sacrosque extollit Ericos,
Et Tejas, Vitigesque & formidabile nomen
Audacis Totilae, debellatumque Timavum,
Ticini Tyberisque Deos, Athesinque Padumque.
Cum propius libet in magnis haesisse Canutis,
(350) Manant ex illo Stenones. ferrique Suanto
Intrepidus, Ianusque pater. sed dura recensens
Fata Sigismundi, queritur sanctissima sperni
Consilia, & vafris subverti sceptra magistris,
Invadi insontes hostili milite terras,
(355) Vim, noctem, scelus, arma, dolos & funera passas,
Calcari patriae leges, edicta priorum,
[Editie-1633: Calcari patriae leges, edicta lacessi,]
Nec monitis superesse locum. se sanguinis ortu,
Se Procerum jussis, se libertatis amore
Tutarique fidem, & regni defendere partes,
(360) Sic laudes genitor longè transgressus avitas
Te dedit haeredem populis, ac redditus astris
Molem immensam humeris & vix tractabile pondus
Imposuit, voluitque tuis cervicibus Arcton
Inniti & tanto se successore tueri.
(365) Tu vigiles versans per tot discrimina sensus,
Omnia perpendis solers, hinc ardua belli,
Hinc momenta togae. quantis se Suecia causis
Vindicet & pulso nolit concedere Regi.
[Editie-1633: Vindicet & pulso nolit concedere Daco.]
Exeat in gentes lux haec sublimior, in qua
(370) Arma simul trabeasque capis, famaeque futurae
Fundamenta locas. coëunt cum fascibus enses,
Cum castris civile forum cum milite lictor,
Irradiantque togas phalerae, phalerasque secures.
Te regnante ferunt summo delubra Tonanti
(375) Ingeminasse pias voces; & prospera sacris
Tempora speravisse suis. revirescere lauros
Vidimus, innumerosque tibi spondere triumphos.
Te legum custode sibi solennia scripsit
Omina Libertas; validisque innexa catenis
(380) Frenduit, & servile jugum furiosa Tyrannis
Transtulit in Moschi latebras, Hunnumque ferocem,
Assuetumque Scytham duris. Astraea severos
Leniit aequa patres, & formidata nocentem
Correxit terrore reum. Prudentia factis
(385) Emicuit grandaeva tuis; intacta refulsit
Nec temerata Fides. vertit vigilantia quavis
Lumina parte Labor. sublime Modestia culmen
Inflexit; poterasque minor jam rege videri,
Iam titulis regumque omni conspectior ostro.
(390) Non tibi vesanos ignava licentia luxus
Suasit, & incumbens augustis postibus effrons
Improbitas, peccansque exemplis grandibus error.
Proscribis scelerum matres, adversaque recto
Crimina, Tartareis quae dudum extrusit ab oris
(395) Tisiphone, studiisque tuum Constantia pulchris
Fulcit ebur, nec te patitur mutabile quicquid
Despectumque sequi. lentas Patientia vires
Roborat & totum moderatur mascula regem
Simplicitas, summique decens reverentia coeli.
(400) De te judicium non indignaris haberi,
Ut jam conveniant paribus suffragia plebis
Vocibus, & crescat concordi teste potestas.
Tale micas sidus populis, exemplar honesti,
Virtutum manifesta Pharos, venerabile pignus
(405) Indigenis, Borei numen praelustre profundi,
Spes & cura poli. quem cum Sapientia rebus
Praeficeret, cuncti rupere silentia vates
Certatim & Clariae cortina remugiit aulae.
Rectorem te forma facit, speciesque tiaris
(410) Conveniens, dignique isto moderamine vultus,
Membrorumque vigor. celsi nitor arduus oris
Incessusque Ducem monstrat. non aspera vox est,
Non frons triste rigens, tetricusque in moribus horror;
Sed facili excellens gravitas permista sereno,
(415) Eloquiique lepos & praestans gratia fandi.
Nescio quid primum mirer; quod turbida regni
Aequora, & indomitos fluctus, tumidosque tumultus
Straveris, & placidis cursum direxeris Euris,
Nunc hac nunc illac proram obliquante carina.
(420) Quod nihil in tanta rerum formidine sceptris
Feceris indignum. quod nunquam publica cessit
Causa tuae. curis agilem te objeceris unum
Pluribus; inveniens vel quod facundia promat,
Vel poscat patranda manus. quod commoda missis
(425) Undique legatis fueris responsa locutus,
Totque tibi cautis sociaris federa pactis,
Externo imperium gaudens offerre favori.
Iam Latium Romamque sonas, jam Gallia voces
Audit laeta suas, celeresque imitantia lapsus
(430) Verba probat. jam prisca graves Alemannia coram
Excipit ore sonos. faris vernacula Russo,
Impavidoque Getae. loquitur tibi Finnus & ipse
Lappio. consocias Batavis orantibus ora,
Et quot verba facis linguis, tot gentibus ortus
(435) Crederis & patrias audire ac reddere voces.
Ipse tibi praeiens dictas consulta Senator,
Quae peragas miles. scribis facienda cohorti,
Et pelago mandas classes, terraeque phalanges;
Callidus evitare dolos; decernere, quicquid
(440) Armatae poscunt acies, atque indiga rerum
Militiae numerosa domus. quin finibus exis,
Et vicinorum motus & robora gestis
Complecti, atque oculis etiam longinqua tueri:
Quid moveat Ganges, quid saevam terreat Hellen,
(445) Quae fortuna Tago, quid ripa binominis optet
Danubii, rectorque Savi, quem surgat in hostem
Pannonius, Cimberque ferox, ubi Sarmata bellax
Sacramenta petat, quo noster Belga triumphet
Principe. cur cupiat procul arridere Britannus.
(450) Scis qua norma Italus, qua velox militet arte
Sauromata, ut pavidis Batavorum vinea muris
Adrepat, triplicesque obeant munimina fossae.
Omnia quae proprios prudens convertis in usus.
Haec cum cuncta domi, Princeps, documenta dedisses,
(455) Tecum crevit amor, dominoque tenacius haesit
Omne solum. flagrans animis concordia vulgi
Pura mente favet. dubium, num flectat habenas
Rex melior, meliorne pater. confunditur aula
Privatis laribus, spretoque palatia fastu
(460) Vulgares sumunt habitus. cum cive laboras
Afflicto, paterisque miser: gaudesque beatus,
Cum tranquillus agit. redeunt artesque Scholaeque,
Et studiis nova templa patent. non praemia Musas
Destituunt, sed colla levant contempta Camenae,
(465) Seque inter scopulos, atque invia saxa, lacusque,
Et Dryadum saltus spectat Doctrina renasci.
Ipse jubes urbes alias & moenia condi,
Et Gothicas fulcis mansuris legibus arces.
Tu vallos operi, tu propugnacula signas,
(470) Et tutos aperis portus, pulchrisque colonos
Pollicitis placidisque levas commercia jussis.
Sed vatem me bella vocant, patulaeque reposcunt
Te galeae; clypeosque truces attollit in altum
Pugnatura phalanx, & formidabile murmur
(475) Inchoat. insonuere tubae lituique, feroxque
Parma micat, tolluntque meos furialia cantus
Classica. sanguineis altè subnixa cothurnis
Melpomene, tragico perfundit castra boatu,
Atque atrox meditatur opus. Vos pandite cuncta
(480) Aonides, vos tantarum fastigia rerum
Stringite, & hybernis regem deducite mundi
Partibus, & medio victorem sistite Rheno.
Vixdum florentes conscendit viribus annos
Iam patiens armorum aetas, virtusque juventae
(485) Incaluit, Rex magne, tibi. interrupta parenti
Arma remoliris ductor, proavûmque labores
Excipis, & primo respersus pulvere campis
Bellipotens tua signa locas, hostemque repellis
Finibus, & propriis arcens incendia terris,
(490) Cimbrorum popularis opes. arsere favillis
Oppida. flagrantes flammis ultricibus agros,
Suppliciumque suum flens Elzenburga tuetur.
Vindicta pars nulla vacat, laxataque ferri
Grassatur latè rabies, clademque rependit
(495) Cladibus & paribus dispendia diluit ausis.
Nam cum Teutonicis horrerent littora castris,
Codanumque suas in te transfunderet iras
Aequor, & oppositae vomerent nova praelia ripae,
Cum vicina suas armaret Scandia dextras,
(500) Densaque Calmariis haererent agmina portis:
Tu solamen eras miseris, subitaque levabas
Naufragium commune manu. tu tecta, penates,
Et surrepta suo reddebas rura magistro.
Illic Oceani stagnis excita lacessis
(505) Carbasa, belligerasque rates, & Balthica mergis
Transtra, triumphator pelagi. cogisque tributi
Et vectigalis rigidum mitescere patrem.
Tu quoque non parvum partis fera Russia lauris
Adjungis cumulum. postquam tot barbarus ille
(510) Terribilis spoliis, & tot numerator honorum
Impulerat grandes odiis immanibus urbes
Ferre jugum, dominumque pati. non segnior hosti
Obvius, invita figis tentoria bruma,
Atque hyemes bellare doces, dum saevus Orion
(515) Horret, & immiti radiantia cingula coelo
Dissolvit, Gustave, tibi. trepidantia sensit
Signa Chronus, positisque minis languere Turuntus.
Et qui se longis terrarum flexibus abdit
Volga, cruentatas porrexit ad oscula dextras.
(520) Qui modo captivum vinclis abduxerat agmen,
Et famulas alta gradiens cervice petebat,
Obside dedidicit socios vexare Britanno,
Assuetosque lares & lignea tecta revisit.
Scilicet ille suas jam fastidire maritas
(525) Coeperat, & raptis Livonum gaudere puellis.
Ut Moscho concessa quies, civilia rursus
Bella tonant, aliosque quatit discordia reges,
Cognatosque Duces. liti memorabile nomen
Majestas amissa facit. trux undique Iapyx
[Editie-1633: Majestas amissa facit. trux undique Dacus]
(530) Adstitit, & patriam turmis hostilibus implet,
Nunc hic nunc illic variè certamina miscens.
Concurrunt adversae acies. haec asserit aras,
Haec premit. illa focis audax insontibus instat,
Haec pia defendit. leges pars altera spernit,
(535) Altera juratas urget. sic utraque pugnat,
Nec fato, nec jure pari. dumque agmina densant,
Et spissi coeunt Sueones, arctantque cohortes,
Inclinat ruitura cohors, animisque remissis,
Donat terga fugae, collisaque quadrupedantum
(540) Corpora, per laxos sternunt sua pondera campos.
Ipse manu metuendus ades, stimulasque tuorum
Cornua, succendisque viros, primusque sub ipsis
Ordinibus, cupidis ostentans tela maniplis,
Exemplo pugnare mones. fiducia causae
(545) Erigit intrepidum & gliscit successibus ardor.
Tum Venedi timuere sinus, & littore toto
Urbibus exuitur, rigido sub sidere, Duina.
Non magnam servant Neptunia moenia Rigam,
Non arces, Dunamunda, tuas. sublime Felinum
(550) Et versis omnis se dedidit Aestius armis.
Imperio nova forma redit, glomeratque triumphos
Praecipiti sors prona gradu. suspensa trophaeis
Ordine regna ruunt, foedisque erepta tenebris
Alma salus alios victis promittit honores,
(555) Et veluti rediviva, oculos in morte jacentes
Laetior attollit, portasque effusa per omnes
Turba serenatis dominum complectitur ulnis.
Quisquis in antiquis defigis lumina fastis,
Et veterum annales, priscosque recolligis actus,
(560) Hîc majora stupe. ne tanti Colchida victam,
Aut Macetûm fractas, Paulo pugnante, sarissas
Esse puta, aut celeri compressum Caesare Gallum.
Cesserit Illyricum, clarisque subacta Metellis
Graecia, & excidio permiscens aera Corinthos.
(565) Succumbant Mario Numidae, Fabioque minores
Allobroges, Latias aquilas admittat Iberus,
Celtiberique graves. & nunc audite nepotes
Gustavo favisse Deos. sua sceptra Borussum
Subdere, mercantes Elbingam pandere portus,
(570) Et Mevae Mariaeque simul castella teneri.
Quam tunc pulchra suis fluxerunt succina ramis
Aequoreo concreta gelu; quàm larga totondit
Vellera & exuvias facili donavit Adolpho
Dis ovium pecorisque solum. sed Vistula, fortes
(575) Inter Hamaxobios & durae gentis Alanos,
Distentis vectans Cerealia munera transtris,
Indoluit sisti jussis regalibus amnem,
Et, Gedano indignante, premi; sua classibus angi
Ostia, & armatis lacerari puppibus alnos,
(580) Nec custoditas stipendia solvere merces.
Quid trahor ulterius! tardis succurritur alis,
Et frustra Austriacis se defensoribus addit,
Serica cui ludunt molles per ephippia venti,
Dacorum phalerata manus. ruit acris ab Arcto
(585) Tempestas, aliusque furor committere gestit,
Et totos miscere globos. Proh, funera quanta,
Quam multo adspexit rorantes sanguine terras,
Altior Alcides; quam sparsa hastilia sylvis,
Atque intertexto radiantia tegmina bysso,
(590) Vidistis pavidae Dryades; dum Prussia caesos
Supputat & solitis erepta cadavera bustis.
Ille diu miles populus, cui fabula quondam
Facta fuit, spoliumque & lusus & alea mundus,
Bellaces orditur avos. quem semper in armis
(595) Horribilem, vincique gravem sensere priores:
Majorum decus, & veteres exuscitat ignes,
Nec dispar sibi sternit iter. post secula virtus,
Quantumvis sopita, redit, nec semina clarae
Dissimulant generisque sui primordia gentes.
(600) At non una tuas, Regum fortissime, laudes
Terra capit. quamvis spatiis te immanibus aequor
Ambiat, & Scythico durati frigore fluctus,
Et tibi laxa satis distendat plaustra Bootes;
Quamvis Vandalicis volitent insignia campis,
(605) Teque simul Dacus, Cimberque & Moschus adorent:
Plus debent convexa tibi. plus numina spondent;
Plus superest, quod miles agas. praeconia, Vates,
Colligite, & magnis fecundum impendite pectus
Vocibus. hîc ille est Boreae defensor & Austri,
(610) Pacator Viadri, Rheni calcator & Istri.
Quò, Bellona, ruis? quo me, Germania, fessum,
Quò rapis Arctoum nova per discrimina Regem,
Et mediis augusta locas tentoria Francis?
Dic, Nicer, hos motus; dic, Marcomanne, labores,
(615) Et mecum ingentis causas expendite belli.
Postquam Caesareos summa ad fastigia fallax
Extulerat Fortuna Duces, celsaque locarat
Austriacos statione Deos; post flebile fatum,
Et caedes, Bojaeme, tuas; post reddita Pragae
(620) Sceptra, Palatino depulsam culmine regum
Progeniem tantasque vices; cum publica possent
Subsidisse odia, atque moris languescere parvis,
Aut aliud suasisse dies: in Caesare crescens
Vis animi, rebusque modum servare secundis
(625) Nescia, praetumidos irarum ventilat aestus,
Iusque suum infamat vitio; mitramque recentem
Inquinat ambitio, & quaesita licentia regno.
Atteritur decus imperii; Comitumque Ducumque
Fama simul titulique ruunt, deductaque priscis
(630) Nomina nominibus, patrumque ab origine fasces,
Stemmataque & trabeae, mutato principe, lugent.
Damnatos repetunt Romana palatia census,
Et sua sacrati cupiunt aeraria patres
Crescere, pauperiesque ipsi transcribitur aulae.
(635) Vastat agros pernox miles, miserisque tyrannus
Incubat, & cunctis grassatur finibus exlex.
Proscripti fugiunt cives, Sullaeque leguntur
Pluribus atroces tabulae. fert exulis omnis
Effigiem regio. resonant ploratibus urbes,
(640) Templa, foci. solitas ignorant numina sedes,
Dum Superi, dum sacra luunt, dum pellitur aris
Edicto munita Fides. non extera quicquam
Vota precesque valent. potuisti orare, Britanne,
Exorare nihil. Sueonum vexilla lacessit
(645) Improbitas, hostemque facit. cum Saxone sordet
Iustitiae fideique rigor, donataque nuper
Auxilia & crebris pugnans legionibus Albis.
Crimina multiplicat fastus, fastumque superbae
Sors speciosa domus, & nixum sanguine robur,
(650) Et consanguineis debens Hispania sceptris.
Quae dum moesta videt, Gothicum Germania limen
Pulsat, & ut coram supplex stetit: accipe questus,
Et lachrymas, Auguste, meas, ait. adspice foedum
Vulneribus taboque caput, discerpta gementis
(655) Membra Deae, laceros odiis civilibus artus,
Et pene extinctum praesenti in funere corpus.
Post domitas Arctos, vel mites federe gentes,
Sis Fabius, Brutusque mihi. tu jura decusque
Redde precor, signisque aquilas victricibus urge.
(660) Omnia mox victoris erunt. te vindice nobis
Imbelles gliscent animi, rursumque jacebunt
Hostibus. huc equitum turmas peditumque catervas,
Huc totum transfer Martem. communia tecum
Fata vicesque sequar. paribus superabimus armis,
(665) Aut paribus res nostra cadet. servire recusat,
Cui non triste, mori. nunquam se vindicat uno
Libertas oppressa modo. peregrina tueri
In rectore pium. miseris succurrere, prima
Relligio est. vim justa satis vindicta repellit,
(670) Propugnat generosa focos; altaria, Divûm
Et coeli non segnis amor. succurre vocanti.
Hoc abavûm poscunt manes. hoc jussa parentis,
Hoc thalamo cognata domus. vix dixerat, & jam
Rex Boreae molitur iter. cui prospera Gallus
(675) Vota facit, socio procul annuit Adria Scoto,
Belgarumque patres. totum consternitur aequor
Puppibus, & pandae transvectant castra carinae,
Et pelago tot regna natant. Ducis impetus undas
Trajecit celeres, alio stant littore classes,
(680) Armatumque suâ peditem vetus excipit orâ
Rugius, & laetis sonipes lascivit in agris.
Undique conveniunt populi, diversaque cultu
Armorum properat pubes. stupet ille ferarum
Exuviis tectum & velatum pellibus ora
(685) Sauromatam. hic parvo metuendum corpore Finnum,
Ac picturata Livones in veste decoros
Designat, Russumque nigrum, facieque cruenta
Samogetam. proprio cataphractum pectora ferro
Hîc Gotthum jam Dacus amat, Cimbroque nitentes
(690) Ostentat phaleras. pulchri incessere Britanni,
Et quos dura suis misit Caledonia lucis.
Hos inter ductor graditur tot millibus unus,
Et variam stabili compescuit ordine turbam
Unius ceu membra domus. nil turpe libido
(695) Ausa fuit, placidis parebant legibus enses,
Intactoque ferox gaudebat turba colono.
Tunc erecta suum mediis Alemannia flammis
Extulit os, coepitque suae plus fidere causae.
Sed pugnare timens. Tu magnis, maxime Regum,
(700) Aggrederis bellum auspiciis. nec praelia lento
Aut trepido Mavorte trahis, sed fulminis instar
Cuncta tenes. numeros praeceps Victoria nescit
Confunditque suos, nec te tam vincere posse,
Quàm vicisse, videt; surgitque molestia fastis.
(705) Omne quod Oceanum Grajasque interjacet Alpes,
Unius incursu tremuit. sine caede subacta
Prima tuis ultrò occurrit Stralsunda triumphis,
Et faciles aperit portus. Viadrumque minacem
Urbibus infractis adeò mansuescere cogis,
(710) Ut tua Custrinum, nunc Francofurtia poscat
Federa, nec dubitet locuples parere Stetinum,
Non Lansberga potens. nec quae Colberga profundo
Imminet, & tumidis obstat Gripswalda procellis.
Iam sua Cassubius, jam jugera laeta Suëvus
(715) Despondent, & ne qua tuis intacta trophaeis
Pars foret, aequoreis latè dominaris arenis.
Caesar, ut adversas videt increbrescere turmas,
Et toto se Marte peti: nutare potentes,
Irasci jam posse Salam; te fervidus hostem
(720) Provocat, & calidis orditur praelia signis.
Stant Sueones, animatque duces Aquilonia virtus,
Perque virûm conferta & densa hastilibus arma
Invenit ense viam. belli furor impulit omnes.
Surrexere jubae, galeis horrescere flammae
(725) Incipiunt, conisque rigent; irata metalli
Ora tonant, cieunt acres certamina dextrae,
Et faciunt alterna manus. jamque undique tela
Missa volant, paribusque crepant concursibus hastae.
Calcant & calcantur equi. nunc ordine certo,
(730) Nunc nullo pugnatur. agit violentia quemque,
Et lethi trux scena patet. mors ipsa cadentum
Audaces juvat, & rutili fiducia ferri.
Erigit impavidum pulchris hortatibus agmen
Parrhasius ductor. nunc cornua flectit in hostem,
(735) Nunc revocat. qua parte labant, succurritur, & vim
Restituit non fessa phalanx. ipse inter & enses
Et cuneos pugnantum & rauca tonitrua, scutis
Dum stillat cruor, & sanies generosa, fatigat
Numina; nec, quantum possit fortuna, moratur,
(740) Aut coecae vis saeva Deae; sed, certus Olympi,
Sollicitat, poscitque Deum, vocesque disertas
Intendit coelo supplex; Superosque rogare
Et pugnare docens, pariter cum rege sacerdos
Militat. & tantae sociant sua munia partes.
(745) Tu Iuli contemne Deos, praepone secures
Et trabeas Divûm studiis. calcate Nerones
Pontificum consulta mali. nil coelica Poenus
Iussa putet. laxet crudis scelus omne tyrannis
Impietas. hîc hîc, Reges, exempla parantur
(750) Optima, regnantemque Iovem bellator adorat.
Hîc pietas vexilla levat, clypeisque refulget
Relligio, gladiosque regit. procul exulat omnis
Barbaries, moresque pios Rex sanctior urget.
Tillius, ut dispergi acies & robora frangi
(755) Adspicit, atque suis manantia vulnera membris;
Signa trahit fugiens, & Martis inania discit,
Et Nemesin torsisse rotam; tot prospera belli
Una clade tegi: contemtis astra lacessi
Hostibus, & caeso se ferre piacula Baemo.
(760) Sternitur Austriacus fusis exercitus alis,
Et toto victrix grassatur Suecia campo.
Hîc Italorum acies, hîc Teuto Martius, illic
Procumbit Burgundus eques, Carnusque, feroxque
Istrus, & audaces Mysi, junctusque Triballo
(765) Dalmata. victorum passim nova praemia miles
Colligit infames aquilas, quas accola Dravi,
Illyricusque pedes, Bojaeque tulere cohortes.
Tunc omnis patuit tellus, patuere recessus
Hercynii, & faciles castra accepere Thuringi,
(770) Submisitque suas sceptris Erphordia turres.
Magna cadit tripolis, capiturque à Saxone celsus
Romanae ditionis apex. quo vindice dudum
Res steterant, nunc hoste labant, mutataque tandem
Mens praeclara Ducis justa sibi consulit ira.
(775) Sic postquam angustis clausum penetralibus aequor
Haesit & euripis fraenantur grandibus amnes;
Si laxent obices fluctus, dimissaque claustris
Undarum moles nulla se effundat habena:
Una agrique laresque ruunt, atque impete facto
(780) Omnia praesenti involvit vis ista ruina.
Non aliter sese diffudit in intima regni
Viscera Hyperboreae felix fortuna coronae.
Et tu, Parthenope, stares, ni laeva fuissent
Fata tibi, & sanis patuissent vocibus aures.
(785) Nunc inhonora jaces, tumulusque & triste cadaver,
Et lethi domus & diri Busiridis ara,
Aula Thyestiadum, crudele Lycaonis antrum,
Et deploratis pulsata orchaestra tragoedis.
Quid, Tilli vesane, furis? cur effera quassat
(790) Corda furor! num Getulo te patre leaena
Edidit, horrendaeque admonunt ora Medusae?
Nullum, saeve, nefas perdis. contempta Deorum
Majestas flammis teritur. reverentia lecti
Et sexus pudor omnis abest. non flecteris annis,
(795) Non matrum precibus. pueri innuptaeque puellae
Ante patrum vultus ferro periere vel undis.
Iam tibi collatus Phalaris mansuetior audit,
Iam Sullae Mariique pii. jam mitior ipse
Scyron & Getici infandum praesepe tyranni.
(800) Inde per attonitos virtus Mavortia Francos,
Et fortunatas annona divite terras
Ivit ovans. trepidans Regi patefecit amicas
Herbipolis portas, docuitque ad regia jussa
Romulidûm sacros submittere colla nepotes.
(805) Idem etiam Moeno surgit labor. illa Visurgis
Sors fuit, & domiti facies gratissima Rheni.
Ite Moguntini, profugo jam praesule, cives,
Et festas adolete faces. conjungite dextras
Vangiones. alius Nicro jam partus Achilles.
(810) Quem vobis, pavido ceu fidus amabile Tiphy,
Submisere Dii; qui vestrae certa salutis
Turris erit clypeusque; tibi qui penè ruenti
Optatam tandem reddet, Germania, pacem.
Ultorem ante oculos languens astare tuetur
(815) Catthus, & hoc audet moliri praeside bellum.
Iurat Spira fidem, rerumque secunda sequuntur
Vindelici, & tutis tellus se Norica pactis
Servat, & Alsaticae juxta cessere Tabernae.
Nec minus attritis torvus contunditur Ister
(820) Cornibus, & captas Augusto mancipat arces.
Ille Lycum Vindamque premit, caeditque Nariscos,
Et Bavarûm penetrat sedes. stupet Isara gressus
Atque habitus, Scritofinne, tuos, & celsa Monaci
Moenia posse capi; Lavaroque in flumine pasci
(825) Arcturi glacialis equos. tunc perculit Alpes,
Et juga Rhaetorum clangens tuba. dicitur ipse
Et Padus atque aliquid Tyberis metuisse sinistri.
Sic cum Grajugenûm extremos traxisset in Indos
Agmina bis genitus Liber, vel dives Hydaspes
(830) Coram Thessalicas, Pellaeo principe, parmas
Cerneret, obstupuit pallentis regia Pori,
Et sua postremi timuerunt funera Sinae.
Quo me cunque rapit terrarum maximus ordo,
Totque potestatum series, concurrere lauros
(835) Adspicio. parent Lygii, Chaucique, Mosellae
Hospes & effrenes veniunt ad signa Cherusci,
Trevericaeque urbes. Ubios mansueta loquentes
Audimus, flectique minis Borealibus orbem.
Tandem iterum te Saxo vocat, Gustave, novisque
(840) Oppida pressa malis, quae Martius alluit Albis.
Hîc alias caedes, alias discordia belli,
Parcarumque latens animus, vel gloria pugnas
Inchoat. ut tardis coeperunt passibus alae
Adventare, prior loqueris: Mea robora, Finni,
(845) Lappiones, Sueonesque mei, nunc illa refulsit
Exoptata dies, qua terras fama per omnes
Vos pariter regemque vehet, nec sera silebit
Posteritas nostrum facinus. distringite dextras
Ocyus, objectos, socii, perrumpite vallos.
(850) Pugnandum est, dum fata vocant & classica. per vos
Moschorum rubuere nives, rubuitque cruentus
Cimber, & audaces compressit Sarmata voces.
Quae mihi tot latè populos, tot regna subegit,
Virtus vestra fuit. vos per glacialia mecum
(855) Flumina & hibernos spreta formidine menses
Istis iter durum. non vobis linea Cancri
Torrida & aestivis currens regionibus Aethon
Obstipit, aut longi fregerunt corpora Soles.
State viri, & si prisca manet reverentia nostri,
(860) Hoc perstate loco. celebrata ferocia segnes
Proscribat pellatque metus, & pabula laudum
Subdat gentis honos. non fas a Caesare vinci,
Natum Marte Getam. vobis pater ille, meique
Arbiter imperii est. istis defluximus oris,
(865) Quas ferri commendat amor, queis pristina vitae
Regula, militia est. astris animamur & undis
Acrius, & similes animos afflataque corda
Sideribus gerimus. gladiis arcete pudorem,
Invictum se quisque probet. nos esse pericli
(870) Et pugnae comites volumus. properabimus una
Ad laudem mortemque via. non praeda, sed ipse
Materies belli Deus est. defendere sacra
Qui renuit, moriatur iners. afflicta bonorum
Tutores nos causa facit. ne Suecia clamet
(875) Degeneres, Teuto timidos. quem saepius ipsi
Vicistis, toties campis fudistis apertis.
Credite, non uno fugietis teste, vel uno
Iudice victores eritis. tot gentibus omnes
Iudiciisque damur. pariter spectamur amicis,
(880) Hostibus & neutris. vasto res nostra theatro,
Censores, quos orbis, habet. decidite litem,
Ancipitesque manu voces. nos inter & hostem
Vindex ensis eat. superet fiducia, si quid
Deficimus numero. fas est advertere, quales,
(885) Non quot bella gerant. una tot praelia luce
Conficite, & ne sit toties pugnare necesse,
Debellate semel. Regi, patriaeque Deoque
Vivere praeclarum est, illos servasse decorum.
Dixit, & extemplo postquam coiere manipli,
(890) Caesareum inclinat cornu. simul acta ruebat
Prima acies, non parca fugae. Rex impiger urget,
Oblitusque sui, veluti se indagine cinctum
Dum videt, & circum stipari tela manusque,
(Ceu leo, qui telis cingentibus undique praesens
(895) Assilit in ferrum) medios agit acer in hostes
Cornipedem, & tanto septus discrimine pugnat
Cominus, & primo percussus vulnere saevit
Acrius; haud magnum censens, ostendere mundo,
Regem posse mori. nec tunc Augustus inultum,
(900) Quod superest de luce, sinit. ictuque secundo
Saucius, adnitentem animam corpusque fatigat
Ictibus, & justae non sufficientibus irae.
Iamque labans languensque suo dum more coruscat,
Et formidatum nequicquam assurgit in ensem,
(905) Corruit, atque iterum telis coëuntibus, Heros
Bellatricem animum patrio largitur Olympo,
Et sese invitis pugnando emancipat armis.
Illum plena cito sequitur Victoria curru,
Et totas acies, & castra ingentia mactat
(910) Inferias, Gradive, tibi. sine principe miles
Dum superesse nefas censet, securius hostem
Insequitur. pudet amisso non vincere rege
Aut certare diu. juvit praesentia vivi,
Plus mortis jam fama juvat. sine corpore credam
(915) Exanguem pugnasse Ducem, mentemque per ipsos
Erravisse simul cuneos, tacitisque furentes
Motibus instigasse viros. sic victor honores,
Et claro innumeras abrupit funere lauros.
Qua dignum Te laude feram, Rex magne, beatis
(920) Proxime Dîs. qui cum moreris, plus vivere mundo
Incipis, & plausu passim majore triumphas.
Publica non unquam simili se gratia fudit
Assensu. nunquam Ausonias par gloria portas
Pandit ovans, cum Dentato tot consule Roma
(925) Oppida post currus traheret, cum vincta catenis
Africa monstraret Marios, cum Pontica Magnus
Littora, cum silvas Arabum Libanumque teneret.
Ostentare tuos si vatum cura labores,
Et populos aliquis tentet narrare subactos;
(930) Certabunt orbis partes. haec praelia dicet
Gesta Lycaonio sub sidere, quà ferus ardet
Arctophylax, Ursaeque micant. Australibus illa
Splendidior spoliis urbes captivaque dicet
Flumina. victricem celebrabit Suecia dextram,
[Editie-1633: Flumina. victricem celebrabit Dacia dextram,]
(935) Botnia civiles narrabit carmine laudes.
Hîc Alemannorum tollent insignia patres;
Hîc aliis Nemetes, aliis hîc vocibus edent
Gesta Quadi, Bromioque etiam gaudente solutae
Maenades Abnobiis scribent in montibus hymnos.
(940) Distant sideribus fasces, nec parta sub uno
Conclusit natura loco. tua dividis arma
Tot populis, coelique plagis distingueris arctor.
[Editie-1633: Climatibus, coelique plagis distingueris arctor.]
Quantum Saevo tuis ingens Meliboce recedit
Vallibus, à flavo Cattorum prata Rutheno,
(945) A Nerva quantum Albis abis, Aquilonibus ipsis
Luppia, vel Duinae lacubus discerneris Aura:
Tale tenes meriti spatium. tua purpura cunctos,
Et moestas recreat domitrix clementia terras.
Per te damnatae repetunt sua rura Napaeae,
(950) Securosque colit dominus tranquillior agros.
Nubila cesserunt, tempestatesque fugasti
Tyndarides. vacuae profugis cultoribus urbes
Accipiunt civem. pulsis redduntur habenae
Principibus, summoque vacant delubra Tonanti.
(955) Quisque tibi grates solvit, quod libera rursus
Oppida possideat, quod nil formidet iniquum,
Laetius aedificet, domibusque inscribat amoenis
Gustavi titulos & regis amabile nomen.
Cedite Trajani mites, vos cedite Drusi,
(960) Et lenes in verba Titi. mansuetius illis
Dî dederant tibi posse loqui. pugnate Camilli,
Irruite in turmas Decii, patriaeque vovete
Victuras aeternum animas. non segnior istud
Carpsisti moriturus iter. si paupere coena,
(965) Pavit Alexandrum Libyae torrentis arena,
Te voluit sors esse parem. tibi vertice nudo
Excipere insanos imbres, permixtaque nimbis
Fulmina ludus erat. tibi pulvinaria saepè,
Et virides thalamos, atque udum rore cubile
(970) Stravit humus, rigidaeque fuerunt culcitra rupes.
Flammifero quoties flagraret Sirius astro,
Et coqueret siccas coeli inclementia valles,
Dedecus ajebas gelida recubare sub umbra,
Et fato meliore frui. quae militis, illa
(975) Sors eadem rectoris erat. similesque fuere
Et Dux & vitae assuetus veteranus acerbae.
A te militiae leges mandataque castris
Accepit Bellona rudis. tu stringere noras
Cornua, tu laxare eadem; quae collibus esset,
(980) Conveniens campisque acies. quis fraudibus aptus
Angulus, ut silvis pateat latebrisque receptus,
Ut premat incautos nox intempesta, vigilque
Sobrietas, metuensque novi Matuta pericli.
Aggeribus quoties muros, fossisque coronas
(985) Clauderet obsidio; tu propugnacula solers
Scribere, & imbelli poteras signare papyro
Grande rudimentum. quam parvo lignea nisu
Machina procedat, nec lenius impetat hostem,
Inventum dixere tuum. Tu promptus ab omni
(990) Parte aderas, peditemque pedes spectator obibas,
Nunc equitem lustrator eques. campestria verbo,
Vel nutu praecepta dabas. Regisque sciebas
Officium, miscere Numam. Vix classica signum
Ediderant, agili circum tua tempora motu
(995) Ludere caesariem, crispari in casside conum
Vidimus. ille tuis monitus calcaribus acer
Cyllarus ardebat pugnas, patulaeque patebant
Ad rabiem nares, fumabat morsibus aurum,
Discussaeque jubae dispargebantur in armos.
(1000) Ipse tibi volucer, quoties res posceret, alas
Bellerophon Perseusque dabant: cum lentior agmen
Ductares, priscum jurabam ducere turmas
Aeaciden, vel Niliacis praecedere sistris
Numen adorandum populo. Si viveret, optet
(1005) Te Duce Celtiberos contra pugnasse Metellus,
Thermopylas servasse Lacon, domuisse Sicambrum
Claudius, excelsique aquilas junxisse Catones.
Prorogat aeternam sospes tibi Suecia palmam,
Vulneribus defensa tuis. inopina reluxit
(1010) Germanis, te dante, salus, & prospera porro
In nomen ventura tuum sibi secula spondent.
O quoties victi exuviis Aquilonis onusto
Arrisere tibi regalia sidera, Cepheus,
Et pater Alcides. quoties tibi libera favit
(1015) Andromede, misero cum solvi vincla Suëvo
Cerneret, Usipetesque tibi parere volentes.
Quod si longa tuis traxissent stamina bellis
Concordes Superi, poteras immissus in Alpes
Eridano lavisse comam, proavûmque vetusto
(1020) Restaurasse decus solio, trans alta vagari
Pyrenes juga, vel mediis considere Mauris,
Aut iterum antiqui penetrare in viscera Bocchi.
Maxima versabas animo, gnarusque videbas
Singula, quae peragenda domi, quae longius essent,
(1025) Quid potius pelago, vel sit tellure gerendum,
Quid mercator agat, num sanciat aequa sacerdos,
Num violet scriptas audacior infula leges;
Quid beet agricolam, quo floreat aula decoro,
Iudicii fuit omne tui. quid fabula vatum
(1030) Centum oculis Argum soli invigilasse juvencae
Grande putas? uno lustrantur lumine regna,
Totque simul mens una potest confligere rebus.
Non tibi se regum quisquam jactare priorem,
Vel cupiat conferre parem. collata potestas
(1035) Est minor, & tantis vis aemula deficit ausis.
Haud secus, ac puro rutilat cum Phosphorus igne,
Stellarum lux omnis hebet, caligat Orion
Nubilus, obtusis radiis intermicat Hydra,
Sidereaeque faces inviso lumine languent.
(1040) Inclyte Rex, seu jam Nemeaeo insessa Leoni
Astra tenes: seu Gnosiacae te stella Coronae
Irradiat: seu Threïcii per fulgida Martis
Limina terribilis graderis; seu celsior ipsum
Attingis solium Iovis, & cum Pallade regnas:
(1045) Adspice luctantem claro cum Caesare Suecum,
Adspice victores etiam post funera Gotthos,
Et nixa Axelii curis prudentibus arma.
Quo jam Parmenione vigent, quo Nestore florent
Res Sueonum, matura capit consulta Senatus,
(1050) Et vigil in mediis effulget Curia castris.
Adspice, quàm sese magni praenominis haeres
Hornius ostentet campis, quibus acer in armis
Vimarius ruat, & pallentem territet Istrum.
Hîc tuus est Perdicca, tuus Meleager & alter
(1055) Antipater, quorum egregiis successibus orbi
Vivis adhuc, geminosque feris virtutibus axes.
Haec Tumulo suprema loquor, dum regia proles
Crescit, & ipsa inter praestans cunabula Virgo
Provehitur, decoratque tuo diademate crinem.
(1060) En, latus accingit gladio, torvamque pererrans
Aegida, & aerata ludens sub casside, quaerit:
Num patrio desit tellus vincenda labori.
Tempus erit, quando totam regina Camillam
Induet, armabitque viros in bella virago.
(1065) Tunc soboli, Gustave, tuae, cum Martia nubes
Ingruet, inspira roburque animumque virilem.
Sic tua continuis procedant praelia fastis,
Sic ingens Regina suis cataphracta loquatur
Ordinibus, Geticas disponat femina classes,
(1070) Masculaque Austriacos contundat filia fastus.
VENUS CIMBRICA,
Sive Nuptiae Serenissimi Principis, CHRI-
STIANI, Electi Daniae & Norwegiae Re-
gis, & Serenissimae Principis, MAGDA-
LENAE SIBYLLAE, Serenissimi Ducis
Saxoniae & S.R.I. Electoris Filiae.
(Petit 53)
HAeredes regum thalamos, annexaque claris
Stemmata federibus, populique augusta Trionum
Sidera & accensam tedis genialibus Arcton
Respice, quae summum toties generosa sagittis
(5) Laesisti, Citherea, Iovem. quid Cypron amasse,
Quid Paphon, Idaliumque nemus, Cretamque Gnidumque,
Flagrantesque à Sole domos miraris? & ipsam
Incaluisse Samum? nihil est, si ferveat Eos,
Si sponsos Aurora suis exuscitet undis,
(10) Aut Gangen suus urat amor, vel tosta procetur
Memnonis aula procul. Iam frigida parturit ignes
Parrhasis & gelidae coëunt amplexibus Ursae,
Praeluduntque Duci. glacialia sidera laetus
Mitigat Arctophylax. nec jam nimbosus Orion
(15) Porrigit immanem pacis studiosior ensem,
Sed facilis, sed mollis amat. pars horrida mundi
Mansuescit, Boreique micant cum Principe vultus
Clarius, & tetricos cunjux effeminat axes.
Iampridem Paphiis cognata Britannia flammis
(20) Arserat, & dignos Carolo sperare nepotes
Ausa, Caledoniis regalia lilia sceptris
Iunxerat, & Tamesin Ligeri, Rhodanumque Tuaedae
Miscuerant magnae sociali federe gentes.
Hesperiis quin ipsa potens se Gallia pactis
(25) Strinxerat, & grandis neptim gavisa Philippi
Donarat, Lodovice, tibi. regnator Iberus
Oscula Borboniis defixerat uda labellis.
Austriacoque alibi recubabat Mantua lecto:
Cum sic fata fuit toto circumflua Tethys
(30) Aequore, & his ipsis accendit regia dictis
Pectora, Cimbrorumque Ducem: quid, Maxime Princeps,
Quem spaciosa manet Gothici fortuna profundi,
Et circumjectis veneratur Cimbria regnis,
Ignavas pateris soli tibi currere noctes,
(35) Et languere faces, & nullis tempora duci
Conjugis illecebris? nec patris amabile nomen,
Nec generis, serique movet te cura nepotis?
Dilexere Deas Superi, dileximus illos,
At thalami sub lege, Deae. Saturnia charo
(40) Blanditur regina Iovi. Venerique severus
Mulciber. ipsa suum complectitur Amphitrite
Nerea. me Neptunus amat. laxantur Averno
Gaudia, & in Stygiis quaeruntur basia regnis,
Et ferrugineum mulcet Proserpina patrem.
(45) Nec dispar sors celsa Ducum est. idemque potentes,
Qui Divos accendit amor, sociataque pulchrè
Majestas Cyprisque fuit. dum subruit urbes
Ninus & insolitis convellit motibus orbem,
Assyrius lascivit apex, partemque furoris
(50) Diluit abjecto pharetrata Semiramis arcu.
Quin & Achaemeniis surgens Titanius oris
Cyrus & Arsacidas acuens in bella phalanges,
Arsit in Aspasia. quid te Priameïa mater
Commemorem Priamumque patrem? quid Pelea sponsum?
(55) Aut Agamemnonio ferventes igne Mycenas,
Romulidûmque thoros? thalamo se munit & armis,
Qui regnare cupit. solio cum suppetit haeres,
Audaces peccare timent. tutissima res est
Successor, sobolisque fides. his nixa potestas
(60) Praesidiis secura viget, nec certior unquam
Imperio fortuna manet, quam regia postquam
Sceptriferos auget genitrix fecunda penates.
Namque velut pavidis promittunt prospera terris
Chaldaei Babylonque sagax, cum celsius astra
(65) Coelicolûm per tecta ruunt, summoque coruscant
Vertice, nec radunt humilem declivia Vestam:
Haud aliter postquam populo sublimior omni
Exoritur regum soboles, ac nascitur orbi,
Exultant pariter gentes, & sceptra parentum
(70) Tuta patrocinio vires à sanguine sumunt.
Non ultrà jam tela rubent, pandisque cruorem
Scuta bibunt spatiis, non diro in vertice coni
Terribiles stringunt galeas, vel pulvere belli
Adspersus lambit crudus sua vulnera miles.
(75) Non tua vicinis bellatrix Scandia flammis
Ardet, & adversis Sueonas ulciscitur armis.
Non qui rure suo laxisque paludibus exit
Cimbrus & angustas promovit Vandalus oras,
Romulidûm jam strage calent, & caede feroces
(80) Ausonias populantur opes. non ense Cheruscus,
Non Marsus Chaucusque rubent. Pax, optima rerum,
Tollit laeta caput, mansuetaque numina belli
Proscripsere minas, & formidabile murmur,
Et mundi ferale malum. sunt otia genti
(85) Certa tuae, cunctasque ligat concordia terras,
Et spondent meliora Dii. cur, maxime, cessas
Ista Dioneae largiri tempora matri,
Et Veneris vibrare faces? aliosque Canutos
Reddere, vel fortes Stenonas, seriemque tuorum
(90) Nectere tot retrò ducibus. quos inter Heraldi
Et celebres fulgent Olai, victorque Suëno,
Christiernique graves, & nomina nata triumphis,
Errici, Frothoque potens, quos ordine longo
Ad tua derivant geniales secula tedae.
(95) Expectant à te sobolem dispersa per undas
Imperia, & cupiunt sperato Principe passim
Tot gentes, tot regna frui. sic Funnia fatur,
Haec circumfusis Selandia murmurat undis,
Nerigon haec eadem ingeminat, postremaque Thule,
(100) Et quae vasta suos Nidrosia colligit amnes
Vallibus, & toto famulatur Fembria ponto.
Tot votis ordire virum, tot vivere terris
Incipe progenies regum; genituraque reges
Utilius vixisse velis. pars degener orbis
(105) Creditur, & mundum vix ullo jure tuetur,
Basia qui charae nunquam sibi conjugis emit
Basiolis, blandoque procans arrisit amori.
Haec decoris pars prima tui est, genuisse tiaris,
Queis pater imperites; & confudisse benignum
(110) Cum populo prolis nomen; regemque patremque
Regnantis vultum vultu lenire paterno.
Sic clemens regnator eris, minuetque furorem
Conspectae consortis amor. cum publica lassant
Pondera, cum rerum moles glomerata fatigat,
(115) Illa tibi blandis emolliet aspera dictis,
Illa tibi nutu poterit tranquilla mederi,
Vel precibus placare gravem. ceu concita quando
Aequora Neptuni surgunt percussa tridenti,
Et jam terror habet Tiphyn, sociosque ratesque,
(120) Tota procellosos componunt aequora motus,
Me ridente. suo Stilico desaeviit aestu,
Conseditque tumens animus, cum voce Serena
Flecteret accensum non indignante maritum.
Leniit Augusti non inconcinna furorem
(125) Livia, & audacis traxit molimina Magni
Iulia, nec generum socero concurrere passa est,
Dum vixit, suasitque viro tunc optima conjunx.
Quid? tua cum matres etiam mandata capessent,
Egregiaeque nurus; praeeat virtute domoque
(130) Femineo Regina choro, querulasque maritas
Flectat in obsequium similis concordia sexus,
Parque modus fati, nec dispar regula vitae,
Eloquiique lepos. etiam componitur iste
Orbis ad exemplum Dominae, gaudetque magistram
(135) Officiosa sequi mulier. quam femina monstrat,
Ad te communis pietas proclivior ibit.
Nonne rubent coeli radiis melioribus ignes,
Cum Phoebo graditur Phoebe comes? aurea fratrem
Illustrat Dictynna, atque illustratur ab illo.
(140) Sic socio cum rege decus venerabile sceptri
Expandit muliebris honos, fulgetque vicissim
Regnorum geminatus apex, conjunctaque terris
Lumina praelucent melius. cum conjuge Cepheus
Rexerat Aethiopas; radiant nunc altius astris
(145) Cassiope Cepheusque simul. cum conjuge rexit
Penelope; Latiae flexit moderamina Romae
Gnara gubernandi Tanaquil, nec sola potestas
Tarquinii regisque fuit. solertia felix
Profuit ista viro, & meruit majora virago.
(150) Suspice, qua volucrum pennis sonat arduus aether,
In Venerem natura ruit. Iovis ales amatur,
Et rursum Iovis ales amat; generosaque dictis
Sufficit argumenta meis. genus omne natantum
Uritur. en, grandes, informia corpora, ceti
(155) Me circum tremulis agitant connubia squamis.
Sed ne longa traham per centum exordia causas,
Una tuis, Princeps, servatur amoribus apta
Magdalis. hanc dudum venturae provida sortis
Numina seposuere tibi. scis Caesare dignum
(160) Stemma, patremque Ducem; qui claris Teutonas armis
Asserit, & veteres Witikindi exuscitat iras
In Tiberin Istrique Deos, celebresque ruentis
Exuvias Tilli lauris appendit avitis.
Nec te fama domus Bullataque nomina septem
(165) Electorque latent, &, quem gerit impiger, ensis.
Non malè vexatis olim concessa Britannis
Auxilia, & fusos animoso Saxone Pictos.
Est genus annexum Tamesi, Rhodanoque Padoque,
Et proavis, Lotharinge, tuis. hac stirpe Capetus
(170) Relliquias sprevit Caroli, Druidûmque sagaci
Ingenio possedit ebur. vicere sub istis
Caesareae signis aquilae, Romanaque crevit
Gloria, & Ausonio restans Germania regno.
Inclyta progenies tali se vindicat ortu,
(175) Hoc jactat se patre satam. venerabile nomen
Augusti fecere Lares, & feta triumphis
Nobilitas. sed cuncta decens reverentia morum
Antevenit, sexuque animum sublimius effert;
Ut generet, qui sceptra gerant. sua gratia formae est.
(180) Et decor in vultu, qualis solet esse Dearum,
Emicat. hanc si Thessalicis vidisset in agris
Errantem Phoebus, Daphnen sprevisset amator,
Liquissetque suam profugus Minoida Theseus.
Triste nihil, nihil innocuam implacabile mentem
(185) Pervertit. nitidae insedit clementia fronti,
Assuevitque Deo pietas. prudentia dictis
Et gravitas regalis inest, & nescia fraudum
Simplicitas. quoties gemmis splendescit & auro,
Virtutes potiora putat. cum regia spectat
(190) Limina magnificasque trabes, aulaea, penates,
Vult demissa frui. multum nocitura regenti
Luxuries & fastus abest. sunt candida semper
Gaudia, nec peccat pulchro saturata voluptas.
Hanc proavûm matres & tot docuere Sibyllae
(195) Conjugii servare fidem, docuere severae
Iura pudicitiae. tali nascente puella
Fama fuit tumuisse Salam. se laxius Albis
Explicuit, vastos auxit Thuringia saltus,
Hercyniumque latus. maturis fertilis uvis
(200) Vinaria, & patulis arrisit Misnia campis.
Lusit & ad cunas Viadrus, natalibus aequus
Mulda fuit, lambensque soli vicina Visurgis,
Et passim vario scatuit dis vena metallo.
His ubi Nympharum genitrix sermonibus ipsum
(205) Accendit facunda Ducem, & se fassa moveri est
Purpura, jamque vigor solitus spretorque cubilis
Subsidit monitis animus, secretaque sensit
Corda quati Divûm alloquiis: tum protinus illa
Exutum nuper transtris bellacibus Albim
(210) Advocat, & qua se vallis circundat & undis
Dresda potens, paribus laudatam Magdalin, inquit,
Ocyus implebis studiis, generosaque sese
Altè virgineis occultet flamma medullis,
Dignaque regali virgo suspiret amori.
(215) Ille procellosae velox mandata capessit
Tethyos, & moestae dum praeterlabitur urbis
Moenia, Parthenopesque domos, ac diruta flammis
Tecta laresque Deûm; saevi spectacula Martis,
Et Tilli furias & adhuc à caede calentes
(220) Despexit portarum obices. dein longius actus
Quà formidatis se turribus altior effert
Dresda, stetit. non tunc rigido barba horrida mento,
Hirsutumque supercilium, non hispidus Albi
Vultus erat, fedaque comas velaverat alga.
(225) Pronuba forma fuit, faciem distinxerat auro,
Torvaque fulgebat cultu meliore senectus.
Canities, sed compta, suis formosa capillis
Esse videbatur, Tyrium redolentia succum
Pulchra seni ex humeris pendebant pallia pandis.
(230) Insuetus tanti decoris, gestusque procantûm
Incoeptum tentabat opus. cum forte decoro
Adventans speciosa gradu se Filia princeps
Obtulit, & patriis errans secretior hortis,
Mitia Saxonicae sperabat tempora terrae.
(235) Hoc etiam volvens animo, discrimine quanto
Assereret patriam genitor: quam fortibus ausis
Iret in Austriacos: ut libertatis avitae,
Ut Superûm fideique tenax, haec bella coactus
Susciperet: quoties sanis hortatibus Istrum
(240) Erigeret: pacemque malis praeponeret armis.
Talia sollicita dum versat mente virago
Mascula, sic curas, si interpellat euntem
Albis & his regum dictis persuadet amorem.
Salve magnanimi proles augusta parentis,
(245) Ingens nata Ducum. cur te Mavortia mitem
Suspensam fortuna tenet? motusque viriles
Lenior expendis virgo? studiisque severis
Exerces imbellem animum? totum excute Martem,
Gradivumque patrem. sunt haec minus apta puellis
(250) Nomina. quin potius Veneres admitte, facesque,
Quas puer Idalius, quas ventilat alma Dione.
Haec facilem te cura decet. si busta rogique
Si te fata movent hominum, dispendia belli
Totque obitus mater repara. post funera Regum
(255) Reges gigne alios. nec jam contemptior ultrà
Privatos patiare lares. Borealia sceptra
Exposcunt lecti sociam. diademata crines
Expectant Arctoa tuos. te rector honorat
Vandalus, haeredem Gotiae tibi destinat aether,
(260) Parrhasiique tuis nunc gliscunt ignibus ignes.
Agnosces famulum, Virgo dignissima, pontum,
Victricesque rates. tota donaberis Arcto.
Dos non unus erit populus, non insula simplex.
Nomen adorabunt plures. tibi prona favebit
(265) Nerigon, ardentem submittet fascibus Heclam
Incola, formabit placidos tibi Cimbria cives,
Te Fiones, agrisque colet circundata pulchris
Hafnia, per medios ibis regina Suëvos,
Inque tuo cupiet piscari Iuta profundo,
(270) Et Gothus, antiquique memor Dithmarsus honoris.
Cuncta patent parentque simul. quae federa necto,
Illa tibi locuples Codanis faucibus aurum,
Vectigalque ferent. spatiis his vivimus omnes,
Et miseris latè terris alimenta petuntur.
(275) Fundat ab Eois fragrantia balsama ramis
Indus, odoriferas Panchaïa jactet arenas,
Astur donet equos, multo nos Gallia Baccho
Proluat, in duro desudet marmore fossor
Dalmata, Prutteno concrescant succina fluctu.
(280) Queis facilè est caruisse bonis. hinc pabula vitae,
Hinc segetes frugesque bonae, Cererisque vehuntur
Munera, & immensum ratibus mittuntur in orbem.
O quali socianda viro es, qui regibus ortus
Inter sceptra puer mundique adolevit habenas,
(285) Semideûmque domos. quas Delmanhorstia dudum
Vexit & illustri stirps Oldenburgica fama
Misit in imperium magnum. quis clarior illo,
Quis venerabilior sanguis? cui prisca dedere
Semina Christophori, regnatoresque Canuti,
(290) Hemmingique graves, scriptique annalibus Humbli.
Si laudes recitasse velim, prô quanta patebunt
Aequora. destituent fessam praeconia mentem,
Non Helicon satis unus erit, non Castalis undis
Sufficiet fecunda suis. vigor inclytus illi
(295) A pueris, tenerisque aliquid fulgebat in annis,
Quod domini regisque foret. spondebat honores
Eloquii clemens gravitas, & fulta juventus
Majestate patris primo se protinus aevo
Obtulit exemplum. jam tunc suffragia gentis
(300) Emeruit plaususque suae, crevitque potentum
Iudiciis, votisque erexit grandibus aulas.
Inde per egregias crescens circumtulit artes
Ingenium, verique modos praeceptaque recti
Addidicit, nituitque suis industria donis.
(305) Tunc animus fuit Arctoos evolvere motus,
Ire per annales patrum. quibus arserit armis
Normannus Danusque, quibus Colmaria flammis,
[Editie-1634: Normannus Danusque, quibus Colmarnia flammis,]
Scrutari, & victae miseranda incendia Bergae.
Quis Gothicas acies, Sueonum quis fregerit urbes,
(310) Qualis in adversos Gormo surrexerit hostes,
Classibus incautum Sueno pacaverit Humbrum,
Et mediis steterit veloci Marte Britannis.
Regnantumque vices varias, quid secula dignum
Ediderint exacta, togae bellique labores.
(315) Omnia quae proprios rector convertit in usus.
Nec minus Euclidae numeros, ignotaque quanti
Metitur spatia, & rigidis distincta figuris
Signa legit, Martisque levi spectacla papyro
Exhibet, & veterum disponit more phalanges,
(320) Quaque urbes virtute ruant; quae linea muros,
Quae feriat directa domos; ut vinea serpat
Tutius, & timidis subrepat machina portis.
Saepius in stricto lusit vis Martia ferro,
Et gladios vibrare sagax, invenit in armis
(325) Mille nocendi artes, nocituraque vulnera cautè
Intulit, atque hostem feriit secura malorum
Dextera, & attento rabiem mucrone fefellit.
At quoties trepidis fervens in vallibus acri
Gaudet equo, laxisque volat dimissus habenis,
(330) Stat nutu sonipes, spumisque madentia mordet
Frena ferox. jam sternaci cervice minantem
Flectit, & aeripedum doctis premit ora lupatis
Impavidus, spectatque alium jam Castora Cimber.
Illum saepè pater pugnae inflammavit amore
(335) Intrepidum, totumque cavo caput abdidit aere.
Non galeae dirum fulgur tristesque timebat
Castrorum lituos. saevis horrentia telis
Agmina ludus erant. circum tentoria Phoebe
Mirata est errasse ducem, noctisque per umbram
(340) Ducere sollicito vestigia mascula gressu.
Pace fruens aliis animabat pectora votis,
Terribiles inflare tubas, disponere vallos,
Bellonae calcare vias, diffringere portas,
Obruere hostiles acies, cirumdare castra
(345) Fraudibus. hac primas exercuit indole vires,
Cunctaque, dum cessant, doctrina recolligit arma.
Si, quibus ingentes flectet virtutibus urbes,
Scire juvat: poterit solo metuendus amore
Et terrere malos, & praemia reddere justis.
(350) Flectitur, autori quoties damnatur iniquum.
[Editie-1634: (350) Non riget, autori quoties damnatur iniquum.]
Nec languet, quoties vitiis immanibus horret
Improbitas. non ambigui molimina vulgi
Aut nimium timet aut spernit. sub pectore magno
Spem domat immodicosque metus. non sorte secunda
(355) Diffluit, adversam forti ratione refellit.
Hoc Regis putat esse, Deo submittere fasces,
Non homini. legesque sequi, quas condidit ipse.
Tunc vult officiosa loqui, cum civis amatur.
Tunc vult imperiosa loqui, cum murmurat audax.
(360) Vult licuisse sibi, quicquid permittit honestum.
Nec licuisse sibi, quae sola licentia clamat
Posse duces. tunc arma probat, cum publica justè
Causa dolet; tunc arma fugit, cum federe tuto
Stat secura quies. fines virtute tueri,
(365) Principis officium credit. non poscere bellis,
Quae levis ambitio & regnandi insana libido
Suggerit. Astraea propugnat vindice muros,
Excubiis telisque minus. venalia jura
Strataque muricibus damnat fora. digna merenti
(370) Destinat, indignis gravior, turbantibus acer.
Intemerata fides linguae est, nec, casibus haerens,
Rescindit promissa. dolis, sine crimine, gaudet,
Et simulat, sine fraude tamen. noscendaque nunquam
Dissimulat, prudensque premit secreta silendo.
(375) Incubat in famam totus, quae laesa minatur
Regnanti graviter, spondet meliora superstes.
Quaerit amicitias, nec cunctis fidit amicis,
Et Pyladem occulto sapiens distinguit ab hoste.
At quoties decernit, amat consulta Senatus
(380) Consiliis sociare suis, proceresque loquentes
Audit, & à cano suffragia Nestore poscit.
Spernere adulantum strepitus vocesque malorum
Exemplo, Trajane, mones. affabilis ut sit,
Vespasiane, tuum est. Augusti Caesaris illud;
(385) Neglectas revocasse artes, favisse Camoenis,
Et doctis monstrasse viam. non perdere civem,
Scipiadae vox sancta fuit. quae regius haeres
Dum facit, à magno meruit praenomina Christo.
Non avida iratas illi malè strangulat arca,
(390) Quas congessit, opes. verùm moderata fruendi
Temperies toti partitur commoda regno.
Providus antevenit, nova cum discrimina Gracchi,
Aut effrons Catilina, movent; facinusque Cethegi
Occupat. interdum lentè facienda moratur,
(395) Et metuit, quicquid peragit violenta potestas.
Cum mala vicinas exercent jurgia terras,
Omnia tuta timet, litique intervenit aequus
Arbiter, indomitosque studet componere fluctus.
His meus officiis Princeps, his moribus audit
(400) Clarior, his curis patrium suffulsiet orbem.
Quare age Germanas inter selecta sorores,
Sceptriferos admitte thoros, & noxia pelle
Otia, & ignavi fastidia discute lecti.
Quae formosa nites, fugientibus utere donis,
(405) Et formam nuptura proba. non illa dedere
Incassum Superi. vultus Lucina serenos
Exigit, & thalamos conscendes pulchrior uxor.
Dixerat haec, verum solito tunc comptior, Albis,
Matris jussa suae. cum gens pharetrata Diones
(410) Adstitit attonitae Divûm sermone Sibyllae,
Et tacitum membris altè inspiravit amorem.
Ex illo absentem Princeps in Magdalin arsit,
Rursus in absenti tunc Principe Magdalis arsit.
Dumque locis distant, gens intercursat Amorum,
(415) Crebraque per longos commutant basia tractus,
Basia, quae Zephyri, quae pertubare verentur
Nubila. quin lachrymae, gemitus, & quicquid amantum est,
Risus, amor, gratique metus, suspensa voluptas
Hac illac levibus volitant per inania pennis.
(420) Non ita Abydeno quondam placuisse putatur
Sestia, non magis accensa Leander in Hero
Incaluit, quamvis freta per crudelia naret,
Aequoraque à flammis multum interfusa teperent.
Cum celer immiti juvenis decurreret agro
(425) Hippomenes, non sic meta flagrabat in ipsa
Victor, ut à tergo venientem aspexit amicam.
Tum Patribus placuere thori, & connubia sanxit
Iupiter, & claro majorum sanguine fultae
Convenere domus. genero stirps celsa Georgî
(430) Annuit, & coiit celebri cum saxone Cimber.
Ipsa Venus frenis agiles adstrinxit olores
Rapta per Idalios colles, Erycinaque templa,
Atque omnem excivit latè Paphon. illa Britannis,
Et consanguineo defert nova nuncia Regi.
(435) Itur in antiquam Hesperiam, quà lampade fessa
Mergitur Occiduis Titan declivior undis.
Audiit & Tiberis murmur geniales; proculque
Adria communi junxit sua vota favori.
Austriacae strepuere fores, Bavarique penates,
(440) Quaeque Palatinis longè se collibus abdunt
Atria. semotos genitrix Aeneia Dacos
Concussit, Batavûmque patres. simul otia Marti
Imperat. hos nobis, inquit, decurrere lenes,
Odrysi, permitte dies. furialia cessent
(445) Arma. meis aquilas hodie succumbere signis,
Fas erit, & placidis Veneri concedere castris;
Dum sperata diu consummant oscula reges.
Illa manu Sponsam ducit, quae lumine presso
Leniter, à fluxa sibi virginitate timebat
(450) Pallida; & hac ipsa pro virginitate rubebat,
Nondum gnara rudimenti. dein sacra thorumque
Apparat, & gravibus miscet sua numina Cimbris,
Dissimulatque Deam. gestus, habitusque decusque
Temperat ad ritus Gothicos, & amoribus aulam
(455) Implet & huic uni gestit comes ire maritae.
Scilicet illa dies venit, quo regius ipsis
In triviis clamatur Hymen, quo concita gaudent
Oppida, collucent flammis genialibus undae,
Et tangit res tanta Deos. accurrite vates,
(460) Et Phoebi tripodas, Parnasseosque recessus
Pandite. sidereas afflet vis enthea mentes,
Et quicquid facunda olim cortina remugit,
Promite. per vestros hederae laurique capillos
Luxurient. hic dictet epos, gratumque verendis
(465) Principibus pertexat opus. qui pollet, ovanti
Decantet sua verba lyra. dithyrambica nuptis
Carmina, vel molles elegos aptate poëtae.
Haec si blandiloquus spectasset festa Catullus,
Ambisset festiva loqui, Thetidemque Sibyllam,
(470) Pelea dixisset Sponsum. prae conjuge tali
Persephone vati Phario neglecta fuisset,
Callimachusque suis cecinisset Magdalin hymnis.
Ut procul aspexere Duces & federa regum
Thymbraeus pater, & Nysae de collibus Evan.
(475) Maenades hic Nysa, Thymbra movet ille Camoenas,
Alter Bassaridum matres, movet alter ab alto
Pierides. resonant festo clamore Cytheron,
Ismaraque & Grajûm repetens modulamina Phocis.
Omina laeta ferunt gentes. haec vincula quisque
(480) Privatum putat esse bonum. se plurima mater
Hoc jactat peperisse die, sobolemque diemque
In fastos studiosa refert. annosa senectus
Adspicit haec avidè celebris spectacula pompae,
Et serum solamen habet. sua gaudia tellus
(485) Persentit. redeunt tonsis nova gramina campis,
Nec modò nata trucem metuunt arbusta Booten.
Non gravis afflatu Cerealia rura maligno
Sirius, aut madidi vis noxia verberat Austri.
Aura favet, glebasque levi cum rore maritat
(490) Vespera, perspicuosque bibunt viridaria succos.
Plus solito rubuere rosae, plus candida cernas
Lilia cum niveo passim certare ligustro.
Quaeque pruinosis Ino vaga pascitur herbis,
Ubera tenta gerit, tauroque occurrit amanti,
(495) Et sine vi potitur. recreat fecunda magistros
Spes gregis. aequoreis ovat & bacchatur in undis
Caeruleus Triton, Nymphasque ex aequore toto
Convocat, & ludos pelago molitur in ipso.
Horrida Hyperboreis spirantia monstra procellis
(500) Approperant, circumque tuum nant, Hafnia, littus,
Vastaque mobilibus quatiunt vada caerula caudis.
Involat in phocam Tethys, immania cete
Tergora supponunt Nymphis, Neptunus habena
Lascivum delphina regit, balaena petulcum
(505) Nerea fert, vitulo Glaucus Spathaleque marino
Insedere simul. Galateam fervida pistrix
Spumanti modò tollit aqua, modo corpora mergit
Absconditque salax undis. fera nomina, porci,
Rosmarus & polypi & sinuoso pisce dracones,
(510) Serrataeque sua ludunt statione catervae.
Balthica quae medias divellunt ostia terras
Laetitiae dant signa suae. quae carbasa vectant
Triptolemum, celsa suspendunt puppe coronas,
Et remis circum feriunt freta. lustrat Huaena
(515) Astrorum coelique vias, & prospera Sponsis
Tempora praesagit. densis abscondita lucis
Sora, Camenarum sedes & nobilis otî,
Pegaseum tonat ore Deum, vocesque disertas
Colligit Augustis. Me, Felicissime Princeps,
(520) Cui vacat Arctoi jam nunc pars Martia mundi,
In Batavis procul ardor agit, grandisque canendi
Materies rapit in furias, oestroque potenter
Sollicitat vatem. Paphias sacramus ad aras
Vota precesque tibi. propera, Dux magne, nepotes,
(525) Qui leges, qui castra colant, Musasque tubasque
Continuent; seu Martis opus, seu pacis amanda est
Conditio bellique morae. succede parenti
Talis, ut huic alium nos successisse negemus.
Tuque decus populique pater, Rex Maxime, cujus
(530) Posthuma perpetuas celebrabunt secula laudes,
Haeredi gratare tuo, celsosque parumper
Dilue regnorum titulos, & seria differ
Iussa senex, dum se fulgenti Magdalis ostro
Implicat, & cupido fruitur gavisa marito.
(535) Adspice, qua summa coeli regione perennes
Heroum vivunt animae, tuus altior inter
Semideos Uldricus agit, fetumque decoris
Artibus ingenium, & quicquid sublime sub illo
Pectore condiderant Superi, viresque animumque,
(540) Pallada, Mavortisque decus jam devovet astris,
Custoditque sibi. solum, dum cetera spernit,
Te Fratremque videt, thalamisque adspirat, & omnem
Optat inoffensis regnari civibus Arcton.
MANES BAVARI,
Sive Epicedium in Obitum Serenissimae Prin-
cipis ac Dominae, MAGDALENAE, natae
Comitis Palatini, Rheni, utriusque BA-
VARIAE Ducis, Uxoris Serenissimi Prin-
cipis Wolfgangi Wilhelmi, Comitis Pa-
latini, Rheni, Bavariae, Cliviae, &c.
ILlustres obitus, & magni nominis umbram,
Et vacuum consorte thorum, cineresque beatae
Conjugis, & clara viduos genitrice penates
In Batavis, Dux magne, queror. Tibi tristia moeror
(5) Verba negat, tantique stupent ad busta dolores,
Officiumque suum venerandis manibus alti
Exolvunt gemitus, mutique in funere luctus.
Non loqueris, quem damna premunt. non murmure Divos
Sollicitas, qui fata probas. qui pectore volvis
(10) Quae Superis placuere, taces; & Principe dignum
Hoc credis, cessisse Deo. quam flere potentem
Majestas trabeaeque vetant, contendere coelo
Plus pietas submissa vetat. quin ipsa dolendi
Praescribit tibi causa modum, suetusque virorum
(15) Imperiis tacitis frangis suspiria jussis.
Nos potius memorare tui dispendia lecti
Conveniet, tumuloque procul semotus & aula
Ingentem cantabo animam. Tu praefica tristem
Dicta Melpomene ferali carmine lessum,
(20) Teque paludatis infer moestissima portis,
Et sparsis miseranda comis, vittisque solutis
Horrida, & atratâ gradiens per compita pallâ
Ad Bavarae consiste rogos. En nigra cupressos
Atria, funereasque adolent palatia taxos,
(25) Fractaque jamdudum longis Germania bellis
Nunc iterum, quod ploret, habet; pergitque malorum
Congeriem cumulare sibi, ac laudabile coeli
Depositum iratis queritur succumbere Parcis.
Adspice, feminea lassatum mole feretrum,
(30) Et Dominae suffulcit onus, titubatque fatiscens
Iulia, nec tantum Mavortia damna moratur,
Quam patrii lamenta soli, fatisque petitum
Terrarum praelustre caput, quàm Clivia vultum
Verberat, & grandi tundit praecordia planctu;
(35) Nec dubitat, qua sorte cadat, quo pignore rapto
Imperii lux prisca sui, lumenque serenum
Occidat. ipsa suum praesenti in funere funus,
Ipsa suos languens cineres, populique cadaver
Bajulat, & charos inclamat pallida manes.
(40) Largius afflictis destillant Montibus undae,
Rorantesque natant udis in vallibus imbres,
Dum regni subsidit honos, & debita coelo
Progenies, gentisque suae delecta voluptas,
Et communis amor moritur, quàm lentior exit
(45) Rhenus, & abstruso sua flumina colligit alveo,
Ut possit plorare magis. non accola Mosae,
Quemque rigat medias diffindens Nursia terras,
Temperet à lachrymis. extinctam longius Albis
Magdalin ingeminat, funestaque fama Visurgim
(50) Personat, & moestos cognato nuncia sedes,
Ipsa Palatinas conturbant nuncia sedes,
Insertasque plagas titulis. illustrior Ister,
Austriaco victore, dolet, miscetque triumphis
Hos luctus gemitusque suis, quocunque vagata est
(55) Principis egregiae virtus, percelluit urbes,
Teutonicosque Duces, bullataque nomina septem,
Semideosque patres tanti fortuna sepulchri.
Secula magnanimas celebrant antiqua maritas,
Et vario laudis precium praecone meretur
(60) Femineae probitatis opus. sic casta perennat
Emeritae repetens mulier vestigia telae,
Ignavos exosa procos. Priamëia Phoebas
Vivit adhuc, miseraeque canens praesagia Trojae,
Andino sub vate tumet. Lavinia conjux,
(65) Hectoris Andromache, Latiis movet ora Camoenis,
Et tragicos implet Superûm donata furori
Iphigenia modos. nec tu, sine teste, superstes
Claelia victrices tranas audacior undas.
Porcia magnanimo potuit placuisse Catoni,
(70) Iulia Pompeio. magno Stilicone Serena
Tollitur, & Phario surgit laudata poëtae.
At tu, quam canimus, tantis quoque matribus adde
Posteritas. Wolfgange, suis fulgentior omne
Anteit honoratis conjux tua moribus aevum.
(75) Prisca velim leviora putes, vel ficta vel aucta
Vatibus. illa suum transcendit splendida sexum
Stemmate, stemma animis, animos virtutibus, illas
Antevenit pietatis honos. ô maxima rerum
Gloria, sic privata domi, sic claruit orbi.
(80) Nobilitas cui prima fuit, cui stirpis origo
A Bavaris defluxit avis, contemnere fastum
Natalesque suos potuit, voluitque moneri,
Nil titulis, nisi fluxa, dari; proavosque genusque
Ad laudem non esse satis. cui nobile corpus
(85) Texerunt Tyrio saturatae murice vestes,
Credidit exuvias, perituraque tegmina ferri,
In mortis documenta suae. quae limina pressit,
Augustasque domos, Pariisque exstructa columnis
Tecta Ducum, aeterno felices numine sedes
(90) Praedidicit, votisque ipsum praevenit Olympum.
Quas fluxas possedit opes, commune putavit
Cum populo miserisque bonum: quas contulit aether
Divitias, nullo vesana superbia luxu
Perdidit. has ipsâ cum majestate tremiscens
(95) Paupertas partita fuit. dum jura ministrat
Civibus, his obedit: mandataque fortius urget,
Dum cunctis probitate praeit. non triste loquenti
Eloquium, sed mite fuit, majorque potestas
Officio vult esse minor. reverentia verbis
(100) Mixta fuit, comisque lepor; prudentia, qualem
Vel possent sperasse viri; clementia qualis
Aequat sceptra Deis: non gratia ficta, sed usque
Nativo splendore nitens. damnaverat atram
Invidiam probitas, lenisque modestia fastum.
(105) Trusit avaritiam scelerataque nomina fervens
Relligionis amor. lascivos Cyprides ignes
Edomuit coeli studium. sic aula ducesque
Exemplo potuere regi, mulierque mariti
Perfecit mandata prior. Nec sola regentem,
(110) Evexit ratio, & generosi cultus honesti:
Ipsa favens thalamis fecit Lucina parentem,
Indulsitque Ducem populo. qui fascibus haeres
Succedat, trabeasque puer, terrasque capessat,
Nascitur, & tenero fulta est spes tota Philippo.
(115) Hîc anceps natura stetit, matrémve patrémve
Redderet ingenio soboles; litemque diremit
Coelestûm favor, atque uno genitoris imago
Pectore & excelsae viguit praestantia matris.
Illa virescentis moderatrix docta juventae
(120) Conjunxit patriis maternas vocibus artes.
Nec molles transire dies, aut tempora luxu
Passa fuit. quanto fatis sublimior ibat,
Acrius instabat monitis, quàm lubrica regnis
Sceptra, sagax docuit: quali discrimine surgant,
(125) Quàm facili mos sorte ruant: quam praestet amari,
Quam pravos terrere metu: quam parcere victis
Eximium: quàm sit diris securior armis
Aurea pax, quàm sit turpis rectoribus orbis
Vilis adulator: prosint admissa bonorum
(130) Consilia, & Procerum voces, & verba monentûm.
Iam proavûm laudes puero, & celebrata parentis
Imperia instillans generosus suscitat ignes
Provida. prudentes miscet sermone Sibyllas,
Guilielmosque duces, & regum foedera narrat,
(135) Austriacaeque domus thalamos. haec omnia mater,
Haec dixit veneranda parens. sic navita nato
Oceani fluctus, tumidique pericula ponti
Monstrat, & ut fragilem possit subducere puppim
Syrtibus, aut Helicen, fixamque intendat in Arcton
(140) Nocturnos sapiens oculos. Nec conjugis illa
Obsequio vel laude minor. pars digna cubilis
Imperio nunquam, semper certavit amando.
Sit sua Penelope priscis; dilexerit uxor
Alcestis moritura virum; testetur amores
(145) Laodameia suos: Bavaris amplexibus haesit
Illibata fides, & casti plena pudoris
Femina dissolvit solo cum funere pactum.
Num Superos & fata querar? tantumque reposcam
In vivis superesse caput? proh, irrita fundit
(150) Verba miser, quisquis fatales increpat horas
Nescius, & precibus credat Plutona moveri.
Non moritur, quam vita probat, quam clarus in orbe
Virtutum commendat amor, cui nobile nomen,
Et longaeva dabit vivacem gloria famam.
(155) Hanc memores celebrare nurus, hanc dicere pergent
Post obitum egregiae matres, grandesque maritae.
Hae dominam, hae matrem flebunt, & dulce suorum
Delicium. flebunt pueri, innuptaeque puellae.
Cunctorum dolor unus erit. Cum Luna laborat,
(160) Oppositumque sibi fatali tramite Solem
Adspicit, & pulchri pereunt caligine vultus,
Horret tanta sui tellus dispendia mundi,
Ereptamque facem. defuncta Principe Phoeben
Non ultra gens moesta suam, non grata tuetur
(165) Lumina, magnificumque jubar, licet altera Phoebi
Restet adhuc mundo facies, civesque serenus
Wolfgangi collustret apex. Iam rura colonus
Negligit, & pigro lachrymas adspergit aratro,
Autumnumque gravem queritur. delubra, sacerdos,
(170) Curia, & afflicti trepidant formidine cives.
Haerent verba seni, sentit sua damna juventus,
Nobilitas, Equitesque, & duri militis ora
Mansuescunt, propiore rogo. Tu maxime Rector
Iuliaci, qui stemma tuum regalibus unis
(175) Conjugiis, Bavarumque, & clarum stirpe Sicambrum,
Caesareumque genus thalamis adjungis avitis,
Funereos inter gemitus, pressosque dolores,
Accipe Battavici, Princeps, solatia vatis,
Quasque prior docto volvisti in pectore voces,
(180) Et nosti, repetentem audi: qui regna tueris;
Humanis majora malis & turbine fati
Corda geris: qui jura tuis legesque ministras,
Coelicolûm decreta paves: qui gaudia versas
Consorti sperata tuae, suspiria damnas;
(185) Totque ferens populis rector mandata, vicissim
Accipis à Superis. cum chari viva Philippi
Ora vides, dignumque isto moderamine pignus:
Hunc, tanta pro matre, vides: partemque parentis,
Haeredem virtutis habes. Tuque, optime Fili,
(190) Desine dilectos votis arcessere manes,
Et cineres plorare pios. miserescere fatis,
Et lugere, tuum est: verum frenare dolorem,
Officium scis esse Ducis. qui sceptra capessis,
Haec etiam peritura capis. mors aequa tabernas
(195) Regalesque quatit turres. Tu magna tuorum
Factaque fortunasque, & grandia nomina disce.
Consiliisque virum, teneros virtutibus annos,
Et cura praeverte senes. haec audiat absens
Magdalis, & nostris subscribant numina votis.
ADLOCUTIO
Ad Sereniss. Rempublicam VENETAM,
cum pro ejus Libertate, adversus SCRU-
TINII cujusdam auctorem, gravissimè
disseruisset Vir Clarissimus, THEODO-
RUS GRASWINCKEL, in Batavorum
Curia Advocatus.
(In: Petit C16)
MAjestas Venetûm venerandi filia secli,
Et series Augusta Patrum, quos vindicat ensis,
Iusque datum sceptro, totque inconcussa per annos
Imperii facies & formidabile terris
(5) Nomen & aetherei regnatrix purpura Marci.
Ad laudes assurge tuas: & suspice, quanto
Acta gradu vestri se lux altissima fati
Ostentet latè populis; nec jam Adria famae
Sufficiat, non littus atrox, quod Dalmata saevus
(10) Calcat, & Herculei bellatrix spuma Tarenti.
Hîc tibi devictas sublimis dividit Alpes
Rhaetia, & aëriis victricia signa tuorum
Prospectat vicina jugis; ac fulmina Divûm
Nimbosumque Iovem, & quicquid trux parturit aether,
(15) Permiscet titulis. illic dispersa Timavus
Ora vomit fluctusque tuis compescit habenis,
Illyricosque sinus & duri regna Liburni
Ponè trahit. calamis alibi tibi lene susurrat
Mincius, & terrae circùm dominantis honori
(20) Assurgit supplex Athesis, sedesque beatas
Eridanus Phaetontaeis complectitur undis,
Agnoscitque Ducem. quod restat, in aequore, nullo
Fine, tenes; perque Ionii spatia ampla profundi
Sceptra procul fascesque natant. Tu maxima pulsos
(25) Fovisti, Regina, Deos. tibi condidit aras
Diva Venus, Venerisque domus pulcherrima Cyprus,
Quaeque Rhodos toto ditata est insula Phoebo.
Relliquiae Danaûm, Teucrûmque ab origine gentes,
Quàm priscis fluxistis avis, quàm proxima tangit
(30) Laomedontaeas majorum gloria terras,
Dardanidumque domos, profugoque Antenore quondam
Euganeos inter fremuerunt Troica colles
Classica & his ipsis Priamum flevistis in oris.
Non jam concusso furiis immanibus orbi
(35) Incubat Arctoae furor implacabilis aulae,
Ausoniasque ingens grassans Alaricus in urbes
Cogit inoffensae ripas habitare Padusae;
Aut ferus avulsis adigit considere stagnis
Attila, & Eois adjutus viribus Hunnus.
(40) Non jam Phryxaeae dominator barbarus Helles
Vastat opes, pavidique focos subvertit Iüli,
Thessalicasque ciet Dravo pugnante phalanges.
Nec bellatrices Ligur imperterritus armat
Neptuno indignante rates, classesque minaces
(45) Fabricat & victor Tyrrhenum navigat aequor.
Vicistis virtute metum. secura potestas
Indomito Mavorte stetit. nunc dextera pugnans
Addidit imperio robur; nunc subdidit hostem
Imperiosa quies, & quicquid defuit armis
(50) Consilio pacique datum. vis effera cessit
Federibus; bellique minas prudentia fregit,
Sollicitusque timor. risit solertia regum
Invidiam, regnumque sibi constantia fecit.
Tuque adeò toties aquilis adverse superbis
(55) Magne Leo, centumque ferox innexe triumphis,
Adspice surgentem mediis è fluctibus urbem,
Et circum te stare Deos; Tethynque trucemque
Nerea tot superûm toto delubra tueri
Aequore, & objectas pelago secludere terras.
(60) Iam minus Iliacae Neptunia moenia Troiae
Esse puta, celsamque Tyrum, Antissamque Pharumque
Massylûmque lares, stantesque in littore Athenas.
Hîc maris, hic tumidi domus est Tritonis & ingens
Regia Naïadum. tutae sine moenibus arces,
(65) Natura famulante, jacent. sunt pontus & undae
Praesidium, vallosque facit circumfluus aether.
Ne mihi nascentis magna incrementa Quirini
Objice Roma potens, vastumque effusa per orbem
Sceptra, vel extremo metuendum nomen Araxi.
(70) Exiit è stagnis Venetus, nec sedibus arctis
Concludi potuit Divûm genus. ille Patavi
Veronaeque duces, desolatamque Cremonam,
Bergomaque & placidis adiit te, Brixia, bellis,
Et Melam bibit, & qui lapsus rupibus altis
(75) Addua divisas spumosior incitat undas.
Successit Corcyra, Paros, Naxosque Melosque,
Andros, & immiti quae tunditur Amphitrite
Gallipolis, duraque Tenos cum Chalcide victa est.
Hinc debellata praestans Methona Corone
(80) Paruit & frustrà toties Iadera rebellis.
Magnanimam sileat Grajorum pagina Spartam,
Moeniaque intrepidis olim fundata Lycurgi
Iussibus, & rigidi monitis subnixa Zaleuci.
Vos Patres, justi rigor, inflexusque severi
(85) Asserit obsequii tenor, atque immobilis almae
Majestatis apex, & legum nescia frangi
Vincula & aeterna constans sibi voce tribunal.
Qualia in instabili jactantur carbasa ponto,
Et modò crudeli debent ludibria Coro,
(90) Nunc dubium pelago obvertunt latus. horrida quando
Tempestas stabilem abscondit sub nubibus Arcton,
Stellarumque vagi fulgent errantibus ignes:
Haud aliter, cum nulla Duces civesque coërcet,
Quam validi nequeant aevi rescindere mores,
(95) Ferrea vox, nutat pariter cum principe regni
Culmen, adorandum populis, mutatque secures
Lubrica Lex, plebisque vagis cum legibus omne
Fluctuat officium, nec stat reverentia jussis.
Cenomani fortes, & non ignobile germen
(100) Euganei Veteres, quorum bissena nepotes
Secla trahunt, proavûmque stupet miracula felix
Posteritas, vestris faciles applaudite coeptis.
Simplicitas & gentis amor, jurataque caelo
Cana fides, nulloque minor discrimine virtus
(105) Invenere viam decori. parvoque potentes
Illustres animae, fastusque ignara superbi
Pectora secreti formam servastis honesti.
Non cippos statuasque aut sculptos marmore vultus,
Aut urbes libuit mundo ostentare subactas,
(110) Non turgent stupido victorum nomina saxo,
Nec picturatis scribuntur gesta colossis.
Non hîc prae cunctis bellax Trajane refulges
Porticibus. non rostra Titi, non compita complent
Pompei labor, & laudati castra Severi.
(115) Ipsa sibi precium probitas & nescia luxus
Vita fuit spretisque bonae fulgoribus artes.
Quin potius lituos inter gladiosque tubasque
Ingeniis monstrastis iter, profugaeque Camoenae
Thymbraeusque pater tot praeluxere trophaeis.
(120) Hinc ad vestra procul concurrunt federa gentes,
Et Genuas bellare timet. Vos Thuscus & acer
Appulus & qui rura colit populosa Ravennas
Horret, & illa suis plus tuta Ancona procellis.
Pannonius Caesarque silent. compescuit iras
(125) Rex Siculus Thracesque feri placantur amando.
Nos, quibus Auriacis Hispana potentia bellis
Atteritur, geminosque volant jam signa per axes,
Annuimus, Dux magne, tibi; venerandaque Patrum
Prosequimur sociis longe subsellia votis,
(130) Et trans nubiferas Alpes, vallesque lacusque
Accinit Adriacis vatum fiducia sceptris.
Sic vires crevere domi. terraque marique
Extulit intrepidos Libertas publica vultus
Suffecitque sibi. & soli debere Tonanti
(135) Dum cupit, ignorat dominos. Qui roderet unus
Livor erat, tanti levis adlatrator honoris.
Nunc Batavo debete Duces, dum jura togasque
Propugnat clari locuples facundia Belgae.
Scilicet illa reis ac nostris inclyta rostris
(140) Pro vobis vult lingua loqui, calamoque tuetur
Majorum trabeas, veterisque insignia regni.
Munit verba Themis, priscisque annalibus aevi
Innumeras Astraea vices abavûmque labores
Expedit, & quantis steterit Respublica curis
(145) Mnemosyne grandaeva aperit. quaecunque vetustas
Abdidit & coecis latuerunt clausa tenebris,
Fataque fortunasque virum solertia pandit,
Nec temerata fides. nil jam sibi vendicet Hunni
Barbaries Gothicusque furor. Romana residant
(150) Imperia imbellesque aquilae. Tyberimque repellat
Adria & Austriacis fultum rectoribus Istrum.
At Tu, summe virûm, cujus tot rapta per artes
Ignea vis animi, quicquid nescire profanum,
Mente tenet, lectumque semel laetissima reddit,
(155) Qui loqueris, qua voce cupis; causasque clientum
Victor agis; primae suffragia splendida famae
Collige, & illustris Vindex generose Senatus
Perge patrocinium regum donare tiaris.
Scrutari si Livor amat, si vellicat ostrum
(160) Improbitas, summique quatit fastigia juris,
Expediet risisse Patres, dumque invida gliscit
Ambitio magnaeque audet natalibus urbis
Obgannire malus, pro Libertate focisque
Districtum Veneto posthac scrutetur in ensem.