CASPAR BARLAEUS
POEMATA, PARS I, p. 100-176
CARMEN EUCHARISTICUM,
Ad illustrissimum Heroem, & Dominum,
D. WILHELMUM HERBERTUM,
Comitem Penbrochiae, Supremum Sere-
nissimi Magnae Britanniae Regis Dapife-
rum
QUae nova Romulidûm maneant praeconia currus,
Quantus honos surgat Ducibus, cum vincta catenis
Gallia, cum domito luxit Germania Rheno,
Et vinci potuit Marcello Consule Paenus
(5) Hannibal, & centum decreta est laurea bellis,
Ostendit terris Latium. vexere superbae
Pompejum Mariumque rotae, fremituque secundo
Excepere suos olim Capitolia Paulos,
Scipiadasque duos. illis post classica Mavors
(10) Tempora murali fertur vinxisse coronâ;
Serta triumphantes aliis, plaudente Senatu,
Cinxerunt rostrata rates: huic quercus honores,
Illi vile tulit gramen, fragransque capillis
Myrtus, & in levibus fulsit victoria ramis.
(15) Nec palmae fuit amplus honos, quaesitaque Graecis
Gloria, cum rapidis tremeret sub curribus Elis,
Argolicosque duces tenui vestiret olivâ.
At, quae Palladiam maneant insignia gentem:
Quos studiis fortuna deos, quae sceptra Camoenis
(20) Conciliet, quali radiet Barlaeus in auro,
Exemplum tibi Belga sumus. docuere Britanni,
Quo vates scribant precio, donumque tiarae,
Per mea fulgentes ludunt jam colla catenae.
Ecce renascentes regum clementia Musas
(25) Erigit, & multo rector sublimis in ostro
Ad sua signa jubet spretas revirescere lauros,
Claraque Pegaseis donat suffragia curis.
Nam velut adversos animosior exit in hostes
Miles, & excusso Martem terrore lacessit,
(30) Cum vexilla levant, mediisque volantia campis
Tollunt signa duces, &, celsa sede, laborum
Praemia pugnantum Princeps antè ora locavit:
Haud aliter Clariae sublimis signifer aulae
Auget spes vatum Carolus; quin vindice tanto
(35) Manant Castaliae rivis majoribus undae,
Antraque Pieridum, Parnasseique recessus
Largius audaci fundunt modulamina cantu,
Et Cirrham novus horror agit, potioraque terris
Thymbraeus responsa parat; felicius omen
(40) Concipiunt, bifidaeque sonant oracula rupes.
Non alium certè sibi docta cacumina poscant
Esse Deum, nulloque magis se principe Phoebus
Aestimat, aut summa stringit fastigia laudis.
Et jam Trajanos iterum, jam vivere credo
(45) Augustos: atavisque etiam mihi regibus ortus
Moecenas decus esse cupit, tenerique poëtae
Praesidium diadema favet. dant munera reges,
Et veneranda meos solatur purpura cantus.
Vos, quibus immenso turgent aeraria censu,
(50) Discite terrarum domini, quo rectius usu
Majestas splendescat opum, coctumque sub ipsis
Montibus emineat vatum sub frontibus aurum.
Tu, quae Pyramidum celebras miracula Memphis,
Ecquid opus regale putas, supposta tueri
(55) Marmora sideribus? summoque è vertice latè
Splendentem de nocte Pharon? quod perdita luxu
Inchoet infames meretrix Aegyptia caenas?
Solaque Romanum potuit vicisse maritum
Ambitio scelerata gulae? cur splendida Cares
(60) Busta parant? cineresque etiam se fastus in ipsos
Explicat? aut centum surgunt Cadmeïa portis
Moenia? cur totis donantur fercula castris?
Insanas vorat Isthmus opes? aut Thaide in una
Frangit Cecropios obscena pecunia mores;
(65) Dignior ingeniis merces exsurgit, & omne
Praestringit laus ista decus, quae debita Phaebo
Aonias recreat titulis illustribus artes,
Et clausos aperit fontes, atque obice rupto
Bellerephontaeos diffundit latius amnes.
(70) Dent sua Luculli, doctis dent splendida grandes
Dona Titi, Tullîque levet dispendia dives
Atticus, antiquas redimant sestertia scenas,
Contiguo recubet Calabrûm cum vate sepulchro
Ingentis domitor Poeni: placuisse Nepoti
(75) Carmina lascivo possint cantata Catullo.
Me Tamesi placuisse juvat; me clarius ostrum
Ditat, & augusto Carolus circumdedit auro,
Terrarumque illustrat apex. Quae gloria major,
Quam regalis erit? non me privata bearunt
(80) Limina, plebeique lares, sed rector Iernae,
Albionis pater, & bellacis terror Iberi,
Qui Scoto dat frena truci, jussisque coercet
Orcades, & fronti lauros praetendit avitas.
Quid memorare tuis generosa Britannia terris
(85) Eximium vox nostra queat? lavat India fessos
Solis equos; at fessa tuis respirat in undis
Calliope, tristemque fovent tua numina Phoebum.
Hîc regnat, quem Cirrha colit, qui sceptra Camoenis
Porrigit, & magno vatum permiscet amorem
(90) Imperio, partemque sui putat esse laboris,
Tot coluisse Deas, gentisque attexit honori
Pegasei decora ampla chori. dat Cantaber enses,
Purpureasque Tyrus lanas, & serica texit
Stamina Sidonius, fecunda messe superbit
(95) Gallia, candenti captat de marmore laudem
Dalmata: sed solus vectigal grande poëtae
Solvit, & hac noster clarescet laude Britannus.
Hoc donante ferunt Phocaea per arva fluentes
Castalios tumuisse lacus; Helicona per ipsum
(100) Arrisit mihi docta cohors, & prospera coepit
Fortunae sperare meae. mox murmure grato
Cum Tenedo Claros, & magno circumflua ponto
Personuit latè Delos, Pataraeque faventes
Senserunt delubra deos, & Cynthus, & ipsa
(105) Soractis veneranda domus; quin conscia rerum
Candida Grynaeâ fluxerunt gaudia sylvâ.
Non jam desertas labiis arentibus artes
Invoco, non laceris ultrà sapientia pannis
Spernitur, aut solus mercator foenus in undis
(110) Colligit, aut victor repetit post praelia miles
Praemia. Nos rutilae, regalia serta, coronae
Irradiant, ditique graves praecingimur Indo.
Rumpe omnes, mea Musa, moras, tortisque decora
Torquibus, eximiam Tamesis te confer ad urbem,
(115) Et sceptris mea verba refer; Clarissime regum,
Progenies augusta Deûm, pro munere tanto
Vota tibi, vatemque damus. qui pignus honoris
Transmittis regale tui, cape pignus amoris,
Non illud regale, mei. quem scribere versus
(120) Augurio meliore doces, se nuncupat ipsum
Obsequio, Rex Magne, Tibi; totumque poëtam
Mancipat, & Pimplam pariter Cirrheaque sceptris
Subdit sceptra tuis. quod se Semeleïus Evan
Vivit adhuc expers obitus: si flamma Promethei
(125) Sufficit ad famae precium: si vilis olivae
Inventrix fluxi nescit dispendia secli,
Quique Pelethronii gyros & frena dedere,
Et qui lina dedit Pharius; donavit aristam
Triptolemus, fulgetque ipsis rex pauper in astris,
(130) Et te perpetuis inscribent carmina fastis,
Istaque Gnosiacam juxtà tua dona coronam;
Et Caroli splendescet honos. nec dignius ullum
Sidus erit. Phryxaea tuis concedere cogam
Vellera muneribus. tum quà se lacteus orbis
(135) Explicat, hic circo torquis radiabit in albo.
At tu Pieridum decus, & jam proxima Regis
Cura tui, veterum titulis illustris avorum.
Grande poëtarum columen: Penbrochia cujus
Imperiis placidisque libens adsuescit habenis:
(140) Accipe, sed facilis, Batavi responsa poëtae,
Et grates, quas Belga fero. palatia per te
Ingressus Tamesina fui; conscendimus aulam,
Et triplicis regni Dominum, terraeque, marisque,
Voce salutavi, ac primos gratata triumphos
(145) Calliope pudibunda fuit. mea carmina per te
Regali sunt tacta manu, chartisque benignum
Illuxit diadema meis. O candide rerum
Arbiter, externae tollent tua nomina gentes,
Anglia nec totum capiet. Te dividis illis,
(150) Battaviaeque meae, pariterque excellis in illa;
Hîc prodesse cupis. Sic summis aemula divis
Vita tua est, moresque suos transcribit Olympus.
Magne Heros, non aurato tibi victima cornu
Caeditur, aut humiles adolent tibi thura penates.
(155) Farra damus, pauperque tuis donaria libo
Intemerata focis. delectant casta Tonantem,
Parva licet; vilique etiam placantur in haedo
Numina. Threicium non me prope Strymona pugnas
Mars docuit, mammasque truces admovit Amazon.
(160) Nec mihi, quos geminis nectit Cyllenius hydris,
Mercantum patuere doli. nec conscia fraudum
Sordida degenerem lassat solertia mentem.
Insons vita mihi est, sunt soli dedita Phoebo
Pectora. quasque suis Tamesis permisceat undis,
(165) Castalias haurimus aquas. dare munera possum,
Sed rude carmen erunt. Tu nostris annue coeptis,
Et timidae da vela rati. tu calcar eunti
Subde, Camoenarum genitor, residesque sorores
Erige, tu cani praebe virtutibus aevi
(170) Materiam. dicant seri post fata nepotes,
Inclyta Barlaeas fovit Penbrochia Musas.
BRISACUM CAPTA,
Sive PANEGYRIS dicta Serenissimo, In-
victissimoque Principi, BERNHARDO,
Saxoniae, Iuliae, Cliviae & Montium Duci,
Turingiae Lantgravio, Marchioni Mis-
niae, &c. Exercituum Federatorum Regum
& Principum in Germania summo Prae-
fecto.
SCAZON.
Petit 70
INvicte Princeps, Martiae potestatis
Sublime nomen, grande Teutonum septum,
Et aestuantis fulmen acre Bellonae,
Qui gloriosae stirpis editum culmen
(5) Transcendis armis, verticique majorum
Raptos honores lauriger redintegras,
Ultorque prisco Caesari exprobas culpam;
Vindex salutis publicae, laborantis
Patriae Camille, gentis Austriae terror,
(10) Bellacis Istri Martiale tormentum,
Aquilaeque per Te jam domabilis clades;
Dum tot triumphos, tot trophaea, tot lauros
Unus mereris, & secunda Germanis
Fortuna laetae classicum intonat famae:
(15) Exurge victor, & decus paludatum
Extende factis: seculique, quo pugnas,
Vincis, triumphas, cresce laudibus miles.
Galeamque coelo, quemque dextra pugnacem
Coruscat ensem, civibus tuis dona.
(20) Scutum tyrannis, baltheumque perversae
Oppone causae. cuspides sarissarum,
Hastasque pro se vibret aegra Libertas,
Et profuisse credat arma Bernardi.
Quae nunc cruentae gloriae sititores,
(25) Fractaeque partes hostium reformidant.
Per Te feroces horridaeque cervices
Dominique nutant Alpium tremendarum,
Rhenusque se submittit ad pedes vestros,
Largo cruore audacis urbis imbutus,
(30) Suosque fontes cedit Imperatori.
Invicta postquam celsa Brisaci rupes,
Magno reclusit fessa Saxoni portas,
Et sceptra sensit mitiora Burgundus,
Queis servitutis nomen exulat durum,
(35) Heduusque atrocis jussa spernit Hispani.
Dux celse, seu jam castra lege disponis,
Equitumque turmas ordinas cataphractus,
Seu concitato solvis obvias cursu
Bellator alas, impigerque pernoxque
(40) Astu phalanges occupas; vel adversas
Perrumpis arces, fulminasque per Bojos,
Et Sequanorum regna, per Salae campos,
Ripasque Nicri; sive pacis infidae
Voces repellis, fraudibusque districtos
(45) Opponis enses: vel serenior mentem
Per prisca regum facta, per Ducum fastos,
Et fata raptas; gratulantis applausus
Belgî, tuisque vota praeliis misce
Procul faventis Amstelae, & stupescentum,
(50) Toties fugatis hostibus, poëtarum.
Nefas Deorum postibusque templisque
Trophaea figi, laureasque suspendi,
Sine teste rerum. prima Principum cura est,
Debere mundo; sed secunda narranti
(55) Placuisse seclo, posterisque victorum
Ebuccinari bella, adoreas, palmas.
Tibi nascituro regna, sceptra, fortunas
Iuravit aether, coelitûmque mandato
Lucina Martis robus indidit cunis,
(60) Interritumque pectus & spei plenum
Afflavit illis. stabat ad latus dextrum
Pueroque tetricam Pallas aegida ostendit.
Stabat sinistro torvus ora Gradivus,
Gladios futurae destinans juventuti.
(65) Lunabat arcus tunc Diana sublustris,
Tenerisque membris acre numen infudit.
Et quae sereni nubilique Rhamnusis
Mater vocatur, dum salutat infantem,
Pro more vultus inquieta mutabat,
(70) Praesaga sortis asperaeque blandaeque,
Et nunc remissae, nunc tibi resurgentis.
Tunc Albis & Mosella sospitatorem,
Tunc Viadre, tuque Moene liberatorem
Praesentiebas. tunc pater Moguntinus,
(75) Trevirûmque pastor & Coloniae mystes,
Et praepotentum purpurae Bohaemorum,
Electa Othoni nomina & patres magni,
Timuere longè. solus in Palatinum
Favor reflexus, suggerentibus Parcis
(80) Ventura serò, condolebat extorri,
Profugaeque fato stirpis ingemiscebat.
At virginali induta veste florentis
Germaniae virago, basium fixit,
Suoque lucem gratulata tum Bruto est,
(85) Illaesa quamvis. quin Ratisbona excellens
Futura sub Te bella deprecabatur,
Suumque supplex tradidit Tibi civem.
Vienna tremuit, Paeonumque rectores,
Latiique Princeps. Lipsiaeque per terras
(90) Ivisse fertur bellicosa tempestas,
Trepidasse Francus, Oderaeque potator,
Et stirpe regum nobilis Lotharingus,
Et Arduennae cultor invius silvae,
Et qui rigentis Abnobae latet saxis.
(95) Mox Cirrha juveni, Phocis & Claros Phoebi,
Libethridumque templa se tibi pandunt,
Gaudentque alumno tecta literatorum.
Patuere doctae porticus Athenarum,
Patuere Tyberis fulgura & triumphantis
(100) Romae labores, & perita regnandi
Praetexta sapuit, imbibitque praecepta
Lascivienti cogitanda fortunae.
Tum saevus Assur, sors superba Chaldaei,
Et saepè victus Persa cessit exemplo.
(105) Ninos legebas, Arsacesque Cyrosque,
Seleucidas, Parthosque & arma Lydorum,
Gentes subactas gentibus. Philipporum
Fraudes dolosque, pervios Duci montes,
Animumque Pyrrhi, principesque Thebarum,
(110) Trucesque rixas saevientium fratrum,
Mandata Spartae praeliantis, & Codros,
Brennumque Cambysenque, Perseos, Turnos,
Artes Iugurthae, Scipionis in Poenum
Transmissa ponto castra, Scaevolae dextram,
(115) Pugnas Sicinnî, gloriamque Pompei &
Frontem Catonis, impetusque Marcelli:
Hinc odia Marii & execrabiles sceptris
Syllae tabellas. Undecunque, quod pulchrum,
Tuum putabas. quae nefasta, pungebas
(120) Virtutis oestro. quod nocens, malum, turpe,
Injuriosum, ingloriumque regnanti,
Cautus notabas. quae probata virtuti,
Tecum probabas. scaeva seculi prudens,
Et falsitatum inexpiabiles formas,
(125) Scelerique toties criminique jus dictum,
Livoris, insolentiaeque, fastusque
Invisa verba mens serena damnabat.
Non impudica Cypris obsecundabat
Ad alta eunti. non facis Dioneae,
(130) Inter catervas semifeminatorum,
Praeluxit astrum moribus, vel ignava
Vacuna lumen ingenî obtenebravit.
Non discoquebat acrior calor Bacchi,
Heroicaeque sensa mentis evertit.
(135) Amans honesti, temperantiae custos,
Severitatis & pudoris ac recti
Constans satelles, stirpe fultus illustri,
Proavûmque famâ, norma lexque vixisti;
Aulisque placidum quicquid & verecundum,
(140) Insigne, pulchrum, masculumque monstrasti.
Vitaeque primis, sic senex, rudimentis,
Quaecunque profutura corde spirabas,
Et aemulanda jugiter procurabas.
Parere Superis, Numinique Te subdi,
(145) Terrasque & arma, saepius fatebaris.
Coelo probari, civibusque prodesse,
Frenare fisci jura, parcere afflictis,
Placidisque poenam sontibus remisisse,
Vim mitigasse tetrici tribunalis,
(150) Ne diritate supplicî fatigetur,
Atram abstulisse ab innocentibus mortem,
Duces volebas. Sorte pluribus major,
Minor esse amabas, & potentiae voces
Titulosque leni humanitate frangebas,
(155) Cupiens amari, respuens adorari.
Semper benignus, comis & tenax justi,
Tumultuantum turbines Tribunorum,
Pravisque quotquot factionibus turgent,
Livî furentis studia & Appii motus,
(160) Et insolentum spes facesque Gracchorum
Vir improbabas, perduellium spretor,
Populique rebus incubantis offensae.
Cohibitor irae fulminantis incassum,
Ebullientem spiritum procellasque
(165) Animi domabas, victor & tui rector.
Peragit potestas blanda, quod nequit cruda, &
Violenta. summos proximo gradu Divos
[Editie-1639: Violenta bilis. proximo gradu Divos]
Tranquilla tangit leniorque majestas.
Plenos inanitate, turgidos cristâ,
(170) Scyllas, Charybdes urbiumque tot Verres
Perhorruisti, & qui nefariis sceptra
Linguis flagellant, temulentiam vani
Honoris & socordiae reformidans.
Sic maximarum cultor usque virtutum
(175) Ordiris aevum, sanguinisque majorum
Celebre nomen consecras honestati.
Succedis illis stirpe, moribus, fama,
Laudesque avitas aemulator illustras.
Nec vis ab illis sanctitate differre,
(180) Aut esse dispar, par honoribus, recto.
Sic arma tractas, ut Deo sacramentum
Dixisse, lex sit summa. Patriae totum
Vovisse Martem bellicosque conatus
Postrema. discis illud & doces ductor:
(185) Quaesita bella, non coacta, damnari.
Necessitate militas. pia ferrum
Prae pace condis. te tueris & civem.
Vim vi repellis. pro salute, pro sacris
Vexilla tollis. ista causa bellorum est,
(190) Non inquieti fervor improbus lucri,
Aut ira praeceps. praeliis modum figis,
Iubesque saepè calida castra cunctari,
Et stare turmas. concuti caves ictu
Suprema rerum. scis timore peccari,
(195) Securitate crebrius. per obscuras
Graderis tenebras, militemque custodem
Custode munis. fortitudinis suasor
Praeis cohorti; quaeque confici mandas,
Bellator audes. ipse dextera promptus
(200) Invadis hostem, fulgidumque, sed praesens,
Distringis ensem. jam pedestre certamen,
Iam dux equestre praeligis. lates sylvis,
Nunc per patentes altior ruis colles.
Cum res locusque postulat, dolo pugnas,
(205) Vel Marte aperto. militaris assertor
Et disciplinae & juris efferos punis,
Segnesque in hostem. si ferox sinistrorsum
Bellona vergat, optimas foves partes,
Causaeque inhaeres, turbinesque fortunae
(210) Ratione flectis. si proterva victori
Adblandiatur, insolentiam sortis
Pateris modestè, nec superbus insurgis.
Domesticorum signa militum praefers,
Nec exterorum spernis. illa tutelae,
(215) Haec apta famae. militem asperum molli,
Durum procaci, liberumque servili,
Urbano agrestem, sordidoque succinctum,
Habilemque pluris pendis. aera, pugnantum
Stimulos facesque, colligis. negas dignae
(220) Mortis capaces esse, quotquot exhaustis
Loculis inerrant. nec, famentibus castris,
Stomachos fatigas indigentia frugis,
Iejuniisque expectoras fatiscentes.
Frugalitatis, parsimoniae cultor,
(225) Non temulentis farra digeri buccis,
Perfers; focosque prodigos tabernarum, &
Ligurientes cellulas popinonum.
Hos praemiis lacessis, hos minis terres,
Raptoribusque infestior manus puras
(230) Vis esse Marti, nec nocere pacatis.
Non bruma, non Te Caeciae procellosi,
Nivesque tardant, non iniqua terrarum,
Rigidaeque rupes montiumque praerupta,
Non fluminum profunda. quaeque tempestas
(235) Annique vultus quilibet tuis signis
Exercet hostem, nec quiescit hybernis.
Te Trava, Suevus, te Chalousus armatum
Vexere, & udis copiae Lichi ripis
Et Neccaro stetere. Moenus & laxo
(240) Visurgis alveo, & Albis & tumens Oenus
Et Luppiae fluenta sub tuis armis
Strepuere pressa. plausit Hercynî saltus,
Semanaeque lucus & nemus Turingorum
Gabreta, & umbris Martiana caligans
(245) Sonuere lituis. celsus Abnobae vertex,
Et Taunus, & Meliboci cavae valles
Et militantis conscii Ducis circum
Fremuere colles. Vandalusque Quadusque
Et Marcomannus, & Cheruscus & Catthus,
(250) Hermunduri, Sedusii atque Narisci,
Et Norici favere ad alta tendenti,
Suisque supplex moenibus fuit Francus.
Tunc magna tellus, mater Allemannorum,
Grandaeva genitrix Teutonis, labor Romae,
(255) Peculium praelustris Ariovisti,
Hospes vetusta se tuentis Arminî,
Vari sepulchrum, gentiumque tot nutrix,
Distracta crines, squallido rigens vultu,
Tot urbium, tot foeda civium clade,
(260) Moerens dolensque litis improbae partes,
Cruenta fata Principum & Ducum incusans,
Iam Ferdinandis victa, jam Palatinis,
Incerta, cui se scissa debeat totam,
Ignara, cui se fracta dedat integram;
(265) Haec dixit Orbi, Wimarumque Ductorem
Sic allocuta fertur: O Iovis semen,
Magnanime Princeps, debitum genus coelo,
Tutela Patriae, spes labantium rerum:
Ubi meorum est lux vetusta sceptrorum?
(270) Ubi tuorum vis decusque regnorum?
Et pristino splendore clara majestas?
Nuperque magni gloriae meae fasces?
Ubi Teutonum propago, &, heu, tui cives,
Germana pubes, flos patentis Europae,
(275) Informis obsoleta sordibus luctus?
Tot Principum regina, tot potestatum,
Quam fronte prona laureisque submissis
Coluere Reges Caesaresque; nunc sorti
Erepta tantae lancinor, trahor, jactor,
(280) Nullumque non Mars efferus nefas audet,
In me tyrannus; barbarusque grassator
Novae meorum insanus incubat praedae;
Animosque saevus à licentia sumit.
Incendiisque & mille, pacis exortem,
(285) Mulctat ruinis. funeris inter & busta
Gradior potentum, & cassa lucis, atrata,
Delapsa celso culmine & statu laudis,
Opprobrium sum ludricrumque Fortunae, &
Ferocientis undecunque Bellonae.
(290) Septentrionum rector, orbis Arctoi
Formido, cujus Moschus horruit signis,
Et Sarmata ingens & propinquior Cimber,
Quem Vistulam ultra, marginesque Tarunti
Dunamque & Allam Martis impetus trusit,
(295) Borysthenesque verticesque Riphaei,
Tanaisque penè fontibus suis tinxit;
Cui Finnus armis Lappioque devoti
Stravere ferro semitam, & viam belli
Fecere pelago, Botniaeque trans pontum
(300) Posuere nostris militum globos terris;
Calamitatis ultor adfuit tantae,
Dextramque vindex commodavit afflictae,
Lapsaeque primus spem salutis ostendit.
Quippe imperator Rugiis stetit campis,
(305) Marisque latè Balthici triumphator
Promovit arma, Vandalosque Gotthorum
Virtute domuit. arcibus suis longè
Exuta Viadri ripa cessit Augusto.
Stralsunda vallis obsidentium cincta
(310) Amovit hostem. tota Regis adventu
Gavisa tellus Principes sibi reddi
Dominosque vidit. languit furor Tillî,
Mihique fuso exercitu parentatum.
Cum federati clara Saxonis virtus
(315) Pars esse belli voluit. illa trans Albim,
Salamque iëre signa. semet Erphorda
Devovit ostro. purpuraeque Suecorum
Herbipolis & Moguntius fidem dixit,
Hannoviaeque civis. Arctos immersit
(320) Lavitque Rheno frena. trans vias Drusi
Trophaea fixit, per domos Tabernarum,
Isaraeque celeres alveos, per & Parmae
Processit agros, Alpiumque per valles
Traxit stupendum sors secunda Gustavum.
(325) Iam tum serena fronte visa Libertas
Reddi gementi patriae; & minus nobis
Metuendus Ister, Pannonumque juratae
In me cohortes, copiaeque Frietlandi,
Et Austriorum vis laborque se fregit.
(330) At triste fatum & non amabilis Parcae
Volubilisque immite sortis edictum,
Felicitatis mersit obsidem nostrae,
Boreaeque regem mors acerba mactavit,
Meisque rebus lene Numen avertit.
(335) Hac clade victor Tu, superstes extincto,
Bojos fugasti. funerique vindictam
Tot legionum manibus reperturus,
Haec funera inter & neces triumphasti.
Salvae phalanges, scuta, tela Finnorum,
(340) Cadente Rege; Teque sospitatore
Asserta res est, Saxonumque per rura
Lux una vidit occidens mihi sidus
Resurgere in Te; regiosque sarciri,
Te stante, casus. tunc secunda permiscens
(345) Duris Olympus laureamque taxumque
Suspendit in me. quamque straverat moestam
Fatale Regis vulnus, unus attollis,
Spoliisque & urnae restitutor incumbis.
Et justa solvens ultor expias damna
(350) Victoriarum laude. praeficas inter
Sonuere iisdem sedibus tubae & lessi.
Sueonumque, Te jubente, castra dum vincunt,
Fiducia luctum, corda diluit moeror
Accensa honorum alebriis. stetit gaudens
(355) Gemensque belli Diva, condolens sceptris,
Et gratulata. Tu Ducum caput, Princeps,
In Sorabos Lusatiaeque secessus
Propellis aquilas, Noricasque progressus
Invadis urbes, limitesque Suevorum;
(360) Domitisque jura civitatibus dicis.
Qualis remissis viribus labascenti
Humeros Atlanti commodavit Alcides,
Cum machinae coelestis editum pondus
Nutare visum est: talis integros Regi
(365) Supponis artus, belligerque constansque
Fulcis ruentem. Tu velut suis ales
Phoebaea bustis surgit, & quatit pennas
Flammis renata, post cadaver Arctoum,
Cineresque vivis regios & ingenti
(370) Terrore Dravum nominis tui sistis.
Magnisque Balthim & Gallias tibi pactis
Annectis, Heros. ac potentibus munis
Tua bella regnis. undequaque Te spectant
Gentes propinquae, quasque semovet longè
(375) Diffusa Tethys. Te Patres Batavorum,
Te purpuratus Adria, & valens Cimber
Procul tuentur. & Brittanniae rector,
Bellaxque Scotus vota reddit absenti.
Hoc restat unum, ut quae potentior Rhenum
(380) Coërcet altis nixa Brisacum saxis,
Infracta moles, gentis Austriae robur,
Spelunca Martis prisca, carcer armorum,
His cedat armis, laureaeque victrici,
Devicta tandem, gloriosa se intexat.
(385) Hinc Heduus omnis, Sequanique & in partes
Ibunt Triboci, Rauracusque vicinas
Recludet Alpes, Liliisque Francorum
Germanus acer nectet Imperî causam,
Viresque regum pontibus sibi junget.
(390) Quin liber atrae servitutis exemplum
Nolet vocari. pristinae renascentur
Leges, mihique lux redibit oppressae,
Pietasque puros reddet aetheri cultus.
Haec dixit Illa. cum tibi novo Princeps
(395) Tumuere motu pectora, & piae Matris
Ignis querelâ exarsit ossibus vindex.
In casside altè stare visa bellatrix
Minaxque crista. quoque Dux vehebaris,
Sonipes severum infrenduit: solum pulsans
(400) Et auribus plus bellicosus arrectis
Efflavit auras naribus. trucem miles
Vibravit hastam, baltheoque fulgentem
Suspendit ensem. frena Castor excussit,
Pugnaxque Orion, Herculesque Perseusque,
(405) Quaeque astra Getici tela provocant patris,
Micuere coelo laetius. retrò pulsae
Fugere turmae. capta prima Rhenfelda est.
Trajecta castris flumina. arcium passim
Perrupta claustra & obices Friburgorum,
(410) Claudique vallis alta Brisacum coepit.
Tunc aera & omnis tela Lemnos extrusit,
Steropesque Brontis & Pyracmonis Brontes
Operi institere. serbuit labor belli
Tot officinis, nec soni quievere
(415) Incudibus acti. pila, scuta, quadrigae,
Faces, secures, cassidum cavi ventres,
Unci, bipennes, fomitesque flammarum
Properata pugnae, follibusque fluxere
Metalla crebris. subruit manus terras,
(420) Industrioque cessit unda fossori.
Crevere colles, aggeresque castrorum,
Muniminumque vis frequentior glebis
Inclusit urbem. forma machinas dispar
Distinxit. haec se more cornuum adverso
(425) Obtendit hosti. haec fronte semilunari,
Haec circulo robusta. ferrea adspectat
Urbs castra circum, fornicesque Divorum,
Delubra, & aras & focos dolet cingi.
Obiere muros Dyrrachî & Plataearum
(430) Ducum coronae. obsessa turribus victa est
Alexia audax, & Sagunthus & Byrsa,
Carthaginisque moenia, & Tyrus laxi
Domitrix profundi. non minor laborantis
Hic cura dextrae Brisgoae imminet portis,
(435) Fluviisque legem ponit, objicit septa,
Laxat, coërcet, obstruit, secat, munit,
Et cingulo arces stringit & capit circo.
Hic saeva magnae se palaestra virtuti,
Bernharde, pandit, parvuloque concludit
(440) Alimenta laudum tramite. aream sternis,
Martique arenam; quae cadentibus famam
Tumulosque donet. procubas cruentatis
Heros in agris, straminumque structurae
Domos ministrant. pro cubilibus saxum est,
(445) Aut uda vallis aut fragosior ripa.
Non mensa luxu diffluit, nec exactas
Dapes moraris. sufficit Duci, quicquid
Satis est fovendo militi. nec hunc ipsum
Discernit à Te delicatius sumen,
(450) Famesque docta. damnat annus obsessos
Quovis sub astro. non retardat incoeptum
Chiron severus, Scorpiique pungentis
Fatale sidus. frigus horridum Capri
Domas ferendo, & Plejadum procellosos
(455) Hyadumque, Dux Serene, sustines imbres.
Non nix stuporem Alpina rebus inducit,
Non pigra glacies Amphoraeque tempestas:
Non lapsus altis montibus furens Caurus
Stitere motus. omne commodum tempus,
(460) Patriam asserentis gloriae. tubae rauco
Sonuere cantu, classicisque permixti
Strepuere litui. territansque ballista
Evomuit aera & alta tecta concussit.
Irrubuit ensis & cruore pugnantum
(465) Tepuere dextrae. suffodis per ambages
Penetrale Vestae, & ignibus graves terrae
Diffindis artus, promovesque secretus.
Praesente te ferocius ruunt turmae,
Sociisque Gallis aemulam erigis gentem
(470) Ductor fidelis. obviae necis spretor
Exempla praebes militisque patrisque;
Periculique conscius Tibi parcis,
Tuosque servas providus gubernator.
Velut leaena, quam sequuntur imbelles
(475) Catuli, ferarum morsibus lacessita,
Libycisque mater impotentior monstris,
Nondum excitatae prospicit sagax proli,
Antroque se recondit & latet prudens.
Interea avitis sedibus minax prodit
(480) Austrasius, & Vesontio manus lectae
Ararisque potor, accolaeque Iurassi,
Leucique Lingonesque & Adulae cultor,
Moturus arma, venit Ister adversus
Savusque & Albis & Visurgis & Moenus
(485) Nabus Nicerque copias profuderunt.
Nescis timere miles, & tuae frenum
Famae relaxans, flumen inter & muros,
Hostesque & urbem & hinc & inde depugnas,
Cinctusque cingis; nec ferens diu cingi,
(490) Aquilas propellis. rumpis agmen hostile,
Repetita toties signa victor invadis,
Ducesque captos curribus triumphator
Per regna vectas Sequanaeque transmittis.
Sedit Savellus, compedesque felici
(495) Elusit astu. Golzii lacessentis
Retusa tela. versa saepe pugnantis
Fortuna Weertî, carceres novos mordet,
Irata fatis. caesa Getzii castra,
Fractique vallis imminentium insultus.
(500) Ut cum procellis pulsa Tethyos rupes
Immota perstat, vis hebescit undantis
Ponti, furorque languet & retrò spumans
Se flectit unda, & impetus suos damnat.
Fugere Fauni, Najadesque & infaustos
(505) Pepulit Menalcas ira Thracii patris,
Cererem Palemque & quotquot horridis Divae
Fugantur armis. undequaque perculsas
Tremefecit urbes triste Caesaris fatum,
Burgundioque & prisca Cantabri sedes,
(510) Incerta belli sensit & querens diros
Casus suorum vota Brisaco fecit,
Rectoribusque moesta favit Habspurgi.
Ast umbra fortis expianda Gustavi
Stimulos ruenti subdidit, nec incassum
(515) Pugnare passa est Saxonum decus stirpis,
Tot fulgidum propinquitate primorum,
Imaginumque & sanguinis vetustate,
Ilmaeque dominum. clarus ultor excisas
Arces domosque, stupra virginum, caedes
(520) Lachrymasque vindex civium recognoscis,
Punisque causas. Tu superba successu
Nortlinga, tuque misse fontibus Baetis
Sublimis Infans, regis Asturum frater,
Magno flagellas laureas tuas luctu,
(525) Credisque vinci posse signa victorum,
Unique semper non favere caelestûm
Decreta parti: dissidere Neptunum
Phoebumque: Cyprin Pallademque: diversa
Amare Superos, & vagae rotam sortis
(530) Versare regnis: occubare Gustavos,
Orbique rursus excubare Bernhardos:
Superare Finnum, cadere, & inde plus tolli:
Et nunc Croatam, nunc Gothum triumphales
Agitare currus; dividique, quod laetum est.
(535) Cum castra, Princeps, poneres, tumens fastu
Brisgoia torva voce sic peroravit:
Quid bellicose me lacessis infestam
Et poscis Heros? quid manu Gigantaea
Divum minaris culmini & petis coelos?
(540) Cur Ossae Olympum imponis atque Athon Tauro?
Audesque non audenda more Titanum?
Hinc vorticosa praebet unda tutamen,
Hinc montium se Brisacum jugis abdit,
Et ridet iras incubantis obsessae.
(545) Adventat Istro miles & Tagi gazis
Suffulta virtus inquieta pugnabit.
Perrumpet aditus, claustra Caesar infringet,
[Editie-1639: Perrumpet aditus, claustra Dacus infringet,]
Castella fortis asseret manus Boii.
Cedant Leoni cuncta, dum stet invicta
(550) Haec una nobis, quae petita tot castris
Contempsit hostes, & Deûm stetit jussu
Robur potentis imperî, domus Martis,
Tutela Rheno, Rauracique munimen.
Haec Arabis usti Petra, Dux, inaccessa est.
(555) Regina tot rerum & tot urbium princeps.
Rupes aquasque transvola. nequit terrâ
Excelsa vinci. si fame premes duram,
Fiet Sagunthus, aut Numantia & qualis
Perusia saevae cessit impotens Romae,
(560) Aut liberata Mutina maximo Pansae,
Vel pertinaci Zama restitit Tybri,
Forti Metello Thala, & altior Capsa.
Quin sacra coelo templa, sacra mitrato
Delubra patri, & seculi fides cani
(565) Relligio & arae praestitesque defendent.
At illa flocci, magne Saxo, fecisti,
Virtute major, Martioque conatu
Superbientis oppidi incolam audacem,
Iejuniis victuque paupere attritum,
(570) Tandem otiosis dentibus fatigasti.
Cecidere civi, Praesidique praefracto
Animi priores, & cupido Mavortis
Ardorque pugnae, & auxilî resederunt
Spes devolutae. lapsa cassis armatis,
(575) Hastae lacertis, fervidaeque & insanae
Tremuere dextrae. jura pacis oravit,
Tuaque celsa Brisacum manu capta est.
Quem timuit antè, quem ferocior sprevit,
Dominum fatetur, & modesta victoris
(580) Prostrata pedibus, obligat sacramento
Fidem suasque laeta devovet portas.
Mox civitatum dissoluta certatim
Succubuit Ilmae Misniaeque rectori
Erecta virtus. terrefactus Obrincus
(585) Nova frena sensit. alteroque Burgundus
Sub capite cristas sustulit. nec antiqua
Se lege voluit Tullium coërceri,
Non Nozorethum, Claudium, & acre Pontarlum.
Augusta plausit Rauracorum & Argento-
(590) -Ratense culmen turribus tuas laudes
Suspendit altè. rumor ivit in Vispos,
Et trans Saonam sonuit horror armorum.
Polichnioque & incolis Salinarum,
Mombosioque Cromatoque Palmaeque
(595) Et Portizonae, rupibusque Iustini,
Dolaeque metuit Dubis & tuae vidit
Monumenta fortitudinis Visontinus.
Tunc Iura valles & Vogesus implevit
Clangore belli. Danus & Lupi fontes
(600) Ararisque gesta miscuit suis undis.
Te res gerente laetiùs, suis latè
Progressus oris, Vandalûmque de stagnis
Herulûmque gente, sedibusque Cauchorum,
Invasit Albis rura miles Arctous,
(605) Metu solutus, & manu Marazinum
Cecîdit agmen exuitque Gallazum,
Et barbarorum copias Croatarum.
Quae terra clade Tillii caput coelo
Erexit altè & Lappionibus debet,
(610) Horrescit armis, Sueciaeque, victrici
Digressione, prisca bella restaurat.
Per Te maniplos laxat ira Baniri,
Istrumque rursus provocat fatiscentem,
Ubi Witikindos, Saxonum genus clarum
(615) Atavosque grandes fama sustulit terris,
Ducemque Dresda turribus suis claudit,
Urbesque in urbe Molda plurimas lambit.
Te praeliante, tutior suas Francus
Morinis cohortes intulit, nec Hispanum
(620) Saevire passus tanta castra distraxit.
Te praeliante, nos ferociam Scaldis,
Sortemque tulimus mitius Sicambrorum.
Te militante, militavit Europa,
Secura vinci, Caesarumque fortunae
(625) Illusit aether, plurimusque bellator.
Nunc, à triumphis urbibusque devictis
Exorsus annum, gratulantium voces
Regumque vota colligis, Ducum summe,
Ligerimque socias Sequanamque Saevoni
(630) Victore in uno. nempe causa communis
Boreale littus armat & ciet Gallum
Batavosque Patres. Rhodanus & rigens Ursa
Et Mosa junctas offerunt potestates,
Faventque fatis Austriae laborantis.
(635) Tibi in trophaeum sternit integros montes
Lucosque Botnis, impigerque Scritfinnus.
At Cerere multa, pampinisque botrisque
Lyaeus & Garumna Principi occursant,
Frugesque donant civitatibus victis.
(640) Batavus stupendis scripta nuncupat factis,
Consors laborum, & Aonum tuis lymphas
Adspergit ausis, concitatque Parnassum
Et antra Phoebi. signa saepius fastis
Victoriarum, seculoque, quod currit,
(645) Inscripsit aestas. hanc tibi magis fulgens
Et clara meritis bruma conficit laurum,
Et sacrat aevo. Nil fatetur invictum,
Iovisque metuit sedibus Deus belli,
Cum ferreas trucesque diruis portas,
(650) Vectesque solvis arciumque compages,
Fiduciamque industria erigis pernox.
En ipsa coelo lapsa te volat circùm
Bellona victrix, & tibi novas scribit
Animosa turmas, fervidosque succendit
(655) Frendens caballos. Curribus tuis juncta
It Cura prudens, nec Labor fatigatus
Gerit ligones, aggeresque molitur
Et castra figit. at Timor catenatus
Livorque ponè inglorio gradu vadunt.
(660) Sed una vox Germaniae renascentis,
Patriaeque spes est, & favor salutantis*
Per rura latè funditur colonosque.
Accurrit acer Rauracus, venit laetus
Potor Saonae. masculae juventuti
(665) Comes senectus accinit triumphanti.
Famosa Caci tecta, regis Augiae
Infame stabulum, quasque dira cervices
Et colla forti Lerna torsit Alcidae,
Stupuit vetustas, & ferocis Antaei
(670) Stymphalidûmque monstra, quasque Busiris
Madefecit aras & gravem Cleonaei
Rabiem Leonis. Tu secundus Alcides
Majora victor conficis. nec injusta
Sinis imperantum impune sceptra grassari,
(675) Domitor malorum, injuriaeque depulsor,
Causaeque constans sanctioris antistes.
Inter furentis uda flabra Vulturni,
Et saevientis nubilas minas Cori,
Inter pluentis horridi Iovis nimbos,
(680) Nunc siderum torrentium truces flammas,
Nunc siderum rigentium feros vultus,
Inter vadosa septa fluminum pugnans,
Inter tot hostes, hostiumque tot pugnas,
Et hoste cinctus, saevientibus fatis
(685) Bello, procellis, hostibusque & annonâ,
Et parcitate exercitus & armorum,
Tandem ruentis oppidi refers palmam.
Stent, cymbala orbis, essedis suis Pauli,
Mariique fortes. tolle Roma Marcellos,
(690) Brutosque Cassiosque. regnet Augustus
Domitis Sicambris, Dalmatisque Rhaetisque,
Getis, Süevis, impigrisque Bastarnis.
Perennet audax Brennus & Cimon Grajus,
Ajax uterque. assurge Theseo civis,
(695) Argosque Adrasto, tota Iasoni Colchis.
Et nostra Brutum secla, nostra Marcellum,
Et aemulantem genuit Ilma Bernhardum.
Haec bellicosi sentit urna Mauriti,
Proavumque Manes. ensiferque Fredricus
(700) Nepote gaudet exigente vindictam.
Erepta regnis decora singulis reddis,
Cineresque capti Saxonis reviviscunt
Clarentque per Te. compedes Ducis magni
Dissolvis haeres, posthumusque defensor.
(705) Tuis triumphis gliscit indoles Fratrum,
Bellique crescunt conscientiâ justi.
Supposta Boreae grandis umbra Gustavi
In te resurgit, & retundit Australis
Imperia terrae, & limites Tribochorum
(710) Tricassiosque Lingonasque transcendit.
En, miles arma concrepat, facit ludos
Cataphractus ordo, cominusque vibrantur
Hastae minaces. & pedestrium turba
Divisa in alas exit obviam signis,
(715) Laurosque tollit. rumpit aethera in plausum
Catapulta clangens, & vagam ciet famam,
Populisque gesta admurmurat peregrinis.
Haec Fama Fauno nunciat, maris Faunus
Deo sonanti, buccinâque Tritonis
(720) Ultra columnas Herculis, super Calpen
Abylamque rumor torridum ferit Maurum,
Gadesque de te & insulae Brittannorum
Et prisca Thule loquitur, & tuas narrat
Pugnas Caledon, Hebridesque longinquae.
(725) Castella moeret, Duriusque perculsus
Avertit amnem, Sicorisque Iberusque,
Et triste Siculo nuncium innatat ponto.
Quid? regna latè pervagatur Aurorae,
Et occidentis dis palatium Phoebi,
(730) Nigrimque adustum. rector Ottomannorum
Asiaeque fulmen gaudet acer Osmannus.
Monumenta laudum cernimus sacrosanctis
Suspensa templis, fornicesque Divorum
Per te subactae spolia gentis ostentant.
(735) Tibi Deorum quisque praemium sacrat,
Gradivus enses, lumen ingenî Pallas,
Bellona robur. scuta Mulciber cudit,
Audaxque pectus aere triplici cingit.
Triptolemus ad te mittit integras messes,
(740) Puerque tedas cogitat Dionaeus,
Et par cubile Principi venustatis
Decernit alma Cypris. oppida arridens
Cybele recludit, turribusque circumdat
Turrita frontem. Liber expedit lynces,
(745) Pharetras Apollo. sed Diana bellaces
Ministrat arcus, magna Iuno thesauros.
Pales virentes graminum thoros sternit,
Pan mactat agnos, Aesculapius gallum.
Implet corollis cassidem senex Nereus,
(750) Algaque cingit margines corollarum.
Astraea juris imbuit sacris mentem,
Gladiumque donat vindicem, & pias lances.
Aurora vigiles advehit Tibi luces,
Lenesque spondet serus Hesperus noctes.
(755) Felicis aevi fila prorogant Parcae.
Hermes loquendi copiam facit linguae.
Torvusque quamvis, spondet astra Saturnus,
Tirynthiumque Iupiter locat juxta,
Nec Perseo vult cedere imperatorem.
(760) Me, magne Princeps, jussa tot Camaenarum
Heu claudicantes devovere Scazontes
Voluere factis grandibus. Furor Phoebi
Phoebasque vatem insana raptat imbellem,
Testem triumphi, gloriaeque rerumque.
(765) Tu Stilico noster, tu Probinus his Musis
Alimenta praebes, tu celebris Atrides
Apollinari victor insonas templo,
Tumidisque cinctam fluctibus moves Cirrham.
Hac macte, Ductor, laude. pacis ad sortem
(770) Hoc vade gressu. quod nequit Palatinus
Supplex precando, miles impetra bello.
Cogendus hostis, quisquis exuli lenem
Avertit aurem. Sit locus pio Marti,
Ubi pulsa causam vindicare libertas
(775) Pietasque tentant. jura stirpis instaura,
Te tolle victor, tolle sceptra majorum,
Et abnepotum, Misniaeque solamen
Fulci Thuringum. Saxonem vacillantem
Inter potentum jurgia & truces lites
(780) Pactis aduna, fraudibusque distractum
Tibi revinci. discat & sciat Caesar,
Debere paci: certiusque regnari
Bellum cavendo: inglorium, triumphare
De cive cives: imperare sat latè,
(785) Quicunque justè: pluribus potestatum
Vacare mundum, nec regentis unjus
Hunc esse totum: possidere pacatum,
Qui norit uti: corrigi refragantes,
Placidè ferendo: incautiusque decîdi
(790) Bonis potentum. restituta concordes
Tibi Bulla Patres colligat; sacrae passim
Leges resurgant, criminumque tot formas
Profunda Lethe sorbeat, nec adversis
Germana signis gens diutius pugnet.
PANEGYRIS
De laudibus Eminentissimi Cardinalis, AR-
MANDI IOANNIS PLESSIACI,
Richelii Ducis, Franciae Paris, &c.
Petit 77
HActenus Auriaci laudes & bella potentis,
In Batavis, Belgae cecini, patriaeque labores,
Et pugnas laurosque meae, tot subruta flammis
Moenia, concussasque animis audacibus arces;
(5) Nunc procul occiduo partos sub Sole triumphos,
Nunc & in Aurorae thalamis, spoliataque ditis
Transtra Tagi, raptamque Peru. dum pronior aether
Nos videt, ingentique gravis fortuna Philippo
Incubat, Hesperiique quatit fastigia regni:
(10) Nostra per Aonios diffundit nuntia colles
Calliope, gestisque Ducum se miscet Apollo,
Et lituos inter Phoebi cortina remugit.
Nunc nova Purpurei sument exordia fasces,
Et Te, magne canam Richeli, cui fata tuendi
(15) Borbonios, partes tribuunt; & Gallia semet
Credit, & hoc uno gaudet sub Sole renasci.
Non mihi jam magnus Stilico, non grandis haberi
Parmenio, Cyneasque potest. si Roma stetisti
Consiliis, fidoque potens suasore Macedo;
(20) Si pro te toties facundia, Pyrrhe, locuta est;
Nec pater Atrides, claro sine Nestore, celsum
Ilium & Hectoreae subvertit moenia Trojae,
Neptunique domos: etiam fecunda bonorum
Posteritas, Armande, tuis palatia curis
(25) Fulcit, & in Druidum sapiens miracula terris
Parturit. augustis per te reverentia sceptris
Crescit, & in mediis exsurgunt Lilia bellis,
Et melius, Dux celse, tuo sub sidere fragrant.
Nam veluti vastos spatiis immanibus orbes,
(30) Flammiferique rotat sublimia corpora mundi
Vis occulta Deûm, nostrisque illabitur oris:
Sic tuus immensum, quem Gallia conficit, orbem,
Totque movet populos animus, grandesque per artus
Spiritus it, magnoque sagax se corpore miscet.
(35) Qui trepidos olim validis cervicibus axes,
Nutantesque Deos & totum torsit Olympum,
Fabula prisca fuit vatum. Te cernimus omnes,
Magne gubernator, patrio supponere mundo,
Hoc, quodcunque tuum est, inconcussosque periclis,
(40) Et nunquam fessos humeros, & pondera rerum
Imperiique vices & tanta negotia solum
Ferre diu, nullaque quati formidine fortem.
O mihi si liceat solitis intendere nervis
Barbiton, & cunctis fas sit Te dicere terris,
(45) Nec tua semoto longè clementia vati
Abnueret, solumque tui levis umbra favoris
Gratiaque has ipsas involveret aequa Camoenas,
Assurgam Tibi, summe Ducum. si federa Belgis
Cum Gallis infracta vigent; concludor in illis,
(50) Et jungor quoque Belga tibi, Regique, tuisque.
Incola Battaviae tanti pars federis adsum,
Quamvis digna minus. neque nos, Armande, videbis
Indecores. Tu grande decus mihi conficis unus,
Dum caneris, pretiumque ingens sibi fenerat à te
(55) Ya potens. nova Palladiae subnasceris aulae
Materies, vestroque feror sub nomine vates,
Purpuraque Amsteliis tua plus fulgebit in undis.
Quaque vehent merces, etiam Te transtra ratesque
Per fluctus pelagusque vehent, Solisque cubile
(60) Belligeraeque legent Indis haec ipsa Moluccae.
Haec audet tibi Musa loqui. fiducia Phoebum
Erigit impavidumque facit. proscripta pudoris
Causa jacet. quaeque ipse colis palatia, Princeps,
Ingredior, radiisque tui percussus amoris,
(65) His ipsis, quam nunc condis, sub moenibus urbis
Abdor, & hae nostrae, quamvis trans aequora, Musae
Fundamenta locant. Et jam subsidere terras
Experior mundumque mihi. dum surgis in altum,
Tollor humo, tecumque procul per nubila raptus,
(70) Ipsa tuis, Richeli, transcendam sidera factis.
Nec referes, me vate, pedem, nisi parte locatus
Aetheris. hîc ubi sublimis sua brachia Perseus
Porrigit, heroumque domus animaeque locantur
Semideûm, fulgensque boni rectoris imago
(75) Invidiae fines sola virtute reliquit.
Est Dea, quae medios hominum se fundit in actus,
Conscia praeteriti & sortis praesaga futurae,
Arbitra difficilis causae, Prudentia, centum
Praedita luminibus, longis venerabilis annis,
(80) Mille modis edocta vias insistere recti,
Mille modis edocta mali depellere formas,
Et coeptis instare suis, fortemque periclis
Objectare animum, dubiis non fidere rebus,
Nec malè consultos vulgi sprevisse furores,
(85) Nec metuisse nimis. capit a discrimine laudis
Incrementa suae, & fortunae libra secundae
Iratis didicit sese submittere fatis.
Haec regina tuis, Ductor fortissime, cunis
Adstitit, & tibi dum Lachesis prosperrima ducit
(90) Stamina fatidicaeque legunt ventura sorores
Tempora, praevalida jam tum ratione subegit
Devotam sceptris animam. quae nata fovendis
Regibus, hos ipsos tibi promittebat honores,
Quos geris, & sacro cunabula mersit in ostro,
(95) Fasciaque irrubuit teneris circumdata membris.
Quin sic orsa loqui: laetis Puer inclyte, dixit,
Auspiciis ordire diem. tibi magna parantur
Nomina. secretis Regum servaris & in Te
Inclinata suis requiescet Gallia triplex
(100) Ponderibus; causasque Ducum, populique Patrumque,
Et mundi dirimes lites. Tibi templa laresque
Debebunt sub Rege pio. geret inscia fraudis
Dextra pedum, pastorque gregi rectorque praeibis,
Et columen tutorque tuo. coelique minister
(105) Praesidium telluris eris. distincta tenebis
Imperia, & Superis pariter nobisque vacabis.
Inveniet doctrina viam. experientia rebus
Sternet iter magnis, & Regum sola favorem
Inconcussa fides poterit constansque mereri
(110) Majestatis amor. certè sub Praesule tanto
Castalii largis manabunt fontibus amnes,
Antraque Pegasidum & doctae Tritonidis arces,
Euboicaeque tibi condent oracula rupes.
Quin procul è Batavis fundet praeconia dives
(115) Amstela, & externas agnoscet Sequana laudes.
Ut dixit, germana soror Constantia juxtà
Os aperit, geminisque latus suffulta columnis,
Qualis adorando graditur per regia passu
Limina nec vano populi terrore vacillat,
(120) Haec effata fuit: quantum Facundia possit,
Eloquiique vigor mentesque inflectere docta
Suada potens, odiique animus contemptor iniqui,
Exemplum dabit iste puer. non improbus ardor,
Non queruli in dominos civis furor, iraque fervens
(125) Livoris facibus seclique afflata veneno,
Non conjurata totis se opponere castris
Agminibusque manus, non circumstantia tela,
Audacesque minae, recti statione movebunt
Intrepidum. ferient omnes impune ruinae,
(130) Tempestasque suis concussa tumultibus excors
Concidet & coeco prudens Bellona furori
Obstrepet & trepidis rabies desaeviet hastis.
Stat sua majestas soliis vindexque tiaris
Numen adest, Superûmque metus custodia regni est,
(135) Et Gracchos vindicta Deûm Nemesisque coërcet.
Nec siluit sacra Pietas circumdata palla,
Insula cui prisco frontem velabat amictu,
Plessiacumque levans, studiis coelestibus, infit,
Et curis implere. Tibi veneranda recludam
(140) Atria coelicolûm, supremaque verba Tonantis,
Et secreta poli. quae Te Sapientia grandem
Secernet populo, populis praeponet iisdem,
Et multis volet esse patrem. spectabilis aris,
Solves vota Deo & celso juratus Olympo
(145) Aethereum librabis onus. quin, Praeside tali,
Regia se soli dedent diademata Christo,
Gaudebitque Dei sancto cognomine regum
Europae sublime jubar, terrasque gubernans
Submissa cupiet coelum cervice vereri,
(150) Felix imperii facies, quam prima tuetur
Relligio, quae consiliis inimica profanis,
Fas animi sacrosque probat devota recessus
Mentis, & innocua cives, delubra, focosque
Simplicitate beat. nec, quae nescire decorum,
(155) Scire cupit cunctos; veterisque à moribus aevi,
Officii praecepta capit, fideique tenorem.
Dixerat. hinc manibus verbenam spargere circum
Coepit, & accensis adolevit mascula supplex
Thura focis, plenamque favens excussit acerram,
(160) Et fixam posuit puerili in pectore sedem.
Has inter residens generosa puerpera, Divûm
Colligit auguriis tanti nova gaudia partus,
Et sibi jam Curios alios, mentemque Catoni
Qualis erat, Brutique decus Fabiumque morantem,
(165) Ingeniumque Numae & trabeas promittit Olybri.
Tum Rhodanus, tum lentus Arar rapidusque Garumna
Praesensere suis felicia secula terris,
Et sibi subrisit Ligeris. cum Santone Picto,
Et socio Lemovix fertur plausisse Cadurco,
(170) Et jurasse fidem Biturix, fortisque Medullus,
Arvernique Heduique patres, cultorque Nemausi
Et Senonum gentes, & qui vicina Gehennae
Montis habent, Martique sacer sub littore Narbo.
Hesperiae solum, & gelidae timuere Pirenes
(175) Culmina, nubiferaeque Alpes & Gallica jam tunc
Sceptra Padus. justisque ferox Catalaunus in armis,
Ex illo dominos jam fastidire Philippos
Coepit, & in solo solatia quaerere Celta.
Tunc & funestis visi sunt vultibus ire
(180) Atrebates, Rhenique procul fremuere sub undis,
Bellorum arcani strepitus, impostaque celsis
Collibus, admonita est venturum Saxona rupes
Brisaci. Richelique, tuis successibus Istro
Funera portendi. Trevir sibi vincla parari
(185) Sensit, at ulciscenda Duci. tua federa Finnus
Lappionumque nurus & montibus excita Manto
Praedixit Gothicusque furor. Tunc aspera bello
Gens Batavûm, studiis majoribus ivit in hostem,
Suppetiis animosa tuis, pacataque per Te
(190) Lilia Francorumque sibi praesagiit astrum.
Nam veluti faustum praebent mortalibus omen
Sidera, cum summa coeli statione feruntur,
Nec jam radit humum Titan, sed celsior ardet:
Non aliter Lucina suis te sustulit ulnis,
(195) Venturum imperio limen, venerabile regni
Sidus, & in teneris vidit vagitibus aula
Spes haerere suas, & certius omnia ferri,
Te Tiphy moderante ratem. secerneris illi
A pueris, & mente senem praevertis ephebus,
(200) Nec quicquam vulgare sapis. fastigia rerum
Transcendis gradibusque vehit te gloria magnis,
Atque adytis sapientum infert. hîc tota recessus
Pandit Cirrha suis, & se Romana vetustas
Explicat Argivaeque patent secreta Minervae,
(205) Ancipitesque scholae, & quicquid contendit Athenis
Stoa gravis. Nunc Pythagorae doctique Platonis
Sensa capis, monitisque quibus Respublica possit
Tuta dari, & quo se defendat jure tribunal.
Nunc Stagira tua est, & mens contermina coelo
(210) Naturae rimatur iter. vis nosse penates,
Quos habitas; quâ vivis, humum; queis tingeris, undas,
Quaque cales flammâ. nec enim praescribere mundo,
Ignarum mundi deceat. dum sidera volvis,
Aetheraque immensum & suspensos fornice coelos,
(215) Hinc regnis sua fata legis. quis sospitet orbem
Conspectus faciesque poli; quis mutet habenas
Stellarum oppositis radians fulgoribus ignis;
Qua face seditio surgat, solioque potentes
Excutiat gravis ira Deûm. quae sceptra secundent
(220) Lumina, quaeque suis rectores uniat arcte
Civibus Arcturi statio. per cuncta Deorum
Incedis spatia, & Saturni inamabile sidus,
Regibus adversum damnas, plebique malignae
Praecipitique favens. Iovis, ut clementius, astrum
(225) Concilias poscisque Tibi, regisque senectae
Custodem hunc scis esse Deûm, vacuumque malorum.
Sub Mavorte probas, justis victricia causis
Arma capi, & rutilos stringi securius enses,
Postquam hostis fortuna labat; vel turbine fati
(230) Vicinis metuenda venit. Tu spernis iniqui
Bellatoris opus. tibi nil deformius illo,
Cui ferrum pro jure suum est, calcataque scutis
Obruitur pietas, & belli gloria vis est.
Inter Solis equos seros regnantibus annos
(235) Observas Lachesin trahere & prosperrima terris
Fata dari: Phaetontaeae discrimina flammae
Acribus averti monitis, currumque teneri
Rectius arte senum, & sub consultore verendo.
Nec Veneris lux scaeva tibi est, nec dura minatur
(240) Phosphorus, at placido Lodovicum lumine tandem
Adspicit, haeredesque duos deducit Olympo,
Mercurii per signa, quibus se purpura prudens
Asserat eloquiis, qua majestate loquatur
Pro populis, facunde, notas, fraudumque magistros
(245) Proscribis procul. at Lunae penetralibus altis,
Deprendis variis flecti mutabile formis
Imperium instabilesque vices; nunc porgere plenum
Regna decus, fractis nunc expallescere rebus.
Sic omnis Natura Ducem te format, & orbis
(250) Pars convexa tuos monitrix descendit in usus,
Mandatrix operum consummatrixque laborum.
Inde per humana raperis spectacula vitae,
Et scenam nos esse vides, ubi plurimus actor
Antiquo repetit mundi deliria ludo,
(255) Personamque facit. tumet huic à bile cruentum
Vindicta graviore jecur. vesania laudum
Hos rapit immemoresque sui malesana flagellat
Ambitio. patulis venatur faucibus aurum
Alter & impuris primos Sirenibus annos
(260) Devovet, & Paphiis demens effeminat herbis.
Hos inter, quamvis juveni, Catilina, Cethegus
Dispuncti, Lepidusque fuit, dominoque rebellis
Quisquis adorandis objecit castra coronis.
Dum veterum annales exactaque tempora versas,
(265) In Zopyro quàm multa placent, animusque fidesque
Contemptrix obitus. Decios veneraris euntes
In bellum, pulchrae pro libertatis amore.
Attilios pro lege colis. cum Coclite solus
Tunc quoque sustineas Senoni dux obvius ire,
(270) Et medium Brenni furiis opponere Tybrin.
Cum repetis, quae pro Cyro clarissima fecit
Harpagus, & regi quaesitum hinnitibus osirum,
Promittis majora tuo. tibi suppetit artes
Regnandi ductor Xenophon, Cyrumque regenti
(275) Objicit exemplar. Graji trux poena Philotae,
Principis offensi rabiem, metuendaque dixit
Intervalla Ducum, quos lis pervertit & atrox
Suspicio, fraudumque metus. Cum castra revolvis
Pellaeasque manus, Procerumque & robur & arma,
(280) Perdiccae decus, Antigoni pugnantis honorem,
Lysimachumque trucem vultu, frontemque severam,
Quâ Meleager erat; praeuntem verba Craterum,
Cassandrique minas, validumque in tela Menandrum:
Talibus haud unum subdi rectoribus orbem
(285) Posse, tibi memoras, & plus ductore perito,
Quam castris dextraque geri. suadentis Achatae
Suggeris Aeneae officium, sociataque laudas
Robora consilio, & comitem Diomedis Ulyssem,
Thesea Pirithoi. quinquennia prima Neronis,
(290) Non postrema probas. Senecis doctoribus aulas
Surgere, contemtis ruere, observasse decorum.
Arminios magni facis, & pro legibus acrem
Civilem, Thraseamque & rebus nata gerendis
Nomina Scipiadas, Drusos, Brutosque gravesque
(295) Aemilios, & victoris tot signa Sicinni.
Tunc tibi, qua melius gentes ratione regantur,
Noscere cura fuit, regnique expendere formas.
Ut sua libertas Grajas subverterit urbes,
Et dominis oppressa malis respublica. quàm sub
(300) Rege Lacon solo steterit securus & audax
Assyrius Medusque potens, & Persa feroxque
Indus & Eoo subjecta potentia Phoebo.
Hoc regimen sublime Deûm est, his praesidet unus;
Has rectoris egens primum est expertus habenas
(305) Orbis, in hoc placidè coëunt moderamine gentes,
Nec malè distracta est uni concessa potestas.
Quin operae studiique tui scivisse putasti,
Regna quibus surgant & decrescentia vergant
In pejus sublapsa modis. quàm noxius illis
(310) Vivat adulator: quam perniciosior Hydrâ
Luxus eat, populator opum: quàm vincere semet
Sit regale: suis contentum finibus esse,
Nec proferre gradum scelere: audacissima sperni
Coepta, nec è dubia coeca Rhamnusidis aurâ
(315) Suspendi summam populi debere salutem.
Nunc poenis iraeque locum, nunc esse favori:
Nunc terrore malos, nunc effera corda modestâ
Voce coërceri: nunc dissimulanda regenti
Plurima, nec simulandum unquam probitate relicta.
(320) Sic iter ingrederis laudum, & quaecunque patentes
Virtutum momenta decent, & nomina recti,
In te cuncta fluunt, & pulchro federe juncta
Certatim fecêre virum. Te sancta verendum
Amplexa est primùm pietas, sacrisque tuorum
(325) Imbuit & coetu distinxit Diva profano,
Admovitque Deo propius. malè dirigat omnes,
Quem non ista regit, nescit mortalibus esse
Praesidium, à quo numen abit. mandata suorum
Vulgus amat, cum se Superis vovêre jubentes,
(330) Exemploque magis, rigida quàm lege, gubernant.
Tunc Deus humanos isto de pectore sensus
Expulit, atque alia fulsit Lussonia luce,
Adventu gavisa tuo. tunc magnus ab imis
Auditus fremitus terris, Phlegethonque remugit,
(335) Et tumidis princeps Erebi plus saeviit iris;
Tartareasque faces Hecate succendit & omne
Infernale chaos strepitu concussit & unum
Te timuit. quamvis liventibus undique cincta
Styx flueret damnata vadis, & regia Ditis
(340) Non ferret coeleste jubar, vitaeque severae
Immortale rudimentum; tu lampada sacram
Praefers praeco vigil, te circumfusa sequuntur
Agmina, tu sanctis adstringis legibus omnes,
Plutonisque domos tenebrisque abscondita turbas
(345) Atria. latratum tibi ter compescuit atrox
Ianitor & pressis Acheron obmutuit undis.
Te templis arisque Deûm consueta vocari,
Occupat, & niveis ambit Clementia pennis,
Et facilem lenemque facit. quin indole tali,
(350) Qualis erat, Trajane, tibi, placidissima donat.
Nempe ferum crudumque putas, non parcere victis,
Suppliciis gaudere, truces distringere vultus,
Non flecti precibus, veniamque expungere rostris,
Atque illaudatas Manlî revocare secures.
(355) Huic comes incedit Nemesis, nec flexilis ulli
Supplicii rigor, & gradiens cum consule lictor.
Quae tua, cum fas est, rigido subsellia munit
Et trabeas terrore, nec exorabilis audit
Convictum fassumque scelus; cum laesa Senatus
(360) Majestas rerumque salus formidine salva est.
Haec Minoa suis, haec justis Aeacon armis
Instruit, & soboli non vult ignoscere patrem.
Haec Metios discerpit equis, oculumque Zaleuco
Eruit, atque metu custodit regna severo,
(365) Et conculcatas adspergit sanguine leges.
Te sincera Fides, nec fallere docta tiaras,
Possidet, & nullo patitur pallescere fuco
Mascula simplicitas. toto tua didita regno
Fama viget fidaeque vehit praeconia linguae.
(370) Non illam insanus livor subvertit & horror,
Non fortuna furens, adversorumque procellae.
Hac duce non mutas animum, nec mobilis aurae
Ingenium popularis amas, vultumque secundis,
Aut alium adversis geris. ut Marpesia cautes
(375) Fluctibus opponit latus inviolabile, constas
Impavidus vanisque negas rumoribus aurem.
Hac tu Liligeri decus & diadema parentis
Asseris, & natos pariter patremque tueris,
Et quos ut dominos civis submissus adoras,
(380) Consiliis monitisque juvas. dumque omnia flectis,
Per te quisque suos sentit crevisse triumphos,
Per te jura dari sinit, & praecepta subactis
Gentibus, atque tuo fasces committit amori.
Iudice te, passim Themidis delubra recludi
(385) Adspicimus, rutilasque faces gliscentis honesti
Et jubar Astraeae mediis se attollere bellis,
Et solum trepidare nefas. Tu criminis ultor
Fulmineum vibras tutandis legibus ensem,
Et trabeas vis justa loqui. stant rostra decenti
(390) Tuta patrocinio, formidatumque tribunal
Alligat officio quemvis, & lancibus aequis
Partitur jus cuique suum. quos donat honores
Regia, dissimulas. tibi vis privatus haberi,
Dum cunctis, Armande, praees. tot praemia laudum
(395) Magnanimus minus esse putas, splendesque decorus
Civibus & titulis servas illustribus omnes,
Solis ad exemplum, cunctis qui lumina terris
Dividit, oblitusque sui communia curat
Commoda, nec sibi, sed nobis mortalibus ardet.
(400) Magnarum non parcus opum, palatia, turres
Exstruis & totas operis ingentibus urbes
Aedificas. stupet, ecce, suis pomoeria tectis
Sequana laxari, atque amplis amplectitur orbem
Moenibus. hac una sic per te mundus in urbe
(405) Ambulat, & tanti patet indulgentia census.
Quin Superis nova tecta, scholas & limina Musis
Pulchra locas. omnes aperis discentibus artes,
Diffunditque suos melior doctrina penates.
Vox comem, incessusque gravem, reverentia vultus
(410) Arguit imperio dignum. patientia duris
Te subigit nullique cupit cessisse labori.
Non tua vesano plorant aeraria luxu,
Nec sordes contemptus amas. aulisque domoque
Trudis avaritiam, rabiemque expellis habendi.
(415) Stas pactis, promissa facis, praeponis honesta
Utilibus, magnis nec dedignaris amicis
Sceptrorum fulcire Deos. consulta ministras,
Et capis, & fidas voces Callisthenis audis.
Quas noctes insomnis agis, contermina cunctis
(420) Finibus Europae mens circumspecta moratur,
Et ventura videt. seu vasta per aequora raptus
Herculeis infers bellacia rostra columnis,
Insubribus seu bella paras, & laeta per ipsum
Tollis signa Tagum rector. vigil exit in omnes,
(425) Afflictasque levat spatiosa industria gentes,
Agnoscis benefacta palam. largiris honores,
Ipsa quibus virtus precium est; quos publicus excit
Et patriae non segnis amor, vel dextera fortis,
Ingenii vigor & sapientia nobilis aevo
(430) Consecrat, & pulchri commendant regibus ausus.
Talis Aristides Grajûm veneranda per urbes
Ora tulit, rebusque animum curamque virilem
Applicuit. talis Phocion illustrior ivit
Et gravis indomitae leges & mascula Spartae
(435) Iussa dedit, luxitque ista virtute Lycurgus.
Cum lego Narsetem, Narses tu crederis esse,
Cum Nician, alter Nicias, qui classibus aequor
Stravit & externo toties dux institit hosti.
Cum pavidos premit infelix Rhamnusia patres,
(440) Spe collapsa foves, nec desperata relinquis
Sceptra, sed à prisco exemplum Varrone reposcis.
Pro Gallis stas Euagoras, transcendis Aratum
Consiliis, istoque volet gravis ore Pericles
Cecropidûm pro gente loqui. mandata Solonis
(445) Legibus antevenis. Musis pater Atticus audis,
Timoleonque novus captas clarescis ob urbes.
Singula complecti cuperem, tot nomina recti
Virtutumque choros, nisi se densissima nobis
Factorum offerret series, laudumque tuarum
(450) Diluvio obruerer. Magni post funera Regis,
Iactatumque diu non uno Praeside regnum,
Tu regni ancipites casus & pondera nutu
Librasti, Dux magne, tuo. tunc fixa pependit
Gallia nec dubiis titubavit Celta sub astris,
(455) Et sibi mutatas sub te non sensit habenas.
Cumque truces motus ruituro culmine rerum
Turbida tentaret novitas, tu nasceris autor
Pacis & adversas acis cognataque signa
Bellaque sublatis componis partibus unus.
(460) Gaudebant gladios Pietas exuta feroces,
Majestasque simul. venerandaque nomina claro
Federe concilias; & quos natura ligavit,
Condicione ligas placida, nectisque benignè.
Tunc Solem toti radiis melioribus orbi
(465) Illuxisse ferunt. tunc junctis Gratia palmis,
Creditur obversas blandè adspectasse sorores,
Et cunctos sociasse Deos, cum Pallade Cyprin,
Mulciberum Phoebumque & te Neptune Minervae,
Iunonemque Iovi summo. quin mellea passim
(470) Flumina defluxere jugis & montibus altis
Manavere nives tepidae. tunc undique laetum
Extulit os, nitidisque caput velata coronis,
Certatim positas lites Europa probavit.
Per te tuta stetit nullis Cassalla fatiscens
(475) Viribus, agnovitque tuae molimina mentis
Dux Ligur & longi in Batavis encomia belli
Condidit & vesiro moriens submisit honori.
Illa suis animosa malis, tot fulmina Martis
Insultusque invicta tulit, nec cessit Ibero
(480) Ferrea, & Eridani per stagna loquacia fama
Crevit & armorum latè terrore triumphat.
Te Duce, Mavortis domus & circundata centum
Turribus & Regum toties subducta furori,
Cujus Santonici pulsant bellacia fluctus
(485) Littora, cui robur dederant & nomina rupes,
Clara truci Rupella fame, placabilis audit,
Et Domino mansueta suo. cum Tethye bellum
Gessisti, & tumidum stravisti montibus aequor,
Et sylvis trabibusque & toto Aquilone profundum
(490) Implesti & querulam domuisti belliger urbem,
Incubus Oceani ingentis. sic Cecropis arces,
Ostiaque irati clausisti Sparta Pyraei,
Et Lybicos victor tenuisti Regule portus.
Sic, Pellaee, Tyrum congestis molibus olim,
(495) Et Pelusiacas vicisti puppibus urbes.
Ignivomae periere rates & missa Britanno
Auxilia & triplici subnixa potentia sceptro.
Claustra mari metuenda paras, & tramite longo
Damnatis dirimis spaciosum Nerea, Princeps,
(500) Civibus, incoeptisque doces immanibus ipsam
Subdere Neptuni rabiem. contracta stupebat
Aequora terribilis Triton, captiva teneri
Atria Nerëidum, & famulantes regibus undas.
Cum Tartessiaci gemeret desueta Philippi
(505) Imperia & fasces indignaretur Iberos
Rhaetus & Hesperium vallis Tellina tribunal,
Vindice te, castrisque tuis, Lodovice, recepta est,
Atque asserta sibi. libertas reddita cunctis
Te dixit scripsitque patrem. sub sidere brumae
(510) Iussibus, & rabidi ferali luce Leonis
Eminus arma moves, absensque in milite pugnas.
Non aliter, quàm cum Superos invaderet audax
Titanum furor & montes inferret Olympo,
Abfuit à pugna coeli regnator, at unus
(515) Praescripsit facienda Diis. Vos dicite valles,
Bormio, & unanimis communi lege Clavenna,
Quique bibis Larios latices fontemque Padusae,
Quàm tua Plessiacus tutarit federa Nestor,
Oppida quot victasque iterum devicerit urbes,
(520) Borbonio rectore potens. cum Sequana longè
Signa per Insubricos ferret victricia campos,
Cottiaque innumeras stupuerunt culmina lauros.
Tu quoque Pyrenae propior nimbosa Bearne
Accedis tantis titulis, portasque recludis,
(525) Aegra licet, paterisque sacris succedere sacra.
Nec Te terrisonis Tamesis cataphractus in armis
Terruit, & pulchro, Richeli, ductore triremes.
Insula cum misso Reace populata Britanno,
Ignavas acies timidumque agnosceret hostem.
(530) Fit fuga, partem haurit gladius, pars mergitur undis,
Et pugnant pro Rege tuo fluctusque manusque
Et vada; & in nuda moriens ridetur arena
Albion & laceras deplorat moesta carinas.
Et tu carminibus nostris, Albane, manebis,
(535) Reddite Francorum dominis, discesque coronis
Aeternam debere fidem. cur dispare cultu
Diffidis soliis? cur tunc parere recusas,
Cum fas est tibi sceptra coli? cur Caesaris omne
Quod fuit, huic solvisse grave est; quod Numinis, illi?
(540) Heu nimium ignarae mentes. terrasque Deosque
Concutit inconsulta fides, nimiumque dolori
Indulget vis sacra suo. mansuescere nescit,
Cum Rex aequa petit. species praetenditur armis,
Et regnare cupit Pietas, laterique potentum
(545) Personata latus jungit, divisaque sceptris
Sceptra volet. rarò sortis secura suorum,
Quàm cum se totam clypeis involvit & ipsum
Aere Deum. sed enim, minus hunc defendere ferro
Relligio, plus mente jubet. probitate tenetur,
(550) Non vallis, meliusque orbi splendescit inermis.
Ista Cebennates populi, qui rupibus altis
Vivitis, hac eadem vicinae discite gentes,
Delphinique patres & qui sapuistis Aletes,
Et Septemmaniae proceres, quos lenius astrum
(555) Adspexit, Regisque pios clementia fecit.
Quis castris aderat pernox, cum jura Niverni
Assereres, Rex magne, Ducis? cum signa per Alpes
Gallica ductares Princeps, inopinaque in ipsis
Insubriae fremerent horrentia classica portis,
(560) Et subitò ruptis patuit Segusia claustris?
Hic Armandus erat. galea qui saepe rigentes
Sustinuit potare nives, diffringere forti
Saxa fame, calcare gelu, dominasque cohortes
Taurinis inferre jugis. cecidere phalanges
(565) Hispanaeque Italaeque & quas conscripserat Ister,
Quasque Savus Dravusque ferox & proxima bello
Parthenope & parens alienis Insuber armis.
Ferrati cedunt montes iterumque soluta est
Rigomagum, tumidasque minas Regumque Ducumque
(570) Altior elusit, dominumque invicta recepit.
Interea, dum dissidiis feralibus aula
Scinditur, & faciunt regum de sanguine partes,
Invidiaeque comes scelerata calumnia belli
Quassat saeva facem, mediisque incendia gliscunt
(575) Visceribus patriae, & tempestas horrida Franco
Incubat; Herculeis gliscentem viribus Hydram
Conficis & magno viduatum vindice vulgus,
Castraque dissolvis victor. tum sanguine claro
Irrubuit Nemesis, poenaque assertus in una
(580) Majestatis apex, famae mendacia risit.
Sub pedibusque Stygem scelerum & Phlegethontis iniqui
Murmura latratusque sui formidine pressit.
Spreta Ducis fortuna fuit, dum summa laborat
Regis, & exemta est rabies armata favori,
(585) Borbonio cognata licet. cum stemmate certat
Gallorum praelatus amor. cum publica salva est,
Negligitur privata salus; capitique propinquo
Decedit precium, solum ut Regale supersit.
Quo vatem, Dux celse rapis, Phoebumque Deasque
(590) Praecones tantorum operum? quàm finibus ingens
Gallia distrahitur, vestrarum maxima laudum
Intervalla patent. decori nunc incitat undas
Clarus Arar Rhodanusque tuo. nunc ripa Garumnae
Officiis Rhenusque tuis & Matrona longè
(595) Perstrepit & cunctis Ligeris clarescis in oris.
Te Iurae resonant montes Lotharique loquuntur
Oppida Nancejumque potens, & Lilia portis
Succrescunt, Burgunde, tuis. timuere Vezuntî
Moenia & excelsae fecundi Dubidis arces,
(600) Mombosium Cromarumque & castra invicta Moroti,
Vercellae veteres & quod se vallibus abdit
Pontarlum, Iurisque favens nutricula Dola,
Inque altis Nozoretha jugis. hac agmina duxti
Francorumque manus, nec tot satiata trophaeis
(605) Signa, nec Augustum victrix Bellona fefellit.
Non aliud Trevir columen pressusque Mosella
Repperit. afflictae subvenit purpura mitrae,
Et sacro pro jure stetit, nil Caesaris ira,
Nil Bavari pavefacta manu, cui rapta nepoti
(610) Sceptra Palatino offensus transcripserat Ister.
Est, ubi monticolam exercet Bellona Sabaudum,
Contemptisque prius se subdidit Inurea sceptris,
Allobrogumque acies & conjurata facessunt
Agmina & Hispanae Regi cessere phalanges.
(615) Dum misera assiduis teritur Germania bellis,
Armaque Vandalicos gliscunt inimica per agros,
Dum pulsi fugere Duces, Regisque creati
Sors labat & priscae dapifer sanctissima Bullae
Nomina spreta dolet, terris excussus avitis:
(620) Dum vindex Gustavus adest & Martius ensem
Per Viadrum Nicrumque rotat, Rhenumque bicornem
Cornibus infractis adeò mansuescere cogit,
Ut sacros renuat veneranda Moguntia fasces,
Noricus ignoret dominum, Nemetumque colonus
(625) Excussum repetat, meliorque affulgeat orbi
Imperii surgentis honos: Tu consulis Arcto,
Federibusque tuis Sueonum suffulta triumphat
Gloria, & in medio dum quaerit pabula Rheno,
Moenum Finnus equus bibit & se Lappio Nicro
(630) Proluit & Boreae lavit carpenta Visurgis.
Quod cecidit Friburga, tuum est. te forte Brisacum
Credimus expugnasse manu, totiesque feroces
Pannoniae pepulisse acies; cum Saxona clarum
Aere juvas, grandisque aperis aeraria census.
(635) Tunc gaudere suis visa est Alemannia fatis,
Et desperatam, per te sperare salutem.
Cum Gallo patuere viae, quibus omnis eunti
Terra per hostiles diffudit castra recessus,
Laxavitque fores & claustra invicta patentis
(640) Imperii, Austriacaeque domos & regna coronae.
Nos quoque, dum pactis Lodovico jungimur, acres
Imus in Hesperiam & magnis sua regna Philippis
Concutimus, quae spectat Eos, quae Vesper inumbrat,
Afer habet cultorque Asiae, quae flumine Scaldis
(645) Irrigat & Vahalis bellax & Mosa cruentis
Lambit aquis. lacerae tecum pugnamus amore
Europae, paribusque animis lassamus Iberum,
Et Belgî decus asserimus. Diademata Iusti
Principis irradiant, te suffragante, Batavûm
(650) Unanimes augusta Patres. sic vincimus unà,
Et toties lauros pariter, famamque meremur.
Et vos Atrebatum portae & delubra Vedasti,
Austriaco subducta, novis assuescite jussis,
Et Franco jurate fidem. dispungite valvis
(655) Omina scripta diu & voces delete superbas.
Spongia Plessiaci est. animos dum tollitis, unus
Dux vinci vos posse docet. Rex vincit, & illud
Iam fecit, quod vos fieri potuisse negastis.
Non alius labor Hesdino & subnascitur Aerae.
(660) Alternis concussa cadunt, fastisque secundis
Et gestis signant cunctos illustribus annos.
Quid memorem maris exuvias & victa sub ipsis
Oppida littoribus? senserunt classica duri
Vascones, & Calpen ultra tua rostra superbam
(665) Tarracona premunt portusque indagine cingunt.
Nunc Bassaea ruit, Morinûmque infesta minatur
Finibus. haud alia est validae fortuna Bapamae.
Praevenit hîc Martem Mavors, citiusque subactam
Quam cinctam se celsa videt. dolet Insula in ipsis
(670) Improvisa sibi flagrare incendia portis.
Nec minus Ausoniis crescis bellator in oris,
Disjectisque labat Conei fiducia muris.
Si jactare tuos, Romano more, labores,
Et cuperes hos saxa loqui, memorare colossos;
(675) Certarent terra & pelagus; pax, bella; paremque
Astraeae rigor & ferret clementia laudem.
Mars Alemannorum strages ostenderet, illic
Pax tibi devictas uniret federe gentes.
Hîc iret fractis Tamesina ferocia transtris,
(680) Illic paciferae ramos monstraret olivae
Gallia, Bullionaee, tibi. mitesceret illic
Abjectisque libens generosa Bearnia gaesis
Plauderet, attritusque fame tibi Santo salutem
Deberet. traheret victas post terga cohortes
(685) Rhaetus, captivosque lacus montesque dicaret.
Hîc Itali domitis plorarent urbibus amnes.
Inde catenatis gemeret Germania ripis.
At laudum famaque satur plaususque tuorum,
Magna mente fugis decoris spectacula tanti,
(690) Et Patriae magis esse bonus, quàm dicier, optas.
Quae facis, auspiciis peragis regalibus; & dum
Rex haec ipsa jubet, tu conficis. imperat ille,
Quae vigil exequeris. splendescunt regia latè
Atria, tu lucem praebes. sua gloria regi est,
(695) Sed labor obsequiumque tuum. majora mereris,
Non petis. inque animis hominum succrescere mavis,
Quàm pompa fastuque frui. qui corporis adstes
Ingreditur miles, non te modò protegit unum,
Sed Regem civesque omnes custodit in uno.
(700) Non timor ille tuus, regni est custodia, Princeps.
Sat securus abit, quem mens innoxia coelo
Approbat. asservat non te, sed sceptra satelles,
Quique tibi praeeunt, praeeunt tot gentibus enses.
Detulit Armoricos Regis tibi gratia fasces.
(705) Hinc mare prospectas circum tua littora rector,
Quae ferus insedit Saxo. te Redonis Abbas,
Mitraque Nannetum colit & quae Blavia ponto
Cingitur & propria fantur tot moenia lingua.
Inter castra tubasque, Deum, Celsissime, curas,
(710) Et Superûm delubra beas. disponis honorum
Officiique gradus. quin jam fidentius audet
Te tutore loqui pulchro Sorbona Lycaeo.
Tollitur alta domus, quantumque scientia terris
Emicat, instaurata nitet; testisque perennis
(715) Tanti Curatoris erit, sacrumque Minervae
Limen & aeternae saxum memorabile famae.
Gallia factorum patet area. tota theatrum
Consiliis Europa patet. sed Palladis aula
Doctrinae meritisque tuis subsellia pandit.
(720) Ut quicquid praelustre facis, describat in istis
Porticibus narretque diu. fortissime Ductor,
Quantam venturi praebes virtutibus aevi
Materiam. quoties memor haec miracula volvet
Posteritas, nomenque tuum praetoria tollent,
(725) Curia, Pieriique lares, fastigia, turres,
Et quicquid sublime tuis surrexit in annis.
Obstrepat invidiae murmur, marcessere nescis.
Insurgat gravis ambitio, succumbere nescis
Altior. invisas acuat teterrima linguas
(730) Impietas, vitâ jugulas, discordia gliscat,
Arbiter es pacis. regni convellat habenas
Perfidus, hunc poenis subigis. suprema minetur
Fata furor, tu victor ovas, gladiosque merendo
Obtundis frangisque ipsis latronibus iras.
(735) Quid stupeam primum Richeli? quod fraudibus, Heros,
Pluribus obstiteris? quod nil terrore locutus
Indignum soliis fueris? responsa quod unus
Conciliis dederis, quae mox effecta probasti?
Muniris Patrum studiis. tibi vota Senatus
(740) Prona facit. defensa vocat te terra parentem,
Osque sacrum colit & sculpto veneratur in auro.
Os illud, cujus regitur nunc sensibus orbis,
Os illud, cujus loquitur facundia, quicquid
Utile finitimis, quicquid pro lege salubre est,
(745) Pro populo, pro Rege suo. tibi detulit ultrò
Rex fasces, voluitque loqui. vocat ille ministrum
Immensique operis socium. nil perdit honoris,
Qui tecum crevisse videt sua regna. minorque
Non sibi spectatur, qui per te maximus audit.
(750) Haud alio celebrem Pharamundum vindice quondam,
Et Calvos regnasse reor. sub judice tali
Ausoniam Gothicis exolvit Gallia sceptris,
Et Magnos vexit Carolos. Merovaea propago,
Et tanto illustris fuit oratore Capetus.
(755) Nonne vides, quoties magna stipante caterva
Ingrederis, tibi tot populos, tot surgere gentes,
Tot patres matresque loqui prosperrima: laetum
Illuxisse diem Gallis, quo regia clavo
Admovit te cura suo, quassamque procellis
(760) Flexisti ratione ratem. circumspice sedes,
Quas habitas, quantis spaciis diduxeris illas,
Quantura profueris. passim metire triumphos,
Et lauros aliis in finibus. amplior exit
Majestas, postquam centum sibi subdidit urbes,
(765) Ivit in Austrasiae colles, Morinisque propinquat
Terribilis, Rheni posuit sub fonte cohortes,
Et sua Burgundis cumulavit serta trophaeis.
Non alium domitis se thyrsiger Evius Indis
Ostendit, Grajûmque exceptus plausibus olim
(770) Obsequioque fuit. non sic se maxima Delos,
Non Tenedos, non Delphorum movere cavernae,
Adventu propiore Dei. tibi quisque rependit,
Quod tranquillus agat, quod in uno Rege salutis
Deponat momenta suae. tu voce diserta,
(775) Privatis etiam loqueris, populosque Deosque
Terrarum, alloquiis solaris; & omnibus illud
Respondes, quod quemque decet fecisse. serena
Fronte tibi grates dicit Tagus. excipit illas
Barcellona, tuoque potens jam milite, temnit
(780) Hesperiam. laudant operas sibi reddita per te
Rura Padi, civesque gravi obsidione soluti,
Concordisque Patres Belgî. Tibi Gallia stringit
Prima comam, gestitque suo dare basia patri,
Quo secura viget. nectit Braccata corollas,
(785) Et decorat sublime caput, quo praeside rerum,
Audet diductis tibi nunc occurrere portis,
Amplectique suum. donis altaria pingit
Illa togas induta parens, in montibus altis
Armandum resonans, Armandum in vallibus imis,
(790) Inter Hamadryadum choreas, Faunosque trucesque
Monticolas strumasque graves. crystalla liquescunt
Includuntque suis Richeli praeconia guttis,
Ingentesque lacus eadem cognomina tollunt,
Et totum belli complet fortuna Lemannum.
(795) Narbo mella legit, donant sua marmora rupes,
Quae referant exsculpta Ducem, tibi grande trophaeum
Bellipotens. fundunt facundum regna Lyaeum,
Et cupiunt te vina loqui. tibi surgit in agris
Et fruges fert laeta Ceres & vecta per auras
(800) Fecundas Patri Patriae suspendit aristas.
Quae dictae quondam tres amisere sorores,
Restituis. rursusque movet generosa lacertos
Natio. diffusum Patriae, te sospite, corpus
Se reparat, pulchréque tuis juvenescit habenis.
(805) Alpinum per te jam supputat aula tributum.
A Flandro vectigal habes. redeunte colono,
Elsaticae consueta ferunt stipendia terrae,
Devictoque tuus miles saturatur ab hoste.
Concurrunt ad vota Scholae. facunda Cadomi
(810) Porticus, Andegavique domus, Biturixque disertum
Os aperit. cunctas sacrat tibi Picto Camoenas,
Aureliaeque tuis incumbunt laudibus arces.
Et sua Burdigalae Pallas subsellia claris
Occupat ingeniis. nec te tacuere Tolosae
(815) Pulpita, praecellensque suis Sorbona magistris.
Iamque augusta novis sudant tibi praela ministris,
Et fervent doctorum operae, sacrique labores,
Quaeque legant seri Patrum decreta nepotes,
Et veterum leges longum cuduntur in aevum.
(820) Annuit humano, Princeps, coeleste favori
Arbitrium, Martique favet clementior aether.
Omnia difficiles avertunt sidera casus.
Si qua nocent, istis sapiens te subtrahis astris.
Qui vellent nocuisse, ruunt. hebet omnibus ensis,
(825) Quem stringit violata fides, Regique negatus,
Qui fuerat juratus, amor. fugientibus aequor
Sternitur, & miseri externa ringuntur arena,
Et fraudes fraudumque omnes patuere magistri,
Et qui restiterant, gaudent parere lubentes.
(830) Fare age, num talem jactes genuisse fovendis
Francia Principibus? credas ex aethere lapsum
Subvenisse Ducem sceptris. non Graecia mendax,
Quem componat, habet. non talem partibus ullis
Romanae cecinere tubae. si prisca revolvas,
(835) Si proavos, hos illustri de sanguine clarus
Picto dedit, thalamisque augustis nexuit aula.
Qui genitor, Regum custos fuit, assecla Martis,
Grande patrocinium Turoni, memorabile bello
Nomen. ut hos titulos, quos possidet, occupet haeres.
(840) Non mutat fortuna domum, sed fixa per omnes
Processit sine labe gradus. quemcunque reposces,
Nobilitas virtusque beant. succedit honori,
Quem canimus, factisque nepos. quem nulla vetustas
Diluet, aut series seclorum longa silebit.
(845) Sic nasci, minus esse putat. nec supputat annos,
Quos non decurrit meritis. hoc aestimat aevi,
Quod patriae sibi poscit honos. ubi regna laborant,
Assertoris obit partes, & gloria regum
Illius est. nec libertas majore triumphat
(850) Vindice, & hoc ipso majestas tuta sub astro est.
Proxime Dîs, Lodovice pater, qui prospicis orbi,
Cujus belligeros toties victoria currus
Ambiit, & fulgent rerum splendore jugales,
Cui nomen dedit alma Themis, Mavortia ferrum
(855) Vis acuit, Pallasque suam Dea concutit hastam,
Obvertitque tuis adversam irata Medusam
Hostibus, ô pacis bellique invicte sequester,
Arbiter Europae; patriis virtutibus aevum
In seros extende dies; nec desine nobis
(860) Esse pater, rectorque tuis; dum magnus in aere
Sic stabit pater & fodiet calcaribus armos
Bellatoris equi, & medio spectacula ponte
Ista perennabunt. succrescant regia patri
Pignora Borboniique duo, munimina grandis
(865) Imperii, geminaeque arces turresque salutis,
Fulcraque cunctorum. Richeli mirare laborem,
Et salva tantum Rex majestate parentem,
Et sacrum venerare caput. vacat illa senectus
Tota tibi. canis robur tibi sumis ab istis,
(870) Et macies haec ipsa tuae sors laeta tiarae est.
Hunc serva Martis clypeum, quo sospite victor
Pugnasti toties, toties in vertice turres
Atque arces fulsere tuo, disruptaque ferro
Moenia; quo duce tot populos submittere fasces
(875) Vidimus, immensasque tibi subsidere valles.
Custodi Gallorum oculum, qui civibus unus
Pluribus invigilat pernox, venerabile sancti
Ordinis os dignumque decus, spectata potestas
Consilio, & vestro pollens facundia nutu.
(880) Vivis in hoc custode tui, peragisque potenter
Hoc, quodcunque jubes. sic te reverentia sceptri
Evehit, Armandumque fides. dumque ocia poscis
Fortè tibi, pro te mens indefessa laborat.
Tuque adeò, seu jam venturis motibus exis
(885) Obvius, antevenisque mali, Dux inclyte, causas,
Sive animum Richeli, per tot praesentia ducis,
Iam vitiis leges opponens turpibus aequas,
Iam castris alimenta parans, jam federa nectens,
Iam responsa ferens, jam vectigalia poscens,
(890) Robora regnantum, & pugnantis praemia dextrae;
Sis felix, vivasque diu, preciumque laborum
Immortale refer, terramque applausibus imple.
Haec laudis mensura tuae est. post funera, summis
Addere sideribus sidus. Tibi cedet Orion
(895) Ensifer, & gladiis condet victricibus astrum,
Queis defensa salus Regi stetit. ille ferarum
Monstrorumque potens domitor Tirynthius ignes
Contrahet abscondetque tuis. trux aegida Perseus
Submittet, Cepheusque sua cum conjuge jussi
(900) Decedent, Armande, loco. te stella Bootae,
Atque Ariadneae meliori luce coronae
Ostendent. quocunque feres, fortissime, gressum,
Inter semideûm fulgens gradieris honores,
Heroumque exempla senex. hîc aethere ab alto,
(905) Saepè gemiscentem sublato vindice Gallum
Adspicies, terrasque tuas. ubi murice splendens
Aërias Alpes ultra Tarnumque Padumque
Ivisti bellator ovans, ubi miles Iberus
Liligerum formidat ebur, tot bella secundis
(910) Pressa resederunt bellis, ubi frenduit Auson,
Celta Palatino succurrit; Matrona Rheno,
Et Rhodanus Batavis; ubi fractis coelitus armis
Effera regales timuerunt colla secures,
Et pax Plessiacum Superis transcribet inermem.
In Adventum Serenissimae Reginae MARIAE,
Britanniae, Scotiae et Hiberniae Reginae
GRATULATIO.
Petit 79
ALtera jam nostris mater Berecynthia terris
Cernitur, & Regum praebent spectacula nuptae.
Nil facimus vulgare. Deas natasque Deorum
Excipimus, Batavisque favent clarissima mundi
(5) Lumina. Sceptrifero rursus splendescimus ostro,
Purpuraque imperiis se bellatricibus offert,
Et Tamesina Duci Majestas obtigit hospes.
Prô Superi, quanti vultus, quae sidera Belgas
Irradiant! quantis ad nos descendit Olympus
(10) Ignibus, aethereaeque petunt declivia flammae.
Anne humiles repetunt coelestia numina terras?
Perque hominum gaudent iterum consortia summi
Ire Ioves: nostraeque patent Iunonibus aulae?
Illa Iovis Druidum soror est, conjuxque Britanni,
(15) Et Tartessiaco thalamis annexa Philippo.
Illa suis Cimbrûm jungit diademata sceptris
Neptis & Allobrogum tangit germana cubile
Europae praelustre jubar. quocumque tuetur,
Regna videt cognata suis, dilectaque regum
(20) Nomina, vicinumque suo de sanguine passim
Spectat ebur. Magni fortunatissima Regis
Filia, Borboniae germen sublime tiarae,
Hoc stas, Diva, loco. Tethys unde omnibus undis
Naturae dispertit opes & munera Divûm
(25) Colligit & totum mittit spaciosa per orbem.
Hîc emitur, quidquid rerum est. si sufficit emptor,
Hîc mundus venalis erit. nos accipit Arctos,
Nos Thule, nos extremae, quà transtra vagantur,
Orcades, egelidaeque vident in finibus Ursae
(30) Hebrides & pandis ardens fornacibus Hecla.
Hic merces, Regina, tuas, hic dona tuorum
Distrahimus. jam sulphureis quam Scotia mittit,
Materiam truculenta globis. jam fulgida stanni
Pondera & è vestris, Princeps, excisa metalla
(35) Montibus, aut rutilo radiantes murice lanas,
Et tua quas donat segetes glacialis Ierne.
Sedibus his Indos petimus, Solisque penates
Auroraeque domum Auriacis incessimus armis.
Et terras portusque tuis, Frederice, notamus
(40) Nominibus, gaudentque tuo mansuescere gentes
Numine, Nassoviaeque volant per odora phalanges
Rura Moluccarum. jungunt tua federa Gangen
Battaviae & diti Vahalim connectis Hydaspi.
Magna parens Henrica, cupis devicta videre
(45) Littora Pantagonum. surreptaque moenia Phoebo
Exutasque rates formidatasque Matancae,
Sub Belga ductore, manus? hîc texta tapetis,
Hîc tabulis depicta leges. vis bella tueri
Gesta mari, quà se Herculeis Dux Belgicus ausis,
(50) Intulit Hesperiis claro Mavorte columnis,
Hic facti monumenta patent, victoris honores,
Et cineres tumulusque Ducis. si, Maxima, gestis
Cernere nascentem mediis è fluctibus urbem,
Suffultasque domos trabibus conversaque Fauni
(55) Culmina, nos hoc omne sumus. portaris in undis,
Et tua Parrhasiae librant vestigia silvae,
Et calcas secura lacus. numerare triumphos
Si lubet & domitum Solis sub curribus Afrum,
Attonitamque Peru, & Scythici discrimina ponti
(60) Tentatumque gelu, jampridem victa Malaccae
Moenia, perculsum aurifero sub sidere Nigrim,
Aethiopumque domos & tot subducta Philippis
Oppida, quae forti possit tam grandia dextrâ,
Adspice Neptuni sobolem, classesque ratesque,
(65) Ingentis terrorem Asiae regumque ruinas.
Regnatrix, quàm te laetis comitatus euntem est
Vocibus Albionis populus, cum littore toto
Staret & unanimes votis favere Britanni.
Regnatrix, quàm Te venientem lenior unda
(70) Vexit & immenso thalamos & federa ponto
Personuit concha Triton & fausta tiaris
Dixit, ut Aemonii properans ad limina Pelei
Sponsa Thetis, nullo turbari murmure fluctus
Sensit & à madidis accepit vatibus omen.
(75) Venisti tandem. Tuque exspectata Batavis
Nympha venis, nostrisque infers regalia terris
Lumina, & innocuis arrides lenis ocellis
Auriaco, teneroque moram deposcis amori.
Mox erit illa dies, cùm te pollente juventa
(80) Invadet matura Venus. tunc sanguine Regum
Nascetur nobis Belgî defensor Achilles.
Qui face bellaces ferroque sequetur Iberos,
Et paria audaces abscondet casside vultus
Belliger, exacuetque truces mucronibus hastas
(85) Martius, & quà se condunt sub Vespere gazae,
Ibit & Occidui latebras rimabitur auri.
Qualis in ore decor Mariae! quam blanda venustas!
Quanta puellarem excellens reverentia sexum
Majestate tegit! quàm fulgens purpura flammas
(90) Spirat & insontes radiis exuscitat ignes!
Sic ibat socias inter Dictynna sorores
Parvula, sic juvenem comitata est Porcia Brutum,
Laodamia virum. sic primis excita tedis,
Itala nascenti conjux collusit Iulo.
(95) Matris amor, genitoris amor, fratrumque voluptas,
Auriaci crescentis amor, felicibus illum
Auspiciis ordire diem, quo federa tecum
Libertas Batavusque facit. quo federa tecum
Nassovius Mavorsque facit. quo federa tecum
(100) Guilielmus, spes nostra, facit. quae lumina nuptis,
Praeradiant Patriae. facibus, queis Sponsa coruscas,
Dirigimur cives. non lecti cura duorum est,
Cunctorum thorus est, cuncti servamur in illo.
Quae vos vincla, ligant onnes. jurastis in unum,
(105) Vobiscum jurasse libet. pepigistis amorem,
Pangimus hunc pariter. vallos objecimus hosti,
Pro vallis nunc vestra Salus erit. annuit aether
Conjugio, fructumque capit Respublica. nescit
Disjungi, nec vestra fides, nec nostra. coimus
(110) Tot populi, salvique sumus complexibus omnes.
Iam propius nos Scotus amat. plus jungimur illi.
Et propius nos Anglus amat. plus jungimur illi.
Plus Hibernus amat, nam plus unimur & illi.
O Patriae communis amor, quae basia figis,
(115) Septemplex quoque terra capit. quae blandula torques
Lumina, cognatis circum te gentibus offers.
Quae loqueris, cedunt cunctis solatia terris.
Quae facies, fessis promittunt otia terris.
Crescite Nassovii, rectores crescite Chauci,
(120) Auriacoque duces alios donate parenti.
Crescite Nassoviae, & victor cum castra maritus
Solvet & occurres bellaci nupta Camillo,
Insere basiolum galeae, cristamque minacem
Mulce laeta manu, & Martis post horrida salvum
(125) Praelia, dilata Veneris meminisse, jubeto.
GALLIA PLORANS,
Sive Laudatio Funebris, Eminentissimi Car-
dinalis, ARMANDI IOHANNIS
PLESSIACI, Richelii Ducis, Galliae
Paris, &c.
AD REGEM.
EXtulimus Richeli exuvias, & grande cadaver
Urna capit. vastos mens circumvolvitur axes,
Et vivit secura sibi. quo sospite visa est
Erexisse caput bellatrix Gallia, moeret
(5) Exanimi, luctusque suos afflicta dolori
Permiscet, Rex Magne, tuo. moestissima busto
Ingemit, illustrique dolens Europa sepulchro
Incubat, & totam hoc credit se funere condi.
Hîc Orbis, quod ploret, habet. quin forsitan ipsos
(10) Tangit caussa Deos. cujus pugnavit Olympus
Consiliis, numenque tuum, cur flere recusent.
Lilia pallescunt. pallet tibi purpura, regni
Hoc tumulo subsidit ebur. fortuna ruinam
Publica, sed frustrà, incolumi Te Rege, minatur.
(15) Sic, ubi cervicem fessam subduceret Atlas
Orbibus, ingentis timuit sibi machina mundi,
Et pavidis horrens trepidavit Signifer astris.
Ecce suis, LODOVICE pater, delubra moventur
Sedibus & summis nutant fastigia templis,
(20) Et sacri plangunt apices. cur? vindice tanto
Inconcussa stetit Pietas spectataque terris
Majestas veneranda Deûm, palatia, turres,
Et tot tecta Ducum squallent. stant limine taxi,
Funereasque adolet victrix Bellona cupressos,
(25) Et Marti facit inferias. vix baltheus ensem
Sustinet, inversa miles tuus ambulat hasta,
Attonitasque trahunt Mavortia castra phalanges,
Imperio viduata suo. non aequora Tiphyn,
Non ultra Neptunus habet. quassata carina est,
(30) Antennaeque forique gemunt, priscosque rudentes
Invida dissolvit Lachesis, nudumque tiaris
Remigio latus ostentat. quò maxime Regis
Assertor, quò Nestor abis? quae fata feroces
Portendunt terris Superi? quo perdimur astro?
(35) Quae nos culpa reos coelo facit? occidit, eheu,
Francorum praelustre jubar. quo sidere Belgae
Crevimus, adverso rabies decessit Ibero,
Effera vis Aquilis, Albis concussus & Ister,
Fracta procul Rheno sua cornua, territa Calpe,
(40) Perfossae gladiis Alpes, superata Pyrene,
Excussi portarum obices, caesaeque cohortes,
Pacatumque fuit non unum classibus aequor.
Non cupio plorare meae dispendia sortis
Solus. ad exequias non te modò Gallia posco,
(45) Non solos Latii Dominos, non proxima regna
Allobrogum. non tu lachrymis haec funera tantum
Rhaetia, non vestras immergas fletibus urbes
Insuber. hîc moere, claro cum Caesare pugnans,
Vindicias, Germane, tuas. incumbe feretro
(50) Atrebas, Elsaticis manent è montibus undae,
Tu lugens accede Nicer, civisque Nemetum,
Vangionumque Deae, & magnis exordia bellis
Qui Trevir causasque dabas. dimittite vultus
Ad claros cineres Batavi. Capitolia luctus
(55) Pars habeat, Romaeque velis, Urbane, potentis
Concilii flevisse patrem: sanctique Senatus
Ordinis, aethereae quem devovere Columbae
Et coeleste Deo Flamen, suspiria nostris
Iunge precor. vestri decus indelebile coetus
(60) Exuit hos moriens titulos, majorque Tonanti
Adspicitur. Tuque ô Regis servate triumphis,
Tolle rogum, Catalaune, tuisque inscribe verendum
Porticibus Richeli nomen, cineresque beatos
Autoremque tuae supplex venerare salutis.
(65) Ite gemiscentes pariter. sit praefica tellus
Quaelibet. & quantum cuivis concessit honoris;
Reddite defuncti tumulo. Vos ordine cuncti
Plangite, funereamque dolens dum Sequana pompam
Ducit & Heroum procedunt agmina tardis
(70) Passibus, hanc terra venerandam Principis umbram
Condite, at indigetes Divis adscribite manes.
Vox peregrina sequar Gallos, fluctusque per ipsos
Ibo comes Ducibus magnis, interque disertas
Elinguis proh nostra Ducem facundia gentes
(75) Efferet, & poterit sic non ingrata videri.
Te primum, Lodovice, piis miserescere fatis
Fas erit & celebrem gemitu decorare supremo
Plessiacum. populi cinctus tot milibus, unus
Crederis haec Richeli ad tumulum, me Vate, locutus:
(80 Quàm sua sunt regnis incommoda. plurima Reges
Et facimus patimurque. quatit discordia cives
Diversosque rapit; nunc terris incubat hostis;
Nunc miseris gravis annona est; vel livor inerrat
Pectoribus studiisque Ducum; vel, robora belli,
(95) Destituunt querulum lachrymosa aeraria Martem.
His secura malis, dudum mea Gallia laetum
Extulit os. compressa silet non una potentum
Seditio, promissa tulit stipendia Mavors,
Expulimus terris hostem, solatia civi
(100) Sufficit alma Ceres & amici gratia Bacchi.
Omnis in exstincto dolor est jam Principe. sceptri
Curator vindexque mei, consorsque laborum,
Fatorum cadit imperio, & dum livida damnat
Secula & humana majus quid sorte meretur,
(105) Absolvit se Rege suo, soliisque beatus
Expedit, & Reges alios meditatur & aulas.
Non jam belligerum nostris sub vocibus Orbem
Flectit & augustis sese mens inclita curis
Applicat & solitis fulcit palatia jussis.
(110) Non decreta Patrum summique edicta Senatus
Ponderat & cunctis absens praesentibus adstat.
Deserimur rerum pelago, Palinure, Deorum
Quem mihi fatales clavo excussere procellae.
Quàm memini, cùm me vario discrimine septum
(115) Eriperes, Dux celse. tuis evasimus ausis
Conjuratorum furias cinerique doloso
Suppostas toties flammas. mihi reddita per te
Saepè fuit Pacis facies, meliusque serenae
Fulsit Majestatis apex. cum posceret arma
(120) Libertas araeque Deûm, fundique Laresque,
Tu turmas, tu castra, Duces in bella ciebas,
Tu leges, tu jussa dabas; tu tempora Marti
Commoda, militiaeque modos & praemia noras.
Tu vicinorum poteras molimina Regum,
(125) Et motus aperire sagax: quid Cantaber ausit,
Quid malè Pannonius tentet, quid Nervius audax,
Quid Ligur. omne tibi facinus fraudesque patebant,
Et vix autori notum scelus. illa jubebas,
Quae cives fas velle meos, sub Rege. vetabas,
(130) Quae cives fas nolle meos, me Rege. potestas
Quam tibi jus tribuit nostrum, concessa merenti est.
Dum dictas facienda, mihi dum consulis, à me
Consiliis suprema tuis mandata petebas,
Mox nutu mutanda meo. fecisse cavebas,
(135) Quod nollem fecisse prior. momenta laboris
Cuncta tui, regalis erant praescripta coronae.
Suadebas meliora mihi: calcare superbos,
Et veniam dare subjectis: praeferre cubili
Publica & agnatae seponere gentis amorem,
(140) Maternosque sinus, dum rerum summa laborat.
Haec tibi mens: nihil esse domi securius, armis
Quae Bellona quatit foris. hinc ivisse per Afros,
Scipiadem; traxisse suos trans Bactra Pelasgos
Pellaeum. tunc bella premi civilia, cum me,
(145) Cum Fortuna duces aliò vocat: aere juvari
Arctoas debere acies viresque retundi
Caesaris, irarum causas in Caesare nondum
Delevisse diem: nimiis successibus Istri,
Proxima Gallorum tremere & se tollere Baetim:
(150) In Batavo multum esse rei, gentemque potentem
Plus bello, quam pace, frui, sordere remissum:
Italiam veteris servare insignia Galli,
Et repeti possessa prius: per Rhaetica nobis
Saxa, viros, Martis socios & castra parari,
(155) Arcerique jugis & amicis Vallibus hostem:
Principibus famam quaeri: spectare regentum
Dissidia & cautè peregrinis litibus uti;
Adversis fractisque animos attollere rebus:
Dissimulare vices pravas: vulgique favorem
(150) Sollicito frenare metu. sic quicquid agendum,
Omittendum etiam nobis, ratione monebas.
Utilitas tua nostra fuit. Te praeside, robur
Sensi Rex mihi grande dari, & se pulchrius ostri
Finitimis ostendit honos. venere triumphi
(155) In numerum. se quaeque novis successibus aestas
Extulit, Armandique aliquid dedit indole dignum.
Tu mihi, Dux, census, tu vectigalia, sceptris
Munimenta dabas. querulam compescere turbam,
Lenibus iratos studiis componere patres,
(160) Officii fuit omne tui. Tu regna meorum,
Dispersosque Duces concordi pace ligabas,
Extera magnanimis firmabas federa pactis,
Maximaque imbelli frangebas jurgia lecto.
Tu, cum membra senex traheres moribunda, feroxque
(165) Instaret Libitina tibi, languensque labansque,
Non langues in amore mei, & dum desinis orbi
Posse loqui, loqueris Gallo facienda mihique.
Magne Heros, si Patroclum ploravit Achilles,
Nestora cantati Atridae, si Memnona mater
(170) Regia, si Cyneam Aeacides, si Graja Periclem
Terra, parentabo cineri, & regalibus urnam
Adspergam lachrymis, & cunctis Regibus illud
Eloquar: haud similem sceptris genuisse priorum
Secula, nec similem Regum sperare nepotes.
(175) Dixerat haec Druidum rector, visumque querenti
Quassari gemitu solium, cum proxima Regi
Ad bustum conversa Ducis, sic ora resolvit
Gallia. non habitu, qualem decet esse serenae,
Sed totas lacerata genas, dispersa capillos:
(180) Qualis ad invicti narratur Caesaris olim
Indoluisse rogum & Latiae comes isse sorori:
Illa ego, quae dudum Hesperiis erecta trophaeis,
Et laudum jam penè satur, post terga Philippos,
Oppidaque Austriacis jampridem erepta trahebam;
(185) Ingredior funesta, gemens, in funere patris
Custodisque mei. niveis Victoria pennis
Nuper adorando Lodovici Martia curru
Sederat, electique ibant ad frena jugales,
Et diffusa meos agitabant gaudia cives.
(190) Nunc misera in questus mater planctusque resolvor,
Dumque Ducis funus proprium contemplor, & excors
Subducor mihi, communis jactura parentem
Et me saeva rapit. tenebris involvor iisdem,
Quae nunc involvere Ducem. ceu nubila Solem
(195) Cum rapiunt foedaque latet caligine coelum,
Tota dolet natura & tristi conditur umbra.
Sequana, qui pleno turges lachrymosus in alveo,
Dic mihi, dic Batavo vati, qua clade fatiscam,
Cui faciam jam justa viro. Vos pandite totum
(200) In laudes Helicona Deae, mihi suffice fontes
Phoebe tuos. si cuncta velim, si singula fari,
Laudatrix potero vel tunc exsucca vocari.
Ipsa dedi Armando patriam. sed reddidit illam
Unanimem mihi, praelustrem tot fascibus, armis
(205) Terribilem, ditemque opibus. proavosque genusque
A Gallis arcessit avis. spectabilis aulae
Majorum fortuna fuit. sed gesta suorum
Transcendit titulosque nepos. qui prima juventae
Ingressus spatia, immensus puer imbibit artes,
(210) Praeceptisque animum crescens implevit honestis.
Sive sacrosanctos illi Sapientia sensus
Panderet & totum coeli inflammaret amore
Relligionis amor, seu rerum pondera sensim
Praeciperet, Regumque sagax adsuesceret ausis.
(215) Qualis in Eois surgit felicior hortis
Arbor & in tenera promittit cinnama cannâ,
Et dites Arabum messes. stupet ipse colonus
Luxuriem laudatque sui incrementa laboris.
Quis tibi tunc dolor Impietas? cum staret ad aras
(220) Plessiacus, populosque Deo, mortalia coelo
Iungeret, ignarisque viam monstraret Olympi,
Et Phlegethontaeas pavidis averteret iras?
Sic sanctam me, Armande, facis, sed & esse potentem
Me cupis & diadema meae regale coronae
(225) Liliaque & nostri latè diffundis odorem
Nominis, & magnis animis sub Rege capessis
Frena gubernator, totusque offerris honori.
Cum discors essem studiis, mediisque laterent
Viscera visceribus contraria, & urbibus urbes,
(230) Et partes faceret fidei sententia & audax
Arceret Regem pietas; tu Santonis arces
Expugnas bellumque undis indicis & urbi.
Omne cathenatum stabat mare. compede Tethyn
Strinxerat & tumidos Richeli solertia fluctus,
(235) Terrarum metus & magni formido profundi.
Iam Rupella mea est, & Regis creditur esse,
Et paret mansueta mihi. clementia civem
Leniit & multum pietas profecit inermis.
Fregimus Albani metuenda cacumina Montis,
(240) Claustraque Salmurii laudata modestia docti
Praesidis indulsit domino. Vir clare, sciebas
Imbellem praestare fidem & moderamine sancto
Posse Deo & pariter Regi parere minorem.
Egressa est sors nostra foras. transcendimus Alpes
(245) Poeninosque apices. illic mihi subdita cessit
Insubria, ingentesque Padi defendimus arces,
Compositique Italûm proceres causaeque Quiritum.
Parte aliâ, qua se Pyrenes horrida tollunt
Culmina, disruptis generosa Colivria portis
(250) Concidit, & longos patiens Perpenna labores.
Dum Regis nequicquam acies ad bella vocaret
Armatasque rates pelago. nunc omnis eunti
Terra patet milesque sinus grassatur in ipsos.
In Morinis adaperta via est. submisit habenas
(255) Atrebatum, Hesdino potior, praerupta Bapamae
Gallus habet populisque metum bellacibus infert.
Quis Rheno dominum imposuit? quis forte Brisacum
Saxonis obsidio domuit? nos fecimus illud.
Insultusque truces & signa minantia signis
(260) Contudimus. duce Plessiaco, mihi castra stetere
Per longas durata hyemes Solesque tulere
Solstitioque graves Cancros, rabidosque Leones.
Quis malè connexos thalamos suspendit? in urbes
Detonuit, Lotharinge, tuas? timidoque Mosellae
(265) Institit? & toties victor detrivit honori,
Infelix Burgunde, tuo? tibi, Rhaetia felix,
Reddidit? Ille fuit. non ullo gloria seclo
Emicuit mea splendidius. nec pluribus unquam
Praesidiis innixa steti. sum terror Ibero,
(270) Finitimis tutela meis, solatia pressis
Praebeo, sum pacis peregrè armorumque sequestra,
Arbitra magnatum. Nunc raptum Gallia ploro,
Quem colui. quaecunque mei fit causa doloris
Materies, sunt Plessiacae tot nomina laudis.
(275) Nec solùm mea rura, focos tutatus ab hoste est;
Debent plura Duci. debent delubra, laresque
Tectaque coelicolûm, turres, praetoria, portus,
Et quicquid passim meliori fulget amictu,
Ostentatque Ducem terris. ductore sub illo
(280) Surrexere Scholae grandes, nituere penates
Palladii Themidisque novis fulgoribus ades.
Auctus honos Phoebo est, cunctis sua commoda Musis,
Sorbonaeque decus, cujus de limine sacro
Dogmata facundi fundunt coelestia patres,
(285) Et lites doctrina pias exercet & anceps
Verum agitat famamque facit dicentis acumen.
Nec simplex dolor afflictae est. sum Gallia triplex,
Et triplici sic parte mei dispendia fati
Sentio & occasu venerandae lampadis altum
(290) Ingemo, dissolvoque Comam; discinctaque nigris
Ingredior matrona Togis. Braccata recentes
Luctibus obtundo applausus, tristesque jubebo
Narbonem Salicesque meos iterare tumultus.
Tu Ligeris, pavidis Neptuno occurre procellis,
(295) Oceanoque patri defer mea nuntia. clama,
Rectorem periisse maris dominumque Britanni
Aequoris, & portus omnes afflige sinusque.
Tu Rhodane, Allobrogum qui per montosa vagaris,
Monticolas percelle tuos. dic ista Lemanno,
(300) Audiat hoc Araris potor, rapidique Garumnae
Accola, quique bibunt Isaram, laticesque Druenti,
Et Dubin, Italûmque altis se rupibus abdunt.
Nulla meos usquam recreent spectacula cives,
Amphitheatrales damnet, nunc lurida, pompas
(305) Melpomene. non jam mendaci pulpita socco
Excutiant turbae strepitum, nec ficta cothurnus
Funera det. jaceant dejectis carbasa velis,
Immutet Mavors habitus, lituusque profundum
Mugiat, oppressis imitentur tympana bombis
(310) Captivos fumo tonitrus. qui sueverat acri
Perstrepere hinnitu sonipes, lamenta lupatis
Infremat, & guttis humectet grandibus ora.
Ipsa pedum pariterque enses Bellona feretro
Suspendat. geminis libertas nostra salusque
(315) Praesidiis asserta fuit. non, qualia laetis,
In sublime volent lentis incendia flammis,
Perque domos crepitent disruptae sulphure cannae.
Non volo lascivas mentiri bella carinas,
Stagnaque remigibus circum spumare canoris.
(320) Incedant tristes trabeae. non jura tribunal
Ventilet. hoc cessent, qui nunc expungitur astris,
Praela die. Diana tuis è montibus exi
Venatrix. vela clypeum Tritonia pullo
Tegmine, totque urbes Cybele, quot Gallia monstro,
(325) Flere jube. totque alma Ceres, mihi cernere talis,
Qualis eras, cum rapta tibi Proserpina manes
Pallentesque domos Erebi feralis adiret.
Sit plangens tibi, Phoebe, chelys, fidibusque remissis
Plectra negent vati sonitum. lachrymosa querensque
(330) Virginitas Vestalis eat. se regia Iuno
Deturpet. spretos dissolvat fascia crines
Matribus. amissum Daphnin deploret Alexis,
Daphnin in silvis, Daphnin deploret in agris.
Tuque adeò pia posteritas, morientis honori
(335) Haec insculpta legas aeternis carmina saxis:
Haec Richeli tenet urna Ducem, quem Roma verendis
Inseruit Latii Patribus, Prudentia coelo
Extulit, Atlantem regalis purpura regno
Subdidit. hic ille est Rheni expugnator & Istro
(340) Terribilis, fracti spoliis insignis Iberi.
Felix invidiae victor. qui tela malorum,
Et conjuratos in Regia sceptra furores
Contudit. & late circum tot gentibus arma
Intulit. atque Alpes ultra gelidamque Pyrenen
(345) Ivit ovans. sperata suis dedit ocia Gallis.
Terroremque foris. famam Regisque suamque
Francorumque decus terras diffudit in omnes.
Dixit & haec eadem ad tumulum Germania. verùm
Conscia privati longa inter bella doloris,
(350) Colligit Armandi titulos: quae moenia victae
Reddiderit: quantas acies, quae castra ducesque,
Quas Marti donarit opes: quo federe Catthos
Iunxerit: adversis pugnantem Saxona signis
Fregerit: immissis Ubiorum rura maniplis
(355) Triverit: Arctoos armis erexerit ausus.
Inde Palatinae flevit dispendia terrae,
Pugnantisque iras Bavari, violataque Bullae
Nomina, surreptasque Dapes. speraverat illo
Incolumi, priscis Dominum potuisse reponi
(360) Sedibus, & se Borbonio regnante tueri.
Aggressus mox Belga loqui, Batavûmque potestas,
Quos socii junxit pactum commune perîcli,
Huic, inquit, defensa fui. cùm paupere censu
Nostra laborarent longis aeraria bellis,
(365) Venit in auxilium Princeps, & regia jussus
Scrinia, pro Batavis, se consultore, reclusit.
Quos castris praefigo duces, quo milite pugno,
Qui vallos gladiis fodiunt, quos trudit in hostem
Impetus egregiusque furor, mihi Gallia mittis,
(370) Gens genti permixta meae est. ea lingua ministra
Militiae; quâ Nassovius turmasque virosque
Alloquitur. timidae toties haec tessera noctis
Audit & occulto servat tentoria verbo.
Cum mihi Bredanas ductor convelleret arces
(375) Auriacus, Sylvaeque domos, munimina, portas
Concuteret, dabat ille meis aptissima rebus
Tempora. belligeras Mosae subduximus urbes,
Incussus Grudiis metus & trux Gennepa victa est,
Hoc alibi pugnante & delassante Philippum.
(380) Dum Celtis Siculo res est cum rege, vagamur
Latius & patriae pariter Belgisque mihique,
Armandus vexilla levat. quos strinxerat enses,
Strinxerat hos etiam sociis. dum Lilia fortis
Asserit, asseruit Batavi quoque septa Leonis,
(385) Nostraque Borboniae permiscuit arma tiarae.
Haec tibi debemus, Richeli. nunc grata sepultum
Prosequor & meriti summas funesta revolvo,
Et fastis inscribo meis, & vatibus Orbis
Factorum memores Musas vocesque tuorum
(390) Impero. dum nostras pulsabunt aequora terras,
Gallica dum Batavis pendebunt Martia templis
Signa Ducum, Ligeri faciet commercia Rhenus,
Dum mea Nannetum conscendent carbasa portus,
Dum mea spumantem vectabunt transtra Lyaeum,
(395) Dum foetam mediis Cererem portabimus undis,
Posthuma Plessiacas extollam Belgica laudes.
Itala tum tellus ferali innixa feretro
Os aperit, Parmamque dolens dominumque Quiritum
Praecipites inflasse tubas. haec jurgia, dixit,
(400) Composuisse senex poteras. haec vocis egebant
Bella tuae, tantum vitae si fata dedissent.
Inde per Eridanum & pugnaces gesta Salassos,
Taurinosque refert. ubi cessit Inurea, cessit
Consiliis Tortona potens; ubi nescia vinci
(405) Contemsit Ligurem, validis circumdata castris,
Bellatrix Cassala ducem; portusque Monoeci
Non meus est. narrat Richeli Tellina laborem
Vallis & assertum Gallis iter: omnia Rhaeto
Laeta dari; Lariosque lacus posuisse tumultus
(410) Centronesque suos: paci sua subdere fessos
Rura Lepontinos: Arari se jungere Varum,
Cumque Pado Rhodanum domino coiisse sub uno.
Scilicet haec norunt Benacus & Addua, novit
Ticinus, veloxque Athesis, quique ordine longo
(415) Sublimis mediam me dividit Apenninus.
Nec tenuit vocem similis Catalaunia flenti,
Utque erat impatiens, cur me, proh Iupiter, inquit,
Destituis tutore mei, quem nuper amicis
Fluctibus Illiberis vexit, quem vidit ovantem
(420) Narbo, suis thermae lymphis fovere labantem.
Me Tartessiacis inimicam regibus ille
Muniit auxiliis. validis cum classibus una
Impeterer, tremerentque infesto remige portus.
Illius effectum studiis, ne castra timerem
(425) Baetica, Castellaeque minas, sed tutior esset
Liligero sub Rege salus. felicius arma
Vindice sub tanto quatiit Tagus, & sua servans
Sceptra sibi, veteres iratus spernit habenas.
O Superi, cur exequiis, cur clauditis annum
(430) Luctibus? illustrem quem tot fecere triumphi,
Tot raptae Hesperiis urbes. tu testis Ibere es,
Tu Sicoris, tu Tarne, ut se Roscellio totam
Totaque tradiderit submissis Barcinon armis.
Et dubitamus adhuc Armandum extendere factis?
(435) Talibus inter se magnae doluere Sorores
Vocibus, inque suos traxere tot oppida planctus,
Et silvas fluviosque. cavis è vallibus Echo
Exaudita fuit dixisse novissima verba.
Fontibus insoliti passim fluxere liquores,
(440) At crystalla suis, veluti lachrymantia, stillis
Altis obriguere jugis. facta unda lapillus,
Et stupuit Niobe terrarum, marmora, costas
Posse queri & saxis sensum superesse malorum.
Quin iterum Phaëtontaeae flevere sorores,
(445) Non malè consulti miseranda incendia fratris,
Non praeceps pueri facinus, sed busta verendi
Principis, in casus quem dudum armaverat omnes
Provida vis animi, & variis exercita fatis,
Solaque fortunae ancipitis prudentia victrix.
(450) Quas Ducis exegi laudes, vox publica dixit.
Tot gentes fecere suum. Vox altera restat,
Sed privata magis. coït praeconia latè
Pegasidum chorus & Druidum sub pectore vates
Concutiunt agitantque Deum. vix Sequana lessis
(455) Sufficit. exsiccant Pimplaeos carmina fontes,
Votaque magnanimum comitantur Celtica funus.
Ista domi cantata licet, meruisse favorem
Et possunt debentque tuum, Rex Iuste, sepultum
Advena spectatum venio, cinerique Ducique
(460) Illa locuturus, quae nec tua Gallia spernet,
Et mea me cogit pietas, Auguste, fateri:
Optime consultor Patriae, cui vita cucurrit
Per laudum subvecta gradus, qui templa, coronas,
Rostra, togas laurosque, Duces, certamina, Musas,
(465) Et pelagi curam ingenio complexus eodem es,
Immortalis obis. tumuloque inclusus, eodem
Egrederis tamen, & gentes diffusus in omnes,
Cunctorum linguis veheris. mors pallida dicit
Extinctum, sed fama negat. non cerneris aulae,
(470) Et tamen aularum mentes mens ista gubernat,
Et Genius tuus antè oculos Regisque Ducumque
E regni Procerum, recti inspirator oberrat.
Non opus est custode tui. discede satelles.
Non jam defensoris eget. sine milite vivit,
(475) Et coelos imbellis adit. non victima, Princeps,
Vindictae violenta cadis. Dî tollere solùm
Hoc valuere caput. stupuere ensisque furorque,
Dum Superûm te munit amor. si terruit hostes
Mars tuus; ad nomen Richeli nunc horret & excors
(480) Pallet Iber, priscique aliquid terroris in umbra est.
Tota Duci tumulus fit Gallia, tota sepulchrum est.
Quattuor hoc librant ingenti mole columnae.
Quarum Relligio prima est, cui dextra volumen
Gestat adorandum populis, at laeva Tonantis
(485) Tecta notat. valido insistens Constantia saxo,
Stat juxta, pedibusque metum conculcat & iras.
Tertia se partes Solertia versat in omnes,
Et ventura videns, retrospicit. ultima Regi
Se tollit jurata Fides, dextramque coronae
(490) Imponit, patrii custos fidissima regni.
Prae tumulo stat Fama, cui cava buccina Magnum
Intonat Armandum coelo terraque marique.
Illa super Gangen, super ostia divitis Indi
Exaudita fuit, totumque implevit Hydaspen,
(495) Memnoniasque domos, & prisca vocabula, Sinas.
Illa per Occidui penetralia dissita Phoebi
Ivit, Hyperboreis Sueonumque remugiit aulis,
Lappionumque vagas rupes transgressa, resultu
Transiit Herculeos fines Calpenque Abylamque
(500) Atlantisque jugum, latéque perhorruit Auster.
Quid Livor malesane furis? non laeditur Atlas.
Nubifer est. quid defunctum vaesania mordes?
Te testem virtutis habet. tanto altior Heros
Erigitur, quanto in cineres crudelior audis.
(505) Non feriunt Solem tonitrus, nec sidera fulmen
Verberat. in vivo dentem fregere rebelles,
Felici nil verba nocent. tot gesta silentî
Caussas pravus habet. nulla est victoria major,
Quàm cùm confessus meritis pessundatur hostis.
IN EFFIGIEM
ejusdem Cardinalis.
SIc sculptum scriptumque Ducem, cape Sequana. noster
Quem procul Arctois Amstela mittit aquis.
Principis haec facies, haec magni Nestoris ora.
Talis adorandum Purpura fulcit ebur.
(5) Pallada Mavortemque vides, par Insula sacris,
Par castris, vasto par, LODOVICE, mari.
Francorum Par grande, sui venerabile lumen
Stemmatis, Imperii gloria prima tui.
Qualia, sublimis RICHELI, mens sidera volvit.
(10) Quae Populo, Regi, quae vacat una Deo.
IN INSIGNA
ejusdem Cardinalis.
PAllia Sidonio pulchrè radiantia succo,
Pilea fasciolis ista liganda suis,
ARMANDUM trabeasque notant, Latiique Senatus
Nomina, Tarpejo proxima sceptra patri.
(5) Anchora Neptuni fluctus spatiosaque subdit
Aequora & immensis jura ministrat aquis.
Cetera sunt stirpis decora. at quae pendula Crux est,
RICHELIUM augustis inserit Ordinibus.
Sic fulges, Dux celse, domi. sed mentis honores
(10) Gestorumque, vehit nuntia Fama foris.
Ad Serenissimam Principem, ELIZABE-
THAM, Frederici Bohemiae Regis, Comi-
tis Palatini, S.R. Imperii Electoris Filiam,
natu maximam.
In Petit 84
REgia progenies, tua quae cunabula terris
Dividis & Superis; seu de te matre Minerva
Rex genuit, seu Rege satam formavit Apollo,
Et totus labor Aonidûm; clarissima Princeps,
(5) Vera Palatinis majestas debita regnis,
In Batavûm peregrina solo, si vatibus olim
Fas fuit affari Superos, sceptrisque potentum
Et, formidatis quamvis, placuêre tiaris
Carmina: sume, Tibi quod consecramus, ELIZA,
(10) Femineae virtutis Opus; thalamique labores,
Fortunasque thori & memoranda exempla procantum,
Et conculcatas in amantum corpore leges
Perlege, & in priscis agnosce novissima seclis.
Hîc partes aget unus Amor, viresque Dione
(15) Explicat ingeniosa suas. hîc tela facesque
Exacuit quassatque Puer. patet omne sagittis
Pectus & aeterno sociantur federe nullâ
Sorte pares. nubunt spretis diademata rastris;
Purpura contemptae fit rusticitatis amatrix,
(20) Aestuat in gibbo Regum generosa propago,
Ipsaque nobilitas foedis amplexibus ardet,
Et Phlegethontaeae promittit basia nuptae.
Nescit jura Venus. primi sine veste parentes
Conveniunt, nubunt geminae sine lege sorores,
(25) Innocuas rapuisse nurus exceptio pravi est.
Bis stupro malè Graius ovat; raptique pudoris
Supplicio praefert thalamos, sine bile Iocasta,
Quemque cupit Tryphosa mori, vult altera vivum.
Rara thori facies. lecto miscentur in uno
(30) Dissimiles. non semper amat prudentia. crebrò
Conjugium Fortuna facit, nec gnara futuri
Mens hominum coecusque furor. non visus amator
Saepius ignotis dominae circundatur ulnis,
Et vasti quamvis secretos finibus orbis
(35) Momento vis blanda ligat. mirabile lecti
Ingenium casusque stupe. vesania nuptas
Inconsulta rapit. nuptis succedimus, eheu!
At simili ratione, mares. insania tedas
Sed communis, habet. quid enim? si filia turpem
(40) Deperiit formosa Cratem Cynicoque paratu
Incessêre pares; etiam perversus amator
Persa fuit, cum regales confunderet ignes
Ignibus Aspasiae, & solio consedit eburno
Phyllis & illustri dixit suffragia Medo.
(45) Sic lascivit Hymen & tot variabile formis
Numen habet. solis, Princeps, miracula faxit
Basiolis. Portenta potest cum matre Cupido.
Nil intentatum scelerisque dolique relinquit
Abdita vis gremio. solùm sine crimine nupsit
(50) Prima parens, & juncta sacris Ecclesia vinclis,
Sponsa Creatoris magni, Christique voluptas,
Et restauratae facies augusta salutis.
Haec canimus, Regum soboles. sunt illa furoris
Vatibus argumenta tuis. sic esse videmur,
(55) Quae loquimur, grandesque canens mens libera nuptas,
Has ipsas, velut amplexu cemplectitur omnes.
Jam Rhodopen, numnc Aspasiam, nunc tangere sagam
Credimur, aut teneram gerimus cervicibus Emmam,
Aut nostris Preciosa libens sua commodat ora
(60) Basiolis, laetique istis applaudimus umbis.
Felix turba poëtarum, quae Regibus adstas,
Cum sceptris, sine labe, cubas; das oscula centum
Versibus, ingenium thalamis intrudis & aulis,
In Medos peregrina ruis, sis accola Judae,
(65) Hospes ad Euphratem graderis sedesque beatas
Fortunatorum nemorum. Te regia Cyri,
Nunc Assur, mox Gallus habet. per longa vagaris
Terrarum spatia, &, patriis procul exul ab oris,
Fincis cuncta domi. Tibi si, regalis ELIZA,
(70) Haec volupe est legere, atque oculos per singula volves,
En nostris, Princeps, alio transvecta Camoenis,
Ad Persas nobiscum ibis, Thebasque potentes
Et Magni limen Caroli, celebrisque Tholosae
Rostra salutabis. pariter spectabis amantem
(75) Primaevum per rura Patrem, sub frondibus Evam,
Mox siluisse Leam tam longa nocte stupebis,
Atque ementitae partes obiisse sororis.
At tunc subridere tibi, augustissima Virgo,
Fas erit, impostor cum dentem dente Güerra
(80) Totque refert maculas maculis. cum sutor aberrat,
Calceus, & quotquot pueris vixêre magistri,
Cum sartore toga, atque ipsa cum conjuge nutrix.
Tunc praesaga tui, forsan ventura notabis,
Quosque parent tibi fata thoros, & digna tiaris
(85) Federa, cum pandae Manto signacula palmae
Inspiciet, Regemque tuo sub pollice cernet.
At tunc se plenis Majestas vestra cachinnis
Effundet, cum femineos natura labores
Invertit, factusque suae vir sarcina Sponsae est,
(90) Et totum Regis soboles fert tergore Scribam.
Cum Rhodopen, Veneranda, leges, ne sperne puellam,
Quae Regi laudata suo est. dum causa procantum
Excutitur, decîde sagax. Tu dilue judex
Tot juvenum studia, aut litem compone süavem.
(95) Discutient lepidos coelestia vincula casus,
Et procul in Pharios, Virgo, subvecta penates,
Cantabis Salomonis epos, formamque genusque,
Et nuptae sublimis opes & gaudia disces.
Tunc demissa, licet terrenis fulfida sceptris,
(100) Numen adorandum populis, Dominumque salutis
Auctoremque tuae, nomen venerabile coelo,
Descriptumque coles sacrâ sub nube Tonantem.
Proles vera Ducum, cunctas tibi callidus artes
Pandet Amor, Tua quas licet ignorare recuset
(105) Majestas, sprevisse valet. quae scripta placere
Fortè queant, imitanda fugis. sunt Regibus illa
Infames scopuli, non sunt exempla sequenti.
Quamvis rara tuam decoret Sapientia mentem,
Virtutumque chori illustri se pectore condant,
(110) Linquis docta Craten. regum sapuisse maritas,
Sit satis Imperio. careant Doctore marito.
Cum mediis Sponsam Cyrus raptaret in agris,
Visa nimis petulans est purpura. blanda potestas
Nil rapit, officus cives & rura tuetur,
(115) Nec cuiquam volet esse gravis. cum Filia Regis
Bajulat Emma virum, tantae deliria taxas
Principis & fatuum thalamis proscribis amorem.
Tot vitiis infracta sapis, Batavosque Poëtas
Et Catsi praecepta gravis vocesque salubres
(120) Vertis in obsequium recti. cum Pallade jungis
Aethereum pietatis opus. moderantibus orbem
Das exempla pudicitiae. conspectius omne
Credis in hoc sexu vitium. tunc perplacet ostrum,
Cum Superûm mandata facit, vitasque potentum.
(125) Iustitiae vis esse Pharon normamque decori.
Fortunam prudenter habes, cum prodiga laeti est.
Compescis, cum saeva furit, cum regna novercans
Subruit, hos constans tonitrus, haec fulmina calcas.
Quot latè fulges titulis, quot stemmata longè
(130) Sceptriferis arcessis avis, tot dotibus anteis,
Totque faces inter morum Cynosura coruscas.
Da veniam fassis, Princeps. si buccina laudis
Non sumus apta tuae. tantis subsidimus astris.
Non patimur regale jubar, nec lumina, Virgo,
(135) Intuitus veneranda tui. perstringimur illis,
Et jam visus hebet pavidis. Te nubibus abde,
More Deûm. forsan sic te perferre loquentem
Possumus & tres per nebulam Tibi tradere Vates.
IN EFFIGIEM
ejusdem Elizabethae.
FOrtunae domitrix, Augusti maxima Regis
Filia, Palladii grandis alumna chori,
Naturae labor, hoc vultu spectatur ELIZA.
Et faciem fati vim superantis habet.
(5) Exulat & terras, quas nunc sibi vendicat Ister,
Iure, patrocinio, spe putat esse suas.
Si patriis Caesar titulis succensuit, illud
Frangere debebat Caesaris arma caput.