P. Virgilii Maronis Aeneidos Liber VI

P. VIRGILII MARONIS
AENEIDOS LIBER VI

Deze editie bevat driemaal de tekst van het Zesde Boek van Vergilius’ Aeneïs. Eerst de Latijnse tekst zoals die in 1634 door Thomas Farnabius werd uitgegeven. Over deze editie konden wij niet beschikken, evenmin als over de editie die Vondel mogelijk gebruikt heeft (Pub. Virgilii Maronis Opera cum notis Thomae Farnabii. Amstelodami, ex officina Janssoniana, 1642. 12°, 424 p.; aanwezig in KB-Kopenhagen, UB-Leipzig (Poet. lat. 382) en ZHB-Luzern). Daarom is de tekst hier weergegeven naar een herdruk van 1650 (UB-Leipzig Poet. lat. 384). Daarna volgen en de beide vertalingen die Vondel ervan gemaakt heeft, één in proza (1646) en één in poëzie (1660). Deze drie afzonderlijke teksten zijn hier in korte passages opgedeeld. Om de prozavertaling doorlopend te lezen, moet men de helderblauwe tekst volgen; de poëzievertaling is in donkerblauw afgedrukt. De verzen van Vergilius en van de poëzievertaling zijn genummerd. De tekst begint met het Latijnse argumentum in proza (naar de editie van Farnabius) en met het argumentum in poëzie dat te vinden is in de uitgave van Joannes à Meyen uit Bergen op Zoom. Dit werk verscheen in Venetië (Aldus Manutius, 1570), Frankfurt (1576, 1617 en 1629) en Parijs (Jean Libert, 1630 ): books.google; en de beide bewerkingen die Vondel daarvan maakte.

Ed. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.

Latijnse tekst volgens Farnabius, gedrukt door Johannes Blaeu. Amsterdam, 1650:

P. Virgilii Maronis Opera, cum notis Thomae Farnabii. Amstelaedami, typis Joannis Blaeu. Sumptibus Societatis. 1650.

[UB-Leipzig Poet. lat. 384 bij books.google (p. 210) ]

De argumenta bij de poëzievertalingen zijn van 16 Vertaling van Vondel (proza):

Publius Virgilius Maroos Wercken vertaelt door J.V. Vondel.

[Vignet: Elck zyn beurt].

t’Amsterdam, voor Abraham de Wees,
Boeckverkooper op den Middeldam, in ’t Nieuwe Testament, in ’t jaer 1646.

[KBH 759 E 2 ook bij books.google]

Vertaling van Vondel (poëzie):

Publius Virgilius Maroos Wercken in Nederduitsch dicht vertaelt door J.V. Vondel.

[Vignet: Putje]

t’Amsterdam, voor de Weduwe van Abraham de Wees,
op den Middeldam in ’t Nieuwe Testament. 1660.

[KBH 759 E 3 ook bij books.google]

AENEIDOS LIB. VI.

ARGUMENTUM.

CUmas advectus Aeneas antrum Sibyllae petit, peractoque de more sacrificio, Phoebi oraculum consulit. Ibi & instantia pericula & futuri belli eventum discit. Miseni cadaver in litore inventum exurit, reliquiasque sub proximo monte sepelit, qui Miseni nomen ab illo obtinuit: Inde columbarum ductu ad aureum ramum pervenit: quo decerpto, mactatisque hostiis deos inferos veneratus, Sibylla duce per Averni fauces ad inferos tendit. Palinurum, quod sepulchri honore careret, circa Stygiam paludem oberrantem invenit, eamque una in ulteriorem ripam trajicere cupientem Sibylla prohibet, cenotaphiique, & exequiarum spe consolatur. Post haec Stygem trajectus Aeneas, Cerberoque medicatis offis sopito, per loca infantium, eorumque qui falso crimine damnati capite supplicium luerant, iter faciens, pervenit ad sedem eorum qui amoris impatientia manus sibi consciverant. Ibi Elisam conspicatus cum ei se purgare vellet, illa indignabunda conspectum ejus effugit. inde progressus Deiphobum in sedibus eorum qui bello aliquando claruerant, multis vulneribus lacerum conspicit, necisque ejus indignum modum ab ipso edocetur. Relicto, deinde ad laevam Tartaro, sceleratorumque poenas à Sibylla edoctus, ad Ditis ipsius moenia contendit, aureumque ramum in ipso regiae limine defigit. Post haec ad fortunatorum sedes iter instituit, & à Musaeo ad patrem suum perducitur. Ibi Anchises Aeneae filio Albanorum Romanorumque regum catalogum recenset, nobiliumque aliquot Romanorum nomina percurrens, ad Julii Caesaris, & Augusti laudes descendit, Marcellumque Octaviae filium immatura morte praereptum, mitis in coelum laudibus effert. Inde per eburneam portam ad superos egressus socios revisit, relictisque Cumis Cajetam petit.

Het zeste Boeck.

INHOUDT.

Eneas, te Kume gelant, gaet naer het hol van de Sibylle, en geoffert hebbende, leeft raet met Febus orakel, dat hem d’aenstaende gevaren en uitkomst der toekomende oorlogen voorspelt. Hy verbrant het lijck van Miseen, den drenckeling, op strant gevonden; en begraeft des mans overschot, onder den naesten bergh, sedert naer hem genoemt. Hier na wijzen de duiven hem den gouden tack dien hy afpluckt en eert d’onderaertsche Goden met offerhanden, daelt met de Sibylle, zijne leitsvrouw door den mont van Avernus hellewaert, vint Palinuur (overmits die d’eere der begraefenisse ontbeerde) by den jammerpoel noch omzwerven; en poogende hem, naer den anderen oever, over te voeren, wort in dit voornemen van de Waerzeghster belet, en den geest met een loos graf, en de hope der uitvaert getroost. Eneas, hier na den jammerpoel overstekende, smijt den Hellewachter eenen slaepbrock voor; en, reizende door de kinderzielen, en de valschbetighte en omgebrochte schimmen hene, geraeckt by ’t verblijf der gelieven, die uit wanhopende minne zich zelven het leven benamen. Daer bejegent hy Elize, die toen hy zich zocht t’ontschuldigen, toornigh uit zijn oogen weeck. Van hier voortstappende, ziet hy, in de wijck der vermaerde krijghshelden, Deifobus, met vele quetzuren geschonden, en verneemt uit hem dien deerlijcken moort. Hy verlaet den Tartar, slaet de slincke hant op; hoort uit de Sybille de straf der misdadigen; spoeit naer Plutoos stadt zelf, en steeckt den gouden tack op de poort van ’t hof. Daer monstert Anchises voor Eneas, zijnen zoon, de Albaensche en Roomsche Koningen op een ry, en loopt zommige Romainsche edelen met name ten lichtsten over; en komende aen Cesars en Augustus lof, verheft Marcel, Octaviaes zoon, ontijdigh wechgeruckt, ten hemel toe: endelijck, door d’yvoire poort weder opdonderende, bezichtight zijne mackers, en Kume verlatende, zeilt naer Kajete.

P. VIRGILIUS MAROOS

ENEAS.

Het zeste Boeck.

INHOUDT.

Hy treet te Kume op lant, en hoort de priesterin;
Begraeft Mizeen, en pluckt den tack met goude bladen;
En slaet met zijn Sibyl den wegh des afgronts in,
Vint Palinuur, en staet met Didoos schim beladen.
De leitsvrouw leert den helt der zielen straf en loon.
Anchises wellekomt zijn afkomst, daer beneden,
En monstert op een ry de neven van dien zoon,
En al ’t Romainsche bloet, dat op zijn spoor zal treden,
Om ’t eeuwige aertsgebiet te levren aen August
Door zoo veel zweet en bloet, en oorloogh, zonder rust.

SIc fatur lacrymans, classique immittit habenas;
Et tandem Euboïcis Cumarum allabitur oris.

ZOo spreeckt hy al schreiende, viert den schoot, en vervalt ten leste aen de wal te Kuma, van d’Eubeërs gesticht.

ZOo spreekt hy schreiende, en bedruckt, en viert de schoten,
Belant te lange leste aen Kumaes wal, en sloten,
Van oude Eubeërs eerst gebouwt, zoo dicht aen zee.

Obvertunt pelago proras; tum dente tenaci
Anchora fundabat naves, & littora curvae
(5) Praetexunt puppes. juvenum manus emicat ardens
Littus in Hesperium: quaerit pars semina flammae
Abstrusa in venis silicis; pars, densa ferarum
Tecta rapit, sylvas, inventaque flumina monstrat.

Hier zettenze het voor ancker, keerden de voorstevens de zee, de kromme achterstevens het strant toe, en boorden de kust met schepen. Een hoop jongelingen springt vierigh op den Hesperischen bodem: Zommigen klincken vier uit keien, dat in d’adren der steenen, gelijck zaet, verborgen leit; zommigen komen met een hoop ruighte en tacken, waer in het wilt nestelt, aanslepen, en wijzen hunne maets wat bosschen en vlieten zy vonden.

Hier zetten zy ’t gelijck voor ancker op de ree,
(5) De boegh naer zee gekeert, en d’achterstevens vielen
Naer’t strant. zoo boort maetroos de waterkust met kielen.
Een deel der jongkheit springt met yver op het lant
Van out Hesperien: een deel, begaen om brant,
Klinckt vier uit kaien, dat in d’aderen der steenen,
(10) Als zaet, verborgen leght: een deel komt hier met eenen
Hoop ruighte en tackebosch aensleepen, daer het wilt
In nestelt, en maetroos berecht het zeemans gilt
Wat vliet en bosch en beemt zy hier te lande ontdecken.

At pius Aeneas arces, quibus altus Apollo
(10) Praesidet, horrendaeque procul secreta Sibyllae,
Antrum immane petit: magnam cui mentem animumque
Delius inspirat vates, aperitque futura.

Maer de godvruchtige Eneas gaet naer de slotkerck, waer over de groote Apollo het gezagh heeft, en bezoeckt de vreesselijcke spelonck der ontzaghelijcke Sibylle, hier dicht by, om haere geheimenissen te verstaen. Het Orakel van Delos blaest haer zijnen goddelijcken geest en wijsheit in, en ontsluit haer het slot der toekomende zaken.

Maer hun godtvruchtigh hooft bezoeckt de woudtvertrecken,
(15) En kerck, waerover Godt Apol heerscht. hy gaet stil
Bezoecken ’t heiligh hol, den tempel [daer Sibyl,
Ontzaghelijck by ’t volck, zich houdt] op dat die trouwe
Hem haer geheimenis, op zijn verzoeck, ontvouwe.
Het groote orakel zelf, de Godt van Delos blaest
(20) Haer zijne wijsheit in, en geest, wanneerze raest,
Als hy ’t aenstaende haer ontsluit op zijnen drempel.

Jam subeunt Triviae lucos, atque aurea tecta.

Nu gaenze, door het wout van Diane, in Apolloos gulden tempel.

Nu gaenze t’zamen in Apolloos gulden tempel,
Door ’t kerckwoudt van Diaen.

Daedalus (ut fama est) fugiens Minoïa regna,
(15) Praepetibus pennis ausus se credere coelo,
Insuetum per iter gelidas enavit ad Arctos,
Chalcidicaque levis tandem superastitit arce.

Men zeit dat de stoute Dedael, uit Minos gebiet vlughtende, en zich op zijn snelle vleugels verlatende, door de lucht, een nieuwe baen, in het koude noorden den kercker ontroeide; en ten leste luchtigh op den burgh van het Italiaensche Chalcis streeck.

men zeght dat Dedalus,
Uit Minos rijck gevloôn, zich op zijn vleugels, dus
(25) Vermeeten in de lucht betrouwende, aenquam rennen,
En, langs een nieuwe baen, aenroeiende op zijn pennen,
In ’t koude noortsch gewest, den kercker loos ontweeck,
En endtlijck luchtigh op het slot van Chalcis streeck,
Dat in Itaelje rijst.

Redditus his primum terris, tibi, Phoebe, sacravit
Remigium alarum, posuitque immania templa.

Zoo ras hy hier belandde, heilighde hy Febus het roeituigh zijner vleugelen, en stichtte geweldige kercken, hem ter eere.

Dedael, die hier belande,
(30) Wijdt Febus Godtheit, als een danckbaere offerhande,
Het roeituigh van zijn pluim, en boude, in Febus naem,
Heel groote kercken, hem ter eere, en zulck een faem.

(20) In foribus, lethum Androgeo: tum pendere poenas
Cecropidae jussi (miserum) septena quotannis
Corpora natorum: stat ductis sortibus urna.

Op de kerckdeuren zagh men de doot van Androgeus uitgebeelt: oock hoe deerlijck d’Atheners jaerlijx, met zeven lijcken hunner zonen, den opgeleiden tol mosten betalen. De lotbus staet ’er, met de rampzalige jongelingen.

Men zagh Androgeüs op deze kerreckdeuren.
Gedoot, en hoe bedruckt d’Atheners jaerlijcks treuren,
(35) Met zeven lijcken van hun zoonen, en ten zoen
Den opgeleiden tol uit dwang en noot voldoen.
De lotbus staet gereet, met d’uitgetrocke loten.

Contra elata mari respondet Cnossia tellus.
Hic crudelis amor tauri, suppostaque furto
(25) Pasiphaë: mistumque genus, prolesque biformis,
Minotaurus inest, Veneris monumenta nefandae.
Hic labor ille domus, & inextricabilis error.

Recht hier tegens over doet zich het eilant Kreten uit der zee op. Hier ziet men Pasifaë op den wreeden stier verlieven, en zich ter sluick onder hem vlyen; en de gemengelde afkomst, en vrucht van tweederhande aerdt, het mensch-en-stiersgedroght is ’er by; een gedenckteken van die lasterlijcke geilheit.

Het eilant Krete komt recht over opgeschoten,
En rijzen uit der zee. Pasifaë wort hier
(40) Genoopt van dolle min tot haeren wreeden stier,
En weet zich onder hem, ter sluick en stil, te vlyen.
Men ziet’er mengsel van haere afkomst, van twee zyen,
Het mensch- en stiersgedroght, te schandelijck gebaert;
Een snoot gedenckmerck van dien overgeilen aert.
(45) Hier is de doolhof, daer zich geene uit redden mogen.

Magnum reginae sed enim miseratus amorem
Daedalus, ecce dolos tecti, ambagesque resolvit,
(30) Caeca regens filo vestigia. tu quoque magnam
Partem opere in tanto, (sineret dolor) Icare, haberes.

Dedael zich hier over de vierige liefde der Koninginne Ariadne ontfarmende, bestelde Theseus het kluwen, om blindeling den geschoren draet te volgen, en zoo de bedriegeryen en dubbelheit des hofs t’ontdecken. Och lkarus, liet uw vaders hartewee het toe, ghy had mede ruim uw deel in dit treffelijke werck.

Dedael, met Ariadne en haere min bewogen,
Holp Theseus heimelijck aen ’t kluwen, om den draet
Te volgen, en aldus t’ontdecken het verraet
Des dubblen doolhofs, en zoo veel bedriegeryen:
(50) En kon, ô Ikarus, uw vaders rou het lyen,
Gy had in zulck een kunste al mede ruim uw deel.

Bis conatus erat casus effingere in auro:
Bis patriae cecidere manus. quin protinus omnia
Perlegerent oculis: ni jam praemissus Achates
(35) Afforet, atque una Phoebi, Triviaeque sacerdos,
Deiphobe Glauci: fatur quae talia regi:

Tweewerf pooghde hy uwen val in gout uit te beelden: tweewerf bezweken zijn vaderlijcke handen. De Trojanen hadden vervolgens achter een alles, van stuck tot stuck, wel naeuw doorkeken; ’t en ware Achates vooruitgezonden, juist op slagh quam, met Glaukus dochter, waerzeggerin van Febus en Diane, Deifobe, die den Koningk aldus aensprack:

Hy pooghde tweemael hier in ’t gouden tafereel
Uw’ val te maelen: maer van hartewee en smerte
Bezweeck tot tweemael toe de hant met ’s vaders harte.
(55) De Troischen hadden dus, vervolgens achtereen,
Bespiegelt stuck voor stuck, waer niet vooruitgetreên
Achates, hier gestuurt, op slagh hun bygekomen,
Met Glaukus dochter, tot waerzeghster aengenomen
Van Febus, en Diaen, Deifobe, die voort
(60) Den koning aenspreeckt, en in zijn bespiegling stoort:

Non hoc ista sibi tempus spectacula poscit:
Nunc grege de intacto septem mactare juvencos
Praestiterit, totidem lectas de more bidentes.

de tijt laet nu niet toe hier langer op te staen kijcken: het past nu beter zeven puickrunders, die noit juck droegen, en zeven puickschapen, gelijck de manier is, te slaghten.

De tijt laet nu niet toe hier lang te blijven wachten.
Het past u beter, uit het puick van ’t vee, te slaghten
Een zuiver zevental van rundren, noit in ’t jock
Gespannen, en zoo veel stalschaepen, rein van vlock,
(65) Gelijck men is gewoon.

(40) Talibus affata Aeneam, (nec sacra morantur
Jussa viri) Teucros vocat alta in templa sacerdos.

Terstont offerenze, gelijck hun belast wort, en de Priesterin roept de Trojanen in den grooten tempel.

zy offren voort dees dieren,
En volgen hunnen last. de priesterin, na’et vieren
En offren, roept terstont de Troischen in haer kerck.

Excisum Euboïcae latus ingens rupis in antrum,
Quo lati ducunt aditus centum, ostia centum:
Unde ruunt totidem voces, responsa Sibyllae:

De lenden der Eubeesche steenrotse is spelonckswijze geheel diep uitgehouwen: men gaet ’er in door hondert breede ingangen, door hondert ope deuren, waer uit de Sibylle met hondert galmende stemmen antwoort.

De lenden van de rots is hol, een maghtigh werck,
Dat hier d’Eubeërs diep uit louter rotssteen scheuren.
(70) Men gaet door hondert breeden en ruime en ope deuren,
Door hondert gangen in, waer uit ’s waerzeghsters mont
Met zoo veel stemmen galmde, en elck ter antwoort stont.

(45) Ventum erat ad limen, cum virgo, Poscere fata
Tempus, ait, Deus ecce, Deus: Cui talia fanti,
Ante fores, subito non vultus, non color unus,
Non comptae mansere comae; sed pectus anhelum,
Et rabie fera corda tument: majorque videri,
(50) Nec mortale sonans: afflata est numine quando
Jam propiore dei. Cessas in vota, precesque
Tros (ait) Aenea? cessas? neque enim ante dehiscent
Attonitae magna ora domus: & talia fata
Conticuit. gelidus Teucris per dura cucurrit
(55) Ossa tremor: fuditque preces rex pectore ab imo:

Toen men aen den drempel quam, zeide de Maeght: het is tijt bescheit van uw nootlot te verzoecken; zie, daer is Godt, daer is hy. Terwijlze zoo voor den ingangk sprack, kreeghze haestigh ’t eene kleur op ’t ander in haer aengezicht; heur hair stont te bergh; zy hijghde naer heuren adem; wert fel van razernye bereden; zwol om ’t hooft; scheen grooter, en hare spraeck luide niet menschelijck, wanneerze nu van de Godtheit des Godts gepropt zijnde, riep: Eneas, houdt ghy op? Trojaen, houdt ghy op van beloven en bidden? de groote deuren van het verbaesde huis zullen toch niet eer opgaen: en hier mede zweeghze. De Trojanen schrickten, dat hun het hart in ’t lijf en de beenen trilden, en de Koningk badt uit al zijn hart:

Toenze aen den ingangk van den grooten tempel quamen,
Sprack deze maeght: ’t is tijdt Godt om bescheit te praemen,
(75) Om ’t nootlot te verstaen. zie daer is Godt, zie daer.
Zy kreegh, terwijlze voor de deur met dit gebaer
Dit sprack, het eene kleur op ’t ander, en haer wezen
En aengezicht verkeerde, en al heur haeren rezen.
Zy hijght naer heuren aêm, wort fel van dolle zucht
(80) Bereên, schijnt grooter, en, van Godt Apol bevrucht,
Spreeckt nu niet menschelijck: Eneas, staecktge uw smeecken?
Trojaen, belooftge niet? want zonder Godt te spreecken,
Te bidden zal dit hol niet een verbaesde poort
Ontsluiten: en hierme zweegh dees Sibylle voort.
(85) De Troischen schrickten, dat’er ’t hart en al de leden
Af sidderden. de vorst begaf zich tot gebeden:

Phoebe, graves Trojae semper miserate labores,
Dardana qui Paridis direxti tela, manusque
Corpus in Aeacidae: magnas obeuntia terras
Tot maria intravi duce te: penitusque repostas
(60) Massylum gentes, praetentaque Syrtibus arva:

o Febus, die u altijt over de zware aenvechtingen van Troje ontfarmde, en Achilles door ’t geweer van Paris, Dardans nakomelingk, nederleidde; onder uw geleide begaf ick my te water, zeilde de wijde weerelt om, en bezocht de verregelegene Massylische volcken, en landen, waer voor de zantplaten leggen:

O Febus, die doorgaens, om onzen wederspoet
En bystre zwaricheên, geraeckt waert in ’t gemoedt,
Achilles door ’t geweer van Paris nederleide,
(90) Het bloet van Dardanus; ’k begafme op zee, en scheide
Op uw gebodt van lant, en zeilde om ’t aerdtrijck heen,
Bezocht de vergelege en Mauritaensche steên,
En stranden, dicht bezet met plaeten, en met zanden:

Jam tandem Italiae fugientis prendimus oras.

nu doen wy ten leste de kusten van het deizende ltalie aen:

Nu doen wy endelijck d’Italiaensche landen,
(95) Die eeuwigh deizen, aen.

Hac Trojana tenus fuerit fortuna sequuta.
Vos quoque Pergameae jam fas est parcere genti,
Diique deaeque omnes, quibus obstitit Ilium, & ingens
(65) Gloria Dardaniae: tuque, ô sanctissima vates,
Praescia venturi, da (non indebita posco
Regna meis fatis) Latio considere Teucros,
Errantesque Deos, agitataque numina Trojae.

dus lang hebben ons de rampen van Troje achteraen gesleept: het waer nu wel billijck het volck van Pergamum te sparen: en desgelijcks alle ghy Goden en Godinnen, wien Ilium, en d’overgroote eere van Dardanie tegens het hart stack; en ghy, o allerheilighste Waerzeggerin, van toekomende zaken bewust, verleent den Trojanen (ick verzoeck geen Rijck dan my by nootlot belooft) datze zich met hunne omzwervende Goden, en omsuckelende Huisgoden van Troje in Latium mogen nederslaen.

dus lange, hoe’t besla,
En uitvall’, sleepte ons ’t lot van Priam achter na.
En gy, ô Goden en Godinnen al te gader,
Wien Ilium, en d’eer van Dardaen, onzen vader,
Zoo tegens ’t hart stack, och, nu waer het wel hoogh tijt
(100) Dat gy het Troische volck, dus lang zoo fel benijt,
Van rampen eens verlichte: en gy, ô uitverkoren
Gewijde mont, bewust van ’t geen ons is beschoren,
Verleen den Troischen [ick, als koning en hun hooft,
Verzoeck geen rijcken dan by nootlot ons belooft,]
(105) Dat zy in Latium, met heilighdom en Goden
Van Troje omsucklende, zich eens op uw geboden
Daer nederzetten.

Tum Phoebo & Triviae solido de marmore templa
(70) Instituam, festosque dies de nomine Phoebi.

Dan zal ick, Febus en Diane ter eere, kercken van louter marmer stichten, en feestdagen in Febus naem instellen.

ick zal Febus en Diaen
Met marmersteene koor en kercken onderdaen
Vereeren, oock een feest in Febus naem instellen,

Te quoque magna manent regnis penetralia nostris:

Men zal, o gunstige Sibylle, u oock heerlijcke kappellen in ons Rijck bouwen:

(110) En wijden u in ’t rijck geweldige kapellen:

Hic ego namque tuas sortes, arcanaque fata
Dicta meae genti ponam: lectosque sacrabo
Alma viros. foliis tantum ne carmina manda,
(75) Ne turbata volent, rapidis ludibria ventis:

want daer zal ick, o goedertiere, oock uwe orakelloten (schriften, die de geheimenissen der zaken, onzen geslachte beschoren, bevatten) bewaren, en uitgeleze mannen heiligen. lck bidde alleen schrijf voortaen uwe vaerzen niet meer op palmbladers, op dat de snelle wint die niet verstroie, en onze hope te leur stelle;

Want ’k zal, ô goedertiere, oock uw orakellot,
De schriftgeheimenis van al het geene Godt
Beschoer aen ons geslacht, zorghvuldigh hier bewaeren,
Door keur van mannen, waert te letten op Godts blaren.
(115) Ick bidde alleen betrou uw vaers geen pallembladt,
Op dat de snelle wint het niet verstroie en vatt’,

Ipsa canas, oro. finem dedit ore loquendi.

maer ick bidde spel ghy zelf mondeling wat ons beschoren zy. Hier mede sloot hy zijn gebedt.

Maer laet ons mondeling onze avontuuren weeten.
Dus sloot hy zijn gebedt:

At Phoebi nondum patiens immanis in antro
Bacchatur vates, magnum si pectore possit
Excussisse Deum: tanto magis ille fatigat
(80) Os rabidum, fera corda domans, fingitque premendo.

Maer de Waerzeggerin, schrickelijck van Appollo bezeten, en hare profecy noch niet kunnende uitbrengen, loopt razende in de spelonck om en wederom, en gaet vast in arbeit, om haren krop uit te schudden: terwijl betemt Febus haer wreet gemoedt, en razenden mont des te meer, en betoomt hare tong met zijnen breidel:

doch dees Sibyl, bezeten
En zwanger van Apol, kon haere wichlery
(120) Niet uiten, ging door ’t hol, gelijck een razerny,
Vervaerlijck heene en weêr in arbeit, eer ’t wil schieten
Verpijntze zich haer’ krop, die vol is, uit te gieten.
Apollo temt terwijl haer wreet en fel gemoedt
En dollen mont te meer, en toomt den overvloet
(125) Der tong met zijn gebit.

Grot van de Sibille bij Cuma

Ostia jamque domus patuere ingentia centum
Sponte sua, vatisque ferunt responsa per auras:
O tandem magnis pelagi defuncte periclis,
Sed terra graviora manent: in regna Lavini
(85) Dardanidae venient (mitte hanc de pectore curam)
Sed non & venisse volent. bella, horrida bella,
Et Tybrim multo spumantem sanguine cerno.

en nu gingen de hondert geweldige deuren van haer huis van zelf open, en het antwoort der Waerzeggerinne klonck aldus in de lucht: o ghy, die ten leste eens van de groote gevaren ter zee geleden, ontslagen zijt, hebt grooter zwarigheden te lande te verwachten. De Dardaners zullen (bekommer uw zinnen hier niet mede) in het Rijck van Lavinie komen; doch wenschen datze ’r noit gekomen waren: oorlogen, afgrijsselijcke oorlogen zie ick te gemoet, en den Tyber van veel bloets schuimen:

nu bersten hondert deuren
Van ’t huis al teffens op, als of de rotsen scheuren,
En Godts waerzeghster geeft hem antwoort overluit:
O gy, die uwen noot te water ziet gestuit,
Verwacht te lande noch een vreesselijcker lijden.
(130) De Troischen zullen [zet uw vrees en zorgh ter zijden,]
Lavinie aendoen, maer oock wenschen datz’er noit
Belandden. oorelogh, zoo schrickelijck als oit,
Een oorlogh zienwe u hier van verre wellekomen,
Den Tyber schuimende van bloet naer zee toe stroomen.

Non Simoïs tibi, nec Xanthus, nec Dorica castra
Defuerint: alius Latio jam partus Achilles,
(90) Natus & ipse Dea: nec Teucris addita Juno
Usquam aberit; cum tu supplex in rebus egenis,
Quas gentes Italûm, aut quas non oraveris urbes?

hier zal het u aen geen Simois, geen Xanthus, nochte geen Griecksche legers ontbreecken: een ander Achilles, oock uit een Godinne geboren, is alree in Latium tegens u opgewassen: en het wil den Trojanen aen geen Juno ontbreecken, die achter hen her zitte: welcke volcken, welcke steden van ltalie zult ghy dan in uwen noot niet om hulp aenzoecken?

(135) Zijt hier om Simoïs noch Xanthus niet begaen,
Noch Griecksche legers. een Achilles opgestaen,
En oock uit een Godinne, is reede aen ’t harrenassen,
En tegens u in out Lavinie opgewassen.
De Troischen missen hier geen Juno, nochte ween.
(140) O welcke volcken, wat al ltaljaensche steên
Zult gy, door noot geperst, om hulp niet loopen zoecken!

Causa mali tanti conjux iterum hospita Teucris,
Externique iterum thalami.

Een vrouw, die weder den Trojanen onthaelt, een uitheemsch huwelijck is weder oirzaeck van zoo groot een jammer.

Een vrou, die wederom de Troischen kan verkloecken
Door minnelijck onthael, een uitheemsch huwelijck
Is wederom de pest en ondergangk van ’t rijck:

(95) TU NE CEDE malis, sed contra audentior ito,
Quam tua te fortuna sinet. via prima salutis,
Quod minime reris, Graja pandetur ab urbe.

Zwicht evenwel voor geene rampen, maer hoeze u zwaerder drucken, zoo veel te kloeckhartiger bie haer het hooft. ’t Eerste middel uwer behoudenisse zal u opgedaen worden van een Griecksche stadt, daer ghy het minst op vermoedt.

(145) Doch zwicht voor leet, noch ramp, maer bie, terwijlze u drucken,
Haer ’t hooft te stouter: en om uit uwe ongelucken
U zelf te redden, wort by eene Griecksche stadt,
Waerop gy ’t minst vermoedt, de degen aengevat,
Tot voorstant van uw recht.

Talibus ex adyto dictis, Cumaea Sibylla
Horrendas canit ambages, antroque remugit,
(100) Obscuris vera involvens: ea frena furenti
Concutit, & stimulos sub pectore vertit Apollo.

De Kumaensche Sibylle spelt hem deze schrickelijcke dubbelzinnigheden uit haer kappelle, en loeiende uit de spelonck, mengelt klare en duistere waerheit onder een. Apollo noopt aldus haer gemoedt met sporen, en breidelt haer razerny.

de razende Sibylle
(150) Van Kume spelt den vorst, met Godt Apolloos wille,
Dees dubbelzinnigheên, vol naerheits, uit haer koor,
En, loeiende in het hol, vervult der Troischen oor
Met mengsel van gebloemde en openbaere waerheit.
Apollo noopt aldus haer’ geest in deze naerheit,
(155) En toomt haer razerny.

Ut primum cessit furor, & rabida ora quierunt,
Incipit Aeneas heros: Non ulla laborum,
O virgo, nova mî facies, inopinave surgit:
(105) Omnia praecepi, atque animo mecum ante peregi.

Zoo dra de dolheit over is, en haer schuimbeckende mont ophout van razen, begint de helt Eneas: o maeght, geenerley slagh van zwarigheden kan my vremt of onverwacht overkomen; altemael is het my te vore gespelt, en ick heb het al lang by my zelven erkaeuwt:

als zy, niet meer ontstelt,
Noch schuimbeckt, nochte raest, zoo spreeckt de Troische helt:
O wijze maeght, geen leedt wert oit zoo groot vernomen,
Het welck my onverwacht en vreemt kan overkomen;
Het is my lang gespelt: ick heb het lang erkaut:

Unum oro, (quando hic inferni janua regis
Dicitur, & tenebrosa palus Acheronte refuso)
Ire ad conspectum chari genitoris, & ora
Contingat: doceas iter, & sacra ostia pandas.

doch een eenige zaeck wort op u verzocht, namelijck dat (naerdien men zeit hier de deur des onderaertschen Konings te wezen, en het duistere moerasch, om het welck Acheron zwalpt en stroomt) ick mijnen lieven vader magh zien en spreken; en het u believe my den wegh te wijzen, en den heiloozen ingangk t’ontsluiten.

(160) Doch eene bede, een zaeck, die mijn gemoedt benaut,
Verzoeck ick, [aengezien men zeght dat hier ter stede
De deur is van den vorst des afgronts, van het wreede
En duistere moerasch, om ’t welck de hellevliet
Met zijne golven zwalpt,] na veel geleên verdriet,
(165) Mijn’ lieven vader noch te zien, en aen te spreecken,
En dat het u belief my in dees donckre streecken
Den wegh te wijzen, en t’onsluiten deze deur,
Die heiloos is en naer.

(110) Illum ego per flammas, & mille sequentia tela
Eripui his humeris, medioque ex hoste recepi:
Ille meum comitatus iter, maria omnia mecum,
Atque omnes pelagique minas, caelique ferebat
Invalidus vires ultra, sortemque senectae.

lck berghde hem met deze schouderen uit den brant, en midden onder de vyanden, die ons menigh duizent pijlen naer het lijf schoten. Hy vergezelschapte my op de reis, en stont overal met my te water alle stormen en dreigementen van wint en weder uit, met dat zwacke lichaem, boven zijn vermogen, en in dien hoogen ouderdom, hem van Godt toegeleit:

ick berghde vader veur
Den schrickelijcken brant, en droegh hem onverdroten
(170) Uit ’s vyants handen, die veel duizent pijlen schooten,
En drevenze ons naer ’t lijf. zijn trou geleide my
Op reis, en stont op zee der winden razerny
En dreigementen uit, met zijne zwacke leden,
En boven zijne kracht, dus out, en afgereden
(175) In zijnen ouderdom, van Godt hem toegestaen.

(115) Quin, ut te supplex peterem, & tua limina adirem,
Idem orans mandata dabat. natique, patrisque
Alma precor miserere; potes namque omnia: nec te
Nequicquam lucis Hecate praefecit Avernis.

hy zelf beval ja badt my dit ootmoedighlijck op u te verzoecken, en naer uw woonplaets te gaen. O goedertiere maeght, ick bidde u, ontfarm u des vaders en des zoons; want alle deze dingen staen in uwe maght, en Hekate stelde u niet te vergeefs over de wouden des jammerpoels.

Hy zelf bevalme en badtme om naer uw huis te gaen,
En u ootmoedigh dit te bidden, en te smeecken.
O goedertiere, ick bidde ontfarm u, tot een teken
Van uwe gunste tot den zoon en vader mê:
(180) Want gy vermooght en kunt het al, en Hekaté
Heeft niet vergeefs u hier gezet op deze stoelen,
Om over bosch en ’t woudt der droeve jammerpoelen
Te heerschen:

Si potuit manes arcessere conjugis Orpheus,
(120) Threïcia fretus cithara, fidibusque canoris:
Si fratrem Pollux alterna morte redemit,
Itque reditque viam toties: quid Thesea? magnum
Quid memorem Alciden? & mi genus ab Jove summo.

Vermoght Orfeus, de Thrax, zich op cyter en liefelijcke snaren verlatende, den geest zijner gemalinne te halen: kocht Pollux zijn broeders leven door zijn eigen doot, en gaet hy dien zelven wegh zoo dickwils hene en weder: wat wil ick Theseus, wat den grooten Alcides bybrengen: ick ben oock uit den grooten Jupiter gesproten.

en indien de Thracische Orfeus, wel
Getroost op zijne snaer, en lieflijck cyterspel,
(185) Den geest van zijne ga kon trecken uit dees bossen;
Kon Pollux ’s broeders ziel na zijne doodt verlossen,
En gaet hy eenen wegh zoo dickwijl heene en weêr:
Wat hael ick Theseus op, of Herkules, wel eer
Zoo groot van naem en faem? ick zelf ben uit den grooten
(190) Den allergrootsten Godt Jupijn, als hy, gesproten.

Talibus orabat dictis, arasque tenebat:
(125) Tum sic orsa loqui vates: Sate sanguine divûm
Tros Anchisiade: FACILIS descensus Averni:
Noctes atque dies patet atri janua Ditis:
Sed revocare gradum, superasque evadere ad auras,
Hoc opus, hic labor est. pauci, quos aequus amavit
(130) Juppiter, aut ardens evexit ad aethera virtus,
Diis geniti, potuere. tenent media omnia silvae;
Cocytusque sinu labens circumfluit atro.

Aldus badt hy met de handen aen het altaer; wanneer de Waerzeggerin aenhief: o Trojaen, afkomst der Goden, zoon van Anchises, gemackelijck daelt men ter helle: Plutoos deur staet nacht en dagh open: maer te rugge deizen, en weder veiligh boven komen; dat heeft wat in; daer is arbeit aen vast: Weinigen, en noch uit Goden geteelt, by den rechtvaerdigen Jupiter bemint, of door hunnen yver en vromicheit hemelhoogh verheven, vermoghten dit. In het midden leggen bare bosschaedjen; en de zwarte Kocyt loopt en vloeit ’er rontom.

Dus badt Eneas, met de handen aen ’t altaer,
Als dees waerzeggerin dus aenhief: dit valt zwaer.
Trojaen, Anchises zoon, gy telgh van ’s hemels hoven,
Men daelt gemackelijck ter helle neêr van boven.
(195) Men vint by nacht en dagh den afgront open staen:
Maer weêr te keeren, steil te rugh om hoogh te gaen,
Dat heeft veel arbeits in: dat heeft zijn zwaericheden.
Heel weinigen, en wel by Godt Jupijn geleden,
Uit Goden voortgeteelt; of door hun vromicheit
(200) Verhemelscht, en een stoel hier boven toegeleit,
Vermoghten dit alleen. bosschaedien overgroeien
In ’t midden al het velt, om ’t welck de vlieten vloeien,
Zoo zwart als peck en roet.

Quod si tantus amor menti, si tanta cupido est,
Bis Stygios innare lacus, bis nigra videre
(135) Tartara, & insano juvat indulgere labori:
Accipe quae peragenda prius. latet arbore opaca
Aureus & foliis, & lento vimine ramus,
Junoni infernae dictus sacer: hunc tegit omnis
Lucus, & obscuris claudunt convallibus umbrae.

Doch is uw gemoedt zoo bijster graegh, zoo bijster begeerigh om tweewerf over den jammerpoel te varen; om tweewerf den bruinen Tarter te zien; en zijt ghy enckel belust u tot dien reuckeloozen arbeit te beledigen; zoo behartigh wat u eerst te doen sta. In de schaduwe van eenen boom en zijn loof bloeit een gouden tack met zijn taeie telgen, en is de helsche Juno toegewijt. Het gansche woudt bedeckt dezen tack, omringt van duistere en schaduwachtige dalen;

doch zijtge zoo belust,
Zoo graegh om tweemael langs de droeve jammerkust
(205) Te zwemmen; tweemael daer den zwarten poel t’aenschouwen;
En haecktge om reuckeloos u zelven te betrouwen
Dien vreesselijcken last; zoo vat eerst, eerge reist,
Wat plicht de hellevaert, van uwe zy, vereischt.
Een boom bedeckt heel dicht met schaduwen en blaren
(210) Een’ taeien gouden tack, aen ’t hooft der helsche schaeren,
Vrou Proserpijn, gewijt, in ’t woudt, wijt uitgestreckt,
Dat dezen tack met schim en daelen overdeckt
En afheint.

(140) Sed non ante datur telluris operta subire,
Auricomos quam quis decerpserit arbore foetus.

en niemant is ’t geoorloft d’onderaertsche gewesten te bezoecken, ’t en zy hy dien gouden tack en zijne vrucht plucke.

niemant staet het vry de duistre hoecken
Van ’t onderaerdtsch geweste om laegh te gaen bezoecken,
(215) Ten zy hy eerst voor al die goude boomvrucht pluck’.

Hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus
Instituit: primo avulso non deficit alter
Aureus, & simili frondescit virga metallo.

De schoone Proserpijn eischt dat men haer deze gifte, haer eigen, opdrage. D’eerste tack afgebroken zijnde, zoo zal terstont een ander, die van’t zelve metael blickert, in de plaets groeien.

De schoone Proserpijn wil dat men dien afruck’,
En haer beschencke met dit ooft, hier stil gedoken.
Zoo dra als d’eerste tack is van dien stam gebroken,
Zal strax een ander, die van gout straelt in uw oogh,
(220) Hergroeien in zijn plaets.

(145) Ergo alte vestiga oculis, & rite repertum
Carpe manu; namque ipse volens, facilisque sequetur,
Si te fata vocant: aliter non viribus ullis
Vincere, nec duro poteris convellere ferro.

Hierom sla ga, hef uwe oogen om hoogh, en den tack ziende, zoo pluck hem naer behooren: want zijt ghy hier toe beroepen, zoo zal de tack gewilligh en van zelf volgen: anders kunt ghy dien met geen gewelt afrucken, nochte met geen stalen lemmer afhouwen.

nu sla ’t gezicht om hoogh,
En pluck, gelijck ’t betaemt, den tack, in ’t bosch gevonden:
Want heeft het nootlot u beroepen, en gezonden,
Zoo volght de telgh van zelf gewilligh uwe hant;
Of anders kuntge hier de flickerende plant
(225) Met geen gewelt noch kracht afrucken, noch afsnijden
Met lemmer nochte bijl.

Praeterea, jacet exanimum tibi corpus amici,
(150) (Heu nescis) totamque incestat funere classem,
Dum consulta petis, nostroque in limine pendes:

Boven dit leit daer het doode lichaem van uwen vrient, en wacht naer u, en [och, weet ghy het niet?] bevleckt de gansche vloot, terwijl ghy om raet uit zijt, en voor mijn deure bekommert staet:

oock zietge, hier ter zijden,
Het doode lichaem van uw’ vrient, dat, niet gedeckt
Met aerde [och, weet gy ’t niet?] de gansche vloot bevleckt;
Terwijlge loopt om raet, en zwerft voor mijne deuren.

Sedibus hunc refer ante suis, & conde sepulcro,

bestel het eerst ter aerde, daer het behoort, en begraef het.

(230) Bestel dit eerst ter aerde in ’t graf met rouwe en treuren.

Duc nigras pecudes: ea prima piacula sunto.

Breng zwart vee ten outer, en laet dat eerst uw zuiveroffer verstrecken,

Ga heen, breng ’t zwarte vee naer ’t outer toe.

Sic demum lucos Stygios, regna invia vivis
(155) Aspicies. Dixit, pressoque obmutuit ore.

zoo mooght ghy endelijck de wouden van Styx, en het Rijck, noit van levenden bezocht, bezichtigen. Zoo sprackze, en sloot haeren mont, ofze stom was.

dit zy
Uw zuiveroffer eerst, en lijckdienst: dan mooght gy
Ten leste ’t woudt van Styx, en ’t rijck, daer geen die leven
Oit quamen, gaen bezien. dus sprack zy, aengedreven
(235) Van Febus godtheit, en bleef stom, en sprack niet meer.

Aeneas moesto defixus lumina vultu
Ingreditur linquens antrum, caecosque volutat
Eventus animo secum: cui fidus Achates
It comes, & paribus curis vestigia figit.

Eneas zijn oogen en aenzicht bedruckt nederslaende, gaet uit de spelonck hene, en overleit by zich zelven dit duistere afscheit: de getrouwe Achates niet min bekommert, geleit hem.

Eneas slaet bedruckt en droef zijne oogen neêr,
Gaet heene uit dees speloncke, en overleght aendachtigh
Deze uitkomste, uit haer’ mont gehoort, zoo twijfelachtigh.
De trouwe Achates, oock beducht, geleide hem.

(160) Multa inter sese vario sermone serebant,
Quem socium exanimum vates, quod corpus humandum
Diceret. atque illi Misenum in littore sicco,
Ut venere, vident indigna morte peremptum:
Misenum Aeoliden, quo non praestantior alter,
(165) Aere ciere viros, Martemque accendere cantu.

Zy hadden het drock met elckandere: van wat dooden macker de Waerzeggerin sprack: wat lichaem men begraven most: maer zoo ras zy weder by de vloot quamen, vondenze Miseen op het drooge strant leggen, en onnozeler omgekomen dan zijn uitstekentheit en deught verdiende; Miseen, Eools zoon, de braefste trompetter om het volck moedt en hart in’t lijf te blazen.

(240) Zy overleiden, drock in ’t kouten, wat de stem
Van dees waerzeggerin beduide met den dooden;
Tot wat begraefenis en dienst zy hem wou nooden,
Maer komen nauwelijx ten bossche uit by de vloot,
Of zien op ’t drooge strant Miseen, den stuurman doot,
(245) Onnoosler omgebroght dan zijne deught en waerde
Verdiende, ’s Wintgodts zoon, Miseen, den braefste op aerde,
In ’t steecken der trompette, en ’t volck een hart op ’t velt
In ’t lijf te blazen.

Hectoris hic magni fuerat comes, Hectore circum
Et lituo pugnas insignis obibat, & hasta.

Dees plagh den grooten Hektor te volgen, en afgerecht op trompet en speer, hielt zich in den oorloogh stip ontrent Hektor.

hy plagh eer den grooten helt,
Den Troischen Hektor zelf te volgen, te verweeren,
(250) En, fix op velttrompet, en handelen van speeren,
Verzelde dezen vorst, en ’t leger, waer men vocht.

Postquam illum victor vita spoliavit Achilles,
Dardanio Aeneae sese fortissimus heros
(170) Addiderat socium, non inferiora sequutus.

Na dat Achilles Hektor overwon en om ’t leven broght, voeghde zich dees dappere helt by Eneas, Dardaens nakomelingk, om geenen geringer meester te volgen.

Na dat Achilles nu helt Hektor onderbroght,
En om het leven holp, begaf zich dees befaemde
In vorst Eneas dienst, gelijck het hem betaemde,
(255) Die geenen mindren heere als d’eerste dienen wou.

Sed tum, forte cava dum personat aequora concha
Demens, & cantu vocat in certamina Divos,
Aemulus exceptum Triton (si credere dignum est)
Inter saxa virum spumosa immerserat unda.

Maer by geval op zijn’ hollen kinckhoren blazende, dat het over de zee heneklonck, en reuckeloos de Goden met de trompet uittartende, zoo verraschte hem Triton uit naeryver, en dompelde den man (magh men ’t gelooven) tusschen barningen en schuimende steenrotsen in zee:

Maer toen Miseen te dol de Goden tarten wou,
Op een’ kinckhoren blies, dat doorklonck op de vloeden,
Wert hy van Triton, fel uit belleghzucht aen ’t woeden,
Verrast, en [zoo men het met schijn gelooven magh,]
(260) Gedompelt, daer het vol beschuimde rotsen lagh,
In ’t barnen van de zee:

(175) Ergo omnes magno circum clamore fremebant;
Praecipue pius Aeneas. Tum jussa Sibyllae,
Haud mora, festinant flentes; aramque sepulchri
Congerere arboribus, coeloque educere certant.

weshalve zy al te zamen, voornamelijck de godtvruchtige Eneas, rontom hem luits keels huilden. Daer na verrichtenze vlijtigh zonder vertreck al weenende het bevel der Sibylle, en woelen om strijt, om een grafaltaer van tacken by een te stuwen, en tot aen de lucht toe op te stapelen.

weshalve zy te zamen,
Eneas boven al, hem hier beschreien quamen,
En kermen overluit, rondom ’t verdroncken lijck.
Toen volghdenze terstont al weenende in die wijck
(265) Den last van dees Sibylle, en woelden d’een door d’andre
Om tot een grafaltaer de tacken op elckandere
Te stuwen, en om strijt te staplen aen de lucht.

Itur in antiquam sylvam, stabula alta ferarum:
(180) Procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex:
Fraxineaeque trabes, cuneis & fissile robur
Scinditur: advolvunt ingentes montibus ornos.

Men gaet naer een oude bosschaedje toe, daer dieren in diepe holen nestelen, houwt met de bijl eeckelboomen en harsboomen neder; klooft met beitelen essche balcken, en splijt eicke stammen; en rolt groote wilde esscheboomen van de bergen.

Men gaet naer ’t oude bosch, daer, buiten ’s volcks gerucht,
De dieren nestelen in diepe en donckre hoeken,
(270) En houwt’er met de bijl harsboomen, eicke stocken
Ter neder, klooft’er met de beitel esschen hout,
En splijt den eicken stam, en rolt, van bergh en wout,
Den wilden esschenboom van boven over d’ackers.

Nec non Aeneas, opera inter talia primus
Hortatur socios, paribusque accingitur armis.

Eneas d’eerste in dien arbeit, port de maets aen, en neemt zelf de bijl in de hant:

Eneas, d’eerste in ’t werck, gaet voor, en port de mackers,
(275) Neemt d’allervoorste zelf de bijl in zijne hant,

(185) Atque haec ipse suo tristi cum corde volutat,
Aspectans sylvam immensam, & sic forte* precatur:
Si nunc se nobis ille aureus arbore ramus
Ostendat nemore in tanto: quando omnia vere
Heu nimium de te vates, Misene, loquuta est.

en het ysselijck groote bosch aenziende, overleit dit by zich zelven, en bidt overluit aldus: och Miseen, of ick nu (naerdien de Waerzeggerin niet dan al te waerachtigh ons van u alle bescheit wist te geven) in dat groote bosch, dien gouden tack op den boom vondt.

En slaende ’t oogh op ’t bosch, zoo wijt en dicht beplant,
Begint bedroeft by zich de zaecken t’overleggen,
En by geval aldus te bidden, en te zeggen:
Miseen, och, of ick nu [dewijl de Koorsibil
(280) Maer al te veel bescheits van u gaf met Godts wil,
En oock zoo klaer aen my en mijne reisgezinden,]
In ’t bosch dien gouden tack op zijnen boom kon vinden.

(190) Vix ea fatus erat, geminae cum forte columbae
Ipsa sub ora viri caelo venere volantes,
Et viridi sedere solo: tum maximus heros
Maternas agnoscit aves, laetusque precatur:
Este duces, ô, si qua via est, cursumque per auras
(195) Dirigite in lucos, ubi pinguem dives opacat
Ramus humum: tuque ô dubiis ne defice rebus
Diva parens. sic effatus vestigia pressit,
Observans quae signa ferant, quo tendere pergant.

Naulix badt hy zoo, wanneer by geval een paer duiven van den hemel onder zijn oogen quamen aengevlogen, die op het groene gras streecken. De voortreffelijcke helt kende zijn moeders vogels, en badt vrolijck: o weest ghy mijne weghwijzers, zoo ’er ergens een wegh is, en wijst my in het woudt, waer die gouden tack in de lucht den vetten gront beschaduwt; en, o mijn goedertiere moeder, begeef my niet in deze twijfelmoedigheit. Zoo sprekende bleef hy staen, en sloegh gade wat tekens zy mebroghten: waerze voort henestreefden.

Hy badt dit nauwelijx, wanneer men voort vernam
Een schoon pact duiven, dat van boven vliegen quam,
(285) En in de weide streeck met zijne vlugge pennen.
De groote helt kon strax zijn moeders vogels kennen,
En sprack verheugt aldus: nu wijst, ô vogels, my
Den wegh, zoo ergens hier een’ wegh te vinden zy,
En wijst my in dit woudt, dus boomrijck, zonder kommer,
(290) Waer deze rijcke telgh met loof en koele lommer
Den vetten gront bedeckt. ô moeder, laet uw kroost,
Uw’ zoon, in dezen noot niet heengaen ongetroost.
Zoo spreeckt hy, en staet stil, en let wat merck zy geven,
En medebrengen: waer die beide heenezweven.

Pascentes illae tantum prodire volando,
(200) Quantum acie possent oculi servare sequentum.

Zy vlogen al pickende voort, zoo dat men haer met het oogh kon volgen.

(295) Zy vlogen pickende van plaets tot plaets, niet schuw,
En zoo dat haer het oogh kon volgen.

Inde ubi venere ad fauces graveolentis Averni,
Tollunt se celeres, liquidumque per aëra lapsae
Sedibus optatis geminae super arbore sidunt:
Discolor unde auri per ramos aura refulsit:

Toenze daer na aen den mont quamen, waer uit die bange lucht van Avernus komt, vlogenze beide haestigh op door de dunne lucht, en zetten zich, ter gewenschte plaetse, op den boom neder, waer uit die geschakeerde glans van het gout in de tacken blonck en blickerde:

toenze nu
Geraeckten aen den mont, van waer de lucht, vol smoocken,
Die uit Avernus stijght en opwelt, wort geroken,
Zoo vlieght dit paer gezwint door d’ydle lucht, en rust
(300) Ter lang gewenschte stede, op dezen boom met lust,
Waeruit die goude glans de verf schakeert, en flickert,
En in de tacken van den boom dus blinckt, en blickert.

(205) Quale solet sylvis brumali frigore viscum
Fronde virere nova, quod non sua seminat arbos,
Et croceo foetu teretes circumdare truncos:

gelijck het vogellijm, gesproten uit snippemest, dat aen de schors kleeft, in het snippen van den kouden winter, in de bosschen op een nieuw plaght te bloeien, en zich om lange stammen met zijn saffranen gewas te krinckelen:

Gelijck het vogellijm [gebroeit uit snippemest,
Dat aen de schors kleeft, als de winter in zijn nest
(305) Van kille koude snipt,] in bosschen plagh te groeien,
En, op een nieu, zoo schoon te leven, en te bloeien,
Met zijn gewas van hoogh oranje en heldre vlam
Te kringklen om den boom, en trots gewassen stam:

Talis erat species auri frondentis opaca
Ilice: sic leni crepitabat bractea vento.

zoo glinsterde oock het gout, dat aen den schaduwrijcken eeckelboom groeide: zoo kraeckte dit bladt van den zachten wint.

Zoo glinsterde oock het gout, dat hier aen d’eickeltacken
(310) Van dien bedeckten eick vast bloeide, en liet met kracken
En klateren der blaên zich hooren, als de wint
Hier zacht inblazen quam.

(210) Corripit extemplo Aeneas, avidusque refringit
Cunctantem, & vatis portat sub tecta Sibyllae.

Eneas schiet vierigh toe, breeckt het met kracht af, hoe noode het volge, en brengt het in ’t hol der Sibylle en waerzeggerinne.

Eneas ruckt gezwint
De telgh af, schoonze taey scheen ’t rucken te verlengen.
Toen ging hyze in het hol der wichlaerinne brengen.

Nec minus interea Misenum in littore Teucri
Flebant, & cineri ingrato suprema ferebant.

Ondertusschen lieten de Trojanen niet na Miseen op het strant te beweenen, en zijn droeve assche in ’t uiterste te berechten.

(315) De Troischen midlerwijl verzuimen niet bedruckt
Op strant te kermen om Miseen, verongeluckt
In zee, en zich voor ’t leste aen ’t droevigh lijck te quijten.

Principio pinguem taedis, & robore secto
(215) Ingentem struxere pyram: cui frondibus atris
Intexunt latera, & ferales ante cupressos
Constituunt: decorantque super fulgentibus armis.

Eerst stapeldenze eenen grooten hoop houts ten lijckviere, van vette harsboomen en geklove eicken; bevlochten het lijckhout rontom met bruin loof; plantten naere cypressen hier voor; en leiden ’er schitterende wapens tot cieraet boven op.

Zy stapelen het hout, zoo hoogh men op kan smijten,
Ten lijckviere, eeckelboom, en harshout, eerst geklooft.
(320) z’Omvlechten ’t lijckhout met bruin loof, den woude ontrooft,
Beplanten het wel dicht met treurende Cypressen.
Zy leggen, tot cieraet, hier boven bloote messen,
En blinckende geweer:

Pars calidos latices & ahena undantia flammis
Expediunt, corpusque lavant frigentis & ungunt.

Zommigen zetten kopere ketels met water op ’t vier, stoken dat ze zieden, en wasschen en zalven het koude lichaem.

en andren yvren hier
Om kopre ketels, vol versch water, op het vier
(325) Te zetten, ziedend heet te stoocken, en met plassen
Het koude en zielloos lijf te zalven, en te wassen.

(220) Fit gemitus: tum membra toro defleta reponunt,
Purpureasque super vestes, velamina nota
Conjiciunt: pars ingenti subiere pheretro,
Triste ministerium: & subjectam more parentum
Aversi tenuere facem: congesta cremantur
(225) Thurea dona, dapes, fuso crateres olivo.

Zoo dra het beschreide lijck met zijn dootbedde hier boven op geleit wort, steeckenze een keel op, en worpen ’er purpere kleeders en zijn eige gewaden overhene. Zommigen nemen de zware dootbaer op de schouders, een droeve dienst; en steken met afgekeerden aengezichte, naer het gebruick der voorouderen, de fackel onder het lijck. Men verbrant den wierroock met andere gaven gemengt, en de spijs, en giet ’er bekers met olijf-olie in.

Nu kermenze. men leght het lijck, van rouw beschreit,
Op ’t dootbed, daer men voort het purper over spreit,
De kleeders, die hy droegh in ’t leven. andren beuren
(330) De zwaere dootbaer op den hals, niet zonder treuren,
Een jammerlijcke dienst, en steecken deerlijck voorts,
Met oogen afgekeert, gelijck men plagh, de toorts
In ’t lijckhout. men verbrant het wierroock, en de spijze,
En giet’er oli van olijf in, naer de wijze.

Postquam collapsi cineres, & flamma quievit:
Relliquias vino & bibulam lavere favillam:
Ossaque lecta cado texit Chorineus aheno.

Na dat de doode verbrant, en het vier uit is, zoo wasschenze de gloeiende en dorstige assche van het lijck, een deerlijck overschot, met wijn; en Chorineus giet het by een geraept gebeente in een koperen dootvat;

(335) Toen nu de doode dus tot assche was verbrant,
Het vier gansch uitgegaen, zoo wiesch men naderhant
De gloênde en dorstige asch en vonck, die overschoten,
Met wijn. ’t gebeent, by een gezamelt, wort gegoten
Van Chorineüs in een kopre bus of vat.

Idem ter socios pura circumtulit unda,
(230) Spargens rore levi, & ramo felicis olivae:
Lustravitque viros, dixitque novissima verba.

besprengkelt zijn mackers driemael met den gezegenden olijftack, in zuiver water gedoopt; en hen aldus zuiverende, neemt zijn afscheit met het leste scheiwoort.

(340) Hy sprengt hier na de maets, tot drymael toe, wel nat
Met een’ gezegenden olijftack, in een becken
En zuiver nat gedoopt. hy zuivertze van vlecken,
En neemt zijn afscheit met het allerleste woort.

Capo Miseno

At pius Aeneas ingenti mole sepulchrum
Imponit, suaque arma viro, remumque tubamque
Monte sub aërio, qui nunc Misenus ab illo
(235) Dicitur, aeternumque tenet per secula nomen.

Maer de godtvruchtige Eneas bouwt den man een groot geweldigh graf, en hangt zijn wapens, trompet en riem aen den luchtigen bergh, die noch heden naer zijnen naem Miseen heet, en in der eeuwigheit heeten zal.

Maer dees godtvruchte vorst Eneas boude voort
(345) Den man een heerlijck graf, hangt ’s mans trompet en wapen
En gordel aen den bergh, die, daer zijn asch blijft slaepen,
Noch heden ’s daeghs Miseen genoemt wort naer zijn’ naem,
En in der eeuwigheit vermaert blijft door zijn faem.

His actis, propere exequitur praecepta Sibyllae.

Deze dingen verrecht zijnde, zoo voert hy haestigh den last der Sibylle uit.

De doode aldus berecht, wil hy met zijn gezellen
(350) Den last van dees Sibyl terstont te wercke stellen.

Spelunca alta fuit, vastoque immanis hiatu,
Scrupea, tuta lacu nigro, nemorumque tenebris:
Quam super haud ullae poterant impune volantes
(240) Tendere iter pennis: talis sese halitus atris
Faucibus effundens, supera ad convexa ferebat:
Unde locum Graji dixerunt nomine Avernum.

Een diepe spelonck, vol kaikens, en vervaerlijck wijdt gapende, wort omringt van eenen zwarten poel, en donkere bosschen, waer over noit vogel vloogh, die hier levendigh afquam: zulck een waessem komt ’er uit die zwarte keel om hoogh in de lucht opstijgen; weshalve de Griecken die plaets Avernus, dat is Vogelloos, noemden.

Een diepe rotsspelonck, vol kaikens, die heel wijdt
En vreeslijck gaept, wort van een’ zwarten poel en krijt
Van doncker bosch omringt. hier over vloogh noit vogel,
Die niet most vallen, door ’t bezwijcken van zijn’ vlogel;
(355) Zoo sterck een waessem komt uit deze zwarte keel
Gesteegen in de lucht; waerom in ’t Griecksch dit deel
Des lants Avernus, dat is Vogelloos, blijft heeten.

Quattuor hîc primum nigrantes terga juvencos
Constituit, frontique invergit vina sacerdos:
(245) Et summas carpens media inter cornua setas,
Ignibus imponit sacris libamina prima,
Voce vocans Hecaten, coeloque Ereboque potentem.

Hier broght de Priesterin eerst vier zwarte runders, plengde den wijn op haere star, en het stoppelhair tusschen de horens uitpluckende, goot eerst den offerdranck in ’t heiligh vier, en verdaghvaerde luits keels Hekate, vooghdin over hemel en hel.

Hier broght de priesterin, van Febus geest bezeten,
Vier zwarte runders, plengt den wijn van voor op ’t hooft;
(360) En na dat zy de star van ’t opperhaer berooft,
Gietze offerdrancken uit in ’t heiligh vier, roept schelle
Om Hekate, vooghdin van hemel en van helle.

Supponunt alii cultros, tepidumque cruorem
Suscipiunt pateris, ipse atri velleris agnam
(250) Aeneas matri Eumenidum, magnaeque sorori
Ense ferit, sterilemque tibi, Proserpina, vaccam.

Anderen steken het vee de keel af, en ontfangen het laeuwe bloet in schalen. Eneas keelt zelf, ten dienst van den Nacht, moeder der Razernyen, en d’Aerde, hare groote zuster, een zwart lam, en o Proserpijn, u ten prijze, een gegelte koe.

Een ander keelt het vee, ontfangt het laeuwe bloet
In offerkelcken. vorst Eneas keelt met spoet
(365) Ten dienste van de Nacht, der Razernyen moeder,
En hare zuster, d’Aerde, een lam, hem van den hoeder
Bestelt, zoo zwart als peck; en u ô Proserpijn,
Een eerst gegelte koe.

Tum Stygio regi nocturnas inchoat aras:
Et solida imponit taurorum viscera flammis,
Pingue superque oleum fundens ardentibus extis.

Daer na vangt hy de nachtoffers aen, den Koningk en Hellevooght ter eere, leit gansche stieren ten brantoffer op het vier, en giet vetten olie over het brandende ingewant.

toen ving hy in dien schijn
Nachtofferhanden aen, den Hellevorst ter eere,
(370) Ley gansche stieren, ten brantoffer voor dien heere,
Op ’t vier, goot olie op het brandende ingewant.

(255) Ecce autem primi sub lumina solis, & ortus,
Sub pedibus mugire solum, & juga coepta moveri
Sylvarum: visaeque canes ululare per umbram,
Adventante dea. Procul, ô procul este profani,
Conclamat vates, totoque absistite luco:
(260) Tuque invade viam, vaginaque eripe ferrum:
Nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo.

Maer zie d’aerde begost, met den opgangk der zonne en het rijzen van ’t licht, onder hun voeten te loeien, en heuvels en bosschen te beven; en het scheen of de honden in de schaduwe, op het genaken der Godinne, huilden. De Waerzeggerin roept: vertreckt, vertreckt: geen ongewijde vervordere zich zijnen voet in dit woudt te zetten: Eneas, volgh my, ruck het zwaert uit de scheede, en laet nu blijcken, dat ghy hart en moedt in ’t lijf hebt.

Maer merck eens, d’aerde, toen het licht uit Oostenlant,
De zon ter kimme opreedt, begon het te bevroeien,
De gront beneden hun afgrijslijck naer te loeien,
(375) En bosch en heuvel beefde, en hoorde in schaduwe een
Gehuil van honden, op ’t genaecken en de treên
Van Proserpijn. Sibil dreef d’andren dus ter zijde:
Vertreckt vertreckt van hier: geen weereltsche ongewijde
Verstoute zich een’ voet te zetten in dit woudt.
(380) Eneas volghme: ruck van leêr: zijt kloeck en stout.
Laet blijcken dat uw hart niet zwicht voor vier en voncke.

Tantum effata, furens antro se immisit aperto.
Ille ducem haud tumidis vadentem passibus aequat.

Aldus sprekende, staptze al razende d’ope speloncke in, en hy volghde zijn vooruitgetrede leitsvrouw onvervaert met evewijde schreden.

Zoo sprackze, en stapte dol den mont in der speloncke.
Hy volght zijn leitsvrouw, die vooruit tradt naer beneên,
In ’t diepe nachthol na met evenwijde schreên.

Dii, quibus imperium est animarum, umbraeque silentes,
(265) Et Chaos, & Phlegethon; loca nocte silentia late,
Sit mihi fas audita loqui: sit numine vestro
Pandere res alta terra, & caligine mersas.

O Goden, die gebodt over de zielen hebt, en ghy o stomme schimmen, en afgront, en Flegeton; woeste plaetsen, daer het altijt nacht en overal stil is; laet my melden het geen ick hoorde: laet my met uwe goddelijke gunst zaecken ontvouwen, die zoo diep onder d’aerde, en in dicke duisternisse verholen leggen.

(385) O Goden, die gebodt hebt over zielendommen,
Gy stille schimmen, naere en bleecke en dootsche stommen,
O afgront, Flegeton, en woeste plaetsen, daer
Het eeuwigh duister is, en nacht, en stil, en naer,
Staet toe, staet toe dat ick ’t gehoorde magh vertrecken.
(390) Laet my, met oorlof van uw Godtheên, klaer ontdecken
Wat onder d’aerde, in droeve en dicke duisternis,
Zoo diep verholen leght.

Ibant obscuri sola sub nocte per umbras,
Perque domos Ditis vacuas, & inania regna
(270) Quale per incertam lunam sub luce maligna
Est iter in sylvis, ubi coelum condidit umbra
Juppiter, & rebus nox abstulit atra colorem.

Zy gingen in den eenzamen nacht, door Plutoos duistere schaduwen, ledige huizingen, en ydele Rijcken, gelijck langs een baen, die by donckere maen en schemeringe door een bosch loopt; wanneer Jupiter den hemel met schaduwe bedeckt, en de bruine nacht alle dingen even zwart verft.

zy gingen ongewis
En eenzaem in den nacht door Plutoos ydle rijcken,
Door donckre schaduwen, en onbewoonde wijcken,
(395) Gelijck langs eenen wegh en schemerende baen,
Die heenloopt door het bosch, by een betrocke maen;
Wanneer Jupijn de lucht met schaduw komt bedecken,
De bruine nacht doorgaens de dingen en de plecken
Al even zwart verft.

Vestibulum ante ipsum, primisque in faucibus Orci,
Luctus, & ultrices posuere cubilia Curae:
(275) Pallentesque habitant morbi, tristisque Senectus:
Et Metus, & malesuada Fames; & turpis Egestas,
(Terribiles visu formae) Lethumque, Laborque:

Voor het poortael zelf, en in den mont des afgronts hebben Rouw en knagende Zorgen hunne verblijfplaets; en hier woonen bleecke Zieckten, droevige Ouderdom, Vrees, Honger, een boos raetsman, schandelijcke Armoede, de Doot, en Arbeit, alle schrickelijck aen te zien:

in ’t poortael van Helleborgh,
(400) Den mont des afgronts, woont bedruckte Rouw, en Zorgh,
Die ’t hart verteert, en knaegt; de Krankheit, doots van wezen,
De droevige Ouderdom, met sidderende Vreezen
En Honger vergezelt, een’ raetsman, boos van aert;
De schaemele Armoe, Doot, en Arbeit, heel bezwaert,
(405) Altzamen schrickelijck van opzicht in onze oogen:

Tum consanguineus Lethi Sopor, & mala mentis
Gaudia mortiferumque adverso in limine Bellum:
(280) Ferreique Eumenidum thalami, & Discordia demens
Vipereum crinem vittis innexa cruentis.

oock de Slaep, Doots bloetverwant; de Blijschap, spruitende uit een boos geweten; en de moordadige Krijgh, op den drempel, recht tegens hen over: oock leggen hier d’yzere bulsters der Razernyen; en men ziet ’er de zinnelooze Tweedraght, die heur slangenhair met bloedigh hairsnoer opknoopt.

De Slaep, een bloetverwant, des Doots, van groot vermogen,
De Blyschap, spruitende uit een overboos gemoedt,
En oorlogh, root van moort, recht over dit gebroet.
Dry ysre bulsters van dry dolle Razernyen
(410) Zijn hier gespreit. men ziet hier d’oirzaeck van groot lyen,
Ontzinde Tweedraght, die heur gruwzaem slangenhaer
Met bloedigh haersnoer strickt, en opknoopt, wreet en naer.

In medio ramos, annosaque brachia pandit
Ulmus opaca, ingens; quam sedem somnia vulgo
Vana tenere ferunt, foliisque sub omnibus haerent:

Een oude olm, dicht van loof en tacken, streckt zijn lange armen midden in deze plaetze wijt van een: men zeit dat d’ydele Droomen zich gemeenelijck hier in onthouden, en overal in de bladeren hangen.

Een olmboom, out en dicht van tacken, hier ter stede,
Verspreit zijne armen, rijck van loof, in ’t lange en breede.
(415) Der Droomen ydel spoock [indienwe recht verstaen,]
Onthoudt zich in dit loof, en nestelt in de blaên.

(285) Multaque praeterea variarum monstra ferarum,
Centauri in foribus stabulant, Scyllaeque biformes,
Et centumgeminus Briareus, ac bellua Lernae
Horrendum stridens, flammisque armata Chimaera,
Gorgones, Harpyiaeque, & forma tricorporis umbrae.

Daerenboven hebben hier vele gedroghten en allerhande ondieren hun verblijf in de poorte, namelijck Centauren, Scyllen, van tweederleie gedaente, Briareus, met hondert handen, de waterslang van Lerne, die ysselijck piept, de vierbrakende Chimeer, Gorgons, Harpyen, en Gerion, met de schaduwe van zijn drie lichamen.

Gedroght, en ongediert van allerhande soorte
Heeft mede zijn verblijf in deze donckre poorte,
Centauren, Scyllen, op twee leesten slim gepast,
(420) En Briareus, die met zijn hondert handen tast,
Oock Lernes waterslang, die vreeslijck piept by tyen,
Vierspuwsters, Gorgons, en verslindende Harpyen,
En Geryon,* met dry lichaemen, fel in ’t slaen,
Wien zoo veel schaduwen nastappen achter aen.

(290) Corripit hîc subita trepidus formidine ferrum
Aeneas, strictamque aciem venientibus offert:
Et, ni docta comes tenues sine corpore vitas
Admoneat volitare, cava sub imagine formae,
Irruat, & frustra ferro diverberet umbras:

Eneas schichtigh van vreeze sidderende, ruckte hier den degen uit, en boodt het bloote spits allen die hem gemoetten; en ’t en ware zijn wijze gezellin hem berichte, hoe deze dunne schimmen, zonder lichaem alleen in een holle gedaente, hene en weder vlogen, hy was ’er op ingevallen, en had de schaduwen te vergeefs met zijn lemmer van een gesmeten.

(425) Eneas schrickt, en staet hier onverhoets verlegen,
En biedt wat hem gemoet het punt van zijnen degen,
En had zijn mackerin hem niet terstont bericht
Hoe deze schimmen, dun en lichaemloos en licht,
In eenen hollen schijn, slechts heene en weder vlogen,
(430) Hy was ’er met zijn zwaert, dat hy had uitgetogen,
Op ingevallen, had de schimmen, dun en teêr,
Terstont gekloven met de snê van zijn geweêr!

(295) Hinc via Tartarei quae fert Acherontis ad undas:
Turbidus hîc coeno, vastaque voragine gurges
Aestuat, atque omnem Cocyto eructat arenam.

Van hier leit u de wegh naer het water des helschen Acherons: hier is de slijmige maelstroom, en groote kolck, die altijt opwellende, al het zant van Kocyt uitbraeckt.

De wegh leit u van hier naer ’t water, en den oever
Des helschen Acherons. hier maelt de maelstroom, droever
(435) En drabbiger van slijm in zijne kolck, die, wijdt
En groot, geduurigh welt, en ’t welzant van Kocyt
Gestadigh uitbraeckt.

Portitor has horrendus aquas, & flumina servat
Terribili squallore Charon: cui plurima mento
(300) Canities inculta jacet: stant lumina flammâ:
Sordidus ex humeris nodo dependet amictus.

Charon, d’ysselijcke veerman, afgrijsselijck morssigh, slaet hier het veer gade: de lange grijze baert hangt ongehavent aen de kin: d’opgespalckte oogen barnen als vier: hy draeght een slordige py, om de middel toegeknoopt,

hier is ’t veer van ongenade.
De veerman Charon, vuil en yslijck, slaet het gade.
De lange grijze baert, waermê hy is vermast,
(440) Hangt aen de kin, bequijlt en ongehavent, vast.
Hy spalckt twee oogen, als twee gloênde koolen, open.
Hy draeght een vuile py, die slordigh hangt met knoopen
Om ’t midden toegegort,

Ipse ratem conto subigit, velisque ministrat,
Et ferruginea subvectat corpora cymba,
Jam senior: sed cruda deo, viridisque senectus.

steeckt de schuit met een boom af, slaet de handen aen het zeil, en voert de lichamen met het vuile boot over: de Godt is wel out, niettemin groen en spijckerhardt.

steeckt met een’ zwaeren boom
De schuit van lant, en houdt in ’t vaeren door den stroom
(445) Een oogh in ’t zeil, en, als een suckelende slover,
Voert met den vuilen boot de naeckte lyven over.
Dees Godtheit is stockout, doch spijckerhardt en sterck.

(305) Huc omnis turba ad ripas effusa ruebat,
Matres, atque viri, defunctaque corpora vitâ
Magnanimûm heroum, pueri, innuptaeque puellae,
Impositique rogis juvenes ante ora parentum.

Al de schaer quam t’effens naer dezen oever toegeschoten; levenlooze lichamen van grootmoedige helden, mannen en vrouwen, vryers en ongehuwde vrijsters, en jongelingen, in ’t aenzien hunner ouderen op het lijckvier geleit.

De drang quam teffens naer den oever en dit perck
Geschoven, levenlooze en brave en trotse helden,
(450) En mans, en wijven, knecht, en maeght uit d’oppervelden,
De jongelingen, en de vrysters, onge-echt
In ’t oogh der ouderen, op lijckvier heengeleght.

Quam multa in sylvis autumni frigore primo
(310) Lapsa cadunt folia: aut ad terram gurgite ab alto
Quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus
Trans pontum fugat, & terris immittit apricis.

Hier komt zulck een menighte als de bosschen, in ’t begin van den kouden herfst, bladers van de boomen schudden; of als ’er vogels, van over den grondeloozen plas aengevlogen, op het strant krielen; wanneer de koude winter hen over zee naer warme landen jaeght.

Hier komt zoo groot een hoop, als oit de herfst, in ’t komen
Der koude, bladers schud van bosschen, en van boomen,
(455) Of als ’er vogels, langs en over ’t windigh meer
Gevlogen, op het strant krieoelen heene en weêr,
Wanneer de koude tijt hen, over zee en zanden,
Des winters jaeght, en drijft naer warme zomerlanden.

Stabant orantes, primi transmittere cursum,
Tendebantque manus ripae ulterioris amore:

Zy staen en bidden vast om eerst overgezet te worden, en strecken, uit verlangen naer d’overzijde, hun handen derwaert:

Zy staen en bidden vast dat hyze eens overzett’,
(460) En d’eersten helpe. elck steeckt zijne armen in ’t gebedt
Naer d’overzijde toe, uit hartelijck verlangen.

(315) Navita sed tristis nunc hos, nunc accipit illos:
Ast alios longe summotos arcet arena.

maer de norsse veerman neemt nu den eenen, dan den anderen in, en drijft zommigen hooger op den zandigen oever, van zich af.

De norsse veerman kan hen teffens niet ontfangen,
Neemt nu den eenen in, dan andren, guur en straf,
Drijft zommigen om hoogh den kant op, van zich af.

Aeneas (miratus enim, motusque tumultu)
Dic, ait, ô virgo, quid vult concursus ad amnem?
Quidve petunt animae? vel quo discrimine ripas
(320) Hae linquunt; illae remis vada livida verrunt?

Eneas zeit (want hy verwondert en ontzet zich over dit geraes) zegh my, o Maeght, wat wilt die toeloop naer den stroom? Wat verzoecken die zielen? of hoe komt het by, dat hy deze van den oever jaeght, en anderen over het blaeuwe water roeit?

(465) Eneas zeght: want hy ontzet zich met verbazen,
En staet verwondert om dit woelen, en dit razen:
O maeght, nu zeghme toch, wat wil dees toeloop hier
Naer ’t water toe? wat wil dit jammerlijck gezwier
Van zoo veel zielen aen dit drocke veer verzoecken?
(470) Hoe komt het by dat hy de zommigen met vloecken
Van dezen oever jaeght, en andren onvermoeit
Op ’t blaeuwe wadde strax den maelstroom over roeit;

Olli sic breviter fata est longaeva sacerdos:
Anchisa generate, Deûm certissima proles,
Cocyti stagna alta vides, Stygiamque paludem:
Dii cujus jurare timent, & fallere numen.

De stockoude Priesterin antwoorde hem in ’t kort aldus: Anchises zoon, rechte afkomst der Goden, ghy ziet hier het staende water van den diepen Kocyt, en het Stygische moerasch, waer by de Goden zich ontzien te zweeren, en zijn heiligheit te misbruicken.

De grijze priesterin berecht hem op zijn vraegen:
Anchises zoon, ô telgh van goddelijcke maegen,
(475) Gy ziet hier ’t staende meer en water van Kocyt,
En ’t Stygische moerasch, waer by de Goôn altijt
Ontzien te zweeren, en ’t gewijde te misbruicken.

(325) Haec omnis quam cernis, inops, inhumataque turba est:
Portitor ille Charon: hi, quos vehit unda, sepulti.

Alle deze schaer, die ghy hier ziet, heeft aerde gebreck, en is noch onbegraven: de veerman heet Charon: deze, die hy over het water voert, zijn al begraven:

Al deze schaer, die hier van boven op komt duicken,
Heeft aerde en zant gebreck, en mist haer bus, en graf.
(480) De veerman van dit veer is Charon, stuur en straf,
En die hy overvoert zijn al voorheen begraven.

Nec ripas datur horrendas, nec rauca fluenta
Transportare prius, quam sedibus ossa quierunt:

en het staet hem niet vry iemant over de schrickelijcke oevers en ruisschende stroomen te roeien, eer het gebeente in zijne rustplaets bestelt zy.

Het staet oock niemant vry te schieten uit dees haven,
En over heeschen stroom en naeren waterkant
Te vaeren, eer ’t gebeent zijn rust hebbe en bestant.

Centum errant annos, volitantque haec littora circum:
(330) Tum demum admissi stagna exoptata revisunt.

Hondert jaren dolenze, en zweven rontom deze waterkanten hene en weder; dan mogenze endelijck het gewenschte meir bezoecken.

(485) Zy doolen hondert jaer, en zweven heene en weder
Om dezen waterkant: dan daelenze endtlijck neder
Naer ’t lang gewenschte meer.

Constitit Anchisa satus, & vestigia pressit,
Multa putans, sortemque animo miseratus iniquam.

Anchises zoon bleef staen, en vele dingen overpeinzende, erbarmde zich in zijn hart over hun ongelijck lot.

Anchises zoon bleef staen,
En overwoegh het al, en scheen in ’t hart belaên
Om hun rampzaligh lot.

Cernit ibi moestos, & mortis honore carentes,
Leucaspim, & Lyciae ductorem classis Orontem:
(335) Quos simul à Troja ventosa per aequora vectos
Obruit Auster, aquâ involvens navemque virosque.

Hy ziet ’er Leukaspis, en Orontes, die het Lycische schip voerde, beide bedruckt d’eere des grafs ontbeeren; overmits de zuidenwint hen, van Troje over d’ongestuimige baren gevoert, tegelijck verraschte, en schip en volck in den gront sloegh.

hy zagh, dat hem beroerde,
(490) Leukaspis, en Oront, die Lycius lest voerde,
Die beide druckigh noch ontbeeren d’eer van ’t graf,
Dewijl de zuidwint hen verraste, fel en straf,
En schip en volck verdronck al teffens, die te zamen
Van Trojen over zee zoo wijdt gevaeren quamen.

Ecce gubernator sese Palinurus agebat:
Qui Libyco nuper cursu, dum sidera servat,
Exciderat puppi, mediis effusus in undis.

Maer zie, Palinuur, zijn stuurman, gingk hier vast waeren; die onlangs, terwijl hy, op de reis uit Libye, de starren gaslaende, achter uit den schepe, midden in zee quam te storten.

(495) Maer zie eens Palinuur zijn stuurman ging’er noch
Vast waeren, die nu lest, terwijl hy door bedrogh
Des Slaepgodts, op zijn reis uit Libye, daer boven
De starren gade sloegh, van ’t achterschip geschoven,
In ’t water wert geplompt.

(340) Hunc ubi vix multa moestum cognovit in umbra,
Sic prior alloquitur: quis te, Palinure, deorum
Eripuit nobis, medioque sub aequore mersit:

De helt dien bedruckten in de dicke duisternisse naulix kennende, sprack hem eerst aldus aen: o Palinuur, nu zegh my, wat Godt heeft u ons ontruckt, en midden in zee geplompt?

de helt, die hem belaên
(500) By duister naulijx kent, spreeckt Palinurus aen:
Nu zeghme, ô Palinuur, wie heeft u overrompelt?
Wat Godt u ons ontruckt, en diep in zee gedompelt?

Dic age. Namque mihi fallax haud ante repertus,
Hoc uno responso animum delusit Apollo:
(345) Qui fore te ponto incolumem, finesque canebat
Venturum Ausonios: en haec promissa fides est?

want Apollo noit te vore op onwaerheit bevonden, heeft my in mijn meininge door deze eenige antwoort bedrogen; toen hy my spelde, dat ghy behouden over zee, en aen de kusten van Ausonie zoudt geraken: ay zie, is het dit dat my belooft wiert?

Want Godt Apollo, die noit in zijn antwoort loogh,
In dit alleen my in mijn meeninge bedroogh,
(505) Toen hy my spelde dat gy zoudt behouden rusten,
En landen aen d’Ausoonsche en overzeesche kusten.
Bezie eens, is het dit dat my zijn mont belooft?

Ille autem: Neque te Phoebi cortina fefellit,
Dux Anchisiade: nec me Deus aequore mersit:

maer hy antwoorde: o Vorst, zoon van Anchises, Febus gordijn bedroogh u niet, nochte geen Godt plompte my in zee:

Hy antwoort: ô mijn vorst, Anchises zoon, mijn hooft
Wert van geen’ Godt in zee gedompelt. geen gordijnen
(510) Van Febus hebben u misleit door valsche schijnen:

Namque gubernaclum multa vi forte revulsum,
(350) Cui datus haerebam custos, cursusque regebam,
Praecipitans traxi mecum. maria aspera juro,
Non ullum pro me tantum cepisse timorem,
Quam tua ne spoliata armis, excussa magistro,
Deficeret tantis navis surgentibus undis.

want toen ick het schip stuurde, en op het roer, volgens mijnen plicht, leunde, wert het by geval met groot gewelt afgesmeten, en sleepte my in het vallen mede. Ick zweere u by de wilde zee, dat ick min voor my zelven bevreest was, dan voor uw schip, dat het van stuur en stuurman berooft, toen ’er zulck een storm opstack, toch niet moght komen te verongelucken.

Want toen ick, om het schip te stuuren naer mijn’ plicht,
Op ’t roer vast leunde, wert het by geval gelicht,
En met een groot gewelt gesmeeten van zijn stede,
En ’t sleepte my verbaest in ’t nedervallen mede.
(515) Ick zweere u by de zee en wilden waterplas
Dat mijn gemoedt het minste om my bekommert was,
Maer allermeest voor ’t schip, van stuurmans wacht versteecken,
En van het roer, toen zulck een zeestorm op quam steecken,
Niet zonder last en noot van schipbreucke en verlies.

(355) Treis Notus hybernas immensa per aequora noctes
Vexit me violentus aqua: vix lumine quarto
Prospexi Italiam, summa sublimis ab unda.

De bulderende zuidenwint sleepte my, drie ongestuimige nachten, drie etmael langk, door endelooze plassen waters om. Naulix zagh ick den vierden dagh boven van de golve Italie voor my leggen.

(520) De bulderende wint, die uit den zuiden blies,
Heeft my, dry nachten lang, door ongestuime vlaegen,
Dry etmael lang gesolt, in endelooze plaegen
En plassen. naulijx zagh ick eerst, den vierden dagh,
Van boven uit de golf, het lant dat voor my lagh,
(525) d’ltaliaensche kust.

Paulatim adnabam terrae, & jam tuta tenebam:
Ni gens crudelis madida cum veste gravatum,
(360) Prensantemque uncis manibus capita aspera montis,
Ferro invasisset, praedamque ignara putasset.

Allengs zwom ick naer lant toe, en was alreede geborgen, had dat wreede volck uit onkunde niet gewaent eenen buit aen my te hebben, die vermast van ’t natte kleet, met mijn handen langs de scherpe kanten des berghs opklauterende, van hun geweer wiert overrompelt.

ick zwom naer lant, vol zorgen,
Allengs van langer hant, en waer alree geborgen,
Had niet dat wreede volck gewaent uit misverstant
Een’ vetten buit aen my te vinden op het strant,
Aen my, die gansch vermast van ’t natte kleet, na’et slingeren,
(530) Den rotskant poogende op te klautren met mijn vingeren,
Daer van hun moortgeweer verrast wiert by de ree.

Nunc me fluctus habet, versantque in littore venti.

Nu drijft mijn lichaem voor wint in zee, en dobbert langs het strant:

Nu drijft mijn lichaem heene, en wort gesolt in zee,
En dobbert langs het strant:

Quod te per coeli jucundum lumen, & auras,
Per genitorem oro, per spem surgentis Juli;
(365) Eripe me his invicte malis: aut tu mihi terram
Injice (namque potes) portusque require Velinos.

weshalve ick, o onverwonnen helt, u bidde, om ’t genoeghelijcke licht des hemels, om de lucht, om uw vaders halve, en den aenkomenden Julus, uwe hope, verlos my uit deze ellende: of worp my wat aerde op het lijf, want dat staet u licht te doen; en zoeck my in de haven van Velia:

waerom ick bidde en smeecke,
O onverwonnen helt, verlos my uit die kreke,
(535) En jammerlijcken staet: dat bidde ick, om het licht
Der zonne, die het al verheught met haer gezicht;
Om ’s levens lucht, en om uw’ vader, en den kleenen
Askaen, uw hoop: en, wort uw hart vermurwt door steenen,
Bedeck mijn lichaem met wat aerde, een kleine bê,
(540) En zoeck te Velia my weder op de ree;

Aut tu, siqua via est, si quam tibi diva creatrix:
Ostendit, (neque enim credo sine numine divûm
Flumina tanta paras, Stygiamque innare paludem)
(370) Da dextram misero, & tecum me tolle per undas:
Sedibus ut saltem placidis in morte quiescam.

of indien de voortteelende Godin u ergens middel of wegh aenwijze (want ick geloof niet dat ghy, zonder gunst der Goden, bestaet zulcke groote vlieten en het Stygische meir over te varen) bie my ellendige de hant, en voer my met u aen d’overzijde des waters, op dat ick, ten minste na mijn doot, in een geruste plaets magh rusten.

Of zoo uw moeder, een Godin, wel waert te prijzen,
U ergens middel of een’ wegh weet aen te wijzen,
[Want ick geloof niet dat gy zonder gunst der Goôn
Bestaet zoo veele vloên, en ’t meer van Styx, gezoôn
(545) Van vlammen, te bezien, op Plutoos stroom te vaeren,]
Bie my elendige de hant, na al dit waeren,
En voerme aen d’overzijde, op dat ick, zonder noot,
In een geruste plaets magh rusten na mijn doot.

Talia fatus erat: coepit cum talia vates:
Unde haec, ô Palinure, tibi tam dira cupido?

Zoo sprack hy, wanneer de Waerzeggerin aldus begost: o Palinuur, waer uit spruit deze uwe vervloeckte begeerte?

Zoo sprack hy, en Sibyl beantwoort dit met deernis:
(550) Waerom, ô Palinuur, bevangt u dees begeernis,
Dus yslijck en vervloeckt?

Tu Stygias inhumatus aquas, amnemque severum
(375) Eumenidum aspicies? ripamve injussus adibis*?

Wilt ghy onbegraven het Stygische water, en den droeven stroom der Razernyen gaen bezien? of zonder oorlof naer den oever aen d’overzijde gaen?

wilt gy, die ’t graf ontbeert,
Het Stygische moerasch, het water, dat u keert,
Der Razernyen stroom bezien, en overvaeren,
En, zonder Godts verlof, aen d’overzijde waeren?

Desine fata Deûm flecti sperare precando.
Sed cape dicta memor duri solatia casus:

Staeck vry uwe hoop van het nootlot der Goden met bidden te kunnen verzetten: maer wanneer ghy aen uw hardt ongeval gedenckt, zoo vertroost u met het geen ick u zeggen zal:

(555) Ay, staeck uw hoop: want Godts bestemde en ysre wet
Wort door gebeên noch klaght, noch kermen niet verzet:
Maer als uw ongeval, dat hardt valt, u leert treuren,
Zoo troost u met het geene ick spelle, en zie gebeuren:

Nam tua finitimi longe, lateque per urbes
Prodigiis acti coelestibus, ossa piabunt:
(380) Et statuent tumulum, & tumulo solennia mittent:
Aeternumque locus Palinuri nomen habebit:

want d’aengrenzende volcken, die wijdt en zijt de steden daer ontrent bewoonen, zullen door hemelsche wondertekens aengemaent, uw gebeente zuiveren, u een graf bouwen, en uw jaergetijde vieren: en de plaets zal in der eeuwigheit den naem van Palinuur behouden.

Want d’aengegrensden, die de zeekust daer omtrent
(560) Bewoonen, zullen noch godtvruchtigh in het endt,
Door ’s hemels wonderdaên geweckt en aengedreven,
Uw beenders zuiveren, en u een grafstê geven,
En bouwen, en voorzien met zeker jaergety,
En eeuwigh zal dees plaets oock Palinuur, als gy,
(565) Genoemt zijn naer uw’ naem, en uwen naem behouwen.

His dictis curae emotae, pulsusque parumper
Corde dolor tristi: gaudet cognomine terra.

Dit zeggen stelde hem gerust, streeck de zwarigheit een luttel van zijn bedroeft hart, en d’overleden vermaeckte zich noch, dat het lant, naer hem genoemt wert.

Dat stelt hem wat gerust, en strijckt met dit betrouwen
De zwaericheit ten deel van zijn bekommert hart,
En d’overleden is beholpe in zijn smart
Dat deze lantstreeck noch aen zijnen naem zal raecken.

Ergo iter inceptum peragunt, fluvioque propinquant.

Zy gaen dan voort hunnes weeghs, en genaken den vliet.

(570) Nu gaenze voort huns weeghs, daer zy den vliet genaecken.

(385) Navita quos jam inde ut Stygia prospexit ab unda
Per tacitum nemus ire, pedemque advertere ripae:
Sic prior aggreditur dictis, atque increpat ultro:

De veerman, zoo hy van het Stygische water opzagh, hadze al van daer, door het eenzaeme bosch, naer zijnen oever toe zien komen, en graeuwde en sprackze eerst aldus aen:

De veerman, slaende zijn gezicht om hoogh van Styx,
Hadze al van daer in ’t oogh, die door het bosch, vol schrix
En eenzaem, naer den stroom en zijnen oever quamen.
Hy graeude, en sprackze eerst aen:

Quisquis es, armatus qui nostra ad flumina tendis,
Fare age, quid venias: jam istinc & comprime gressum.

hou, zegh op, wie ghy oock zijt, die gewapent naer onzen stroom toestapt; wat maeckt ghy hier? wijck van ons, sta:

wie zijtge, die te zamen
(575) Gewapent stappen komt naer onzen waterstroom?
Zegh op, wat zoecktge hier? sta van ons, sta, en schroom:

(390) Umbrarum hic locus est, somni, noctisque soporae:
Corpora viva nefas Stygia vectare carina.

dit is de plaets der schimmen, des Slaeps, en des slaperigen Nachts: het staet ons niet vry levende lichamen met den Stygischen boot over te voeren:

Dit is het velt des Slaeps, der slaperige nachten
En schimmen. wijck: ’k vermagh, als veerman, niet met vrachten
Van levenden den boot des afgronts te beslaen,
(580) Noch voer haer over ’t veer:

Nec vero Alciden me sum laetatus euntem
Accepisse lacu: nec Thesea, Pirithoumque:
Diis quanquam geniti, atque invicti viribus essent:

nochte het bequam my zoo wel niet, dat ick Herkules, toen hy herwaert quam, over het meir holp; nochte Theseus, en Pirithous; al warenze uit Goden gesproten, en sterck en onoverwinbaer:

oock is ’t my slecht vergaen
Dat ick Alcides, toen hy aenquam, Theseus, mede
Pirithoüs eens zette aen d’overzy ter bede;
Al waren zy uit Goôn gesproten, en vermaert,
En onverwinnelijck:

(395) Tartareum ille manu custodem in vincla petivit,
Ipsius à solio regis, traxitque trementem:
Hi dominam Ditis thalamo deducere adorti.

want d’een sloot den helschen Wachthont aen een keten, en sleepte den bevenden wachter voor den troon des Konings zelf wech: d’anderen randen Plutoos gemalin, in hare kamer aen, en pooghdenze te schaecken.

want d’een sluit onvervaert
(585) Den helschen wachthont aen een keten, tot Godts lachter,
En sleipt den janckenden en sidderenden wachter
Voor ’s konings voeten wech, en d’ander slaet de hant
Aen Plutoos bedgenoot, voor haere ledekant,
En pooghde met gewelt de koningin te schaecken.

Quae contra breviter fata est Amphrysia vates:
Nullae hic insidiae tales (absiste moveri)
(400) Nec vim tela ferunt: licet ingens janitor antro
Aeternum latrans exangues terreat umbras:
Casta licet patrui servet Proserpina limen.

D’Amfrysische Waerzeggerin antwoorde hem kort aldus: versteur u niet: wy leggen u geene lagen, als zy; nochte komen gewapent, om gewelt te bedrijven: Onzent halve magh de groote en altijt bassende poortier wel in zijn hol de dootsche schimmen bewaecken; de kuische Proserpijn wel eeuwigh haer ooms drempel bewaren.

(590) d’Amfrisische Sibil beantwoort kort die zaecken:
Wy leggen u, als zy, geen laegen, zijt gerust,
Noch koomen, om gewelt te baeren, naer dees kust
Gewapent aentrêen, neen. wat ons belangt, de groote
En altijt bassende poortier van dezen slote
(595) Magh in zijn doncker hol de dootsche schimmen wel
Bewaecken, Plutoos kuische en zuivre bruit de hel
En kamer van haer’ oom bewaeren, en bekleeden.

Troïus Aeneas, pietate insignis, & armis,
Ad genitorem, imas Erebi descendit ad umbras.

De Trojaensche Eneas, uitmuntende in godtvruchtigheit en dapperheit, komt hier zijnen vader, om laegh by de schimmen, bezoecken.

De Troische Eneas, die door zijn godtvruchtigheden
En oorloghsdapperheit befaemt is, komt alleen
(600) Zijn’ vader spreecken, by de schimmen, hier beneên.

(405) Si te nulla movet tantae pietatis imago;
At ramum hunc (aperit ramum, qui veste latebat)
Agnoscas. tumida ex ira tum corda residunt.
Nec plura his: ille admirans venerabile donum
Fatalis virgae, longo post tempore visum,
(410) Caeruleam advertit puppim, ripaeque propinquat.

Kan de spiegel der godtvruchtigheit u niet bewegen; zoo draegh dezen tack (met toonde hy den tack, onder zijn kleet verborgen) ontzagh toe: dat zette hem, die van gramschap om zijn hooft zwol, neder, zoo dat hy, stom van verwonderinge, over d’ontzaghelijcke roede, by nootlot verworven, en in langen tijt noit gezien, zijn blaeuwe schuit naer den oever wende, om aen te leggen:

Doch kan de spiegel der godtvruchtigheit en zeden
U niet beweegen, draegh ten minste, uit rype reden,
Dien tack [met toonde hy den tack, hiertoe gereet,
En heimelijck by zich verborgen onder ’t kleet,]
(605) Ontzagh toe, en dit zet dien wrevelen en dollen,
Van toorne en grimmigheit alreede om ’t hooft gezwollen,
Zoo neder, dat hy stom en stil verwondert staet
Voor deze ontzaghbre roe, by nootlot en Godts raet
Verworven, noit gezien zoo menigh jaer geleden.
(610) Hy went zijn blaeuwe schuit ten oever, daerze treden,
Genaeckt de wal, om aen te leggen,

Inde alias animas, quae per juga longa sedebant,
Deturbat, laxatque foros: simul accipit alveo
Ingentem Aeneam: gemuit sub pondere cymba
Sutilis, & multam accepit rimosa paludem.

daer na dreef hy andere zielen van daer, die langs de bancken zaten, maeckte ruimte, en nam met een den zwaerlijvigen Eneas over: toen kraeckte de krancke en lecke schuit van die vracht, en kreegh veel waters in.

drijft een’ hoop,
Een’ zwarm van zielen, langs den langen overloop
By een gezeten, wech, maeckt ruimte, en neemt den zwaeren
Eneas over, dies de schuit, van ’t lange vaeren
(615) Gesleeten, leck en kranck, een’ krack gaf van dees vracht,
Veel waters kreegh.

(415) Tandem trans fluvium incolumes, vatemque, virumque
Informi limo, glaucaque exponit in ulva.

Endelijck zette hy den helt en de Waerzeggerin behouden over het meir, in het vuile slib en blaeuwe vlotgras op.

hy zet den helt, van Godts geslacht,
En dees Sibille in ’t ende aen d’ overzy behouwen,
In vuile slibbe en slijck der onderste landouwen,
En ’t blaeuwe vlotgras, op.

Cerberus haec ingens latratu regna trifauci
Personat, adverso recubans immanis in antro.

Cerber, de vervaerlijcke helhont, hier recht tegens over, in zijn hol achterover leggende, zoo groot als hy is, bast met zijn drie muilen al dit gewest over, dat het raest.

de vreesselijcke hont
(620) Der helle lagh in ’t hol, dat hier recht over stont,
Op zijnen rugh, zoo groot hy was, en baste in ’t neste
Met zijn dry muilen, dat het klonck door al ’t geweste:

Cui vates horrere videns jam colla colubris,
(420) Melle soporatam,, & medicatis frugibus offam
Objicit: ille fame rabida tria guttura pandens,
Corripit objectam, atque immania terga resolvit,
Fusus humi: totoque ingens extenditur antro.

De Waerzeggerin, ziende alree de slangen over zijne halzen afgrijsselijck te bergh rijzen, smeet hem eenen slaepbrock van honigh en kruiden in den muil: het ondier zijne drie keelen opsperrende, en razende van honger, greep en slickte den voorgeworpen brock, gingk met zijnen rugge, zoo lang uitgestreckt als het was, op d’aerde leggen, en besloegh het gansche hol.

Maer Godts waerzeggerin, die reede, zonder vrees,
Vernam hoe ’t slangenhaer zoo fel te berge rees,
(625) Rondom zijn halzen, om het dier in slaep te luien,
Smackt hem een slaepbrock toe van honighraet en kruien.
Het ondier spalckt de keel en zijn dry muilen wijt
Van honger open, slickt den slaepbrock, dienze smijt
In zijnen dollen balgh. toen ging het stijf en stugge,
(630) Zoo groot en langk het is, terstont met zijnen rugge
Op d’aerde leggen, en besloegh het gansche hol.

Occupat Aeneas aditum, custode sepulto,
(425) Evaditque celer ripam irremeabilis undae.

Toen de wachter in den slaep verzopen lagh, trat Eneas de poort in, en ontslipte haestigh den oever van het water, dat niemant te rugge voert.

Eneas, die de wacht en helhont, eerst zoo dol,
In slaep verzopen zag, ontslipte voort de baren,
Den waterkant van waer men niet te rug kan vaeren.

Continuo auditae voces, vagitus & ingens,
Infantumque animae flentes in limine primo:
Quos dulcis vitae exortes, & ab ubere raptos
Abstulit atra dies, & funere mersit acerbo.

Terstont hoordenze voor op den drempel huilen, en een ysselijck gekerm en geschrey van kleene kinderen, die van het zoete lot des levens versteecken, en van hun moeders borsten afgeruckt wierden; toen d’ongeluckige dagh hun mesleepte, en d’ontijdige lijcken begroef.

(635) Terstont verneemenze op den drempel het gekrijt,
Het jammerlijck geschrey der kindren uit der tijt,
En van het lieve lot des levens vroegh versteecken,
Van moeders borst geruckt, toen ’t licht, noch nau bekeecken,
Een ongeluckige uur en oogenblick, te droef,
(640) Den megesleepten roof voor zijnen tijt begroef.

(430) Hos juxta falso damnati crimine mortis.
Nec vero hae sine sorte datae, sine judice sedes:

Neffens hun onthouden zich die valschelijck betight, ter doot veroordeelt zijn: en deze kerckers zijn hun, niet zonder lotinge, niet zonder rechter, toegeleit.

Naest hun onthouden zich die, valschelijck betegen,
Ter doot veroordeelt zijn: hun is dees afgelegen
En blinde kercker oock, niet zonder onderscheit
Van lotinge ofte recht en rechter, toegeleit.

Quaesitor Minos urnam movet: ille silentum
Conciliumque vocat, vitasque & crimina discit.

Schout Minos hutselt de lotbus om: hy verdaghvaert den breeden raet der stomme schimmen, en neemt kennis van handel en wandel.

(645) Schout Minos hutselt hier de loten, zoo die vielen,
Verdaeght den breeden raet der stomme en dootsche zielen,
Neemt kennis van elcks werck en wandel en bedrijf.

Proxima deinde tenent moesti loca, qui sibi lethum
(435) Insontes peperere manu, lucemque perosi
Projecere animas. quam vellent aethere in alto
Nunc & pauperiem, & duros perferre labores!

Naest hier aen hebben hunne plaets de bedruckten, die zich zelve met hun eige hant onnozel om hals holpen, en het leven moede, hun zielen verreuckeloosden. Och, hoe wenschenze nu daer boven armoede en zuren arbeid uit te staen!

Hier naest aen hebben veel bedruckten hun verblijf,
Die door hun eige hant den doot onnozel kozen,
(650) En, ’t leven moe, hun ziel te brusk verreuckeloozen.
Helaes, hoe wenscht men nu naer boven toe te gaen,
En zuuren arrebeit en armoede uit te staen:

Fata obstant, tristique palus inamabilis unda
Alligat, & novies Styx interfusa coërcet.

Het nootlot is ’er tegen, en het droeve water, en onbevaerbaere meir, en Styx, hier negenwerf rontom loopende, keert en schutze.

Maer ’t nootlot hindert dit: de stroomen staen dit tegen,
En ’t onbevaerbre meer, en Styx, te streng met negen
(655) Ringvlieten, schutze, en keertze in hun verbaesde vlught.

(440) Nec procul hinc partem fusi monstrantur in omnem
Lugentes campi, sic illos nomine dicunt.

Niet verre van hier worden u getoont de treurende beemden (zoo noemt menze) die zich aen alle kanten breet uitstrecken.

Niet wijt van hier wort hem getoont dat luidt gezucht
Der treurende landou, [zoo wort die kamp geheeten,]
Die overal doorgaens zich uitstreckt ongemeeten.

Hic quos durus amor crudeli tabe peredit,
Secreti celant calles, & myrtea circum
Sylva tegit; curae non ipsa in morte relinquunt.

Hier onthouden zich, langs afgescheide wegen, rontom met myrtebosch bezet, die wreedelijck van minne gepijnight, in een teeringe sloegen: de minnezorgen hangen hun na de doot noch aen.

Hier houden zich rondom, langs afgescheide paên,
(660) Beplant met myrtebosch, die in een teering slaen,
Door ’t bitter pijnigen van haere ga te derven.
d’Ontruste minnezorgh hangt haer noch aen, na’et sterven.

(445) His Phaedram, Procrinque locis, moestamque Eriphylen
Crudelis nati monstrantem vulnera cernit:
Evadnenque, & Pasiphaën; his Laodamia
It comes, & juvenis quondam, nunc femina, Caeneus,
Rursus & in veterem fato revoluta figuram.

In deze plaetsen ziet hy Fedre, Prokris, en de bedruckte Erifyle, van haren zoon schrickelijck gewont: oock Evadne, en Pasifaë: Laodamie vergezelschapt haer; oock Ceneus, eertijts een jongelingk, nu een vrouw, en door nootlot weder in haer oude gedaente herrolt.

In deze plaetsen ziet hy Fedre, Prokris mê,
De treurige Eryfyl, van haeren zoon, ô wee!
(665) Te schrickelijck gewont, Pasifaë ter zye,
En droeve Evadne: haer verzelt Laodamye,
Oock Ceneus, eertijts noch een vryer, nu een vrou,
En door het nootlot weêr gerolt in d’eerste vou,
Haer voorige gedaente.

(450) Inter quas Phoenissa recens à vulnere Dido
Errabat sylva in magna: quam Troïus heros,
Ut primum juxta stetit, agnovitque per umbram
Obscuram (qualem primo quis surgere mense
Aut videt, aut vidisse putat per nubila lunam)
(455) Demisit lacrymas, dulcique affatus amore est.

Onder deze schaer doolde, in een groot bosch, de Fenicische Dido, noch versch aen een wonde gesneuvelt. Zoo ras de Trojaensche helt neffens haer stont, en haer in de donkere schaduwe kende (zoodanigh als iemant, met den intre der maent, de nieuwe maen in eenen nevel ziet, of meent gezien te hebben) liepen zijn oogen over, en hy sprack haer uit liefde minnelijck aen:

in deze schaere waerde
(670) De schoone Dido van Fenicie, in den zwaerde
Noch versch gesneuvelt, aen de wonde in haere borst.
Zoo dra de Troische helt, en overbrave vorst
In dese donckre schim en schaduwe haer kende,
[Hoedanigh iemant, als de maent zich weder wende,
(675) Het licht, by maeneschijn, in eenen nevel ziet,
Of waent te zien,] helaes, zoo liepen van verdriet
Zijne oogen over, en hy sprack haer aen met minne:

Infelix Dido: verus mihi nuncius ergo
Venerat extinctam, ferroque extrema sequutam.
Funeris heu tibi causa fui: per sidera juro,
Per superos, & si qua fides tellure sub ima est,
(460) Invitus regina tuo de littore cessi.

rampzalige Dido, my was dan met waerheit aengebroght, dat ghy verongeluckt, en met den zwaerde aen uw endt geraeckt waert. Och, ick was oirzaeck van uwe doot. O Koningin, ick zweer u by de starren, by de Goden, en zoo ’er onder d’aerde noch ergens eenige Godtheit op eeden acht sla, dat ick tegens mijnen danck uwe kusten verliet:

My was, rampzalige en bedroefde koninginne,
Met waerheit dan verhaelt dat gy verongeluckt,
(680) En met den zwaerde uw einde bereickt had, dus bedruckt.
Ick, ick, ô Dido, was een oirzaeck van uw lijden.
O koningin, ick zweer by ’t uurwerck van de tijden,
Gestarnte, en Goden, en indien ’er ergens noch
Beneden d’aerde een Godt op eeden en bedrogh
(685) Zijne oogen slaet, dat ick mijns ondancks uwe kusten
Verliet:

Sed me jussa deûm, quae nunc has ire per umbras,
Per loca senta situ cogunt, noctemque profundam,
Imperiis egêre suis. nec credere quivi,
Hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem.

maer der Goden bevelen, die my nu perssen door deze schimmen, door deze slordige plaetsen, en duisteren nacht te gaen, hebben my voortgedreven: oock kon ick niet gelooven, dat mijn vertreck u tot zulck een ongeluck brengen zou.

maer Godts bevel, dat my daer niet laet rusten,
En port, door ’t naer gewest en schimmen ongewis,
Door deze slordigheên en nacht en duisternis,
Te dwaelen, dreef my voort ter zee, niet zonder schreien:
(690) En oock geloofde ick niet dat mijn te haestigh scheien
U tot zoo groot een ramp en onheil brengen zou.

(465) Siste gradum, teque aspectu ne subtrahe nostro.

Blijf toch staen, en vertreck niet uit onze oogen.

Blijf staen in ons gezicht: vertreck niet, schoone vrouw.

Quem fugis? extremum fato quod te alloquor, hoc est.

Wien vliet ghy? Het is, Godt woudt ’s, voor ’t leste dat ick u noch eens aenspreeck.

Wien vlietge? ’t is, Godt woud’s, voor ’t lest dat ick u spreke.

Talibus Aeneas ardentem, & torva tuentem
Lenibat dictis animum, lacrimasque ciebat.

Met diergelijcke woorden pooghde Eneas haer verbolgen gemoedt te verzachten, terwijlze hem overdwers aenzagh; en hy most zijn tranen laten.

Zoo pooghde Eneas vast den rouw der dootsche en bleecke
(695) En haere gramschap wat te maetigen, daer zy
Hem overdwers en gram en stuur bleef aenzien, hy
Zijn tranen laeten most.

Illa solo fixos oculos aversa tenebat:
(470) Nec magis incepto vultum sermone movetur,
Quam si dura silex, aut stet Marpesia cautes.

Zy afkeerigh, sloegh haer gezicht ter aerde; en ontstelde zich in haer aenzicht, om zijn aengevange rede, niet meer dan of ’er een harde klip en Marpesische steenrots stont.

zy keerde met onwaerde
Haere oogen van hem af, en sloeghze neêr ter aerde,
Niet meer bewogen om de rede uit zijnen mont,
(700) Niet meer dan of ’er slechts een harde steenrots stont,
Een Marpesijnsche klip.

Tandem proripuit sese, atque inimica refugit
In nemus umbriferum: conjux ubi pristinus illi
Respondet curis, aequatque Sichaeus amorem.

Endelijck verstackze zich, en vlughtte toornigh in een schaduwachtigh woudt, daer Sicheus, de voorgaende echtgenoot, haer met een gelijcke genegenheit bejegent, en met evegroote liefde onthaelt.

zy ging, terwijl hy zuchte,
Ten lange leste zich voor hem versteecken, vlughte
Verbolgen uit zijn ooge, in ’t schaduwachtigh woudt,
Daer d’eerste bedgenoot haer streelt en onderhoudt
(705) Met een’ gelijcken treck, met evengroote liefde
Haer welkomt, en onthaelt.

(475) Nec minus Aeneas casu perculsus iniquo,
Prosequitur lacrymans longe, & miseratus euntem est.

Eneas niettemin in zijn hart getroffen van haer onnoozel ongeval, volghde haer al schreiende van verre na, en wert weemoedigh om haer vertreck.

Eneas, wien dit griefde,
Getroffen in zijn harte, om haer’ onnooslen val,
Volght haer in schaduw na, van verre in ’t jammerdal,
Bedroeft om haer vertreck, die gram was en verbolgen.

Inde datum molitur iter: Jamque arva tenebant
Ultima, quae bello clari secreta frequentant.

Van hier vervolght hy zijn voorgenome reis: en nu quamenze in de leste velden, die van anderen afgescheiden, van doorluchtige krijghshelden krielen.

(710) Hy zoeckt van hier zijn reis ten einde te vervolgen.
Nu quamenze aen het leste en vergelegenst velt,
Dat afgescheiden leght van d’andren. helt by helt
En krijghsdoorluchtigen krieoelen aller wegen.

Hic illi occurrit Tydeus; hic inclytus armis
(480) Parthenopaeus, & Adrasti pallentis imago.

Hier bejegent hem Tydeus: hier is de bleecke Adrastus, en Parthenopeus, vermaert door zijne wapens.

Hier komt hem Tydeus en de bleecke Adrastus tegen,
(715) Parthenopeüs oock, door wapens wijt vermaert.

Hic multum fleti ad superos, belloque caduci
Dardanidae: quos ille omnes longo ordine cernens,
Ingemuit: Glaucumque, Medontaque, Thersilochumque,
Treis Antenoridas, Cererique sacrum Polybetem,
(485) Idaeumque etiam currus, etiam arma tenentem.

Hier ziet hy op een ry de Dardaners, die d’een na den anderen, gedurende het belegh, sneuvelende, t’elckens zoo jammerlijck beklaeght werden, dat zich de Goden des ontfarmden, en hy zelf mostze noch beweenen, namelijck, Glaukus, Medon, Thersilochus, drie zonen van Antenor, Polybetes, Ceres toegewijdt; en Ideus, die hier den wagen mennende, noch zijne wapens aen heeft.

Hier ziet hy op een ry de Dardaniers, door zwaert
En speer en spits vernielt, gesneuvelt d’een na d’andere,
Geduurende ’t belegh, en t’elckens na elckandere
Zoo jammerlijck beklaeght, dat zelfs d’onsterflijckheên
(720) Zich des ontfarmden: en hy zelf most noch hun ween
Beschreien, naemelijck de dry Antenors zoonen,
De helt Thersilochus, en Medon, waert te kroonen,
En Glaukus, Polybeet, aen Ceres toegewijt,
En vorst Ideüs, die uit lust noch in dit krijt
(725) Geharnast, als hy plagh, den wagen zelf wou mennen.

Circumstant animae dextra, laevaque frequentes.
Nec vidisse semel satis est; juvat usque morari,
Et conferre gradum, & veniendi discere caussas.

Een menighte van zielen dringt rontom hem, aen zijn rechte en slincke zijde; en het vernoeght hem niet, dat hy haer eens ziet; het lust hem een wijl te vertoeven, haer mondeling te spreken, en d’oirzaecken haerer herwaertkomste te verstaen.

Een zwarm van zielen dringt, als ofze Eneas kennen,
Rondom hem, aen zijn rechte en aen zijn slincke zy.
’t Vernoeght zijn’ yver niet haer eens t’aenschouwen: hy
Heeft lust te toeven, en haer mondeling te spreecken,
(730) Te hooren d’oirzaeck van haer komste in deze streecken.

At Danaum proceres, Agamemnoniaeque phalanges,
(490) Ut videre virum, fulgentiaque arma per umbras,
Ingenti trepidare metu: pars vertere terga,
Ceu quondam petiere rates: pars tollere vocem
Exiguam: inceptus clamor frustratur hiantes.

Maer zoo ras de Griecksche krijghsoversten, en Agamemnons keurbenden dien helt, en zijne schitterende wapens onder de schimmen zagen, begostenze van geweldigen schrick te beven; zommigen hem den rugh toe te keeren; gelijckze voortijts naer de schepen liepen; zommigen wat geluits te slaen: zy staen vergeefs en gapen, en de stem wil ’er niet uit.

Maer alzoo dra als hem de Griecksche krijghsraet ziet,
En Agamemnons heir dien helt kende in ’t verschiet,
Zijn wapens schittren zien, daer deze schimmen zweven,
Beginnenze van schrick te sidderen, te beven,
(735) Een deel den helt den rugh te biên, gelijckze uit noot
Voorheen zich op de vlught begaven naer de vloot.
Een deel begint vergeefs geluit te slaen, te spreecken,
En gaept vast, maer de stem blijft in de keele steecken.

Atque hic Priamiden laniatum corpore toto
(495) Deiphobum vidit, lacerum crudeliter ora:
Ora, manusque ambas, populataque tempora raptis
Auribus, & truncas inhonesto vulnere nares.

Hier ziet hy Deifobus, Priaems zoon, over al zijn lichaem gehouwen, en de troni wreedelijck opgescheurt; beide zijn handen, en d’ooren ter wederzijde van ’t hooft, en den neus van ’t aenzicht afgesneden, en leelijck geschonden.

Hy ziet hoe Priams zoon Deifobus hier zwerft,
(740) En over al zijn lijf gehouwen en gekerft,
De troni opgekrabt, en schrickelijck geschonden,
De handen afgekapt, het aengezicht vol wonden,
De neus hem afgesneên, het oor aen elcke zy
Van ’t hooft gehouwen:

Vix adeo agnovit pavitantem, & dira tegentem
Supplicia, & notis compellat vocibus ultro:
(500) Deiphobe armipotens, genus alto à sanguine Teucri,
Quis tam crudeles optavit sumere poenas?

Naulix kende hy hem,die zoo byster beefde, en d’afgrijsselijcke schennis zocht te bedecken; en Eneas sprack zijnen zwager eerst vriendelijk aen: O strijtbare Deifobus, afkomst uit Teucers doorluchtigh bloet, wie koelde zijnen moedt met u zoo wreet te mishandelen?

en noch naulijx kende hy
(745) Den dapren zwager, die d’afgrijsselijcke schennis
Wou decken, naer zijn maght, uit schaemte, schuw van kennis.
De vorst Eneas sprack in ’t endt hem minlijck aen:
O helt, Deifobus, doorluchtighste Trojaen,
Uit Teucers bloet geteelt, wie dorst zijn moedt dus koelen
(750) Met u dus overwreet zijn wraeck te doen gevoelen?

Cui tantum de te licuit? mihi fama suprema
Nocte tulit, fessum vasta te caede Pelasgûm
Procubuisse super confusae stragis acervum.

Wie had u zoo onder? My quam ter ooren, dat ghy in den jongsten nacht, afgemat van al ’t nederhouwen der Grieken, gevallen waert op eenen hoop dooden van allerhande slagh onder een.

Wie heeft u dus getreên? my quam ter oore dat
Gy in den jongsten nacht, vermoeit en afgemat
Van ’t nederhouwen der in stadt geruckte plaegen,
Gevallen waert op een’ hoop dooden, versch verslagen,
(755) Op allerhande slagh van lijcken onder een.

(505) Tunc egomet tumulum Rhoeteo in littore inanem
Constitui, & magna manes ter voce vocavi.

Ick stelde u toen op het Rheteesche strant een loos graf toe, en verdaghvaerde uwen geest driewerf overluit:

Ick stelde u toen noch op ’t Reteesche strant alleen
Een schijngraf toe, verdaeghde uw’ geest met mijne bede,
Wel drywerf achter een.

Nomen & arma locum servant: te, amice nequivi
Conspicere, & patria decedens ponere terra.
Atque hîc Priamides: Nihil ô tibi amice relictum est:
(510) Omnia Deiphobo solvisti, & funeris umbris.

uw naem en wapens eeren de grafstede: o mijn vrient, ick kon uw lichaem niet vinden, nochte op mijn vertreck staende, in ’t vaderlant begraven. Priaems zoon antwoorde hem toen: o mijn vrient, ghy hebt niets nagelaten, en Deifobus en zijn schijnlijck in alles voldaen:

het graf en zijne stede
Hangt noch met uwen naem en wapenen vereert.
(760) Mijn vrient, ick kon uw lijck en lichaem, dat my deert,
Niet vinden, noch op reis, my spoedende uit de haven,
In ’t oude vaderlant, gelijck het voeght, begraven.
De zoon van Priam sprack: ô mijn getrouwe vrient,
Gy liet niets na, en hebt Deifobus gedient,
(765) Zijn schijnlijck trouw voldaen:

Sed me fata mea, & scelus exitiale Lacaenae
His mersere malis: illa haec monimenta reliquit.

maer mijn eigen nootlot, en de schadelijcke boosheit van ’t Lacedemonsche wijf dompelden my in deze ellenden: deze lidtekens lietze my tot een gedachtenisse:

maer mijn fortuin, de boosheit
Van Lacedemons plaegh, dat wijf vol godeloosheit,
Die dompelden my dus in jammer. deze liet
My dees lidtekens na, een merck van mijn verdriet.

Namque, ut supremam falsa inter gaudia noctem
Egerimus, nosti; & nimium meminisse necesse est:

want ghy weet, en ’t gedenckt ons maer al te wel, hoe wy dien jongsten nacht overbroghten, met een blijschap, die ons zuur opbrack;

Gy weet het, en ons heught maer al te lang met smerte,
(770) Hoe wy den jongsten nacht versleten, met een harte
Vol blyschap, die ons zuur bequam,

(515) Cum fatalis equus saltu super ardua venit
Pergama, & armatum peditem gravis attulit alvo:
Illa chorum simulans, ovanteis Orgia circum
Ducebat Phrygias: flammam media ipsa tenebat
Ingentem, & summa Danaos ex arce vocabat.

wanneer het paert, t’onzen bederve, over het hooge Pergamum quam steigeren, en met zijnen zwangeren buick den gewapenden voetknecht binnen holp. Zy veinzende Bacchus feest te vieren, leide de Frygiaensche vrouwen om ten reie, en zelve in het midden van dien razenden hoop, met een dicke fackel in de hant, riep de Griecken uit den hoogen burgh.

wanneer het paert
Tot ons bederf gebouwt, quam steigren onvervaert
Naer ’t hooge Pergamum, en holp, om dat te winnen,
Met zijnen zwangren buick ’t gewapent krijghsvolck binnen.
(775) Zy veinst zich Bacchus feest te vieren met geschrey,
Geleit de joffers van ons Trojen aen den rey,
En, midden in dien hoop der razenden aen ’t roepen,
Verdaghvaert met haer licht en fackel ’s vyants troepen,
De Griecken, uit het slot.

(520) Tum me confectum curis, somnoque gravatum,
Infelix habuit thalamus: pressitque jacentem
Dulcis, & alta quies, placidaeque simillima morti.

Ick ongeluckige, afgemat van bekommeringen, toen van eenen diepen slaep bevangen, lagh in mijn slaepkamer en sliep, zoo gerust en vast of ick doot was.

ick, droef en afgemat
(780) Van mijn bekommering, lagh, als de gansche stadt,
In mijn slaepkamer van een’ diepen slaep bekroopen,
En sliep gerust en vast, als waer mijn glas verloopen,
Mijn mont en oogen ree geloocken van de Doot:

Egregia interea conjux, arma omnia tectis
Emovet, & fidum capiti subduxerat ensem:
(525) Intra tecta vocat Menelaum, & limina pandit.
Scilicet id magnum sperans fore munus amanti,
Et famam extingui veterum sic posse malorum.

Ondertusschen past die lieve Bruit al ’t geweer in den huize aen d’een zijde te krijgen, en had het zwaert, mijn’ toeverlaet, boven mijn hooft al wechgenomen: zy roept Menelaus binnen, en sluit de deur op; quansuis hopende, dat haer lief dit, als een groot geschenck, zou aennemen, en zy aldus d’opspraeck van haer voorgaende misdrijf kunnen uitwisschen.

En ondertusschen past dees lieve bedgenoot
(785) Al* ’t nootgeweer, en spits en scherp, in ’t huis gebleven,
Te krijgen aen d’een zijde, en had, van wraeck gedreven,
Het zwaert, mijn toeverlaet, ’t welck ophing, daer ick sliep,
My boven ’t hooft al wechgenomen: en zy riep
Nu Menelaüs, die komt stil in ’t huis gesloopen.
(790) Zy, eens gezint als hy, sluit voort de kamer open.
Zy trouwen hoopt dat dus haer lief dien dienst, dees trou,
Gelijck een groot geschenck uit liefde erkennen zou,
Zy d’opspraeck smooren der voorlede onteerde minne.

Quid moror? irrumpunt thalamo: comes additur una
Hortator scelerum Aeolides. dii talia Grajis
(530) Instaurate, pio si poenas ore reposco.

Ten kortste gezeit, zy bersten ter kamer in, vergezelschapt met Ulysses, Eools nakomeling, berockenaer van al het quaet: o Goden, magh ick met recht wraeck eisschen, zoo zet dat den Griecken betaelt.

In ’t kort gezeght, hy berst met kracht ter kamer inne,
(795) Gesterckt met Eools neef, berockenaer van ’t quaet,
Ulysses. magh ick wraeck, ô Goôn, van zulck een daet
Met reden eischen, laet den Grieck dat schelmstuck boeten.

Sed te qui vivum casus, age, fare vicissim,
Attulerint: pelagine venis erroribus actus?
An monitu divum? an quae te fortuna fatigat,
Ut tristes sine sole domos, loca turbida, adires?

Maer welaen, zegh my desgelijcks, wat geval voerde u levendigh herwaert? Komt ghy hier door storm verzeilt, of door het aenraden der Goden? of wat ongeval jaeght u om deze droeve zonnelooze huizen, en ongeruste plaetsen te bezoecken?

Maer zeghme desgelijx, wat toeval voerde uw voeten
Noch levend herwaert aen? komt gy, door storm geplaeght,
(800) Of door der Goden raet? wat ramp, wat onheil jaeght
U, om dees zonnelooze en ongeruste steden
Te zoecken?

(535) Hac vice sermonum roseis Aurora quadrigis
Jam medium aethereo cursu trajecerat axem:
Et fors omne datum traherent per talia tempus:
Sed comes admonuit, breviterque affata Sibylla est.
Nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas,

Gedurende dit gespreck had de dageraet zijn roosverwige paerden alree aen den hemel voorby den middelwegh gedreven; en zy zouden misschien al den tijt, die hun gegunt was, met diergelijck gespreck, overgebraght hebben: maer de Sibylle, zijn gezellin, vermaende hem, en zeide in ’t kort: Eneas, de nacht verloopt; wy verslijten onzen kostelijken tijt slechts met weenen.

midlerwijl quam ’t morgenlicht gereden
Met zijn roosverwigh paert ter kimme op naer de lucht,
Voorby den middelwegh. zy hadden, uit een zucht
(805) Tot diergelijck gespreck, den tijt, hun alle beide
Gegunt, misschien aldus versleeten: maer toen zeide
De maeght, zijn gezellin, in ’t kort: wat toeven wy?
De nacht, Eneas, is verloopen, en voorby:
Wy brengen onzen tijt, onze uuren door met schreien.

(540) Hic locus est, partes ubi se via findit in ambas:
Dextera, quae Ditis magni sub moenia tendit,
Hac iter Elysium nobis: at laeva malorum
Exercet poenas, & ad impia Tartara mittit.

Hier is de plaets, daer de wegh zich in twee deelen deelt: en die aen de rechte hant naer de muren van den grooten Pluto loopt, wijst ons naer d’Elysische beemden: maer die aen de slincke hant leit, loopt naer den heiloozen Tarter, daer de misdadigen gestraft worden.

(810) Hier wort de wegh in twee geklooft, en onderscheien.
Men loopt ter rechte hant naer Plutoos groote stadt,
En ’t blijde Elysium: maer ’t heiloos slincke padt
Loopt naer den Tarter toe, daer straft men elcks misdaeden.

Deiphobus contra: Ne saevi magna sacerdos:
(545) Discedam, explebo numerum, reddarque tenebris.

Deifobus antwoorde haer: o groote Priesterin, versteur u niet: ick zal vertrecken, en mijnen tijt in duisternisse voldoen.

Toen sprack Deïfobus: ’k vertreck naer mijne paden,
(815) O groote priesterin, ô maeght, verstoor u niet:
Ick ga mijn tijdt voldoen, in ’t duister nachtverdriet.

I decus, î nostrum: melioribus utere fatis.
Tantum effatus, & in verbo vestigia torsit.

Ga hene, ga hene, o eere van ons geslacht, het gelucke u beter dan ons. Zoo sprekende, verdween hy.

Ga heene, ô opperste eer van ons geslacht, ga heenen.
’t Gelucke u bet dan ons. hiermede is hy verdweenen.

Respicit Aeneas subito, & sub rupe sinistra
Moenia lata videt, triplici circundata muro:
(550) Quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis
Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa.

Eneas ziet haestigh om, en ter slincke hant onder de steenrots, en binnen den ommekreits van drie muren, de wijdtstreckende vesten leggen, daer de Tartarsche Flegeton met zijn wallende vlammen snel rontom stroomt, en klinckende keien voortrolt.

Eneas ziet eens om, en flux, ter slincke zy,
(820) Beneên de steenrots, in den ommekreits van dry
Geboude muuren, die wijtstreckende gebouwen
En vesten leggen, daer de vlammen zich ontvouwen,
Die uit den helschen stroom van Flegeton in ’t ront
Opwallen, snel en licht, en kaien op den gront
(825) Al knerssende met kracht omwentelen, en rollen.

Porta adversa ingens, solidoque adamante columnae:
Vis ut nulla virûm, non ipsi excindere ferro
Coelicolae valeant, stat ferrea turris ad auras;
(555) Tisiphoneque sedens, palla succincta cruenta,
Vestibulum insomnis servat noctesque, diesque.

De geweldige poort, en pylaren van louter diamant staen ’er tegens over, zoo sterck, dat geen mannekracht, zelfs geene Goden machtigh zijn deze met yzer en stael te verdelgen. Hier rijst een yzeren toren tot aen de lucht toe, en Tisifoon met haren bloedigen nachtmantel omgort, bewaeckt en bewaert ’er nacht en dagh het poortael.

De hooge poort, en zuil, met kapiteel en krollen,
Uit louter diamant gekloncken, staen met pracht
Recht over, en zoo sterck, dat geene mannekracht,
Geene oorloghsgoden zelfs, hoe maghtigh zy ’t zich belgen,
(830) Vermogen dit met stael en yzer te verdelgen.
Een ysren toren rijst hier opwaert naer de maen.
Tisifone, met haer bloetverwigh nachtkleet aen,
Bewaeckt’er nacht en dagh ’t poortael.

Hinc exaudiri gemitus, & saeva sonare
Verbera: tum stridor ferri tractaeque catenae.

Uit dezen hoeck hoort men stenen, en naer geklater van zweepen; oock yzerklanck en nagesleepte ketens rammelen.

men hoort dat heenen
Het klatren van de zweep, het zuchten, en het steenen,
(835) Het rammelen van stael en ysren ketenklanck,
En boeien, nagesleipt door smoock en zwavelstanck.

Constitit Aeneas, strepitumque exterritus hausit.

Eneas bleef staen, van verbaestheit, en luisterde naer dat gerucht.

Eneas staet verbaest, en hoort naer die geluiden,

(560) Quae scelerum facies? (ô virgo, effare) quibusve
Urgentur poenis? quis tantus plangor ad auras?

O maeght, zeghme toch, wat slagh van schelmen leit daer? Wat straf lijdenze? Wat gruwelijck gekerm hoortmen daer?

En zeght: ô maeght, wat wil dit droef gekerm beduiden?
Wat schelmen leggen daer? wat straf wort daer geleên?

Tum vates sic orsa loqui: dux inclyte Teucrûm,
Nulli fas casto sceleratum insistere limen:
Sed me, cum lucis Hecate praefecit Avernis,
(565) Ipsa Deûm poenas docuit, perque omnia duxit.

Toen hief de Waerzeggerin aldus aen: o vermaerde Vorst van Troje, geen godtvruchtige magh zijnen voet op dien vervloeckten drempel zetten; maer toen Hekate my de vooghdy over de wouden van Avernus gaf, leerdeze my zelf wat straf de Goden over elcke misdaet zetten, en leide my door al het zielrecht.

(840) Sibil berecht hem flux: geen vroome magh zijn treên,
O wijt vermaerde vorst, zijn’ voet, naer geene wetten,
In dien vervloeckten oort en op dien drempel zetten.
Maer toen my Hekaté de helvooghdyen gaf,
En inwijde over ’t woudt, ontvoudeze wat straf
(845) De Goden stelden, om elck misdrijf uit te vaegen,
En leide my door al het zielrecht, en Godts plaegen.

Gnossius haec Rhadamanthus habet durissima regna:
Castigatque, auditque dolos, subigitque fateri,
Quae quis apud superos, furto laetatus inani,
Distulit in seram commissa piacula mortem.

De Gnossische Rhadamanth bezit hier de strafste Rijcken, verhoort de misdadigen, straft bedrogh, en pijnigt den booswicht (die op de weerelt in ydele dievery groeiende, zijn zuiveroffer te lang en tot zijn doot toe daer boven uitstelde) om hier zijn boosheit te bekennen.

De Kreetsche Radamant bezit het strafste rijck,
Verhoort misdaedigen, straft list, en ongelijck,
En plaeght den boozen, die ter sluick, by schelmeryen
(850) Vast groeiende, zijn’ zoen en zuivring lange tyen,
Oock tot den sterfdagh toe, om hoogh heeft uitgestelt,
En zijne boosheit noit, gelijck betaemt, gemelt.

(570) Continuo sontes ultrix accincta flagello
Tisiphone quatit insultans, torvosque sinistra
Intentans angues, vocat agmina saeva sororum.

De Wraeckgodin Tisifone gaet den misdadigen met hare geessel flucks te keer, en hun dreigende, met bitse slangen in de slincke vuist, roept haer wreede zusters, die van adderen krielen.

Tisifone, Godin van wraeck, gaet met haer roeden
Misdadigen te keere, en dreightze, en leertze bloeden,
(855) Met bitse slangen wreet gewapent in de vuist,
En roept haer zusters, zwart van adderen begruist.

Tum demum horrisono stridentes cardine sacrae
Panduntur portae: cernis, custodia qualis
(575) Vestibulo sedeat? facies quae limina servet?

Daer na worden de vervloeckte poorten, die afgrijsselijck op hare pannen gieren, ontsloten: ziet ghy wel, zeitze, wat schiltwacht in het poortael zit? wat voor een troni den drempel bewaert?

Nu opent men de helsche en schrickelijcke poorten,
Die gieren op haer pan. bezie, bezie wat soorten,
Wat schiltwacht zietge daer bewaeren het poortael?
(860) Wat troni houdt de wacht op drempels, hardt van stael?

Quinquaginta atris immanis hiatibus Hydrae
Saevior intus habet sedem: tum Tartarus ipse
Bis patet in praeceps tantum, tenditque sub umbras,
Quantus ad aetherium coeli suspectus Olympum.

Een noch feller dan Hydra, en die u afgrijsselijck met vijftigh zwarte adderen aengaept, heeft hier binnen haer verblijf: en de Tarter zelf zijnen mont opspalckende, is tweemael zoo diep, en schiet zoo laegh beneden naer de schimmen toe, als d’Olymp hemelhoogh door de wolcken steeckt.

Een feller Hydra, die, met vijftigh peckzwarte adderen
Afgrijsselijck en wreet u aengaept, onder ’t zwadderen,
Heeft binnen haer verblijf. de groote Tarter zelf,
Opspalckende zijn’ mont, is diep beneên ’t gewelf
(865) Der aerde, en schiet tweemael zoo diep en laegh beneden
Naer ’t rijck der schimmen toe, en Plutoos wreede schreden,
Als Jupiters Olymp door alle wolcken steeckt.

(580) Hic genus antiquum Terrae, Titania pubes,
Fulmine dejecti, fundo volvuntur in imo.

De jonge Reuzen, een out gebroetsel der aerde, en met den blixem nedergevelt, quamen diep onder op den gront afrollen.

Het out gebroet der aerde, als die zich zelve wreeckt,
De jonge reuzerot, geslagen van Godts donder,
(870) Komt rollen op den gront, en tuimelt diep hier onder.

Hic & Aloidas geminos, immania vidi
Corpora, qui manibus magnum rescindere coelum
Aggressi, superisque Jovem detrudere regnis.

Hier zagh ick oock Aloëus tweelingen, onbeschofte lichamen, die met hunne klaeuwen bestonden den wijtstreckenden hemel aen te randen, om Jupijn uit zijnen oppersten troon te bonzen:

’k Zagh hier Aloeüs twee zoonen, t’eener draght
Geboren, onbeschoft van lichaemen en kracht,
Die met hun krauwelen en nagelen en handen
Bestonden ’t groot gevaert des hemels aen te randen,
(875) Om Jupiter om hoogh uit zijnen oppertroon
Te bonzen.

(585) Vidi & crudeles dantem Salmonea poenas,
Dum flammas Jovis, & sonitus imitatur Olympi.

oock zag ick ’er Salmoneus wreedelijck pijnigen, vermits hy Jupijns blixem en donder nabootste.

’k zagh’er oock Salmoneus, Eols zoon,
Vervaerlijck pijnigen, die, als een allersnootste,
Godts weêrlicht donderkloot en blixemstrael nabootste.

Quattuor hic invectus equis, & lampada quassans,
Per Grajûm populos, mediaeque per Elidis urbem
Ibat ovans, divumque sibi poscebat honorem:
(590) Demens, qui nimbos, & non imitabile fulmen
Aere, & cornipedum curru simularat equorum.

Dees liet zich, door Griecken en midden door de stat Elis, van vier paerden omvoeren, en zwaeiende een barnende fackel, braveerde de Goden, en stack hun naer de kroon: die zinnelooze durf, over zijn kopere brugh met paerden heen rennende, donder en blixem, dat niemant vermagh, nakuischen:

Dees liet in Grieckenlant, en midden door de stadt
(880) Van Elis, daer hy trots op zijnen wagen zat,
Zich met vier paerden door den drang der Griecken voeren,
En, zwaeiende eene torts, braveerde met rumoeren
De Goden in de lucht, en stackze naer hun kroon.
Dees zinnelooze durf de kopre brugh uit hoon
(885) Oprennen met zijn paert en weet met razen, ruischen,
En storm den blixem en den donder naer te kuischen,
Dat niemant oit vermoght:

At pater omnipotens densa inter nubila telum
Contorsit (non ille faces, nec fumea taedis
Lumina) praecipitemque immani turbine adegit.

maer d’almaghtige Vader, nochte om fackel nochte roockerigh tortslicht verlegen, schoot uit de dicke wolcken, en dreef hem met eenen vreesselijcken dwarrelwint, dat hy tuimelde:

maer Godts almogentheit,
Om fackel, roockrigh licht, noch zulck een onbescheit
Verlegen, schoot met kracht en uit de dicke wolcken,
(890) Dreef met een’ dwarrelwint, ten spiegel aller volcken,
Hem neder, dat hy plofte.

(595) Nec non & Tityon, terrae omniparentis alumnum,
Cernere erat: per tota novem cui jugera corpus
Porrigitur: rostroque immanis vultur obunco
Immortale jecur tondens, foecundaque poenis
Viscera, rimaturque epulis, habitatque sub alto
(600) Pectore: nec fibris requies datur ulla renatis.

oock moght men hier Tityus, het voesterkint der albarende Aerde, zien, het welck met zijn lichaem negen geheele bunderen lants besloegh: de vervaerlijcke gier doorpickt met zijnen krommen beck d’onsterflijcke lever, en het ter straffe aengroeiende ingewant, dat opgepickt hangt. De vogel nestelt diep in de borst, en de herbore vezelen wort geene rust gegunt.

oock zagh hy hier bewaert
Het voesterkint der aerde, een vrou die alles baert;
Den grammen Tityus, die met zijn lichaem negen
Geheele bundren lants en ackers had beslegen.
(895) De kromme beck des giers doorpickt ’er onvermoeit
De raeuwe lever, die geduurigh weder groeit.
Men ziet’er ’t ingewant, dat door gepickt is, hangen,
En weder groeien, en doorgaens zijn straf ontfangen.
De vogel nestelt diep van binnen, vuil bemorst,
(900) En gunt geen vezel rust, die aengroeit in de borst.

Quid memorem Lapithas, Ixiona, Pirithoumque?

Wat wil ick hier van Lapithen, Ixion, en Pirithoüs verhalen?

Wat wil ick Lapithen, Ixions straf afmaelen,
Of van Pirithoüs in ’t lang en ’t bree verhaelen,

Quos super atra silex jam jam lapsura, cadentique
Imminet assimilis: lucent genialibus altis
Aurea fulcra toris, epulaeque ante ora paratae
(605) Regifico luxu: furiarum maxima juxta
Accubat, & manibus prohibet contingere mensas:
Exurgitque facem attollens, atque intonat ore.

over wien een duistere klip hangt, die, gelijck ofze neerstorten wil, hun van oogenblick tot oogenblick dreight te bevallen. Daer glimmen gulde bancken, met hooge banckpeuluwen; en overdaet van Koningklijcke bancketten staet gereet voor hunnen mont. D’outste der Razernyen zit ’er neffens aen, verbietze de tafels met eenen vinger aen te raken, en met hare fackel toevarende, graeuwt en buldert.

Van eene duistre klip, die overhangt tot schrick,
Hen schaduwende dreight, en schijnt alle oogenblick
(905) Op ’t lijf te vallen, en tot stof en gruis te pletten?
Hier glimmen gulde banck, en dischspon, en bancketten,
Die, voor hunn’ mont gedeckt met hoofsche leckerny,
Gereet staen. d’alleroutste en Opperrazery
Zit hier ter tafel aen, verbiet de spijs te naecken,
(910) En met een’ vinger slechts de tafel aen te raecken.
Zy vlieght afgrijslijck met haer fackel toe, en graeut,
En buldert vast.

Hic quibus invisi fratres, dum vita manebat,
Pulsatusque parens, & fraus innexa clienti:
(610) Aut qui divitiis soli incubuere repertis,
Nec partem posuere suis (quae maxima turba est:)
Quique ob adulterium caesi: quique arma sequuti
Impia, nec veriti dominorum fallere dextras:
Inclusi poenam expectant. ne quaere doceri
(615) Quam poenam, aut quae forma viros, fortunave mersit.

Hier zijnze, die, gedurende hun leven, hun broeders haetten, vaderslagh begingen, en hunnen leenman uitstreken; of groote rijckdommen bezaten, daer voor niemant iet af moght: deze maken den meesten hoop. Hier zittenze oock opgesloten, en verwachten hun vonnis, die om overspel om hals geraeckten, en godtlooze wapens volgende, zich niet ontzagen hunne Heeren trouweloos uit te strijcken. Vraegh niet, hoe en waerom deze gevangens gestraft zullen worden.

hier zit de booswicht nu benaeut,
Die in het leven op zijn’ broeder was gebeeten;
Die vaderslaght begingk; die, tegens zijn geweeten,
(915) Den leenman uitstreeck, oock die maghtigh goet bezat,
En niemant eenigh deel wou gunnen van dien schat.
Zy maecken ’t grootste deel. hier zittenze opgesloten,
Benaeut voor ’t vonnis, die een anders bedgenooten
Schoffeerden, en om hals geraeckten, zonder eer.
(920) Hier treurt de trouwelooze uitstrijcker van zijn’ heer.

Saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarum
Districti pendent: sedet, aeternumque sedebit
Infelix Theseus: Phlegyasque miserrimus omnes
Admonet, & magna testatur voce per umbras:
(620) DISCITE justitiam moniti, & non temnere divos.

Zommigen wentelen eenen geweldigen steen opwaert, of hangen aen speecken van raden uitgespannen. D’ongeluckige Theseus zit ’er, en zal ’er eeuwigh zitten, en d’overellendige Flegyas vermaent een ieder, en roept onder de schimmen luitskeels: Weest gewaerschuwt, dat ghy rechtvaerdigheit oefent, en geene Goden veracht.

Nu vraeght niet eens waerom, en hoe men elck gevangen
Zal straffen. zommigen aen ’t wentelen, verlangen
Met hunnen zwaeren steen te raecken opwaert aen,
En andren hangen aen de speecken van de raên
(925) Gespannen. Theseus zit hier vast om zijn misdrijven
Geketent, en zal hier wel eeuwigh zitten blijven;
En droeve Flegyas vermaent vast ieder een
By deze schimmen, roept luids keels in al’t gesteen:
Weest nu gewaerschuwt: leert voortaen u zelven wachten,
(930) Het recht hanthaven, en geen Goden te verachten.

Vendidit hic auro patriam, dominumque potentem
Imposuit: fixit leges pretio, atque refixit.
Hic thalamum invasit natae, vetitosque Hymenaeos.
Ausi omnes immane nefas, ausoque potiti.

Dees verkocht zijn vaderlant om gout, en bedroogh zijnen Heer, onder wien hy stont; stelde wetten om loon in, en brackze weder. Dees bloetschender schoffeerde zijn dochter in hare slaepkamer, en trouwdeze tegens de wetten: alle te zamen bestondenze afgrijsselijcke stucken, en dienden ’er zich af.

Dees heeft zijn vaderlant uit gierigheit verkocht,
Zijn meesters erfrijck aen een maghtiger gebroght,
De wetten ingevoert, en wederom gebroken,
Het recht op prijs gestelt. dees schenner zit besproken
(935) Van bloetschant, en schoffeert zijn dochter op haer bedt,
Beslaeptze al t’onbeschaemt, oock tegens eer en wet.
Afgrijslijck luidt het dat zy altemael bestonden,
En dienden zich hier van.

(625) Non mihi si linguae centum sint, oraque centum,
Ferrea vox, omnes scelerum comprendere formas,
Omnia poenarum percurrere nomina possem.

Al had ick hondert monden, hondert tongen, en een yzere keel; ick zou zoo menigerley slagh van schelmeryen en straffe niet kunnen begrijpen, nochte noemen.

al had ick hondert monden,
En hondert tongen, en een ysre en staele keel,
(940) Ick kon zoo menigh slagh van boosheên, noch elck deel
Der schelmeryen niet begrijpen, nochte noemen.

Haec ubi dicta dedit Phoebi longaeva sacerdos;
Sed jam age, carpe viam, & susceptum perfice munus.
(630) Acceleremus, ait; Cyclopum educta caminis
Moenia conspicio, atque adverso fornice portas:
Haec ubi nos praecepta jubent deponere dona.

Toen Febus overoude Priesterin dit verhaelt had, sprackze: nu welaen, ga voort, en verricht uwen aengevaerden last: laet ons spoeden; ick zie de vesten, van de Reuzen in hunne smidtse gesmeet, en zoo hoogh opgetrocken; en de gewelfde poorten daer tegens over, alwaer ons bevolen wiert de gave te offeren.

Toen d’oude priesterin van Febus elx verdoemen
Verhaelt had, sprackze: nu welaen, ga heen, verricht
Uw’ aengevaerden last: ick zie, voor mijn gezicht,
(945) [Dies laet ons spoên,] alree de reuzestadt, en veste,
In hunne smids gesmeet, met zoo veel zweets ten leste
Hoogh opgetrocken, en ’t gewelf der poorte mê,
Daer ons bevolen wiert den tack op zijne stê
Te steecken.

Dixerat: & pariter gressi per opaca viarum
Corripiunt spatium medium, foribusque propinquant.

Zoo sprackze, en zy hielden te zamen de middelbaen, langs beschaduwde wegen, en genaeckten de poort.

aldus sprackze, en hielden bey te gader
(950) Den middenwegh door schim en schaduw, quamen nader
En dichter by de stadt.

(635) Occupat Aeneas aditum, corpusque recenti
Spargit aqua, ramumque adverso in limine figit:

Eneas gingk de poort in, en zijn lichaem met versch water besprengkelende, stack den tack recht voor op de poort.

nu gaet Eneas voort,
Besprengt met versche bron zijn lichaem in de poort,
En steeckt den tack hier voor, gelijck men hem belaste.

His demum exactis, perfecto munere divae,
Devenere locos laetos & amoena vireta
Fortunatorum nemorum, sedesque beatas.

Deze dingen en het bevel der Godinne verricht zijnde, zoo quamenze endelijck in de lustige plaetsen, en genoeghelijcke beemden en bosschaedjen der geluckzaligen, en in de gezalighde rustplaetsen.

Het goddelijck bevel was nu, gelijck het paste,
(955) Verrecht: toen quamen zy ten leste te gelijck
In ’t lustige geweste, in blijde beemden, rijck
En schoon met bosch beplant, in zalige landouwen,
En lustprieelen, daer de vroomen zich onthouwen.

(640) Largior hic campos aether, & lumine vestit
Purpureo: solemque suum, sua sidera norunt.

Een ruimer lucht bekleet hier met eenen purperen glans de velden, van een andere zon, en andere starten beschenen.

Een milder lucht bekleet hier met een’ purpren gloet
(960) De vruchtbre velden, van eene andre zon gevoedt,
Van ander hemelsch blaeu en starren overscheenen.

Pars in gramineis exercent membra palaestris,
Contendunt ludo, & fulva luctantur arena:
Pars pedibus plaudunt choreas, & carmina dicunt.

Zommigen oefenen het lichaem in het begraesde worstelperck, worstelen en spelen om strijt in het roode zant. Zommigen huppelen en danssen, en zingen gedichten aen den rey.

Hier oefent zich een deel met worstlen, sterck van beenen
En armen, en beproeft zijn kracht in ’t roode zant:
Een deel, aen ’t huppelen, en danssen, hant aen hant,
(965) Zingt zangen aen den rey.

(645) Nec non Threïcius longa cum veste sacerdos
Obloquitur numeris septem discrimina vocum,
Jamque eadem digitis, jam pectine pulsat eburno.

De Thracische Priester, in ’t lange kleet, zingt muzijck onder de lier, en slaet nu met zijne vingeren, nu met zijn ivoire pen zeven snaren, ongelijck van toon.

hier zingt, in lange kleêren,
De Thracische Orfeus zijn muzijck, om elck te leeren,
Zet wijzen op zijn lier, en slaet met penne en hant
Het speeltuigh, dat hy fix, met zeven snaren spant,
Van ongelijcken toon.

Hic genus antiquum Teucri, pulcherrima proles,
Magnanimi heroës, nati melioribus annis,
(650) Ilusque, Assaracusque & Trojae Dardanus author.

Hier houdt zich Teucers overout geslacht, een zeer brave afkomst, grootmoedige helden in geluckiger tijden geboren, Ilus en Assarakus, en Dardaen, stichter van Troje.

hier weeten zich d’aelouden
(970) En Teucers out geslacht en afkomst t’onderhouden,
De brave mannen, in een betre tijt geteelt,
De grijze Assarakus, en Ilus, ’s vaders beelt,
En koning Dardan, die de Troische muuren boude.

Arma procul, currusque virûm miratur inanes.
Stant terrae defixae hastae, passimque soluti
Per campos pascuntur equi. quae gratia currûm,
Armorumque fuit vivis; quae cura nitentes
(655) Pascere equos, eadem sequitur tellure repostos.

Van verre ziet hy wapens en ledige wagens; speeren in d’aerde steecken, en paerden overal los in de velden weiden. De zelve lust, dienze in hun leven hadden tot wapens en wagens; de zelve treck tot brave paerden aen te vocken, hangt hun onder d’aerde noch aen.

Van verre ziet hy hier de wapens der aeloude,
(975) En d’oorloghswagens, en de speeren in den gront,
En paerden, overal in bosch en beemt, in ’t ront
Gaen weiden. d’eerste liefde in ’t leven, dieze draegen
Tot oorloghswapentuigh, en ’t mennen van den wagen,
De zelve treck met ros en paerden om te gaen,
(980) En aen te voeren, hangt hun noch beneden aen.

Conspicit: ecce, alios dextra, laevaque per herbam
Vescentes, laetumque choro Paeana canentes,
Inter odoratum lauris nemus: unde superne
Plurimus Eridani per sylvam volvitur amnis.

Hy ziet anderen, ter rechte en slincke hant, in het gras bancketteeren, en vrolijck ten reie Pean zingen in een welrieckend lauwerbosch, daer d’Eridaen, die groote vliet, van boven door het bosch komt stroomen.

Hy ziet ’er anderen, ter rechte en slincke zijde,
Vast bancketteren in de beemden, overblijde
Ten reie, een vrolijck liedt, in ’t bosch van lauwerblaên,
Aenheffen, daer de stroom, de drijvende Eridaen,
(985) Van boven neder, door het geurigh bosch, komt stroomen.

(660) Hic manus ob patriam pugnando vulnera passi;
Quique sacerdotes casti, dum vita manebat;
Quique pii vates, & Phoebo digna loquuti;
Inventas aut qui vitam excoluere per artes;
Quique sui memores aliquos fecere merendo:
(665) Omnibus his nivea cinguntur tempora vitta.

Hier zijn de troepen, die voor ’t vaderlant vechtende, aen eerlijcke wonden sneuvelden; en Priesters, die hun leven in kuisheit overbroghten; en Godtvruchtige Waerzeggers, die door Febus geest goddelijcke orakels spelden; oock die lantnutte kunsten vonden; en die door hunne verdiensten by de nakomelingen in gedachtenisse bleven: deze dragen al te zamen sneeuwitte tulbanden:

Hier zijn die ’t vaderlant verdaedighden, als vroomen,
En, eerelijck gewont, neêrstortten in het zant.
Hier zijn de priesters, noit bevleckt van minnebrant,
Waerzeggers van Apol, die door zijne aendrift spelden
(990) Orakels; die de kracht van zijne godtheit meldden;
Oock vinders van de kunst, ten dienst van volck en lant,
En wier gedachtenis noch duurt, van hant tot hant.

Quos circumfusos sic est affata Sibylla:
(Musaeum ante omnes: medium nam plurima turba
Hunc habet, atque humeris extantem suspicit altis)
Dicite felices animae: tuque optime vates,
(670) Quae regio Anchisen, quis habet locus? illius ergo
Venimus, & magnos Erebi tranavimus amnes.

en de Sibylle sprackze, daer de scharen om hen drongen, aldus aen: vooral Museus: want zy zagh hem midden onder den drang staen, en hals en hooft langer, boven hen allen uitsteken: o geluckige zielen, en ghy, heilige Poeet, zeght my, waer en in wat oort onthoudt zich Anchises? zijnent halve quamen wy herwaert de breede stroomen van Erebus over gevaren.

Een iegelijck van hun beschaduwt zijne haeren
Met witte myteren: en daer de drang der schaeren
(995) Hun toejuicht en omringt, sprack dees Sibil hen aen,
Vooral Museüs, want zy zagh dien godtstolck staen
In ’t midden van den drang, en tot een achtbaer teken,
Uit zulck een’ toevloet, hem met hals en hooft uitsteecken:
O zaelge zielen, ô gezalighden, en gy
(1000) Geheilighde Poeet en godtstolck, ay zeght my
In welck geweste en waer onthoudt zich by de reien
Anchises? want om hem zijn wy van ’t licht gescheien,
En quamen herrewaert naer Erebus, en ’t veer
Gevaeren, over ’t breede en onderaerdtsche meer.

Atque huic responsum paucis ita reddidit heros:
Nulli certa domus; lucis habitamus opacis,
Riparumque toros, & prata recentia rivis
(675) Incolimus; sed vos (si fert ita corde voluntas)
Hoc superate jugum, & facili jam tramite sistam.
Dixit: & ante tulit gressum, camposque nitentes
Desuper ostentat; dehinc summa cacumina linquunt.

De helt antwoorde haer in het kort aldus: niemant heeft hier zijn huis bezonder: wy woonen in deze lommerrijcke bosschen, en bezitten beemden, van versche beken bewatert: doch klimt (verlangt ghy zoo hartelijck naer hem) klimt op dezen heuvel, en ick zal u op een gemackelijck voetpadt brengen. Zoo sprack hy, en trat voorhene, en toonde hun van boven de bloeiende velden, van waerze den top af naer beneden stegen.

(1005) De godtstolck antwoort haer: in dit gewest hier onder
Heeft niemant zijne plaets, noch huis, noch erf byzonder:
Maer wy bewoonen hier het schaduwrijcke woudt,
Bezitten beemden, versch bewatert, koel en koudt,
Van versche bronnen: doch klimt op, is uw verlangen
(1010) Zoo groot om hem te zien. klimt op, en zet uw gangen
Op dezen heuvel; ’k zal u brengen op een padt
Dat heel gemacklijck valt. zoo sprack Godts tolck, en tradt
Voorheene, en toonde hun de liefelijcke velden.
Toen steegenze af naer ’t velt der vroome en dappre helden.

At pater Anchises penitus convalle virenti
(680) Inclusas animas, superumque ad lumen ituras,
Lustrabat studio recolens: omnemque suorum
Forte recensebat numerum, charosque nepotes:
Fataque, fortunasque virûm, moresque, manusque:

Maer Anchises, zijn vader, overzagh by geval ernstigh de zielen, die in een groen dal afgescheiden, naer de weerelt zouden gaen; en monsterde alle zijn lieve nakomelingen, en de zijnen, en het nootlot en de fortuin en deughden en daden der zelven:

(1015) Hier overzagh Anchys de vader by geval
Met ernst de zielen, die, geschift in ’t groene dal,
Naer boven zouden gaen. hy monstert, eerze gingen,
Met blyschap al de zijne, en zijn nakomelingen.
Hy monstert hun fortuin, en deught, en dapperheên:
(1020) En ziende Eneas in den beemt recht voor hem treên,
Zoo stack hy vrolijck hem zijn handen alle beide
Van verre toe, en borst van blyschap uit, en schreide,
Dat hem de traenen langs de wangen liepen: och,

Isque ubi tendentem adversum per gramina vidit
(685) Aenean, alacris palmas utrasque tetendit;
Effusaeque genis lacrimae, & vox excidit ore:
Venisti tandem? tuaque expectata parenti
Vicit iter durum pietas? datur ora tueri,
Nate, tua; & notas audire, & reddere voces?

en ziende Eneas recht voor hem door den beemt treden, zoo streckte hy vrolijck beide zijn handen naer hem toe, en borst uit met deze rede, terwijl de tranen over zijn kaken biggelden: zijt ghy ten leste eens gekomen? en heeft uwe liefde tot uwen vader, die u zoo lang te gemoet zagh, dees zware reis afgeleit? o mijn zoon, magh my gebeuren uw aenschijn te zien? en u met kennisse aen te spreken en te hooren?

Zijt gy ten leste eens hier gekomen? leeftge noch?
(1025) Hebt gy ter liefde van uw’ vader, die dus lange
Uw komst verwachte, nu dees reis, dus zuur en bange,
Eens afgeleght? mijn zoon, gebeurtme nu misschien
U aen te spreecken, en te hooren?

(690) Sic equidem ducebam animo, rebarque futurum,
Tempora dinumerans: nec me mea cura fefellit.

Ick de dagen vast tellende, maeckte rekening op uwe komst, en achtte dat ghy voorhanden waert: en mijn hoop heeft my niet bedrogen.

u te zien
Met kennisse en verstant? ick telde d’uur, en wachte
(1030) En maeckte al rekeninge op uwe komste, en achte
Dat gy voorhanden waert: mijn hoop bedrooghme niet.

Quas ego te terras, & quanta per aequora vectum
Accipio! quantis jactatum, nate, periclis!
Quam metui ne quid Libyae tibi regna nocerent!

O zoon, hoe vinde ick u hier zoo verre, te water en te lande, omgevoert! door zoo groote gevaren omgesuckelt! Hoe vreesde ick, dat het rijck van Libye u iets moght beleedigen!

O zoon, hoe vinde ick u, na veel geleên verdriet,
Zoo verre hier gevoert, door noot en veelerhande
Gevaeren, uitgestaen te water, en te lande!
(1035) Hoe vreesde ick dat u ’t rijck van Tyrus hindren moght!

(695) Ille autem: tua me genitor, tua tristis imago
Saepius occurrens, haec limina tendere adegit.
Stant sale Tyrrheno classes: da jungere dextram,
Da genitor, teque amplexu ne subtrahe nostro.

Maer d’ander antwoorde: o vader, uw nare geest my zoo menighmael bejegenende, dreef my naer dit hof toe. Mijn vloot leit in de Tyrrheensche zee: geef my toch de hant; vader, geefze my, en laet my u toch omhelzen.

De zoon beantwoort dit: ô vader! op mijn’ toght
Verscheenme uw naere geest zoo dickwijl, dreefme heene
Naer deze drempels toe. mijn vloot leght in Tyrrene,
Aen zijne zeekust. geef, ay geefme toch de hant.
(1040) O vader, geefze my, en gunme in dezen stant
U noch t’omhelzen, och.

Sic memorans, largo fletu simul ora rigabat.

Zoo sprack hy, en weende bitterlijck:

dus sprack hy vast, en schreide
Heel bitter.

(700) Ter conatus ibi collo dare brachia circum,
Ter frustra comprensa manus effugit imago,
Par levibus ventis, volucrique simillima somno.

driewerf pooghde hy d’armen om zijnen hals te slaen; driewerf greep hy te vergeefs met zijne handen naer den geest, die hem ontglipte, gelijck de lichte wint, gelijck de vlugge slaep.

drywerf pooght hy hem met alle beide
Zijne armen om den hals te vatten, al bevreest.
Hy grijpt drymael vergeefs naer vaders schijn en geest,
(1045) Die hem ontglipt, gelijck de vlugge slaep, de winden,
En dunne lucht, waeraen geen vatten is te vinden.

Interea videt Aeneas in valle reducta
Seclusum nemus, & virgulta sonantia sylvis,
(705) Lethaeumque domos placidas qui praenatat, amnem:

Ondertusschen ziet Eneas, in een ter zijde afleggende dellinge, een afgeheint bosch, en ruisschende woudt, en den vergetelvliet, die langs de geruste huizen vloeit:

Eneas midlerwijl ziet zylings by geval
Een bosch, dat, afgeheint en ruischende, in een dal
Gelegen is, en ’t nat, dat alles leert vergeeten,
(1050) En langs de huizen vloeit, die van geene onrust weeten.

Hunc circum innumerae gentes, populique volabant.
Ac veluti in pratis, ubi apes aestate serena
Floribus insidunt variis, & candida circum
Lilia funduntur: strepit omnis murmure campus.

ontelbare volcken en lieden vlogen hier rontom: gelijck de byen, wanneerze des zomers, in den zonneschijn en de beemden, op verscheide bloemen zitten, en op blancke lelien komen nedervallen, en brommen over al het velt.

Hier vlogen zwarm by zwarm van volcken om en om:
Gelijck de byen, die des zomers, drom by drom,
Langs groene beemden, op verscheide bloemen zitten,
Op blancke leliën aenvallen, en verhitten,
(1055) En brommen op het velt.

(710) Horrescit visu subito: causasque requirit
Inscius Aeneas, quae sint ea flumina porro;
Quive viri tanto complerint agmine ripas.

Eneas verschrickt haestigh van dat gezicht, en onkundigh, vraeght naer d’oirzaeck; wat dit voor vlieten zijn, en wat mannen d’oevers met zulck eenen grooten zwarm beslaen.

Eneas staet verbaest
Voor dit gezicht, en vraeght onkundigh met der haest
Naer d’oirzaeck, vraeght naer vliet en stroom in deze plecken;
Wat mannen d’oevers hier met zulck een’ zwarm bedecken.

Tum pater Anchises: animae, quibus altera fato
Corpora debentur, Lethaei ad fluminis undam
(715) Securos latices, & longa oblivia potant.

Toen zeide Anchises, zijn vader: de zielen, wie by nootlot andere lichamen beschoren zijn, drincken uit den vergetelvliet langkdurige vergetenheit, en spoelen de zorgen af.

Anchys de vader sprack: de ziel, wien lang by lot
(1060) Een ander lichaem toebeschoren wert van Godt,
Drinckt hier vergetenis uit stille waterpoelen,
Vergeet ’t voorleden, weet de zorgh van ’t hart te spoelen.

Has equidem memorare tibi, atque ostendere coram,
Jampridem hanc prolem cupio enumerare meorum:
Quo magis Italia tandem laetere reperta.
O pater; anne aliquas ad coelum hinc ire putandum est
(720) Sublimes animas? iterumque ad tarda reverti
Corpora? quae lucis miseris tam dira cupido?

Ick wenschte al overlang u deze bekent te maken, en te toonen; en d’afkomst mijner nakomelingen, in uwe tegenwoordigheit, te monsteren, op dat ghy endelijck ltalie vindende, u des te meer moght verblijden. O vader, gelooft men, dat eenige zielen van hier om hoogh ten hemel gaen? en wederom in haer trage lichamen keeren? Hoe hebben d’ellendigen zoo vervloeckt een begeerte naer het leven?

Ick wenschte al overlang u hier in dezen schijn
Bekent te maecken, en te toonen wie dit zijn,
(1065) En d’afkomst van mijn bloet te monstren voor uwe oogen,
Op dat gy endelijck, Italie ingetogen,
U hierom des te meer met my verblijden moght.
Gelooft men, vader, dat een deel naer onze locht
Van hier ten hemel gaen, en, die hier ’t lijf ontbeeren,
(1070) Dan weder op een nieuw in ’t logge lichaem keeren?
Hoe zijn d’elendigen zoo toghtigh naer de baen
Des levens?

Dicam equidem nec te suspensum, nate, tenebo:
Suscipit Anchises, atque ordine singula pandit.

Anchises heft hier op aen: o zoon, ick zal het zeggen, en u niet in twijfel houden: en hy ontvouwt hem stuck voor stuck achter een:

hierop heft Anchises weder aen:
Ick zal het zeggen, zoon, u niet in twijfel houwen:
En hy begint hem stuck voor stuck heel net t’ontvouwen:

Principio coelum, ac terras camposque liquentes,
(725) Lucentemque globum Lunae, Titaniaque astra
Spiritus intus alit; totamque infusa per artus
Mens agitat molem, & magno se corpore miscet:

voor eerst voedt een invloeiende Geest hemel aerde en zee, en zon en maen en starren; en een eenige Geest, den leden ingestort, beweeght het geheele gevaert der weerelt, en mengt zich in dat groote lichaem:

(1075) Een innevloeiend geest, des levens eerste bron,
Voedt hemel, aerde, en zee, de starren, maen, en zon:
Een eenigh geest, gestort door allerhande leden,
Beweeght dit gansch gevaert der weerelt, en haer steden,
En mengt zich in dit groot en schrickelijck gevaert.

Inde hominum, pecudumque genus, vitaeque volantum,
Et quae marmoreo fert monstra sub aequore pontus.

hier uit spruiten menschen vee en vogels, en wat gedroghten de zee onder het vlacke marmer teelt.

(1080) Hieruit spruit mensch, en vee, en vogel, en wat aert
Van visch en dieren in het vloeiend marmer krielen.

(730) Igneus est ollis vigor, & coelestis origo
Seminibus: quantum non noxia corpora tardant,
Terrenique hebetant artus, moribundaque membra.

Deze zielen hebben een vierige groeizaemheit in zich, en nemen haren oirsprongk uit hemelschen zaede; en zijn hemelsch van aert, zoo lang de lompe lichamen haer niet vertragen, en aertsche leden en sterflijcke ledematen haer niet verstompen:

Een gloeiendige vaegh bezielt ontelbre zielen,
Die neemen haer begin uit zeker hemelsch zaet,
Zijn hemelsch uit den aert, zoo lang in dezen staet
(1085) De lompe lichaemen haer wezen niet vertraegen,
En zy met aerdtsche leên en schorssen niet beslagen,
Noch met een sterflijck pack belaên, noch, zwaer noch stomp,

Hinc metuunt, cupiuntque: dolent, gaudentque: neque auras
Respiciunt clausae tenebris, & carcere caeco.

want door deze vermenginge met den lichame blijven haer vrees en begeerte, droefheit en blijschap aenhangen: en in den duisteren en blinden kercker des lichaems opgesloten, zien naer den hemel, haren oirsprongk, niet te rugh:

Behouden haer natuur: want met den groven romp
Van ’t lichaem eens gemengt, zoo hangen hartetoghten,
(1090) Begeerte, en vrees, en rou, en vreught, gelijck verknochten,
Heel vast aen heur natuur, en in de duisternis
Van ’s lichaems kercker hecht en dicht gesloten, is
Het omzien naer de lucht, en ’t licht, van waerze quamen,
Haer streng verboôn:

(735) Quin & supremo cum lumine vita reliquit,
Non tamen omne malum miseris, nec funditus omnes
Corporeae excedunt pestes: penitusque necesse est
Multa diu concreta modis inolescere miris.

ja wanneer haer het leven in den lesten oogenblick hier begeeft, dan leggen d’ellendige zielen noch al hare vuilnis niet af, nochte trecken alle besmettingen des lichaems ganschelijck uit: want het volght heel nootzaeckelijck, dat vele dingen lang aen een verknocht, wonderlijcker wijze aen een wassen:

en als de doot het lijf komt praemen,
(1095) In d’uiterste oogenblick, en ’t leven ’t lijf begeeft,
Dan leght noch d’arme ziel al ’t vuil, dat op haer kleeft,
Niet af: dan treckt de ziel de smet des lichaems tevens
Niet uit: want noodigh volght het, dat door jaeren levens
Verknochtelingen zich verbinden sterck en stijf,

Ergo exercentur poenis, veterumque malorum
(740) Supplicia expendunt. aliae panduntur inanes
Suspensae ad ventos: aliis sub gurgite vasto
Infectum eluitur scelus, aut exuritur igni.

weshalve zy door straf moeten geloutert worden, en haer voorleden misdrijf boeten:

(1100) Waerom zy loutering vereischen, en ’t misdrijf
Door straffen dient geboet. de zommigen, aen ’t zuchten,
Zijn in den wint om hoogh gehangen te verluchten:

Quisque suos patimur manes. exinde per amplum
Mittimur Elysium, & pauci laeta arva tenemus:
(745) Donec longa dies, perfecto temporis orbe,
Concretam exemit labem: purumque reliquit
Aetherium sensum, atque auraï simplicis ignem.

zommigen hangen in wint en lucht te verluchten; zommigen spoelen de vlacken harer schelmerye in de grondelooze zee af; of zy worden haer met vier uitgebrant: elcke ziel boet haere schult.

Een andre spoelt de vleck van zijne schelmery
In ’t grondelooze meer met water af, of zy
(1105) Wort uitgebrant met vier: een ieder ziel moet gelden.
Hierna verzent men ons naer d’Elyzijnsche velden,
Een ruim en groot gewest. hier waert een klein getal
In blijde beemden en landouwen overal,
Tot dat de tijt verloopt, alle aengegroeide vlecken
(1110) Door een langduurigheit van tijden in die plecken
Verwonnen, ’themelschdom des wezens, en het vuur
Van deze eenvouwige en heel simpele natuur
Geheel geloutert zijn.

Has omnes, ubi mille rotam volvêre per annos,
Lethaeum ad fluvium Deus evocat agmine magno,
(750) Scilicet immemores supera ut convexa revisant,
Rursus & incipiant in corpora velle reverti.

Hier na worden wy in het ruime velt van Elysium gezonden, en een klein getal gaet in de vrolijcke beemden waren; tot dat de tijt omgekomen, d’aengegroeide smet door de langdurigheit des tijts verwonnen, en het hemelsch wezen en vier der simpele nature geloutert zy. Wanneer alle deze zielen duizent jaren langk gezuivert zijn, dan verdaghvaert Godt Merkuur een groote menighte naer den vergetelvliet toe, op datze, nergens geheughenis af hebbende, de weerelt bezoecken, en lust krijgen om weder in den lichaeme te verkeeren.

wanneer nu deze zielen,
Dus duizent jaeren lang van smetten, dieze hielen,
(1115) Gezuivert zijn, dan daeght Merkuur met zijne roe,
Een groote menighte naer den Vergeetvliet toe,
Op datze wat haer heught uit haer gedachten vaegen,
Ter weerelt innetreen, belust om haere dagen
In ’t lichaem wederom te slijten, als voorheen.

Dixerat Anchises, natumque, unaque Sibyllam
Conventus trahit in medios, turbamque sonantem:
Et tumulum capit, unde omnes longo ordine possit
(755) Adversos legere, & venientum discere vultus.

Zoo sprack Anchises, en trock zijnen zoon en met een de Sibylle midden onder de vergadering, en ’t gewoel der schare; en zette zich op eenen heuvel, van waer hy haer allen recht voor hem, op een lange ry, kon overzien, en d’aengezichten der genakenden leeren kennen.

(1120) Zoo sprack Anchys, en trock zijn’ zoon, en oock met een
De priesterin by zich, in ’t midden van de schaeren,
En ’t vrolijck gekrioel van al die hier vergaêren,
En zet zich op een hooghte, en heuvel, van waer hy
Haer allen, recht voor hem, op eene lange ry
(1125) Kan teffens overzien, en monstren, en zich wennen
Alle aengezichten der genaeckenden te kennen.

Nunc age, Dardaniam prolem quae deinde sequatur
Gloria, qui maneant Itala de gente nepotes,
Illustres animas, nostrumque in nomen ituras,
Expediam dictis, & te tua fata docebo.

Nu welaen, ick zal u kort afvaerdigende, uw nootlot ontvouwen, en melden wat eere de Dardaensche afkomst hier na zal gebeuren: welcke nakomelingen en doorluchtige zielen, onzen naem voerende, u uit den ltaliaenschen geslachte staen te verwachten.

Welaen, ick zal u, nu afvaerdigende, ’t lot,
Dat u in eeuwigheit beschoren is van Godt,
Ontvouwen, en met een den naem en prijs vermelden,
(1130) Die Dardans afkomst zal gebeuren; welcke helden,
En wat doorluchtigen, genoemt naer onzen naem,
Uit Itaeljaenschen stamme ons volgen met hun faem.

(760) Ille (vides?) pura juvenis qui nititur hasta,
Proxima sorte tenet lucis loca: primus ad auras
Aetherias Italo commistus sanguine surget,
Sylvius, Albanum nomen; tua posthuma proles:
Quem tibi longaevo serum Lavinia conjux
(765) Educet sylvis regem, regumque parentem:
Unde genus longa nostrum dominabitur Alba.

Dees jongelingk (ziet ghy hem?) die daer op een stang leunt, en by lotinge de naeste plaets van den glans der eere in heeft, dat is Sylvius, uwe afkomst, die uit ltaliaenschen bloede, gemengt met uwen stamme, d’eerste na uw overlijden voor den dagh zal komen, en de Vorsten van Alba met zijnen naem vereeren.

Dees jongling (zietge hem op eene heirsteng leunen?)
Die uitgepickt by lot, waerop de grooten steunen,
(1135) Hier d’allernaeste plaets van ’tzaligh licht beslaet,
Dat ’s Sylvius, u telgh, die uit ltalisch zaet,
Gemengt met uwen stamme, en d’eerste, na uw leven,
In ’t licht zal komen, aen d’Albaensche scepters geven
Den glans van zijnen naem. Lavinie, uwe ga
(1140) En bedgenoote, zal dien koning, vol gena,
Den vader van zoo veele erfkoningen en heeren,
In uwen ouden dagh, die ’t ende schijnt t’ontbeeren,
In bosschen opvoên, en ons wijt befaemt geslacht
Lang Alba van ’t begin regeeren door zijn maght.

Proximus ille Procas, Trojanae gloria gentis,
Et Capys, & Numitor: & qui te nomine reddet,
Sylvius Aeneas, pariter pietate, vel armis
(770) Egregius, si unquam regnandam acceperit Albam:

De gemalin Lavinie zal dien Koningk en vader der Koningen, zijnen vergoden vader ter eere, in de bosschen optrecken; en ons geslacht van hem aenvangen over het lange Alba te heerschen.

(1145) De naeste aen deze telgh is d’eer der Troische steden,
Helt Prokas, Kapys volght, en Numitor, wiens treden
Eneas Sylvius nu nastapt, die uw’ naem
Bewaert, en, teffens door zijn dappere oorloghsfaem
En zijn godtvruchtigheit, ten hemel in zal stijgen,
(1150) Indien hy ’t rijxgezagh in Alba koom’ te krijgen.

Qui juvenes quantas ostentant, aspice, vires.
At qui umbrata gerunt civili tempora quercu,
Hi tibi Nomentum, & Gabios, urbemque Fidenam,
Hi Collatinas imponent montibus arces:
(775) Pometios, Castrumque Inuï, Bolamque, Coramque.

De naesten aen hem zijn Prokas, d’eere des Trojaenschen volcks, en Kapys, en Numitor, en Sylvius Eneas, die uwen naem dragende, braef te gelijck in Godtvruchtigheit en dapperheit zal uitmunten, zoo hy eens het gezagh over Alba krijge. Zie eens, hoe die jongelingen hun dapperheit zoo heerlijck ten toon stellen. Maer die met eicke burgerkranssen hun hooft beschaduwen, zullen u Nomentum, de Gabien, en Fidenen, en Kollatijnsche muren op de bergen stichten; en Pometie, en de sterckte Inuus, en Bole, en Kore.

Bezie hoe moedigh zich die jongelingen daer
In ’t harnas quijten voor den staet, en ’t hoogh altaer.
Maer die met eicken loof en burgerkranssen praelen,
En ’t hooft beschaduwen, dat zijnze, die de paelen
(1155) Des rijx bevestigen met steden, trots gebouwt,
Nomentum, Gabien, Fidenen, sterck en stout,
En hoogh Kollatie, gesticht in ’t berghgeweste,
Pometie, Inuüs, en Bole, en Kores veste;

Haec tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terrae.

Alle deze landen, nu zonder naem, zullen dan naemhaftigh zijn.

Nu landen zonder naem, doch wijt befaemt hier na.

Quin & avo comitem sese Mavortius addet
Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater
Educet. viden’ ut geminae stent vertice cristae,
(780) Et pater ipse suo superûm jam signet honore?

Ja de strijtbare Romulus, uit Ilia zijne moeder, Assarakus bloet gesproten, zal zijn grootvaders rijcksgenoot zijn. Zie eens, hoe die dubbele kam op zijne kruin overendt staet, en de vader der Goden zelf hem alree onder de Goden rekent.

(1160) De strijtbre Romulus, uit moeder Ilia
Voorheen geboren, uit Assarakus gesproten,
Is hier de minste niet van ’s grootvaers rijxgenooten.
Bezie hoe hy alree dien dubblen kam op ’thooft
Trots opsteeckt, wat het hooft der Goden hem belooft;
(1165) Dewijl hy in ’t getal der Goden wort getekent.

En hujus, nate, auspiciis illa inclyta Roma
Imperium terris, animos aequabit Olympo:
Septemque una sibi muro circundabit arces,
Felix prole virum: qualis Berecynthia mater*
(785) Invehitur curru Phrygias turrita per urbes,
Laeta Deûm partu, centum complexa nepotes,
Omneis Coelicolas, omneis supera alta tenentes.

O zoon, onder het beleit dezes mans wil de naemhaftige stadt Rome haer heerschappy met den aerdtbodem, haere groothartigheit met den hemel bepalen. Deze stadt zal alleen haer zeven sloten met eenen muur omtrecken, en geluckigh zijn door haer mannelijcke afkomst: gelijck vrouw Berecynthie met torens gekroont, op haren wagen door de Frygiaensche steden varende, moedt draeght op de Goden, haer zonen, en hondert neven berekent, die al te zamen in den hemel, al te zamen boven de starren woonen.

O zoon, wat wil de stadt van Rome, dan gerekent
Naemhaftigh, haere maght en heerschende beleit
Met ’s aerdtrijcks ommeloop, en haer groothartigheit
Met ’s hemels ommekreits bepaelen, en vergrooten!
(1170) Deze eene stadt alleen zal haere zeven sloten
Besluiten met een’ muur, geluckigh in ’t bewint
Door manlijcke afkomst zijn: gelijck vrouw Berecynth,
Met toornen rijck gekroont, op haeren hoogen wagen
Door Frygiaensche steên ten toon wort omgedraegen,
(1175) Gemoedight op de Goôn, haer zoonen, hondert sterck,
Al neven uit haer bloet, die alle, boven ’t zwerck,
In ’t heldere gestarnt gezeten, daer regeeren.

Huc geminas, huc flecte acies: hanc aspice gentem,
Romanosque tuos: hic Caesar, & omnis Iüli
(790) Progenies, magnum coeli ventura sub axem.

Nu keer, nu keer beide uw oogen herwaert, en bezie uw volck, uwe Romainen eens. Dit is Cesar en Julus geheele afkomst, die de wijde poorte des hemels in zal varen.

Nu pas uwe oogen eens wat herwaert aen te keeren.
Bezie uw volck, bezie nu uw Romainen vry.
(1180) Dit ’s CESAR, d’afkomst van Iülus, en haer ry,
Gereedt de wijde poort des hemels in te vaeren.

Hic vir, hic est, tibi quem promitti saepius audis,
Augustus Caesar, divûm genus: aurea condet
Saecula qui rursus Latio, regnata per arva
Saturno quondam: super & Garamantas, & Indos
(795) Proferet imperium. jacet extra sidera tellus,
Extra anni, solisque vias: ubi coelifer Atlas
Axem humero torquet stellis ardentibus aptum:

Dit is de man, dit is hy, die, gelijck ghy hoort, u zoo menighmael belooft wort; Augustus Cesar, uit der Goden geslacht, die weder goude eeuwen in Latium, het landt eertijts by Saturnus geregeert, zal invoeren. Hy zal het Rijck uitbreiden over Garamanten en Indianen. Een lant leit ’er buiten de twalef gesterrenten; buiten den diereriem, de baen waer door de zon al het jaer hare ronde doet; en daer de hemel vol blakende starren, van Atlas gestut, op zijne schouder draeit:

Dit is de man, dit is de zelve, zoo de maeren
U melden, die u wort zoo menighmael belooft,
AUGUSTUS CESAR, uit der Goôn geslacht, een hooft,
(1185) Een vorst, die Latium al weder zal verblijden,
En brengen het geluck en weelde en goude tijden
Te voorschijn, daer wel eer Saturnus heeft geheerscht.
Hy zal het rijxgebiet uitbreiden allereerst,
Oock over Garamante, en Indus, rijck van zegen.
(1190) Een lantschap, verder dan de dierenriem gelegen,
De zonnebaen, en daer ’t gewelf, vol licht gezaeit,
Van Atlas onderstut, op Atlas schouders draeit;

Hujus in adventu jam nunc & Caspia regna
Responsis horrent divûm, & Maeotica tellus,
(800) Et septem gemini turbant trepida ostia Nili.

dit lant, en de Kaspische Rijcken, en het Meotische gewest schricken nu alreede door der Goden orakels tegens dezes mans toekomste; en de zeven sidderende monden des Nyls zijn ontroert.

Dit lant, en ’t Kaspisch rijck, en zijn Meootsche meeren,
Verschricken ree van verre, ontstelt door ’t profeteeren
(1195) Van Godts orakels, voor ’t verschijnen van dien helt,
En zeven keelen van den Nylstroom staen ontstelt.

Nec vero Alcides tantum telluris obivit:
Fixerit aeripedem cervam licet, aut Erymanthi
Placarit nemora, & Lernam tremefecerit arcu.
Nec qui pampineis victor juga flectit habenis,
(805) Liber, agens celso Nysae de vertice tigres.

Gewisselijck Alcides heeft noit zoo veel lants overtrocken; al schoot hy de hinde met haere kopere voeten; of veilighde Erymanthus bosschen; en joegh de slang te Lerne met zijnen boogh eenen schrick op ’t lijf: nochte Bacchus, die na zijn overwinning de tigers onder het juck gespannen, van Nysaes hooge kruin afdrijvende, met zijnen teugel van wijngertbladeren voortment:

Noit heeft Alcides zoo veel landen overtogen,
Neen zeker, [schoon de pijl, van zijne pees gevlogen,
De snelle hinde met haer kopre voeten schoot,
(1200) Of ’t bosch van Erymanth verloste uit last en noot;
En met zijn’ boogh de slang van Lerne heeft verschrocken:]
Noch Bacchus, na den slagh, van tigren voortgetrocken,
Die hy inspannen dorst, en mennen, zonder schroom,
Van Nysaes hooge kruin, met zijnen groenen toom
(1205) Van wijngertbladeren:

Et dubitamus adhuc virtutem extendere factis?
Aut metus Ausonia prohibet consistere terra?
Quis procul ille autem ramis insignis olivae,
Sacra ferens? nosco crines, incanaque menta
(810) Regis Romani: primam qui legibus urbem
Fundabit, Curibus parvis, & paupere terra
Missus in imperium magnum. Cui deinde subibit
Otia qui rumpet patriae, residesque movebit
Tullus in arma viros, & jam desueta triumphis
(815) Agmina. Quem juxta sequitur jactantior Ancus,
Nunc quoque jam nimium gaudens popularibus auris.

en twijfelen wy noch, of wy onzen naem en roem door heerlijcke daden willen uitbreiden? of belet de vrees ons op den bodem van Ausonie neder te slaen? Maer wie is het, die van verre met olijftacken uitmuntende, offerhanden instelt? Ick ken het hair, en den grijzen baert des Roomschen Konings; die uit zijn laegh Kurien en arm lant, in een groot Rijck beroepen, d’eerste de stadt door zijne wetten bevestighde; wiens nazaet Tullus de rust des vaderlants zal steuren, en in ’t harnas helpen de mannen, die den oorloogh verleerden, en de krijghsliên, die alree de triomfen ontwendden. Ankus, trotser van aert, volght hem, en is alree te zeer met de gunst der gemeente beholpen.

en staenwe noch beladen,
En twijflen onzen naem en lof door brave daeden
Te recken eeuwen lang? of houdt de vrees ons staen?
Beletze ons in ’t Ausoonsch geweste neêr te slaen?
Maer wie is dit, die gins met tacken van olyven
(1210) Dus uitmunt, en den dienst der Goden pooght te stijven,
En offers innevoert? ick ken den grijzen baert,
En ’t haer des konings, die, eerst arm en onvermaert,
Uit zijn laegh Kuriën, een arrem lant, ten leste
Beroepen in een rijck, dat groot is, eerst de veste
(1215) Door zijne wetten sterckt. zijn nazaet Tullus stoort
De rust des vaderlants, en opent d’oorloghspoort
Voor mannen, die een wijl den oorelogh ontwenden,
Den krijgh verleerden, en noch noit triomfen kenden.
Hem volleght Ankus, ruim zoo trots, der gilden vrient,
(1220) En met de gunst van ’t graeu te jammerlijck gedient.

Vis & Tarquinios reges, animamque superbam
Ultoris Bruti, fascesque videre receptos?

Wilt ghy hier oock de Koningklijcke Tarquijnen zien, en de groothartige ziel van Brutus, wreker des ongelijcks, en hersteller der Vryheit?

Wilt gy Tarquijnen zien ’t gekroonde hooft opsteecken,
En Brutus ziel, zoo trots in ’t schellemstuck te wreecken,
De vryheit wederom te zetten in haer kracht?

Consulis imperium hic primus, saevasque secures
(820) Accipiet: natosque pater nova bella moventes,
Ad poenam pulchra pro libertate vocabit,
Infelix. utcunque ferent ea facta minores:
Vincet amor patriae, laudumque immensa cupido.

Het Burgemeesterlijck gezagh en de gestrenge bijlen zullen eerst dezen man opgedragen worden: en d’ongeluckige vader zal zijne zonen, berockenaers van nieuwe oorlogen, ter doot vorderen, uit liefde tot de goude vryheit; zonder aen te zien, hoe de nakomelingen dit stuck mogen duiden: de liefde tot het vaderlant, en onuitsprekelijke begeerte tot lof zullen boven staen:

De strenge rechtbijl en de burgermeesters maght
(1225) Wort eerst dien grooten man met reden opgedragen.
d’Onzaelge vader zal zijn zoons, die d’oorloghsplaegen
Op nieu berockenen, verwijzen onvertsaeght,
Uit liefde, die hy tot de goude vryheit draeght,
Oock zonder aen te zien hoe dit den nageboren
(1230) En zijn’ nakomeling noch klincken zal in d’ooren.
De treck ten vaderlande, en lust, om onvergaen
Te leven op de tong, zal verre bovenstaen.

Quin Decios, Drusosque procul, saevumque securi
(825) Aspice Torquatum, & referentem signa Camillum.

ja zie ginder de Decien, en Drusen, en Torquaet met zijn wreede bijl, en Kamil, die met d’ontweldighde standerden weder t’huis komt.

Zie daer de Deciën en Drusen staen, als stijlen,
Na hen Torquaet, te wreet in ’t straffen met zijn bylen,
(1235) En dan Kamillus, wien de natoght wel geluckt,
En keert met standerden, zijn vyants vuist ontruckt.

Illae autem, paribus quas fulgere cernis in armis,
Concordes animae nunc, & dum nocte premuntur,
Heu quantum inter se bellum, si lumina vitae
Attigerint, quantas acies, stragemque ciebunt!
(830) Aggeribus socer Alpine/us, atque arce Monoeci
Descendens gener, adversis instructus Eoïs.

Maer deze eendraghtige zielen, die ghy nu (terwijlze noch in duisternisse gedompelt worden) in eenerhande harnassen ziet blincken; och, wat al oorlooghs, welck eenen strijt en neerlaegh zullenze onderling berockenen, indienze eens voor den dagh komen: de schoonvader afstijgende van de hooge Alpes, en het slot van Monekus; de schoonzoon met Oosterlingen toegerust, en tegens hem gekant.

Maer dit eendraghtigh paer, twee groote en brave zielen,
Die noch in duisternis gedompelt vrede hielen,
En gy hier blincken ziet in ’t harnas te gelijck,
(1240) Och, wat al oorloghs, welck een neêrlaegh zou hen ’t rijck
Noch onderlinge zien berockenen te zamen,
Indienze eens voor den dagh in ’t licht ter weerelt quamen!
De schoonvaêr stijgende van d’Alpen naer beneên,
En van Monekus slot; de schoonzoon aengetreên
(1245) En tegens hem gekant met strijtbaere Oosterlingen.

Ne pueri, ne tanta animis assuescite bella:
Neu patriae validas in viscera vertite vires.
Tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo,
(835) Projice tela manu sanguis meus.

Ay, mijn kinders, gewent de gemoeden niet tot zulcke oorlogen, nochte went het spits uwer geweldige heirkrachten niet tegens de borst en het hart des vaderlants: en ghy, en ghy, o mijn eerste bloet, uit hemelschen stamme gesproten, spaer den uwen: worp het geweer uit de hant.

Ay kinders, wacht u van elckandre te bespringen
Met zulck een’ krijgh, noch zet met zulck een ernst en smert
Uw stercke heirspits niet den vaderlande op ’t hart:
En gy voor al, mijn telgh, uit ’s hemels stam gesproten,
(1250) Worp wech ’t geweer: verschoon uw eige rijxgenooten.

Ille triumphata Capitolia ad alta Corintho
Victor aget currum, caesis insignis Achivis.

D’ander door de neerlaegh des Achajers vermaert, zal, als overwinner, van het verdelghde Korinthen, het hooge Kapitool met den triomfwagen oprijden.

Dees*, door de neêrlaegh des Achaiers, wijt vermaert,
Zal overwinner van Korinthe, door het zwaert
En vier verwoest, den bergh en ’t Kapitool oprijden,
En, triomfeerende op zijn’ wagen, elck verblijden:

Eruet ille Argos,* Agamemnoniasque Mycenas,
Ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achillei,
(840) Ultus avos Trojae, templa & temerata Minervae.

D’ander zal Agamemnons Argos en Mycenen, zelf Eakus nakomeling, en ’t geslacht van den strijtbaren Achilles uitroien tot wraeck zijner Trojaensche voorvaderen, en het schenden van Minerves kercken.

(1255) Dees dappre zal Mycene en Agamemnons stadt,
Het zaet van Eakus, en d’afkomst, die men schat
Van helt Achilles af te daelen, al te gader
Verdelgen, tot een wraeck van zijn’ Trojaenschen vader
En grootvaêrs, en de kerck van Pallas, snoot geschent.

Quis te, magne Cato, tacitum, aut te, Cosse relinquat?
Quis Gracchi genus? aut geminos, duo fulmina belli,
Scipiadas, cladem Libyae? parvoque potentem
Fabricium? Vel te sulco, Serrane, serentem?

Wie kan, o groote Kato, u, of o Kossus, u stilzwijgens voorby gaen? Wie Gracchus geslacht? of beide de Scipioos, twee oorloogsblixems, het bederf van Libye? en Fabricius, maghtigh met kleene middelen? of u, o Serraen, die den acker bezaeit?

(1260) Wie kan u, Kato, door uw grootheit elck bekent,
Wie kan, ô Kossus, u voorbygaen, zonder melden?
Wie Gracchus out geslacht? wie bey deze oorloghshelden,
De dappre Scipioos, twee oorloghsblixems, het
Bederf van Libye, en Karthage, in puin geplet?
(1265) Of helt Fabricius, die zijnen acker ploeghde,
En, vry van goutzucht, rijck in ’t kleene zich genoeghde?
Of u, Serraen, die stil uw zaet in ’t lant begraeft?

(845) Quo fessum rapitis Fabii? tu maximus ille es,
Unus qui nobis cunctando restituis rem.

o Fabien, waer rucktghe my hene, die moede ben? Ghy allergrootste zijt d’eenige man, die door den vyant op te houden onzen Staet redde.

Waer rucktge, ô Fabien, my, moede en afgeslaeft?
Gy, allergrootste, zijt de man by uw vertrouden,
(1270) Die ’s vyants heir verleit, en, met hem op te houden,
Alleen den ganschen staet, de hooftstadt Rome, ontzet.

Excudent alii spirantia mollius aera;
Credo equidem, vivos ducent de marmore vultus:
Orabunt causas melius, coelique meatus
(850) Describent radio, & surgentia sidera dicent.
Tu regere imperio populos, Romane, memento,
(Hae tibi erunt artes) pacisque imponere morem:
Parcere subjectis, & debellare superbos.

Anderen, geloof ick, zullen met het graefyzer in koper de natuur en ’t leven zelf nabootsen; beelden naer het leven uit marmer houwen; cierlijcker hunne zaeck bepleiten, en met den graetboge starren schietende, den loop des hemels meten, en den loop der starren gadeslaen: ghy Romain zult passen over de volcken van uw gebiet te regeeren [dit zal uw werck zijn] en een wijze op den vrede te zetten: ootmoedigen te sparen, hoovaerdigen te beoorlogen.

’k Geloof een ander zal in koper, kloeck en net,
Het leven en natuur met zijn graefyzer tergen;
Een ander beelden uit de marmersteene bergen
(1275) Naer ’t leven houwen; of zijn pleit ter vierschaer kleên
Met schijn van beter recht; of, nut voor ’t algemeen,
De starren schieten met den graedboogh, wisser weeten
De starren ga te slaen, en ’s hemels loop te meeten:
Maer gy Romain, u past, uw werck is ’t, dat gy ziet
(1280) Te heerschen over ’t volck in ’t weereltsche gebiet,
Een rechte maet en wijs op pais en vre te zetten,
’t Gedwee te spaeren, en het trotse hart te pletten.

Sic pater Anchises: atque haec mirantibus addit;
(855) Aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis
Ingreditur, victorque viros supereminet omnes.

Zoo sprack Anchises, zijn vader; en voeghde dit noch hier by, terwijlze met verwondering luisterden: bezie eens hoe Marcel met zijnen vetten buit uitmuntende, daer henetreet, en als een overwinner, boven alle helden uitsteeckt.

Zoo spreeckt de vader vast den zoon Eneas aen,
Terwijlze luisteren, en heel verwondert staen.
(1285) Hy voeght ’er dit noch by: ay zie Marcellus treden,
Die uitmunt met zijn’ roof, den vyanden ontstreden;
Hoe hy in ’t heldenperck dus uitsteeckt boven al.

Hic rem Romanam, magno turbante tumultu,
Sistet eques: sternet Poenos, Gallumque rebellem:
Tertiaque arma patri suspendet capta Quirino.

Dees Ridder zal den Staet van Rome in een groote onrust en beroerte vast zetten, de Penen en weerspannigen Gal ter neder houwen, en de derde mael zijnen wapenroof, vader Quirijn ter eere, ophangen.

Dees ridder zal de stadt van Rome, in ongeval
En maghtige onrust, vast en buiten zorgen stellen,
(1290) Den Peen en Gal, gelijck muityns, ter neder vellen,
En, voor de derdemael, zijn’ wapenroof met pracht
Ophangen, Godt Quirijn ter eere, en zijn geslacht.

(860) Atque hic Aeneas: (una namque ire videbat
Egregium forma juvenem, & fulgentibus armis;
Sed frons laeta parum, & dejecto lumina vultu;)
Quis, pater, ille, virum qui sic comitatur euntem?

En toen zeide Eneas (want hy zagh voorbygaen eenen jongelingk, schoon van gedaente, en in ’t blancke harnas; doch niet te bly van aenzicht, en die het hooft hangen liet) Vader, sprack hy, wat zoon is dat, die Marcel op wegh vergezelschapt?

Toen sprack Eneas: want hy zagh voorby hem treden
Een’ braven jongelingk, heel schoon van leest en leden,
(1295) En blanck in ’t harrenas, doch die, niet al te bly
In ’t aengezicht, zijn hooft liet hangen overzy:
Ay vader, zegh wat zoon by deze toghtgenooten
Geleit Marcel?

Filius? anne aliquis magna de stirpe nepotum?
(865) Quis strepitus circa comitum! quantum instar in ipso est!
Sed nox atra caput tristi circumvolat umbra.

Is het een van den hoogen stamme der nakomelingen? Welck een gewoel der megezellen is ’er ontrent hem! hoe is hy Marcel zoo gelijck! maer een droef onweder, een donckere wolck hangt hem over het hooft.

is ’t een nakomelingk, gesproten
Uit hoogen stamme? wat een vreeslijck gekrieoel
(1300) Der megenooten is omtrent hem in ’t gewoel!
Hoe zweemt hy naer Marcel! maer zie eens hoe daer boven
Hem zulck een donckre wolck hangt over ’t hooft geschoven.

Tum pater Anchises lacrymis ingressus obortis:
O nate, ingentem luctum ne quaere tuorum.
Ostendent terris hunc tantum fata, neque ultra
(870) Esse sinent: nimium vobis Romana propago
Visa potens, superi, propria haec si dona fuissent.

Toen sprack vader Anchises met tranen in d’oogen: o zoon, onderzoeck de geweldige droefheit uwer nakomelingen niet: het nootlot zal de weerelt deze telgh slechts laten zien, en niet gedoogen datze langer bloeie. O Goden, ghy duchte dat de Romainsche stam al te maghtigh zou worden, indien zulcke gezegende telgen haren wasdom bereickten.

Anchys de vader sprack, met traenen in ’t gezicht:
Och zoon, och onderzoeck niet reuckeloos noch licht
(1305) De groote droefheit van uwe erfnakomelingen.
Het hemelsch nootlot, door geene aerdtsche maght te dwingen,
Zal deze telg alleen de weerelt laeten zien,
En niet gedoogen dat zy bloeie. ô Goôn, misschien
Stont gy beducht, als of de Roomsche stam te maghtigh
(1310) Zou groeien, zoo dees telg, dus zegenrijck en krachtigh,
Haer’ wasdom had bereickt.

Quantos ille virûm magnam Mavortis ad urbem
Campus aget gemitus! vel quae, Tyberine, videbis
Funera, cum tumulum praeterlabêre recentem!

Met hoe groot een geschrey van mannen zal hy naer de groote stadt van Mars, in het velt van Mars, gevoert worden? of wat al lijcken zult ghy, o Tibergodt, zien, wanneer ghy langs het nieuwe graf stroomt?

hoe droevigh en beroert
Wort hy naer ’t velt van Mars in Mavors stadt gevoert,
Met eenen langen sleep van mannen! wat al lijcken
Zult gy, ô Tibergodt, met uwe watren strijcken,
(1315) Wanneerge vloeit en stroomt voorby het nieuwe graf!

(875) Nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos
In tantum spe tollet avos: nec Romula quondam
Ullo se tantum tellus jactabit alumno.

Geen kint van Trojaenschen stamme geeft zijnen Latijnschen voorouderen zulck eenen moedt: nochte Romulus landouw zal namaels op eenigh voesterkint zoo stoffen.

Geen knaep uit Troischen stamme en Frygische afkomst gaf
Aen zijn Latynsch geslacht die hoop van triomfeeren:
Noch Romulus landou zal nimmer dus braveeren
Op eenigh voesterkint.

Heu pietas, heu prisca fides, invictaque bello
Dextera! non illi quisquam se impune tulisset
(880) Obvius armato, seu cum pedes iret in hostem,
Seu spumantis equi foderet calcaribus armos.

Och beminner des vaderlants, och overoude trouw, en onverwonne oorlooghsvuisten. Niemant zou hem vergeefs bejegent hebben, als hy gewapent op zijnen vyant aenquam; het zy te voet; het zy hy een schuimbeckend paert met sporen in de zyde noopte.

ô steun van ’t vaderlant!
(1320) Och overoude trou, en onverwonne hant!
Niet een zou hem vergeefs, wanneer hy ’s vyants harten
Uitdaegen quam in ’t velt, bejegenen en tarten;
Het zy te voet, het zy hy een schuimbeckend paert
Met scherpe spooren noopte.

Heu miserande puer, si qua fata aspera rumpas:
Tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis:
Purpureos spargam flores: animamque nepotis
(885) His saltem accumulem donis, & fungar inani
Munere. sic tota passim regione vagantur
Aëris in campis latis, atque omnia lustrant.

Och kint wel beklagens waerdigh, zoo ghy eeniger wijze uw vinnigh nootlot kunt kneuzen; ghy zult Marcel wezen. Brengt handen vol lelien: ick zal purpere bloemen stroien, en ten minste met deze gaven mijn nakomelings geest vernoegen, en met een ydele lijckschenckaedje vereeren. Aldus dolenze doorgaens, door al die streek, in ruime en luchtige beemden, en bezichtigen alles.

och, knaep, beklaegens waert,
(1325) Indien gy eenighzins uw nootlot kneust na dezen,
Gy zult gewisselijck alleen Marcellus wezen.
Brengt lelien, en pluckt geheele bedden af,
Dat ick met purperverf en bloemen ’t edel graf
Bestroie, en met dees gift mijn afkomsts lijck stoffeere,
(1330) Haer ziel berechte, en met een ydle staetsie eere.
Dus dwaelenze doorgaens door al dees streeck in ’t dal,
In ruime en ope lucht, en monsteren het al.

Quae postquam Anchises natum per singula duxit,
Incenditque animum famae venientis amore:
(890) Exin bella viro memorat, quae deinde gerenda:
Laurentesque docet populos, urbemque Latini:
Et quo quemque modo fugiatque feratque laborem.

Na dat Anchises zijnen zoon overal heeft omgeleit, en zijn hart ontvonckt in liefde tot de toekomende naemhaftigheit; zoo verhaelt hy voort wat oorlogen noch te voeren staen, en bericht hem van de Laurentijnsche volcken, en Latinus stadt; en op wat wijze hy alle zwaricheit zal schuwen, en uitharden.

Na dat Anchys zijn’ zoon dus omleide, en ontvonckte
In liefde tot de faem, waermê men namaels pronckte,
(1335) Een faem van dapperheit, zoo melt hy hem voortaen
Wat oorelogen noch al uit te voeren staen,
Berecht hem van den staet der Laurentijnsche volcken,
En van Latinus stadt, en hoe hy alle wolcken
Van zwaericheden best gerust ontschuilen magh,
(1340) En uitstaen, zonder noot.

Sunt geminae somni portae: quarum altera fertur
Cornea, qua veris facilis datur exitus umbris:
(895) Altera, candenti perfecta nitens elephanto:
Sed falsa ad coelum mittunt insomnia manes.

De Slaepgodt heeft twee poorten, eene daer de waerachtige geesten licht uitglippen, is de horenpoort; d’andere, waer door de zielen valsche droomen naer de weerelt zenden, is van wit en glat yvoir gebouwt.

de Slaepgodt, die den dagh
En ’t licht vermijt, heeft een paer poorten, daer beneden.
De waere geesten licht door d’eene poort uitgleden,
Dees heet de horenpoort, en d’andere, waerdoor
De ziel den valschen droom om hoogh zent, is yvoor,
(1345) En gansch uit wit yvoor gebouwt, en gladt gesleepen.

His ubi tum natum Anchises, unaque Sibyllam
Prosequitur dictis, portaque emittit eburna.
Ille viam secat ad naves, sociosque revisit.

Anchises toen zijnen zoon, en met een de Sibylle al koutende zoo verre geleidende, lietze door d’yvoire poort uit. Eneas neemt zijnen wegh naer de schepen, en bezoeckt zijne mackers:

Anchys, die zijnen zoon, gelijck het was begreepen,
Met dees waerzeggerin had koutende omgeleit,
Laetze uit d’yvoore poort, daer zoon en vader scheit.
Eneas neemt den weg naer strant toe, en de vlooten,
(1350) Bezoeckt de mackers,

(900) Tum se ad Cajetae recto fert littore portum.

daer na vaert hy, recht uit, het strant langs, naer de haven van Kajete toe:

vaert daerna met zijn genooten
Het zeestrant langs, tot aen Kajete, en zijne ree:

Anchora de prora jacitur: stant littore puppes.

daer men ’t ancker voor den boegh laet vallen, en met de vloot aen den oever blijft leggen.

Daer worpt men ’t ancker uit: daer leght de vloot aen zee.

Tekstkritiek:

Latijnse tekst:
In vs. 186 staat: ore, maar Vondel heeft kennelijk een editie met de meer gebruikelijke variant: forte.
In vs. 375 staat: abibis, maar Vondel heeft kennelijk een editie met de meer gebruikelijke variant: adibis.
In vs. 784 staat na mater ten onrechte een punt.
In vs. 838 staat: Agros; lees: Argos.
Poëzievertaling:
In vs. 785 (p. 319) staat: Als; lees: Al.
In vs. 1251 (p. 332) staat: d’Ees; lees: Dees.

Toegift over Barlaeus

Mooi maar onaardig is de volgende brief van Barlaeus aan Huygens van 14 december 1646 (UBL Hug. Barlaeus 37 : 178). In de uitgave der brieven van Barlaeus door Geeraerdt Brandt (Ep. 497) zijn onder andere de voor Vondel krenkende zinnen weggelaten, maar in Brandts Leeven van Vondel staan ze afgedrukt met een duidelijke explicatie over de onrechtvaardigheid ervan.
Zie ook J.A. Worp, De briefwisseling van Constantijn Huygens, brief 4498 (niet het fragment over Vondel) en J. Sterck, Vondelbrieven, p. 120 - 121 (alleen het fragment over Vondel).

Nobilissimo clarissimoque viro D. Constantino Hugenio Eq. Zulechemi et Zeelhemi Domino &c.
Caspar Barlaeus S.P.D.

Nobilissime vir,

non possum in publico Domus Auriacae gaudio, post aliorum applausus et gratulationes silere, licet serius forte loquar et post festum. Acceperam Hagâ ab amicis nuptias protractas iri in Sacros Natales. Excusavi moram Epigrammate ad Principem Brandenburgicum, cui si Tu quoque faciles voces commodare velis, feceris mihi rem gratissimam, & quae deceat pectus istud tuum generoso honesto percoctum. Audeo à Te petere ob veterem amicitiam, qua nondum excidi, ut pro me depudere apud summos Principes non graveris, illos nempe ad quos hae chartae pertinent. Exemplar unum optem exhiberi Marchioni Brandeburgico, unum Principi Auriaco, unum Principi Guilielmo. Unum Tibi habe. duo reliqua illi auferant, qui Pr. Brandenburgico à secretis & consiliis sunt, quos me melius novisti. Addidi exemplaria aliquot veste chartaceâ induta. eorum unum habeat filius D. Constantinus, unum D. Bruno. In carmine non jam paginam facit Venus Britannica, sed Vandalica: non Tamesis, non Britannus; sed Viadrus, Vistula, Cassubius, Rugus, aliaque istarum terrarum ad mare Balthicum nomina. Polypi sumus, cui scopulo postremum adhaerescimus, ejus colorem inbibimus. Hoofdius cum febricula diu luctatus convaluit. Tessela praeter sacra nihil loquitur vel scribit. Virgilium Vondelii legisti, aut vidisti saltem. verum exanguem, exsuccum, elumbem. Si legeret Augustus, non vindicaret hunc Maronem à flammis, nisi quid tu docte Trebati discribis. Me editio Historiae Brasilianae occupat, quae jam carceres mordet. Vale. Vir maxime et parte supplicationes tibi denuo ficti à minorum gentium homine, sed in cultum tui et amorem propensissimo.
Nobil. Tuae observantissimus Caspar Barlaeus.
Amstel. XIV Dec. MDCXLVI.

De passage uit Brandts Leeven van Vondel luidt als volgt:

In ’t volgende jaar gaf hy dat groote werk, de vertaaling van Virgilius werken in prose, lang bearbeidt, in ’t licht. Hier in hadt hy grooten vlyt besteedt, om de moederlyke taal met d’ eigenschappen van ’t Latyn zoo naa over een te [52] brengen, den styl en de reede zoo vlak en effen te vlyen, en den eigentlyken zin te treffen, als eenigsins doenlyk was. Hy beklaaghde zich, dat hy, na de doodt van eenige zyner Mecenaaten, of kunstqueekeren, zich hadt moeten behelpen, en met zyn eige riemen langksaamer voortroeyen. Want Reaal, Mostert, Victoryn, Jakob Baake, en Kornelis Gyselbert Plemp, waaren overleeden; en hy hadt nu niemant dan eenen Jakob Venkel, in beide taalen kundig, die hem somwyl met zyn oordeel en raadt, daar hy twyffelde, ten dienste stondt. Toen Barlaeus, de Latynsche Poëet, dien Hugo de Groot den doorluchtighsten der Poëten, en de Drost den Vorst der Dichteren noemde, Vondels Virgilius was ter handt gekoomen, schreef hy aan den Heer van Zulichem: Gy hebt Vondels Virgilius geleezen, of ten minste gezien, maar zonder leven, zonder mergh, en de lenden gebrooken. Indien hem Augustus las, hy zou deezen Maro niet van ’t vier bevryden, ten zy dat gy, geleerde man, het anders verstaat. Barlaeus zagh buiten twyffel op de volmaakte kunst der Latynsche vaarzen, die in Neêrduitsche prose onnaavolghbaar zyn. Ook hadde Vondel, gelyk uit d’ opdraght van ’t werk blykt, al voorzien, dat den Latynen deeze vertaalinge min zou behaagen dan den Nederduitschen, als ze zaagen hoe de Fenix daar vry wat van zyn blinkende vederen had gelaaten: want indien, gelyk zommigen dreeven, onder elk woordt, lettergreep en letter eenige geheimenis van zin of klank school; wat most ’er noodtzaakelyk door d’ ongelykheit der beide taalen, en haaren ongelyken aardt en eigenschappen, en het verschil van naamen en woorden, die teekens der beteekende zaaken zyn, gespilt worden en verlooren gaan, ook zelf aan geuren en bloemen van welspreekenheit; behalve dat dicht en ondicht onderling verschilden gelyk trompetklank en bloote stem. Maar die grondige kennis hadden van de Hollandtsche taale en haare eigenschappen, oordeelden, dat zyn taal in dit werk onverbeterlyk was; en dat men nergens, daar Duitsch gesprooken wordt, iemant vinden zou, die Hollandtsche woorden en spreekwyzen zou weeten te vinden, de kracht van Maroos Latyn zoo naa uitdrukkende, als hy doorgaans hadt gedaan.