STyf twintigh jaren zyn ’er verloopen, sedert de eerwaerdige geleerde en vernuftige Heer Kaspar Brant, Leeraer in de Gemeente der Amsterdamsche Remonstranten, my ter hant stelde de Vertalinge van Ovidius Heldinnebrieven, zoo als die uitgewerkt en beschreven was met de eige hant van J. VANDEN VONDEL; met verzoek dat ik by myne beste ledigheit en gelegenheit die wilde in ’t licht geven ten dienst van onze Nederlantsche vernuften. Ik aenvaerdde dezen ongehoopten schat van eene hant my zoo waerd, en hielt hem lang onder my, als belet meenigmael met andere zaken, die myn voornemen telkens stremden. Eindelyk opgewekt door de aenmaningen myner letterlievende vrienden heb ik my gezet tot bevorderen van myn besluit, maer vindende het geschrift zeer gekrabbelt, en op vele plaetsen niet leesbaer dan met veel moeite, daer weder van afgezien, totdat ik door herhaelde gebeden my heb laten bewegen om met nieuwen moedt, door de zwarigheden, die my ophielden, heen te boren. Die hier meest om aenhielt was de Heer Joan de Haes, waerdige nazaet en zusters zoon van den gemelden [fol. **3r] Heer Brant: dringende boven anderen hier op uit vreeze dat by verloop van tydt deze bladen mogten vallen in handen, die by avontuur niet bequaem mogten zyn om ze uit te geven. Ik heb my dan, gelyk ik zegge, hier toe laten bewegen, en geve nu deze overzetting ten beste aen de beminnaers van Vondels naem, zonder dat ik eenigszins wil instaen voor de waerde of onwaerde van ’s mans arbeit, alleen aengewendt om zich te oeffenen, en den vernuftigsten der Latynsche dichteren eenige trekken en kunstgrepen af te zien, wanneer hy voornemens was zyne Maegdebrieven in gedicht toe te stellen. In tegendeel beken ik gaerne dat ik eenige plaetsen, hier behandelt, indien ’t myn werk ware, anders vertalen zou: op dat de Haegse Keurmeesters weten mogen, dat ik my zoo zeer niet vergaep aen de schoonheit van Vondels werken, dat ik niet zou kunnen zien eenige misstallen, die als sproeten of vlekken in een schoon aangezicht zyn. Want die luiden schynen in hunne keure over de Gedichten van Antonides, door my in den voorleden jare uitgegeven, zulx te wanen, en my te beschuldigen niet alleen van al te grooten yver voor Vondels naem, maer ook van eenige uitdruxelen, die zy de goetheit gehad hebben van galbitter te noemen. Wat Vondel be- [fol. **3v] langt, my heeft gehindert dat men zoo reukeloos zyn oordeel velde over eenen man, wiens gedachtenis den Nederlantsche vernuften zoo waerd is, en in het vestigen der keure over zyne werken, op eene bespottelyke wyze gewaegde van zyn Pascha, een Spel dat hy opentlyk verworpen, noch langer voor zyn werk erkent heeft. Niet veel beter is het gelegen met zyn Verwoest Jeruzalem, dat men ook ter toetse gebracht heeft, schoon men wel wist dat de oude Vader op het punt gestaen had om het nevens Pascha te verwerpen, als zynde in de kunst zoo verre gekomen, dat hy de misslagen zyner jeugt begreep, en nu wel wist dat de spelen van zinnen, gelyk menze noemde, en waer van dit het merk draegt door de personaedje der dochter van Sion, die door het geheele toneelstuk de hooftrol uitmaekt, ontydigh en buiten gebruik waren. Ondertusschen zwygt men van Jeptha, een kunstigh stuk, en waer aen blykt van wat maetregelen de dichter zich bedient heeft. My lust hier niet verder in te treden, maer my te houden aen het oordeel der doorluchtige mannen, de Groot, Vossius, van Baerle, en anderen, die met helderder oogen deze Kunststukken doorzien hebben, en met welken ik liever heb te dwalen, dan den wegh te volgen der genen, die tegen het gevoelen der braefste [fol. **4r] verstanden in Nederlant hunne ontydige wysheit hebben willen doen blyken; gelykze nogh niet aflaten den grooten Agrippiner te verkleenen, met Rotgans boven hem, gelyk boven Antonides, te stellen; een zaek, die ik zeker weet dat de heer Rotgans hun qualyk zou afgenomen hebben, indien hy in ’t leven ware geweest; dewyl hy my met eigen monde meenigmael betuigt heeft, hoe ongaerne hy diergelyke onverdiende lofspraken hoorde, en dat hem zyne vrienden door ydele loftuitingen meer benadeelden, dan zyne vyanden door het beknibbelen van zynen lof; erkennende hy zelf de misslagen in zyne schriften hem aengewezen, en den aenwyzeren daer voor dank zeggende. Zeker toen een myner goede vrienden my verhaelde dat de Hagenaers Rotgans in hunne Dagregisters stelden boven Vondel en Antonides, zeide ik daer op, en zeg het nogh, fruantur judicio suo. Maer hun heeft behaegt dat Rotgans in zyne Treurspelen den Franschen zwier volgde; gelyk zy heel en al verfranscht, allerhande geestigheit alleen by de Françoisen vinden, en alle Nederlantsche Schryvers verre onder hen stellen; daer ondertusschen de vryheit, die de eerste nemen, onverdragelyk is, byzonder in het behandelen der poëzy, waer in zy noch op maet, noch op toonen letten, en de schikking der woorden [fol. **4v] een merkelyk gewelt doen: een gebrek daer de Ridder Hooft ook aen schuldig is, en dat hem niet alleen uit de raeuheit van dien tydt, maer misschien ook uit het veel lezen der Fransche dichteren is aengekleeft. Want wat Nederlantsch oor kan toch zulke verdraeiingen van klanken verdragen, als dagelyx in de Fransche rymen bespeurt worden? wie is ’er toch, die aen de geregeltheit en nettigheit onzer bewoordingen en uitdrukkingen gewoon, niet walgt van zulke ongeschikte stellingen? De Haegse Heeren hebbenze fix, en volgen hunne voorgangers, zy geven ’er aenstonts blyken van. Antonides zegt in het eerste boek des Ystrooms:
En dolle Anubis, heesch van blaffen en gehuil,
Nasleepte op ’t Kapitool by zyn’ beschuimden muil.
De sterkste klank valt hier in het woort Anubis op de tweede lettergreep, volgens het voorbeelt van Grieken en Latynen. De Franschen en Franschgezinden keeren zich hier niet aen, en brengen den klank op de eerste lettergreep, als hun dat zoo te pas komt. Want dus spreken de Hagenaers in hunne vertaling der twee aengehaelde vaerzen:
Aux pieds de Jupiter attachoit Anubis.
Elders laeten zy zich dus hooren, levende met Adonis als met Anubis:
Non un fade Adonis qui triomphe de coeurs.
Zou het niet fraei luiden, indien wy met ons Duitsch ook zoo te werk gaende schreven,
Wat zytge een Adonis! wat zytge wonder schoon!
Elders:
Mais dés que dans ses eaux Jupiter trop sevére.
Indien wy ook spraken van dezen Godt, en zeiden,
Jupiter, dien de goôn en alle menschen eeren.
Nogh:
Du fameux Mecenas il chantât les vertus.
Als wy hier op eens voegden,
De milde Mecenas, die uithangt by Van Braem.
Maer het zy genoeg. Onze en aller Nederlanderen kiesche en geoeffende ooren wraken dit geluit, dat de muzyk der tale bederft, om met Vondels woorden te spreken, na wiens doot, gelyk de heer Brant in zyn leven zegt, zommige bedilzieke geesten aen zynen lof dorsten knabbelen, opdat het hem (zoo wel als Homerus en Virgilius Maro) aen geen’ Zoïlus noch Carbilius zoude ontbreken. Ik houde my ook aen het geen deze brave Schryver kort daer aen zegt: dat zyn lof zoo hoog gestegen is, dat die door niemants laster afneemt, noch door iemants lof aengroeit: en dat alle zyne berispers, met elkanderen op een gehoopt, de maght niet hebben, om een dicht van vyftigh vaerzen, ik laet staen een Treurspel te dichten, dat in het duizendste deel naer zyne zoetvloejende hoogdravenheit, zuiverheit van styl, en aerdigheit van zin, magh gelyken. Ik voeg hier tot slot by de woorden, die de befaemde dichter Ariosto op een ander voorwerp gepast heeft, en passe dezelve op dezen Vorst der Nederduitsche Dichteren:
Natura il fece, e poi roppe la stampa.
dat is,
Natuur heeft hem gevormt, en toen de vorm gebroken.
Inderdaet het laet zich aenzien dat Nederlant zyns gelyk niet zien zal, voelende zich overkropt van rymelaren en jammerlyke wintbrekeren, die, om den bedorven smaek dezer eeuwe, of gelyk met beter vernuften, of boven hen gestelt worden, daer ze stout op den verkeerden lof hun gegeven, alles overschreeuwen, en als kryschende ganzen den toon van edele zwanen willen vernietigen. Dit blyve dus weder gezegt en herzegt tot lof van Hollants Fenixdichter, wiens naem alle eeuwen verduren zal. Hebben de Hagenaers hier wat tegen (en ’t was niet vremt, dewyl wy weten hoe onze dichter met zynen Virgilius in onrym gevaren is; waer voor wy echter niet pleiten willen) zy kunnen met hunne Keure voortgaen. Wy zullen ’er ons niet aen storen. Evenwel over het geen my betreft moet ik hun nogh te gemoet voeren, dat zy eenige woorden, in myn Bericht gesproken, t’onrecht op zich gepast hebben, dewyl ik heel wat anders in ’t oog had, en dat zy het buiten reden op myne bitterheit geladen hebben, nochte my recht doen met de redenen te verzwygen, die my tot eenige harde woorden hebben aengezet. Des niet tegenstaende erkenne ik hunne gaven, en blyken van letterwysheit, in hunne aentekeningen bespeurt, ook vaerdigheit in het behandelen van gedichten in de Fransche tale, zoo als die gangbaer zyn, gelyk zy daer van een proeve gegeven hebben in de overzettingen, gemaekt uit den Ystroom; welk werk ik, schoon niet zeer Franschgezint, met vermaek heel en al wel dus zou willen vertaelt zien. Op een punt ook, van hun bygebracht, dat Christelyk is quaedt met goedt te vergelden, zonder hevigh uit te varen, moet ik zeggen: Daer hoor ik een eerlyk man spreken; vry wat eerlyker zeker, dan die gewaende of verwaende Waermont, (gelyk de twistzieke mensch zich zelven noemt) die om een hart woort, zynen grooten vrient Jan de Klerk eer te rug gekaetst dan toegedreven, opentlyk betuigde in geschrift, dat hy, stond het aen hem, de man zou zyn om my op alle lyden te brengen. Dat was volgens de regels der verdraegzaemheit en vreêgezintheit der Vredekerke; waer uit blykt, werwaert die luiden ons voeren zouden, indien zy den wagen te mennen hadden. Dan my is in ’t oor gebeten, had ik van de matspringeren gezwegen, men zou zich de zake van den heer de Klerk niet eens aengetrokken hebben. Maer hy, wetende hoe hy, overloopende van gal, styf van kaken, en ten ryxte begaeft met den geest der onbeschaemtheit, zich ten toon gestelt had in de Vergadering, aengelegt om de plaets te vullen van den heer Limburg, waer in hem zyn oogwit miste, kon deze woorden niet lezen, zonder aengedaen te zyn van wraekzucht. Ook is het, als my bericht wort, zyn eerste niet: en daer ontbreken geene proeven van gelyke bitterheit tegen zyn eige medebroeders. Dat was de vrucht zyner broederlyke Christenheit, die hem van anderen reedts voorgehouden is. Het zelve padt hebben betreden de uitgevers der wederlegging van het geschrift des Heeren Burman, die in hunne voorrede zich ook over myne harde manier van schryven beklagen. Met reden. Want zy druipen van klinkklaren honig en nektar, als uit alle hunne dingen gebleken is. Dien zedigen leugenaer, of leugenaers, mogt ik wel eens vragen, waer oit van my gezegt is, gelyk daer te boek geslagen is, dat lasteren en schelden heet benedictis certare, en dat zich met fatsoen verdadigen heet, maledictis certare. Zulk volk is het, dat my met name aentast over een geschrift, waer voor ik mynen naem om de neteligheit der stoffe niet heb willen stellen. Men kon, zeggen zy, echter bespeuren dat het myn werk was. Ik heb het noit ontkent, en daer waren, ’t is waer, genoegzame blyken van. Maer zulke blyken zyn van hunnen kant ook; en die Voorredenaer heeft zich vergeefsch gezocht te verbergen. Wilde ik nu daer op toegaen, en noemen hem by zynen naem, zoo was ik even eerloos als hy. Wilde ik ook het bestryden der armhartige wederlegging van Burmans boek op my nemen, ik wist ’er raedt toe: maer dan zou ik doen, dat ik in hun berispe, dat is, my moejen met dingen, die my niet aengaen. En het geen zy hier in voor hunne zaek weten te zeggen, is reedts van anderen voor my beantwoort. Zy praten ook van faemroovende schriften, als of wy niet wisten wat van hun voortgekomen was uit de pen van eenen, die eer in een bordeel, dan in de queekschool der vreegezinde Remonstranten scheen opgevoedt, die, ook een meesterlyke hant had van lasteren, grypende maer iemant aen, in wien zoo weinig schynbaerheit van schult is, als in den betichter zelf. Maer dit zy alleen in ’t voorbygaen gezegt. Willen ’er die helden nogh een blaeu boekje aen wagen, ik zal ’t zonder schroom zien komen, my latende genoegh zyn dat vele brave en gematigde luiden van dezelve gezintheit my hun ongenoegen over zulke bysterheit en bitterheit verklaert hebben. Ondertusschen weten zy dat ik hun noit een stroo in den wegh gelegt heb: en ik heb deswegen de vernoeging, die zy moeten missen, dewyl zy dat niet kunnen zeggen. Ja ik verheug my veeleer liever ongelyk geleden te hebben, dan gedacht te doen aen anderen.
De onzydige lezer houde my deze vervoering ten beste. Ik keer weder tot het werk dezer Vertalinge. Men heeft eene overzetting dezer brieven in de werken van Ovidius, door Valentyn gestelt. Maer als men die zal vergelyken met deze, die wy hier geven, zal men, zoo aen die van Vondel wat schorten mogt, evenwel den aert dezes hooftdichters alom bespeuren, zynde hy zich zelven in zedigheit en deftigheit, en in het bewaren van den standt zyns onderwerps altydt gelyk: daer Valentyn, hoe zeer ook gesleten door de handen onzer lantgenooten, die trouwen niets beters hadden, noch op tael, noch op gevoegelykheit, noch op den karakter der personen, die hy voor had, eenige acht gegeven heeft. In het maken dezer vergelyking tusschen Vondel en Valentyn schieten my hier niet t’onpas in de geestige gedachten van den Ridder Hooft, geuit in een zyner Klinkdichten over Minerva, Juno, en Venus, die hy verhaelt dat na het schennig vonnis, door Paris tot nadeel der twee eerste gestreken, verschenen voor den regtbank der Eere, daer Venus zich liet voorstaen weder als te voren te zullen triomferen.
Maer ziende zich beschamen
Door oog en aenschyn, ryk van adelyk betamen,
Bestorf zy om den mont, en wert haer rozen quyt.
Op gelyke wyze moet het flikkerend klatergout van Valentyn, waer aen de onkundigen zich tot nogh toe vergaept hebben, vermaekt met zyne uitdrukkingen en loopjes, geschept uit de hef van ’t lage graeu, zwichten voor den kostelyken en altyd standhoudenden luister der Agrippynsche zwaen. Ons lust, terwyl wy zoo diep in dit gesprek getreden zyn, den Lezer hier van eenige staeltjes onder de oogen te brengen, opdat hy de statelykheit van Vondel wete te onderscheiden van Valentyns ongebondenheit. Penelope zegt by Ovidius, daer ze klaegt over het lang uitblyven van haren gemael, Tu lentus abes: dat vertaelt Valentyn, gy traegaert zent uw kap. wederom elders. hic parvo tempore eris: waer voor hy stelt, hier zult gy maer een’ korten tydt roesten. Ovidius weder, Cressa puella; hy, ’t Kretenser dier. van Pallas, sumtis decentior armis, dat is by hem, die beter in ’t wapen zou gepostuurt hebben. Nogh: reduci tetigisse carina litora, dat gy heelshuits met uw schip weder gehavent zyt. Nogh: quam iterum fallas, een andere doos om weder op nieus uit te stryken. nogh: haec sub domino puella suo est: dat is, dit vleesch is aen een ander man verkocht. laeta sit labe vitae tuae, die spek groeit in uw schande. Membra sunt viduo praecipitata toro, ik spring met een wip van ’t weduweledekant. Sumebant minimos ora coacta cibos. Myn etens lust verging, myn kaeuwers kregen klem. Cur turba Phasiacam Graja bibistis aquam? waerom most een Griexe hoop uit Fasis stroom slabben? Troja cadat te nullum vulnus habente, Laet Troje vallen zonder uw huitscheuren. Ipsa moror, ik blyf in de pekel. Si tamen exspectas vocem quoque rebus ut addam; Hebt gy gedult om myn biecht te hooren. Nec ullus error, qui facti crimen obumbret, erit. Ik kan geen vygebladt vinden om myn schande te bedekken. Sesta puella, Sestus lief. movet obrepens somnus anile caput, Klaes vaek verknikt het bessenhooft. Sit dubium possisne capi, captabere certe. Schoon ’t kampel is of ik u vange, ’k zal u wis grypen. Pertimui, ’k was hooftschou. Nec me Lesbiadum cetera turba juvant: noch ander Lesbisch goedtje smaekt my meer. Nogh meer andere mooje dingen: latitabam matris in alvo, ik was nogh ongeboren in moeders kool. nulla lusimus arte virum: ik heb met myn man noit gekadraeit. ea parte bibis, gy lurkt aen dien rant. deposito faciam pudore: ik zal hontschoenen aentrekken. Oscula congerimus properata sine ordine raptim, wy plakten kus op kus op neus en ooren. quod Perseus et cum Jove Liber amarunt, de vodden, die Perseus Jupiter en Bacchus beminden. hoc flavi faciunt crines, dat doet uw blonde bol. Irata liceat dum mihi posse frui, Als ik u maer zoo gram magh in de klaeuwen krygen. Saffo zegt tot Faon: Sum brevis: dat onze vertaler uitdrukt door, ik ben een kort gat. Saffo weder, ubi amborum fuerat confusa voluptas. hy, als na wederzydts losbranden ’t lichaem lagh vermat als een visch op ’t droog. zy weder, eram lacero pectus aperta sinu: hy, ik ontblootte den ganschen hutspot. Wyders is osculari gedurig, of oscula ferre, kusjes knippen: en het zelfstandige u telkens verwart met het byvoegelyke uw, dat bysterheit in den zin geeft. In den brief van Leander, ’k woon zoo garen in u, als gy in myn lant. ook onduitsche spreekwyzen en woorden: Stadts ruinen: galant: ’k zond een expressen: adieu zeggen: plaisier: hasarderen: ruineren: tracteren: intrest: Trojaensche dames: naer advenant: myn ordinair veer: ik passeer den nacht: zy dronk op ’t goet succes: daer niemant op heeft te pretendeeren: lees ons contract: boen die karel ten huis uit: naer proportie: ’t quartier der Traciers: by provisie, en dus al voort. Alles op te halen zou lastigh zyn. Hier by heb ik onder het lezen aengemerkt dat meenigte van regelen zoodanigh zweemt naer vaerzen, als of het ’er op toegelegt ware. want anders is dat ongebeurlyk. Zulx kan eenen Schryver wel ontvallen, gelyk daer vele voorbeelden van zyn by de Latynen, en onder hen by Tacitus, Cicero, Nepos, Vellejus Paterculus, Justinus en anderen; maer dat doorgaens ons zulke regels zouden voor d’oogen komen buiten toedoen des schryvers, is qualyk af te meten. Men vint hier blyken van aenstonts in den eersten brief van Penelope aen Ulysses:
Uw lief Penelope. Schryf my geen antwoort, maer...
Ik weende omdat de list geen scheutig luk kon treffen.
In den volgenden ook:
Gy acht myn liefde niet zoo veel de pyne waerd.
Wat heb ik dan misdaen als wat te dol bemint?
Helaes, ik scherpte ’t stael, waer mede ik wert verwond.
Deze is ’t die zyn waerdin, door list verlieft, bedroogh.
En heb alleen in tydt en niet in trou misdaen.
Deze trant wort men in alle de brieven gewaer: zelf daer twee of meer regels op elkander volgen. In den brief van Acontius volgen deze vier regels dus:
Dit doet uw blonde bol en elpenbeene hals,
Uw poesle handen, die ik wensch myn hals t’omgrypen,
Uw goelykheit, uw blos, waer in geen boersheit woont,
Uw voeten, als ik meen dat Thetis naeulyx heeft.
Kort daer aen weder op een:
D’onkundigheit zal uw begane schult bedekken.
Ons trouverbont was u slegts uit het hooft gewaeit.
Kort daer aen:
Ook heb ik middelen, een goeden naem en faem.
En had ik anders niet, de min paert my met u.
In den brief van Saffo:
Ik kan geen dichten meer op myn gestelde snaren
Uitvinden. dicht vereischt een’ onbeknelden geest.
Kort hier aen:
Die plaets was slechte gront: hy was de vrucht van ’t wout.
Ik kende nogh de moet van ’t neêrgedrukte gras.
In den brief van Medea zelf rym:
Toen hoorden de Schikgodinnen,
Die ’s menschen levensdraet spinnen.
Maer buiten rym zelf kan men zulke regels niet voor ondicht houden, dewyl Huigens, Hooft, Brant en anderen uit rymelooze vaerzen geheele stukken hebben opgemaekt. Ik ontzie my wytloopiger hier in te zyn om u niet te vervelen, lezer, daer ik anders in staet ben van u een heele lengte van dusdanige voorbeelden te kunnen verschaffen. Indien iemant smaek in deze spyzen vint, hy voedt zich daer mede, en boete zynen lust. Maer het is ’er zoo verre van daen dat zy my bekoren zouden, dat ik veel liever myn hart ging ophalen in de vertalinge, die van deze Brieven gedaen is in Duitsche Rhetoryke, door Kornelis van Gistelen, gelyk het opschrift van dat boek luidt, waer in Penelope aen het hooft der Griexe Vorstinnen haren gemael Ulysses dus aenspreekt:
Deze brief, geschreven met drukke, gezonden wort
Van Penelope, t’uwaerts in liefde blakende,
Aen u Ulysses, die traegh bevonden wort
Tot mywaerts: niet dat ik ben hakende
Naer antwoort: het weêrschryven zyt stakende.
Van welke waerde al het overige is, bequaem om ons de lever eens te doen schudden, daer alle de andere dingen, te voren bygebracht, ons niets dan walging kunnen baren.
Na dezen Brabantschen dichter quam ook Jonas Kabeljau, Rechtsgeleerde, voor den dagh met een beter beryming, maer bedorven echter door de wet, die hy zich voorgeschreven had, van het geheele werk te begrypen in even zoo veele regelen of vaerzen, als Ovidius hier toe gebruikt had, als ware het rym alleen hem geen kruis genoeg geweest, om hem in ’t overzetten onlust en moeite te baren. Ongelukkiger proeven zagh men sedert van eenen Christoffel Pierson, beter schilder dan poëet, dien echter, als zynde geenen man van letteren, zyn yver ten beste te houden is. Met beter vruchten van zynen dichtgeest heeft ons de heer de Haas vereert; waerom wy om de overeenkomste der zaken dienstigh geoordeelt hebben die achter Vondels vertaling te voegen, tot een prysselyk voorbeelt voor de aankomende verstanden, wier eerste werk behoorde te zyn zich te zetten tot zoodanige overbrengingen, om den wegh te vinden tot het bewerken van eige vonden en uitdruxelen, eene zaek, waar over ik my elders breeder heb uitgelaten. Maer dit betreft het rym, waer van wy nu niet verder spreken willen. Deze rymelooze overzetting zal alle kunstkenners (dit durf ik my beloven) des te meer bekoren, omdat zy gestelt is in een zuivere tael, en eenen styl, die de schryfwyze der meeste schryveren in ons vaderlant overtreft. De schikking en geslachten der woorden vint men alom ook waergenomen; aen welke naeukeurigheit Vondel zich altydt veel liet gelegen leggen, en die meenigmael het onderwerp is geweest der Letterkundige Vergaderinge, gehouden tot opbouwing, voortzetting, en luister der Nederduitsche Sprake, die de geleerde heer Peter Schryver in zyn lofdicht op de Nederduitsche gedichten van Daniel Heins de princesse van alle talen noemt. Leden dezer Vergadering te zyn schaemden zich niet noch de Drossaert Hooft, noch de Ridder Reael, noch de heer Hubert, Schepen en Raedt der Stadt Zierikzee, nochte andere brave dichters en Kunstkenners. Na hen beyverden deze nettigheit ook de beroemde dichters Vollenhove, Moonen, de Branden, Broekhuizen en Francius, waer van de laetste, als ik hem de eerste mael in geschrift vertoonde de aenleiding, die ik daer toe had opgestelt, met zulk eenen lust om het vervolg te zien bevangen wert, dat hy my deze woorden toepaste: Gy moet hier mede voortvaren, of ik zal ’t zelf doen. Alle de gemelde vernuften spoorden my verder aen, en gaven my blyken van hun genoegen, toen dat boekje in ’t licht quam. De heer François Halma, die het yverigh ter persse gebracht had, begreep ook wel haest (want den lof, die hem toekomt, verstaen wy hem te geven) wat nutbaerheit daer in begrepen was, gevende ook bewyzen van zyn begrip in zyn geschriften, en beschaemende daer in veele luiden van letteren, die zich spader hier aen gewenden. De zelve heer Halma weet ook nevens my, in wat waerde de heer Rotgans dien arbeit hielt, en hoe omzichtigh hy in zyn schryven hieromtrent te werke gingh: nochte hem is onbekent hoe ernstigh de heer Bake my verzocht had de hant te willen houden aen het te recht brengen dezer oneffenheden in zyne gedichten, als ze na zyn doot stonden uit te komen, begerende dat het drukken der zelve den gemelden Halma, en het overzien en beschaven den Heeren Francius en Broekhuizen, en my zou aenbevolen blyven. Vooral vatte de heer Adriaen Verwer myn inzicht, en ging te lustiger voort (gelyk hy my de eere gedaen heeft van dat in openbaren druk te getuigen) in de eigenschappen der tale op te delven. Ik zwyge van andere luiden van kennis en oordeel, ook van hun, die met my deelden in den vriendelyken ommegang met Francius en Broekhuizen, als de heeren Henrik Wetstein, Joan Pluimer, en die nu der werrelt overleden is, onze vriendelyke en welgeaerde Herman Angelkot. Al dit ware onnoodigh hier by te brengen, dewyl ik voorheen by andere gelegenheden genoeg daer van gesproken heb, ten ware my voorquam hoe veel weere eenige babbelaers en rymers doen om deze aanmerkingen voor muggezifteryen, die niets om ’t lyf hebben, te doen doorgaen. ’t Zyn kleenigheden, zeggenze, die maer afhangen van de neuswysheit eeniger letterknabbelaren, die een schoon gedicht (waerdoorze hun eigen maexel verstaen) zullen verdoemen, omdat ’er by avontuur tegen hunne regels gezondigt is. ’T zyn kleenigheden: ’t is waer.
Maer ’t geeft aen uw gedicht een ongemeen sieraedt,
Indien gy acht op al dees kleenigheden slaet;
zegt de heer Pels in eenen anderen zin. Maer evenwel wie is zoo dwaes, dat hy letterkundige met dichkunstige aenmerkingen zal vermengen? of waer heb ik oit schyn gegeven van dat te willen doen? Ik weet zeer wel dat een nette tael juist geen net gedicht maekt, en dat ’er wat anders tot een gedicht vereischt wort: maer weet met eenen wel dat de kennis der tale, en der nettigheit, die ’er in moet waergenomen worden, dient voor te gaen, eer men in staet zal zyn van een net gedicht te schryven. Heel anders hebben hier van oulinx geoordeelt doorwyze, en door hunne bedrevene daden vermaerde mannen. Heel anders oordeelden Marcus Terentius Varro, en Cajus Julius Cezar, die beide zich verledigt hebben tot het schryven van boeken over de Regelmatigheit hunner moedersprake, de eerste ook verscheide verhandelingen, de Latynsche tale betreffende: om nu van Cicero, Bugermeester van Rome, noch van Titus Pomponius Atticus, zynen vrient, niet te spreken. Aen geletterde luiden is dit bekent. En deze onkundige wederstrevers zien niet, als ze zich tegen my verzetten, dat ze de gedachtenis hoonen van zoo vele doorluchtige verstanden, die zelf hier door eenen duurzamen naem in Nederlant heben nagelaten. Kunnen of willen anderen het niet vatten of navolgen, ik gun hun te plenssen in hunne moerassen dat hun ’t sop om de ooren springt. My lust ’er niet aen, die aen beter bronnen gewent ben. Anderen ook, zwoegende in hunne boosheit, magh ik wel velen dat zich zoo afzichtigh by alle eerlyke luiden ten toon stellen.
Ik heb nogh een woort te zeggen van de brieven van Sabinus, door my vertaalt en hier aengehecht, voor zoo veel de vertaling zelve betreft, waer ik in gaerne belyde dat ik my niet voldaen heb, maer geen kans zie om het beter te doen, by gebrek der noodige hulpmiddelen hier toe vereischt; het geen ook de Uitleggers, en onder hen vooral de brave Nikolaes Heins, zoon van den grooten Daniel Heins, erkent hebben. Weet het iemant beter te klaren, ik zal hem van mynen kant dankbaer zyn. Ondertusschen zy dit werk der Heldinnebrieven, het edelste myns oordeels dat Naso ooit te voorschyn bracht, den Nederlantschen lezer geschonken, en hem alle heil gewenscht.
Portret van Vondel door Philippus Koning, met onderschrift door David van Hoogstraten:
Dit is de laetste schets van VONDELS aengesicht,
Wanneer in hem bezweek het goddelyke licht
En hemelsch yvervier, waer door zyn hart bewogen
’T verwondert Neêrlant hielt in aendacht opgetogen.
Wie was oit meer gelaeft door ’t nat der hengstebron?
Wat dichtgeest was oit meer gewilt op Helikon?
Phil. Koning del: D. van Hoogstraten.
|
[p. 1]
O Ulysses, uwe Penelope zent dezen brief aen u, die langkzaem wederkeert. Schryf my echter geen antwoort: maer wees liever zelf de bode. Dat Troje, ’t welck de Griexe meiskens vervloeken, legt ’er al toe. Naeulyx was Priaem en geheel Troje ons zoo veel waerd. Och of de reuckelooze overspeeler met zyn vloot in zee verzoncken waer, toen hy naer Lacedemon voer! zoo zou ick niet alleen in ’t bedde verkleumen, nocht gelyck vergeten klagen dat de tydt zoo lang valt: nocht in de verdrietige nachten tytkortinge zoeckende, zou ick myn ledige handen aen ’t opgezette webbe niet afslooven. Wanneer vreesde ick niet voor grooter zwarigheden, als zy inderdaet waren? Liefde brengt veel bekommeringe aen. My dacht al dat de gestoorde Trojanen u achter her waren. Ick besturf telckens, als men my van Hektor repte: of wen iemant vertelde, hoe Hektor Antilochus vermeesterde, dan gaf Antilochus ons stof om voor u te vreezen: of zeide men dat Menetus zoon in het bedriegelycke harnas gesneuvelt was, zoo schreide ick om dat het bedrog averechts uitviel. Riep men dat Tlepolemus de Lycische speer met zyn laeu bloet geverft had, zoo weckte Tlepolemus doot myn sluimerende zorge weder op. In ’t kort, zoo menigmael als iemant van ’t Griexe leger om hals geraeckte, [p. 2] wert het hart van uw liefste killer dan ys. Maer de goedertiere Godtheit droegh zorgh voor myn kuisch gemoedt; want myn man overleefde den brant van Troje. De vorsten van Argos zyn wedergekeert: de altaren roocken: de uitheemsche buit wort den vaderlycke goden toegewyd. De joffers offeren aengename schenckaedjen, omdat hare mans behouden zyn: en zy roemen hoe de fortuin van Troje voor de hare wycken moest. De statige stockoude mannen en verbaesde meiskens verwonderen zich hier over: de vrou ziet haren man onder ’t vertellen de woorden uit den mont: en men toont hun onder den maeltydt op de tafel den fellen strydt, en het geheele Pergamum met een luttel geplengden wyn. Hier langs liep Simois: daer was het Sigeesche veldt. Ginder stont het hooge hof des gryzen Priaems. Eakus neef teeg herwaert, Ulysses derwaert op. de rustige Hektor verschrickte hier de paerden, die op hem aenzetten: want d’afgeleefde Nestor, toen ick uwen zoon uitzond om u te zoecken, had hem alle deze dingen vertelt, en hy weder aen my. Hy wist my oock te zeggen, hoe Rhesus en Dolon, d’een in zynen slaep, d’ander door lagen, om ’t leven quamen. Gy, die helaes al te luttel om d’uwe denckt, dorst bedrieghelyk by nacht het Thracische leger aanranden, en met de hulpe van uwen macker alleen, zoo vele mannen teffens ter neder vellen. maer trouwens gy waert loos genoeg, en te voren aen my gedachtig. ’T hart klopte my van schrick in ’t lyf, terwyl men zeide, dat gy als overwinnaer met Ismarische paerden door de troepen der vrienden henen trockt. Maer wat baet my dat gy Ilium met uwe handen om verre ruckte, en de vesten tot den gront toe ter neder gesmeten zyn, zoo het met my al eens blyft, als het was, toen Troje nog overend stont, en ick vast mynen man ontbeer, hoewel de kryg een end heeft? Andere trekken de vrucht van ’t sloopen der muren van Pergamum; maer voor my alleen staenze nogh: daer d’overwinnaer nu [p. 3] woont, en zyn ossen voor den ploeg spant. Nu groeit het koren daer Troje gestaen heeft, en men slaet de zeissen in ’t weeldige gewas des ackers, gemest met Frygiaenschen bloede. Het kromme ploegyzer klinckt op het gebeente der mannen, die naeulyx aerde genoeg hebben: het gras wast al over de ingestorte huizen. Gy overwinner komt niet te voorschyn, noch ’t is niet in myn maght te weten, wat u verlet, of in wat hoeck gy onmedogende blyft sammelen. Niet een schipper komt hier aen, van over zee, die weder t’zeil magh gaen, voor dat ick hem heb uitgevraegt, wat tyding hy van u vernomen heeft: en ick geef hem een brief met myn eigen hant geschreven, om dien aen u te bestellen, of hy u ergens vond. Wy hebben naer Pylos gezonden, het lant, dat de oude Nestor van zynen vader Neleus erfde: maer men bracht geen tyding van Pylos t’huis. Wy zonden oock naer Sparte, maer Sparte, even wys, weet oock niet waer gy woont of opgehouden wort.*Febus muren waren nu oock nutter ongeschend gebleven; och ick ydelhoofdige heb berou over myn wenschen! Ick wist waer gy oorloogde, en my stond alleen voor oorlog te vreezen, en ick zou neffens vele andere klagen. Ick zinnelooze weet naeulyx waer voor ik vrees: en evenwel vrees ick voor alle dingen: en myne bekommeringen zwerven in een ruim velt. My dunckt dat ’er zoo veel beletsels van uwe komste zyn, als ’er gevaren te water en te lande gevonden worden. Terwyl ick armzinnige dit vast overlegh, dunckt my (gelyk de lust de mannen vervoert) dat gy van minne blaeckt om een uitheemsche: en misschien verteltge haer hoe onheusch uwe gemalin zy, die slechts past dat haer taeck werde afgesponnen. Ick moet my hier in bedrogen vinden; deze gedachten in roock verdwynen; en gy, wien ’t wederkeeren vry staet, blyf toch niet uit. Ikarius, myn vader, port my aen, om uit dezen weduwlycken staet te scheiden, en graeut vast over uw langdurig sammelen. Hy magh graeuwen zoo lang het [p. 4] hem lust. het past my dat ick u eigen ben en blyve. Ick Penelope zal inder eewigheit Ulysses ega blyven. Hy laet zich nochtans door myn getrouheit en kuische gebeden vermurwen, en matigt zelf zyn hevigheit. De vryers, een dartele drang van Dulichium en Samos, en de inboorlingen van Zacynthus, loopen my om de ooren; en maecken den meester in uw hof, daer ’t ontzagh uit is: uw middelen worden doorgejaegt tot myn hartewee. Wat wil ick u verhaelen van Pisander, Polybus, den vervloeckten Medon, en de roofziecke klaewen van Eurimachus en Antinous en anderen? Die gy alle zelf schandelyck afwezende voedt met ryckdommen door uw bloet verworven. De arme Irus, en Melanthius de aenvoerder om ons vee te verteeren, zyn de laetste schandbrocken om uw goet op te maecken. Wy zitten hier als drie weerlozen: een huisvrou zonder hart, de gryze Laërtes, en de jonge Telemachus. Dees wert my onlangs bykans door lagen ontschaeckt: terwyl hy zig reed maeckte om tegens yders danck naer Pylos te reizen. Ick bidde de Goden ons te vergunnen, dat elck op zyn gezetten tydt stervende, hy myne en oock uwe oogen luicke. Dit wenscht de ossendryver, de bedaegde voester, en de getrouwe bezorger der onreine kudde. Maer Laërtes, als een, die door de jaren afgemat is, kan het Ryck, dat midden in zyn vyanden legt, niet beschermen. Telemachus zal metter tyd sterck worden, magh hy slechts leven: nu moest zyn vader hem beschutten: want ick heb de maght niet om de vyanden ten huis uit te dryven. Kom dog haestig tot stut en behoudenis van de uwen. Gy hebt een zoon, die ick bid dat de uwe blyve, die in zyn teedere jaren moest in de vaderlycke wetenschappen onderwezen worden. Zie naer Laërtes te rugge, opdat gy nu zyne oogen luickt: hy gaet al met den eenen voet in ’t graf. Zeker, ick een jong meisken, toen gy uitgingt, zal een oud wyf gelycken, al quaemt gy aenstonds t’huis.
|
|
[p. 5]
II. BRIEF.
PHYLLIS aen DEMOPHOON. |
O Demophöon, ick, de Rhodopeesche Phyllis, uwe huiswaerdin, sla (om dat gy langer uitblyft dan den bestemden tydt) aen ’t klagen. Als de volle maen hare horens eens zoude t’zamengebogen hebben, had gy belooft dat gy wederkeeren zoud. Viermael gingh de maen onder: viermael quam zy weder op met hare volkomen ronde; en noch komen de kielen niet over het water van Sithon aen. Indien ghy den tydt rekent, daer wy gelieven naeu opletten, zoo denck dat wy niet ontydigh klagen. wy hoopten oock langkmoedighlyck. wy gelooven langzaem, het geene gelooft ons endelyk quetst, en nu hindert ons tegens onzen danck minnende hetgeen wy geloofden. Dickwils loog ick uwenthalven: dickwils dochtme dat gy met den zuidenwint herwaert aenzeilde. Ick vervloeckte Theseus, om dat hy u ophielt; en misschien heeft hy u niet eens opgehouden. Somtydts vreesde ick dat gy, die naar de Hebrus teegt, met uw schip in den schuimenden stroom schipbreuck moght geleden hebben. Dickwils bad ick ootmoediglyck de Goden, voor de bewieroockte altaren, dat ze u, o gy booswicht, toch wilden bewaren. Zoo menighmael weêr en wint u gunstigh schenen, sprack ick in my zelve; Is hy gezont, nu zal hy gewis komen. En om kort te zeggen, myn getrouwe min ontschuldighde al wat hinderen kan den genen, die haest hebben, en ick was vernuftigh om redenen t’uwer verschooninge te vinden. Maer gy blyft even traeg in ’t komen: en de Goden, by wie gy gezworen hebt, brengen u niet herwaert, en gy bekreunt u met onze liefde niet. O De- [p. 6] mophöon, gy en uwe woorden zyn voor wint gevlogen. Ick klaeg dat uw schip gelyck uw trou achter blyft. Zeg my, wat heb ick anders misdaen, dan dat ick u niet voorzichtig beminde? om myn misdaet had ick u moeten waerdig zyn. Een eenigh schelmstuck begingh ick, dat ick zulck een schelm herbergde. Maer dit schelmstuck weegt zoo veel als de verdienste. Ziet gy nu wat eeden zyn, en het beloven met hant aen hant? en wat Godt gy zoo dickwils in uwen trouweloozen mont naemt? waer is nu het huwelyck, belooft om ons voor altydt te verbinden? waer de beloover en borgtoght van ons huwelyck? Gy zwoert my by de gansche zee van winden en wateren omgeroert, en waer over gy zoo meenigmael gevaren had, en verder varen zoudt; en by uwen grootvader (indien dat mede niet gedicht is) die de vlackte met zyne luchjes streelt; en by Venus, die my met haer geweer te veel hindert, met hare bogen, met hare fackels: en de koesterende Juno, die opzicht heeft over het huwelyxbedde, en by de geheimoffers der fackeldragende Godinne. Indien ick een yder van zoo veele gequetste Goden zyne Godtheit wreecken wil; gy zyt alleen niet genoegh om die straf te dragen. Ick zinnelooze heb oock uwe ontrampeneerde kielen gekalfatert: op dat het schip, waer mede gy my begeven zoudt, te sterker moght wezen. en ick bestelde u roeituigh, waer mede gy my ontvaren moght. Och ick ben gewont met myn eigen geweer. wy betrouden uw geslacht en afkomst: wy betrouden uwe tranen: of leeren die oock veinzen? ja deze zyn oock treken, en staen in d’oogen als ’t haer bevolen wort. wy betrouwden ook den Goden; wat baten ons nu zoo veele onderpanden? Met elck deel daer van was ick genoeg te verleiden. Noch dat hindert my niet, dat ick u met werf en haven geholpen hebbe: dit behoorde het opperste van myn verdienste te wezen. My berout dat ick schandelyck by de huisvestinge het huwelyxbedde, en zy aen zyde voegde: en [p. 7] wenschte wel dat de voorgaende nacht myn leste geweest waer, terwyl Phyllis nogh met eere had mogen sterven. ’k hoopte wat beters, om dat ick ’t meende aen u verdient te hebben. De hoop gesproten uit verdienste is rechtmatig. De eere van een lichtgeloovigh meisken te bedriegen, kost luttel arbeits. d’eenvouwigheit was gunst waerdigh. Ick een dochter en vryster ben door uwe woorden bygebrocht. de Goden gunnen dat dit uw hoogste roem zy: en gy midden in de stadt moogt staen onder de nakomelingen van Egeus; en uw Vader doorluchtig door zyne tittels voor u sta: wanneer Scyron, en de wreede Procrustes en Sinis gelezen worden, en stiers en mans gedaente onder een gemengt, en Theben door den oorlog getemt, en de gevelde dubbellyvige reuzen, en het duistere hof des zwarten Godts van hem besprongen. Dat uw beelt dan na hem met dezen tittel gemerckt werde: Dit is hy, wiens vryster, zyne huiswaerdin van hem bedriegelyck in ’t net wert gevangen. van zulck een hoop zaecken en daden uws vaders hebt gy niets onthouden, dan ’t verlaten der Kretenser maegt. Het geen hy alleen voor een misdaet rekent, dat ziet gy alleen in hem. O meineedige, gy handelt als een erfgenaem des vaderlycken bedroghs. Zy, die van my onbenyt zy, is gehuwt aen beter man, en zit verheven op de gemuilbande tigers. Maer de Thracers, van my veracht, ontzien my te vryen, overmits my nagaet dat ick eenen vremdeling meer, dan eigen ingeboornen achte. Maer dat nu iermant (zeit men) vry ter schole ga leggen in ’t geleerde Athenen: een ander zal het strytbare Thracie wel regeren. Het einde oordeelt van iemants leven. Ick wensch dat hem zyn voornemen niet gedye, die waent dat men zyne daden uit het einde zal oordeelen. Maer zoo gy uwe riemen in ons water slaet: zoo zal men zeggen dat ick my en de mynen wel bezorgt heb. Maer dat heb ick niet gedaen, gy zult myn hof niet betreden, nocht uwe vermoeide leden in Bistonisch water afspoe- [p. 8] len. De gedaente des henereizenden zwiert in myn oogen, als uw vloot, gereet om af te steken, in myne havens lag. Gy hebt my durven omhelzen, en hangende aen uwe vrysters hals my een goede wyle kussen, en onze tranen met de uwe mengen, en klagen dat uw schip voor windt hadt, en vertrekkende voor ’t leste tegens my zeggen: O Phyllis, zie dat gy uwen Demophöon verwacht. U verwachten, die henen gingt om nimmermeer weder te komen? Uw vloot verwachten, die noit op myne kust staet te keeren? En nochtans verwacht ick u: kom slechs, al verlangt u liefste met smarte: opdat aldus uwe trou alleen voor een tydt lang geslibbert hebbe. Wat bid ick ongeluckige? een andere vrou heeft u misschien alree in hare armen, en treckt uw hart van ons af. En gelyck wy u uit de gedachten gegaen zyn: alzoo meen ick dat gy langer geene Phyllis kent. wee myner, zoo gy vraegt wie die Phyllis, en waer van daen zy is. Zy is het, o Demophöon, die u lang omgezworven hebbende, in de havens van Thracie, en haer hof ontfing: die u met middelen onderstand deed, en u van alles gebreck hebbende ryckelyck begiftigde, en nog ryckelycker zoude begiftigen. Ick zette u over het maghtige gebiet van Lycurgus, ’t welck naeulix van een vrou in toom kan gehouden worden; zoo verre het bevrozen Rhodope open leit by den boschrycken Hemus, en de heilige Hebrus zyn ontfange wateren loost: wien te geval ick myn reinigheit ter quader uure besmet heb, en myn kuische riem laten los haecken van een bedriegelycke hant. Tisiphone, als bruitvrou, huilde in de bruitskamer, en de nachtuil zong het bruiloftsliet. Alekto met hare gevlochte adders was ’er tegenwoordig, en de bruilofttoortsen bestonden in lyckfakkels. Ick bedruckte betrede noghtans de rotsen en ruighbewosse oevers, zoo verre de zee vlack voor myn oogen leit. het zy de landouw ’s daegs ontlaet, het zy die by de lucht vol starren ’s nachts bevriest, ick zie vast uit hoe de wint op zee waeit: en zoo ras ick een zeil [p. 9] zie op komen, gis ick dat een Godtheit my gunstigh u herwaert voert. Dan ty ick naer zee toe, daer my naulix de baren keeren, die tegens het strant aenslaen. Maer hoe het schip nader komt, hoe ick min hoops hebbe: ick bezwyck, en zygh ter neer, daer my de dienstmaegden op heffen. Een boght is ’er, die booghswys inloopt, verzien met twee steile en afgebroke spitsen. Ick hadde opgezet hier van boven neêr in de baren te springen, en ick zal ’t zeker doen, overmits gy in uw bedrog volhardt. De golven mogen de drenckeling aen uwen oever opwerpen, en onbegraven zal ick u recht in ’t gezicht tegenloopen. Al overtroft gy u zelven, en yzer en stael en diamant, noch zult gy in u zelven spreecken: Och Phyllis, gy had my op deze wyze niet moeten volgen. Zomtyts snack ick naer vergift: zomtyts lust het my een lemmer in myn hart te stooten. Zomtyts lust het my dezen hals, waer om gy uwe troulooze armen sloegt, met eenen strop toe te wringen. Ick moet myn eerbaerheit, te teêr om smaet te lyden, met een rype doot vernoegen: een korte wyl schiet ’er maer over, eer ick tot de keur van myn doot kom. Gy zult op myn zerck bekent staen, als d’oorzaeck van myn dood: aen dusdanigh of een ander vaers zal men weten, wat gy voor een gast zyt: Demophoon was d’oorzaeck van Phyllis doot, de gast broght zyn lief om, hy gaf haer stof om te sterven: zy voerde het met hare hant uit.
|
|
III. BRIEF.
BRISEIS aen ACHILLES. |
Deze brief, dien gy leest, komt van de geschaeckte Briseis, en is naulyx in leesbaer Griex met een uitheemsche pen geschreven. Gy ziet overal de letters vervloejen [p. 10] door myn tranen: nochtans willen die tranen vry wat zeggen. Stont het my vry een luttel over u, myn heer en man, te klagen, ick hadde wel een luttel over myn heer en man, te klagen. ’t Is uw schult niet, dat ick op ’s Konings verzoeck hem zoo ras wiert overgelevert; hoe gy echter oock eenige schult hebt. Want zoo ras Eurybaet en Talthybius my quamen eischen, wert ick Eurybaet en Talthybius tot een gezellin gegeven. Zy malkanderen onderling aenziende, vraeghden heimelyck, waer onze liefde gebleven was. Ick kon uitgestelt worden: en dus was myn smart uitgestelt. Helaes, ick gaf u in ’t scheiden niet eenen kus. Maer ick huilde zonder ende, en trock myn hair uit het hooft. Ick ongeluckige liet my voorstaen, dat ick nogh eens geschaeckt wierde. Meenigmael dacht ick de wacht te mompen, en weder te keeren: maer ick was in gevaer van door den vyant gegrepen te worden. Ick vreesde, zoo ick henen ging, by avontuur gevangen, en aen de eene of andere snaer van Priaem geschoncken te worden. Maer laet my verschoncken zyn, omdat ick een geschenck moest verstrecken: ick ben nu zoo veele nachten wegh, en worde niet eens wedergehaelt. gy toeft: en uw gramschap komt langksaem by. Toen ick overgelevert wert, luisterde Patroclus zelf my in ’t oor: Waerom schreit gy? gy zult hier niet lang blyven. En het is, o Achilles, u niet genoeg, dat gy my niet weder eischte, gy doet uw best dat ick niet overgelevert werde. Ga nu heen, en draegh de naem van een yverig minnaer. De zoons van Amyntor en Telamon quamen by u, d’een u in bloet bestaende, d’ander uw medegezel, nevens den zoon van Laërtes, in wier gezelschap ick weder zoude keeren. Zy verryckten met smeeckende gebeden hunne geweldige schenkaedien: twintig kopere potten met arbeit gemaeckt, en zeven drievoeten zoo zwaer van stof als van kunst. Men voegde hier by vyf paer talenten gouts, zes paer paerden, meesters in den renstryt: en nogh tot overvloet Lesbische [p. 11] meiskens, schoon van leest, en in ’t overrompelen der stadt gevangen: en daerenbooven uit de drie dochteren van Agamemnon eene ten huwelyck; doch my hebbende hebt gy geen vrou van doen. Weigert gy nu dingen te ontfangen, die gy behoorde te geven, had gy my van Atreus zoon konnen vrykoopen? o Achilles, waer heb ick by u verdient zoo versmaet te worden? Hoe is de wispelturige liefde zoo snel van ons gevloden? Of plaegt de onbarmhartige Fortuin d’elendigen allerlangst? En waeit ’er niet een voorspoedigh windeken myn te geval? Ick zagh de muren van Lyrnes door uwe dapperheit verdelgen; en ick had het kleenste deel niet in het bederf myns vaderlants. Ick zag myne drie gebroeders teffens nedervallen door uwen arm. Ick zag mynen man, zoo groot als hy was, op de bloedige aerde leggende zyn bebloede borst om en weêrom wentelen. Evenwel heb ick he verlies van zoo veele vrienden met u alleen geboet. Gy waert myn heer, myn man, en myn broeder. Gy zwoert my by uwe moeder de zeegodin, dat het my nut geweest was gevangen te worden: quansuis op dat ick, schoon met een bruitschat uitbesteedt, van u verstooten werde, en gy my verstoot nevens de middelen, die u met my gegeven worden. Men zei oock, dat gy met den Zuidewint zeewaert in zout loopen, zoo ras de dagh van morgen opging. Welck schelmstuck my zoo ras niet ter ooren quam, of myn hart kromp in myn lyf. Gy zult henen gaen, en wien zult gy, o geweldenaer, my elendige ten beste geven? wie zal myn verlatene na uw vertreck vertroosten? Ick wensch dat ick eer in de aerde verzinck, of van den blixem geraeckt worde: dan men met uwe riemen de schuimende zee sla zonder my, en ick hier gelaten de galeien zie van lant steecken. Hebt gy nu zulk een treck om naer huis en de Vaderlycke huisgoden te varen, ick zal zulck een zware ballast voor uw schip niet wezen. Ick zal niet als een vrou mynen man, maer als een slavin mynen heer vol- [p. 12] gen. Myn handen zyn tot spinnen gemaeckt, ofze tot de spil gedraeit waren. Laet vry de schoonste uit alle de Achaïsche Juffrouwen uwe troukoets betreden, waerdigh tot eenen schoonvader te hebben den neef van Jupiter en Egina, en wiens overschoonvader de oude Nereus zoude willen wezen. ick slechts uwe dienstmaegt zal uwe rockens affspinnen. Ick bid maer dat uwe huisvrou my niet verdrucke, die ick weet niet op wat wyze my al te hart zal vallen. Noch gedoogh niet datze in uwe tegenwoordigheit myne hairen afsnyde, en gy wat koeltjes heen zegt: Dit is oock onze beminde geweest. Of zoo gy ’t met goede oogen aenziet, laet my niet ganschelyck onderdrucken. Wee my elendige! als ick hier om denck, beven my de beenen alree onder myn lyf van schrick. Maer waerom wachtge langer? Agamemnon heeft berou over zyn gramschap, en het bedruckte Griecken valt u te voet. Overwin u zelven en uwe hevigheit, by die ’t al verwint. waerom vernielt de wackere Hector de Griexe middelen? o Achilles, gryp de wapens aen, maer neem my eerst weder, en van den vyant, verbaest om uw zege, op ’t lyf. De gramschap om mynent wil gerezen, bedare om mynent wil. Laet my oirsprong en einde van uwe verbolgenheit wezen. Nocht denck niet dat het uwe eere te na ga, dat gy dit ons verzoeck te geval doet. Eneus zoon keerde op het bidden zyner gemalinne naer den stryt. ’t geen ick hoorde is u bekent. De moeder van hare broeder versteken, heeft hare hoop en ’t hooft van haren zoon vervloeckt. ’t Was oorlog: en hy zoo dapper verliet de wapenen, en weigerde uit styfzinnigheit zyn vaderlant de hant te bieden. De vrou alleen vermurwde haren man. Hoe geluckig wasze! Maer ick spil myn woorden vruchteloos. Nochtans belgh ick my des niet, noch liet my oit voorstaen, dat ik de vrou was, zoo meenigmael myn heer zyn slavin in zyn bedde vorderde. My gedenckt dat zekere slavin my Mevrou noemde: ick antwoordde: [p. 13] gy verzwaert myne diensbaerheit met het pack van eenen titel. Nochtans by ’t gebeente myns mans, naulix inder haest met aerde bedeckt, gebeente myns oordeels aller eere waerdigh: en by de dappere zielen myner drie broederen, die ick heilig achte, en die zich vromelyck voor hun vaderland quytende, met hun vaderlant ter nederstortten: en by uw en myn hooft, in een verbont verknocht: en by uw zwaert en pylen, van myn volck beproeft; by alle deze dingen zweer ick u, dat de Mycener geen bedde met my gemeen gehad heeft; ben ick meineedigh, gy moogt my vry verlaten. zoo ick, o vrome Helt, tegens u nu eens zeide, zweer my oock eens, dat gy geen wellust zonder my genoten hebt: gy zoudt het weigeren. De Griecken wanen dat gy treurt: maer gy speelt op de citer: een poezelig meisken stooft u in haren schoot. En vraegt iemant, waerom gy weigert naer den stryt te gaen: de stryt baert hinder: de citers, de nacht, en Venus baren blyschap. ’t Is veiliger in ’t bedde te leggen, een meisken t’omhelzen, met de vingers een Thracische lier te tokkelen, dan de hant aen den beuckelaer en scherpe speer te slaen, en den helm op ’t hooft te zetten. Nochtans schepte gy meer behagen in doorluchtige dan in veilige wercken, en de glorie in den oorlog verworven smaeckte u zoet. Of hielt gy slechts veel van den oorlogh, toen gy my vingt? en leit uw roem met myn vaderlant ter neder? De Goden schutten dit: en ick bid dat de zoon van Peleus met al zyn maght Hector eenen schickt door de ribben dryf. O gy Griecken, zent my henen naer mynen heer toe: ick weet zyn wrock te verbidden: en zal hem al kussende uw geboden te kennen geven. Gelooft my, ick weet meer te weeg te brengen dan Fenix, meer dan de welsprekende Ulysses, ja meer dan de broeder van Teucer. Naer gewoonte myne armen om zynen hals te slaen, en door myne tegenwoordigheit hem aen my te doen gedenken, heeft vry wat in. Al waert gy onvermurwelyck, [p. 14] en woester dan uw moeders golven, al zweegh ick, gy zoudt door myne tranen beweegt worden. O dappere Achilles (zoo moet vader Peleus zynen vollen ouderdom bereicken: zoo moet Pyrrhus onder uw beleit te velde trecken) zie oock nu eens naer uwe bekommerde Briseïs om: nocht quel als een onvermurwde d’ellendige niet met dit langdurkg sammelen. Maer is uwe min in onminne t’onswaert omgeslagen: zoo dwing haer te sterven, die gy dwingt zonder u te leven. En naer gy u aenstelt, zult gy my oock daer toe dwingen. het kost my vast vleesch en bloet: en nochtans worde ick onderstut door de eenige hope naer u. Waer van versteken blyvende, zoo zal ick myn broeders en mynen man volgen; en ’t zal u tot kleene eere gedyen dat gy een vrou doet sterven. En waerom wilt gy dat doen? doorstoot myn lichaem met den blooten degen. Ick hebbe nog bloet in ’t lyf, om ter doorstoote borst uit te gieten. Laet uw lemmer my doorrygen, ’t welck, hadde een Godin dit geleden, Atreus zoon in ’t hart zou gevaren hebben. Maer verschoon liever myn leven, dat gy my eens geschoncken hebt. Ick nu uw slavin bidde om ’t geen gy overwinner zynde uwe vyandinne schenckt. Het Neptunisch Pergamum verschaft u anderen, dien gy liever moogt om ’t leven helpen. de vyant levere u stof tot dootslaen. Het zy gy toereed met uw vloot wech te roejen, het zy gy blyft: beveel gy als een heer aen uwe dienstmaegt, dat ick by u kome.
|
|
IV. BRIEF.
FEDRA aen HIPPOLYTUS. |
EEN Kretenser meisken wenscht den Amazoonschen jongeling met dezen brief veel geluk toe: ’t welck zy zelve ontberen zal, ten zy gy haer daer mede begiftigt. [p. 15] Doorlees dit toch voor ’t geen het is, wat kan ’t schaden eenen brief te lezen? hier kan u oock eenig voordeel aen gelegen zyn. Met deze letteren zent men geheimenissen over zee en zant: een vyant leest oock de brieven hem van zynen vyant toegezonden. Driemael poogde ick u aen te spreken: driemael bezweeck myn stamerende tong: driemael wou ’t woort niet over de lippen. Voor zoo verre het vrystaet en oorbaer is, moet men de liefde met schaemte mengen. De liefde belast my te schryven: ’t geen ick my schaemde te zeggen. ’t Is niet veilig te vermaden ’t geen de liefde beveelt. De liefde regeert, en heeft gebodt over de Goden, zyne meesters. Toen ick in ’t eerste twyffelde of my te schryven stond, sprak hy: Schryf vry; die onverwinnelycke zal u met gebeden te voet vallen. Och of hy zyne hulp toebrachte, en zoo uw gemoet raeckte, om naer mynen wensch te luisteren, gelyck hy my het merg rooft met een geweldigh vier! Ick zal mijn echtverbont niet godloos breken. Het gerucht (verneem ’er vry naer) weet niets op my te zeggen. Hoe de liefde later komt, hoe ze my zwaerder valt, wy branden inwendigh, wy branden, en ons hart is heimelyck gewont. Gelyck d’aenkomende vaerzen het juck des ploegs in ’t begin bezwaert: en een veulen eerst uit den trop gehaelt met moeite gebreidelt wort: zoo kan oock myn gemoedt noch ruw en onervaren naulyx de eerste minne verdragen; en dat pack valt my veel te zwaer. Wanneer men van jongs af leert zondigen, zoo wort het een kunst. Zy mint arger, die mint als de tydt verloopen is. Gy zult het eerste genot hebben van mynen eerlycken naem, tot nu toe bewaert, en wy zullen beide te gelyck ons misgaen. ’T is wat zoets appels van volle tacken te plucken, en met een tedere hant d’ eerste roos te lezen. Zo ick anders moest myne vorige zuiverheit, ongeschonden bewaert, met ongewoone smet bezoedelen. Maer ’t is ons wel geluckt, dat wy van een gevoegelyck vier blaken: hier is [p. 16] geen vuil overspeeler, schandelycker dan het overspel. Stont Juno my toe haer broeder en man te beminnen, het schynt my toe dat ick Hippolytus eer dan Jupiter zoude kiezen. Nu word ick oock (naulyx zoudt gy het gelooven) tot een werck, my ongewoon, getrocken, en ben yverig om onder het wilt te rennen. Ick viere nu inzonderheit de Godin Diane, die uitmunt met haren krommen boog, en schickt my naer uwe keur. Het lustme naer ’t woudt te gaen, en snelle hazewinden op de hooge bergen aen te hitsen tegens de harten, die in ’t garen bezet zyn: of met den wackeren arm eenen bevenden zwynspriet te zwaejen, of op het grazige velt te leggen. Dickwils lust het my met eenen lichten wagen aen te jagen dat het stuift, en den breidel en ’t gebit van een raps paert te mennen. Nu jaegh ick aen, als de dolle priesterinnen van Bacchus, en die op den bergh Ida hare trommen roeren, of als, die door halfvergode Boomgodinnen of horendragende Boschgoden op hol raken. Want men verhaelt my alles, als die razerny over is. Dit doet de liefde, die ick stilzwygens in ’t hart gevoele. Misschien komt deze min by noodlot door schult myner voorouderen, Venus dezen tol vorderende van het gansche geslacht. Jupiter onder stiersgedaente zyn godtheit vermommende beminde Europe, den oirsprong van dezen stam. Myn moeder Pasiphäe leggende onder den bedrogen stier, wert van een lasterstuck zwanger, en dat pack in ’t baren quyt. De meineedige Theseus, den gespannen draet volgende, geraeckte uit den krommen doolhof door myn zusters hulp. Ick nu, op dat men niet twijffele of ick uit het bloet van Minos ben, volge de laetste van myn geslacht, de gemeene wetten. Dit brengt het noodlot oock mede: een en zelve huis behaeghde twee zusters. Ick ben verlieft op uwe schoonheit, gelyck myn zuster op die van uwen vader. Theseus en Theseus zoon verruckten twee gezusters. Recht twee zegetekens op van ons huis. Ick [p. 17] wenschte dat ick in Krete gestaen hadde, toen ick te Eleusis op het feest van Ceres ging. Toen viel myn zin (hoewel oock te voren) byzonder op u, en de liefde zette zich in ’t merg van myn gebeente. Gy waert in ’t wit gekleet, en met bloemen gekranst: en uw blanck aenschyn bloosde van bloode schaemte. En uw gelaet, dat andere joffers voor nors en stuur achten, wert van Fedra naer haer beste meeninge voor dapper geoordeelt. Wech met de jongelingen, die zich als vrouwen optojen. Een mannelycke gestalte eischt luttel optoisel. Dat streng opzicht, dat ongevlyt hair, en een luttel stofs in uw schoon aengezicht, zet u sieraedt by. Het zy gy den wederhoorigen neck van een fors paert ment, ick verwonder my over het kort keeren der voeten. Het zy gy met volle kracht eenen taejen schicht zwaeit, uw fiere arm treckt myn oogh naer u. Het zy gy eenen kornoeljen jaghtspriet, voor met yzer beslagen, draegt. Om kort te zeggen, al wat gy doet, behaegt my. Legh sleghts uw strafheit af in de heuvelachtige bosschaedjen. Ick verdien niet, dat gy de stof van myn bederf zoudt wezen. Wat baet het de ongegorde Diane naer te yveren? En Venus in het getal haerer dienaren te verkorten? ’T geen de rust geen beurt gunt, kan niet duren. Rust verquickt de geesten, en streelt de vermoeide leden. Gy moet tot een voorbeelt nemen den boog en het gereetschap van uwe Diane. Een boog, die altyt gespannen staet, wort slap. Cephalus was in de bossen bekent, en velde veel wilts ter neder. Nochtans misstont het hem niet dat hy Auroor te wille was. Die godin ging wysselyck van haeren ouden man naer hem toe. Venus sliep dickwils onder de wilgen op het gras by den zoon van Cinyras. Eneus zoon blaeckte om de Arkadische Atalante. zy draeght een diershuit wech tot een minnepant. Laet ons oock voor de eerste reis onder dat getal gerekent worden. Zet Venus aen d’ eene zyde, al uw bosch is boersch. Ick zal u als een gezellin bykomen, en [p. 18] my keeren aen rotsspelonck, nochte zwynen met hunne vreesselycke tanden. Een paer zeen breken hare golven op Isthmus, en het smalle lant hoort haer beide ruischen. Ick een Trezeensche vrou zal hier met u het ryck van van Pittheus bewonen. Alree heb ick dat liever dan myn vaderlant. De Helt Theseus toogh voor een tydt lang uit, en zal noch lang uit blyven. De kust van zynen Pirithous hout hem op. Theseus (want wat kan men naeckte waerheit lochenen?) hout meer van Pirithous dan van Fedra: Pirithous gelt meer by hem dan gy. Noch dat onrecht lyden wy niet alleen van hem: wy beide zyn in gewichtige zaeken benadeelt. Hy heeft het gebeente van mynen broeder met zyne driequastige knods geplettert, over de aerde geslingert, en liet myn zuster ten buit der wilde dieren. Een heldin uitstekende in dapperheit onder de heirbyldragende vrouwen heeft u gebaert: een moeder, waerdig zulck eenen fieren zoon. Vraegt gy, waerze bleef? Theseus dreef haer een lemmer in ’t hart: en het baette de moeder niet zoo groot een vrucht gewonnen te hebben. En zy was noch niet eens door het huwelyck aen hem verbonden. Waerom toch anders als om dat gy buiten echt geboren geen erfgenaem zoudt zyn van uw Vaders Rycken? Hy won by my oock kinders, die uw broeders zyn, die hy, niet ick, al te zamen heeft willen opvoeden. O allerschoonste der menschen, och of myn ingewand, zoo het u door het voortbrengen eener vrucht stond te beschadigen, midden in ’t baren geborsten waer! Ga nu hene, en eer het bedde van uwen Vader, daer gy zoo in gehouden zyt, dien hy vliet, en verlochent door zyn daden. En laet geen ydelen naem uw gemoet afschricken, om dat ick, die uw stiefmoeder ben, schyn met mynen stiefzoon te zullen boeleren. Dat is d’eenvouwigheit der voorouderen, die in toekomende tyden versterven zal. deze ging eertyts in zwang, toen Saturnus nogh regeerde. Jupiter bestemde het alleen billyck te wezen, wat iemant kon vermaken, en de zuster [p. 19] met haren broeder getrout maeckt alles geoorloft. Die huwlyxbant der verwanten, dien Venus zelf toestrickt, blyft hecht en vast. Oock is ’er geene zwarigheit aen vast: het staet vry dit te verbergen. Bid haer om die gave, de naem van bloetvrientschap kan de misdaet bedecken. Ziet iemant ons malkanderen omhelzen, wy zullen beide hierom geprezen worden. Men zal zeggen dat de stiefzoon een trouwe stiefmoeder heeft. Gy behoeft by duister de deur van mynen sturen man niet op te sluiten, nocht de wacht te bedriegen. Gelyck wy beide een huis bewoonden, alzoo zullen wy het noch bewoonen. Gy kuste my in ’t openbaer, en zult my noch in ’t openbaer kussen. Gy zult veiligh by my zyn, en door uw misdryf lof behalen, hoewel men u in myn bedde zie leggen. Sammel slechts niet langer, en beleg vaerdig den knoop van onze verbintenisse. Zoo moet u de Minne sparen, die nu op my gebeten is. Ick schame my niet u ootmoediglyck met gebeden te voet te vallen. Och waer is nu myne trotsheit en hooge tael gebleven? Lang besloot ick tegen deze drift my aen te kanten, nocht my te bevlecken met misdryf: zoo ’er iets zekers in de Minne te besluiten was. Ick bidde als een, die ’t opgeeft, en strecke myne koninglycke handen naer uwe knien uit: niemant, die verlieft is, let op ’t geen hem voegt. Myn schaemte is wech, en heeft hare velttekens verlaten. Vergeef het my, nu ick het beken, en laet uw hart wat vermurwen. Wat baet het my, dat Minos, die gebiet over de zee heeft, myn Vader is? dat myn overgrootvader den blixem slingert? Dat myn grootvader zyn voorhooft met stralen omringt, en den warmen dag aen den purperen hemel aenvoert. De adel zwicht voor de minne: erbarm u myner om myne voorouderen, en wilt gy my niet sparen, zoo spaer ten minsten de mynen. Krete, Jupyns eilant, is my ten bruitschat toegevallen. Dat dit gansche hof mynen Hippolyt gehoorzame. Buig uwe styfzinnigheit: myn moeder kon een stier toch- [p. 20] tig naer haer maecken, en zult gy wreeder dan een felle stier wezen? Ick bidde u by Venus, in wier macht ick geheel ben, verschoon my: zoo moet gy noit eene beminnen die u haten moghte. Zoo moet de wackere godin in de afgelegene bosschaedjen u begunstigen, en het hooghe woudt jaeg u ’t wilt in den mont. Zoo moeten u Boxvoeten en Berggoden begunstigen: zoo sneuvele het wilde zwyn met de borst in ’t punt van uwen zwynspriet. Zoo bestellen u de Veltgodinnen (al zeit men dat gy de vrouwen haet) bronwater, daer gy naer snackt. Wy stofferen deze gebeden oock met onze tranen. Lees myne smekende gebeden, en verbeelt u, dat gy myne tranen ziet.
|
|
V. BRIEF.
ENONE aen PARIS. |
| Zult gy dezen brief lezen? of zal het de jonge vrou verbieden? Lees vry. Het schrift is met geen Myceneesche hant geschreven. Ick Pegasische Enone, in de bosschen van Frygie wel bekent, klaeg over u, mynen beminden, die my beledigde, zoo gy zelf dat gedooght. Wat godtheit heeft onzen wensch met hare maght hinderlyck geweest? Wat misdaet brengt te weeg, dat ick niet langer uw liefste ben? Een verdiende straf lyt men gewilliglyck; de onverdiende smart te byster. Gy waert nogh zoo groot niet, toen ick een veltnimf, de dochter van eenen grooten Stroomgodt, my vernoegde aen uw huwelyck. Gy die nu voor Priaems zoon bekent zyt (wat behoeft men de waerheid te ontzien?) waert maer een slaef. een veltnimf getroostte het zich met een slaef in echt te treden. Dickwils rustten wy samen en het vee in de schaduwe van ’t geboomte, daer gras en kruiden onder een gemengelt ons een bedde ver- [p. 21] streckten. Meenigmael lagen wy op hoi en stroo, en schutten op een lage hut den witten ryp. Wie toonde u de wildernissen, daer ’t wilt te vangen was, en de rotsen, daer de dieren hunne jongen in wierpen? Dickwils spande ick de stricknetten: dickwils joeg ick de hazewinden over de hooge heuvels. De beucken bewaren mynen naem van u in hare schors gesneden: en men leest Enone door uw mes gemerckt. en myn naem groeit te gelyck met de boomen. Ja groeit vry o boomen, en wast aen om myne titels te verbreiden. My gedenckt van een Populier, die op den kant van eenen stroom staet, waer in de gesnede letters mynen naem spellen tot een gedachtenis. O Populier, wort groot, die op den waterkant dit vaers op uw gerimpelde schors draegt: Wanneer Paris zonder Enone zal kunnen leven, dan zal Xanthus naer zynen oorsprong te rugge loopen. Xanthus, loop haestig te rugge, en gy wateren loopt achterwaert, ’t magh Paris van ’t hart Enone verlaten te hebben. Die dagh heeft my elendige bedorven: van dien dagh gingh de kille winter myner veranderde liefde in: toen Venus, en Juno, en de naeckte Minerve, die beter past in hare wapenen te pralen, voor uwe rechtbanck verschenen. zoo dra gy my dit vertelt hadt, klopte my het hart, en daer ging een koude grilling over myne leden. Ick niet weinigh ontstelt vraegde vast raedt by oude besten en gryze koppen, en het bleeck dat my eenigh quaet nakende was. Men hieuw abeelen om, hieuw balcken, en reedde een vloot toe, en de beteerde galeien liepen af. Gy naemt al schreiende uw afscheit: ten minste wacht u dit te lochenen. Die nieuwe min is schandelycker dan de oude. Gy weende en zaeght myne oogen weenen: en wy beiden mengden onze tranen even bedruckt. De wynranck hangt zoo vast niet aen den olm, als uwe armen om mynen hals gestrengelt waren. Och hoe meenigmael diende u de wint, als gy, daer uwe medegezellen om loegen, klaegde dat de wint u ophielt! [p. 22] Hoe meenighmael, als gy uw afscheit genomen had, gaeft gy my nogh kus op kus! hoe qualyck wou het leste Vaer wel over uwe tong! Een luchtje blaest in d’opgehaelde zeilen, en het water bruist van de riemen. Ick ongeluckige sta vast en oog de zeilen na, in ’t heen gaen, zoo verre het my gebeuren magh; en ’t zant wort vochtigh van myne tranen. En ick bid de groene zeegodinnen dat gy spoedigh moogt overkomen: namelyck op dat gy spoedigh moogt tot myn bederf overkomen. Gy zyt dan door myne gebeden voor een ander wedergekomen. Wee my, myne smekingen zyn geweest voor een vervloeckte hoer. Natuur schiep een gevaert van een’ bergh, dat zyn uitzicht heeft over den onmeetbaren afgront, en gezet is om het zeewater te stuiten. Hier van zagh ick de eerste uwer zeilen opkomen: en een lust beving my om eensklaps door ’t water naer u toe te loopen. Terwyl ick vertoef zagh ick eenigh purper by de voorsteven. Ick vreesde: want dat was uwe lieverei niet. Het schip nadert, en een zoet luchtje dryft het aen lant. Myn hart beefde in myn lyf, toen ick een vrouwenaenzicht zagh. Dat was nogh niet genoegh (waer mogt ick zinnelooze op wachten?) of die schandelycke vriendin most op uwen schoot zitten. Toen scheurde ick voort myne kleederen, sloegh voor myn borst, en krabde met myn nagelen de wangen op, en huilde dat de heilige Ida op myne klagten wedergalmde. Van daer bragt ick deze tranen naer myne rotsen. Zoo moet Helena treuren en schreien, als zy van haren man versteken wort, en haer overkomen ’t geen zy een ander toedreef. Nu sleeptge de vrouwen achter aen, die u door de bare zee volgen, en hare echte mans verlaten. Maer toen gy een arm herder waert, en het vee hoedde, wou niemant dan Enone eens armen herders vrou wezen. Ick maeck geen werck van ryckdom, en bekreun my uws Vaders hof niet eens, nochte acht het iet een snaer van Priaem onder zoo veele schoondogters gerekent te wor- [p. 23] den. Nogtans niet dat Priaem weigere schoonvader van een nimf te wezen, of Hekuba zich zelve schame over zulk een schoondochter. Oock ben ick ’t waerdigh, en begeer de gemalin van een maghtigh vorst te wezen. ’K heb handen, die het past den scepter te dragen. Versma my niet, omdat ick met u op beuckeblaren gelegen hebbe: een purper bedde zou my beter passen. Voor ’t lest myn liefde is veiligh: die zal u geen oorlogen berockenen, noch een vloot wraeckgierige schepen over ’t water halen. De gevluchte Heleen zal met vyandlycke wapenen weder geëischt worden: trots op dezen bruitschat komt zy by u te bedde. Vraeg uwen broeder Hektor, of Deiphobus en Polydamas of men haer wederleveren zal. Luistert wat de statige Antenor of Priaem zelf daer toe zegt, die door lange ervarenheit geleert hebben wat best is. Een geschaekte meer dan zyn vaderlant te schatten is een slegt beginsel. uw zaeck luit schandelyck: haer man voert reghtvaerdige wapens. Beelt u niet in, wilt gy wys zyn, dat deze Lacedemonische vrou u gertouw zal wezen, die zoo gereet zat om in uwe armen te slapen. Gelyck de jongste zoon van Atreus luide roept over ’t geschonden verbont van het huwlyxbedt, en zich beklaegt dat een uitheemsch man zyne liefste gerooft heeft, zoo zult gy oock kryten. De gequetste eerbaerheit kan door geen wetenschap gehecht worden: die verslenst maer eens. zy is op u verslingert: zoo was zy oock op Menelaus verslingert. nu leght die lichtgeloovige alleen in ’t bedde. Andromache is zeker geluckigh en wel getrout. Op die wyze moest ick uw vrou geworden zyn. gy zyt als het vallende loof en dorre bladen, die in den wind vliegen. Ja gy slaght een lichte korenair, die licht verbant, als de heete tydt een luttel aenhout. ’T gedenckt my dat uw zuster dit al spelde, en my dit al profeteerde met het hair in den wint: Wat maeckt gy, o Enone, wat bezaeit gy den zeekant, en beploeght het strant met ydele ossen? Een Griexe [p. 24] vaerze komt ’ er, die uw hof en vaderlant en u zal bederven. Och keer het: de Griexe vaerze komt vast aen. Boort, o Goden, dit schandelyck schip in den gront, terwyl het nogh tydt is. Och hoe veel Frygiaensch bloet sleept het met zich! zy had uit. de dienstmaegden grepen de ontstelde in hare vaert. maer myn blont hair rees te bergh. och gy hebt my elendige al te wel de waerheit voorgespelt. zie eens die vaerze gaet grazen in mynen beemt. Zy magh zoo schoon zyn als zy wil, zy is evenwel een overspeelster. Bekoort door haren gast verlietze hare vaderlycke goden. Theseus (dool ick in den naem niet) ick weet niet wat Theseus voerde haer listigh te lande uit. en gelooft men dat hy, een jongeling, en geil, haer reine maegt weder t’huis gelevert hebbe? vraegt gy waer ick die lucht van daen gekregen hebbe? ick minne. Hoewel gy het gewelt noemt, en de schult eenen glimp geeft, die zich zoo meenigmael liet schaken, wou zeker geschaeckt wezen. Maer Enone zal evenwel in kuisheit volharden, hoewel ze van haren man bedrogen is; en gy zult zelf in uwe eige netten gevangen worden. Als ick in ’t bosch school, beloerden my de saters, een hoop, die snel te voet is: oock Faunus met pynboombladeren om zyn gehorent hooft, vervolgde my, daer Ida oploopt met ongemete heuvelen. De sticher van Troje, beroemt door zyn lier, beminde my: hy ging met mynen maegdom strycken. maer ick stelde my eerst te weer, en trock het hair uit zyn hooft, en zette myn nagels in zyn gezicht. Ick eischte noch gout noch gesteente tot vergoedinge van myn schennis: geen rechtschape maegt verkoopt met eere haer lyf om goedt. Hy zelf my des waerdigh kennende schonck my de kennisse der artsenyen, en liet my zyne gaven hanteren. wat kruiden wortels heelzame kracht hebben, en tot dienst der menschen overal wassen, die ken ick. wee my elendige, dat geene der kruiden my genezen kan. Ick, die op kruiden afgerecht ben, zit van [p. 25] myn kunst versteken. Men zeit dat de vinder der Artsenye zelf de koejen te Pherea te weide dreef, en, even als ick, van minne blaeckte. Gy kunt my de hulp bestellen, die de vruchtbare landouw met hare kruiden noch eenigh Godt my geven kan. Dat kunt gy doen, en ick verdien het. Ick zl u niet, als de Grieck, met bloedige wapenen opkomen: maer ick ben uw eige, en brogt myn jonge jaren met u door, en bid dat ick gedurende het overschot van myn leven uw eige magh blyven. |
|
VI. BRIEF.
HYPSIPYLE aen JASON. |
MEN zeit dat gy met uw schip weder op de kust van Thessalie landde met het gulden vlies. Ick verwellekom u van de behoude reis, voor zo veel gy ’t gedooght. nochtans had my uw brief hier van behooren te verzekeren. want schoon het wezen kan dat gy willende voorby het ryck varen, dat u opgedragen wert, daer in door tegenwint belet, zyt, nochtans had gy, hoe de wint oock was, my licht eenen brief kunnen zenden. Hypsipyle is wel waert dat gy haer uw groetenis zendt. waerom heeft de faem eer dan uw brief my de tyding gebracht, dat de ossen aen Mars gewydt den ploegh getrocken hadden? dat de gezaeide tanden metter haest tot mannen gewassen waren, om welcke doot te smyten uw hant onnoodigh was? dat een altydt wakende draeck by de gulde vacht de wacht hielt, en evenwel het goude vlies geschaeckt is? Mogt ick aen de luiden, die ’t naeulyx gelooven willen, zeggen: Hy heeft het my geschreven, wat een groote vrou zou ick wezen! wat klaegh ick dat myn man traeg was om zynen plicht te voldoen? Ick heb eenen grooten dienst van u genoten, zo ick de uwe [p. 26] blyf. Men zeit dat een vreemde toveres met u overgekomen is, die gy deelachtigh maeckte het bedde dat aen my verlooft is. De liefde is lichtgeloovigh. och of my nagingh dat ick mynen man valschelyck beschuldigt hadde! onlangs herbergde ick eenen vremdeling van Hemonie. Hy tradt naulyx over mynen drempel, of ick zeide, Hoe maeckt het myn Jason al? Stom staende sloegh hy zyne oogen als beschaemt ter neder. Ick sprong terstont op, en de kleêren van myn lyf aen flarden ruckende riep ick: Leeft hy nogh? of ruckt het nootlot my oock wegh? Hy leeft, antwoordde hy, en hem dit flaeu afgaende, deed ick het hem zweren. Nogh geloofde ick naulyx, schoon hy by de goden zwoer, dat gy leefde. Zoodra ick wat bequam, begon ick te vragen wat gy uitgerecht hadt. Hy verhaelde my, hoe de kopervoetige ossen van Mars geploegt hadden, hoe gy de draketanden in den acker hadt gezaeit, waer uit strax gewapende mannen wiessen: en hoe dat aerdegebroetsel elkander terstont doodde, en niet meer dan eenen dagh leefde. Ick vroegh nogh eens of Jason na ’t ombrengen van den draeck het leven ’er af hadde gebroght. want hoop en vrees worstelden met elkander. Terwyl hy my stuck voor stuck vertelt, ontdeckte hy vervolgens in ’t spreken door yver verruckt de wonden my door uwe ontrou aengedaen. och waer is de troubelofte? waer het huwlyxrecht? en de bruiloftstoorts, waerdigher om het lyckhout aen te steken? Ter sluick, hebt gy my niet bekent. Juno d’Echtgodin was ’er by, en Hymen met zyn krans om ’t hooft. Maer Juno, nochte Hymen, maer de droeve Erinnys met bloet bekladt tradt met hare rampzalige fackel vooruit. Wat heb ick met de Minyën te doen? wat vraegh ick naer het schip van Pallas? o Tiphys, gy stierman, wat gaet u myn vaderlant aen? Hier was geen ram met zyn gouden vlies te halen: Lemnos was oock het hof niet van den ouden Eëtas. Ick had in ’t eerste (maer myn ongeluckigh lot was ’er tegen) voorge- [p. 27] nomen het vremde leger met vrouwenhanden hier van daen te dryven. En ’t Lemnisch vrouvolck verstaet zich te wel op het verwinnen der mannen. Met zulck een dappere krygsbende had ick my moeten verweren. Ick zagh u binnen myn vest, en herbergde u in myn huis en in myn hart. hier broght gy twee zomers en twee winters over. De derde oogst was voorhanden, als gy gedwongen op reis te gaen uwe tranen met deze woorden vergezelschapte: O Hypsipyle, ick worde van u afgeruckt: maer, gunt de fortuin my dat ick wederkome, ick ga van hier als uw man, en zal in eeuwigheit uw man blyven. Magh slegts in ’t leven blyven onze vrucht, waer van gy heimelyck zwanger gaet, ick ben ’er Vader en gy moeder van. Ondertusschen biggelden de tranen langs uwe geveinsde wangen: en ’t heugt my dat gy niet kont uitspreken ’t geen gy nogh te zeggen hadt. Gy stapte de leste van alle uwe medegezellen in ’t gewyde schip Argo. dat bruisde ’er door: de wint blies de zeilen op. het blaeuwe zeewater stoof voor de voorsteven wech. gy slaet uw gezicht naer ’t lant, en ick zie zeewaert in. Een toren heeft zyn uitzicht van alle kanten over de zee. Ick geef my derwaert, en myn aenzicht en boezem zyn nat van tranen. Ick zie door de tranen heen: en het licht van myne ooghen, gewoon ’t begerigh hart te begunstigen, reickt verder toe dan het plagh. Ick stort kuische gebeden uit, en meng beloften onder myne vrees,die ick nogh gehouden ben te betalen, nu gy behouden zyt. zal ick myne beloften betalen? en Medea ’t genot van myne beloften hebben? Myn hart doet my wee, en myn min met gramschap gemengt loopt over. Zal ick de gaven in de Kercken brengen, omdat ick Jason by zyn leven verlies? En zal ick een offerhande slachten t’myner schade? Ick ben ook niet gerust geweest, en vreesde altydt dat de vader zich een schoondochter van Argos zoude geven. Ick vreesde voor Griexe, en een uitlantsche boel speelt my dit. Ick ben gewont van [p. 28] een onverwachte vyandin om haer schoon aenzicht nogh verdiensten behaegtze u niet: maer zy beweegt u met hare tovervaerzen, en maeit het vervloeckte gras met een bezwore zeissen. Zy pooght de maen tegen haer wil naer beneden te trekken, en de zonnepaerden te verdonkeren. Zy bereidelt de stroomen, en schut de boghtige vlieten. bossen en zelfwosse klippen verzetze van hunne plaets. Zy waert ontgort met lossen haire over de graven, en raept zekere beenderen uit het warme lyckvier. Zy vervloeckt de afwezenden, en bootseert wasse beelden, en prickelt d’elendige lever met dunne naelden, en doet andere dingen, die ick liever niet wist. Met kruiden zoekt zy t’onrecht iemants liefde te weeg te brengen, daer de min door schoonheit en zeden moet veroirzaeckt worden. Kunt gy zulk eene omhelzen? en onbevreest in een bed leggende den nacht al stil en slapende overbrengen? zy namelyck heeft u gedwongen dat juck gelyck de stieren te dragen, en streelt u met die middelen, daerze de felle slangen mede streelt. Voeg ’er by datze zich durf toeschryven uwe en der andere helden daden, en onder den naem van vrou u benadeelt. En iemant van Pelias aenhangers schryft uw daden toe aen hare toovery, en vint onder ’t volck geloof. Niet Ezons zoon, maer de dochter van Eëtas aen den Phasis stroopt het vel van het schaep van Phryxus. vraeg het uwe moeder Alcimede: zy stemt het niet toe: nochte oock uw Vader, wien die Noortsche schoondochter t’huis komt. Zy magh voor zigh een’ man opstommelen by den Tanaïs of de moerassen van Scythie, en die van den Phasis, daer haer lant leit. Lichtvaerdige Jason, en lichter dan een zomerluchtje, hoe vallen uwe woorden zoo trouloos uit? gy gingt voor myn’ man van hier: waerom keert gy niet weder als myn man? Laet my uw vrou zyn, gelyck ick was, toen gy vertrockt. Gaet u adel en eer ter harte? Hier ben ick, die genaemt wort een spruyt van Thoas, Minos neef. Bacchus is myn groot- [p. 29] vader, en de vrou van Bacchus met de kroon op ’t hooft, verdooft met haren glans de kleener starren. Myn huwlyxgoedt zal Lemnos wezen, een lant dat zyn bewoners weeligh maeckt: en my kunt gy ’er by hebben. Nu heb ick oock al gebaert. Jason, wensch ons beide geluck. Van u bevrucht draeghde ick den last der zwangerheit licht. Ick ben oock geluckigh in ’t getal, en door de gunst van Lucyn baerde ick twee kinders teffens. Vraegt gy, wienze gelycken? men kan ’er u in kennen. zy weten van geen bedriegen: het overige is den vader gelyck. Ick hadze u bykans t’huis doen komen voor gezanten: maer de wreede stiefmoêr heeft de reis belet. Ick vreesde voor Medea. Medea is meer dan een stiefmoeder. Medeas handen zyn op alle schelmstucken afgericht. Zy die haer broeders gescheurde leden kan over den acker spreien, zou die myne kinderen sparen? Nochtans zeit men, dat gy o uitzinnige, en die door ’t vergif van Kolchis betoovert zyt, haer huwelyck boven dat van Hypsipyle stelde. zy overspelige heeft schandelyck mynen man bekent: maer een kuische bruiloftstoorts maeckte my u, en u my eigen. zy verriedt haren vader: ick heb Thoas in den moort gebergt. zy verliet Kolchis: ick zit nogh te Lemnos. wat baet het, nu een boosaerdige meer dan een godtvruchtige wort geacht, en zy met een lasterstuck wort uitbesteedt, en mynen man verdient? ick bestraf den moort der Lemnische Vrouwen, doch verwondere my ’er niet over. Wraeckzucht helpt de gestoorden aen allerhande geweer. wel aen zeg my eens, indien gy door de ongestuimigheit des weders vervallen, myne havens waert ingeloopen, en ick vergezelschapt van myne tweelingen, u te gemoet was gegaan, mogt gy dan niet wenschen dat de aerde voor u van een borst? o gy booswicht, met wat voor oogen zoudt gy my en uwe kinderen aenzien? o troulooze wat quader doot zoudt gy wel verdienen te sterven? Door my zoudt gy wel behouden in ’t leven ge- [p. 30] bleven zyn, niet omdat gy des waerdigh waert, maer ick medoogende ben. Ick had myn aenzicht met het bloedt van die boel bekladt, en het uwe dat zy door hare toovery verleit heeft. Ick zou een Medea voor die Medea wezen. By aldien my de rechtvaerdige Jupiter van om hoogh verhoort, zoo bid ick dat die hoer, die ons bedde onderkroop magh gevoelen het gene daer Hypsipyle om zucht, en staven de wetten, die zy zelve gemaeckt heeft: en datze, gelyck ick, een verstoote vrou en moeder van twee kinderen, oock van haren man en zoo veele kinderen verstooten blyve: dat zy niet lang houde hetgeenze t’ onrecht verkreegh, en argher late dan zy ’t vond. Dat zy door de gansche werrelt omzwerve, en nergens plaets vinde. Dat ze zich tegen haren man en kinders zoo bitter en byster aenstelle, als zy haren broeder en elendighen vader mishandelde. Datze, wanneer haer aerde en zee te bang vallen, in de lucht styge, beroit omzwerve, hopeloos, en van haren moort bevleckt. Dit bid ick, de dochter van Thoas, van mynen man berooft. Leeft lang als man en vrou in ’t vervloeckte bedde.
VII. BRIEF.
DIDO aen ENEAS. |
GELYCK de witte zwaen, wanneer de doot haer roept, op den oever van Meander in ’t natte gras aengesmeten, nogh eens opzingt: zoo spreeck ick u aen, niet uit hoope dat myne gebeden uw hart mogen vermurwen (want wy strojen onze klagten in den wint, nadien God ons tegen is) maer dewyl ick weldaden, eerlycken naem, en lyf en ziel ongeluckigh bedorven heb, is ’t een gering verlies een deel woorden te spillen. Gy hebt evenwel vastelyck [p. 31] voorgenomen door te gaen, en Dido in hare droefheit te laten zitten, en een zelve wint zal uw schip en uwe trou wechvoeren. O Eneas, gy hebt vastelyck voorgenomen de vloot met uwe trou te ontbinden, en de rycken van Italie, die u nogh onbekent zyn, te zoeken. En gy bekreunt u niet meer met het nieuwe Kartago, en zyne ryzende muren, noch het opperste gezag, dat ick u in handen stelde. Gy vlucht van een geboude, en staet naer een ongeboude stadt. Gy moet een andere stadt in de werrelt zoeken, en hier hebt gy ’er reeds eene verkregen. Wanneer gy dat lant nu al vint, wie zeit dat gy het bezitten zult? wie zal zyn landen aen onbekende vremdelingen geven? Gy moet een andere hebben, die gy bemint, en een andere Dido, om haer wederom met troubeloften te bedriegen. Wanneer zal ’t gebeuren, dat gy eens een andere stadt sticht, die Kartago gelyckt, en van den hoogen burg uwe onderdanen overziet? Zoo u alle dingen naer wensch gaen, waer zult gy een gemalin vinden, die u zulck een hart toedraeg? Ick blaeck als een wasse toorts: ick blaeck als de wieroock die op den altaer gebrant wort. Eneas draeg ick nacht en dagh in myn gemoedt, het zy ick wake of slaep. Dien ondankbaren, en die naer myne gaven niet luistert, zoude ick, was ick niet dwaes, wel mogen ontberen. Ick haet nogtans Eneas niet, al heeft hy ’t niet wel met my voor: maer ick klaegh over zyne trouloosheit, en als ick genoeg geklaegt heb, bemin ick hem nogh te heftiger. O Venus, verschoon uwe schoondoghter, en gy, o Kupido, omhels uwen harden broeder, en laet hem dienen onder uwen standaert, of my, die hem (en ick reken ’t my voor geen schande) heb begonnen te beminnen. Laet hem myn liefde voedsel schaffen. Och ick bedrieg my: die gedaente zweeft my valschelyk voor d’ooghen: hy aert in geenen deele naer zyne moeder. steenen, bergen, en eikeboomen op steile rotsen gewassen, en wilde dieren hebben u ter werrelt gebragt, [p. 32] of zulk een zee, als gy nu van den wint bewogen ziet, en waer over gy evenwel tegen den wint op toereedt heen te varen. Waer vlucht gy henen! de winter hout u tegen: laet dit winterweder my gunstig zyn. zie eens hoe d’oostewint de golven voortdryft. Vergun my verplicht te zyn aen de buien, hoewel ick des liever aen u verplicht ware. Wint en weêr zyn rechtvaerdiger dan uw gemoedt. Ick ben zoo veel niet waerdt, schoon gy ’t verdient, o ondanckbare, dat gy zoudt omkomen, terwyl gy voor my over de groote zee wech vlucht. Gy draegt eenen kostelycken haet, die u dier staen wil, indien gy van sterven geen werck maeckt, als gy my sleghs ontvlucht. De wint zal haest gaen leggen, en ’t water vlack staen, en de blaeuwe Triton met zyne paerden over de zee, henen varen. Och of gy oock met den wint omsloegt, en gy zult omslaen, ten zy gy quastiger zyt dan eickenhout. Hoe? Wist gy niet wat de razende stormen al vermogen? betrout gy nog de zee, daer gy zoo dickwils qualyck op gevaren zyt? Indien gy al by mooi weder kabels ontbond, de breede zee is evenwel vol gevaers. Die zyn trou geschonden heeft, vint geen heul aen de zee: die plaets vordert straf van de trouloozen. Inzonderheit als de min gesproten is. Bedorven zynde vrees ick nogh mynen bederver te bederven, en te beschadigen die my beschadigt heeft, bekommert dat myn vyant door schipbreuck in zee vergaen zal. Ick wensch dat gy leeft: zoo zal ick u beter, dan door de doot, verliezen. draeg gy liever de schult van myne doot. Genomen gy wiert (dit voorspoock zy krachteloos) door eenen fellen storm in zee beloopen, wat zout gy wel denken! Terstont zoude u invallen hoe meineedigh uwe tong my trou beloofde: en hoe Dido door het bedrogh van eenen Trojaen tot sterven geperst werde. De geest van uw bedroge vrou zou u verschynen bedroeft en met bebloede haren. Wat het ook zy [p. 33] het geen u overkomen magh, gy zult zeggen, ick heb het heel en al verdient, en meenen dat alle blixemschoten op u gemunt zyn. Wacht een weinig tot dat de wreetheit der zee en de uwe bedaert zyn: de veiligheit der reize zal ’t loon zyn van uw vertoeven. En gy behoeft my niet te verschoonen, verschoon maer den kleenen Iulus. Laet u genoeg zyn den naem te voeren van my te hebben omgebragt. Wat heeft het kint Ascanius, wat hebben de huisgoden verdient? Het water zal de goden verdrenken, die uit den brant geborgen zyn. Maer gy voert die niet mede, noch hebt, o meineedige, gelyck gy stoft, het heiligdom, noch uwen Vader op uw schouderen gedragen. Gy liegt het altemael. noch uwe tong heeft aen ons haer bedrogh niet eerst begonnen, noch ick ben de eerste niet, die geslagen word. Vraegt gy waer de moeder van den schoonen Iulus is? Alleen gelaten van haren man is zy gesneuvelt. Deze dingen verhaelde gy my: en zy bewogen my zoo zeer, dat ick ’er u te meer vrientschap om bewees. Dus zult gy om haer minder straf lyden dan om my. Noch ick twyffel ’er niet aen of uw goden verdoemen u. de zevende winter solt u reets te water of te lande. Ick ontfing u in myn haven daer u ’t onweder opsmeet: en uwen naem naeulyx hoorende ruimde ick u myn ryck in. En och had ick het by deze gedienstigheden gelaten, en was ’t gerucht van myn byslaep begraven gebleven! Die dagh deet het ons, toen wy in een afloopende spelonk voor den onverwachten slagregen liepen schuilen. ick hoorde nare stemmen; my dacht dat de Nimfen huilden. de Razernyen gaven tekens van myn doot. o geschonde eerbaerheit, straf my, den gehoonden Sicheus te gevalle, naer wien ick elendige my nu vol schaemte begeef. Ick heb mynen Sicheus een marmere kapel toegewydt, en bedekt met festoenen en witte vellen. My dacht dat een bekende stem my hier van daen viermael daghvaerdde. Hy zelf sprack met een fy- [p. 34] ne stem, kom myn Elise. Ick koom datelyck. ick uw verplichte gemalin koom by u. nochtans koom ick traegh om myn bedreven schande. Vergeef my die misdaet. de rechte man heeft my bedrogen. hy verlicht de zwaerte van myn schult. De godin, die zyn moeder is, en de oude vader, een last van den zoon zoo godtvruchtigh op zich genomen, gaven my hoop dat hy myn man zoude blyven, gelyck het behoort. Moest ick dolen, myn doling quam eerlyck by. Voeg ’er zyn belofte by: dan zal er’ geen rede zyn om my berou te doen hebben. De streeck myns levens, zoo als die haer begin genomen heeft, duurt tot het einde toe. Myn man voor ’t huisaltaer vermoort stortte ter aerde: en myn broeder genoot den loon van zoo groot een schelmstuck. Ick moet in ballingschap leven, en myns mans gebeente en myn vaderlant verlaten, en word gevoert door harde wegen, vervolgt van mynen vyandt. Ick lande by onbekenden, en myn’ broeder en de zee ontslipt zynde, koop ick een lant langs de zee, dat ick u, o meineedige, schenck. Ick stichtte een stadt, en boude wytsrekkende vesten, benyt van d’aengrenzende gewesten. D’oorlog komt ons aen boort: ick een vrou, en nogh een uitheemsche, wordt met oorlogen gedreigt: naulyx heb ick de poorten der stadt in ’t ruigh ontworpen, en wapens vaerdigh. Van duizent vryers werd ick aengezocht, die samenquamen, klagende dat ick eenen onbekenden boven hen stelde. Wat twyffeltge my gebonden aen den Getulischen Iarbas over te leveren? Ick had myn armen uwe uwe schelmery ten beste gegeven. Oock heb ick een broeder, die zyn godlooze hant, bevleckt met myns mans bloet, oock in myn bloet kan baden. Leg af de goden, en ’t heiligdom, dat gy met uw aentasten ontheiligt: de goden willen met geen godlooze handen gedient wezen. zoudt gy als een godsdienstige hen eeren, die uit den brant gebergt zyn, zoo berout hen datze dien brant ontruckt zyn. Misschien zult gy Dido hier oock zwanger, en een deel [p. 35] van uw vleesch in myn gesloten lichaem laten. Het elendige wicht zal zyns moeders doot nogh verzwaren, en gy zult een ongebore vrucht om hals helpen. De broeder van Julus zal met zyne moeder sterven, en eenen zelve straf zal ’er twee teffens mede slepen. Maer een Godt beveelt u te gaen: ick wilde dat hy u verboden had hier te komen: en dat de Trojanen noit eenen voet op het Punische lant gezet hadden. Op ’t geleide van dezen Godt wordt gy op de ongstuimige golven geslingert, en slyt langsaem al den tydt op het onrustige water. Naeulyx hoefde gy zoo veel arbeits te doen om Troje weder te winnen, al was het zoo groot als ’t was by Hektors leven. Gy zoekt niet den Simoïs, den vaderlycken stroom, maer den Tiber. Namelyk al komt gy daer, gy zult een vremdeling wezen. En gelyck dat lant wechschuilt, en zich verbergt voor uwe schepen, zoo zult gy ’er naaulyx aenkomen, als gy al out geworden zult zyn. Zet het geen onzeecker is aen d’eene zyde, en zoeck liever dit volck tot een huwlyxgoet t’ ontfangen, en Pigmalions schatten heimelyk herwaert aengevoert. Voer liever geluckiger Ilium over in de Tyrische stadt: en draeg den heiligen scepter in des konings plaets. Zyt gy zoo heet op den oorlogh, zoeckt Iulus na de gewonne zege te triomferen, wy zullen hem eenen vyant bestellen, dien hy magh overwinnen, op dat hy nergens gebreck aen lyde. Dit is de plaets om wetten voor te schryven en wapens toe te rusten. Gy maer, ick bidde u om uwe moeder, en de pylen van uwen broeder, en de Goden, het heilighdom van Troje, die u in uw vlucht verzelt hebben (zoo moeten overwinnen alle die gy van uw volck medevoert, en die wreede oorlogh zy het einde van uw verlies, en Askaen leve geluckkigh zyn jaren uit, en ’t gebeente van den ouden Anchises ruste zachtelyck) verschoon dit huis, dat zig aen u heeft overgegeven. Wat weet gy anders op my te zeggen dan dat ick u bemint heb? Ick ben niet van Phtie, nochte [p. 36] in ’t groot Mycenen geboren, nochte myn man en vader hebben tegen u opgestaen. schaemt gy u uwer vrouwe, laet ick dan uw huiswaerdin, en niet uw vrou genoemt worden. als Dido maer uw eige mag wezen, zalze alles over zich laten gaan. Ick ken de wateren, die den Afrikaenschen oever bekabbelen, en de gezette tyden, wanneer het reisbaer weder is of niet. Als de wint goet is, kunt gy t’ zeil gaen: het lichte wier hout nu uw schip tegen, als ’t zou willen varen. Laet my bevolen wanneer het reizens tydt is: dan zult gy veel veiliger reizen. en als gy enckel voort wilt, zal ick u niet ophouden. Uwe medegezellen moeten uitrusten: de halfgekalfaterde vloot eischt nogh wat uitstels. Om myne verdiensten, en de diensten, die wy u gaerne verder doen willen, om de hoop, die ick van ons huwelyck hebbe, ick bidde om een luttel tydts: tot dat het onweder en de liefde magh bedaren: en ick door ommegang en den tydt myne rampen kloeckmoedigh leer verdragen. Zoo niet, is ons voornemen uit het leven te scheiden. Lang kunt gy niet wreedt zyn tegen my. Ick wenschte maer dat gy de gedaente der schryfster eens konde aenzien. Onder ’t schryven leit het Trojaensche zwaert in mynen schoot: en de tranen biggelen langs de wangen op den blooten degen, die thans van bloet in stede van tranen nat zal worden. Hoe wel stemt uw schenckaedje met onze doot! Gy stelt ons graf toe met kleene kosten. Noch de schichten treffen nu niet eerst myn borst. die plaets is diep van de liefde gewondt. Anna zuster, zuster Anna, die myn schult ter quader ure bekent wert, thans zult gy het laetste geschenck aen myne asschen brengen. En als ick tot asch zal verteert zyn, zult gy op myn graf niet zetten: HIER LEGT ELIZA SICHEUS GEMALIN. Dit vaers zal evenwel op het grafmarmer staen: ENEAS BESTELDE HET ZWAERT EN DE STOF [p. 37] DES DOOTS: DIDO IS DOOR HAER EIGE HANT GESNEUVELT.
VIII. BRIEF.
HERMIONE aen ORESTES. |
Ick Hermione spreeck u aen, die onlangs nogh myn broeder en man waert, maer die nu myn broeder zyt, omdat een ander met den naem van man doorgegaen is. Pyrrhus, Achilles zoon, trots op zyns vaders beelt, hout my tegen recht en billyckheit opgesloten. Ick zette my ’er tegen, ’t geen ick alleen vermoght, omdat men niet oordeelen moght dat ick ’er met mynen wil bleef. Vrouwehanden konden het overige niet verrichten. O neef van Eacus, zeide ick, wat hebt gy voor? ick ben niet zonder beschermer. Deze maeght, o Pyrrhus, heeft eenen anderen heer. Hy doover dan de zee sleepte my, die Orestes vast by zynen naem riep, met gesleurden haire in zyn hof. Hoe had men my te Lacedemon harder kunnen handelen, indien ick als slavin met de andere Griexe vrouwen door de barbaren was wechgevoert? De triomferende Grieken handelden Andromache zachter, na datze Troje in brant staken. Maer o Orestes, indien ick u nogh aen ’t hart legge, gryp zonder dralen aen ’t geen u met recht toekomt. Zoo iemant het vee uit uwen ontsloten stal roofde, zoudt gy het niet met wapenen te hulp komen? en sammeltge nogh daer uw vrou geschaeckt is? Laet uwen schoonvader, veroveraer zyner geschaeckte vrou, u ten spiegel dienen: die om een meisken dien godtvruchtigen oorlogh aenving. Hadde uw schoonvader blyven suffen in het ledige hof, myn moeder had aen Paris gehuwt gebleven als te voren. Gy behoeft geen vloot van duizent schepen, noch een heir van Grie- [p. 38] ken uit te rusten: kom zelf over. Nochtans stond het u toe my oock zoo weder te halen, en het zoude voor een man niet schandelyck luiden eenen gestrengen oorlogh voor zyn bemint bedde te voeten. Wat? was Atreus Pelops zoon onzer beider grootvader niet? en waert gy al myn man niet, gy waert myn broeder. Ick bidde dat gy als man uwe vrou, als broeder uwe zuster te hulp komt. beide deze namen dwingen u uwen plicht te voldoen. Tyndarus hoogh op zyn jaren en uit dien hoofde achtbaer leverde my u over. dat recht had de grootvader over zyn nicht. Maer myn vader onbewust van deze zaeck, had my aen Eacus neef verlooft. Maer Grootvader heeft meer regt om zyn jaren en maght. Toen ick my aen u verbondt, hinderde myn huwlyck aen niemant. Worde ick nu Pyrrhus toegevoegt, zoo wort gy van my verongelyckt. En vader Menelaus zal het onze minne vergeven: hy zelf most zwichten voor de pylen des minnegodts. De liefde, die hy zich zelven toeliet, zal hy zynen zwager oock toelaten. myn moeder van hem bemint zal ons met haer voorbeelt te stade komen. Gy zyt my, ’t geen myn Vader by moeder was: en Pyrrhus draeght zich nu by my, als weleer de Dardaensche vremdeling by myn moeder. Hoewel hy zonder ophouden zich verhovaerdigt op zyns Vaders daden, gy kunt oock op uws Vaders daden stoffen. Agamemnon regeerde alle de vorsten, zelf Achilles. dees was een gedeelte des kryghs: die een vorst der vorsten. Gy hebt oock tot overgrootvader Pelops, en Pelops vader Tantalus: zoo dat gy by rekening zult vinden dat gy de vyfde van Jupiter zyt. En gy ontbeert geen vroomigheit: gy hebt benyde wapens gedragen. Maer wat zoudt gy doen? uw vader was oirzaek dat gy ze aentrockt. ’K wenschte wel dat gy beter stof tot dapperheit gevonden had, die gy niet hebt uitgekoren, maer uit reden aenvaert. Gy hebt u evenwel braef gequeten; en Egistus heeft met afgesteken strot het hof [p. 39] bebloedt, gelyck wel eer Vader. Hier op smaelt Pyrrhus, en verkeert uwen lof in schande, en nochtans kan hy myn aengezicht verdragen. ick barst, en myn kaken zwellen te gelyck met myn hart van spyt: en myn boezem van inwendig vier geblaeckt doet my wee. Heeft hy Orestes iets durven verwyten in tegenwoordigheit van Hermione? daer ick nochte kracht, nochte wapens hebbe. schreien zeker is my gheoorloft: met schreien koel ick myn gramschap: en de tranen vlieten als beken over mynen boezem. Hier van ben ick altydt voorzien, en vloei ’er van over. Myn wangen zyn altydt van tranen bedaeut. Dit is de kracht van ons noodlot, die zich uitbreit tot onze jaren. Wy uit Tantalus gesproten strecken tot bequamen roof. Ick zal ’t bedrog der vlietzwaen niet ophalen, noch klagen hoe Jupyn in de veeren zich verborgh. Daer Isthmus met zynen langen hals uitgestreckt twee zeen verre van een scheidt, is Hippodamia door eenen vremdeling vervoert. Helena van Theseus geschaeckt is uit Aphidne aen hare broederen den Amycleeschen Castor en Pollux wedergegeven. Dezelve Helena, van den Trojaenschen Paris over zee gesleept, haelde voor zich de Griexe bende voor Troje. Naeulyx heugt het my: het heugt my nochtans, hoe het alsins van rou en bekommeringe vervult was. Grootvader schreide, oock Febe nevens hare twee broeders: Leda riep de goden en haren Jupyn aen. Ick zelf oock myn hair, dat nogh niet lang was, gescheurt hebbende, kreet vast: O moeder, moeder, gaet gy wech zonder my? want haer gemael was van huis. Ten teken dat ick van Pelops afkomst was, blykt dat ick een gereede roof voor Pyrrhus was. Och had Achilles Apolloos pylen kunnen ontgaen! de vader zou de dartele daden van zynen zoon verdoemen. Noch voor dezen noch oock nu zou Achilles behaegt hebben, dat een man om ’t vervoeren zyner vrouwe zou geschreit hebben. wat schult heeft my den haet der goden toegebraght? Wat gestarnt zal ick [p. 40] klagen dat my elendige dus druckt? Ick was nogh kleen zynde, moederloos: Vader gingh ten oorlogh; en terwyl zy beide leefden, was ick van hun beide versteken. O moeder, ick heb in mijn jonge jaren u niet met een stamelende tonge toeghevleit, noch myne korte armen om uwen hals geslagen: noch zat als een lief pack op uwen schoot. Gy droeght geen zorge om my te toojen, noch ick ben, de bruit zynde, getreden in de kamer door u toebereit. Als gy weder quaemt gingh ick (ick zal de waerheit zeggen) u te gemoet, maer kende myne moeder niet. Nochtans merckte ick dat gy Helena waert om dat gy zoo schoon waert. gy zelf vraeghde wie uwe doghter was. Dit eenige geluck heb ick genoten dat ick Orestes tot bruidegom gekregen heb. en hy zal my oock benomen worden ten zy hy voor zich vechte. Pyrrhus hout my voor slavin, daer myn vader overwinner wedergekeert is: dit hebben wy van het verwoeste Troje gekregen. Evenwel als de zonnewagen by daegh komt opstygen, is de smart van my ongeluckige wat vryer. Maer als de nacht my in myn kamer huilnde en bitter klagende verberght, en ick bedruckt te bedde legge; dan komt ’er geen vaeck, maer tranen in myn ooghen. en ick vliede, waer ick kan, van mynen man, als van van eenen vyant. Dickwils sta ick verstockt om myne elenden: en myns staets en plaets ongedachtigh raeck ick onverhoeds met de hant Pyrrhus lichaem. En als ick dien gruwel gewaer worde myde ick het t’ onrecht aengeraeckte lichaem: en laet my voorstaen dat myn handen bevleckt zyn. Dickwils valt my den naem van Orestes in steê van Neoptolemus uit den mont: en ick bemin de dolinge der spraeck als een goedt voorspoock. Ick zweer u by ons ongeluckigh geslacht, en by onzen stamheer, die zee en aerde, zyn gebiet. doet daveren; by ’t gebeente van uwen Vader, mynen Oom, dat u te dancken heeft dat het door u dapperlyck gewroken in ’t graf rust: of ick zal eerst ster- [p. 41] ven, en in myne eerste jeught omkomen, of ick een nicht van Tantalus zal de vrou zyn van een neef van Tantalus.
IX. BRIEF.
DEIANIRA aen HERKULES. |
ICK verblyde my dat Echalie uwe titels verryckt, maer klaegh dat de Verwinner voor zyn overwonne most zwichten. Een schandelyck gerucht, en dat uwe daden bezoedelen zal, verspreidde zich schielyck door alle de Griexe steden: dat Iöle hadde onder het juck gebraght den man, dien noch Juno, noch een matelooze ry van zwarigheden, oit konden kneuzen. Dit is ’t geen Euristheus, dit is ’t geen de zuster des Dondergodts wenschte: verblydende zich uw stiefmoeder in deze smet, die uwe daden misverwt. Maer dit was de wensch niet van hem, die (zoo ’t waer is) aen eenen nacht niet genoegh had om u zoo groot te teelen als gy zyt. Venus deet u meer leets dan Juno. Deze verhief u door u te drucken: die zet u den voet op den neck. Zie eens te rugge naer de werrelt, die gy door uw dapperheit verdadigende aen vrede holpt, zoo verre de blaeuwe Nereus den wyden aertbodem omloopt. Het aertryck en de geveilighde zee hebben u voor den vrede te dancken: oost en west is in u gehouden. Gy zelf droeght eerst den hemel, die u haest dragen zal: Atlas ondersteunde den hemel door uw hulp. Maer doet gy anders dan uw schande vergrooten, zoo gy uwe eerste daden zulck een vleck aenzet? zeit men dat gy het zyt, die een paer slangen zoo vast met uwe handen druckte, toen gy jongh in de wiege reedts waerdigh waert Jupiters zoon te heten? Gy hebt beter aengevangen dan voleindigt. de jongste daden moeten voor d’eerste wyken: de deugt der kintsheit is in de mannelycke jaren ont- [p. 42] aert. Dien geen duizent ondieren, noch Euristheus, noch Juno konden overwinnen, legt overwonnen van de liefde. Maer men zeit dat ick wel getrout ben, omdat men my Herkules gemalin noemt: en de Dondergodt myn schoonvader is. zoo qualyck als ongelycke koejen voor den ploeg loopen, zoo qualyck is ’er een vrou aen, die boven haeren staet getrout is. Een glans te dragen, daer men hinder van heeft, is geen eer, maer last: wilt gy wel trouwen, zoo trouw aen uws gelycken. Myn man is eeuwigh van huis, en een vremdeling my beter bekent dan hy, die de gedroghten en vervaerlycke ondieren achter her zit. Ick myn gebeden stortende in ’t ledige huis zit vol angst, en vrees dat myn Man door ’s vyants hant sneuvelen magh. Ick wort gesolt onder slangen, onder wilde zwynen, hongerige leeuwen, en honden die u met hun drie muilen verscheuren zullen. Vezels der dieren, ydele gezichten in den droom, en voorspoocken in den naren nacht my opkomende ontroeren my. Ick luister bedeest naer de loopende geruchten: dan ontzinckt my de vrees door twyffelachtige hope, en de hoop weder door vrees. Uw moeder is hier niet, en klaeght dat ze den maghtighen Godt behaeght heeft, noch vader Amfitruo, noch myn zoon Hyllus is by de hant. Euristheus die de vergramde Juno van de hant vliegt, valt my hart, en de wrock der Godinne is zonder ent. Dit ware nogh te dulden: maer gy brengt uw minneryen by vremde vrouwen, en bezwangert al die gy wilt. Ick zal niet verhalen, hoe Auge door u in de valleien van Arkadië verkracht is, noch hoe Astydamia by u een kint ter werrelt braght. Ick zal u niet te last leggen uw gemeenschap met de dochteren van Thespias waer van gy ’er geen eene ongeraeckt gelaten hebt. Met eene beschuldiging belade ick u dat gy zoo onlangs een overspeelster boven my gestelt, en my een stiefmoeder van haren Ladus gemaeckt hebt. Meander die dezelve streecken zoo menighmael doorloopt, en de wateren, die hy ontfangt, [p. 43] meenighmael te rugh sleept, zagh baggen hangen aen den hals van Herkules, dien de hemel een licht pack viel. Gy schaemde u niet uwe stercke armen met ringen te omvangen, en uwe grove leden met juwelen te versieren. Te weten dit zyn de armen, die den Nemeeschen leeu, die pest, verstickt hebben; wiens huit nu nogh uw slincker schouder deckt. Gy dorst wel uw borsteligh hair met eenen myter omringen. daer de witte populierkrans beter op uw hooft paste. Noch gy schaemt u niet, op de wyze eener dartele maeght, u te omgorden met den riem van Omfale. De gedaente van den wreeden Diomedes quam u niet eens in den zin, die fel van aert zyne paerden voederde met menschenvleesch. Hadde Busiris u dus gesiert gezien, hy zou zich verwonnen schamen van zulck eenen overwonnen te wezen. Anteus rucke u die sieraden van den harden hals: zoo magh het hem niet spyten van zulck eenen verwyfden vermeestert te zyn. Men zeit dat gy onder de Lydische juffers den spinkorf in de handen gehouden, en voor de dreigementen uwer meestresse gebeeft hebt. o Alcides, schaemt gy u niet, dat gy de hant, die u door duizent zwarigheden redde, aen naeikorven sloegh? Dat gy met uwen dicken duim grove draden spont, en den afgewerckten taeck leverde aen uwe schoone bazin? och hoe dickwils hebben uwe stercke handen, terwyl gy met uwe harde vingeren dit weefwerck handelt, de spillen vermorzelt! U gaet na dat gy helaes bevende voor den geessel uwer meestresse haer te voet gevallen zyt om hare dreigementen te ontgaen. Gy gingt breet weiden in het verhael van uwe groote overwinningen, en daden, die beter gezwegen waren. Hoe gy namelyck noch een wicht in de wiegh leggende, twee groote slangen aengreept, en de keel toeneept: hoe het Tegeesche everzwyn den cypresdragenden Erimant ontveilighde, en door uwe hant op de aerde stortte zoo groot als het was. Vertelde gy niet hoe menschenhoofden aen [p. 44] het hof van Thracië gespyckert, en de paerden met menschenvleesch gemest wierden? Hoe gy voert met Gerion. ryck aen vee, dat drievoudigh gedrocht, hoewel drie in een? Hoe met den helhont Cerberus drie koppen aen eenen hals hebbende, en haren met slangen doorvlochten? Hoe met den draeck, wiens afgekapte halzen eens zoo sterck aengroeiden, en baet by ’t verlies vonden? Hoe met den reus, dien gy onder den slinken arm, geschort met de rechter hant de keel toewrongt? Hoe met den troep der Centauwers, die zich vergeefs of vier voeten vertrouwende van u op het Thessalisch geberght verslagen wierden? Kunt gy gefiert met een Sidonisch kleet deze dingen zeggen? en belet dit sieraadt uw tong niet onder ’t spreken? De dochter oock van Jardanus heeft zich gesiert met uwe wapenen. en gingh strycken met de zegetekenen over den verwonneling. Ga nu, draegh moedt, en verhael uwe dappere stucken. Zy was toen met meer recht een man dan gy, waer door gy, o dappere helt, nu zoo veel minder zyt, als grooter was u zelven te overwinnen, dan die gy vermeestert hebt. De staet uwer zaken komt haer toe. Sta van uw goedt af: uw lief is erfgenaem van uwen lof. o schande! de huit eenen ruighen leeu afgestroopt is geworden het dexel van teedere maegdeleden. Gy zyt bedrogen en weet het niet: dat is geen roof eenen leeu, maer u, onthaelt. Gy zyt wel overwinnaer des diers, maer zy van u. Een wyf naeulyx bequaem om den spinrock zwaer van wolle te houden droegh de pylen met het vergif der poelslang bestreken: en wapende hare hant met de knods, die de dieren kneusde: en zagh haers mans wapens in den spieghel. Dit had ick nochtans gehoort, en kon het wel niet gelooft hebben: maer zie de smart van ’t gehoor doet het my nu zien. Een vremde boelin wort voor myne oogen my t’ huis gebracht: en my staet niet toe t’ ontveinzen ’t geen ick lyde. Gy dult niet dat ickze buiten sluit: de gevange door de stadt omgeleit [p. 45] moet ick in weêrwil zien. En zy komt niet naer de wyze der gevangene met ongetooiden haire, noch deckt haer aengezicht ten teken van haer ongeval. Zy komt breet voor den dagh aenstrycken, ryckelyck met gout gesiert: hoedanigh gy oock in Frygie opgepronckt waert. Zy steeckt het hooft trots in de lucht, als Herkules verwonnen hebbende: en niet anders als of Echalie nogh in stant, en haer vader in ’t leven ware. Misschien zalze uwe vrou worden, nadat, de Etolische Deianire uitgedreven, zy den naem van boel niet meer drage: en Hymen de Euritische Iöle met den uitzinnighen Herkules schandelyck aen een koppele. Myn geest yst, als ick hier om denck, en een grillingh gaet over al myn lyf, en myn hant aen ’t quynen legt in mynen schoot. My hebt gy oock met vele, maer my zonder laster bemint. Het berouw u niet: tweemael was ick oirzaek van uw gevecht. Achelous zocht naer zynen hoorn op ’t vogtige strant, en dompelde zyn verminckt hooft in den slibberigen stroom. De halfman Nessus sneuvelde in den vergiftighen stroom Evenus, en het paerdebloet besmette den stroom. Maer waerom verhale ick deze dingen? de saem, terwyl ick vast schryve, bootschapt my dat myn man omkomt door de smet van mynen rock. wee my wat deed ick? waer heeft de razerny my, die hem beminde, toe gebroght? godlooze Deianira, wat twyffelt gy te sterven? zal uw man midden op den Eta gescheurt worden? Gy een oirzaeck van zulck een schelmstuck hem overleven? En wat heb ick tot nogh toe bedreven, waerom men my voor Herkules gemalin zou houden? myn doot zal het huwlyxpant zyn. Gy zult oock, o Meleager, in my uw zuster kennen. Waerom twyffelt de godlooze Deïanira te sterven? och vervloeckt huis! Agrius zit verheven op den hoogen troon: Eneus is in zynen ouderdom verlaten en verdruckt. broeder Tydeus zwerft in onbekende landen. de ander wert levendigh verbrant door den nootlottighen stock. de moeder [p. 46] dreef het lemmer in haer hart. Godlooze Deianier, wat twyffeltghe te sterven? Dit eenige bid ick by ’t heiligh recht van ’t huwlyxbedden dat gy niet van my denckt dat ick uw leven belaeght heb. Nadat Nessus in zyn blakende borst door uwe pylen getroffen was. In dit bloet, zeide hy, steeckt een minnekracht. Ick heb u ’t geweven kleet gezonden, dat met Nessus bloet bestreken was. Godlooze Deianier, waerom twyffelt gy te sterven? Nu vaer wel, o oude vader, en zuster Gorge, en vaderlant, en broeder, die uw vaderlant missen moet. Gy oock. o licht, dat ick van daegh voor de leste mael aenschou, en gy o man, (maer och waer het voor u mogelyck!) en myn kint Hyllus, vaer wel.
X. BRIEF.
ARIADNE aen THESEUS. |
Ick vondt allerhande slagh van dieren genadiger dan u, en wert noit aen iemant slimmer dan u bevolen. O Theseus, ’t geen gy leest zende ick u van dien oever, van waer gy t’zeil gingt zonder my: en waer op myn slaep my jammerlyck bedroogh, en gy zoo schelmachtigh my lagen leidde, terwyl ick sliep. Het was omtrent die uur, dat het lant met kristallynen daeu besproeit wort, en de vogels op de tacken zingen: als ick onzeker of ick waeckte of sluimerde half slaperigh met myne handen naer Theseus omtastende niemant voelde. Niemant was ’er oock. Ick haelde myn hant te rugge, en stackze weder uit, en sloeghze over ’t zelve bedde: maer niemant was ’er. Schrick verjoegh den slaep: ick rees al verbaest, en sprongh schielyck van ’t weduwlycke bedde. Terstont sloegh ick myn handen voor myn borst: en trock myn hair, zoo als het uit den slaep verwart was, uit myn hooft. de maen scheen: ick stae en [p. 47] zie of ick iet anders dan strant zie, en myn oogen vernemen niet als bare strant. Ick loop vast herwaert en derwaert, zonder te weten hoe. het gulle zant mat de maeghdelycke voeten af. Middlerwyl den geheelen waterkant over Theseus schreeuwende, wedergalmden de holle steenrotsen op uwen naem. en de plaets riep u zoo dickwils als ick. de plaets scheen d’elendige te willen helpen. Daer stont een bergh, op wiens kruin hier en daer eenige ruigte stont, nu slechts een rots van het ruisschen der golven uitgekabbelt. Ick styg ’er op: myn yver gaf my kracht: en aldus overmat ick, zoo verre myn gezicht reiken kon, de diepe zee. Van daer zagh ick (want de wint viel my zoo hart als gy) uw zeilen van den wint gespannen. Ick zagh het, of zeker my verbeeldende het gezien te hebben, bestof ick, en wert kouder dan ys. En myn droefheit liet my niet lang bezwymen: ick rys op, en roep Theseus uit al myn krop. Waer vliet gy, roep ick, schelmse Theseus, keer weder: wend uw schip: het heeft nogh zyn volle vracht niet. Dus riep ick. al wat ick aen myn stem te kort quam, voldeed ick met misbaer, en mengde myn kermen met slagen. Van verre, opdat, zoo gy ’t niet hoorde, gy het ten minste zien zout, gaf ick tekens met het slaen van myne handen. Ick stack een lange teen met een witten doeck om hoogh, opdat ick u indachtigh zou maken dat gy my vergeten had. En nu waert gy al uit myn gezicht: toen schreide ick ten leste. de smart had te voren myn zachte kaken verstyft. Wat kon ick anders doen dan myn oogen uitkryten, toenze uw schip niet meer zien konden? Of ick liep eenzaem zwerven met het hair om ’t hooft, gelyck een priesterin van Bacchus bezeten: of ging op een koude klip zitten, en zagh t’zeewaerts in, en was zo wel zelf een steen als myn zitplaets steen was. Dickwils liep ick weder naer myn bedde toe, daer wy beide op gelegen hadden, maer dat beide niet uitleveren zou. En ick voelde nogh naer [p. 48] uw plaets in steê van u, en tastte op het dexel dat gy met uw lichaem verwarmde. Ick ga ’er op leggen: en myn bedde vloeide van biggelende tranen. Ick roep, Wy lagen met ons twee hier op, geef die twee wederom. wy quamen beide herwaert: waerom vertrecken wy niet beide te gelyck? o meineedigh bedde, waer is myn grootste deel? wat zal ick doen? waer langs zal ick alleen gaen? dit eilant is ongebout: ick zie geen werck van menschen noch ossen. al de kust wort van de zee omcingelt. hier is nochte schipper nochte schip om over de gevaerlycke diepte te varen. En genomen hier waren gezellen, wint, en schepen, wat zal ick volgen? myn vaderlant staet voor my gesloten. Al gebeurde het dat ick met een geluckigen wint over zee streefde, en Eolus zyne winden in toom hielt, ick zou echter balling zyn. Ick zal u niet zien, o Krete, in hondert steden verdeelt, o lant, aen Jupiter bekent, toen hy nogh een kint was. Want myn vader en vaderlant, dat myn vader rechtvaerdigh nu regeert, twee dierbare namen, heb ick door myn bedryf verraden. Toen ick, opdat gy overwinnaer niet in den krommen doolhof zout verlet blyven, u den draet gaf om uwe voeten te stieren. Toen gy tegens my ziede, Ick zweer u by ’ tgevaer zelf, gy zult my eigen zyn, zoo lang wy beide leven. O Theseus, ick leef nogh en ben de uwe niet langer. zoo ick anders leef elendige, omgebragt door ’t bedrogh eens meineedigen mans. o trouwlooze gy had my beter gelacht met die knods, waer mede gy myn broeder slachtte. zoo waer my de trou, die gy my beloofde, door de doot voldaen. Nu gedenck ick alleen niet aen ’t geen my te lyden staet, maer aen al ’t geen een verlate maegt kan lyden. My malen duizent beelden van omkomen voor oogen: en de doot is my minder straf, dan de vertoeving des doots. Alreede dunct my dat van hier of van ginder wolven genaken, die met hongerige tanden myn ingewant zullen verscheuren. Misschien voedt die [p. 49] landou oock geele leeuwen. en wie weet of ’er nergens geen verwoede tygers in dit eilant zyn? Men zeit oock dat ’er de zee groote walvisschen opsmyt. wie hindert oock dat ’er geen zwaert door myn hart ga? Als ick maer niet gevangen in harde ketenen geklonken worde, of als een slavin geen groote taken spinne: ick die Minos tot mynen vader, en Febus dochter tot myne moeder hebbe; en die, dat my meest ter harte gaet, aen u verlooft was. zoo ick lant en zee en d’uitstekende oevers aenzie, het lant en zee dreigen my vele zwarigheden. de hemel schoot ’er over: ick vrees voor de beeltenissen der Goden. ick wort den verslindende dieren tot buit en aes gelaten. Het zy ’er menschen dit lant bewonen of bebouwen, wy mistrouwen hun. want beledigt zynde heb ick geleert vremde mannen te schroomen. Och of Androgeus nogh leefde: en gy, o lant van Athenen, uw godlooze daden niet had moeten boeten door de doot uwer kinderen! en of gy, o Theseus, met uwen quastigen stock niet geslagt had het gedroght dat ten deele mensch, ten deele os was! en ick u noit gegeven had de draden, die u den wegh wezen, de draden, die gy zoo dickwils op- en ontwond! Ick verwonder my niet dat d’overhant op uw zyde bleef, en ’t gevelde gedroght den gront van Krete besloegh. uw borst met yzer gehart, kon door geenen hoorn gequetst worden. Al verweerde gy u niet, uw borst was gewapent. Daer had gy steenen en diamanten: daar hebt gy Theseus die de stenen overwint. o wreede slaep, hoe hielt gy my zoo vast bevangen? maer ick had in der eeuwigheit behooren te blyven slapen En gy o wreede en al te reede winden, en gy buien zoo gedienstigh om my aen ’t schreien te brengen! o gy wreede hant, die my en mynen broeder doodde: en o ydele naem van trouw, op myn verzock bevestigt! De slaep, wint en trou, hebben tegen my gezworen. ick eenig meisje wert door drie oirzaken verraden. zal ick dan stervende myn moeders tranen niet zien? [p. 50] en niemant myn oogen met zyne handen luiken? Ick zal den ongeluckigen geest in een vremde lucht geven: noch geen vriendin zal myn lichaem met hare hant balsemen. op myn onbegraven lichaem zal ’t zeegevogelte azen. Heb ick met myn gedienstigheit zulck een graf verdient? Gy zult naer de Atheensche havens gaen, en als gy in uw vaderlant ontfangen, staen zult op het hooge slot uwer stadt, en in ’t breede verhaelt hebben, hoe gy het mensch- en stiergedroght versloegt, en uit de twyffelagtige wegen des doolhofs geraeckte; zoo vergeet ’er niet by te vertellen, hoe gy my op een eenzaem eilant verliet. Ick moet niet uit uwe titelen gelaten worden. Egeus is uw vader, noch Ethra, Pittheus dochter, uw moeder niet: de klippen en de zee hebben u geteelt. och hadden de goden toegelaten dat gy van uwen hoogen achtersteven my gezien had! Myn bedruckte gestalte had u bewogen. zie nu eens niet met uwe oogen, maer met uw gemoedt, waer mede gy kunt, aen, hoe ick hier op een steenklip steun, daer de wilde zee tegen aen slaet. zie eens hoe ick rou draeg met hangenden haire, en hoe myne kleederen van tranen nat zyn, als van den regen. Myn lichaem trilt, als korenaren geslagen van den Noordenwint: en myne letters wanckelen door myne bevende vingeren. Ick bid u niet om myne weldadigheit, dewyl zy my slegt vergaen is. Laet myn weldoen geen danck hebben. maer evenwel geen straf. ben ick geen oorzaeck van uw heil, gy hebt evenwel geen reden, om oirzaeck van myn doot te zyn. ick ongeluckige streck over de breede zee myne handen naer u uit, die vermoeit zyn van myn borst te slaen. Ick bedruckte toon u het hair, dat my nogh overschiet. Ick bidde u by de tranen my uit de oogen geperst door uw bedryf. O Theseus, wend uw schip, en keer weder met den wint. zoo ick eerst sneuvel, zult gy evenwel myn gebeente opzamelen en medevoeren.
[p. 51]
XI. BRIEF.
KANACE aen MAKAREUS.
Zoo myn brief ergens evenwel zal onleesbaer zyn door kladden, daer niet door te komen is, dat zal daer uit zyn dat hy bemorst is met myn bloet. Myn rechterhand voert de pen, d’ander het bloote zwaert, en het bladt legt los op mynen schoot. Dit is de gedaente van Eools dochter, die aen haren broeder schryft. Zoo dunckt my dat ick mynen straffen vader best behagen han. ’k wenschte dat hy zelf aenschouwer van mynen moort was; en het werck met zyn eighen oogen quam opnemen. Gelyck hy woest is, en wreeder dan zyn winden, zoo zou hy myne wonden met drooge oogen hebben aengezien. Namelyck ’t is iet by de wreede winden te leven: hy komt overeen met zyns volx aert. Hy beheerscht den Zuiden en Westenwint, en den Sithonischen Noordewint, en bestiert, o dartele Oostenwint, uwe vleugels. Och hy heerscht over de winden: maer hy heerscht niet over zijn oploopende gramschap, en bezit Rycken, die minder zyn dan zyne gebreken. Wat baet my dat ick door de namen myner voorvaderen ten hemel verheven, zelf Jupiter voor myn maegschap rekene? Heb ick daerom te minder deze doodelycke gift, geweer dat my niet past, in myne hant? o Makareus, och of de uur, die ons paerde, spader dan de uur myns doots gekomen was! o broeder, waerom hebt gy my oit meer dan een broeder bemint? en waerom heb ick my by u gedragen anders als een zuster betaemt? Ick blaeckte oock, en vernam ick weet niet wat Godt in mynen laeuwen boezem, waer van ick meenighmael hoorde spreken. Myn verw was in ’t aenzicht verschoten, en een magerheit deed myn gebeente krim- [p. 52] pen: myn mont nuttigde ter noodt een luttel spyze. Oock viel de slaep my zwaer, en de nacht een heel jaer: en ick verzuchtte, zonder dat ick pyn had. En ick kon geen reden geven waerom ick zuchtte, en wist niet wat een minnares was, en was het ondertusschen zelve. Myn oude voedster wert het eerst gewaer: zy was de eerste die my zeide, o dochter van Eolus, gy mint. Ick wert schaemroot, en sloegh van schaemte myn oogen neder. Dit waren, al zweeg ick, teekens genoegh van bekentenis. En alree zwol de last des geschonden buicks: en ’t heimelycke pack bezwaerde de quynende leden. Wat kruiden, wat artseny broght en bestelde my de voedster niet stoutelyck met hare hant? om de vrucht (dit eenigste hielden wy voor u verborgen) met kracht heel en al af te zetten. Och het al te leefbare kint wederstont de gebezigde artsenye, en bleef in ’t lichaem bedeckt veilig voor zynen vyant. De schoone zuster van Febus was nu negenmael opgegaen, en de tiende maen mende hare heldere paerden. Geen oirzaeck wetende van de schielyke pyn, die my overquam, was ick onbedreven in ’t baren, en een nieu soldaet. Oock hielt ick myn stem niet in. Wat begint gy, zeide d’ oude vrou, wilt gy uw eighen schande ontdecken? en wetende wat ’er gaende was sloot zy my den mont met haer hant. Wat zal ick ongeluckkige aengaen? het wee perst me te steenen: maer de vrees, en de voedster, en de schaemte zelf verbieden het. Terstont wederhoude ick myn gesteen, en de woorden, die my ontslipt waren: en wort gedwongen myn eige tranen weder in te zwelgen. De doot stont voor myn oogen, en Lucyn weigerde my hulp, en sturf ick, de doot was oock een zwaer lasterstuck. wanneer gy uwe kleederen van ’t lyf, en uw haer uit het hooft ruckende my omhelsde, en op myn borst gelegen my nieuwe krachten gaeft, en riept, Leef zuster, lieve zuster leef: noch bederf geen twee lichamen door het eene te dooden. De goede hoop [p. 53] zette u krachten by: want gy zult uws broeders getroude vrou worden. Hy, van wien gy moeder geworden zyt, zal u tot zyn vrou maken. Geloof my, reedts doot zynde wert ick op uwe woorden weder levendigh: en verloste van ’t pack en lasterstuck myns lichaems. Wat juicht gy van vreugt? Eolus zit midden in zyn hof: deze schandvleck moet zyn ooghen ontrocken worden. Het nyverige oude wyf stopt het kint in bladeren en witte olyftacken, en lichte windselen: en doet verzierde offerhanden, en spreeckt gebeden uit. Het volck en vader zelf maeckt ruim baen voor den toestel der offerhande. Zy was nu al by den drempel, als ’t gekryt vader ter ooren quam, en het wort door zyn mercktekenen verraden. Hy neemt haer het kint af, en ontdeckt de geveinsde offerhanden: het hof galmt van een dol geraes. Gelyck de zee beeft, als zy van een windeken gestreken wort: gelyck een esschentack van eenen laeuwen zuidewint geschud wort: zoo had gy myn leden mogen zien beven: de ledekant trilde onder myn lyf. Hy valt ’er op in, en maeckt met zyn getier onze schande openbaer, en kan zyn handen naeulyx af houden van my te slaen. Ick zelf van schaemte goot niet uit dan tranen: myn tong wert van kille vreeze tegengehouden. En hy had nu al belast den kleenen neef voor de honden en vogelen te werpen, en in eenzame plaetsen te versteken. ’T elendighe kint gaf een geschrei: men zou gemeent hebben dat het ’er gevoel af had: en bad zynen grootvader in zyn tael om genade. Myn broeder, hoe waentge dat ick toen te moede was? (want gy kunt dat uit uw eigen gemoedt wel ramen) als myn eigen vleesch en bloet in myn tegenwoordigheit wreedelyck in ’t diepste van ’t bosch gebraght wiert, om van de bergwolven verscheurt te worden? Nu was hy ter kamer uitgetreden: toen mogt het my gebeuren op myn borst te slaen, en myn wangen op te krabben. Middlerwyl quam een hellebaerdier van mynen vader met een bedruckt aen- [p. 54] gezicht, en broght my deze harde bootschap: Eolus zent u dit zwaert; en hy leverde my daer op het zwaert, en belast u te weten uit uw schult wat hy hier mede voor heeft. Wy verstaen het wel; en zullen kloeckhartigh het geweldige zwaert in ’t werck stellen. Ick zal het vaderlyck geschenck in myn borst duwen. o vader, vereert gy myn huwelyck met dusdanige gaven? o vader, verryckt gy uw dochter met zodanig een bruitschat? o bedrogen Huwlyxgodt neem uw huwlyxfackel wech, en vlucht haestigh en ontstelt uit dit gruwelyck hof. O zwarte Razernyen, wend de toortsen, die gy draegt, naer my: opdat myn lyckstapel brande van dat vier. o zusters, huwt met een beter noodlot: noghtans gedenckt aen ’t geen ick bedreven hebbe. wat heeft het kint bedreven dat pas ter werrelt gebroght is? door wat misdaet heeft het naeulyx geboren zynde zynen grootvader beledigt? Kon het de doot verdienen, dat men rekene dat het die verdient heeft. Och het elendige wicht wort om myn misdaet gestraft. O zoon, de droefheit uwer moeder, roof van verslindende dieren, wee my, gy zyt op uwen geboortedagh verslonden. O zoon, elendigh pant van een ongeluckkige min, dit was uw eerste, en uw leste dagh. ’t Heeft my niet vry gestaen u met verschuldighde tranen te beschreien, en ’t afgeschoren hair op uw graf te brengen. Ick heb niet boven op uw lichaem gelegen: ick heb uw kouden mont niet gekust. Vratige dieren zullen ons ingewant verscheuren. Ick zal oock met deze wond de schim van myn kint volgen: en niet langh moeder, noch kinderloos geheten worden. Gy evenwel, die te vergeefs op uwe elendige zuster hoopte, ick bid u, vergader de gespreide leden van uwen zoon: en bestelze by de moeder, en legze in ’t graf uwer gezellin, en sluitze in eene en zelve bus, hoe eng die oock zyn magh. Leef lang en denck om ons: en begiet ons lyck met uwe tranen, en als een minnaer vrees het graf uwer minnaresse niet. voldoe (bid ick u) den [p. 55] last van uwe te zeer verstoote zuster. Ick zal myns vaders bevel volbrengen.
XII. BRIEF.
MEDEA aen JASON.
HEt gedenckt my, hoe ick Koningin van Kolchis u ten dienste stondt, toen gy verzocht dat ick u met myne kunst zou te hulp komen. Toen hadden de gezusters, die den sterffelycke menschen hun noodlot uitdeelen, behooren myn spil afgewerckt te hebben. Toen moght het Medea best gebeuren te sterven. Al de tydt, dien ick sedert beleeft heb, was maer enckele straf. wee my, waerom moest oit het Thessalisch schip, door snelle roeiers voortgedreven, om Fryxus gulde vacht komen? Waerom moesten wy in Kolchen het Magnesisch schip Argo zien? en waerom moesten de Griecken uit den stroom van Phasis komen drincken? waerom heeft my uw blonde hair meer behaeght dan ’t behoorde, en uw schoonheit, en de gemaeckte bevalligheit uwer tong? Jason moest (wanneer een nieu schip eens aen onze stranden quam, en stoute mannen met zich broght) tegen de vierspuwende stieren aengegaen hebben, zonder van my vooraf daer tegen gewapent te zyn. Hy hadde het zaet gezaeit, en zoo veel vyanden in stede gekregen, op dat de ackerman zelf door zyn eighen ackerwerck waer verslonden. O schelm, wat al meineedigheits had men met u aen d’eene zyde geholpen! hoe veel rampen had ick van myn hooft afgewend! ’T is een zeker slagh van wellust zyn verdienste den ondanckbaren te verwyten. Deze zal ick gevoelen: deze blyschap zal ick alleen van u ’er afbrengen. Na dat u bevolen was het onbevaren schip naer Kolchis te voeren, liept gy de geluckige havens van myn vaderlant in. [p. 56] Daer was Medea het geen hier uw nieuwe bruit is. Myn vader was zoo ryck, als de hare. Dees beheerscht Ephyre van twee zeen bespoelt: hy de streken van het koude Scythie, daer Pontus aen de slincke zyde leght. Myn vader Eëtes gunt den Griecken huisvestingh, en zet hen op de geborduurde bedden aen tafel. Toen zagh ick u: toen begon ick te weten wie gy waert. Dat was het eerste bederf myner zinnen. Zoo haest ick u zagh, wert ick verruckt, en blaeckte door een onbekent vier: gelyck een pynhoute fackel brant voor de groote goden. Gy waert schoon, en myn noodlot verruckte my. het licht van uwe oogen verruckte myne oogen. Gy meineedighe wert des gewaer: want wie kan de liefde reght verbergen? Een vlam door hare eige aanwyzinge verraden blinckt uit. Ondertusschen had de koning u aengezegt, hoe gy de harde halzen der wilde ossen door het ongewone ploegjock temmen moest. Het waren de stieren van Mars door iets meer dan door de hoornen verschrickelyck, en hun adem was vervaerlyck vier. De voeten waren van louter koper, en hunne muilen met koper beslagen, oock zwart geworden door den adem. Behalven dit wert u geboden met uwe ten bederve gedoemde handen alom door het velt zaet te zaejen, daer kryghsvolck uit spruiten zou, die u zouden bevechten met het geweer dat met hun opgewassen was. Dat is de ooghst, die vyandigh is tegen zynen zaejer. De leste moeite was, door eenighe kunst te bedriegen de ooghen des wachters, die nimmer door slaepzucht geloken worden. Eëtes had uit. gy staet alle bedruckt op; en verlaet te gelyck de purpere tafelbedden. Hoe ver was toen uit uwe gedachten het behuwde ryck van Kreuse, en de schoonvader, en de dochter van den grooten Kreon? Gy gaet droevigh heen, ick volgh u heengaende met natte ooghen, en spreeck al stillekens vaer wel. Zoo dra ick in myne slaepkamer droevigh te bedde geraeckt was, broght ick den gan- [p. 57] schen nacht met tranen over. De stieren, en ’t schendighe gewas zweefden voor myne oogen, en de wakende draeck scheen voor my te staen. Aen d’ eene zyde was vrees, aen de andere liefde. de vrees zelf vermeerde de liefde. Het was des morgens vroegh, en myn lieve zuster ter kamer inkomende vond my met het haer om ’t hooft, en op myn aengezicht leggen, en ’t gansche bedde nat van tranen. Zy bad my om hulp voor de Myniers: zy bad, en een ander zal er genot van trecken. Het geen zy voor Jafon bad willighde ick haer in. Een wout is ’er, zwart van pickige eicke bladeren: naeulyx staet het de zonnestralen vry dat te genaken. Hier in staet, en had al lang gestaen, een kerck van Diane: het beelt der Godinne staet ’er van louter gout gewrocht door barbaersche handen. Ick weet niet of u de plaets met my vergeten is. Wy komen daer beide. toen spraeckt gy allereerst deze troulooze woorden: De Fortuin heeft u ’t recht en de maght onzer behoudenisse gegeven, en myn leven en myn doot staen in uwe handen. De maght van my te kunnen bederven is genoegh, zoo iemant daer mede beholpen is. Maer my behoudende, zal uw eer des te grooter zyn. Ick bid u by onze rampen, waer van gy ons kunt verlichten: by ’t geslacht en de macht van uwen grootvader die alles ziet: by de drie aengezichten en geheimoffers van Diane; en zoo by geval dat volck eenige andere goden heeft: o maeght, erbarm u myns en over de mynen: maeck my door uwe verdiensten eeuwigh u eighen. En byaldien gy by avontuur geenen Grieck versmaedt (maer waer zouden my toch zoo gunstighe goden van daen komen?) dat myn geest eer in dunne lucht verdwyne, eer een vrou anders dan gy myn huwlyxkoets genake. Dat Juno, die ’t opzicht over de huwelycken heeft, hier van kennis drage, en de godin, in wiens marmere kerck wy staen, Deze woorden (en wat kleen gedeelte zynze van alle de andere, die gy gesproken hebt?) vermurwden het hart van een eenvuldigh [p. 58] meisken, nevens het geven van uw rechterhant. Ick heb oock uwe tranen gezien: of steeckt daar ook al wat bedroghs in? aldus wert ick, een onnoozel meisken, door uwe tranen misleit. Dus spande gy de kopervoetighe stieren voor den ploegh, zonder eenigh leet van den brant te gevoelen, en kloofde den harden gront met het ploeghkouter volgens uwen last. Gy werpt de vergiftighe tanden in steê van zaet in den acker: waer uit soldaten met zwaert en schilt te voorschyn komen. Ick zelve, die u artsenyen bestelt hadde, zat verbaest, toen ick die mannen zo hart gewapent zagh: tot dat de gebroeders uit der aerde geboren (een deerlyck stuck) malkander begonden aen te vallen. Zie de wakende draeck, ysselyck door zyn krakende schubben, piept, en veeght den gront met zyn gekronkelde borst. waer was toen uw huwlyxgoedt? waer was toen uw koningklycke gemalin? en Isthmos, dat twee zeen van den anderen scheit? Ick, die u nu schyne een barbaersche geworden te zyn, en arm, en schuldigh, heb het vierighe gezicht des draex met myne kruiden in slaep gebracht, en u de gulde vacht ten roof gegeven. Myn vader wert verraden, en ick verliet myn ryck en myn vaderlant, rekenende veel gewonnen te hebben als ick in ballingschap was. Myn maeghdom is een roof van eenen uitlandschen roover geworden: en ick heb myn waerde zuster met myne moeder verlaten. Maer o myn broeder, ick heb u niet vluchtende zonder my verlaten. myn pen bezwyckt alleen op deze plaets. myn hant durft niet schryven het geen zy dorst doen. zo had ick, maer met u, behoeven verscheurt te worden. ’k heb nochtans niet gevreest (want wat zou ick na die dingen vreezen?) my schoon een vrou, en reeds schuldigh, te water te betrouwen. Waer is de godtheit? waer de goden! laet ons in de diepte der zee onze straffe gaen dragen, ick om myne lichtgeloovigheit, gy om uw bedrogh. och of de Symplegades ons geklemt hadden, en myn gebeente aen uw gebeente hangen bleef; of de gulzige Scille ons aen hare [p. 59] honden te verscheuren had gegeven! Scille behoorde de ondanckbare mannen te deeren. en zy die zoo vele baren braeckt en inslorpt, had ons oock onder het Trinakrische water behooren te trecken. Gy keert behouden en als overwinner naer de Hemonische steden, en de goude vacht wort den vaderlantsche goden opgedragen. wat wil ick verhalen hoe hinderlyck de dochters van Pelias zyn door hare medogentheid? en hoe de vaderlycke leden door de maegdelycke handen gekapt zyn? Hoe anderen my lasteren, gy moet my pryzen: om wiens wil ick zoo menigmael uit dwangh schuldigh was. Gy dorst wel (och het ontbreeckt myn rechvaerdigh verdriet aen woorden) gy dorst wel zeggen, Gae uit Esons huis. op dat woort ging ick vergezelschapt met twee kinderen ten huis uit, en met de liefde t’uwaert die my altydt verzelt. Maer zoo haest het Bruiloftliet, u toegezongen, ons ter ooren quam, en ick de ontsteken lampen in ’t gezicht kreegh, en de pyp, my droevigher dan de lycktrompet, uw bruiloftliet deed opklincken; ontzette ick my, en dacht noch niet dat het schelmstuck zoo groot was, maer evenwel was al myn hart kout. De schaer ruckt by een; en men roept, Bruiloft, Bruiloft, reis op reis. Hoe de stem my nader quam, hoe het slimmer met my was. De slaven hier en daer stonden te schreien, en bedeckten hunne tranen. wie zoude de tydingh van zoo groot een quaed durven brengen? Het moght dan wezen wat het wilde, ick was ’er mede beholpen met ’er niet van te weten: maer myn gemoedt was zoo droevigh, gelyck of ick het geweten hadde; wanneer een van myn kleene kinderen volgens zynen last, en belust om te kyken, stont voor op den drempel der dubbele poorte. Moeder, zeide het, ga van hier: Vader Jason hout zyn staetsie, en heel in ’t gout dryft zyne ingespanne paerden voort. Terstont de kleederen scheurende sloegh ick voor myne borst, en myn vingers verschoonden myn aengezicht niet. Myn moedt [p. 60] riedt my midden onder den hoop Bruilofgasten te vallen, en de kranssen van ’t opgetoide hair te rucken. Naeulyx kon ick my bedwingen, of, myn hair uitgetrocken hebbende, riep ick: ’T is myn eighen man: en ick had u schier met myne handen aengerant. o gehoonde vader, juich: juicht verlate Kolchers: en gy, o geest myns broeders, ontfangh uw lyckoffers : Ick word verlaten, na ’t verlies van myn ryck, vaderlant, en hof, van mynen man, die my meer waert was dan alle die dingen. Ick heb dan wel slangen en razende stieren, maer eenen eenighen man niet kunnen temmen: en ick die het vier met kunstighe artsenyen afdreef, kan zelf myn eighen vier niet ontvlieden. Begeven my zelfs de toverzangen en kruiden en kunsten? kunnen noch de godin, noch de kruiden der machtighe Hekate niet uitrechten? de dagh is my niet meer aengenaem: de bittere nachten breng ick met waken over: en niet een luttel vaex komt ’er in myne ooghen. Ick, die den draeck kon in slaep brengen, kan geen’ slaep bewercken voor my zelve: myn zorgvuldigheit quam eer elck dan my te stade. Een boel omhelst het lichaem dat ick berghde, en maeit de vruchten van onzen arbeid. Misschien oock, terwyl gy zit en stoft by uw zotte vrou, en haer met vleiende tael de onrechtvaerdighe ooren streelt, belast gy myn gedaente en zeden met nieuwe beschuldigingen. Maer laet haer vry lacben en zich met myne gebreken vermaken. Laet haer vry lachen, en hoogh op Tyrisch purper leggen; zy zal schreien: en verbrant myn vier overtreffen. zoo lang als ’er yzer vier en vergiftigh sap zal te vinden zyn, zal het Medea aen geen stof ontbreken om wraeck te nemen over hare vyanden. Doch indien misschien gebeden uw steene hart kunnen vermurwen! hoor dan naer reden die met myne grootmoedigheit niet overeenkomt. Ick bidde u nu, gelyck gy my meenighmael hebt gebeden: en ontzie my niet u te voet te vallen. Acht gy my te gering, aenschou beide onze kinders. een wreede stief- [p. 61] moeder zal haren moet koelen aen de vruchten, die ick ter werrelt braght. En zy gelycken u al te wel: en uw kroost raeckt myn gemoedt: en zoo meenighmael ick hen aenzie, staen my de tranen in d’ ooghen. Ick bidde u by de goden, by den glans van Grootvader, om myne verdiensten, en beide de kinders, onze panden: sta my het bedde weder toe, waarom ick zinnelooze zulck een’ staet verliet, voltreck uw beloften : en koom my te bulp. Ick verzoeck uwe hulpe niet tegen stieren en mannen, en dat de slang door uwe hulp overwonnen hare rust houde. Ick begeer u, dien ick verdiende, dien gy my zelf gegeven hebt, met wien ick, gelyck gy vader wert, moeder en vrou ben geworden. Vraeght gy waer de bruitschat is, wy hebben dien op dat velt getelt, dat gy, die het gulden vlies vervoeren wout, zout ploegen. Die goude ram, uitmuntende om zyn goude vacht is myn bruitschat, die gy, zoo ick ze u weder afvorderde, my weigeren zout weder te geven. Dat gy behouden zijt, dat de Griexe manschap nogh leeft, dat is myn bruitschat. Ga nu henen, troulooze, en vergelyck hier by de ryckdommen van Sisyphus. Dat gy leeft, dat gy eene vrou hebt en eenen maghtigen schoonvader; dit zelf, dat gy ondanckbaer kunt wezen, zyt gy aen my verschuldigt. Die ick waerachtig wel haest! maer wat baet de straf vooraf te melden? de gramschap baert geweldighe dreigementen, ’K zal volgen werwaert myn gramschap my roept. en misschien zal ick ’er berou van hebben. ’t berout my oock eenen trouloozen dienst gedaen te hebben. De Godt, die nu myne ingewanden roert, magh zien hoe ’t ’er mede gaen zal. myn gemoedt zeker heeft iets groots voor.
[p. 62]
XIII. BRIEF.
LAODAMIA aen PROTESILAUS.
DE Thessalische Laodamia zent haren Thessalischen man hare groetenis, werwaert zy uit liefde wenscht te gaen. Men zeit dat de wint u in Aulis verlet. Och waer was die wint, toen gy van my vluchtte? Toen had de zee uw roejen behooren te beletten. Die tyd was ’t ongestuimighe weder dienstig geweest. Ick hadde mynen man meer kusjes gegeven, en meer gezeit, en ick had vry meer te zeggen. Gy zyt my haestigh ontruckt, en in uw zeil waeide de wint, om wien niet ick, maer het scheepsvolck wenschte. De wint diende den schippers, niet my, die u beminde. O Protesilaus, ick word u uit den arm geruckt; en myn tong kan niet al uitspreken ’t geen zy u belasten wilde. Naeulix kon ick dat droeve Vaer wel uitspreken. Boreas hiel ’er op aen, en zette d’opgehaelde zeilen uit; en terstont was myn Protesilaus een stuck wegs heen. Het luste my mynen man na te zien, zoo lang ick zien kon: en volgde uwe oogen zoo lang met myne oogen na. Als ick u niet langer zien kon, kon ick uwe zeilen zien. Ick had uwe zeilen een lange wyl in ’t gezicht. maer nadat ick u, noch uwe vluchtende zeilen langer zien kon, en niet zagh, dan bare zee, verloor ick oock het licht met u, en d’avont vallende zeit men dat myn beenen van flaeute bezweken. Naeulyx kon myn schoonvader Iphiclus, naeulyx de afgeleefde Acastus, naeulyx myn bedruckte moeder my met water sprengkelende my verquicken. Zy toonden wel hun mededogend hart aen my, maer vruchteloos: het verdroot my dat my elendighe de doot niet mogt gebeuren. Zoo dra als ick weder bequam, bequam met een myn droefheit: een rechtschape liefde knaeghde myn kuisch gemoedt. Ick bekommer my niet met myn hair te laten kemmen, noch ’t [p. 63] lust my een goude lakenskleedt aen ’t lyf te trecken. Ick loop herwaert en derwaert, gelyck men gelooft dat de priesterinnen doen, die van den horendragenden Bacchus met eenen wyngaertstock geraeckt worden. De Thessalische Joffrouwen komen my aenspreken, o Laodamia, treck het koningklyck gewaedt aen. Hoe? zou ick purpere kleederen dragen? hy den oorlogh onder de muren van Troje voeren? zal ick myn hair laten kemmen? hy eenen helm op ’t hooft zetten? zal ick nieuwe kleederen, myn man wapens dragen? Ick zal maken dat men weet te spreken van myne slordigheid, om uwen arbeit na te yveren, en wil droevig mynen tydt overbrengen, zoo lang d’oorlogh duurt. o prins Paris, Priaems zoon, die schoon zyt tot schade van uw volck, ick wensch dat gy zoo traegh een vyant zyt, als gy een quaedt gast waert. Ick wenschte dat gy versmaedt had de schoonheit van Helena, of dat uw aenzicht haer mishaegt had. o Menelaus, die om de geschaeckte al te veel arbeits op den hals hebt, och hoe veele menschen zullen om uwe wraeck moeten treuren! o Goden, u bidde ick, keert het ongeluckig voorspoock van ons af: en myn man hange zyne wapens den wedervoerenden Jupiter ter eere op. Maer ick schrick; zoo meenigmael de ongeluckige oorlogh my in den zin schiet, vloejen de tranen langs myn wangen, gelyck sneeu dat in de zonne smelt. Ilion en Tenedos en Simoïs en Xanthus en Ida, zyn namen, die my bykans met hunnen klanck alleen verbazen. En de gast had haer niet durven schaken, had hy geen kans gezien om zich te beschermen: hy kende zyne krachten al te wel. Hy quam, zoo ’t gerucht gaet, heel in ’t gout uitgestreken, en droeg den ryckdom van Frygie aen zyn kleederen. Hy was met vloot en krygsvolck wel verzien, bequaem om oorlogh te voeren: en hy had een gevolgh dat een goedt deel van zyn ryck uitmaeckte. Ick vermoede, o zuster van Kastor en Pollux, dat gy hier door verwonnen zyt, en meen [p. 64] oock dat de Griecken hier uit hun schade zullen voelen. Ick vrees voor ick weet niet welck een’ Hektor. Paris zeide dat Hektor met een yzere vuist oorloogde. wie dit wezen magh of niet, hebt gy my lief, gy zult u voor dien Hektor hoeden. Prent zynen naem in uwe zinnen en gedachten. Als gy dezen schuwt, zoo gedenck oock anderen te schuwen: en denck vryelyck dat daer vele Hektors zyn. En pas te zeggen, zoo meenigmael gy naer den strydt gaet: Laodamia belastte my dat ick my voor haer sparen zou. Indien ’t vast staet dat Troje door de Griecken zal vernielt worden, het worde vernielt zonder dat gy gequetst wort. Menelaus vechte zelf, en streve recht tegen den vyant aen, om Paris te ontschaecken ’t geen hy hem eerst ontschaeckte. Hy valle ’er op aen: en verwinne hem met de wapenen, dien hy in de rechtvaerdigheit zyner zaeck verwint. Het past den man zyn vrou midden onder de vyanden te zoecken. Uwe zaeck is heel anders dan de zyne gelegen. Pas maer dat gy ’er ’t leven afbrengt, en wederkoomt in de armen uwer gemalinne. o Dardaners u bid ick, verschoon uit zoo veel vyanden eenen eenigen man, op dat myn bloet niet vloeie uit zyne wonden. Hy is de man niet, dien het voege met den blooten degen te vechten, en zynen vyant verwoedelyck in te vliegen. Hy kan dapperder vechten, als hy met groote liefde strydt. laet anderen vechten, Protesilaus minnen. Ick woude hem, ick beken het, te rugge roepen, en myn gemoedt riedt het my: maer myn tong stamelde uit vrees van een quaedt voorteecken. Toen gy uws Vaders poort uit naer Troje wout gaen, stiet gy uwen voet aen den drempel: tot een quaedt teecken. Ick dit ziende zuchtte, en sprack in my zelve: Ick wensch dat dit een teecken van myns mans wederkomste zy. Dit verhael ick u nu, op dat gy niet al te moedigh in ’t vechten zyt. maeck dat al myn vrees in wint en roock verdwyne. Oock dreigt het straffe noodlot ick weet niet wien met de doot, die de eerste der [p. 65] Griecken zynen voet op den Trojaenschen boden zetten zal. Ongeluckigh is zy, die d’eerste zal haers mans verlies betreuren. De Goden gunnen my dat gy u niet al te dapper toont. Laet uw schip onder duizent het duizenste wezen, en het leste als vermoeit komen aendryven. Dit vermaen ick u oock te voren: ga de leste uit den schepe. ’T is uw vaderlant niet: daer gy naer toe spoeit. Als gy wederkomt, zet dan riemen en zeilen by en spring haestigh op uwen eighen oever. Het zy de zon onder of boven de kim is; gy streckt my tot droefheit nacht en dagh. Nochtans eer by nacht dan by daegh. De nacht is aengenaem voor maeghden, die in de armen van haer lief slapen. Ick tracht in het eenzaem bedde naer verzierde droomen. Valsche blyschap vermaeckt my, terwyl ick de ware ontbere. Maer waerom bejegent my uw gedaente zoo dootsch? waerom vallen uwe woorden zoo klaghtigh? Ick spring uit den slaep, en bidde het nachtspoock aen. Geen Thessalisch altaer ontbeert mynen roock. Wy wieroocken, en storten ’er tranen onder, die de vlam doen opflickeren, even als men ’er wyn ingiet. Wanneer zal ick quynende u na uwe wederkomst in myn armen nemende myne blyschap ontbreidelen? Wanneer zult gy met my in een bedde gepaert, my uwe doorluchtighe kryghsdaden vertellen? ’T welck schoon my zal lusten aen te hooren, terwyl gy ’t verhaelt; echter zultghe my vele kusjes ontstelen, en vele geven. Het verhael staet gevoegelyck hier onder stil. De tong, hier door opgehouden, is te gretigher om voort te gaen. Maer wanneer Troje my in den zin komt, en zee en wint, dan ontzinckt my myn moedt overwonnen door vreeze? Dit ontroert my oock, dat de winden den schepen het uitloopen behinderen: gy wilt in zee steken in weerwil der wateren. Wie zou naer zyn vaderlant willen keeren, als hy den wint tegen had? en gy steeckt van uw vaderlant af, daer de zee zelf het verbiet, Neptuin zelf laet niet toe naer zyne stadt [p. 66] te varen. Waer streeft gy heenen, o Griecken? luistert naer de winden, die ’t verbieden. ’T is een Godt die ’t belet, en geen haestigh geval. Wat zoeckt men door zoo zwaer een krygh te winnen, als een snoode overspeelster? o Inachische schepen, keert weder, terwyl gy nogh kunt. Maer waerom herroepe ick deze dingen? het voorspoock der wederroepende zy verre, en het weder bedarende maecke het water slecht. Ick benyde de Trojaninnen, die, als zy de lycken van hare mannen zullen zien, den vyant niet verre van zich zullen hebben. Dan zal de nieu gehuwde vrou haren dapperen man met haer handen den helmet opzetten, en het harnas aenschieten. Zy zal hem zyn wapens geven, en in het geven hem kusjes ontrooven. Dit slagh van gedienstigheit zal hun beide zoet smaecken. En zy zal haren man uitgeleide doen, en belasten weder te keeren, en zeggen: Zie dat gy die wapens Jupyn ter eere weder brengt. Hy met zich nemende de bevelen zyner vrouwe zal voorzichtigh vechten, en te rugge naer huis dencken. Dan zal zy den wederkeerenden zynen beuckelaer afdoen, en den helm ontstricken, en zyn vermoeit lichaem in haren schoot ontfangen. Wy zitten hier twyffelmoedigh: de bekommerde vrees dwingt ons te gelooven dat al gebeurt is, ’t geen gebeuren kan. Dewyl gy evenwel in een andere werrelt als een kryghsman den oorlogh voert, zoo heb ick een wasschen beelt, waer in ick uw tronie zie. Dat bejegen ick vriendelyck, dat zeg ick woorden, die ick u schuldigb ben: dat omhelze ick. Geloof my, ick zie ’er wat meer dan een beelt in. Doe het wasch spreken, het zal Protesilaus zyn. Hier op blyf ick staroogen, en houde het in stede van mynen rechten man in mynen schoot; en klaegh ’er tegen gelyck of het my antwoorden kon. Ick zweer u by uwe wederkomst, en uw lichaem, myne godtheit; en by de even gelycke toortsen van gemoedt en echt: en by uw hooft, dat ick wensch grys te zien, dat gy my kunt weder- [p. 67] brengen: dat ick, waer gy geroepen wort, als een gezellin u by zal komen: het zy gy (dat ick helaes vrees) het zy gy behouden zult zyn. Het slot van mynen brief behelst een kleen bevel: zoo gy zorgh voor my draeght, zoo draegh zorgh voor u zelven.
XIV. BRIEF.
HYPERMNESTRA aen LYNCEUS.
HYPERMNESTRA zent dit aen den eenighen broeder van zoo vele broederen als ’er flus nogh waren. d’overighe hoop leit gesneuvelt door de moorddadigheit van zyne bruiden. Ick word hier t’ huis en zwaerlyck geboeit gehouden. myn medogentheit is d’ oirzaeck van myn straffe. Men acht my schuldigh omdat ick ontzagh mynen bruidegom met een zwaert den strot af te steken. had ick een schelmstuck durven begaen, men zou my pryzen. Maer ’t is beter schult te dragen, dan op die wyze zynen vader te behagen. het berouwt my nogh niet dat ick myne handen met geenen moort besmette. Al waer ’t schoon dat myn vader, dien ick niets misdede, my liet in den viere smacken, en my de toortsen, waer mede ick troude, in ’t aenzicht dreef, of my den hals afsneed met dat lemmer, dat hy my gaf om te misbruicken, op dat de bruit sneuvelde door den moort, waer door haer man niet sneuvelde: nochtans zal hy niet te weegh brengen, dat myn stervende mont zeggen zal, Het berouwt my. Ick ben niet, om leetwezen van goedt doen te hebben. Dat Danaus en myn wreede zusters rouw dragen over hun schelmstuck. schendighe daden plaghten zulck een uitgang te nemen. Myn hart beeft, nu ick gedenck aen dien nacht, die met bloet bevleckt wert. en met myn hant begint te schryven, beeftze van ee- [p. 68] nen haestighen schrick. De hant, die gy meende dat een manslaght zoude hebben kunnen uitvoeren, vreest den moort, van haer niet volbroght, te beschryven. Ick zal ’t evenwel beproeven. De morgenstondt begon te krieken. de nacht was ten einde, en de dagh brack aen. Wy nanichten van Inachus worden in ’t hof van den grooten Pelasgus geleidt; en de schoonvader ontfanght zyn gewapende schoondochters. De goude lampen hingen overal te branden: men werpt het godtlooze wieroock op de onwillighe altaren. Het gemeene volck roept, Hymen, Hymen: hy vlucht voor ’t geroep. Jupyns beddegenoot zelve weeck uit hare eighe Stadt. Zie daer, de bruidegoms bevangen van den wyn, en bekranst om hunne gezalfde haren met bloemen, begeven zich, onder liet veelvuldigh gejuich van ’t gezelschap, verheught, naer hun bruiloftsbedden, hunne grafsteden, en gaen leggen op de ledekanten, die hun voor lyckkoetsen strekken. En nu lagen ze daer zat van eten en smoordroncken van den wyn, en al de stadt lagh veiligh in diepe rust. My docht dat ick rontom my hoorde een gesteen der stervende jongelingen. Ick hoorde het inderdaet, en myn vrees was waarachtigh. Myn bloet verkroop in myn lyf, en al myn warmte gingh wech: en zoo kout als ick was bleef ick op het nieuwe bedde leggen. Gelyck de luchtighe westewint de dunne korenaren, en een koel windeken de populierbladen schudt; eveneens trilde ick, of nogh meer. Gy laeght vast en sliept, en de wyn, dien ick u schonck, was een slaepdranck. Het bevel van mynen verbolgen Vader benam my de vrees. Ick rys op, en gryp naer het geweer met bevende handen. Dat ick u zegh, is waerachtigh. myn hant vatte driemael het scherpe zwaert, driemael viel het daer uit. Maer telkens door myns vaders last geperst (hou my ten goede dat ick u de waerheit zegh) zette ick u het zwaert op de keel. Maer vrees en mededogentheit wederstonden dat wreede stuck: en myn kuische hant weigerde [p. 69] het bevel uit te voeren. En myn purperen gewaedt scheurende, en ’t hair uit myn hooft treckende, sprack ick zachtjes aldus: Hypermnestra, gy hebt eenen wreeden Vader; volvoer uws vaders gebodt. Laet dezen zyn broeders gezelschap houden. Ick ben een vrou, een maeght, teêr van aert, en jongh van jaren. Wreedt geweer past geen zachte handen. Wat, volbrengh het stuck liever, en volght uwe dappere zusters na, dewyl hy nogh slaept. het staet te gelooven datze alle haere mans om ’t leven geholpen hebben. Had deze hant eenighen manslaght kunnen begaen, zy ware bevleckt door het bloet van haere meestres. waerom hebben zy de doot verdient door het bezitten van huns ooms ryck, ’t welck men toch aen uitheemsche zwagers zoude geven? Genomen de mans verdienden te sterven: wat hebben wy zelfs gedaen? om wat misdaet is ’t my niet geoorloft barmhartigheit te plegen? wat maeck ick met dit zwaert? wat past een meisken het kryghsgeweer? myn vingers past web en spinrock te handelen. Dit sprack ick: en terwyl ick klaegh volgen de tranen myne woorden, en biggelen langs myn kaken op uw lyf. Terwyl gy my pooght t’ omhelzen, en slaperigh de armen herwaert en derwaert smyt, slaet gy uwe handen bykans in ’t geweer. En alreede vreesde ick voor mynen vader en zyne helbardiers, en den dagh die opquam: wanneer ick dus sprekende uwen slaep brack: Rys op, o Belus neef, de eenighe van zoo veel broederen, als ’er strack nogh leefden. haest gy u niet, deze nacht zal u een eeuwighen nacht zyn. Verbaest ryst gy op: alle traegheit en slaperigheit gaet haestich over. gy ziet het vinnigh geweer in myn bevreesde hant: en als gy my naer d’oirzaeck vraeghde, zeide ick tegen u: maeck u wech terwyl het nogh nacht is: en gy, terwyl ’t de duisternis u toelaet, vlied wech, ick blyf hier. Het was vroegh in den morgenstont, en Danaus telt zyn zwagers die in hun bloet gesmoort lagen, en bevint dat gy alleen ontbreeckt om het getal te vul- [p. 70] len. zeer euvel neemt hy dat een der neven dezen slagh ontkomen is, en klaeght dat ’er geen bloets genoegh gestort is. Men ruckt my van voor myns Vaders voeten wech, en sleurt my by ’t hair (dit is ’t loon myner barmhartigheit) langhs den vloer, en zet my in de gevangenis. Namelyck Juno blyft verbittert van dien tydt af, dat Io in een koe, en van een koe in een godin verandert wiert. Och ’t was strafs genoegh dat de teedere maeght moest loeien, en door hare schoonheit Jupiter niet meer behagen kon. De nieuwe vaerze stond op den oever haers vochtigen vaders, en zagh hare horens, die ze niet hebben moest, in ’s vaders stroom: en toenze pooghde te klagen begonze te loejen: en verschrickte van hare gedaente en hare stem. Ongeluckighe waer vliedt gy henen? wat spiegelt gy u in ’t water? wat telt gy de voeten die aen ’t nieuwe lichaem gemaeckt zyn? Gy, die boel van den grooten Jupiter, gevreest zyt van zyn zuster, boet met gras en weide uwen honger. Gy drinckt bronwater, en aenschout al verbaest uwe gestaltenis, en vreest dat de wapens die gy draeght u mogen quetsen. En gy, die nogh onlanghs om uwen ryckdom Jupyn waerdigh scheent, leght naeckt op de bloote aerde. Gy loopt over zee en zant, en de vlieten uwe bloetverwanten: en lant en zee en vlieten verleenen u eenen wegh. Wat is de oirzaeck dat gy vlucht? o Io, waerom dwaelt gy over de wyt uitgestreckte zee? gy zelfs zult immers uw eighen gedaente niet kunnen ontvluchten. o Inachus dochter, werwaert haest gy u? gy volght en vlucht een zelve zaeck. gy zyt uw eighe leitsvrouw, en de gezellin der leitsvrouw. De Nyl door zeven monden in zee loopende nam de dolle boel de beestelycke gedaente af. Wat magh ick dingen, langh geleden, ophalen, die ick heb uit het verhael der outheit? myn eighe jaren geven my zeker stofs genoegh tot klagen. Myn vader en myn Oom voeren den oorlogh, en wy worden uit ons hof en ryck gedreven: en zwerven als [p. 71] verstootelingen, aen het einde der werrelt. Hy alleen zit fors op de troon, en geniet den scepter: wy nootdruftighen, een arme schaer, zwerven met den ouden man om her. Een kleen gedeelte van zoo veel broederen zyt gy alleen in ’t leven: en ick beschrei de dooden, en die hen omgebroght hebben, want ick effen zoo vele zusters als broeders verloor: beide die schaer ontfange myne tranen. zie, ick word, om dat gy nogh leeft, bewaert om gestraft te worden. hoe zal men het met eenen schuldighen maken, nu men my scbuldich verklaert, om het bedryven van een loffelycke daet? Ick voor dezen de honderste van nichten en neven, zal sneuvelen om dat een broeder nogh leeft. Maer draeght gy, Lynceus, nogh eenighe zorgh voor uwe godvruchtighe nicht, en zyt gy waerdigh te genieten de gaven, die ick u schonck, zoo help my, of dood my, en bestel het doode lichaem by de heimelycke lyckvieren: en begraef myn gebeente nat gemaeckt van uwe getrouwe tranen, en schryf dit kort grafschrift op myn graf. De ballingh Hypermnestra, die haren neef den moort ontdroegh, braght ’er een onregtvaerdigh loon van hare medogentheit af. Het lustte my wel meer te schryven: maer myn hant is moede van de zware keten, en de vrees zelf beneemt my de maght.
Portret van Sappho, Archeologisch Museum Istanbul
XV. BRIEF.
SAFFO aen FAON.
TOEN gy den brief zaegt van myne geleertheidminnende hant geschreven, bevroedde gy toen wel dat hy van my quam? of zout gy niet geweten hebben van wien dit kleene werck u ter hant quam, zoo gy den naem van Saffo, die dit schryft, niet gelezen had? Mogelyck zult gy oock vragen, waerom ick vaerzen schryf die by beurten van voe- [p. 72] ten veranderen, nadien ick my best op de lierdichten versta. Ick moet myn minne betreuren, en klaeghdichten luiden treurigh. De lierpen voeght aen myn tranen niet. Ick brant gelyck een vruchtbare acker brant, wanneer men den oogst aensteeckt met een stookerd van eenen oostenwint, die in ’t vier blaest. Faon onthout zich in landen van my afgescheiden, daer Etna staet, waer onder Typhoeus gedolven leght. maer ick blaeck van eenen gloet die niet min heet is dan Etne. En ick lever geen vaerzen uit die ick pare met myn welgestelde snaren: vaerzen zyn een werck van een ledigh gemoedt. Met maegden van Pyrrhe en Mithymne en Lesbos ben ick thans niet beholpen. Anactorie acht ick luttel, luttel acht ick de blancke Cydno, en Atthis gevalt myn oogen niet als wel eer: en hondert andere, die ick niet ongelastert beminde. Gy dartele hebt alleen ’t geen veele te samen hadden. Gy hebt een lief aengezicht; en uw jaren zyn bequaem tot het minnespel. O opzicht al te bekoorlyck voor myne oogen! Rand snaer en pylkoker aen, gy wort de rechte Apollo: zet horens op ’t hooft: gy zult Bacchus gelyken. Febus beminde Daphne, en Bacchus Ariadne, en de eene nocht d’ander verstont zich op liergezangh. Maer de zanggodinnen helpen my vriendelycke vaerzen dichten. myn naem wort alreê over de gansche werrelt gezongen. en Alceus, myn lantsman en liergenoot, heeft geen meer roems dan ick, hoewel hy deftiger kan brommen. Heeft my Natuur uit warsheit schoonheit geweigert, ick vergoede het ontberen van schoonheit met myn geestigheit. Ick ben kort van stal, maer myn naem propt alle landen: ick zelve meet mynen naem breedt uit. Ben ick niet blanck, Cepheus dochter Andromeda, een zwarte moorin, behaegde Perseus wel. En meenigmael paren witte duiven zich met kakelbonte: en een groene vogel bemint de zwarte tortel. Indien niemant u bezitten zal, dan die om hare schoonheit u waerdigh is, zoo zal niemant u bezitten. Maer [p. 73] toen gy myne vaerzen laest, scheen ick u oock schoon: gy zwoert dat ick altydt alleen behoorde te spreken. Het heugt my dat ick zong (de minnaars onthouden alles) en gy kuste my vast onder ’t zingen. Dit preest gy oock: en ick behaegde u aen alle kanten, maer voornamelyck als het liefdewerck gepleegt wiert. Dan kittelde myne dartelheit u meer dan gemeen, en myn luchtige zwieren, en genoegelyke praetjes; oock de vermoeitheit van myn lichaem, als beider lust nu onder een gesmolten was. Nu komen de Siciliaensche meiskens, een nieuwe roof, u aen boort. wat heb ick met Lesbos te schaffen? Ick wil oock een Siciliaensche zyn. Maer gy Siciliaensche vrouwen en dochters zent mynen zwerveling toch te rug. Laet zyn vleiende tong u met geen logens bedriegen: ’t geen hy u gezegt heeft, zeide hy te voren tegens my. Gy oock, o Erycina, die u onthout op het Siciliaensch gebergte, draeg zorgh (want, o Godin, ick ben de uwe) voor uwe dichteres. of zingt de gestoorde Fortuin altyt den zelven zang, en blyft zy altijdt even hart op haer stuck staen? Ick was zes jaren out, als ick de assen van myns vaders gebeente, die voor zyn tydt storf, met myne tranen besproeide. Myn broeder van middelen versteken wert verslingert op een hoer tot zyn schade en schande. Beroit zynde slaet hy zyn handen aen den riem zeewaert in, en zoeckt qualyck de middelen, die hy qualyck verloren heeft. Hy haet my oock, omdat ick hem in vele zaken ten goede riedt: myn goedertierenheit en oprechtigheit in ’t vermanen haelden my dit op den hals. En gelyck of ’er dingen ontbraken die my zonder einde matteren, myn kleene dochter doet myn bekommeringen groejen. Nu wort gy op ’t lest oock een oirzaeck van ons verdriet: myn kiel vaert niet met goeden wint. Myn hair hangt ongetoit en slordigh om ’t hooft, en ick steeck geenen diamantring aen mynen vinger. Ick ga slecht gekleedt, en knoop myn hair niet met gout op: myn vlechten rieken [p. 74] niet naer Arabischen balsem. Voor wien helaes zou ick my opschicken? of wien pogen te behagen? Hy, de eenige oirzaeck waerom ick my optooi, is vander hant. Myn teder hart staet ten doel van lichte pylen, en altyt is ’er reden waerom ick altydt minne. Het zy de zusters van ’t noodlot my, toen ick geboren wert, de wet voorschreven; nochte harde draden voor myn leven sponnen; het zy de oeffeningen en kunsten in zeden verkeeren; Thalie verleent my een’ zachten aert. Wat wonder is ’t, zo my de lente der jaren, waer op een man kan verlieven, verruckte? Ick vreesde, o Auroor, dat gy dezen voor Cephalus zoudt schaken: en gy zout het doen, maer d’eerste roof wederhout u. Indien hem Febe, die alles ziet, in ’t oog krygt, zoo zalze Faon bevelen te blyven slapen. Venus hadde dezen met haren yvoiren wagen ten hemel gevoert, maer zy ziet dat hy oock haren Mars zou kunnen behagen. o nette oude van eenen, die noch jongeling, noch jongen is! o cieraet, en groote roem van uwen tydt! Kom toch herwaert, o gy schoone, en val in mynen schoot. Ick bidde u niet dat gy my bemint, maer u van my laet beminnen. Wy schryven, en de tranen staen in onze oogen. zie eens hoe meenige vlack in myn schrift is. Had gy zoo zeker gestemt van hier te gaen, gy had zediger gegaen, en ten minsten gezegt, o meisken van Lesbos, vaer wel. Gy hebt geen tranen, noch de laetste kuskens met u gedragen. Eindelyck ick was niet bekommert dat ick om u zou treuren. Ick heb niet van u behouden als ongelyck: en gy naemt geen gift met u tot onderpant van myne min. Ick heb u geen bevelen gegeven, noch had ’er u te geven, dan alleen dat gy myner wilde gedachtig blyven. Ick zweer u by de Liefde, die noit verre van my afwyke, en by de negen godinnen, onze heiligheden, dat, wen iemant, ick weet niet wie, tegens my zeide, Uw blyschap vertreckt, ick niet langer kon schreien, nochte spreken. myn oogen konden niet schreien, myn [p. 75] lippen niet spreken. myn hart was zoo kout als ys bevrozen. Nadat ick myn droefheit begon te voelen, schaemde ick my niet voor myn borst te slaen, en te huilen met uitgetrocken hair: niet anders dan gelyck een meêdogende moeder het ydele lichaem van haren gestorven zoon naer den houtstapel brengt. Myn broeder Charaxus is niet mede vermaeckt, en groeit in onzen druck, en wandelt voor myn oogen heen en weder: en zegt, om de oirzaeck van myn leet schandelyk te doen schynen; Waerom treurt zy toch? haer dochter leeft immers. Schaemte en liefde vallen niet in een en ’t zelve hart. al het volck zag het: ick had mynen boezem opgescheurt zoo dat men hem bloot zagh, o Faon, gy zyt al myne zorgh:*in den droom verschynt gy my: in den droom die blanker is dan de klare dagh. Daer vinde ick u, hoewel gy heele landen verre van my zyt. maer de blyscap in mynen slaep duurt niet lang genoegh. Dickwils dunckt my dat ick mynen hals in uwen arm legge, en somtydts dat uw hals in de mynen legt. Somtyts vlei ick u, en spreeck woorden die waerachtigh schynen, en myne oogen waken door de verbeelding myner zinnen. Ick ken de kuskens, die gy gewoon waert myn tonge te bieden, en aerdigh te nemen en aerdigh te geven. Andere dingen schaem ick my te verhalen, maer zy gebeuren alle. Het doet my goet, en ick kan zonder u niet wezen. Maer wanneer Titan zich, en alle dingen met zich veroont, zoo klaeg ick dat my de slaep zoo dra verlaet. En ick zoek holen en bosschen, gelyck of holen en bosschen my konden helpen. omdat zy kennis hebben van ’t vermaeck daer by u genoten. Berooit van hooft, gelyk een van de dolle Erichtho geraeckt, vlieg ick derwaert henen met het ongesnoerde haer in de neck. Myn oogen zien daer de spelonken met ruwen puimsteen bewelft, by my geacht als Mygdonisch marmer. Ick vind ’er het bosch, ’t welck ons dickwils een bedt spreide, en het met veel schaduw van [p. 76] loof bedeckte. maer ick vindt ’er den heer van ’t bosch nochte den mynen niet: de plaets is een slechte gront: hy was ’t sieraed der plaets. Ick ken het gekreuckte gras wel van de bekende zode: het gras was geperst van onze zwaerte. Ick lag ’er en raeckte de plaets aen, daer gy gelegen had: het aengename kruit dronck eerst myne tranen. Ja de tacken schynen oock met hangende bladeren te treuren, en geen vogels zingen hier vrolyck. Alleen de Daulische vogel, de bedruckte moeder, die zich te godloos over haren man wreeckte, zingt een treurliet over haren zoon Itys. De vogel treurt om Itys, Saffo om den minnaer, die haer verliet, zoo lang tot dat de midernacht alles in rust helpt. Een zuivere beeck is ’er doorluchtiger dan glas, een heilige bron: veelen gelooven dat hier vry wat goddelyx in schuilt. Over deze beeck spreit een waterige Lotosboom zyne tacken, en streckt alleen tot een bosch: de gront is met dun gras bezet. Als ick hier droevig myn moede leden had uitgestreckt, stont een Naïs voor myn oogen. zy stont ’er en zeide: Omdat gy niet van een gelyck vier blaeckt, moet gy naer het Ambracische lant trecken. Febus ziet uit den hoogen over de zee, zoo breet als zy daer leit: de luiden noemen haer de Acteesche en Leukadische zee. Deukalion, ontsteken door de liefde van Pyrrha, begaf zich hier in, en quam met zyn lichaem ongequetst op ’t water neder. En zonder toeven ontfonckte de liefde Pyrrhaes koude borst, en Deukalions brant wert verkoelt. Die plaets hout die kracht: ga terstont naer het hooge Leukas toe: en vrees niet van de rots af te springen. Nadat zy my dit vermaent had, verdween zy met hare stem. ick rees verbaest op, en de tranen rolden langs myne wangen. o Nimfen, wy zullen heengaen, en de rotsen zoeken die gy ons wyst. De vrees overwonnen door de kracht der liefde zy vere van ons. ’T magh gaen zoo ’t wil, ’t zal beter gaen dan nuy. o wint, neem my op, myn lichaem weegt niet zwaer. Gy [p. 77] oock, o tedere liefde, bestel my in ’t vallen wieken, op dat myn doot niet tot laster strecke van ’t Leukadisch water. Daerna zal ick Febus myn lierpen als een gemeen geschenck opdragen, en deze twee vaerzen daer onder schryven: O Febus, de dichteres Saffo heeft danckbaerlijck u hare lier toegewyt: die voegt haer, die voegt u. Waerom zent gy my elendige nochtans naer de Acteesche kusten, daer gy van daer licht kunt wederkeeren? Gy kunt my heilzamer zyn dan het water van Leukas: en my door uwe schoonheit en verdiensten een Febus strecken. Kunt gy, wreeder dan die klippen, en dat water, zoo ick sterf, den titel van myn doot dragen? Maer hoe veel beter ware het mynen boezem aan den uwen te voegen, dan in zee van de rotsen af te springen? Dit is die boezem, Faon, dien gy plaght te pryzen, en den naem van vernuftigh te geven. Nu moght ick wenschen welsprekender te wezen, maer hartewee hindert myne leden, en al myn vernuft wort door myn rampen verlet, de vorige kracht zit in myn vaerzien niet: de lierpen zwygt van pyn, de lier is stom van smart. O meiskens van Lesbos, die aen de zee woonende eenen naem kreegt door myne lier, o maegden, die getrouwt zyt, of nogh zult trouwen: o dichters, die van my tot myn schande bemint zyt, komt niet meer luisteren naer myn lierspel. Faon heeft al wat u te voren behaegde met zich genomen, o my elendige, ho luttel scheelde ’t of ick zeide, myn Faon! brengt te wege dat hy wederkeere, en uwe Poëtin zal oock wederkomen, hy geeft myn vernuft kracht, en neemt het weder wech. Vorder ick iets door gebeden? wort zyn onbesuist gemoet bewogen? of is ’t verhaert en vliegen myne woorden in den wint? Ick wenschte dat de winden, die myne woorden wechbrengen, uw schip overbragten. Waer gy kloeck, dit werck zou u, o trage, passen. Het zy gy weder wilt keeren, en reeds offerschenkaedjen voor uw schip bereit worden, waerom scheurt gy myn hart met dus [p. 78] te dralen? Ontmeer uw schip, Venus uit der zee gesproten, bestelle u reisbaer water. het windeken zal u voorthelpen: ontmeer slechts uw schip, Kupido zelf zal te roer zitten, en de zeilen met zyn teedere handen op- en inhalen. Het zy gy goet vint de Lesbische Saffo te ontvluchten, nochtans zult gy niet bevinden dat ick des waerdigh ben. Och of ten minste uw wreede brief my zeide, dat ick myn noodlot in ’t Leukadisch water zou gaen beproeven!
XVI. BRIEF.
PARIS aen HELENA.
ICK Priaems zoon zende u, o Ledaes dochter, myn groetenis en wensch van heil, dat gy alleen maghtigh zyt my te geven. Zal ick het recht uit zeggen? of is ’er geen kenteken myns brants van noode? en is myn liefde reets kenbaerder dan my lief is? Ick moght liever willen dat ze verborgen ware: tot dat ’er een tydt van blyschap quam, die met geen vrees vermengt ware. Maer qualyk kan ick ze ontveinzen. Want wie kan een vier verbergen, dat altydt van zyn licht verraden wort? zoo gy nochtans verwacht dat ik woorden by zaken voege; ik blaek. daer hebt gy ’t woort dat u den staet van myn hart ontdeckt. Ik bidde u, verschoon my die dit bekenne, en lees het overige dogh over met geen wars aengezicht, maer dat uwe schoonheit voeght. ’T was my al overlang aengenaem dat gy mynen brief woudt ontfangen: het geeft my hoop, dat ik ook op die wyze by u zou kunnen ontfangen worden. De hemel geve dat dit gebeuren magh, en de moeder der Min, die my deze reis heeft aengeraden, u niet vergeefs aen my belooft hebbe. Want weet, op dat gy niet onwetende mis- [p. 79] doet, dat ik door goddelyck bevel hier aengevoert worde, en geen slechte godtheit myne aenvang begunstigt. Ik eisch wel een groot, maer geen onverdient loon. Cythere heeft my uw huwelyck belooft. ik reisde onder haer geleide van het Sigeesche strant door de wyde zee met de schepen door Fereclus gebout. zy gaf my een voorspoedigen wint, als eene die uyt der zee gesproten ook gebiet over de zee heeft. Zy volharde hierin, en bestierde de barreningen myns gemoeds gelyk die van de zee: en voere myne wenschen in de gewenschte haven. Wy hebben ’t vier hier niet gevonden, maer mede gebraght, dat was d’ oirzaeck van deze lange reis. Want noch zwaer onweder, noch dwalingh smeet ons hier aen. ik heb myn koers naer het Tenarisch lant gezet. Nocht geloof niet dat ik door zee quam streven met een schip dat met koopmanschap bevracht is. De Goden bewaren de middelen, die ik heb. Nochte ik koom de Griexe steden bezichtigen: in myn ryck leggen maghtiger steden. Ik zoeck u, die my van de schoone Venus ten echte zyt belooft. Ik heb om u gewenscht, eer gy my bekent waert. Ik zagh uw aengezicht eer met mynen geest dan met myne oogen; de faem braght my de eerste tyding van uw gezicht. Evenwel is ’t geen wonder indien ik u bemin, gelyk het betaemt, daer ik van verre met een schicht geschoten ben. Zoo behaegdhde het den noodlotte, het welck op dat gy niet poogt om te rucken, zoo luistert naer de woorden die ik ter goeder trouwe spreke. Myn moeder gingh nogh van my zwanger, en was nu op haer uiterste in ’t dragen; als haer docht in den droom dat ze een barnende fackel baerde Zy schiet al verbaest op,*en verhaelt haren schrickelyken droom aen den ouden Priam, en hy aen wichelaren. De wichelaer spelt dat Troje door ’t vier van Paris zal verbranden. Dat was de fackel die nu myn hart blaeckt. Myn schoonheit en wackere moedt, schoon ik eens gemeenen mans [p. 80] kint scheen, waren mercken van eenen verborgen adel. In de boschryke dalen van Ida is een plaets ter zyden af, dicht met peckboomen en eiken begroeit, daer geen vreedsaem schaep, nochte geit, die de klippen bemint, nochte trage koe met open bek de kruiden afscheert. Ik hier tegens eenen boom aenleenende zag van verre de muren en hooge gebouwen van Dardanie, en de zee; als my docht dat de gront door ’t getrappel van voeten begon te schudden. ik zal de waerheit zeggen, al zult gy naeulyx gelooven dat het de waerheit is. De neef van den grooten Atlas en Pleïone herwaert aengedreven op zyn vlugge wiecken stont ’er voor myne oogen. my wert vergunt hem te zien; het sta my vry het geziene te verhalen: en de Godt had een goude roede in zyne hant. En te gelyk drie Godinnen, Juno, Venus en Pallas, zetten hare voeten op het teedere gras. Ik verstomde, wert zoo kout als ys, en myn hair rees over end, wanneer de vliegende Godt my aldus aensprak: Laet uwe vreeze varen: gy zyt rechter over de schoonheit; beslecht den twist der Godinnen; wie van drie waerdig zy de twee in schoonheid te overtreffen. op dat ik het niet weigeren zou, gebiedt hy ’t my uit Jupiters naem, en vliegt daer op ten hemel. Ik quam by myn zinnen, en wert terstont vryborstig, en vreesde niet op yders aenzicht te staroogen. Zy waren alle den prys wel waerdig: en ik gezeten om ’er over te oordeelen beklaegde my dat ze niet alle drie konden triomferen. Evenwel behaegde my toen als eene boven de andere, die gy wel denken kunt dat de mingodin was. En zy zyn zoo bekommert om den prys te winnen, datze door geweldige schenckaedjen my zoeken om te koopen. Jupyns gemalin beloofde my heerschappyen, zyn dochter dapperheit. En ik zelf twyffelde of ik maghtig of sterk wilde zyn. Venus loegh my vriendelyk toe. O Paris, zeid ze, bekreun u met geene schenckaedjen, die beide steeken vol bekommeringe. Wy zullen u geven [p. 81] ’t geen gy moogt beminnen, en de dochter der schoone Leda, schooner dan haer moeder, zal in uwen arm leggen. Dus sprakze, en het de andere met geschenken en schoonheit afwinnende, voerze als overwinster naer den hemel toe. Midderwyl (ik geloof dat myn noodlot ten goede keerde) word ik door bondige mercktekens voor een Konings kint erkent. Het vrolyke hof, den zoon na zoo veele jaren wedergekregen hebbende, bestelt dat Troje ook dezen dagh onder de feesten rekent. En gelyk ick naer u begerig was, zoo waren ook de meiskens begerig naer my. Gy alleen kunt nu genieten daer vele om wensten. En Konings dochters en Pricessen hebben my niet alleen aengezocht, maer de minste waren ook met myne liefde bevangen. Maer ik versmaeddeze alle, sedert ik op het huwelyk van Tyndars dochter hoopte. ’sdaegs zag ik u met myn oogen, ’snachts met myn gemoedt, wanneer de oogschelen van den gerusten slaep geloken zyn. wat zou de uwe tegenwoordigheit niet doen, daer uw aenschyn my zoo behaeghde eer ik het zagh? Ik blaeckte, hoewel dit vier nogh verre was. Ik kon my die hoop niet langer schuldigh blyven, of ik moest mynen wensch gaen zoeken over zee. Men hout de Trojaensche pynboomen om verre met de byl, en wat boomen verder bequaem zyn tot den scheepsbou. Men plondert het hooge Gargara van zyne ryzige bosschaedjen: en het lange Ida verschaft my ontelbare balken: de eicke stammen worden gebogen om snelle schepen te bouwen: en de ope kiel wort met dennen beweven. Men zet ’er sprieten op, en haelt voor den dagh de zeilen om aen den mast te hangen, en zet geschilderde goden op de kromme achterstevens. op dat evenwel, waer mede ick zelf worde overgevoert, staet de Godin geschildert, die voor myn huwelyck borge bleef, vergezelschapt met den kleenen Minnegodt. Terstont nadat de vloot heel voltoit is lust het my over de Egeesche baren te gaen. Myn vader [p. 82] en moeder behinderen mynen wensch met hun verzoek; en raden my uit liefde de voorgenome reis af. En myn zuster Kassandra, zoo als zy liep met het hair om ’t hooft, toen onze schepen nu zeilreê lagen, roept uit: Waer loopt gy henen? gy zult de brantstichter met u overbrengen. gy weet niet hoe grooten brant gy door dit water loopt stichten. De waerzegster sprack de waerheit: wy hebben het voorgespelde vier gevonden: en de liefde blaeckt fel in mynen weecken boezem. Ick voer de haven uit, en den wint waarnemende belandde ick, o Ebalische nimf, aen uw lant. Uw man onthaelt my in zyn hof. dat geschiedde oock niet zonder raedt en wil der goden. Hy toonde my wel al wat ’er in gansch Lacedemon beziens waerdigh was: maer ick, die begerigh was om de gepreze schoonheit te zien, vond niets anders dat myn oogen bekoren kon. zoo ras ick haer zag, stond ick verbaest, en gevoelde hoe al myn ingewant ontroert wiert door nieuwe bekommeringen. Zulck een aengezicht, naer myn voorstaet, had Venus, toenze quam om van my geoordeelt te worden. Had gy beide te gelyck in dat pleit getreden, het zou in twyffel gestaen hebben of Venus de prys ware toegeleid geweest. De faem heeft uwen roem verre uitgebreit, en geen lant is ’er dat niet van uwe gedaent weet te spreken.Geen vrou oock in Frygie is u gelyck, noch van de opgang der zonne is ’er een schoonheit zoo vernaemt als de uwe. Gelooft gy dit ook wel? uw roem is minder dan de waetheit: en ’t gerucht van uwe schoonheit doet u byna te kort. Ick vinde hier meer dan de faem my belooft hadde: en uwe glori wort door de stoffe overwonnen. Theseus, die alles wist, blaeckte dan met reden om u: en gy scheent waerdigh te zyn van zoo grooten man geschaeckt te worden: terwyl gy naer uw lantswyze naeckt in ’t glimmende worstelperck speelt, en gy een vrou u onder de naeckte mannen vermengt. Ick prys het dat hy u schaeckte: en verwonder [p. 83] my dat hy u oit wederleverde. Zulck een treffelycken buit moest men stantvastigh by zich houden. Eer liet ick my dezen kop van ’t lyf klinken, dan u uit myn kamer rucken. Zouden myne handen u immer laten gaen? zou ick gedogen dat gy by myn leven uit myne armen geruckt wiert? Moest ick u wederleveren, ick zou ’er eerst wat van moeten gehad hebben, en myn min zou niet geheel gesuft hebben. of ick zou uwen maeghdom geproeft hebben, of het geen ick behoudens den maeghdom kon schaken. Geef u maer over; gy zult bevinden hoe stantvastigh Paris is: de vlam van myn lyckhout zal alleen myne minnevlammen eindigen. Ick heb u gestelt boven de grootste koningrycken, die my de gemalin en zuster van Jupiter beloofde. En als ick myne armen maer moght slaen om uwen hals, verachtte ick de schranderheit, die Pallas my wilde geven. en ’t berout my niet: noch my zal immer berouwen dat ick deze keur gedaen heb: myn gemoedt blyft bestendigh by zynen wensch. Ick bidde slechts dat gy niet gedoogt dat myn hoop kome te bezwycken, o gy die waerdigh zyt door zoo veel moeite verworven te worden. Ick ben geen onedele, die my door huwelyck wensch te veredelen: het zal (geloof me) u tot geen schande strecken dat gy myn vrouw zyt. Doe onderzoeck, gy zult Electra en Jupiter vinden in ons geslacht: om van de middelste Voorvaderen te zwygen. Myn vader draeght den scepter van Asie, boven welck gewest geen geluckigher in de werrelt is, en wiens eindelooze palen men naeulyx kan omreizen. Gy zult ’er ontelbare steden en gulde daken zien, en kercken, die gy zeggen zult dat hunne goden passen. Gy zult ’er Ilium zien, en vesten met hooge torens gesterckt, gebout door Febus hel klinkende lier. Wat wil ick u verhalen van de meenigte en ’t getal der mannen? naeulyx kan dat lant zyn inwoners dragen. De Trojaensche Juffers zullen u met eenen drangh gemoeten, en onze zalen zyn te kleen om de [p. 84] Frygische vrouwen te laten. O hoe dickwils zult gy zeggen: Hoe arm is ons Achaje! elck huis heeft zoo veel inkomen als uw Stadt. Het staet my niet vry uw Sparta te verachten. het lant, waer in gy geboren zyt, acht ick een geluckkigh lant voor my. Maer Sparte is spaerzaem: gy zyt een ryck sieraedt waerdigh. die plaets dient niet tot zoo groot een schoonheit. Dat gelaet moet zonder einde met rycke sieraden getooit worden, en overvloedt van weelde genieten. Als gy ziet hoe ons manvolck getoit is, hoe meent gy wel dat de Trojaensche vrouwen uitgestreecken zyn? Laet u maer gezeggen, en gy een maeght geboren in het Therapneesche gewest weiger geenen Frygiaen tot eenen man te nemen. Het was een Frygiaen, en van onzen bloede gesproten, die nu het water mengt met nektar, dien de goden drinken. Een Frygiaen was oock de man van Auroor: evenwel ging ’er de Godin meê door, die het leste van den nacht besluit. Een Frygiaen was oock Anchises, by wien Venus, de moeder der vlugge minnegoden, het vermaeck nam van op den bergh Ida te slapen. En ick geloof niet dat Menelaus, zoo gy ’t vonnis weest, in gestalte en wapenen boven ons zoude gestelt worden. Wy zullen u zeker geenen schoonvader geven, die het helder zonnelicht deed vluchten, en de zonnepaerden schricken voor zynen disch. En Priaem heeft geenen vader, die bevleckt is door den moort van zynen schoonvader, en die het Myrtoosche water eenen naem geeft naer zyn lasterstuck. En onze overoutgrootvader hapt niet naer de appels in den poel van Styx, noch hygt midden in ’t water naer water. Wat is hier evenwel aen gelegen, indien gy gehuwt zyt aen eenen, die uit hun gesproten is? Jupyn is gedwongen schoonvader van dit huis te wezen. o schendigh stuck, die onwaerdighe omhelst u heele nachten, en geniet overmaet van weelde in uwe armen. Maer ick magh u ter naeuwer noodt eens zien, als de disch gedeckt is, en in dien tydt zyn ’er [p. 85] veele dingen die ick noode zie. zulke maeltyden gun ick onze vyanden, als ick dickwils by den wyn zien moet. My berout hier t’ huis te leggen, wanneer ick zie hoe die boer zyn armen om uwen hals slaet. Ick barst en benyde hem (wat heb ick evenwel alle dingen op te halen?) als hy uwe leden onder zyn kleederen koestert. Maer als gy elkanderen lieffelyck kuste, hielt ick mynen drinckbeker voor myne oogen. Ick sla myne ooghen neder, als hy u in zyn armen druckt: en ben niet magtigh de spyze door te zwelgen. Dickwils zuchtte ick, en merckte dat gy op myn zuchten u van dartelheid van lachen niet konde onthouden. Dickwyls wou ick den brant met wyn lessen: maer hy nam toe, en de dronckenschap was vier in vier. En om vele dingen niet te zien, legh ick met het aenzicht van u afgekeert, maer gy zelf dwingt my myn ooghen naer u toe te slaen. Ick twyfel wat ick doen zal. het is my een smart die dingen aen te zien: maer grooter smart is ’t my uw aenschyn te derven. zoo veel ick kan of magh poogh ick myn spyt te verbergen, maer de ontveinsde min schynt ’er door heene. Ick maeck u geen praetjes diets: gy merckt myn wonden wel; en och of ze u alleen bekent waren! och hoe meenigmael keerde ik my om, als my de tranen uitborsten, opdat hy niet zou vragen naer d’oirzaeck van myn schreien! Och hoe dickwils heb ick droncken de eene of andere vryaedje verhaelt, elck woort op uw aangezicht passende! Onder eenen verzierden naem gaf ick een teecken van my zelf. Weet gy ’t niet, ick was die waerachtige minnaer. Oock opdat ick darteler woorden mogt gebruicken, veinsde ick meer dan eens, dronken te zyn. My gedenckt dat uw boezem open zynde, men uwe borsten bloot zagh: waer in myn gezicht mogt gaen weiden; uw borsten, blancker dan zuivere sneeu, of melck, of dan Jupyn, toen hy in de gedaente van een zwaen uw moeder omhelsde. Terwyl ick verbaest zit om ’t gheen ick zie, viel (want by [p. 86] geval had ick een schael in myn hant) de voet uit myn hant. Had gy uwe dochter kuskens gegeven, ick nam die terstont van Hermiones teder mondeken. En thans achter over leggende zongh ick de oude vryaedjen, en thans gaf ick u door wencken heimelyke tekens. En ick verstoutte my onlangs met vleiende woorden Clymene en Ethra, de voornaemste uwer staetjufferen, aen te gaen: die my niet anders zeggende dan dat ze zwarigheit in de zaeck maeckten my ten halve myner bede lieten steken. Gaven de goden, dat gy de prys moght zyn van eenen hevigen strydt, en de verwinnaer u voor zyn bruit mogt mede nemen. Gelyck Hippomenes met Scheneus dochter als een renprys strycken gingh, en Hippodamia eenen Frygiaen te beurt viel: gelyck de forse Alcides Achelous de horens van ’t hooft wrong, toen hy naer ’t huwlyck van Deianira stondt: zoo zou myn stoutheit op deze voorwaerden dapperder doorgegaen hebben, en gy weten dat gy door myn arbeit verkregen waert. Nu is ’er voor my niet over dan alleen u, o schoone, aen te bidden, en u te voet te vallen, zoo gy het gehengen wilt. O eer, o tegenwoordighe glorie van beide uwe gebroederen! o die waerd zyt Jupyn tot man te hebben, waert gy niet de dochter van Jupyn! Ick zal u tot myn gemalin verkregen hebbende weder naer de Sigeesche haven keeren, of als een ballingh hier in het Tenarische lant begraven worden. Myn borst is niet effen boven op met een pyl geraeckt: de wonde zit tot in ’t gebeente toe. Myn zuster spelde my de waerheit, dat ick (want het gedenckt my) van een hemelsche schicht zou getroffen worden. Laet af, o Helena, de min te versmaden, door het noodlot beschickt: zoo moeten de goden gaerne naer uwe wenschen luisteren. Vele dingen schieten my wel in den zin: maar op dat wy in vryheit met elckander mogen spreken, zoo ontfang my by den stillen nacht in uw bedde, of schaemt gy u des? of vreest gy de huw- [p. 87] lyxliefde te schenden, en de wetten van ’t kuische huwlyxbedt te onteeren? Och al te eenvoudige Heleen, op dat ick u niet plomp noeme, waent gy dat zulck een aenschyn kan laten zich te besmetten? Dit is noodzakelyck dat gy of uw aenfschyn verandert, of niet zoo hart zyt. Tusschen de kuisheit en schoonheit valt een hardt geschil. Jupyn is met deze sluickeryen beholpen, oock de schoone Venus. deze sluickeryen namelyck waren oirzaeck dat Jupyn uw Vader wert. Indien het zaed der voorouderen kracht heeft, zoo kunt gy dochter van Jupyn en Leda naeulyx kuisch blyven. Nochtans zult gy kuisch zyn, wanneer ick u binnen myn Troje hebbe; en laet my, bidde ick, den eenighsten zyn, om wien gy u bezondigt. Laet ons nu die misdaden begaen, die ons huwlyck zal verbeteren: indien my Venus slechts niet ydels belooft. Maer oock uw man raedt u dit met der daet, niet met woorden, en is afweezigh, opdat hy den wensch van zynen gast niet wedersta. Had hy geen bequamer tydt om het Ryck van Krete te gaen bezichtigen? o wonderbaer loos man! Hy ghingh hene, en zeide in ’t henegaen tegens u: Mevrou, ick beveel u in myne plaets zorgh te dragen voor den Troischen gast. Gy verzuimt (ick moet het zeggen) de geboden uwes afwezenden mans: gy draeght geen zorgh voor uwen gast. Gelooft gy dat hy, zoo lomp van zinnen, de gaven uwer schoonheit, o Heleen, genoegh begrypen kan? Gy bedrieght u: hy kentze niet. en rekende hy het goed, dat hy bezit, van groote waerde te wezen, hy zou het aen geen uitheemsch man betrouwen. Maer al bewogen u myn woorden, noch myn min, wy worden gedwongen ons te bedienen van zyn gerief. of wy zullen zoo zot zyn, dat wy hem oock in zotheit zullen te boven gaen, indien wy zulck een veilighen tydt onnut doorbrengen. Hy brengt byna met zyn eighe handen den minnaer tot u. bedien u van de eenvoudigheit van uwen simpelen man. Gy leght den langen nacht alleen in ’t [p. 88] ledige bedde. Een gemeene blyschap pare u en my te zamen. De nacht zal lichter dan de dagh wezen. Dan zal ick u by alle goden zweren, en my met myne diere eeden aen uwe woorden verbinden. Dan zal ick, zoo ick op my zelven betrouwen magh, metterdaet uitwercken, dat gy u naer myn ryck begeeft. schaemt gy u, of vreest gy my te schynen nagevolght te zyn, ick zal zonder u de schult van dat stuck dragen. Want ick zal volgen de daet van Egeus zoon en uwe broederen. gy kunt geen voorbeelt hebben dat u nader is. Theseus schaeckte u, zy beide, de dochters van Leucippus: ick zal onder die voorbeelden de vierde gerekent worden. De Trojaensche vloot verzien van oorloghstuigh en mannen is by der hant: riem en wint zu1len ons ras voorthelpen. Gy zult als een treffelycke koningin door de Trojaensche steden gaen, en de gemeente zal u voor een nieuwe godin achten. Waer gy uwe voeten zet, zal de kaneelvlam zich opgeven, en de geslachte offerhande zal op de bebloede aerde storten. Myn Vader en Moeder, zusters en broeders, alle de Trojaninnen en geheel Troje zal u schenckaedjen brengen. Och ick verhael naeulyx een deel van ’t geen u gebeuren zal. Gy zult meer wechdragen dan ick u schryven kan. En geschaeckt zynde hoeft gy niet eens te vreezen, dat een wreede oorlogh ons volgen zal, en geheel Griecken zyn gewelt op de been brengen. Van zoo vele vrouwen, als ’er te voren geschaeckt werden, wie is oit met wapenen wedergehaelt? geloof my, dit is een ydele vrees. De Thraciers hebben Erechtheus dochter op den naem van Boreas vervoert: en die kust bleef echter bevryt van den oorlogh. Jason vervoerde Medea met zyn nieu schip: en Kolchis echter heeft van Thessalie geenen last geleden. Oock Theseus, die u schaeckte, schaeckte Minos dochter: nochtans bragt Minos geen een Kretenser in ’t harnas. In zulcke zaken pleegt de schrick grooter dan ’t gevaer te wezen: en ’t geen men gevreest [p. 89] heeft, des schaemt men zich daerna. Stel nochtans, wilt gy, dat ’er een geweldigh oorlogh ontstaet; zoo heb ick oock nogh kracht en pylen, die raken kunnen. En Asie is immers zoo volckryck als uw lant. het heeft overvloet van mannen, overvloet van paerden. En Menelaus Atreus zoon zal geen meer moedts hebben dan Paris, noch zyn wapens overtreffen. Bykans nogh jongen zynde heb ick de rovers verslaende het wechgeleide vee wedergekregen: en daer eenen naem van ontleent. Bykans een jongen zynde verwon ick de jongelingen in verscheiden gevecht, onder wie Ilioneus en Deiphobus waren. En denck niet dat ick van dichte by alleen vermogen hebbe: ick kan met een pyl juist in ’t wit schieten. Kunt gy hem zulcke daden in zyn eerste jeught toepassen? Kunt gy toonen dat Menelaus die gaven had? Al wist gy ’t alles te geven, zult gy eenen man uitleveren als mynen broeder Hektor? Hy alleen vermagh zoo veel als ontallycke soldaten. Gy weet niet hoe sterck ick ben: en myn kracht is u onbekent: gy weet niet aen wat man gy getrout zult wezen. of gy zult niet wedergeëischt worden door eenigh kryghsgerucht: of de Griexe legers zullen voor myne dapperheit wycken. Evenwel zou ick my niet belgen om zoo groot een gemalin in oorlogh te treden. groote belooningen locken ten strydt. Gy oock, zoo de geheele werrelt om u vocht, zult by den nakomelingh eenen eeuwigen naem behalen. Zyt maer niet traeghartigh in hope, en van hier vertreckende onder de gunst der goden, verwacht met een vol vertrouwen de geschencken, die ick u belooft heb.
[p. 90]
XVII. BRIEF.
HELENA aen PARIS.
NU uw brief onze oogen geschonden heeft, dunckt my een kleene eer niet weder te antwoorden. Gy, een vremdelingh, het heilighdom der gastvryheit geschonden hebbende, hebt durven troubreuck vorderen van een wettigh getroude vrou? Ja zyt gy daerom over zee getogen in de haven van Lacedemon aengelant? En zyn de deuren van ons Hof u komende uit een vremt gewest geopent, op dat het ongelyck het loon zou zyn van zoo groot eene beleeftheit? Die met zulck een opzet over onze drempel quaemt, waert gy vrient of vyant? En ick twyffel niet of deze onze klaght, hoe rechtvaerdigh zy oock is, zal naer uw oordeel onbeschoft genoemt worden. Laet my vry onbeschoft schynen, als ick maer niet vergeeten heb myn eerbaerheit te bewaren: en myn levensloop maar zonder smet zy. Schoon ick niet stuurs van gelaet of trots van opzicht ben, myn naem evenwel is zonder smet: en tot nogh heb ick zonder laster gedeunt [lees: geleefd]: en geen overspeler heeft roem op my. Waerom ick my te meer verwondere, met wat een betrouwen gy dit beginnen durft, en wat reden u hoop gaf om by my te slapen, of dunckt u, om dat Theseus ons gewelt deed, en ick eens geschaeckt ben, dat ick waerdigh ben tweemael geschaeckt te worden? Ick was te beschuldigen, had ick my laten bekoren. Maer nu ick geschaeckt ben, wat is ’er op te zeggen dan dat het tegen mynen zin was? Hy heeft nochtans de gewenste vrucht van die daet niet genoten: ick quam weder niets uytgestaen hebbende dan vrees. die dartele heeft slechts my, die ’er tegenworstelde, eenige kusjes ontdragen: boven dat heeft hy niets van my. Na ick bespeure zouw uw dartelheit zich hier mede niet hebben la- [p. 91] ten vernoegen. De goden schickten ’t beter: hy was niet als gy. Hy leverde my ongerept wederom; zyn zedigheit verkleende de misdaet: en het blyckt dat den jongelingh zyns daets beroude. Het beroude Theseus, op dat Paris in zyn plaets zou treden; en myn naem op de tongen der menschen ryden. En nochtans vergram ick my niet: (want wie vergramt zich op eenen die mint?) zooslechts de liefde, die gy voorwend, niet geveinst is. Want hier twyffel ick oock aen: niet dat ick eenigh mistrouwen heb, of myn schoonheit my niet genoegh bekent is: maer om dat de lichtgeloovigheit de meiskens plagh tot schade te strecken; en men zeit dat uwe woorden geloof ontberen. Maer andere joffers zondigen; en een vrou is zelden kuisch. Wie belet dat myn naem onder zeltsame gerekent wort? Want dat myn moeder u bequaem scheen om u te strecken tot een voorbeelt, waer door gy meent dat ick oock te buigen ben: het is zeker dat in het misdryf myner moeder een dooling is,als die misleit wert door eenen overspeler, die in zwanevederen schuilde. Zoo ick zondigde, ick zoude niet kunnen onweetende zyn: noch daer zou geen dooling zyn, die myne misdaet verbloemde. Zy doolde wel, maer vergoedde de dwaling met de grootheit des overspelers. Door wat Jupyn zal ick in ’t misdoen geluckigh genoemt worden? Gy stoft op uw geslacht, en voorvaders, en Konincklycke namen: maer dit huis is doorluchtigh om zynen adel. Om niet op te halen dat Jupyn overgrootvader is van mynen schoonvader, en hoe groot de adel is, dien ick heb van Pelops, Tantalus zoon, of Tyndarus; Leda van een zwaen bedrogen geeft my Jupyn tot een Vader. Ga nu heen, en hael wydt op den oirsprong van het Frigiaensch geslacht, en Laomedon, en zynen zoon Priaem. Deze acht ick wel hoog: maer dien gy tot roem van uwen stam den vyfden noemt, is in myn geslachtrekening d’eerste. Schoon ick geloof dat de scepters van uw Troje veel vermogen, nochtans acht ick niet dat d’onze minder [p. 92] zyn. Kan dit gewest niet halen in rykdom en getal van volck by ’t uwe, uw lant zeker is barbaersch, uw rycke pen belooft wel zoo groote schenckaedjen, datze zelfs godinnen zouden kunnen bekoren. Maer indien ick nu wilde de palen der eerbaerheit te buiten gaen, zoo zout gy het gootste gewicht tot die schult toebrengen, of ick zal eenen eeuwighen naem zonder vleck behouden: of liever u dan uwe schenckaedjen volgen. En gelyck ick die niet versmade, zo zyn de schenckaedjen altydt de aengenaemste, die haer waerde van den schencker ontfangen. veel meer is ’t dat gy my bemint; dat ick d’oirzaeck van uw moeite ben; dat uwe hoop u zoo verre over zee dryft. Oock merck ick wel, stoutaert als gy zyt, het geen gy bedryft over tafel, hoewel ick het zoeck t’ontveinzen. Dan lonckt gy my, o geile, met dartele oogen zoodanigh aen, dat ick het naulyx verdragen kan. En dan zucht gy eens: dan neemt gy eens een schael die by my staet, en drinckt uit die plaets, daer ick mynen mont aen zette. Och hoe meenighmael merckte ick heimelyck, dat gy met vingeren, hoe meenighmael dat gy met winckbraeuwen bykans spreekende tekens gaeft; en meenighmael dacht ick dat myn man het merken zou, en kon iet genoegh myn schaemroot bedecken. Dickwils mompelde ick al stillekens, Dees heeft geen schaemte; en ick loogh het niet. oock las ick op de tafel myn naem door u met wyn geschreven, en daer onder ICK MINNE. Noghtans heb ick dit willen loochenen met een ontkennend oogh. Och nu heb ick mede al zoo leeren spreken. Door zulke vleieryen, als ick zondigen zou, moest ick bewogen worden: door zulcke kon myn hart aen ’t wanckelen gebragt worden. Ick beken oock dat uw aenzicht overzeldzaem schoon is, en een meisken zou wenschen in uwen arm te slapen. Maer dat het liever een andere geluckige zonder opspraeck doe dan dat wy onzen eerlycken naem verliezen om een uitheemsche minne. Leer uit mynen voor- [p. 93] gangh schoonheden te kunnen missen: ’t is een deugt zich van het behaehgde goedt te kunnen spanen. Hoe vele jongelingen meent gy wel dat ’er wenschen om ’t geen gy wenscht? of beelt gy u in dat gy alleen oogen hebt? Gy ziet niet meer dan zy, maer durft uit reuckeloosheit u wat meer onderwinden, en hebt geen meer vernufts, maar meerder vrypostigheit. Ick wenschte dat gy toen haestigh met uw galei waert overgekomen, toen duizent vryers naer mynen maeghdom stonden. Gy zoudt d’ eerste van duizent geweest, en myn man myne keure goedt gevonden hebben. Maer gy komt om ’t geen in eens anders bezit is, en te spade tot de weelde, die u vooraf onthaelt is. Uw hoop was te traegh: een ander heeft al wech het geen gy zoeckt. En ick wilde nu al een Trojaensche vrou worden, ick ben Menelaus zeker nogh zoo niet over de hant. Hou eens op myn teder hart met woorden te schokken: en zyt my, die gy zegt te beminnen, niet hinderlyck: maer gedoogh dat ick het lot bescherm, dat my van Fortuin gegeven wert: en ga niet door met den schandelycken roof myner eerbaerheit. Maer Venus beloofde u dit, en in de dalen van ’t hooge Ide verschenen u drie naeckte godinnne. En toen u d’een het Ryck aenboodt, d’ander eenen naem in den krygh, zei de derde: Gy zult Tyndars dochter tot een vrou hebben. Naeulyx zoude ick kunnen gelooven, dat hemelsche godtheden hare schoonheit uw oordeel onderwierpen. en al was dit al waerachtigh, zoo is het overige echter gedicht, waer in gezeght wort dat ick tot een loon van het vonnis verschoncken ben. Zoo groot een moedt draegh ick niet op myn lichamelycke gedaente, dat ick meene dat een godin zoude getuigen dat ick het grootste geschenck ben. Myn schoonheit is te vreede door de ooghen der menschen geprezen te worden: van Venus lof kan my niet dan verkleeningh komen. Maer ick wil dat niet tegenspreken: ick laet zelf dien roem aen my leunen. Want waerom [p. 94] zou myn mont loochenen het geen ick gaerne wezen wil? Hou gy my oock ten beste dat ick u zoo bezwaerlyck geloove. Groote dingen worden gemeenlyck traeghlyck gelooft. Myn eerste vermaeck is dan dat ick Venus behaeghde: het naeste daer aen, dat ick u scheen de grootste loon te wezen; het derde dat gy de aenghebode heerlyckheit van Pallas en Juno niet gestelt hebt boven Helena waer van gy gehoort had. Ick dan ben dapperheit, en een groot koningkryck by u? ick moest van yzer zyn, zou ick zulck een hart niet beminnen. Van yzer, geloof my, ben ick niet: maer stryde tegen het beminnen van hem, die ick naeulyx kan gelooven dat myn man zou kunnen worden. Wat poogh ick den dorstighen oever met het kromme kouter te ploegen, en hoop te zoecken daer ze de plaets zelf weigert? Ick ben onbedreven in Venus sluickery, en, de goden kunnen het getuigen, wy hebben onzen getrouwen man met geen treecken gemompt. Dat ick nu oock myn meening aen eenen heimelycken brief betrou, is ’t eerst van myn leven. Geluckigh zynze die daer op afgerecht zyn. ick onbedreven in die zaken vermoede dat de wegh tot misdoen zwarigheit in zich heeft. Het quaedt zelf heeft vrees in zich. alree zit ick verlegen. en my dunckt dat alle oogen my aenzien en my dunckt het niet t’onrecht. ick heb gemerckt wat het volck al quaedts van my mompelt: en Ethra heeft my daer van eenighe praetjes aengebroght. Maer gy pas het t’ ontveinzen, ten zy gy liever wilt afstaen. Maer waerom zout gy afstaen? gy kunt het ontveinzen. Deun vry, maer heimelyck; ons is grooter, dogh niet de grootste vryheit gegeven, omdat Menelaus van huis is. Hy is wel verre van hier gereist, daer hy noodigh te doen hadde. hy had een wigtige en rechtvaerdige oirzaeck om zoo verre te trecken, of ten minste ick liet het my zoo voorstaen. Toen hy twyffelde of hy reizen wilde. Maeck, zeide ick, dat gy met den eersten weder- [p. 95] komt. Vermaeckt door dit voorteecken kuste hy my en sprack: Draeg zorgh voor myn huis en zaken, en voor den Trojaenschen gast. Naeulyx kon ick my van lachen onthouden, en dat zoekende te wederhouden kon ick tegens hem niet anders zeggen dan: Het zal zoo geschieden. Hy is wel voor den wint naer Krete gezeilt, maer denck daerom niet dat u alle dingen vry staen. Myn man is zoo van huis, dat hy my in zyn afwezen gadeslaet. Of weet gy niet dat de Koningen lange armen hebben? myn vermaertheit gedyt my oock tot eenen last. want hoe ick meer van u geprezen wort, hoe meer reden hy heeft om te vreezen. De eere, die my tot voordeel dient, zoo als zy nu is, gedyt my oock tot schade. en ’t had beter geweest de faem te mompen. Noch verwonder u niet dat hy afwezende my by u gelaten heeft, hy betroude zich op myn wandel en zeden. Hy vreest voor myn schoonheit, en vertrout zich op myn leven. de schoonheit baert hem vrees. en myn deugdelyckheit stelt hem gerust. Gy vermaent my dat ick den tydt van zelfs my toegestaen niet zou laten voorbyslippen, en wy ons zouden dienen van ’s mans eenvoudigheit. dat lust my wel, en echter ben ick beducht. tot nogh toe is myn wit niet heel gereedt, en myn gemoedt hangt glyende in twyffel. Myn man is van my, en gy slaept zonder vrouwe, en uwe schoonheit bevangt my zoo wel, als de myne u. en de nachten vallen langh. en wy slapen al vryende reets by een: en, och my elendigbe, gy smeeckt my, en wy zyn onder een dack. En ick moet vergaen, zoo my alle dingen niet tot dit vergryp noodigen. Ick weet niet wat my langer verlet, maer de vrees maeckt my traegh. Och of gy my konde perssen tot het gene, waer toe gy my zoo qualyck bewegen kunt! myn boersheit most met gewelt uitgedreven worden. Het is den genen, die ongelyck geleden hebben, somtyds nut: zoo zal ick zeker oock geluckkigh geperst wezen. Terwyl de liefde nogh nieu is, zoo [p. 96] laet ’er ons tegen aen worstelen: een weinigh water bluscht een’ brant, die eerst ontsteken is. By gasten is geen zekere liefde: zy dwaelt, en terwyl gy hoopt dat ’er niets bestendiger is dan zy, vliedtze wech. Hypsipyle zy myn getuige, en de dochter van Minos, beide klagende over ’t niet voortgaen van haer huwlyck. Men zeght, o troulooze, u oock na, dat gy Enone, veel jaren van u bemint, verlaten hebt. Nochtans loochent gy het zelf niet, en, zoo gy het niet en weet, ick vraegh naer alles wat u raeckt, zoo veel ick immers kan. Voegh ’er by, dat gy niet kunt volstandigh in de liefde, al wilde gy, volharden: uwe Trojanen beginnen uw schip reedts vaerdigh te maken. Terwyl gy met my spreeckt, terwyl de gewenschte nacht bereit wordt, zult gy een voordewint krygen, die u naer uw vaderlant voeren zal. In ’t midden van uwen loop zult gy uw nieu vermaeck afbreken: onze liefde zal met den wint doorgaen. Zal ick volgen, gelyck gy my raedt, en het geroemde Pergamum zien; en achtersnaer worden van den grooten Laomedon? Ick versmade zoo het melden der vlugge Faeme niet, dat ick wel lyden magh dat zy alle landen met myne schande vervulle. Wat zal Sparte, wat heel Achaje, wat de luiden van Asie, wat uw Troje van my zeggen? Wat gedachten zal Priaem van my hebben? wat zal Priaems vrou van my gevoelen? en zoo vele van uwe broederen, en Dardanische staetsdochteren? Hoe kunt gy oock hoopen dat ick u getrou zal wezen, en niet benaeut zyn door uwen eyghen voorgangh? Wat vreemdeling de Trojaensche havens zal inkomen, die zal u vreeze aenjagen. Hoe dickwils zult gy vergramt zynde my voor een overspeelster schelden, vergeten hebbende dat uw misdryf aen ’t myne vast is? Gy zult te gelyck berisper en aensteller van de misdaet zyn. ick wenschte eer dat ick in de aerde verzonck. Maer ick zal ’t genot hebben der Trojaensche ryckdommen, en van dat geluckigh cieraedt, en meer gaven ’er afbrengen [p. 97] dan my belooft zyn. My zal namelyck purper en kostelyck borduursel gegeven worden. en ick zal ryck zyn van op een gestapelt gout. Vergeef my, ick moet het bekennen: uwe schenckaedjen zyn my zoo veel niet waerdt. Dit lant hout my door ick weet niet welcken treck. Wie zal my, indien ick belegert worde, op de Frygiaensche kusten te hulp komen? waer zal ick zulx aen myne broederen, waer aen mynen Vader zoecken? de bedriegelycke Jason beloofde Medea alle dingen, en evenwel wert zy uit Eëtes huis gedreven. Eëtes was ’er niet, wien zy haeren noodt moght gaen klagen, noch haer moeder Hypsea, noch haer zuster Chalciope. Ick vrees wel voor zulcke dingen niet, maer Medea vreesde ’er oock niet voor: de goede hoop wort dickwils door haer eige wichelarye bedrogen. Gy zult bevinden, dat alle schepen, die nu in zee geslingert worden, goedt weder hadden, toenze uit de haven voeren. Oock ben ick vervaert voor die bloedige fackel, die uw moeder voor den dagh uwer geboorte scheen gebaert te hebben: en vrees voor de vermaningh der waerzeggeren, die men zeit voorspelt te hebben dat Ilium van ’t Pelasgisch vier zou verbranden. En gelyck Cithere u gunstig is, om dat zy ’t gewonnen, en twee zegetekens door uw vonnis verkregen heeft, zoo vrees ick die twee godinnen, welcke, zoo uw roem waerachtigh is, voor uwen rechterstoel haer zaeck niet konden staende houden. Oock twyffele ick niet, zoo ick u navolgh, of my wort een oorlogh bereit, en, wee my, onze liefde zal door zwaerden hene gaen. Heeft Hippodamia, Atrax dochter, de Thessalische helden gedwongen den Centauren eenen fellen oorlogh aen te doen? en meent gy dat Menelaus in zyn rechtvaerdige gramschap zoo traegh zal wezen, en beide myne broeders, en Tyndarus ledigh zullen zitten?*Wat aengaet uw roemen op dapperheit, en daden manhaftigb uitgevoert, daer magh wat aen zyn: maer dat gelaet komt niet met die [p. 99] woorden over een. Uw lichaem is meer eigen aen Venus, dan aen Mars. Laet de stercken vechten, o Paris, maer bemin gy altydt. Laet Hektor, dien gy zoo pryst, voor u vechten: maer u past een ander gevecht. Was ick wys en wat vryhartigher, ick zou ’er my van bedienen: een ander meisken, wil ’t wys zyn, magh ’er zich van bedienen. Of ick zal, de schaemte afgelegt hebbende het misschien doen, en door den tydt overwonnen myn handen samenleggen.*Wat uw verzoeck belangt om ter sluick mont aen mont wydtloopigher met my te spreken, ick weet wel waer gy op uit zyt, en wat gy den naem van gespreck geeft. Maer gy ylt al te zeer, en uw koren staet nogh groen. Maer dit toeven kan misschien uwen wensch begunstigen. Laet ons dit heymelyck schryven over onzen sluyckhandel afbreken, dewyl ick reeds moede van schryven ben; en wat ’er nogh aen schort afhandelen door Clymene en Ethra, myne staetjuffers, die my tot gezelschap en raedt strecken.
Leandertoren in Istanbul
XVIII. BRIEF.
LEANDER aen HERO.
DE Abydener zent u zyne groetenis, die hy liever u zelf zoude brengen, indien, o Sestische maeght, het verbolgen weder leggen ging. Zoo de goden my genadigh, en myne vryaedje gunstigh zyn, zult gy dit schrift met onwillighe oogen lezen. Maer zy zyn my niet guntigh. Want waerom zouden zy my anders beletten aen mynen wensch te geraken, en my niet toestaen dat ick mynen bekenden wegh over zee vervolgde? Gy zelf ziet hoe de lucht zwarter dan peck is, en hoe het stormt op zee, zoo dat het naeulyx vaerbaer weder is voor de schepen. Een schipper, [p. 99] een waeghals, van wien gy dezen brief ontfangt, steeckt alleen uit de haven. Ick stondt met hem t’ scheep te gaen, tenwaer geheel Abydos, wanneer hy afstack, had uitgekeken. Ick kon myn voornemen, gelyck te voren, voor myne ouderen niet verberghen: en de liefde, die wy willen bedecken, waer niet verborgen gebleven. Dit metterhaest dan schryvende zeide ick: Ga heen, geluckighe brief, zy zal haest haer schoone hant naer u uitsteecken. Misschien zult gy oock van hare lippen geraeckt worden; als zy met haer sneeuwitte tanden den draet wil doorbyten. Dat weinighe met zulcke woorden gemompelt hebbende, volvoerde myn hant het overighe met den brief zelf. Och hoe veel liever wilde ick datze zwom dan schreef, en my vlytigh door het gewone water sleepte! zy is wel bequamer om de stille zee te slaen, en echter is zy een bequame dienares tot uiten myner meeninghe. ’t Is nu de zevende nacht (de tydt valt my langer dan een jaer) dat de aengevochte zee barnt van het ruischend water. Heb ick in alle deze nachten een oogh toegedaen, zoo magh ick wel lyden dat dit verlet der dolle zee nogh langh dure. Bedroeft op de eene of andere klip zittende zie ick uwe oevers aen: en worde met mynen geest gevoert daer myn lichaem niet komen kan. De lichten oock hangende aen den hoogen wachttoren ziet myn oogh, of het meentze te zien. Driemael heb ick myn kleeders op het drooge zant uytgetrocken: driemael pooghde ick naeckt de zware reis aen te nemen. De verbolge zee wederstondt den jeugdighen aenslagh, en dompelde het hooft des zwemmers onder water. Maer gy o ongenadighste der razende winden, wat bestrydt gy my met een hartneckigh opzet? o Boreas, weet gy ’t niet, gy woedt niet tegen de baren, maer tegen my. Wat zoudt gy doen, was de liefde u niet bekent? Zoo kil als gy zyt, gy durft, o stoutaert, echter niet ontkennen, dat gy eens van Atheensch vier geblaeckt hebt. Indien iemant u, gaende om een geneughte te rapen, [p. 100] den wegh der lucht wilde stoppen, hoe zoudt gy dat verdragen? Ick bid u verschoon my, en blaes wat zachter, zoo moet Eolus u geenen droeven last opleggen. Myn gebedt is ydel. hy zelf ruischt ’er tegen aen, en nergens bedwinght hy ’t water dat hy schudt. Och of Dedael my nu zyne stoute wiecken gaf, hoewel de Ikarische oever hier dicht by is! Ick zou lyden wat ’er oock van komen moght, als ick maer met myn lichaem door de lucht kon zweven, ’t welck dickwils in ’t water gevaer geloopen heeft. Middlerwyl terwyl wint en zee my alle dingen weigeren, zoo breng ick den tydt door met dencken aen myne eerste sluickeryen. De nacht begon (want het lust my hier aen te dencken) als ick uit liefde tot u uit myns Vaders deur ging, en zonder sammelen myn kleedt met de vrees afgeleght hebbende, met myne armen door het water roeide. De maen bestelde my in ’t henegaen haer flickerend licht, en streckte my een gedienstighe gezellinne over wegh. Ick haer aenziende sprack, o blancke Godin, zyt my gunstigh, en gedenck aen de Latmische rotsen. Endymion late niet toe, dat gy wreedt van aert zoudt wezen. Ick bid u, keer uw wezen naer myne sluickeryen. Gy een godin van den hemel nedergedaelt stont naer een sterfflyck mensch. het zy my geoorloft de waerheit te spreecken, ’t is een Godin, die ick zoeck. En om niet te spreecken van zeden, die een Goddelyck hart passen, die schoonheit kon niet vallen dan in waerachtighe Godinnen. Naest uw en Venus aenschyn is ’r geen dat voor haer gaet, en gy behoeft my niet te gelooven, gy kunt zelf oordeelen. Zoo veel als alle gestarnten voor uwen glans moeten wycken, wanneer gy zilverschoon glinstert met uwe zuivere stralen; zoo veel is zy schooner dan alle schoone. Twyffelt gy daer aen, o Cynthia, zoo hebt gy wel een blint licht. Ick deze of diergelycke dingen spreeckende wert by nacht door het water gevoert, dat voor my weeck. de weerschyn der maen schitterde op de baren, [p. 101] en by stillen nacht was ’er een klaerheit als by dagh: en niet eene stem quam ons ter ooren, behalven ’t geruisch des waters, daer myn lichaem door heen streefde. Alleen de zeevogels gedachtigh aen den beminden Ceyx dacht my dat my iet zoetelyx toeklaeghden. En myn armen aen beide zyden nu vermoeit zynde, geef ick my met kraecht hooger op de bovenste golven. Zoo ras ick licht van verre zagh, daer is myn vier in, zeide ick, myn vier is op den oever. en terstont kregen myn moede armen wederom kracht, en ’t water scheen my zachter, de min, die in mynen boezem brant, maeckt dat ick de koude der kille zee niet voel. Hoe ick meer genaeck, en nader aen strant kome, en hoe ’er min weghs overschiet, hoe ick meer lust heb om voort te varen. Maer als ick nu kan gezien worden, terstont geeft gy my moedt, en maeckt my door uw gezicht stercker. Dan arbeide ick oock om met zwemmen myn juffer te behagen, en smyt myne armen naer uwe oogen toe. Uwe voedster kan u naeulyx beletten uw voeten in zee te zetten. Want ick heb ’t gezien, en gy bedrooght my niet. Noghtans konze niet beletten, hoe ze u, die voort woudt, tegenhielt, dat gy even van strant uwe voeten nat maeckte. Gy vat my in den arm, en voeght ’er geluckighe kusjes by, kusjes, o hemel, waerdigh over zee gehaelt te worden. En gy geeft my ’t kleedt dat gy van uwe schouderen neemt, en drooght myn hair, dat nat is van ’t zeewater. De rest is den nacht en ons, en den toren, die van alle dingen weet, bekent: nevens het licht dat my door de zee den wegh wyst. En de vreughden van dien naght kunnen zoo luttel getelt worden, als het wier, dat de Hellespont opsmyt. Hoe onze sluickery min tydts hadde, hoe wy ons meer wacbtten van dien onnut door te brengen. Wanneer nu de Morgenstar, voorbode des Dageraets, die den nacht verjaeght, gerezen was, gaven wy elkander inder haest wat kusjes zonder orde, en klaegden [p. 102] dat de nachten zoo kort vielen. En dus voortgeprest door het bitter porren der voedster verlaet ick den toren, en begeef my naer het kille strandt. Wy scheidden al schreiende van een, en ick begaf my te water in den Hellespont, en zagh zoo langh ick kon te rugh naer myn liefste. Magh de waerheit geloof vinden, my dunckt dat ick hier naer toe komende een zwemmer, en wederkeerende een schipbreuckeling ben. Indien gy dit oock gelooft, de wegh naer u toe valt gemackelyck, maer van u af schynt het water heuvelachtigh en traegh. Met onwil keer ick naer myn vaderlant: wie zou my gelooven? met onwil vertoef ick oock nu in myne stadt. Och waerom worden wy, wier zielen gepaert zyn, door de baren gescheiden? En waerom zyn wy, eens van zin, elck in een byzonder lant? Laet uw Sestos my, of myn Abydos u innemen: uw lant behaeght my zoo zeer, als het myne u behaeght. Waerom word ick ontroert, zoo dickwils de zee ontroert wort? waerom kan my de wint, zoo kleen een oirzaeck, hinderen? de kromme dolfyns, hebben alree den snof van onze liefde wech, en ick geloof dat de visschen my oock al kennen. De streeck van het gewoonlyck water is reedts zoo begaen, als een wegh die veel bereden wort. Te voren klaeghde ick dat voor my geen wegh naer u toe was, dan op zulck een wyze: en nu klaegh ick dat de wint my dezen wegh t’ onbruick maeckt. De zee is grys van ’t onmatigh schuim, en de schepen leggen naeulyx veiligh in de haven. Ick geloof dat deze zee zodanigh was, toen zy haren naem kreegh van de maeght, die ’er in verdroncken wert. Dit vlack is qualyck genoegh berucht om Helle, die ’er in verging: en al spaert het my, het heeft van dat stuck schandaels genoegh. Ick benyde Fryxus, die veiligh van het schaep met zyn goude vacht door de woeste zee wort gevoert. Nochtans zoeck ick den dienst van vee of schip niet, als ’er slechts water is dat ick met myn lichaem klieven magh. Het mangelt my niet aen kunst: [p. 103] als ick slechts gelegenheit heb om te zwemmen, zal ick zelf vaertuigh, schipper, en vracht zyn. En ick zal mynen koers niet zetten naer aenwyzing van Helice, of van den Beer, waer naer die van Tyrus zeilen: onze liefde past op geen gemeene starren. Een ander starooge op Andromeda, of de heldere Kroon, en de Parrhasische Beerin, die aen de koude pool staet en glimt. My lust tot myn weghwyzer niet te nemen het geen Perfeus en Jupiter en Liber bemint hebben. Ick heb een ander licht dat veel zekerder gaet dan die lichten: het welck ons leidende zal onze min in geen duisternis zyn. Als ick dat magh in ’t gezicht hebben, zou ick wel naer Kolchis, en het veerste van Pontus gaen, en daer het schip van Theffalie heene voer. En ick zou wel durven tegen den jongen Palemon zwemmen, en tegens hem die schielyck door een wonderbaer kruit in een’ Godt veranderde. Dickwils bezwycken myn armen door ’t langdurigh zwemmen, en vermoeit zynde kunnenze naeulyx voort door het breede water. Als ick dan tot hen zeg: ick zal u terstondt doen omhelzen den hals uwer Juffer, geen gering loon van uwen arbeit: krygenze terstondt weder kracht, en streven naer hunnen prys; gelyck een snel paert uit den stal gelaten om in de renbaen van Elis te loopen. Ick let dan maer op het vier, dat my blaeckt, en volgh u, o maeght, die waerdiger zyt aen den hemel geplaetst te worden. Gy verdient den hemel wel, maer blyf nogh wat op de aerde; of zegh my oock waer de wegh is, die naer de Goden leit. Gy zyt hier, en pas een oogenblick by uwen elendighen minnaer, en met myn zinnen wort te gelyck de zee ontroert. Wat baet het my van u gescheiden te zyn door een korte zee? of hindert dit korte water ons te minder? Ick twyffel of ick niet liever aen ’t einde der werrelt zoo verre van myn hoop wilde zyn als van myn Juffer. Hoe gy nu nader zyt, hoe ick door dichter vlam blaeck: en schoon de hoop altydt by my is, de oirzaeck [p. 104] myner hope is niet altydt by my. Onze naburigheit is zoo dicht by, dat ick bykans met de hant gryp het geen ick bemin. maer och dit kost my dickwils tranen. Wat is dit anders als naer vluchtende appels te willen grypen? en naer de hoop van eenen deizenden vliet te gapen? zal ick u dan nimmermeer genieten t’ zy de zee wil? en zal ick ’s winters nimmer geluck hebben? en daer niets onbestendigher is dan zee en wint, zal myn hoop altydt op water en wint dobberen? Nogh duurt de storm. Wat zal ’t zyn, als de Pleias en Arctophylax en ’t Olenisch vee de zee voor my nogh ongestuimigher maken? of ick ken myn eighe onbesuistheit niet, of de liefde zal my dan oock onvoorzichtigh genoegh zee doen kiezen. En opdat gy niet meent dat ick wacht naer de gelegenheit, die ’er nu nlet is, zoo weet dat ick u wel haest verzekeringen van myne beloften geven zal. Blyft de zee nogh eenighe nachten onstuimigh, ick zal trachten tegen het water aen te drieschen. Of een geluckighe stoutheit zal my aen mynen wensch helpen, of de doot een einde maecken van deze kommerlycke min. Ick zal nochtans wenschen naer dat gewest heengedreven te worden, op dat myne verongeluckte leden in uwe haven landen mogen. Want gy zult schreien, en u gewaerdigen myn lichaem aen te raecken: en zeggen: Ick was oirzaeck van dezes doot. Gy stoot U zeker aen het voorbeduidsel van myn doot. en myn brief is in dezen deele u onaengenaem. Ick schei ’er uyt; hou op van klagen, maer bid nevens my, bid ick, dat de zee hare gramschap staecke. Een luttel stilte hebben wy maer van doen, om derwaert over te varen. Laet het onweder blyven duren, als ick op uwe kusten sta. Daer is een bequame haven voor myn schip: nergens ter werrelt kan het beter leggen. Laet Boreas my daer besluiten, daer het genoegelyck is te toeven. Dan zal ick traegh zyn om te zwemmen, dan zal ick voorzichtigh wezen. Dan zal ick tegen de doove baren niet kyven: [p. 105] noch klagen dat de zee den zwemmer stuurs valt. Laet my te gelyck de winden en myn armen verletten, en die twee redenen my verhinderen te vertrecken. Als het weder het toelaten zal, zal ick het roeituigh van myn lichaem gebruicken. Steeckt gy maer altydt het licht, op voor myn oogen. Laet ondertusschen mynen brief in plaets van my by u vernachten; dien ick bid dat ick ten eersten magh volgen.
XIX. BRIEF.
HERO aen LEANDER.
O Leander, op dat ick de groete, die gy my met woorden zend, in der daet magh genieten, zoo kom over. Alle vertoef, ’t welck de blyschap uitstelt, valt ons langh. Vergeef het my, die het belyde: ick min niet geduldighlyck. Wy branden door een’ gelyken gloet: maer in krachten ben ick u ongelyck. ick acht dat de mans stercker van geest zyn. Gelyck de meiskens zwack van lichaem zyn, zoo zynze ook van geest. Vertoef nogh een luttel, en ick zal bezwycken. Gy mannen kort den langen tydt met verscheide bezigheden, nu met jagen, nu in u te vermeien op uwe lanthoeven. of het Rechthuis verlet u, of de prys van ’t worstelperck: of gy breidelt een wilt paert. Nu vanght gy eenen vogel met stricken, nu haelt gy eenen visch op met de angelroede. D’avondstond wort by den wyn doorgebracht. My van deze dingen versteken, al blaeckte ick niet zoo heftigh, schiet niet over, dan beminnen. ’t Geen my overschiet doe ick, en bemin u, myn eenighe wellust, oock meer dan gy my weder zoudt kunnen beminnen. En ick mompel van u met myn lieve voedster; en verwonder my vast wat reden uw reis magh hinderen: of in zee ziende, bekyf ick de baren, door de felle winden ontstelt, bykans [p. 106] met uw eighe woorden, of als het bulderende water wat van zyn onstuimigheit nalaet, klaegh ick dat gy wel kunt, maer niet wilt komen. En terwyl ick klaegh barsten de tranen uit myne verliefde oogen, die van ’t oude wyf, dat kennis heeft van onze min, met bevende handen worden afgewischt. Dickwils ga ick zien of uwe voetstappen oock op het strant staen, even of het zant de ingedruckte teeckens bewaerde: of om naer u te vragen, en u te schryven, zoo ’er iemant van Abydus moght gekomen zyn, of om te vernemen of ’er iemant naer toe gaet. Wat wil ick verhalen hoe dickwils ick uwe kleederen kusse, die gy uittreckt, als gy staet om den Hellespont te gaen overzwemmen? Als dus de dagh ten einde is, en de vriendelycke stond van den nacht het daghlicht verdryft, en de starren aen den hemel plaetst; steken wy in ’t hooghste van den toren aenstonts het licht op, dat uw den gewoonen weg wyst en beteeckent, en wy brengen de uren door met vrouwelyck werck, spinnen of borduren. Vraeght gy, wat ick al praet in dien langen tydt? In mynen mont is niet anders dan de naem van Leander. Wat dunckt u, voedster, zou myn wellust nu al ten huize uitgegaen zyn? of waken zy alle tot zynent? en durft hy uit vrees voor hun niet te vertrecken? zou hy zyn kleederen nu al uittrecken, en zyn leden al smeeren met vetten olie? Meest knickt zy my toe: niet dat zy wezen heeft van onze kusjes; maer de slaep haer bekruipende beweeght haer hooft. En na een luttel vertoefs, zeker nu zwemt hy al, zegh ick, en scheid het water met zyn armen. Na nogh wat gewerckt te hebben, vraegh ick, of gy nu niet al halver wegh zoude kunnen zyn. en thans zien wy eens uit, en dan bidden wy eens al vreezende en bevende dat een voorspoedighe wint u den wegh licht make. Somtyts vangen wy alle gerucht met onze ooren, en meenen dat alle gedruisch een teecken is van u aenkomst. Als ick zoo het grootste deel van den nacht heb doorgebracht; bevangt de slaep al stil myn [p. 107] oogen. Misschien slaept gy ongaerne by my, o stoute, en doet het evenwel: en komt zelf, hoewel gy niet wilt komen. Want nu zie ick u dicht naer my toe komen zwemmen, en laet my voorstaen, dat gy uwe natte armen om mynen hals slaet: en nu beelde ick my in, dat ick het gewoonlyck kleedt geef om uwe natte leden te decken, en uw borst met mynen boezem koester. en wat des meer is, het geen de zedigheit niet toelaet te melden; waervan het genot ons wel vermaeckt, maer welck de schaemte niet wil verhaelt hebben. o my elendighe, dit is een korte en geen waerachtighe wellust. want gy pleeght met de slaep altydt wech te gaen. Laet ons gretighe minnaers, als wy zyn, eindelyck vaster vergaren, en onze vreught meer dan in schyn waer zyn. waerom heb ick zoo veel nachten kout alleen overgebracht? waerom blyft gy, trage zwemmer, zoo dickwils van my af? De zee, ick beken het, is nogh niet bequaem om te zwemmen, maer gisteren nacht was de wint zachter. Waerom liet gy dien voorbygaen? waerom vreesde gy niet voor het geen gebeuren konde? waerom verzuimde gy dien bequamen nacht? en waerom begaeft gy u niet op wegh? zoodra gy weder goede gelegenheit kreeght om te zwemmen, zoo was die zeker hoe eer, hoe beter. Maer het aenzicht des gefolden afgronts is haestigh verandert: als gy u haest, komt hy dickwils in minder tydt by my. waert gy hier door ’t onweder beloopen, gy zoudt, meen ick, geen reden van klagen hebben; en u zou in myne armen geen onweder hinderen. Voorwaer ick zou dan onverschrickt de winden hooren bulderen, en bidden dat de wateren nimmer mogten bevredigt worden. wat is ’er evenwel gebeurt, dat gy nu meer voor het water vreest, en de zee ontziet, die gy te voren verachtte? want my gedenckt dat gy hier wel gekomen zyt dat de zee heel bulderende en dreigende, en niet minder, of ten minste niet veel minder quaedt was, dan nu: als ick u toeriep, dat uw [p. 108] reuckeloosheit zoo verre niet gaen zou, dat ze my elendighe tranen kosten moght. Waer komt nu deze nieuwe vrees van daen? waer is die stoutheit gebleven? waer is die groote zwemmer, die duizent buien versmaedde? Zyt nochtans liever zoodanig dan als gy eerst plagt te wezen: en vervolgh uwe wegh veiligh door de stille zee. Als gy slegts dezelve blyft: als wy maer zoo bemint worden, gelyck gy schryft, en die vlam geen koude asch worde. Ick vrees de winden zoo zeer niet, die mynen wensch verhinderen, als dat uw liefde even als de wint magh verdwalen: dat ick niet zoo veel by u geacht worde, en het gevaer de rede uwer komst verwinne, en u niet zooveel ongemax waerdigh schyne. Somtyds vrees ick dat myn vaderlant my benadeelt, en ick een meisken van Sestos geacht worde niet te voegen by eenen jongeling van Abydos. Ick kan noghtans alles geduldigher dragen, dan of gy by de eene of andere boel uit min uw tydt versleet: en andere armen u omhelsden, en die nieuwe min een einde van de onze was. Och liever wensch ick te sterven, dan door zoo een stuck beledight te worden, en dat myn doot my gebeure voor uwe misdaet. En dit zegh ick niet, omdat gy my teeckens van toekomenden rou gegeven hebt, of ick door eenigh nieu gerucht hier toe word aengezet. Maer ick vrees voor alles: (want wie minde oit gerust?) en de plaets perst d’afwezenden vele dingen te vreezen. Geluckigh zynze, die in tegenwoordigheit de ware misdaden hunner minnaren vermogen te kennen, en de valsche niet behoeven te vreezen? Maer ons trest de ydele smart zoo wel, als het gepleeghde ongelyck ons benadeelt, en beide de dwalingen quetsen ons even zeer. Och of gy quaemt, of u de wint, of uw vader, en geen vrou de rechte oirzaeck ware van uw achterblyven! Indien ’er my eene bekent wort, zal ick, geloof my vry, van rou sterven. gy zondigt al langh, zoo gy op myn doot uit zyt. Maer gy zult niet zondigen, en, te vergeefsch word ick hier om ver- [p. 109] schrickt: en het nydighe weder belet alleen uwe overkomst. Wee my, hoe groote baren beuken het strant! de dagh gaet schuil in een donkere wolck. Misschien is de moeder van Helle, gedreven door kinderliefde aen zee gekomen, om haer verdronken kint te beschreien. of beroert de stiefmoeder, in een zeegodin verkeert, de zee, die den gehaten naem draeght van hare stiefdochter? Deze plaets, gelyck ze nu is, is de tedere meiskens misgunstigh. Helle is in dit water vergaen, en ’t is oorzaeck van myn ongeval. Maer Neptuin, dacht gy aen uwe minnevlammen, gy zout de liefde door geen stormen verhinderen: Indien uw, liefde tot Amymone, noch uw sluickery by de overschone Tyro niet valschelyck vertelt wordt; zoo ’t waer is dat gy de heldere Alcyone, en Circes en Alymons dochter beminde nevens Medusa, eer hare paruick in slangen verkeerde, en de blonde Laodice, en Celeno, in ’t getal der godinnen geplaetst, en welcker namen my voorstaet gelezen te hebben. Deze en meer andere, o Neptuin, zingen de dichters dat gy beslapen hebt. Waerom stopt gy dan, die zoo dickwils de kracht der minne ondervonden hebt, ons niet eenen dwarrelwint den gewoonen wegh? o forsse, verschoon ons en voer uwen oorlogh op de wyde zee. dit kleene water scheidt twee landen van een. Het past u, die groot zyt, oock groote schepen, te sollen, of gantschie vloten te bespringen. Het staet schandelyck voor een’ zeegodt, eenen zwemmenden jongeling te vervaren: en gy hebt hier minder roem van dan de minste poel kan halen. Hy is wel edel, en doorluchtigh van afkomst, maer niet gesproten uit Ulysses, die by u verdacht is. Verschoon ons, en spaer ons beide: hy zwemt, maer het lichaem van Leander, myne hoop, hangt op dezelve baren. Myn licht krist oock, want wy schryven daer by. Het krist, en geeft ons voorspoedighe teeckens. Zie, de voedster giet wyn, tot een goedt voorspoock, in ’t vier: en morgen, zeitze, zullenwe meer in getal zyn, en zy zelf [p. 110] drinckt. och geef dat wy meer in getal mogen zyn, door uw streven over zee, o gy, die myn hart geheel vermeestert hebt. Kom wederom, gy die het leger der vereenigde liefde verlaten hebt; waerom streek ick myn leden uit in ’t midden van ’t bedde? Gy hebt niets te vreezen. Venus zelf zal uwe onderneming begunstigen: en zy uit zee geboren zal de zeebaren slecht vlyen. Ick krygh zelf meenighmael lust om midden door het water te loopen: maer deze zee is gewoon veiligher te zyn voor mannen. want waerom Fryxus en zyn zuster hier door strevende, heeft zy alleen dit woeste water naer zich vernoemt? Misschien vreest gy dat gy geen tydts genoegh zult hebben om weder te keeren, nochte den last kunnen dragen van den dubbelen arbeit. Maer laet ons wederzyds in ’t midden der zee verzamen, en boven op de baren elkander kussen: en laet ons dus elck, weder naer onze stadt keeren. Dat zal wel niet veel, maer meer dan niet zyn. och of deze schaemte, die ons dwingt heimelyck elkander te beminnen, of de vreesachtighe liefde voor de faem wilde zwichten! Nu stryden liefde en eerbaerheit, twee qualyck gepaerde zaken. Ick twyffel wat ick wil volgen: deze past, geene vermaeckt. Nadat de Pagaseesche Jason eens te Kolchis quam, voerde hy Medea met zyn schip wech. Nadat de Trojaensche overspeler eens te Lacedemon quam, is hy haestigh met zynen roof wedergekeert. Maer gy, zoo meenighmael gy u begeeft naer ’t geen, gy bemint, zoo menighmael verlaet gy ’t weder; en zwemt, zoo dickwils het gevaerlyck is met een schip over te steken. Noghtans o jongelingh, braveerder van de verbolge vloeden, maeck dat gy zoo de zee braveert, dat gy de zee ontziet. Schepen met kunst gebout worden van de zee, verovert: meent gy dat uwe armen meer dan de zee vermogen? Het zwemmen, dat gy zoeckt, o Leander, verschrickt de schippers; deze uitkomst is ’er gemeenlyck over, als de schepen vergaen zyn. Helaes ick begeer u t’ [p. 111] ontraden daer ick u toe aenmaen: en bidde dat gy moedigher mooght zyn dan myne aenmaningen. Als gy maer overkomt, en uwe armen moede van ’t zwemmen om mynen hals slaet. Maer zoo dickwils als ick my naer de blauwe baren keere; zoo trilt myn hart ick weet niet hoe van koude. En niet weinigher word ick ontroert door ’t gezicht des voorgaenden nachts, schoon ick offerhande gedaen heb om het quaede voorspoock te keeren. Want omtrent den dage raet, als ’t licht aen ’t uitgaen was (op welken tydt de droomen eenighe waerheit plegen te melden) viel my van slaep verwonnen de draet uit de hant, en myn hooft in ’t kussen.
|
XX. BRIEF.
ACONTIUS aen CYDIPPE.
Zyt niet beschroomt: gy zult ten tweedemael geenen eedt doen voor uwen minnaer. ’T is genoegh dat gy eens aen my verlooft zyt. Doorlees dit schrift: zoo moet de zieckte uw lichaem verlaten, die my, waer gy oock smart gevoelt, pyn verweckt. Waerom wort gy be- [p. 112] schaemt? want ick vermoede dat gy, even als in den tempel van Diane, een blos op uwe wangen krygt. Ick verzoeck uw huwelyck op uw gegeven woort, zonder eenige opzicht in den zin te hebben: ick bemin u, als uw echte man, en niet als een overspeler. Gy mooght de woorden vry herdencken, die de appel, van my geworpen, u deed in handen komen. Daer zult gy bevinden dat gy mynen wensch beantwoort, waer aen och of gy eer dan de Godinne gedacht had! Nu vrees ick weder het zelven, maer dat vreezen is geweldigher geworden, en myn vlam door den tydt vermeerdert. En myn min, die nooit kleen geweest is, is nu aengegroeit door lanckheit van tydt, en door de hoop, die gy my gegeven had. Hoop had gy my gegeven: myn minnegloet heeft u gelooft. Gy kunt niet ontkennen dat dit gebeurt is: de Godin draeght ’er getuigenis af. Zy was ’er by, en zoo alsze daer in uwe tegenwoordigheit stond, heeftze uwe woorden opgemerckt, en scheenze door het bewegen van haer hoofthair voor goedt te keuren. Zegh vry dat gy door my bedrogen zyt: als myn bedrogh maer gerekent wort door min voortgekomen te zyn. En wat had myn bedrogh anders voor, als om my met u alleen te vereenigen? zelf dat geen, waer in gy u over my beklaeght, kan my met u verzamen. Ick ben zoo loos niet noch van nature, noch gewoonte: geloof my, o maeght, gy spitst myn verstant. De vernuftighe Min heeft u aen my verbonden door woorden, hier toe van my bedacht, zoo ’er anders iets geestighs insteeckt. De woorden van verloven heb ick geschreven zoo als de Min my die voor zeide, en ick ben listigh geworden door zulck een doortrapten Rechtsgeleerden. Noem dit bestaen vry bedrogh, en laet my gaen voor bedriegelyck. zoo ’t anders bedrogh is, te verlangen naer de bezitting van het gene men bemint. zie daer ick schryf ten tweedemael, en zend u weder een verzoeckbrief. Dit is myn tweede bedrogh, en stof voor u om weder over [p. 113] my te klagen. Beschadigh ick u met u te beminnen; ick zal u, ick wil ’t wel bekennen, zonder einde beschadigen; en u zien in myn gewout te krygen, hoe gy u ook voor my wacht. Anderen hebben door zwaerden strevende maeghden gerooft, daer hunne zinnen op gevallen waren: en zal een brief met behendigheit geschreven my tot schult strecken? Gaven de goden, dat ick meerder stricken kon spannen om u te behagen, op dat uw trou in geenen deele vry ware. Duizenden van treken heb ick nogh overigh: myn bedrogh is nogh maer een begin; want myn gloet zal niets onverzocht laten. Al staet het in twyffel of gy wel te vangen zyt; gy zult evenwel in ’t net raken. De uitkomst hangt van de goden af: maer gy zult my echter niet ontgaen. Al ontsnapte gy eenighe der lagen, alle stricken zult gy niet ontkomen, die de liefde u in vry grooter getal, dan gy u verbeelt, gespannen heeft. Baten myne streken niet, wy zullen gewelt plegen; en gy zult wechgedragen worden op de armen van uwen minnaer. Ick ben niet om het bestaen van Paris te bestraffen, noch iemant te berispen, die, om tot zyn wit te komen, getoont heeft dat hy een man was. wy oock; maer ick zwygh best. al moest ick het schaken van u met de doot bekoopen, zoo zou de doot my minder vreesselyk zyn, dan u te moeten missen. waert gy minder schoon, ick zou met zedigheit naer u staen, uw gelaet maeckt my stout. Gy zyt hier oirzaeck van, oock uwe oogen, waer voor het gestarnte aen den hemel moet wycken; oogen, die oirzaeck van mynen gloet geweest zyn. Uw blonde hairen oock, en blancke neck, en schoone hals, dien ick wensch te omhelzen, wercken hier onder: oock de gevoegelyckheit uwer leden, en eerbaer, en noghtans niet boersch, wezen; en uw voetjes, die ick naeulyx denken kan dat Thetis zoo schoon heeft. Kon ick de rest pryzen, ick was geluckigher: en ick twyffel niet of het geheele werck is zich zelf in alle deelen gelyck. ’t Is dan niet won- [p. 114] der dat ick, bewogen door zulck een schoonheit, een pant van uwe stem begeert heb. Eindelyck, als gy bekennen moet van my verschalckt te zyn, zoo wees een buit door myn lagen gevangen. Ick wil ’er den haet wel af hebben, als ick met dien uit te staen myn loon magh genieten. waerom heeft zoo groot een misdaet haer belooning niet? Telamon roofde Hesione, Achilles Briseis. Zy beide verwonnen, volghden hare verwinnaers. Beschuldigh my vry, en wees verstoort; als ick u, zoo gram als gy zyt, maer genieten magh. Wy die u deze gramschap veroirzaken, zullenze oock minderen; zoo ’er maer het minste middel is om u te verzoenen. Het sta my vry, schreiende voor uwe oogen te verschynen: en myne gebeden by myne tranen te voegen; en even als de slaven, als zy bang voor slagen zyn, myne handen eerbiedigh uit te strecken naer uwe knien. Gy kent u recht niet. Roep my voor ’t gerecht. waerom word ick in myn afwezen beschuldigt? Gebie my, hoe eer hoe liever, als myn meestres, voor u te komen. Al ruckte gy, als maght over my hebbende, my ’t hair uit myn hooft, en sloeght myn aenzicht blont en blaeu, ick zal ’t alles verdragen: alleen misschien zou ick vreezen, dat die schoone handen door myn lichaem zich moghten bezeeren. Oock hoeft gy my in ketens noch boejen te slaen, ick ben genoegh bewaert door de liefde, die my aen u vast bint. Als dan uw gramschap zich wel gequeten, en haer bekomst heeft; zult gy in u zelve zeggen: Hoe geduldigh bemint hy! In u zelve zult gy zeggen als gy ziet dat ick alles uitsta; die zoo trou kan dienen, verdient my te mogen dienen. Nu word ick helaes in myn afwezen voor schuldigh verklaert: en myn zaeck, hoe goedt zy oock is, gaet te niet by gebreck aen voorspraeck. Laet oock het geen recht is voor onrecht doorgaen: dus hebt gy iets om over my alleen te klagen. En doet men my te kort, men kan zeker Diane niet te kort doen. Wilt gy uw belofte omtrent my niet hou- [p. 115] den, houze ten minste omtrent de Godin. Zy was ’er tegenwoordigh, en zagh hoe gy bedroghen zynde roodt wierdt, en merckte het geen gy zeide wel op. U hoop ick zal geen quaedt wedervaren. maer geen godin zoo heftigh als zy, wanneer zy, dat ick niet hopen wil, hare godheit beledigt vind. Dit kan het zwyn van Kalydon getuigen. want wy weten, hoe de moeder daer door wreeder woedde tegen haren eighen zoon. Dit kan oock Akteon getuigen, aengezien voor een wilt dier van de honden, met welcke hy te voren de wilde dieren had omgebracht. oock de trotse moeder, die in steen verandert, nu nogh in ’t lant van Bithynie jammerlyck ten toon staet. och Cydippe, ick ontzie my u de waerheit te zeggen, om niet te schynen u leugens te verhalen tot voordeel myner zake: en evenwel ick moet het zeggen; dat is (geloof my) om dat gy telckens zieck te bedde leght, als ’t op een trouwen zal gaen. Zy zoeckt zelf uw beste, zich bevlytigende u af te houden van meineedigheit; en begeert dat gy gezont word behoudens uw gegeven woort. Hier uit gebeurt het dat zy, zoo dickwils gy trouloos zoeckt te zyn, uw misdaet telckens straft. Tergh den boogh niet der fiere maeght: zy kan, als gy ’t ’er naer maeckt, noch verzacht worden. Laet af, bid ick, uw teedere leden te bederven door koortsen. Bewaer het genot uwer schoonheit voor my. Bewaer dat gelaet, geschapen om my in vlammen te zetten: en dien vrolycken blos op uwe sneeuwitte wangen. Indien iemant myner vyanden u beletten wil de myne te worden, dien wensch ick dat het ga, als my, wanneer gy zieck zyt. Myn smart is even groot, het zy gy staet om te trouwen of zieck zyt: en kan ick niet zeggen, wat ick nooder zagh. Somtyds quel ick my zelven. dat ick u droefheit veroirzaeck; en meen dat het u qualyck gaet om myn list. Ick wensch dat de meineedigheit myner meestresse op myn hooft magh vallen: en zy door myn straf behouden blyve. Om evenwel te weten, [p. 116] hoe ’t met u is, zwerf ick dickwils bedecktelyck uit benaeutheit om uw huis. Ick volg bedecktelyck een meid of knecht, en vraegh of gy wel geslapen hebt, en hoe u de spys bekomt. Wee my, dat ick voor geenen arts speel, en uw pols tast, en voor uw bedt zit. En noch meer beklaegh ick my, dat in myn afwezen mischien daer een ander zit, dien ick het minst gun. Hy zit daer voor uw zieckbedt, en tast uw pols in weêrwil der Goden en van my. En terwyl hy uw pols voelt, hout hy onder dien deckmantel dickwils uwe blancke armen in zyn hant: Hy voelt uw borsten, en kust u misschien: en geniet een loon, dat zynen dienst te boven gaet. Wie heeft u toegestaen mynen ooghst voor my af te maejen? wie heeft u toegang gegeven tot eens anders tuin? Die boezem hoort my toe: gy neemt schandelyck myn kusjes wech. Hou uwe handen van een lichaem dat my belooft is. Hou uwe handen t’huis, onbeschaemde. die gy raeckt zal de myne worden. Doet gy dat na dezen, zult gy een overspeler zyn. Kies ’er eene, die vry is, daer een ander geen recht op heeft. Weet gy ’t niet? dat goedt heeft zynen heer. En gy behoeft my niet te gelooven: laet u het geschrift der verbintenisse voorlezen: of op dat gy niet zeggen zout dat het valsch was, zoo laet het haer zelf lezen. Ick zegh ’t u noch eens, vertreck uit eens anders bruiloftkamer. Wat hebt gy hier te doen? dat bruitsbed is voor u niet gespreidt. Want schoon gy oock een ander schrift hebt van menschelycke verbintenisse, daerom kan uw zaeck in goetheit by de myne niet halen. Zy heeft zich aen my verlooft: de vader na haer heeft u zyn woort gegeven: maer zeker zy is zich zelve nader dan haer vader. Haer vader heeft u haer belooft: zy heeft haren minnaer trou gezworen. Hy heeft menschen, zy eene Godin tot getuige geroepen. Hy zou noode voor een leugenaer, zy noode voor een meineedighe gaen. Kunt gy wel twyffelen welcke vrees van beide de grootste is? en opdat gy ’t gevaer van [p. 117] beide met elkander zout kunnen vergelycken, zoo zie eens op de uitkomst: zy is zieck, en hy gezond. Wy oock stryden met verschillende zinnen: en onze hoop en vrees zyn geen van beide gelyck. Gy kunt haer veiligh aenzoecken: maer het weigeren is my harder dan de doot; en ick bemin nu reedts het geen gy misschien beminnen zult. Indien u deught en recht had ter harte gegaen, gy moest van zelf voor mynen gloet gezwicht hebben. Dewyl nu deze woestaert voor zyn onrechtvaerdighe zaeck strydt, wat beteeckent dan ons geschrift? Deze maeckt dat gy te bedde blyft, en verdacht zyt by Diane. Wilt gy wys zyn, verbie hem uw huis. Door zyn toedoen ondergaet gy deze elende, en loopt gevaer van uw leven. En och of hy, die ’er oirzaeck van is, zelf sneuvelde! Indien gy hem dan uw huis ontzeght, nochte eenen man bemint, dien de Godin haet; zult gy aenstonts gezont, en ick zal ten minste behouden zyn. Legh uw vrees af, o maeght, gy zult volkomen gezont worden. Pleegh uwen godtsdienst maer in den tempel, die kennis draeght van uwe belofte. Oock zyn de hemelsche goden niet gedient met slachting van ossen, maer met trou, die men zelf zonder getuigen moet houden. Andere, om gezont te worden, staen het gewelt van yzer en vier uit; andere zoecken hulp by bittere drancken. Al dit hebt gy niet van noden: wacht u maer voor meineedigheit: en bewaer te gelyck u zelve, en my, en uw gegeven woort. De onkunde zal de voorlede schult verschoonen: het verbont met my aen was u uit het hooft gegaen. Myn brief heeft het u nu eens indachtigh gemaeckt, en dan die lagen, waer in gy gemeenlyck valt, zoo dickwils als gy ze ontgaen wilt. En als gy ze al ontgaen hebt, zult gy, als gy staet op ’t baren van een kint, de godin bidden, dat zy u in dien nood wil bystaen. Zy zal uw gebedt verhooren; en by zich zelve overwegende het geen zy gehoort heeft zelf vragen, by wat man gy deze vrucht zult ter werrelt brengen. Gy zult een belofte doen; maer [p. 118] zy weten dat die valsch is. Zweert gy, zy zal weten dat gy bestaet de goden te bedriegen. Het komt op my niet aen: ick heb grooter zorg, myn hart is bekommert voor uw leven. Waerom beweenden onlangs uw bekommerde ouders u, toen zy zagen dat uw leven gevaer liep, daer gy hun geen kennisse geeft van uw misdaet? En waerom geeft gy ’t hun niet te kennen? gy mooght uw moeder vry alles verhalen,. Over uw daet, Cydippe, behoeft gy u niet te schamen. Vertel haer de zaeck van den beginne af, hoe ick eerst kennis aen u kreegh, toen gy offerde in den tempel der Jachtgodin: hoe ick, u in ’t oogh gekregen hebbende, schielyck (zoo gy ’t misschien gemerckt hebt) stil bleef staen, houdende myn gezicht op uw gelaet: hoe, terwyl ick ten uiterste verstelt sta over uwe schoonheit (dat een wis teecken van uitzinnigheit is) myn mantel van myn schouder viel: en hoe daerna van ergens uit eenen hoeck een appel quam rollen, waer op door list woorden geschreven waren om u te verschalcken. Welcke, om dat gy ze laest in de tegenwoordigheit der Godin, oirzaeck zyn geweest dat uwe trou aen de myne verbonden, en door de getuigenis der Godtheit bekrachtigt is. En opdat zy wete wat de inhout van dat schrift was, zoo lees ’er dezelve woorden, die gy voor desen laest, nogh eens voor. strack zal ze zeggen, ai trou den genen, aen wien de goede goden u zelf verbinden: ick begeer hem tot schoonzoon, die gy gezworen hebt dat het zyn zou. Wie hy oock zyn magh, hy zal my behagen, dewyl hy te voren aen Diane behaegt heeft. Zoo zal uw moeder zich houden, zoo ze anders een moederlyck hart in ’t lyf heeft. Maer beveel haer echter naer my te vernemen, en te onderstaen, wie en hoe groot ick ben: zy zal bevinden dat de Godin uw beste gezocht heeft. Cea, een eilant, dat van de Egeeische zee bespoelt wort, een eertyts vermaert is geweest door de Corycische Nimfen, is myn vaderlant, en zoo gy op adelycke namen gestelt zyt, [p. 119] men zal bevinden dat ick uit geen geringe voorouderen gesproten ben. Oock heb ick middelen, en zeden daer niet op te zeggen valt: en al was ’er niets anders, de min vereent my met u. Al had gy niet gezworen, gy moest uw zinnen leggen op zulck eenen man, en hem oock zonder eedt beminnen. Febe, de Jaghtgodin, heeft my in den droom bevolen dit aen u te schryven, oock de Min, toen ick ontwaeckt was. Van welcke de een my reeds met zyne pylen gequetst heeft; zie toe dat de andere u oock niet treffe. Onze behoudenis is verknocht: erbarm u over my en u. Wat twyffelt gy langer alleen twee menschen te redden? Het welck zoo komt te gebeuren, als nu het teecken zich laet hooren, en Delos door offerbloet van ons zal geverwt zyn; zal ick daer stellen een gout beelt van den geluckighen appel, en de rede in twee regelen daer op doen zetten: DOOR DE BEELTENIS VAN DEZEN APPEL GETUIGT ACONTIUS, DAT HET GEEN DAEROP GESCHREVEN WAS GEWEEST, VOLBRACHT IS. Ick wensch u, opdat myn brief door langhwyligheit uw zieck lichaem niet magh vermoejen, naer het gewoonlyck besluit, waer mede men de brieven eindigt, wel te varen.
XXI. BRIEF.
CYDIPPE aen ACONTIUS.
Ick was bevreest, en las uwen brief binnens monts, op dat myn tongh niet onverhoeds by eenighe goden zweren mogt. En ick meen, gy zout my ten tweede male verstrickt hebben: tenware gy, naer uw eige bekentenisse, geweten had genoeg te zyn dat ick eens aen u verlooft was. Ook zou ick hem niet gelezen hebben: maer zoo [p. 120] ick u hart gevallen had, zou misschien de gramschap der gestoorde Godinne nogh grooter geweest zyn. wat ick oock in ’t werck stelle, wat wieroock ick godtsdienstigh aen Diane offere, zy schynt u meer dan te veel te begunstigen. En gelyck gy gelooft wil hebben, zy neemt met voordacht wraeck over het ongelyck u aengedaen. Naeulyx heeft zy zich zoo omtrent haren Hippolytus gedragen. Maer beter had zy, zelve een maeght, de jaren eener maeght begunstight, die ick vrees dat zy tot geen groot getal zal brengen. Want de zieckte blyft my by, zonder dat de oirzaken daer van recht blyken: en vinde ick langer geen baet by den arts, wiens wetenschap hier te kort schiet. Hoe meent gy dat ick dit noch kan schryven, en hoe ick myn bleecke leden naeulyx kan met mynen elleboogh ondersteunen? Hier by komt de vrees, dat iemant buiten de voedster, die kennis van ’t werck heeft, magh te weten komen dat wy door brieven met elkander spreken. Zy hout de wacht voor de deur: en als ’er iemant komt vragen hoe ick binnen al vaer, zy slaept, zeghtze opdat ick veiligh zou kunnen schryven. Wanneer eindelyck de slaep, die voor schoonen deckmantel van ’t geheim kon dienen, door het langh duren geen geloof meer vint, en zy menschen ziet komen, die men met fatsoen niet buiten de kamer kan houden, rochteltze, en waerschuwt my daer door. In die gesteltenisse my haestende laet ick den brief onvoltoit, en verbergh hem vol vrees heimelyck onder de dekens. Daerna hervat ick het schryven: zoo dat gy zelf wel vatten kunt wat moeite gy my aendoet. Ick moet sterven, als ick de waerheit zal zeggen, indien gy verdient dat ick zoo veel lyde: maer ick ben goedaerdigher dan recht is, en meer dan gy verdient. Heb ick dan zoo meenighmael in gevaer van myn leven om listighe streken straffe geleden, gelyck ick die noch lyde? is dit het loon myner schoonheit, trots op uwen lof? en moet ick lyden omdat ick u behaeght heb? indien ick u, [p. 121] dat ick liever gewilt had, mismaeckt was voorgekomen, zoo zou myn onbevalligh lichaem geen geneesmidelen noodigh gehad hebben. Nu moet ick lyden omdat ick geprezen ben. nu helpt uw onderlingh stryden om my, my ten bederve: en ick wordt benadeelt door myn eige gaven. Terwyl gy voor hem, noch hy voor u wil wycken; zyt gy een hinderpael voor zyn wenschen, en hy voor de uwe. Ick word geslingert als een schip, dat de wint in zee, en de barning der baren te rug sleept. En als de dagh door myn lieve ouders bestemt op handen is, wort myn koorts aenstonts heftigher: en op den juisten tydt voor myn huwelyck geschickt klopt de bittere Persephone aen onze deur. Nu schame ick my: en ben beducht, al ben ick my geens quaedts bewust, dat ick de gramschap der goden magh verdient hebben. De een zeght dat dit by geval gebeurt: d’ander, dat de Goden een weêrzin in dezen man hebben. En op dat gy niet meenen zout dat de tongen der menschen u verschoonen, eenigen meenen dat deze dingen my overkomen door uwe toverstreken. De rede is verborgen: maer onze quael blyckt. gy luiden strydt heftigh tegen elkander: ick moet ’er de straf van dragen. Ick moet het u zeggen, al zout gy my weder naer uw gewoonte bedriegen. Wat zult gy doen als gy my haet, nu gy my zoo vele leets aenbrengt door uwe liefde? Indien gy beledigt het geen gy bemint, zult gy wysselyck doen met uwen vyant te beminnen. Om my te behouden wensch ick dat gy my zoekt te vernielen. of gy zorgt niet meer voor de maegt, waer op gy gehoopt had, die gy wreedelyck zoo onwaerdig laet omkomen; of zoo gy vergeefs de gestoorde Godin voor my aenroept, wat hebt gy dan by my te roemen? ick ben u niet verplicht. Stel een van beide: wilt gy Diane niet bevredigen, zoo denckt gy niet om my: kunt gy ’t niet doen, zoo denckt zy niet om u. Liever wenschte ick noit, of niet op dien tydt Delos in de Egee- [p. 122] sche zee gelegen gekent te hebben. Toen voer myn schip ongeluckigh door zee, en ter quader uur begaf ick my op de reize. Met wat voet ging ick voort! met wat voet ter deur uit! met wat voet trad ick in ’t geschildert schip! Tweemael nochtans keerde het door tegenwint. Och wat magh ick zeggen zinnelooze als ick ben! die wint was voorspoedigh. Voorspoedigh was hy, die my te rug voerde, en de ongeluckighe reis hinderde. en och of hy stantvastigh tegen myne zeilen geweest ware! maer dwaes is het te klagen, over de lichtheid des wints. Geraeckt door de naemhaftigheid der plaets ylde ick om Delos te zien; en my dacht dat het schip te traegh over wegh spoeide. Hoe dickwils heb ick de roejers bestraft dat ze geenen vert maeckten, en geklaeght dat men geen zeil genoegh byzette om den wint werck te geven? En nu was ick Myconos en Tenos en Andros voorbygevaren, en kreegh het heldere Delos in ’t gezicht. Het welck zoo dra ick van verre zagh, wat deist gy, zeide ick, o eilant? Dryft gy noch als voor heen in wyde zee? Ick had myn voet op lant gezet, wanneer de dagh ten ende, en de zon gereed was hare paerden uit den wagen te spannen: welke des anderen daeghs op het ryzen der zelve weder ingespannen zynde, worden myne hairen door last myner moeder getoit. Zy stack zelf een ringh aen myn vinger, en tooide myn hair met gout, en kleedde my met haer eighen handen. Toen uitgegaen zynde offeren wy aen de Goden, dien het eylandt gewydt is, blonden wieroock en wyn. En terwyl myn moeder de altaren verft met offerbloet volgens haer belofte, en het ingewant plechtigh in ’t offervier smyt, geleit myn nyvere voedster my oock in andere kercken, en wy wandelen hier en daer door de heilighe plaetsen En nu streef ick door de galeryen, en nu verwondere ick my over de schenckaedjen der Koningin, en de beelden, die overal stonden. Oock zie ick met verwondering den altaar opgebout van ontelbare horens, en den [p. 123] boom waar tegen de Godin leunende hare vruchten ter werrelt bracht. En wat verder (want my heught noch lust niet op te halen al wat ick daer gezien heb) in Delos te vinden is. Misschien werd ick, terwyl ick dit bezagh, van u, o Acontius, gezien: en u dacht dat myn eenvoudigheit de rechte was om verschalckt te kunnen worden. De trappen opgetreden keer ick weder in den hoogen tempel van Diane. Moest ’er een plaets in de werrelt veiligher zyn dan deze? voor myn voeten komt rollen een appel met dit opschrift. Helaes, hoe weinigh scheelt het of ick zwere u op nieu. De voedster raepte hem op, en verwondert. Lees, zeghtze. waerop ick, o groote dichter, uw listen las. op het noemen van ’t woort huwelyck, voelde ick dat ick ontstelde, en overal myn aengezicht rood wert: en hielt myne oogen naer de aerde geslagen; myne oogen, die u in uw voornemen gedient hadden. Ondeugende, hoe zyt gy zoo in uwen schick? of wat roem hebt gy hier door verkregen? En wat lof kan u komen dat gy, een man, een maeght bedrogen hebt? Ick stond niet gewapent met schilt en heirbyl, als Pentesilea op den Trojaenschen bodem. Van my was geen Amazoonsche riem met gout geboort, gelyck van Hippolyte, tot buit te halen. Wat zyt gy hier groots op, dat uw woorden my bedrogen hebben; en ick onnoozel meisken door uw list verleid ben? Een appel heeft Cydippe, gelyck wel eer Atalante, vermeestert: gy wilt namelyck een tweede Hippomenes zyn. Maer beter ware geweest (indien gy in de maght waert van dat kint,) het welck gy zeght dat ick weet niet met wat toortsen verzien is) uw hoop, zoo als eerlycke luiden plegen, niet te bederven door bedrogh. Gy moest my verbeden, en niet verschalckt hebben. Waerom oordeelde gy niet, toen uw oogh op my gevallen was, dat ghy moest blyck geven van zodanighe dingen, waerom ick zelve u begeert moght hebben? Waerom wilde gy my liever dwingen, dan door redenen verwinnen, [p. 124] indien ick te winnen was, als ick het voorstellen uwer gaven gehoort had? Wat baet u nu het voorschrift van eenen eedt? en dat ick dien doende de Godin tot getuige geroepen heb? ’t gemoedt is ’t alleen dat zweert: met dat hebben wy niets gezworen. Dat alleen moet de woorden eerst geloof doen vinden. Het overlegh en voorbedachte stemming zweeren, en geen banden binden, als die van het oordeel. Indien ick u myn huwelyck heb willen belooven, zoo sta op uw recht, dat gy tot dezen echt kunt vorderen: maer hebt gy niets van my als woorden zonder meenen, zoo hebt gy niets dan krachtelooze woorden. Ick heb niet gezworen, maer alleen zwerende woorden gelezen. op die wys moest ick u tot geenen man nemen. Bedriegh dus andere: voegh een brief by den appel. Magh dit bestaen, zoo ga strycken met de groote middelen van rycke luiden. Maeck dat de Koningen zweren dat zy hunne Rycken zullen afstaen; en eigen maer al het geen u in de gansche werrelt aenstaet. Heeft uw brief zoo groote kracht, zoo zyt gy veel grooter (geloof me) dan Diane zelf. Als ick evenwel dit gezeght, en stantvastigh uw bede heb afgeslagen, en volstaen kan, met te toonen hoe het gelegen is met die belofte, vrees ick evenwel (ick moet het bekennen) de gramschap der verstoorde Godinne: en vermoedde dat my de zwakheit myns lichaems daer van daen komt. Want hoe komt het anders dat, zoo dickwils gereedschap gemaeckt wort tot myn bruiloft, ick aenstonts zieck wort? Driemael is reeds de huwlyxgodt, als hy aenquam tot de altaren voor hem opgerecht, wechgevloden, en van den dorpel myner kamer geweken. En naeulyx kan hy de uitgegane toortsen weder ontsteken, naeulyx weder doorze te bewegen aen ’t branden krygen. Menighmael heeft hy zyn hairen bekranst, die druipen van balsem, menighmael streeft hy in zyn geelverwigh stacikleedt hier naar toe. Zoo dra hy den voet op den drempel gezet heeft, wort hy tranen en doots [p. 125] angst gewaer, en veel dingen, die van zyn gewaedt verschillen. Hy zelf fronst het voorhooft, en werpt de kranssen wech, en veeght de welrieckende zalve uit zyn getoide hairen. En hy schaemt zich blyde te verschynen by een bedroeft volck: en de koleur van zyn stacikleedt verft zyne wangen. Maer ick helaes wort van de koortse bevangen, en myn kleedt valt my te zwaer. En myne ouders zie ick op myn aengezicht tranen storten: en voor de huwlyxtoorts, genaeckt my de fackel des doots. 0 Jaghtgodin, verschoon my die ’t zoo quaedt hebbe, en verlicht my nu door de hulp uws broeders. Schandelyck is ’t voor u, dat hy de oirzaken der doodt afweert, en gy in tegendeel zult gaen voor de oirzaeck van myn doot. Heb ick, toen gy u ginght baden in een belommerde fontein, onverhoeds myn gezicht op uw waschbad geslagen? Heb ick onder zoo veele goden u vergeten te offeren? of is uw moeder van de myne veracht? Ick heb niet misdaen buiten dat ick eenen valschen eedt geleezen; en my niet genoegh verstaen heb op ongeluckige vaerzen. Offer gy oock voor my, zoo uw liefde oprecht is. laet uw hant, die my beschadigt heeft, my weêr voordeel doen. Waerom maeckt zy, die verstoort is, dat een maeght, u toegezeght, de uwe nogh niet geworden is, dat ze de uwe niet worden kan? van een levende kunt gy alles hopen. waerom beneemt de gestoorde Godin my het leven, u de hoop? Geloof oock niet dat hy, wien ick tot een bruit geschickt word, myn leden met zyn handen koestert. Hy zit wel voor myn bedt, als ’t hem gebeuren magh: maer gedenckt, dat myn bedt het bedt eener maeght is. ook schynt hy ick weet niet wat gevoelen van my opgevat te hebben. want menighmael rollen hem de tranen over de wangen zonder kennelycke oirzaeck. En hy vleit my met minder vrymoedigheit, en kust my zelden, en noemt my met een bevende stem de zyne. oock verwonder ick my [p. 126] niet dat hy ’t gemerckt heeft, dewyl duidelycke blycken my ontdecken, dewyl ick, als hy komt, my in ’t bedde omkeer en op de rechte zyde ga leggen. Ick spreeck hem oock niet toe, en hou my of ick sliep; en werp zyn hant wegh, als hy my wil raken. Hy verzucht zonder dat hy durft spreken, en draeght myn gramschap, die hy niet heeft verdient. Wee my, dat u dit wel aenstaet, en gy ’er u mede ketelt. Wee my, dat ick myn hart open leg. Kan ick het zeggen; gy, die my verschalckte, verdiende myn gramschap beter. Gy verzoeckt in uwen brief, my te mogen bezoecken. Gy zyt verre van my: en echter van zoo verre doet gy my quaedt Ick was verwondert, waerom uw naem Acontius was: maer nu zie ick dat gy een pyl hebt, die wonden kan van verre. zeker van die wond ben ick noch niet genezen; en ’t is of ick door uwen brief van verre als door een pyl gewond was. Evenwel wat zout gy hier doen? of is ’t om een elendigh lichaem, twee zegetekens van uw vernuft, te zien? Ick ben vervallen door magerheit, en heb een bleecke koleur: hoedanigh eene ick my verbeelden kan dat uw appel hadt. Noch myn blanck aengezicht is doormengt met rood, maer als het marmer dat eerst nieu doorsneden is. zoo zien ’er op de gastmalen de zilvere vaten uit, die bleeck worden door het kout water dat men ’er ingiet. Quaemt gy my nu te zien, gy zout zeggen dat gy my noit te voren gezien had: en ick niet verdiende door uwe listen bemaghtight te worden: en gy zout uw recht laten varen dat gy meent op myne beloften te hebben, en wenschen dat ’er de Godin niet om dacht. Misschien oock te weegh brengen dat ick weder het tegendeel zwoer; en my andere woorden toezenden om te lezen. Noch wenschte ick dat gy my zaeght volgens uw verzoeck, en wist hoe qualyck uw bruit ’er aen was, en dewyl uw hart, Acontius, harder is dan yzer; zoo bid uit myn naem de Godin zelf om vergiffenis. Op dat gy evenwel weten mooght, door wat middel ick zou kunnen gezont worden, wy zoecken [p. 127] raedt by ’t orakel van Delfis. De Godspraeck oock daer ter plaetse, gelyck het los gerucht loopt, klaegt dat men ick weet niet in wat belofte zyn woort niet gehouden heeft. Dit zegt de God en ’t orakelkoor, en myn voorspellingen zelf. Maer geen vaerzen laten u in uwen wensch verlegen. Hoe komt gy aen deze gunst? ten zy ’er misschien een nieuwe brief uitgevonden zy, die gelezen zynde de groote Goden inneme. En hebt gy de Goden tot vrienden, zoo volg ick de Goden zelfs, en geef my aen u gewilligh in handen. Ick heb myn moeder oock bekent hoe myn tong misleit die huwlyxverbont heeft toegezeght, maer ick dorst van schaemte myne oogen niet opslaen. De rest staet u te bezorgen. meer oock heb ick gedaen dan een maeght past, dat ick brieven met u heb durven wisselen. Nu ben ick reeds moede van schryven, en my hant kan ’t van zwackheit niet langer uithouden. Oock, buyten dat ick nu begeer met u my te vereenigen, is ’er niet anders by te voegen, dan dat ik u Vaer wel zeg. |
