J. v. Vondel: Brieven der heilige Maeghden, Martelaressen.
t’Amsterdam, gedruckt by Dominicus vander Stichel,
Voor Abraham de Wees, 1642.

Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Bibliographie Unger 391; herdrukt in 1687, 1702 en 1721, Unger 392 - 394.
Gebruikt exemplaar: UBL 1501 A 2.
Facsimile van UBA BEG 13 B 19 :1 bij Ursicula.
Continue

J. V. VONDELS

BRIEVEN

Der
HEILIGE MAEGHDEN,
MARTELARESSEN.

VICIT ITER DURUM PIETAS.

Continue

t’AMSTERDAM, Gedruckt by Dominicus vander Stichel.
_________________________________________

Voor Abraham de Wees, Boeckverkooper op den Middel-
dam, in ’t Nieuwe Testament, Anno 1642.


OPDRAGHT
DE HEILIGE MAEGHT.

WIe zal ick best mijn Maeghdepalmen wyden?
    Wie beter dan de Hemelkoningin?
    Wat Geest blaest my dit Kerckorakel in?
O Phoenixmaeght! o Moeder van ’t verblyden!
(5) Al zit ghy, op een wolck van Seraphinnen,
    Zoo diep, in ’t gout van ’t albezielend licht
    Der Godtheit, met uw stralende aengezicht;
Dat Cherubyns beloncken, en beminnen;
Dat d’ Engelen bewieroocken, en eeren,
    (10) Met Englezangk, en galm van ’t zaligh koor;
    Noch dringt de strael van uw genade door
Dees duisternis; waer in wy ons verneeren,
Voor uwen troon; vergult met rijcker zonnen
    Dan ’t middaghlicht, dat ’s avonts onder gaet.
    (15) Uw ootmoet komt het nedrigh hart te baet.
Door ootmoet hebt ghy zelf Godts hart gewonnen.
Ghy spant de kroon, o puickkroon aller vrouwen!
    De loftrompet van uw benijde Faem
    Vult hemel aerde en zee, met uwen naem;
(20) Een naem, waer in wy Christus kercken bouwen.
Uw tittel blinckt, in ’t voorhooft zijner kercken
    En kooren, als een zegen, voor ons oogh.
    Mijn note rolt te laegh: ghy rijst te hoogh.
Wie kent de maet van al uw wonderwercken?
(25) Zoo kleet of been ja schim van lager Heiligh,
    In stroom, in lijck, en kranckbedt, wondren werkt;
    Wie zweeft zo laegh, dat hy de kracht niet merckt
Van uw gebeên; een toevlught wis en veiligh.
Ghy, teelster van den eenighsten Behoeder,
    (30) Hebt, daer ghy heerscht, bekleet met majesteit,
    Noch uw natuur en aert niet afgeleit;
Maer houdt uw Recht, gelijck Godts rechte Moeder.
Ghy kunt meer gunst, by uwen Zoon, verwerven,
    Dan Hester, by den Oosterschen Monarch.
    (35) Het Kruis-lam zagh u, op den Dootshooftbergh;
Daer ghy de zon, om uwen Zoon, zaeght sterven.
Ghy vlughte, voor den kindermoort des vorsten,
    Met Davids zoon, bewaerder van Godts Zoon
    En Moeder; die haer’ mont leide op de koon
(40) Van ’t heiligh Kint, gezooght met maeghdeborsten.
’t Orakel, naer wiens stem het al moet hooren,
    Dronck met die melck der kuische Moeder in
    Haer liefde, die, gewortelt in zijn’ zin,
Zijn hart noch raeckt, in ’t hooghste koor der kooren
(45) Zoo ras de Maeght, of ’t hemelmaeghde-teecken,
    Het licht gevoelt, en gaet van ’t licht bevrucht,
    Dan matight zy den strael, die flus de lucht
Verbrande, en, uit den Leeuw, op ’t hooft quam steken:
Maer ghy, ô Maeght van koningklijcken zade!
    (50) In ’t zwangergaen van ’t goddelijcke pant,
    Verkoelde, door uw vrucht, allengs den brant
Van Godts gerecht. ô zetel der genade!
Het was wat groots, dat d’eer der luchtgezanten
    Verkondighde, aen ’t altaer, hoe d’oude vrouw
    (55) En dorre struick dien Heiligh baren zou;
Gewyt van Godt, om boete en tucht te planten.
Noch grooter was ’t, toen d’ Engel quam ontvouwen
    De wonderbaerste en aengebeên geboort,
    Van brein noch oor begrepen noch gehoort;
(60) Eer Godt u gaf zijn hant en staf te trouwen.
Hoe wemelden de Geesten, die vast drongen,
    Te Nazareth, om uwe Bruiloftscel!
    Hoe bloo, hoe heusch ontfingt ghy Gabriël!
Wat bruilofts-liet hebt ghy hem nagezongen!
(65) Een vlam ontstack terstont uw bruiloftskamer.
    Godts Geest, een kracht, een Duif van ’t hemelsch dack
    Omhelsde en kuste uw kuischeit, zonder vlack;
Die dronck het Woort. geen daeuw drupt aengenamer
Op ’t leliblat. hoe wiert u toen te moede!
    (70) Schaemroode ziel, Godts wellust, hemelbruit.
    Uw Bruigom leide u Godts geheimnis uit.
Ghy kleede Godt, het Woort, met uwen bloede;
Den schoonsten van ’t ontelbre tal der menschen.
    Zoo zagh men hem, van Jesses struick en stam,
    (75) Te Bethlehem; daer hy te voorschijn quam,
’t Beloofde zaet, begroet met zoo veel wenschen.
Uw zwangre Nicht vernam u naeu, van verre,
    Of neegh, en groete u, Moeder van de bron
    Des heils, en van de noit geschape zon.
(80) Toen huppelde, in haer lyf, Godts Morgensterre:
Nu daelde een lucht, vol zangs, op Davids weyen;
    Die hoorden strax, op ’t blaten van hun vee:
    Den hemel eer: den ganschen aertkloot vre.
Hoe schitterden, hoe tuimelden Godts reien!
(85) Drie Koningen versmaden d’aertsche hoven,
    Op ’t starrelicht, dat d’arme kribbe wyst,
    En slechte Maeght, waer van de hooghmoet yst.
Zy offren Gode, in eenen stal verschoven.
Wat leerde u ’t kint niet, binnen Iosephs drempel!
    (90) Hoe zocht ghy ’t kint, zoo moederlijck bevreest!
    Het zwerft rontom, weckt lycken, en geneest:
Het stopt den mont der wyzen, in den tempel.
Geluckigh, die uw tyden moght beleven,
    Dien gulden tyt, dat Godt, in ’t vleesch, verscheen:
    (95) Noch zaliger ziet ghy zyn vleesch, en been,
Uw eigen vleesch, gekroont in ’t ander leven.
Met wat een stoet en majesteit en zegen
    Onthaelden u de Vader Zoon en Geest;
    Toen ghy, van hier, ten hemel voert, te feest,
(100) Langs hyäcinthe en langs turkoize wegen.
Jeruzalem scheen boven uitgelaten.
    Het weerlichte al karbonckels, en robijn.
    Ay starren, duickt, en zon en maneschijn,
Voor eeuwigh licht, saphier, en goude straten.
(105) Daer juicht het al, wat, van geen vleck geschonnen,
    Het aenschijn keert naer u en ’t zuiver Lam.
    Daer kent men Godt, drie glanssen, eene vlam.
Geluckigh die Godts blijschap heeft gewonnen.
Terwyl wy dan noch, in dit dal der tranen,
    (110) Vast zuchten, om verquicking, voor de ziel;
    Daer d’eerste slang ons naschiet op den hiel;
Daer ’t zwaer valt, zich van zoet vergift te spanen:
Zoo kome uw gunst, daer boven, ons te vordel.
    Wy offren u [versma geen offerhant,
    (115) Een ander brenge u gout, en diamant]
Wy offren u een’ martelstarregordel
Geen’ diereriem, waer door de zon haer streecken
    Gedurigh houdt, de twalef maenden langk;
    Maer riem, waer langs uw Kruiszon gaet haer gangk,
(120) Door ’t jaer, omgort met zoo een twalefteecken:
De Borst, het Lam, het Orgel, zoet in d’ooren,
    De Tang, de Leeuw, de Dolck, van bloet noch nat,
    ’t Albast, vol geurs, de Helm, het Zwaerderadt,
De witte Duif, de Palmtack, en de Toren.
(125) ’t Beteeckende is veel eer ’t geen ick u wyë:
    Dat overtreft ’t borduursel myner schacht.
    O Zeestar! licht my zoo, in ’s weerelts nacht,
Dat IESVS troost my aenblicke in MARYE.

DE LOFZANGK.

MYn ziel ontvouwt nu ’s hemels lof.
Myn geest, aen ’t huppelen, heeft stof,
Om Godt, myn heil, op ’t hooghst, te loven;
Naerdien myn ootmoet hem behaeght;
(5) En hy zoo laegh, op eene maeght,
Zijn minste dienstmaeght, zagh, van boven.
    Want alle tongen zullen my
Nu zaligh noemen, even bly;
Naerdien d’Almaghtige dit wonder,
(10) Zyn grootste werck, in my besloot;
Een lot, uit zynen rycken schoot,
My toegevallen, in ’t byzonder.
    De Naem van IESUS, aengebeên
[I.m.: Erasmus in d’uitbreidinge des zelven Lofzangs.]
Daer boven, hier, en hier beneên,
(15) Is heiligh, heilzaem, uitgelezen;
En zyn genade breit zich uit,
Van stam tot stam, van spruit tot spruit,
In zoo veel zielen, als hem vreezen.
    Godts krachtige arm heeft al ’t gewelt
(20) Der trotse koppen neêrgevelt,
Verstroit, en uit den stoel gedreven;
’t Ootmoedigh hart, uit stof en slyck
Der aerde, in top van ’t hemelsch Ryck,
Door zyn ootmoedigheit, geheven.
    (25) Godt heeft, met volle en overmaet
Van gaven,’t hongrigh volck verzaet:
De zatte rycken, stout en krachtigh,
Liet hy nootdruftigh hene gaen;
Nam Israël, zyn erfkint, aen,
(30) En was aen zyn gena gedachtigh:
    Gelyck de noit besmette mont,
In ’t zeeglen van dat erfverbont,
Zoo menige eeuwen van te voren,
Dien troost, den vader Abraham,
(35) En alle telgen van dien stam,
Eeuw in, eeuw uit, had toegezworen.

        Gloria Patri, & Filio, & Spiritui sancto.

S. AEGHT.

Heilige Agatha bij Vondel

AEGHT, eene edele schoone en rycke dochter, te Panormus, in Sicilie, geboren, wert beloert en gevangen van Quintiaen, Lantvooght in ’t zelve eilant; die, op hare bevalligheit en rijckdommen vlammende, haer, te Katane, by een lichtvaerdige vrouw, Aphrodisia, en hare dochters, bestelde; op hope dat deze de kuische maeght zouden tot lichtvaerdigheit bekooren; en alzoo, van den Christenschen godtsdienst, tot het Heidendom bewegen; maer te vergeefs: waerom zy in ’t aenschijn geslagen, gekerckert, met paertshooft roeden en tortsen gepynight, de borst afgescheurt, in gloeiende kolen gewentelt, en even stantvastigh, in haer heiligh opzet, volhardende, endelijck in de gevangkenisse, den bruidegom der maeghdelijcke zielen haren zuiveren geest opgaf.

AEGHT aen MAKARIA,
        hare Speelgenoot.

UW afgemartelde Aeght, niet maghtigh veel te schryven,
Kon d’allerleste troost u qualijck schuldigh blyven;
Daer, van Panormus tot Katane toe, gesleurt,
Zy Aetnaes hitte voelt, en hoort, hoe ’t water scheurt,
(5) En ruischt, op ’t ryzenhooft, en d’ingeheide palen;
Zoo dickwils het Zuidtoost een’ roof op strant gaet halen.
En al ’t Iönisch schuim naer dezen toren jaeght,
Waer uit ick u begroet; ô Godtverloofde Maeght,
Getrouwe speelnoot, nu godtvruchtigh te vergaren
(10) Ons wort behindert; raem en ra mijn wedervaren,
Uit dit onleesbaer schrift. zoo’t lezen u vermoeit
En quelt; vergeef het my: mijn vingers zijn geschroeit,
En doof en doot gereckt. dees stamelende woorden
En letters melden u de kolen, en de koorden,
(15) Te werck gestelt zoo wreet, zoo razende, en verblint,
Om dat my Christus vier en liefde blaeckt, en bint.
De Lantvooght, vlammende op mijn have, en jeughdige oude,
Aen Aphrodisia zyn’ verschen buit betrouwde,
En aen haer dochters, wilt van zeden. elck braght voort
(20) Al wat een teere ziel, in ’s levens lent, bekoort
Te kiezen, niet ’t geen voeght, maer ’t eerste ons magh gebeuren,
Geschildert, op zijn schoonst, met levendige kleuren,
Naer uiterlijcken schijn; maer, in der daet, een verf
Die valsch is, en verbloemt dat dootelijck bederf:
(25) Als ’t Paradysooft, ’t welck, bekoorlijck in ’t aenschouwen,
Zich plucken liet van haer, die ’t eeuwigh zal berouwen,
En wat van haer gebaert dien appelbeet bezuurt,
En’s appels voorsmaeck vloeckt, zoo lang die nasmaeck duurt.
De moeder sprack: mijn kint, ghy zijt noch jongk van jaren.
(30) Betrouw uw jongkheit min dan deze grijze hairen.
Bestem niet reuckeloos het geen ghy niet verstaet,
En slechts tot schade streckt, en onverzoenbren haet.
Zoudt ghy, zoo wulpsch, zoo wuft, om nieuwgedroomde altaren,
Om een gedroomden Godt en godtheit, laten varen
(35) Ons vaderlijcke Goôn en Numaes wijze reên,
Met yver ingevoert door alle Roomsche steên;
Zoo verre Augustus roem, op adelaers gedragen,
Durf houden ’t heerlijck spoor van Phoebus gouden wagen:
Dat hoeden onze Goôn: dat hoop ick nimmermeer.
(40) Beschaem uw’ adel niet, uw afkomst, en uw eer:
Noch spil uw schatten niet, uw schoonheit, en uw gaven,
Zoo ydel, en vergeefs: maer kus de gunst der braven,
Van wien ghy zijt geteelt. Ick weet, dat Quintiaen,
De lantvooght, met uw jeught en doling zit belaên,
(45) En toeleit, om u uit te huwen aen de stammen
Der eedlen, die om strijt op zoo een joffer vlammen,
Die Ceres eenigh pant in geene gaven wijckt;
Ja beter een Godin dan sterflijck mensch gelijckt.
Dit nieuw geloof zal al uw vrolijckheit verduffen.
(50) Zoudt gy in eenen hoeck, zoo dof en eenzaem suffen;
Ontbeeren spijs, en dranck; verslenssen al het groen
En ’t bloeisel van uw tijdt. zy doolt, die elck saizoen
Des levens hier versloft te plucken, als de Goden
De Nymphen en Natuur ons tot haer feesten nooden.
(55) Dat was het daeghlix liedt der zoete meeremin:
Maer ick bondt t’elckemael aldus hier tegens in:
Och Aphrodisia, wat stroit ghy schoone woorden!
Hoe zoeckt ghy, onder schijn van vrientschap, my te moorden,
Door yet aentreckelijx van lust en snoot gewin!
(60) Legh af, leg af die grijns, ick ken d’erfvyandin,
De looze en slimme slang, die, onder ’t gras gescholen,
Vergif neemt op de tong, en mickt (terwijl twee kolen
Vast gloeien in haer’ kop) op dit onnozel hart.
Maer neen, het kent heur aert. een korte wellust smart
(65) Oneindelijck, en leet volght lief op zyne hielen.
O spin, ga spin uw eb voor reuckeloozer zielen.
Doortrapte, ghy hebt wel een simple duive voor,
Maer ook een schrandre slang: die stopt voorzichtigh ’t oor
Voor zulke tovery, en schalcke toverzangen.
(70) Aen al des werelts vreught is niet een vreught gevangen.
De ryckdom van de ziel weeght zwaerder dan al ’t goet,
’t Welck zichtbaer, zich zoo schoon voor d’oogen open doet.
Ick min ’t onzichtbre schoon. de hoop, op mynen Heilant
En Godt, gelt meer by my dan dit gezegent eilant,
(75) En alle staet, en pracht, der ydelen krackeel.
Wy zyn een zelve stof. geen bloet maeckt yemant eêl,
Maer deught en ’t Christenschap; dat leert die lusten schuwen.
Zoo erft men staet om hoogh: zoo kan men eerlijckst huwen.
Een ander heb ’t genot van zotte zinlijckheên,
(80) En vul zich op met wint: verlichte maeghden treên
Des werelts poppespel, al lachende, met voeten,
En zweven boven ’t stof, waer onder mollen wroeten;
Versteken van de zon die ons in ’t harte straelt,
Met eenen klaerder glans dan dees, die daeghlix daelt,
(85) Zoo kaetste ick rustigh af al die bekoorlijckheden.
Wanneer haer dochters, om vermaeck, uit te spelen reden,
Dan lagh men my aen’t oor met al het geen, wat oit
Het blinde bygeloof heeft onder ’t volck gestroit:
Hoe Reuzen een gewelt van bergen t’zamenbraghten,
(90) Waer onder zy gekneust, zom heel, zom half, versmachten:
Hoe Typhon vier en smoock ter holle rotse uit blaest,
Waer in de wapensmit, op ’t ambeelt klinckt, en raest:
Hoe Proserpyn, geschaeckt by d’onbeschene Vloecken,
Haer moeder de geschaeckte, al ’t eilant door, liet zoecken;
(95) Waer van Sicilië, te voren wilt en woest,
Bevrucht bleef, jaer op jaer, met zoo een vruchtbren oegst,
Dat het Italie, en zijn andere geburen,
In tijdt van hongers noot, kon voên met volle schuren;
Gezocht door wapenen van ’t naeste en veerste strant:
(100) Hoe eerst Triptolemus het kouter dreef door ’t lant,
Op ’s voesters onderwys; waerom het volck met zangen
Voor zynen wagen juicht, en zijn gewieckte slangen:
En voort van Arethuse, en Alpheus, en zijn vlam:
En hoe hy, onder zee gedoken, herwaert quam;
(105) Vermits het vier niet was te lesschen in zijn aderen,
Als met zijn vryster, die vast voorliep, te vergaderen.
Ick loegh om dit verslagh, van logenen bekladt,
En gaf haer wisse stof; uit ons gewyde bladt:
Hoe stoffers, aen d’Euphraet, het heir der starren sarden,
(110) En strax, gedeelt van tong, verstroiden, en verwarden:
Hoe ’t overschot van ’t schier verdelghde Benjamin
De bloem van Silo schaeckt: hoe, niet een afgodin,
Maer moederlijcke Maeght, drie etmael langk verlegen,
Liep zoecken ’t eenigh pant, haer schat, en ’s werelts zegen;
(115) Die zonder dat hy zaeit, of os voor ploeghtuigh spant,
Het graen teelt, uit de klay en voren zyner hant,
En spyst veel duizenden in woeste wildernissen:
Hoe noo die bruidegom zijn waerde bruit wou missen;
Haer zocht in’t nare graf, en afwiesch in zijn doot,
(120) En’t onwaerdeerbaer bloet, dat hy ter borst uit goot.
Myn bruidegom, wat kan myn zuivere trouw besmetten!
Noch Decius met bloet en gal geschreve wetten,
Noch gunst van Quintiaen, noch dreigement noch moort.
Hy koom met vier en zwaert, en duizent vloecken voort;
(125) Noch vier noch zwaert noch vloeck kan onze harten deelen.
Mijn hart versmelt in ’t zyn. ick sta op zijn bevelen,
Zoo lang myn aders slaen. dit brengt het eerloos wyf
Den Lantvooght aen, en schelt my wreveligh en styf
Van zinnen. denck niet eens, dat dees zich zal beraden.
(130) Gout perlen en gesteent, juweelen en gewaden,
En hof en heerlijkheên, en slaven, en wat breet
En weits staet, achtze als stof, dat zy met voeten treet.
Hy grimt my grimmigh toe, en buldert uit, vol toren:
Neen zeker, ghy zijt niet van edel bloet geboren;
(135) Dat tuight uw snoot gemoedt, daer steeckt niet edels in.
Ick antwoort: ghy spreekt recht, want ick ben Godts slavin,
Aen Christus dienst verknocht, het welck wy vrijheit noemen.
Maer ghyliên, die zoo trots op heerschappy durft roemen,
Zijt slaven in der daet, nadien ghy d’afgoôn eert
(140) En gout en marmersteen; en hem de rugh toekeert,
Die zulcke stoffen schiep, na rede en wederreden
(Op dat ick ’t schryven krimp) na dreigen, en gebeden,
En smaetreên, klinckt men my met vuisten in ’t gezicht.
Het paertshooft reckt myn leên met koorden, en gewight.
(145) De tortsen braden ’t lyf, gestreept van scherpe roeden,
En angelen, waer van de rugh en lendens bloeden:
Maer als de teederheit verduurt die harde straf,
Zoo ruckt de wreede een borst van myne ribben af.
Ick riep: ô dwingelant, wat ziet ghy met uw oogen!
(150) Ghy hebt uw moeders borst, een vrouweborst, gezogen,
En schent ghy onbeschaemt de borsten van een maeght?
Maer dees heeft noch een borst, die zy van binnen draeght,
Haer’ Heilant toegewyt, die zult ghy nimmer schenden.
Terwyle viel de nacht, en deckte myn ellenden
(155) Met zwarte schaduwen, waer uit een hemelsch licht
Gedragen wiert, voor een eerwaerdigh aengezicht,
En opzicht, als een arts, genegen elck te helpen.
Dat was Sint Peters geest, gestuurt myn aêr te stelpen.
Wie kan u melden, wat al troost myn geest ontfing:
(160) Hoe myne borst genas; myn trooster strycken ging,
Met goddelijcken glans, ten kercker uit, naer boven;
Waer op de wakers, voor dien blixemstrael, verstoven,
Verbystert, en verbaest: dat terght des Landvooghts haet,
Die my in eenen gloet van kolen wentlen laet,
(165) En al geroost geschroockt ter vangenisse leiden:
Daer krimpen wy van pyne, en zingen, en verbeiden
Den jongsten oogenblick des levens, en het lot
Dat ons beschoren is van den alzienden Godt;
Die met zyn Engelen van verre schijnt te wencken.
(170) Godt schut, dat Quintiaen niet kome te verdrencken,
En t’ effens in een’ stroom en zyn dootmisdaet smoor;
Indien zyn gierigheit myn haven zoeckt, op ’t spoor
Van myn onschuldigh bloet, gelijck de vlugge pooten
Der hazewinden ’t wilt, met eenen pyl doorschoten.
(175) Myn geest getuigt niet goets, en deze hant gemat,
Laat naulix toe myn’ naem te mercken onder ’t bladt.

S. BARBER.

Heilige Barbara bij Vondel

BARBER, dochter van den Heidenschen Dioskorus, een Griex edelman, te
Nikomedie, ten tyde van Maximyn, wert, om niet gezien noch geschaeckt te
worden, van haren vader, in eenen toren, opgesloten; en, daer van Godt verlicht, om
haer betrouwen op Christus, en het versmaden der afgoden, geschopt, gestooten, ge-
slagen, met den haire gesleept, met den zwaerde gedreight, en aen Martiniaen, den
Lantvooght, overgelevert; die de Maeght met beloften en dreigementen, te vergeefs,
aenging; daer na, met fackelen ossepezen potscherven en yzere haecken het lichaem
gepynight, en de borsten afgeruckt hebbende, haer zoo, ten spiegel der jeught, door de
stadt, liet omvoeren: waer na de vader zijn eigen kint met zijn sabel onthoofde, dies
hy, van den blixem getroffen, dit lasterstuck boette.

BARBER aen DIOSCORUS,
        haren Vader.

DE zelve Barber, die uw kint te wezen plagh,
Draeght Vader, zoo zy u noch Vader noemen magh,
Haer’ groet op met haer hart, genegen u te volgen,
Tot Christus’ outer toe. ghy wort noch meer verbolgen,
(5) Om dat myn jongsten aêm volhart, by d’ oude spraeck
Van ’t heir der Christenen. men magh, in ’s hemels zaeck,
Den eens gestaefden eedt niet krencken, nochte kreucken,
’t En zy op zielverbeurte, en met onboetbre breucken
Den veltheer te voldoen, die stipt staet op zyn’ eisch,
(10) En d’ overtreders doemde, en strafte, reis op reis,
Ten spiegel van de geen, die, noch in zyn slaghorden,
Het sterven lichter valt, dan weifelaers te worden.
Dat houdt de dochter, die van vaders rechte hant
Den slagh des doots verbeit, in den verleden stant,
(15) Gereet ten offer, gansch stantvastigh, en geduldigh.
Heet dat hartneckigheit, zy draeght dien naem onschuldigh,
Als eene, die niet steunt op ongegronden raet
Van eigenzinnigheit; maar op haer’ toeverlaet,
Der sterfelijcken troost, Augustus Ryck verschenen,
(20) Gelijck een nieuwe zon; belooft zoo lang voorhenen,
Eer zy te voorschijn quam, met wonderheên, en kracht
Van wysheit en genade; en dreef den duistren nacht
Van ’s werelts aengezicht, en ’t Heidendom, door logen,
In zynen eersten droom, te jammerlijck bedrogen.
(25) Van kintsbeen af is my dit licht geopenbaert,
En klaerder, daer ick, op den toren, zat bewaert,
Door uw zorghvuldigheit; eer yemants minne blaeckte,
Om ’t opgaen myner bloeme, en haer verruckte, of schaeckte.
Want als ick eenzaem daer bedacht, hoe dit Heelal,
(30) Zoo schoon, zoo welgeschickt, niet, by een wuft geval,
Te hoop geronnen was, noch door nootzaecklijckheden
Van eeuwigheit gebouwt, maer door een wyze reden,
En maght, als oorzaeck en begin van werck en stof;
Dan viel ick op myn knien, en gaf den bouwheer lof,
(35) Den goeden, maghtigen, alwyzen, ongeschapen;
En spoogh uw’ Mars, waer aen zich d’ ydelen vergapen,
In ’t gruwelijck gezicht, zoo blint als steen, en hout;
Een ydlen troost, voor elck die op een Niet betrouwt.
Zoo Vader hierom my verstoot, gelijck een bastert;
(40) Ick heb zyn’ afgodt wel, maer niet den Godt gelastert,
Dien hy, noch zijn geslacht, gedient heeft, noch gekent;
En zal om vleiery, noch vloeck, noch dreigement,
Een’ voet uit myn gelit (Godt stercke my) verzetten.
Laet vry Martiniaen uw’ haet op ’t scherpste wetten,
(45) Ten dienst van Maximyn, zoo bitterlijck ontstelt,
Om ’t groeien van Godts zaet. wy trotsen dit gewelt,
Dat, door Bithynie en heel Asie uitgevaren,
Te Nicomedie, ’t schavot der martelaren
Gesticht heeft, ja gedoopt in dit gedoopte bloet,
(50) Het welck hem overtuight, dat hy al t’ ydel woet,
En pooght met lycken, meer dan yemants mont kan tellen,
Te stoppen eene wel, die t’ elckens op komt wellen,
En perssen tegens hem en zynen wrevel aen.
Dat voelt ghy, die tot noch met kercker, lemmer, slaen,
(55) Noch sleuren met het hair, door struicken haegh en doren,
’t Godtvruchtigh opzet stuite, in ’t heetste van uw toren.
Dat voelt de Lantvooght, die dit weecke en naeckte vleesch,
Na ’et vleien, gingk te keer met eene taeie pees;
De stramen met de scherf, en fackelen, en klaeuwen
(60) Van yzer; en al ’t geen den yver zou verflaeuwen,
In zoo een ziel, naeu vast aen eenen dunnen draet
Des lichaems, borsteloos ten toon gevoert op straet,
Met Juliane, die, door mynen moedt gesteven,
Myn lotgenoot verstreckt, en morgen hoopt te leven,
(65) By Jezus, aen mijn zy, ’t en waer ghy u te nacht,
Getroffen van om hoogh, hooghtydelijck bedacht.
Zoo schrijft uw Barber niet, als eene die verlegen,
Het hart in ’t lichaem krimpt voor uwen blancken degen,
Gegrepen van de vuist, belust om toe te slaen.
(70) Neen Vader, sla vry. eens zal slechts die sabel gaen
Door mynen teeren hals, maer endeloos door uwen,
Noch feller door uw ziel; wiens doot ick wens te schuwen,
Oock door mijn eigen doot, en wreeder noch dan dees;
Die toch niet langer duurt dan ’t knacken van een’ pees,
(75) Of ’t springen van een snaer. ’k heb lang de doot geleden,
Ja duizentmael zoo veel; en stort alleen gebeden
Voor my, om uwent wil, van wien ick ben geteelt,
Die ziel en lichaem heb, met u en Godt, gedeelt;
De ziel aleen met Godt, den vader allerzielen;
(80) Met u, ’t geen van u quam: het welck ghy kunt vernielen,
Verdelgen, maer geensins den nimmer bluschbren geest,
Des hemels eigendom. ontfingen wy het meest’
En edelste van Godt, zoo laet het u behagen,
Dat Godt zijn eigen wert gehoorzaem opgedragen;
(85) En schelt eens quyt al ’t geen men ons te laste leit
Van wederspannigheit, en ongehoorzaemheit.
Wy dragen Godt in ’t hart, en u op onze schouders:
Want Christus wet verbint de kinders aen hun ouders,
Zoo veer zijn vaders eere, en zijn volmaeckte wet
(90) Behouden haren glans: maer eer de minste smet
Die zou bezoedelen, door ’t luistren naer een Heiden,
Of Heidensch onbescheit; zoo most de dochter scheiden
Van haren vader, en de moeder van den zoon.
Dat raeckt den appel van Godts oogen, en zijn kroon.
(95) Dan gelt ’er weifelen, noch mompelen, noch veinzen,
Door eenig werck of woort, of losheit van gepeinzen:
En wat herbore vrucht van Godt, haer stam, veraert,
Verliest haer erf om hoogh, en is dat heil niet waert.
In Jesus vierschaer heeft geen bant van maeghschap voordeel.
(100) Zy rekent niemants bloet, maer strijckt een effen oordeel.
Des werelts fackel heeft dit heiligh vier gestoockt,
Den brant daer menigh lant, en Ryck by Ryck, van roockt.
Dat zwaert vaert immer voort met stadt op stadt te winnen,
En deelt de harten, en geheele huisgezinnen,
(105) En baert een vroom geschil; en toont het onderscheit
Van licht en duisternis, daer elck om ’t yverighst pleit.
Zoo kent men eerst, die ’t al, om ’t eenigh, op durf zetten;
Om ’t eeuwigh, ’t geen vergaet; en wie, uit ’s weerelts netten,
Door alle hindernis, zich red; en wie blijft staen,
(110) Voor ’t wisselbare licht, dat afneemt, als de maen,
Of toeneemt, met een schijn, om luttel tijts te duren.
O vader, schat men zoo een blick van weinige uuren
En smeltende eer, dat ghy vervalt tot zulck een schant,
Van uw onnozel kroost te slaghten met uw hant;
(115) Noch gruwelijcker dan de veltheer van ons Griecken;
Aen wiens bekladde faem zijn nazaet schroomt te riecken;
Hoewel dat hooft, uit dwangk, ten beste van de vloot,
En noch door ’s priesters mes, die jongkvrouw broght ter doot.
Hoe kan de volgende eeuw dit gruwelstuck gelooven.
(120) Dioskorus zal Agamemnons moort verdooven;
En Pelops hof, geschent met d’ onuitwisbre kladt,
Zich wasschen door dit bloet, verwatener dan dat.
Zoo ras de zinnen, na het ongeluck, bedaren,
En voor uw voeten zien een bloem van zestien jaren,
(125) Uw eenige erfgenaem, en waerdighste juweel,
Getrapt in ’t roockend bloet; gemaeit van haren steel;
Wat wil ’er dan een licht in uw gemoet verryzen!
Hoe zult ghy, van u zelf en uw gedachten, yzen!
Indien de hemel u noch die genade doet,
(130) Dat hy niet, op de daet, u treffe met den gloet
Des blixems, uit de lucht, in dees bezoedelde oogen,
Die ’t gruwzaemst dat men hoorde aenschouden onbewogen.
Hebt ghy tot zulck een eindt een wettigh kint geteelt?
En schent de vader zoo zyn handen aen zyn beelt?
(135) Kan ’t priesterdom van Mars hier eere en roem uit trecken,
Dat het zyn tempels gaet met kindermoort bevlecken,
Ja zelf natuur vermoort; die d’ ouders aen hun kint
Door zulck een naeuwen bant onscheibaer t’ zamenbint?
De wiltste dieren voên en bergen zelfs hun jongen,
(140) En sparen ’t uit den buick; indienze, hardt besprongen
Door koude en wintersneeuw en hagel, zien vergaen
Het uitgehongert nest, op ’t uiterste. ick laet staen
Dat zy, hoewelze, na drie dagen jaghts, verflaeuwen,
Hun lief gebroet ontzien te quetsen met de klaeuwen.
(145) Geen wolf verslint den wolf, geen aert zijn eigen aert,
Geworpen in een hol, en woutspelonck. hoe vaert
Een vader dan voorby ’t onredelijckst van allen,
Dat hy ’t Barbarisch stael op Barbers hals laet vallen;
Nadien hy, over ’t vlack van Helle, herwaert quam,
(150) En rekent zijn geslacht en adel van den stam
Der wyze Griecken, niet van stroopende Barbaren,
Of Scythen, al van outs in gruwelen ervaren.
Maer dempt ghy alle reên, zoo doe ick ’t geen ick magh:
’k Vergeef myn’ vader, Godt vergeef hem dezen slagh.

S. AGNES.

Heilige Agnes bij Vondel

AGNES, een jongkvrouw te Rome, en uit Roomsche adel gesproten, wert, om
hare dartlen jaren, vierighlijck aengezocht van Sophroon, een zoon van den
overste der stadt; maer zy, wyzer beraden, een hemelsch huwelijck beoogende, sloegh
alle bekoringen van staten rijckdommen en wellusten af; waerom de vader des verlief-
den jongeligns haer, ter vierschare gedaeght, keur gaf; of, als een non, in Vestaes tem-
pel te waecken; of in ’t bordeel hare kuischeit af te leggen; maer zy, naer geen van
beide luisterende, wiert ter eerlooze plaetse gebroght, en daer beschut van den Engel,
die den reuckeloozen jongelingh, voor hare voeten, doot ter aerde sloegh, en, op het
gebedt der Maeght, weder opweckte; waer uit een groot oproer rees; dies Aspaes, de
Stadthouder, haar ten brant verwees; maer het vier, door Godts gehengenis, aen het
smettelooze lichaem geen vatten vindende, zoo staeck men dit onnoozel lam met den
degen den strot af, en offerde het gewyde bloet, aen ’t altaer des eenigen Verlossers.

AGNES aen EMERENS,
        hare Zuighgenoot.

LEergierige Emerens, ghy zijt uit Agnes oogen,
Maer geensins uit haer hart, met wie ghy hebt gezogen
Een zelve voesters melck, en moerbay eener speen.
Och hadt ghy zoo met my een waterbadt gemeen,
(5) En zegening der drie aenbiddelijcke namen
Van Vader Zoon en Geest, een Godt en godtheit t’zamen;
Hoe zuiver zou uw ziel, uit dees gewyde bron,
Die Adams ooftsmet wascht, gelijck een morgenzon,
Verryzen, en voor ’t licht de schimmen zien verhuizen,
(10) Met eene bange wolck van uilen, vledermuizen,
En huibens, kinders van des werelts naren nacht,
En stout by duister: een gansch averechts geslacht,
’t Welck schricklijck huilt en piept, om uwe speelnoots ooren,
Die, met haer kuische torts, hun onkuisch hol quam stooren.
(15) Doch ’k hoop, dat ghy, die stil aen Christus voeten zit,
Als leerkint van zijn school, waer in men vast, en bidt,
Oock, met de naeste feest, zult opgaen d’eerste trappen,
En, onderdanigh en ootmoedigh, ’s meesters stappen
En heirbaen gade slaen, die naer den heilbergh leit,
(20) Door allerhande ramp, en wederwaerdigheit.
Daer toe help Jesus u en my, die heet geronnen
Myn loopbaen ben ten einde en zie den strijt gewonnen;
En, grypende verheught den palm van ’t paradys,
U toewensch eenen tack van geenen mindren prys.
(25) Myn zuighgenoot, kon ick myn hart in ’t uwe gieten,
Hoe vrolijck zouden wy een’ zelven troost genieten,
En voorsmaeck van ’t bancket der Engelen om hoogh,
Die voor mijn komst alreede ontsluiten ’s hemels boogh,
Nu ’t mes gewet wort, om in mynen strot te stooten;
(30) Op dat myn ziel geen bloet gebreck hebbe, om te vloten,
En heen te zeilen naar het rechte vaderlant.
Ick neem dan noch verlof van u, en kus uw hant,
Door deze letters, versch met maeghdebloet geschreven;
Op datze van myn trouw getuigenisse geven,
(35) By andre maeghden, u en mynen geest bewust:
En ’t zal my wel doen, zoo ghy haer voor ’t leste kust,
In mynen naem, en raet het beste pant der jaren,
Den hemel toegewydt, zorghvuldigh te bewaren;
Indien ’t gebeurde, dat haer eens gegeve trouw
(40) Van ’t dwaellicht wiert bekoort, dat my verleiden wou,
Daer ick, een meisken, noch geen dartien jaer magh halen;
Een oude, die zoo licht door wulpsheit zou verdwalen,
’t En waerze aendachtigh ooghde, op ’t licht van ’t helder Lam,
Dat aen de starren blinckt, van waer het nederquam
(45) Gewilligh dragen al ons zwackheên, en gebreken;
En kent, gelijk het proefde, in wat gevaer wy steecken;
Terwyl men ons bestormt, op allerley manier,
Door minnevleyery, of schennissen, of vier.
Uw Agnes is voor geen van deze drie bezweken.
(50) Sophroons verliefde zoon heeft duizent minnetreken
Vergeefs te werck gestelt, en storte in ’t quynend bedt;
Dies myn onnoozelheit verdaeght wiert voor de wet,
En ’s vaders rechterstoel; die (rustigh afgeslagen
Van ’t maeghdenhart, alreede een liever opgedragen)
(55) Het vonnis streeckt, dat zoo een onverzetbre ziel
(Nadien de reinigheit haer ooge alleen beviel)
In Vestaes reine kerck, by ’t eeuwigh vier, most waecken,
En ’t schendigh lasterstuck des Christendoms verzaecken;
Of staen het geil gezicht, in ’t schandelijck bordeel,
(60) Ten spiegele, en ten doele, en als op stadts tooneel.
’t Viel hardt een afgodin of schennis te verkiezen;
De zeil en ’t lichaem, of de kuischeit te verliezen,
In ’t lichaem: ’t leste leet den allerminsten noot;
Hoewel dit harder viel dan d’ allerhardtste doot.
(65) Ick sprack: wat mooght ghy toch al van uw Vesta droomen?
’t Zy die Saturnus baerde, of van hem afgekomen,
Eer maeght dan moeder heet; een kroon van toornen voert;
’t Gespan der leeuwen toomt, en eene trommel roert.
Wy oogen op een Maeght en zeestar, t’effens moeder
(70) Van ’t wonderbare Kint, den zekersten Behoeder
Der menschen, die zoo licht zyn maeghden redden kan:
Terwyl uw Vesta slaept, gelijck haer leeuwsgespan;
Dat noit zyn manen schudde, of heeft bestaen te brullen,
Daer nonnen, dagh en nacht, de blinde lampen vullen,
(75) Met oly, die den nacht der doling niet verjaeght.
Wanneer men ’t lichaem schent, zoo blyft de ziel noch maeght,
Door d’onbevleckten wil. De vierschaer raest, en dondert.
Men voert, ten schimp, my om, van myn gewaet geplondert,
Maer niet van ’s hemels gunst, die, al te wonderbaer,
(80) Met eene blonde wolck van myn neervloeient hair
De bloode schaemte kleet; terwyl alle oogen blaecken
Op my, een beelt gelijck, bespreit met gouden laken.
Zoo naeck ick Venus cel, daer my een kleet, van licht
En glans geweven, deckt voor ’t ongetoomt gezicht.
(85) De boelen staen verbaest, en vallen neêr, en bidden:
Maer ’s Rechters wulpsche zoon komt vliegen, in het midden
Der overtuighde schare, en wil de handen slaen
Aen Agnes, maer een strael des blixems tast hem aen,
En smackt het zielloos lijck voor myne voeten neder.
(90) Ick lever, door ’t gebedt, den zoon zyn’ vader weder.
Toen roemde een yeders tong den onverzierden Godt;
Al t’onverdraeghelijck voor ’t priesterlijcke rot
En offerwichelaers. gansch Rome is uitgelaten.
Van Agnes waeght het al, de marckten, en de straten.
(95) De wichelaers schreeuwen: helpt dit ondier aen een zy.
Het steurt den ysren slaep des doots door tovery,
En ongoôn, opgeweckt door prevlen van gebeden.
Aspaes, de vooght der stadt, door ’t oproer heen getreden,
En ’s vollex dicken drang, en vreesselijck getier,
(100) Veroordeelt my ten brant, ten aze van het vier.
Maer d’aengeblaze vlam, die eerst zoo breet gingk weiden,
Door Godts onzichtbre kracht, op myn gebedt, gescheiden,
Verzengt noch vel, noch vleesch, en zweeft rontom, en wort
Gebluscht van koelen dauw, uit ’s hemels schoot gestort.
(105) De hemel zeker wel rechtvaerdigh niet gehengde,
Dat d’uiterlijcke vlam beschadighde en verzengde
Het kuische lyf van my, wiens minneschuw gemoedt
Noit blaeckte van de torts des wellusts, en haer gloet.
d’Onstuimige gemeent, verbittert door dit wonder,
(110) Aen ’t hollen, heen en weêr, en smyt het bovenste onder,
En dreight den heelen staet: dies d’overste al vervaert,
Besluit de maegdekeel te speten aen het zwaert,
Op dat het door haer bloet dit buldrende onweêr stille,
En velen te gevalle een ziel vergiete, en spille;
(115) Waer naer myn ziel verlangt, en wacht alle oogenblick
Den jongsten, om by Godt te varen zonder schrick.
Ons Numentaensche hoef behoe myn kout gebeente.
Maer Emerens, ick ken den aert van dees gemeente,
En uwen yver, naeu te houden van mijn lijck,
(120) En grafstede, och voor u een ongewisse wijck,
Zoo ’t woest gepeupel u daer zuchten hoore, of weenen.
Ick hoor, of dunckt het my? een buy van hagelsteenen
Vast haglen op uw hooft. och zuster blyf er af,
Eer u de razerny begrave by myn graf;
(125) Daer ghy in bloet gedoopt, en niet met waterdruppelen,
Den geest geeft, en al ’t graeuw, om ’t warme lijf, komt huppelen.

S. CAECILIA.

Heilige Caecilia bij Vondel

CAECILIA, een dochter van ridderlijcken geslachte, te Rome, onder Kei-
zer Markus Aurelius, was vroegh van Godt verlicht, heimelijck, aen zy-
nen eenigen Zoon, getrouwt, en, door dwang der ouderen, ondertrouwt met Valeri-
aen; waerom zy, verlegen tegens d’aenstaende bruiloft, in ’t hairen kleet, onder hare
kostelijcke gewaden, met vasten waken bidden en inwendige lofzangen, onder orgel-
spel, vast by haren goddelijcken bruidegom, om een blyde uitkomst aenhiel; tot dat-
ze, ter bruiloftskamer ingetreden, de rechte gelegentheit den ridder openbarende,
hem waerschouwde voor den Engel, haren wachter. Hy, haer woort en Gode be-
trouwende, liet zich van Urbaen, het hooft der Kercke, doopen, zagh den Engel zy-
ner gewaende bruit, en zynen broeder Tiburtius Gode winnende, volharde met hem
in godtvruchtige oeffeningen: waer over zy beide van Almach, den bewintsman
der stede, gevangen gepynight en gemarteld wierden. De Maeght, na hun aenge-
tast, weigerde d’afgoden te vieren ten spiegel van veele anderen, die Christus qua-
men te belijden: weshalve men haer in een drooge en beete badstove opsloot; maer de
hitte van Godt wonderlijk verkoelt zijnde, zoo holp men haer, met drie slagen in
den neck (waer na zy noch drie dagen zieltooghde) aen d’ eene zyde.

CAECILIA aen VALERIAEN,
        haren Bruidegom.

CAecilia, ten echte u onlangs toegestaen,
Door dwangk der ouderen, begroet Valeriaen,
Haer’ Bruidegom, die nu, voor d’ Engelen, gaet trouwen
Godts aenschijn, ’t schoonste ’t welck de hemelen aenschouwen.
(5) Myn heer, en Bruidegom, doch niet met dat beding,
Waer op ick bevend met dees hant uw trouw ontving.
Op dat ghy slechts den dienst des lichaems zoudt genieten,
En vrolijckheit, gemengt met smerte, en huisverdrieten;
Maer bruigom door den bant van ’t hemelsche gemoedt:
(10) Hoe is uw hoop verkeert, op eenen andren voet
Dan toen ghy pleghtigh met Caecilia vergaerde,
Eer zy haer hartewit u heimlijk openbaerde;
Daer ghy, ter vrolijcke bruitskamer ingetreên,
Naer uw verstant, met haer vereenight waert en een;
(15) Eer zy uw hevigheit betemmen gingk met koorden
Van hemelval, en bont met onverwachte woorden;
Daer ’t kostelijke bedt gespreit lagh, en bestroit,
En ’t morgenroot zoo na den Hymen zagh voltoit,
Dat ghy, op dat de Bruit van maeght uw vrouw moght worden,
(20) Alreede op ’t bruitsbedt woudt haer’ blooden riem ontgorden.
Valeriaen, myn troost, genade, braefste heer,
Zoo sprack ick al verbaest, en zeegh bykans ter neêr,
En hiel uw handen vast, en al mijn leden beefden;
(Want zuiverheit en echt elckander wederstreefden)
(25) De liefde, die ick aen uw minne schuldigh ben,
Als eene die uw deught en dapperheit erken,
En d’eerste liefde, vroegh een’ andren opgedragen.
Uw aengezicht ontsack, als vier; en voort aen ’t vragen,
Aen wien ick was verlooft: wat boel my liever was
(30) Dan echtgenoot. hoe heeft die schelm, die schender? ras,
Zegh op. wat booswicht is ’t? dat ick myn moedt magh koelen.
Hy zal, dat vloeck ick hem, hy zal eerlang gevoelen,
Dat wy van vromer bloet gesproten zyn dan hy.
Maer toen die donkre wolck een luttel dreef voorby,
(35) En uwe hevigheit gehoor gaf, op myn bede,
Zoo knoopte ick dese rede aen d’aengevange rede:
De voorgemelde liefde en trouw gebieden my
Te zorgen voor uw ziele; en geen verradery,
Ten intrede van deze echt, zoo trouweloos te plegen.
(40) ’t Is anders dan men waent met dese Bruit gelegen.
z’ Is reede aen een gehuwt, die ’t al, wat adem schept,
Geschapen heeft, en voedt: dies zoo ghy roert of rept
Haer ongerepte leên; ick zie een’ gloenden degen
U druipen op het hooft; het welck de hemel zegen
(45) Voor onheil. wacht u dan voor ’t naeckende gevaer.
Ick ben myn eigen niet. bedaer wat. wel is waer
De feest heeft haer beslagh, en alle pleghtigheden
Voltrocken, kan men naeu van hier te rugge treden.
De voorwaerde is gemaeckt: de bruitschat toegetelt:
(50) ’t Geluck gewenscht: bancket en bruitsbedt toegestelt.
De vlammesluier deckte en schaduwde myn kaecken.
De torenkroon myn hair. men zagh de fackels blaecken.
De trouw vlocht hant in hant. de pypen zwygen nu,
En ick, u t’ huisgeleit, ben dier verknocht aen u.
(55) Wat hier verbeurt is, met zoo verre voort te varen,
Wyt my. ick schrickte dit myne oudren t’ openbaeren.
De schroomte is eigen, doch hier strafbaer, in een maeght,
Die, Christensch, oogen moet op ’t geen dien heer behaeght,
Waer aen zy zich verbont. ’k heb zomtijts heele dagen
(60) En nachten langk gebeên met traenen; en gedragen,
En draegh nu noch, op ’t bloote en afgevaste lyf,
Ja onder bruitsgewaet en gordel, beide styf
Van parlen en gesteente, een onderkleet, geweven
Van borstligh steeckligh hair; op hoop of Godt wou geven
(65) Een eerlijcke uitkomste, in den maeghdelijcken strijt,
En kuischen staet, alleen de starren toegewijt.
’k Heb, onder galm van wint en loode en tinne tongen,
Myn’ JESUS, in mijn hart, zijn’ Hymen toegezongen.
Nu volgh myn’ raet, en laet mijn kuischeit ongeraeckt;
(70) Zoo zult ghy zien wat geest, wat godtheit om haer waeckt.
Dit spreeckende; zagh ick, en kon het schaers gelooven,
Hoe ghy, door eene kracht, op u gestort, van boven,
Van eenen dollen leeuw in een zachtmoedigh lam
Veranderde, en uw hart myn’ raet ter harte nam,
(75) En yverde, om Urbaen der Priestren zon te spreken;
Daer, tusschen grafgebeente en martel-asch, versteken,
Dit hooft van Rome u goot het water op het hooft,
En kleede met een kleet, dat zelf de sneeuw verdooft;
Een teecken, dat uw ziel noch witter was gewassen.
(80) Zoo quaemt ghy vrolijck my, in mijn salet, verrassen,
En zaeght, daer uwe Bruit ter neder lagh gestreckt,
Den heldren wachter, die haer zuiverheit bedeckt,
Met goddelijcken glans, en schemerende wiecken.
Hy kranste uw hooft en ’t mijn met roozen, die noch riecken,
(85) En witte lelien. toen kont ghy klaer verstaen,
Dat ick met geenderley bedrogh hadde omgegaen.
Tiburtius, uw broêr, en nu uw megevangen,
Bereit een martelkroon, aen uwe zy, t’ ontfangen,
Geraeckte, langs den draet van uw en mijn bericht,
(90) Uit ’s afgronts Labyrinth, in ’t noit betrocken licht.
Toen rees ’er wieroock van gebeên en milde gaven.
Toen luste u ’t martellijck, by duister, te begraven;
Waerover Allemach u in den kercker smeet,
En sloegh met scharpe roên, ’t welck ghy geduldigh leedt;
(95) Dies ’s kamerlings gezin en zelfs de lijftrauwanten
Aen ’t botten zijn, als van uw bloet bedaude planten;
Verwachtende de zon, die morgen op zal gaen,
En zien met wat gelaet ghy voor dat zwaert zult staen,
’t Welck hooft en hals en lyf en ziel gezwint zal scheiden,
(100) Hoe kan ick minder, dan voor ’t jongste, u noch geleiden,
En wencken, of ick ’t hart van verre stercken kon,
Daer myn bedruckt gezicht gekeert staet van de zon,
Ten Noorden, op een rots, bedauwt met zilte droppen,
Langs ’t aenschijn neergerolt, voor ’t rollen van twee koppen;
(105) Eer waerdiger gekroont met onverwelckend lof,
Dan, in hun bloet geverft, te gapen naer het stof.
Maer neen, geen lauwerkrans kan u meer glori geven,
Dan dus, voor Jesus eer, door ’t eerloos stael te sneven;
En geen triomf maeckte oit den triomfeerder waert,
(110) Die, aengebeên van ’t volck, ten Kapitole vaert,
Maer dees, die, door den roock en smoock van lasteringen,
En lasternevels, recht ten hemel op komt dringen,
Daer ’t heir der Engelen den triomfeerder wacht,
By schoonder dagh, getreên van geenen zwarten nacht.
(115) Daer hoop ick u eerlangk, die myner gingt ontfarmen,
t’ Omhelzen met myn ziel, en haer onzichtbre armen:
Want ’t leit my op de leên, dat, op uw spoor van bloet,
De Bruit Caecilia den Bruigom natreên moet,
In ’t drooge stoofbadt, heet gestoockt, gelijck een oven;
(120) Of door een zwaertquetsuur; om Godt te hooren loven;
Die zijn geheilight paer ontpaerde, hier beneên,
Op dat hy het, om hoogh, zou smelten onder een.
Verwacht ons slechts een poos, in die behoude haven;
En ly, dat wy u met onze eige hant begraven;
(125) En (schoon de grafdienst u vergolden wiert zoo straf)
Tot uw gedachtenis dit snyden op uw graf:
Hier rust Valeriaen. wat heeft die helt bedreven?
Hy spaerde om Godt zijn Bruit, maer niet zijn jonge leven.

S. EULALIA.

Heilige Eulalia bij Vondel

EULALIA, een welgebore spruit t’ Emerite, in Luzitante, yverde ontrent
haer twalefste jaer, in de verdruckinge der Heiligen, onder Keizer Maxi-
miaen, zoo vierigh, dat de moeder (beducht of de dochter wel met gewelt de han-
den aen d’ afgoden moght slaen) haer ten platte lande verzont, en, in een hofstede,
liet opsluiten, en gade slaen: maer het maeghdeken, door een zonderlinge drift des
Heiligen Geest, verruckt, brack by nacht uit, en donderde in hare geboortestadt op;
daer het de rechters tartende en, op vyanden nocht bloetvrienden passende, d’ altaren
verlasterde, en wieroock weigerde; waerom het kint, schrickelijk gepijnight, ende-
lijck ten viere veroordeelt wiert.

EULALIA aen IULIA,
            hare Moeder.

EUlalia, uw lieve en godtgebooghzaem kint,
’tWelck niemant, onder al den hemel, meer bemint
Dan u, behoudens d’eer van Jesus, den behoeder,
Neemt met dit oorlofschrift nu afscheit van haer moeder;
(5) Om wie zy, die het hooft van vreught ten hemel beurt,
Wiens transsen zy genaeckt, alleen noch zucht, en treurt;
En wenscht, dat ghy haer lijck aenschouwen mooght met oogen
Van blyschap, veer van rouw, en avrechts mededoogen;
Nadien ghy nimmermeer [al hoort het moeder noo]
(10) Uw dochter trotser kunt uithylicken dan zoo.
Kon uw misleit vernuft dit sterfwit recht beseffen,
Ghy zoudt geen lijckklaght, maer een bruiloftsliet, aanheffen,
En zingen, uit der borst, een lof tot Godts gena,
Waer door ick naer myn graf, als naer een staetsi, ga;
(15) Die eeuwigh duurt, en lacht met onverdorde kranssen,
En onvermoeiden toon, waer op de zielen danssen,
Dat al de goude vloer en ’t zalighste gewelf
Der starren dreune, al is het d’onbeweeghtheit zelf;
Al dryft het endeloos om ’t middelpunt der dingen,
(20) Om d’alnatreckende as, waer naer de stoffen dringen,
Die, zonder dezen treck, niet langer houden stant,
Maer spatten liefdeloos, en springen uit den bant.
Myn lippen offeren een danckbare offerhande
Aen uw medoogent hart, ’t welck my ten platten lande
(25) Veel mylen opwaert zont; daer ick gesloten zat,
Op ’t lanthuis, uit het oogh van myn geboorte stadt,
Die d’eer des afgronts zocht door wreetheit te bewaren,
Waerom ghy duchte, of ick mocht komen uit te varen,
Tot smaet der Goôn, door wien men Godt zijn eere ontrooft.
(30) En, ’t schepsel eerend, ziet den schepper over ’t hooft;
Een lasterbrock te hardt en bitter om te kaeuwen.
Mijn geest ontstack, wanneer mijn yver scheen te flaeuwen,
In ’t eenzaem lantvertreck, en sprack al heimlijck dus:
Is ’t billijck, dat men hier het vier des yvers blusch,
(35) En uitdoove in een spruit bykans van twalef jaren?
Waer blyven knoppen? waer de bloesem? waer de blaren?
Als voorboôn van de vrucht, den hovenier belooft,
Die, nat van bloetzweet, zich ter doot heeft afgeslooft,
En voer, recht toe recht aen, de wreetheit in de kaecken,
(40) Om zynen wilden hof en wynbergh op te maecken;
Uit liefde tot den oegst, zoo lang van hem verwacht;
Uit liefde tot het nut van ’t menschelijck geslacht.
Zijn liefde was zoo groot: wy laten ons verbluffen,
Wy yveren in ’t velt met sammelen, en suffen.
(45) Men moet quansuis, alleen met voordeel, ’t voorhooft biên.
Men noemt voorzichtigheit ontydigh kruis te vliên.
Men magh zijn handen aen geen godtloos marmer schenden.
Zoo doende, hoopt men op den stapel der ellenden,
En levert voetsel aen dees schuwenswaerde pest.
(50) En wie dit past of niet, het past bedaeghden best.
’t Onmondigh kint moet scherp naer moeders huisles luistren.
De waerheit houdt haer’ glans, wat nevels haer verduistren.
Wie Godt gehoorzaemt, die gehoorzaem moeder eerst.
Het jongk gezicht ziet scherp, ’t ervaren allerveerst.
(55) Men magh de moeite, die ’s lants rust versteurt, wel schuwen.
De stilte voeght een maeght, die reede staet op ’t huwen.
Eulalia heeft vroegh de zedigheit bemint.
Men zagh een oudt verstant in d’oogen van een kint,
En wijsheits rimpelen, op ’t voorhooft zonder kreucken.
(60) Noit speelzieck, kaeude zy het pit van wyze spreucken,
Verfoeide muskeljaet, en ambergeur, en roos,
En myrglas, en cieraet, en krans, en poederdoos.
Hoe zal dees stemmige, die nu wat meer kan vatten,
Haer’ drempel overtreên, en komen uit te spatten.
(65) Den Kruisbelyder wort zelf ’t vlughten toegestaen:
Dat’s wyt van willens in een wisse doot te gaen.
’k Beken ’t valt mackelijck den drempel te bewaren,
Te zwygen by den haert, en nimmer uit te varen.
Maer ondertusschen vaert de dwaling immer voort.
(70) d’ Afgodery braveert, en dreight met brant en moort,
En wint vast velt, terwyl de laffe ridders deinzen.
Behout men dan den stryt met looghenen en veinzen?
Zoo is ’t gekruiste hooft vergeefs vooruit getreên,
In ’t bangste van ’t gevecht. bloohartige, neen neen,
(75) Ghy moet Godts vyant ’t wit van beide u oogen toonen,
En streven, door het dickst, naer d’opgehange kroonen.
Dat gelt Maximiaen. tyran ick koom u by.
Zoo spreeckende, en genoopt van heilge razerny,
Schoot ick, ter middernacht, ten bedde uit, in myn kleeren,
(80) En daetlijck naer de poort. geen grendel kon my keeren,
Noch boom noch slotwerck, stael noch yzer, hout noch steen,
Ick borst ten lanthuize uit, en over graften heen,
En vloogh recht toe, door braem en bosschen, struick en heggen,
En voelde geen quetsuur der voeten; noch kan zeggen
(85) Wat geest, wat godtheit my alle achterdocht benam,
En schemerde vooruit, en lichte met een vlam
Myn vlugge voeten toe; gelijck de vierpilaren
In woeste wildernis weleer de twalef scharen
Van Moses: ’t welck ick voor onfaelbaer teecken hiel,
(90) Dat myne gloende drift den opperste geviel.
Zoo mat ick onvermoeit vast lant, by heele mylen,
En wenschte, dat my geen bewaerder naer moght ylen,
Noch stuiten myne vaert, door ’t achterstuivend stof.
Terwyle quam de zon vergulden ’t schendigh hof,
(95) Daer Anas, eene grens van onze Lusitanen,
Ons Emerite bouwt. toen borsten my de tranen
Ten oogen uit. ick hief, met eenen droeven zucht
En nare jammerklaght, myn handen naer de lucht:
O Vader, die den dagh gezet hebt op den wagen,
(100) Die om den aertkloot rolt, en ziet met welcke plagen
Maximiaen nu niet een yeders rust beroert,
Maer slechts wat Jesus merck, op ’t natte voorhooft, voert.
Het staet u licht dien reus, in wreetheit zoo wanschapen,
Door geenen Herkules maer des Aertsengels wapen
(105) Te kneuzen in het zand, indien het u behaeght:
Zoo niet, en houdt het kruis uw eere op, laet een maeght,
Uw dienstmaeght, heden eens, daer mannenharten gruwen,
Gerions zielendwangk en Goôn in ’t aenzicht spuwen,
Dat al het Spaensch gewest verlicht zy van uw strael,
(110) Ja d’ avontstar dit aen de morgenstar verhael.
Zoo bidde ick, en ruck voort, daer, op den stoel geklommen,
Al ’s afgronts spoocken in des rechters oogen glommen;
En ’t bijl-en-bondelrecht, bestuwt met lyftrauwant
En helbardier, zoo strack de Roomsche vierschaer spant.
(115) Ick roep: wie zijt ghy, die den blixem zelf durft trotsen?
De beckeneelen schiet en kraeckt op harde rotsen,
En dwingt den kuischen mont te looghenen de bron
En spring-aêr van het licht, noch ouder dan de zon?
Wat, zoeckt ghy ’t volck, ’t welck schuwt Apollen aen te bidden,
(120) Te roocken voor hun beelt? hier staet’er een in ’t midden,
Die ’s afgronts offerhande en roock en stanck veracht.
Ick pas op Isis niet, noch Venus tempelpracht.
Ick eer den Schepper zelf, en geen geschape stoffen.
Geen vorm noch beitelkunst heeft oit den zwier getroffen
(125) Van dien onzichtbren Godt. de beste meesters hant,
Die ’t eenigh wezen uit wil beelden, haelt slechts schant.
Boet vier, en brant tot kalck die grove lasterstucken.
Ghy druckt het Kruis, maer zult het nimmer onderdrucken.
O scherreprechter, koom, koom herwaert. brant, sny af
(130) De leden eener maeght. zet af, ’t geen Godt haer gaf.
De Bronaêr van de ziel en ’t menschelijcke leven
Zal haer, te zyner tijdt, een heerlijck lichaem geven.
Kom pynigh vry dit lyf met yzer, en met gloet;
Ghy zult geen lasterwoort my parssen van ’t gemoet.
(135) Door zulck een rede slaet de norsse Schout aen ’t razen.
En pooght my, doch vergeefs, met dreigen te verbazen.
Men gaet my, voor de straf, met schoone woorden aen.
Al ’t maeghschap vleit, en ghy, met uwe vrucht belaên,
Aen ’t schreien, aen uw hart en naeckte speen te toogen;
(140) Myn lip te drucken aen de borsten, dieze zogen.
Och moeder, ick beken ’t, dat tranen, noch geklagh
Van u, noch yemant my zoo roerde, als toen ick zagh
Uw borsten, daer ick, noch een wicht, aen had gelegen.
Toen leet natuur gewelt; die bant hiel dapper tegen:
(145) Maer entlijck most natuur bezwycken voor ’t geloof,
Dat aldoordringent punt. dit sloot mijn ooren, doof
Voor ’t moederlijck gekerm, en zoo veel vrienden t’zamen.
En ’t schelden, en ’t gegrauw, gemengt met lieve namen,
En woorden, overbloemt, en lieflijck geblancket.
(150) Een maeght, die, huwbaer, raeckt de spon van ’t weeligh bedt,
Een joffer schoon, en rijck, en eêl, en welgeboren,
De bloem van ons geslacht, gaet in een mist verloren.
Al ’t huis aen ’t waggelen, door ’t missen van die hoop.
De bruitschat helpt alreede elx zinnen op de loop,
(155) Voor uwe poort, van ’t puick der riddren overdrongen.
Wat gelt bedaeghde raet by ’t wulpsche brein der jongen!
’s Lants godtsdienst is van outs door Goden ingestelt;
Die blijft gedurigh; uw verzameling versmelt.
Een tygerstant of haeck zal uwe ribben ryten.
(160) Met weinigh wieroox in het wieroockvat te smyten,
Met luttel korlen zouts te zegenen de vlam
Kunt ghy dien hoon ontgaen, ter eere van uw stam.
Ick knarssetande, en wierp, van heeter gloet ontsteecken,
Den dwinger, die het vat my in de hant wou steecken,
(165) Het wieroock in den baert, en trapte op ’t stinckent zout,
’t Bederf der ziele, als ’t meel, het welck geen onderhoudt
Noch voetsel, maer vergift voor ’t lichaem zou verstrecken,
Daer ’t rusten moet in Godt, die ’t uit zijn asch zal wecken.
Ick stiet de beelden wegh, en trapteze op den vloer.
(170) Toen wiert al ’t hof geschudt van een verbaest rumoer.
Gena had uitgedient. de vrienden voort aen ’t scheiden,
Van daer de dienaers vast het hooghtijt toebereiden,
Voor Christus bruit, die strax zich zetten wil te prijck,
Op ’t heerlijckste, in ’t gezicht der hooftstat van dit Rijck.
(175) Nu kiestze een ysre boey, in ste van arremketen,
En schakels root van gout. de lenden, opgereten
Met haecken, glinster met een kostelijcker gloet
Van versch en levent root dan Tyrisch purper doet.
Ontelbre wonden, in die smertelijckste pijnen,
(180) Beschamen pracht en prael van baggen en robijnen,
Gehecht op gouden gront. de torts, die d’oxels koockt,
Verdoof de fackel, die in Hymens handen roockt.
De roode vlam, zoo dra zy stijght, om ’t hair te lecken,
Magh ’t schaemroot aenschijn, als een vlammesluier, decken,
(185) Daer ick, al staende, drinck den nektar van de druif
Der vlamme. sla dan ga, die ’t aenziet, hoe een duif,
Een hagelwitte duif, ten zoom uit van mijn lippen,
Gelijck een phoenix, roock en voncken gaet ontglippen.
Dat is mijn zuivre ziel. aenschouwers, slaet dit ga.
(190) Dat is die door het vier gepuurde Eulalia.
Zy heeft geruit, en laet de ruiveêr u ten beste,
En zoeckt haer’ oirsprongk weêr, dat smetteloos geweste,
De gulde vryheit, daer Pompeius noit van wist,
Noch daer zijn dappre zoons eens hadden op gegist,
(195) Eer zy, op dezen gront, in Caesars degen vielen.
Daer zoeckt die nette ziel den vrydom aller zielen.
Doch eerze steigre, naer het klaerste deel der lucht,
Van geenen damp bezwalckt, en leêgh van aertsch gerucht;
Zal d’onbesmette, om zich ter nieuwe vlught te wennen,
(200) Eerst zweven om het vier; dan hangen op haer pennen;
Dan klappen zevenwerf de vleugels tegens een;
Dan snorren, uit het oogh, naer ’s hemels toppunt heen;
Van waer ick moeder hoop, al biddende, in te wachten.
Terwyle, bidde ick, sla myn doot uit uw gedachten,
(205) Om ’t leven, my om hoogh beschoren, in Godts stadt.
Nu moeder, zijt getroost. vertroost u met dit bladt.

APOLLONIA

Heilige Apollonia bij Vondel

S. APOLLONIA.
APOLLONIA, een bedaeghde dochter, t’Alexandrye, In Egypte, be-
leefde, ten tyde van Keizer Phlips, het onweder van ’t moort-en-plonderoproer,
verweckt door eenen toveraer, of wlchelaer, die, den aenwas des Christendoms beny-
dende, met zijn oproerige tonge, al de gemeente aen ’t hollen broght; waer door de
Christenen geplondert vermoort en verstroit wierden; en deze stantvastlge Kruis-
heldin, alle hare tanden uitgeklopt wezende, onder schijn van zich te willen beraden,
van zelf in den viere sprong, en zoo lijf en ziel haren liefsten bruidegom, tot een aen-
genaem brantoffer, opdroegh.

APOLLONIA aen DIONYS,
        den Aertsvader.

EEn poos voor Godts bancket, en ’t smaecken van de spys
Der Englen, wenckt mijn hant den vader, Dionys,
Van deze stadt te rugh; om ’t ongeval te weeren
Van zynen hals; nadien de voeten staen op ’t keeren
(5) Naer huis toe, van de vleck, daer hy zich wat vergeet
In opgetoge stilte, en naulix droomt, of weet
Van ’t onweêr, gisteren voor middagh, opgekomen
De vlote van zoo veel met Godt gescheepte vromen:
Hoewel hun geest geen scha, by ’s lichaems schipbreuck, voelt,
(10) Maer, rijck door Christus, ziet waer ’t lijck wort aengespoelt,
Of op de wracken drijft en ongena der baren
Van ’t volck, noch naulix, na een etmael, aen ’t bedaren.
Dit schichtige onweêr quam ons op van Ision,
En Isis hooftkerck zelf, de voester en de bron
(15) Van zoo veel gruwelen en uitgelache Goden;
Schandalen, niet alleen voor Christenen, en Joden,
Maer oock voor den Romain, die dier noch vogel acht,
Noch godtheên, met de grijns van vedren huit of vacht
Vermomt; gelijck van outs d’Aegypters hier meê speelden;
(20) Maer haer besluiten wil in menschelijcke beelden,
Als nader aen Godts aert, door ’t redelijck vernuft.
Hoewel het luttel scheelt, wie min of meerder suft,
Nadienze bey begaen een evengroote schennis,
Aen ’t eeuwigh wezen. ons ontdeckt met wisse kennis
(25) Door Moses, ’s hemels tolck, en Christus, Davits zoon,
By Pharao versmaet, en Ptolomeus troon.
Doch dit voorbygegaen, laet ons ter zaecke komen.
Sint Markus kudde had geweldigh toegenomen,
Dies komt u, die zijn’ stoel bekleet, geen slechte prys.
(30) Dees scha wert Isis koor, op alle feesten, wys,
Aen ’t smelten van ’t genot der heilooze offerhanden,
Noit magerder: waerom de tempels t’zamenspanden,
En sloten, op dit feest, een’ algemeenen roof
Door ’t graeuw te halen, op ’t inkanckerend geloof,
(35) ’t Welck,* als een schorpioen, naer Isis hart quam steken.
Men zont geen’ yvraers uit, om Phlips, den Vorst, te spreken,
Te Rome, en wettigh zoo te bezigen de byl.
De Tiber was te veer gelegen van den Nyl.
Het loeiend koor vont goet niet lang aen ’t hof te temen,
(40) Maer ’t keizerlijck gezagh eens aen zich zelf te nemen;
En was ’er dan verbeurt, ’t hiet overloop van gal,
Gebraeckt den godtsdienst en den Rijcke te geval.
De priesterlijcke tong zou licht die kladde afwissen,
En Caesar, dus geleert, zijn ty niet meer vergissen,
(45) Maer, tydigh op de been, verpletteren ’t godtloos zaet.
De tijdt leedt geen vertreck: de kerckknods most op straet.
Een toveraer hier op, een priester, jongk van jaren,
Bestaet, zoo stout als wulpsch, daer ’t volleck, voor d’altaren,
Malkander aendrong, op te dondren, uit een stoel,
(50) Tien trappen hoogh; en, ’t heir eerst overziende, koel
En langkzaem, in ’t begin, zyn’ adem uit te blazen,
Strax heeter, en in ’t endt met bulderen, en razen:
’t Gaet zeker mannen, dat wat volck met godtsdienst praelt,
Dat heeft zyn’ godtsdienst eerst van Zonnestadt gehaelt,
(55) De rechte moeder van cermonien en zeden,
En schatbewaerster der vertrouwste heiligheden.
d’Ondanckbre vondeling, in Memphis hof ge-eert,
’t Welck van hem wert gehoont, heeft van den Nyl geleert
Geheimenissen, die hy avrechts gingk verplanten,
(60) Om tegens ’s konings kroon, door aenhang, zich te kanten;
Waerom men noodigh ’t Rijck most veegen van dit schuim,
’t Welck weder inkruipt, en vast leit op zyne luim,
Om, onder decksel van een rot, noch eens verbastert,
En dat niet weiniger d’aeloutste Goden lastert,
(65) Ons gryze priesterdom te trapplen op den neck.
Dies eischt de noot luidts keels (de tijdt lijt geen vertreck)
Te smooren deze pest van heel Alexandrye,
Eerze ongeneesbaer tot ’s lants ondergangk gedye.
Waer toe dan lang gesuft? men vaer slechts vierigh voort,
(70) En toon den naeckte, door ons zweet verryckt, de poort
En steiger, daer hy zich, by scheemringe, op liet zetten.
Die menscheneters, bloetvermengers, schendewetten
Bezitten, hier ter ste, niet eigens, maer uw goet,
En zuigen u van ’t hart de ziel af, met het bloet.
(75) Men legge een wisseling van middelen, en staten.
Men eisch zyn’ nabuur weêr de langgeleende vaten,
En huisraet. wien ’t bezwaer, die schenck het Isis kerck.
Zy heet het u. begint. slaet hant aen ’t heiligh werck.
d’Alexandryners strax aen ’t morren, aen het mompelen,
(80) Aen ’t rotten hier en daer; in ’t ende aen ’t overrompelen,
Aen ’t plonderen, en aen ’t vermoorden, door de stadt;
Daer ’t weerloos Christendom, als op een heide, zat,
Van onderlinge hulp en menschentroost verlaten.
Medoogenheit had uit. geen kermen moght’er baten.
(85) De plonderspringvloet gingk breet weiden over ’t Kruis
Het bloet verriet zijn bloet, de buurman ’s buurmans huis.
Men haelde al ’t kostelijckste uit wincklen, hoecken, holen.
Wat ’s roovers oogh misviel, verbrande men aen kolen.
De razery sloegh voort, gelijck een loopent vuur;
(90) Niet anders, maer alleens, of Alexanders muur
Het leger van den Moor had willens ingelaten,
En ’t oorelooghsgedruis vervulde marckt, en straten.
Dat bonzen op de deur, ge dondert op den vloer,
Dat dreunen, dat gekrack, dat stampen, dat rumoer,
(95) Gemengelt met getier en vloecken, onder ’t kryten,
Steegh hemelhoogh; gelijck of’taertrijck was aen’tsplyten,
En bersten, en de gront der toornen wiert verwrickt;
De kercken en de stadt al t’evens ingeslickt,
By schoonen lichten dagh; die gevels, afgebroken
(100) Te gronde toe, en ’t puin, als wolcken, op zagh roocken:
Een heerlijck stuck, dat zoo een heiligheit betaemt,
Die ’t bleecke zonnelicht te water dreef, uit schaemt,
En gramschap, om ’t vertoef van een rechtvaerdigh wreker:
De starren quamen op, doch dootser, en veel bleker;
(105) Oock d’eerstgebore maen, bewimpelt met een’ mist,
En om ’t gerucht verbaest: maer d’opgehitste twist
Aen ’t gloeien, even of de nacht zijn gal quam tergen,
Hiel feller aen: en al wat d’avont zocht te bergen,
Ontroomde hy met vier van fackelen, en licht
(110) Van tafel kist en kas, en brant, met lust gesticht
In huisraet, overhoop op kruisstraet, ledige erven,
En marckten, daer men in den bouw was met bederven.
Tot noch toe noemde ick niet wie in dien storm vergaen.
Het plondertreurspel ving van Metras moortspel aen,
(115) (Ghy kent den Simeon) die in de kerck getrocken,
En schuw van ’t koeialtaer, gezegent wiert met stocken;
Zoo dat de witte baert, van ’t roode zweet geverft,
Langs zynen boezem droop, en yemant riep: hy sterft;
Want d’ouderdom ontstack noch tygers tot medoogen.
(120) d’ Eerwaerde vader hief zijn natte en bloedige oogen
En bevende armen naer den hemel; maer ’t gezicht,
Van ouderdom en bloet benevelt, kon het licht
Bezwaerlijck zien, en gaf te kennen ’t vast betrouwen,
Gestelt op ’t zaligh licht, by d’ Engelen t’ aenschouwen.
(125) Dat was genoegh, en een halsstarrigh lasterpunt.
Zoo luttellichts wiert noch zijn blint gezicht misgunt.
Zy rocken hem ter neêr, en, bruizende van toren,
Bestaen d’ ooghappels noch met rieten uit te booren,
En spitten yeder oogh op een byzonder riet,
(130) En offren ’t aen ’ taltaer, waer op hun vaerze ziet.
De Faem (indien men magh betrouwen op haer zeggen)
Verbreit, dat yemant toen dien toveraer zagh leggen,
Met zynen elleboogh, op eene galery,
In ’t kerckelijck gewelf van Apis; en hoe hy
(135) Begrenickte al dit spel, en entlijck most vertrecken.
Om schaterende niet zijn kitteling t’ ontdecken.
Voort sleurenze, helaes! den bloenden blindeman,
Van ’t martelen gemat, en die niet langer kan,
Recht naer de voorstat toe, ontrent de nieuwe haven;
(140) Daer zy hem, hallef doot, half levendigh, begraven,
In eene hagelbuy van kaien kalck en puin;
Een rycke grafspits op zijn kale martelkruin.
Bykans het zelve lot is Quinta toegevallen;
Van lichaem ziel en geest de schoonste vrouw van allen;
(145) Die, zonder weten van haer man, de brave helt,
De wysheit op ’t stadthuis, de dapperheit in ’t velt,
Uw lessen was gevolght, ’t welck na quam uit te bersten.
De luiperts, root van moort, die op hun tanden knarsten,
(Om dat zy deisde van Anubis kerckkappel,
(150) En ’t hontsbeelt eere ontzeide, en smaelde op ’t guighelspel)
Aen ’t rucken, met de koort, geslagen om haer beenen,
De stadt om, over slick, en rompelige steenen,
Gefeilt van ’t blonde hair, twee ellebogen langk,
En nat van geurigh bloet, gemengt met boozen stanck.
(155) Het hooft sprong t’ elckens op. de zedige oogen brandden.
Zy opende den mont, en sloot en vlocht haer handen,
En riep den lieven Naem van JESUS vrolijck aen;
Het welck men haer verboot, met schoppen, stooten, slaen:
Doch zy, der doot getroost, verslonden van Godts yver,
(160) Verstomde noit, maer hief haer stem op des te styver,
Tot dat het beckeneel op molensteenen kraeckt,
En zy, als Metras t’hans, aen doot en uitvaert raeckt.
Ghy kent den toren, die van outs den stroom bewaeckte,
En, als een nutte baeck, by storm en onweêr blaeckte:
(165) Serapion, gevat, gerabraeckt in zijn huis,
Wort hier de trappen op gehaelt, met woest gedruis,
En, uit den tweeden trans, gebonst van boven neder;
Die vrome storf om laegh, en leeft daer boven weder.
Een yeder aen het vliên, op zulck een moortgerucht;
(170) Maer steegh noch straet noch hoeck was veiligh voor de vlught.
Oock viel’ er oorloogh om den pIonderschat te deelen.
d’ Alexandryners zijn toch meesters in krackeelen,
En oproer, zelden droogh van’tburgerlijcke bloet,
En wonden, door den haet van kerckgeschil gevoedt.
(175) Maer ghy, ô vader, haeckt en schrickt mijn lot te hooren.
’t Was midnacht: het gerucht kroop nader aen myn ooren,
Daer, binnen ’s huis, ick in een ringk van maeghden zat,
En zong, en badt elck voor, die na my zong, of badt;
Wanneer, van achter, op myn plaets, drie jongelingen,
(180) Mijn buurmans zonen, flux den zymuur over springen, .
En offren buurlijck dus te stuiten ’t nachtgewelt;
Gebuurmaeght, Apolloon, ghy ziet, hoe ’t is gestelt
Met al die uwen Godt en ’t Christgeloof aenhangen.
Dit huisgezin zal strax, gestroopt, geschent, gevangen,
(185) Oock dragen zijn gedeelte, in ’t algemeen verdriet.
De wint waeit herwaert aen. ’ten zy mêr in verziet,
En schut met loutre kracht den vloet der plonderstroomen,
’t Is met dit huis en uw gezelschap omgekomen.
Nu schoon ons nabuurschap niet nabuurt in ’t geloof,
(190) Noch wenscht het geene Goôn met der gebuuren roof
Te paeien; maar verstaet (indien ghy ’t toe wilt laten)
Te keeren van het dack de plondraers op de straten.
Op zulck een aenbodt, op hun drift van weer te biên,
Ick aen ’t bedancken, aen het smeecken, op mijn knien:
(195) Zy willen niemant om yet tydelijx verkorten.
’t Onschuldigh Kruis vermyt oock schuldigh bloet te storten,
Daer Godt met Christensch bloet zyn’ lof beschryven wil.
Getrouwe jeught, vertreck. een yeder hou zich stil.
Met bonst men op de poort. de maeghden ondertusschen
(200) Aen my, en ick aen haer t’omhelzen, en te kussen,
Te kruissen, naer dat elck bedroeft was, of gesticht,
Met tranen op de kaeck, of blyschap in ’t gezicht.
De jongelingen ras ten zy-muur opgevlogen.
De deur raeckt op de vloer, en ick ’er uitgetogen
(205) Worde al den nacht gesleurt: en, dat my’tmeeste quelt,
Noch weet ick niet, hoe ’t met myn maeghden is gestelt;
Of zy stantvastigh zyn ten uiterste gebleven,
En eerlijck doorgestreên, dan ofze in schande leven.
Na dat de boosheit mijn stantvastigheit mistrouwt,
(210) Zoo trecktze met een tang, en klopt met palmenhout,
(Na zoo veel tergens, na al.theen en wederrucken)
Myn kaeckebeenders en het out gebit in stucken;
Een onverdraeghbre pyn voor een bedaeghde maeght,
Ten waer zy ’t droegh om hem, die meer om haerverdraeght,
(215) En tangre maeghden sterckt. myn tanden dus gebroken,
Gaen d’yveraers een vier van hout en tacken stoocken,
En stellen’taen myn’keur, of in den brant te gaen,
Of Godt te lasteren. en Christus af te staen.
Ick, onder schyn van my een luttel te beraden,
(220) Schryf dezen brief. om u. en niet om my, beladen;
En groet u voor het lest met eenen blyden zucht.
Uwe arme kudde is naeckt naer buiten toe gevlught,
En troost, met blyschap van geen Heidensch brein te vatten,
Zich ’t pIonderen der aertsche om zoo veel rijcker schatten,
(225) In wildernissen en woestynen, dor en naer;
Terwyl ick my bereide, om staende, voor ’t altaer.
Dat reeQe kraeckt en blaeckt, daer zoo veel yvraers dringen,
Vanzelf in’t middenste der lichte vlam te springen.
Zy brande ’t lyf: men stroy mijn asschen in den windt;
(230) Wat noot is ’t, als de ziel haer lichaem weder vint?

S. LUCY.

Heilige Lucia bij Vondel

LUCY, een dochter van Eutychia, te Syrakuze, in Sicilie, onder Keizer Dio-
kletiaen, trock, met hare moeder, van den bloetgang gequelt, naer Katane, ten
grave van de zalige maeght en martelares, Sint Aeght; daer Godt de krancke ge-
nas, die sedert haer godtyvertgh kint ontsloegh van den knoop der ondertrouwe, met
eenen onverlichten jongman, uit moederlijck bedwangk, geleit. De Maeght, alle
haer have en middelen verkocht, en aen nootdruftigen uitgedeilt hebbende, verviel
in ’s jongelings wraecke; waer door zy by den Lantvooght, Pascbaes, verraden, en
den schoffeerderen ten roof gegeven, door Godts kracht, onverwrickbaer tegengehou-
den wiert, en alle gewelt van koorden en aengespanne ossen en stieren trotste; gelijck
daer na allerbande vierwerck van peck hars en oly, tot dat men haer eenen dolck in
den bals duwde.

LUCY aen EUDOXIA,
            hare Voester.

DIt ’s oock godtvruchtigheit, dat ick mijn trouwe Voester,
Myn andre moeder, noch voor ’t alleruiterst koester
Met troost; naerdienze zit belaên om haer Lucy,
Haer voesterkint; noch noit zoo welgemoet en bly
(5) Als nu het zyne borst en boezem gaet ontblooten,
Voor ’t spits des dolx, die strax de hartaêr af zal stooten,
En helpen zoo de ziel aen vrye en ope lucht;
In ’t zaligh vaderlant, waer naer zy hyght, en zucht.
O Voester, is uw melck in my tot vleesch gedegen,
(10) En bloet, waer door ghy trilt voor ’t schittren van den degen;
Als een die medelyt, in al het gene ick ly;
Zoo troost u, dat ghy ook van ’t zaet der martlery,
In my, uw vleesch, de vrucht der martlery zult maeien;
Een’ gouden oegst, belooft aen die met tranen zaeien.
(15) ’k Zagh dit doorluchtigh endt van verre te gemoet,
Al sedert dat ick trock met moeder naer den voet
Van Aetna, te Katane, op ’tspoor der yveraren,
Die, om Sint Aeghts gebeent, van Syrakuze varen,
Veel mylen westwaert aen; en vieren ’t jaergety,
(20) Om dit befaemde graf, daer, zonder artseny,
d’Ellendige geneest van ongeneesbre qualen,
En Gods genade blinckt in d’eer der martelstralen.
Hier las men, hoe de zoom van Jesus kleet genas,
En d’oude bloetwel stopte, aen wie geen stoppen was,
(25) In twalef jaren tijts, door kruit noch schrandre vonden,
Die al het zuure zweet der quynende verslonden.
O moeder, zeide ick, bouw uw hoop op dezen gront.
De vrome Maeght, die stip op ’s Heilants wetten stont,
Verdiende, door haer doot, dat hy gezwint komt zweven
(30) Naer deze, die zijn eer veel waerder was dan ’t leven,
Genaeck het maeghdegraf, en roep met hart en mont
Dien trooster aen: ick zie Eutychia gezont.
    Zoo spreeck ick tegens haer, terwyl de bruine schimmen,
Nae ’et ondergaen des lichts, verryzen op de kimmen.
(35) Wy knielen voor het graf, verlaten van den drang
Der biddenden, daer geen gebedt ons valt te lang,
En zilte tranen vast afzypen, langs de kaecken,
En weicken selfs den zerck der grafste, daer wy waecken.
De druppels druppen door de tombe op ’t kout gebeent,
(40) En vaeck bevangt, en wieght ons, moede en mat gesteent,
Allengs in slaep: toen scheen, voor myn beschaduwde oogen,
De heilige Aeght, gedaelt van d’onbesmette bogen,
Met eenen schat van gout en diamant om ’t hair,
In eenen heldren ringk van glanssen, in een schaer
(45) Van Engelen, my dus blygeestigh op te wecken:
Lucy, mijn zuster, rein van vuile minnevlecken,
Wat eischtghe, ’t geen ghy zelf uw moeder geven mooght?
Haer bloetbron is door ’t vier van uw gebeên verdrooght.
Ghy zult, begeerigh naer den palm der martelbane,
(50) Uw Syrakuze doen naeryvren myn Katane,
En moedigen ’t, door d’eer van uw stantvastigh endt,
En ’t kuisch gemoedt, aen my en t’alziende oogh bekent.
’k Ontwaekte op dat gezicht, en riep: ghy zijt genezen.
’k Viel moeder om den hals, en al mijn aders rezen.
(55) Zy schelt my vrolijck quyt de schult en naem van bruit,
En ’t heidensch bedde; en deelt mijn erf en bruitschat uit,
Aen den nootdruftigen, op mijn begeerte, en bede.
Myn bruigom, die dit roock, wist ghy door uwe rede
Zoo loos te mompen, dat hy, zonder achterdocht,
(60) De have zyner bruit gewillighlijck verkocht,
Op hoop, dat zy ’t genot der mangelinge trouwelijck
Besteden zou, ten steun van zijn beooghde houwelijck.
Maer ziende zich in ’t endt van ’t spoor gedwaelt, zoo dwaes,
Zoo daeght hy my terstont ter vierschaer, voor Paschaes;
(65) Die dringt op ’t wierroocken, en stampt en raest, by poozen.
Ick zegh: de hant gereickt aen manne-en-ouderloozen,
Aen troostelooze weeuw en weezen, zonder schult
Getreên van armoe, staende op ’t punt van ongedult,
Rieckt aengenamer dan de reuck der wierroockvaten,
(70) Gezwaeit voor Goôn, waer op zich niemant magh verlaten.
Drie jaren roockte ick zoo naer ’t starrerijck gewelf.
Nu hebbende anders niet om t’offren dan my zelf,
Zoo offer ick my zelf. de vierschaer strax aen ’t woelen:
Ick had mijn hylixgoet slechts doorgejaeght met boelen,
(75) Al t’eer-en-trouweloos, verhit op dolle min;
Was tienwerf schendens waert. men riep schoffeerders in,
En dreighde my, door schaemte en schennissen, te moorden.
Maer wat men rukte, in spijt van kennep en van koorden,
En mannekracht, en vee, dat al zijn zeenen spant,
(80) k’Verwrickte niet een’ voet, en hiel stantvastigh stant,
Zoo werckt d’Almogentheit in die aen hem gelooven,
En Archimedes gaen, en zijn vernuft, te boven;
Hoewel hy zich vermat, te lichten uit zijn as
Den aertkloot, zoo ’er plaets voor hem daer buiten was.
(85) De Heiden ziet dit spel met opgerechte hairen,
En wijt het kracht van kunst. al ’t rot der wichelaren
En tovergeesten stelt bezweeringen te werck.
De priester staet verbaest, voor zijn verbaesde kerck,
Nu hars noch olivier yet op mijn vel kan winnen.
(90) De raden zijn ten einde, en hun ontstelde zinnen
Besluiten eenen dolck te dryven door mijn borst.
’k Verwacht terstont den steeck, ter eere van den Vorst,
Die ’s krygsmans speere gaf zijn borst, aen ’t Kruis, ten beste.
Doch eer ick sterf, om Godt, beveel ick u, voor ’t leste,
(95) Mijn moeder, d’oude weeuw, op dat ghy haer, ter noot,
Het hooft noch onderstut met troost; indien mijn doot
Haer grieft; naerdien natuur, oock tegens Godts gehengen,
Uit heuren aert, zomwyl zich in zijn werck wil mengen.
Ick, reisreede, en gescheept naer ’t weeligh paradys,
(100) Zie Diokletiaen, den Roomschen Dionys,
Ontscepert, en Paschaes, den lastraer van mijn Heilant,
En plonderaer des oegsts van dit gezegent eilant,
Te Rome, voor den Raet gedaghvaert, in der yl,
Zyn ongerechtigheit aen d’opgeheve byl
(105) Betalen, als een schult en straf der schellemstucken.
Een betere eeuw genaeckt, en komt u leet te drucken,
Geen Christen hart ontzie het juck van eenigh kruis;
Sint Aeght bewaeckt Katane, en ick mijn Syrakuis.

S. KATHARINE.

Heilige Catharina bij Vondel

KATHARINE, uit Koningklijcken stamme, en vroegh, in alle
vrye kunsten en wetenschappen, uitgeleert, ziende t’ Alexandrye, in Egyp-
te, op het Heidensche feest, de t’ zamenvloeiende menighten, aen de valsche Go-
den offeren, op ’t gebodt van Keizer Maxent; tradt den Vorst onder oogen,
en weigerde zijn bevel te volgen: waerom hy haer verzekerde, en strijdt leverde
door vijftigh redenaers, de spitsvondighsten uit het geheele Rijck; die, tegens de
wijsheit deser Kruisheldinne niet op mogende, haren godtsdienst toe, en in ’s Vor-
sten ongenade vielen. d’ Overwinster, na vele schoone beloften, wreedelijck mis-
handelt, stichte zulx de Keizerin, den Veltheer Porphier, en zijn hofsol-
daten, dat deze oock in de zelve belijdenisse overstapten. Men stelde dan,
om d’ onverzetbare Maeght, een moortgevaert van wielen toe, met zagen en
zwaerden omringt, ’t welck d’ Engel wende ten bederve der bloetdorstigen. De
Vorst, van zijn gemalin hier over bestraft, onthoofde haer, met zijn eige hant.
Het zelve lot viel den Veltheere en zyne krijghskoppen te beurt, en na hem Katha-
rine; wiens lichaem d’ Engelen, onder den bergh Sina, begroeven.

KATHARINE aen PORPHIER,
        den Veltheer.

NU volgh de Keizerin, met uw tweehondert koppen,
En kniel op haer tapyt, besprengkelt met de droppen
Van ’t keizerlijcke hooft, manhaftige Porphier.
De vyftigh redenaers, geloutert door het vier,
(5) Verbeiden u, in ’t licht der opperste vertrecken.
Al is de ziel noch niet van eige en errefvlecken
Gewasschen, op de vont, dat moet u niet verslaen.
Uw martelwilligh bloet verstreckt u een Jordaen;
Waer in het Syrisch hooft wel zevenwerf gesteken
(10) Liet dryven ’s lichaems smet en eeuwige erfgebreken;
Noch zuiverder zult ghy, gekerstent in uw bloet,
Den allerzuiversten der menschen treên te moet,
De wil, in bloet geverft, wordt voor de daet genomen.
Godt bint den martelaer aen vonten noch aen stroomen:
(15) Hy ooght op ’t martelbloet, getuigh van ’s martlers wil.
Ter noot staen kerckgebaer en waterbaden stil.
Dees goude hantvest is de martelzielen eigen,
En harten, die geraeckt naer den magneetsteen neigen,
Den zeilsteen, die uw zwaert en zoo veel yzers treckt,
(20) Naer zoo een krachtige as, waerheen zich alles streckt
Wat hemelsch is van aert, en rust, te geene stonden,
Voor dat het zijn begin en oirsprong heb gevonden:
Terwyl al ’t aertsch geslacht zich jammerlijck vergist,
En, vast aen d’ ydelheit, het heilzaemste ooghmerck mist;
(25) Gelijck ghy deed, zoo lang u d’ ydelheden porden
Den degen op de zyde, in ’s afgronts dienst, te gorden;
En stip te voeren uit de wetten van Maxent,
In vel en vleesch en been des Christendoms geprent,
Met stale punten, en ge-yckt, met gloende smarten,
(30) In koper niet zoo diep, als in den gloet der harten,
Gewapent met gedult, onnozelheit, en schrick
Van Godt te quetsen, om een’ korten oogenblick
Van ampten heerlijckheên en blickring van geryven;
Aenzienlijckheên, die snel, als wolcken, overdryven;
(35) Waer in een glimp van goudt en purper zwiert, en speelt;
Of barst tot water, eer men ’t zich te deegh verbeelt.
Nu droomt ghy langer niet van sloten te bespringen,
En wydtbemuurde steên te knypen, in de ringen
Des legers; of de zon te dompen, met het stof
(40) Van voet-en-paerdevolck, ten dienst van Caezars hof;
Of by het heilighdom des adelaers te zweeren;
Of op het Kapitool in gout te triomfeeren.
Een ander zegefeest, een ander ooreloogh
Verruckt u, boven ’t aertsch en dit gewelt, om hoogh,
(45) By des aertsengels maght, geschaert aen regementen;
Daer daeuw noch regen valt op lecke legertenten,
En geen soldaet zijn vuist verziet met schacht of stael,
Maer dondert uit de lucht, of slingert, met een strael
Van blixem, op metael, en reuckelooze geesten
(50) Des afgronts, eeuwighlijck verbannen van Godts feesten.
Schep moedt, Porphier, schep moet, dat hooghtijdt is naby.
lck volgh u daetelijck, en zweef, aen uwe zy,
Alreede naer ’t gewest, daer nevels nochte dampen
Bezwalcken ’t eeuwigh vier der roockelooze lampen;
(55) Daer niemant veltgeschrey noch jammerklaght noch moort
Trompet noch wapenklanck te wapen kleppen hoort:
Daer zullen wy Maxent en al zijn standerts puffen.
’t Vertrouwen moedight ons, en laet zich niet verbluffen:
Gelijck veel duizenden van allerhande staet
(60) En oude, uit bleecke schrick voor ’t grimmigh moortplackaet,
Lest spoedden herwaert aen met wieroock, rammen, koeien,
En schapen, die zoo luit rontom de tempels loeien,
En blaten, voor het mes, en ’s priesters offerbyl,
Die door myn’ boezem ging, en leerde my den styl
(65) Der Pinxtertongen stout naeryvren, om te stuiten
Den toeloop van al ’t volck, het welck zich ging te buiten
Door schendige offers, hier t’ Alexandrye, daer
Hy gansch Aegypten daeght, voor ’t gruwzaem hooftaltaer,
En, mijn vrypostigheit, in ’t middenperck der scharen,
(70) Ontziende, my terstont, door wachters, liet bewaren;
Tot dat hy voortquam met zijn redenaers, ontboôn
Als schragen, zyner losse en waggelende Goôn:
Waer tegens ick, getroost van Godt, in ’t perck getreden,
En midden in den drang, hun beckeneel met reden
(75) En wederrede sleet, en wreef zoo kleen, als gruis.
Gelijck dan geen vernuft bestaen kan tegens ’t Kruis,
Het welck versmaet, in ’t oogh der weereltlijcke scharen,
Wanneer ’t getreden wort, gewelt begint te baren,
En smyt de razerny der godtheên van Homeer
(80) En Orpheus met haer tuigh en tempelen, om veer;
Hoe heerlijck zy, bekleet met glans van tittels, pralen.
Jupijn staet blixemloos, en Phoebus leit zijn stralen
Voor Christus voeten neêr, voor ’t menschgeworden Woort;
Geboren in der tijdt, na d’ eeuwige geboort,
(85) Van ’t nederige brein gelooft, maer noit begrepen
Van schrandre harssenen, in wetenschap geslepen.
Wie kiest den duistren nacht voor ’t hooghgerezen licht!
Zelf Sophokles heeft in zijn trots tooneelgedicht
De disschen van de Goôn, waer aen de priesters prachen,
(90) En al den blinden dienst der afgoôn uitgelachen;
Het zy die, over zee, van hier gevaren zijn;
’t Zy Rome die ontfing van eenigen Sabyn,
Albaner, of Hetrusch. men stoock dan offervieren
Voor menschelijcke Goôn, of vogelen, en dieren,
(95) En veêr, en vacht; waer in, om niet te zijn gezien,
Al ’t rot der Goden school, toen ’t herwaert aen quam vliên,
Vervolght van ’t langgebeent; het zijn gedroomde grillen.
Maer onze stemmigheit bestemmen uw Sybillen.
De gansche Christus, zijn geboorte en ampt en doot,
(100) En wondren lagen vroegh, voor haer gedachten, bloot,
Eer d’ onverzierde Duif noch op dien zuivren daelde,
(Wiens heiligh aengezicht den vliet, zijn vont, bestraelde,
Daer hy zich dompelen liet) kon uw veerziende Maeght
Voorspellen van de Maeght, die haren vader draeght,
(105) Den Godt, die ’t al met duim en vinger kan bespannen,
En ’t kaf der ongoôn haest zal van zijn dorschvloer wannen,
Apolloos oogh, waer aen de Heiden zich betrouwt,
Zagh ’s Heilants handen lang aen ’t bladelooze hout
Gekloncken, en door ’t graf den wegh ter glori banen.
(110) Het zagh Godts blyschap zelf bedauwt van droeve tranen,
En luttel garst in ’t velt al ’t hongrigh heir verzaen.
Het zagh, in eenen glans, drie heldre glanssen staen.
Wy eeren ’t zelve licht, uit onze profecyen
Geschept, en lang bekent, voor onze Augustus tyen;
(115) Noch sleept men dagelix Godts helden naer de doot,
Om Godtsdienst, die niets leert ’t geen tegens reden stoot,
En zich verneêrt, voor ’t geen de wieck van ’s menschen reden
Noit achterhaelde, en liefst wil worden aengebeden.
Wy klimmen, van om laegh, tot aller dingen bron
(120) En oirzaeck, ’t hooghste daer oit brein toe steigren kon.
Dees eenige oirzaeck der uit niet gevormde zaecken
Had lust zich in den mensch, zijn werckstuck, te vermaecken;
Maer ziende dien ten val zoo reuckeloos gebraght,
Herstelde, in eenen, al ’t gesneuvelde geslacht,
(125) En opende door hem ’t onsterfelijcke leven;
Een’ betren hof dan daer ’t vergryp wiert uitgedreven.
De triomfeerder, na ’et verweldigen van ’t graf,
En zyne hemelvaert, goot eenen regen af
Van tongen, root als vier, op ’t hooft van zijn gezanten,
(130) Om overal, door hen, te zaeien, en te planten
Dit heilzaem zaet, dat, van onschuldigh bloet besproeit,
Door alle distelen en dorens hene groeit,
En bloesem draeght en lucht, op liefelijcke struicken,
Waer naer de starren zelfs en hare kreitsen ruicken.
(135) De godtsdienst van het Kruis, getrappelt in het stof,
Vervulde lang de steên, en legers, en het hof,
En d’ ampten: ja de kracht der Christensche gebeden
Heeft, meer dan ’t zwaert van Mars, voor ’t Roomsche Rijck gestreden,
Aureel vernam dit, toen, by German en Sarmaet,
(140) Zijn dorstige adelaers, vol schrix, geen toeverlaet
Vernamen dan by hen, op wier gebedt de regen
Versloegh den dorst van ’t heir, tot stickens toe verlegen;
En ’t schitterende vier, geslingert van de lucht,
Verdreef dien woesten hoop te velde uit, op de vlught.
(145) ’t Beliefde Gode aldus de woesten t’ overtuigen,
Door Jesus naem, waer voor de zalige Englen buigen;
Waer by het heiloos spoock, noch flus zoo bars en nors,
Bezworen, en getemt, uitschuddende de schors
Van ’t lang geplaeghde lyf, een ander hol moet zoecken.
(150) De zegen van dien Naem magh tegens alle vloecken,
En allerhande quael: want dat men styf durf staen
Op hant en oogen, hier, van vorst Vespasiaen,
Geholpen, ’t waren geene onheelbre of erfgebreken:
En licht wou Apolloon, door zyne guichelstreken,
(155) (Om dien gevleiden Vorst te heffen in ’t gezagh)
d’ Alexandryners dus beguighlen op dien dagh;
Wien ’t heugen moght, indien zy niet gansch breinloos waren,
Hoe ’s middaghs Zonnestadt, voor min dan veertigh jaren,
Den zonnenschijn verloor, en juist toen ’t mane-ront
(160) Voltrocken, op die tijdt, in niemants licht en stont:
Waer by het bleeck, wat zon, die blintgeborene oogen
Door haren glans verlicht, de werelt was onttogen;
Daer elck, als in een nacht, van Moses ooghmerck dwaelt,
Of zoeckt een dwalend licht aen Ammons bron; aen naelt,
(165) En nesk geheimenis, verbloemt met menigh teken;
Aen maten en getal, en kunde op hemelstreken,
En vaste en wufte star; aen rechte en slincke veer,
En losse vogelvlughts gesnor en ommekeer;
Of aen wanschapenheên en vezelen van dieren,
(170) En reuck van ingewant, en roock van offervieren;
Aen openbaringen van Nymph gordyn en geit,
En drievoet, woudt, en geest, en guighlers onbescheit;
Aen priesters, die de lucht met bloet van menschen paeien,
En, om de tafels heen, gebeente en dootshooft zaeien.
(175) Der zielen Zon verrees in ’t midden der Hebreen.
Dees dooft den Mithras uit van Persen. de Chaldeen
Zien naer geen starren uit, nu d’ ongewoone starre
Hun toont d’ oprechte bron der stralen van zoo verre.
De wyze Athener acht geen slot van reênbesluit,
(180) En kent nu ’t hooghste goet, waer op de reênstrijt stuit,
In ’t barnen van ’t krackeel der worstelende scholen;
Daer niemant zeker staet, zoo lang de meesters dolen,
En trecken elck hun streng om ’t stijfst, tot dat de draet
Aen stucken breeckt, door twist, en onverzoenbren haet.
(185) Nu gaet geen wijsheit voor ’t gehoorzame betrouwen
Op Godt, dien niemant hier met oogen kan aenschouwen;
En op ’t alscheppend Woort, daer Moses van verhaelt;
Wiens bladen Philadelph geluckigh heeft vertaelt,
En zuiver Griex geleert, door tienmael zeven tolcken;
(190) Ontsluitende dien schat voor d’ onhebreeusche volcken,
Die riecken konden (zoo zy wilden) in der yl,
Hoe veel verzieringen de logentael den styl
Der waerheit had ontleent; en hoe men, voor de simpelen,
De valscheit, met een schijn van ’t onvalsch, gingk bewimpelen.
(195) Ghy hebt, ter goeder uur, nu eens ’t bedrogh gemerckt,
’t Welck, van zijn grijns ontbloot, zich dus door wreetheit sterckt,
De helsche wrevelgeest bezit dees trotse maghten,
En, angstigh voor zyn’ stoel, en ’t sloopen zyner krachten,
Misbruickt haer, om zijn eer, die dagelix versmelt,
(200) En scheurt, en breeckt, en berst, te stutten met gewelt;
Zoo verre, dat Maxent, oock zonder zich t’ erbarmen,
De kling jaeght door den neck, gekoestert met zijn armen,
En zoeckt zijn afgoôn rein te wasschen door dat bloet,
Het welck zijn bed verwarmde. ô Veltheer, schep dan moedt,
(205) En kniel, terwijl het roockt, op ’t levend purper neder.
Men sterft om ’t eeuwigh eens. dit lyden keert niet weder.
’k Heb my, om Godt, getroost de straem van d’ ossepees,
Geslagen, door mijn vel, zoo diep in ’t zachte vleesch.
’k Verschrickte voor geen zaegh, noch punten, nochte wielen,
(210) Gewent van Godts gezant ten val der snootste zielen.
Myn’ Bruigom offerde ick mijn afgescheurde mam,
Mijn schoonheit, en mijn jeught van koningklijcken stam;
En wil ter stede, daer ghy u, voor ’t zwaert, gaet buigen,
Het zelve kruisgeloof met dezen hals, betuigen.
(215) Een rey van Englen voer mijn lichaem in het graf,
Op Sina, van wiens kruin Godt Jakob wetten gaf;
Daer zal mijn grafdauw lang de quynenden genezen,
Terwylze eerbiedighlijck dit Engelsch grafschrift lezen:
Hier sluimert Katharyn, om vrolijck op te staen.
(220) Zy kon om ’t hemelsch hof het aertsch palais versmaên.

S. THEODORE.

Heilige Theodora bij Vondel

THEODORE, schuw van d’oogen der mannen, uit zorge voor hare zui-
verheit, geraeckte in hechtenisse, en het wieroockvat verfoeiende, wiert naar
het bordeel geleit; daer zy ingesloten, haer hart en handen ten hemel ophief; terwyl
men voor de deur vast krackeelde, om, elck voor ander, de maeghdelijcke bloem te
plucken. Maar naulix hadze haer gebed uitgestort of een kryghsman tradt ’er bin-
nen, die de benaeuwde Maeght moedigde, en een middel ter verlossinge aenwees.
Hy treckt haer gewaet, zy zyne kleederen en wapens aen; en treedt aldus vermomt
ter deure uit; waer over hy, in dochters kleederen gegrepen, ter straffe gevoert wort;
daer zy, door het gerucht aengeport, op slagh komt, en offert zich, als de rechtschul-
dige, voor hem, en hy voor haer, te knielen: ’t welck by de rechters overwogen, zoo
helpt men hen beide voort met den zwaerde.

THEODORE aen BASILIA,
        hare Zuster.

NAdien mijn geest alree by ’s hemels geesten t’huis leit,
Door wien twee kranssen, een van ongerepte kuischeit,
En een van martlery. gelijck een dubble prys,
Gevlochten zijn, voor my, in ’t bloeient paradys;
(5) Zoo lees dit afscheit noch van Theodore, uw zuster;
En draegh u, in mijn doot, te stiller, en geruster;
Dewyl ick hene reis, niet eenzaem, maer verzelt
Met Didymus, helaes! dien al te vromen helt,
Voorvechter van mijn eere, en mede van mijn leven;
(10) Een helt, wien Jesus gunne, al ’t geen ick niet kan geven
Aen zijn oprechte trouw, gebleken in der noot;
Gelijck mijn pen uw hart dit inprent, voor mijn doot;
Op dat zijn deughden lang in uw gedachten hangen.
Ick, wieroockweigerigh, en godtverlooft, gevangen,
(15) En vreeslijck toegedoemt aen d’eerelooze cel,
Koos alles uit te staen, om ’t hemelsche bevel
Te volgen, daer men my, door schennis, zocht te temmen.
Men schen dit lichaem vry, de wil zal ’t nimmer stemmen,
Maer waeren ongeschent den maeghdom van de ziel,
(20) Zoo zuiver, als het sneeuw oit van den hemel viel.
Gelijck de lauwerblaên de vlammen wederstreven,
En kraecken, reis op reis, en worstlen, eer zy ’t geven
Gewonnen aen den gloet; zoo zal mijn styve keel
Doorgalmen overal de winkels van ’t bordeel;
(25) En tuigen, hoe Godts bruit die schande lijt gedwongen.
Of blyf ick stom, van schaemt, zoo zal een lucht vol tongen
Getuigen van myn eer, die bergen overkryt,
En het schofferent hof zijn schendery verwyt.
d’Onnozelheit heeft hier haer schenders, en schoffeerders,
(30) Maer ’t schort haer nimmermeer aen voorspraeck, nocht verweerders.
De boosheit wint veel velts, wanneer zy hene ruckt,
Maer komt zoo verre niet, dat zy geheel verdruckt
Het zaet van ware deught, die kracht kryght zelf door ’t rotten,
En na dien winter, komt te bloeien, en te botten.
(35) In d’onderdrucking leit de hoogheit van Godts maeght,
Niet oogende op ’t geen haer, maer ’t helderste oogh, behaeght;
Om ’t welck zy zich verciert met parlen noch gesmyde,
Noch purper nochte gout, maer met spierwitte zyde
Van zuiverheit en schaemte, en stilte, slecht en recht,
(40) Geloof en liefde en hoop, en ’t hart aen Godt gehecht,
En goddelijcken raet, de bagge van haer ooren.
Mijn Bruigom, eens uit Godt, eens uit de Maeght, geboren,
Bescherm uw maeght, uw bruit; of zoo zy lyden zal,
Uw wil geschie: zy lyde uw glori te geval.
(45) Geen water kan den gloet van onze liefde blussen.
Terwyl men ’t lichaem schent zal ’t kuisch gemoet u kussen.
De liefde van uw bruit is stercker dan de doot.
Zie van den hemel neêr: vertroost ons in den noot.
    Zoo zucht ick naer de lucht en hemelsblaeuwe bogen.
(50) Een kou gaet door ’t gebeent. het water stremt in d’oogen.
Al ’t bloet vertreckt naer ’t hart. een afschrick, bleeck en bang,
Ontschaeckt mijn kaeck de roos, en overstroit de wang
Met ryp: dan komt de roos en dan de ryp weêr boven.
O wonderbare strijt! wat durf ick my beloven?
(55) Wat vreezen, of den palm, of droeve nederlaegh?
’t Vertrouwen tart den strijt. de schaemte maeckt my traegh.
Myn kuischeit dryft, voor wint, door ’t barnen van de klippen.
Al d’oevers zijn bezet. zy kan het niet ontglippen.
De schender gunt haer noch een’ oogenblick beraets.
(60) Hoe klopt het hart, terwyl de woestheit des soldaets
Vast aenklopt op de deur, gereet om aen te grypen
Den wapenloozen roof, op zangk en spel van pypen;
Gelijck de vos een duif, in ’t hol van eene rots.
Ten leste groeit mijn moedt, en smyt de vreeze trots
(65) Voor zyne voeten neer. ick blijf by ’t voorgenomen,
En wacht vol hoops ’t gewelt, my dreigende op te komen.
    Met kraeckt de deur, en gaept, en laet een’ ridder in.
Hoe wiert my toen te moe! wat schoot my in den zin!
Zoo d’angst een teere maeght haer zinnen had gelaten,
(70) In ’t goddeloos vertreck, bezet van hofsoldaten.
Een brave rustigheit ziet hem ten oogen uit.
Het hair bedeckt den hals, om wien de hellem sluit.
Een roode wapenrock, op ’t pantser aengetogen,
Wel dicht van schubben, geeft een rootheit in mijn oogen.
(75) De degen hangt gegort aen zyne slincke hant.
O Theodore, die de kroon der maeghden spant,
Laet varen alle vrees voor ’t heiligste uwer eere.
Hier staet een, die niet lyt dat yemant u schoffeere.
Zoo spreeckt de jongeling, terwyl jck vast bedaer,
(80) En overlegh, wie my verzekert in ’t gevaer.
Ick durf my naulix noch verlaten op dat smeecken.
Vergif wort menighmael met honigh overstreecken.
Bancketten decken wel ’t moordadighste venyn.
Wat anders is het hart: wat anders is de schyn.
(85) In menigh mensch wort noch een avrechts mensch gevonden,
Recht avrechts, en gewoon te spreecken door twee monden.
Zoo mor ick by my zelf, wanneer hy ’t woort hervat:
Nu zorgh niet langer voor den Godtverloofden schat.
Hier staet uw vyant niet, ô neen, maer uw behoeder,
(90) Uw lotgenoot, uw troost, uw arts, uw medebroeder.
Hier ziet ghy Didymus, gezint zijn ieughdigh bloet
Te storten voor uw ziel. ó dochter, schep dan moedt.
Laet ons verwisselen van kleedinge, en manieren,
U ’t mannelijck gewaet, my’tmaeghdelijck vercieren.
(95) Dees uitkomst daelt van Godt. ick streck u hier een borgh.
Treck aen mijn kryghsmans tuigh, en red u uit dees zorgh.
Zoo sprack hy, daer een wolck, als zilver, nederdaelde,
En, treckende in’t vertreck, rontom my zweefde, en dwaelde,
Die, na’et ophelderen der wolcke, zagh in’t licht
(100) Een schaer van Engelen, met blyschap in’t gezicht,
En vrientschap op de lip, en rapsheit in de leden,
Bereit om Theodore, in kryghsmans schijn, te kleeden.
Dees schiet my strax de laers aen’t een en’t ander been:
Die striekt de laers met gout, en bintse voor mijn scheen.
(105) Een ander vlijt en ryght het pantser om myn lenden,
En stulpt den helm op ’t hair, nu veiligh tegens ’t schenden.
De wapenrock bedeckt mijn schouders met der vaert.
Een ander geeft my moedt, een ander schilt en zwaert.
Zoo stapt de kryghsheldin, met haer geweer, en wapen.
(110) Terwyl mijn Didymus, door ’t maeghdekleet herschapen,
Een simple maeght geleeck, die, om den hemelschat,
Alle ydle pracht en prael met wil verwaerloost had;
Om het wellustigh oogh der wulpschen te mishagen,
En door geen pronekery hun zielen te belagen:
(115) Doch door mijn aengezicht en ’t lochenent gewaet
Scheen een gemengeltheit, en tweederleie staet
Van jongeling en maeght, en zachte en fiere zeden.
Al veinst mijn tret, noch blijckt yet zachters in mijn treden,
In voorhooft, en gebaer, hoe zeer ick’tzelf verwensch;
(120) En d’ongelijcke sex, die nabuurt, grens aen grens,
Staet voeghelijck. men kan die zomtijts onderkennen,
En zomtyds niet. natuur leert langksaem zich verwennen.
De rey der Engelen, na dit voltoide werck,
Verlaet dees plaets, en vlieght om hoogh, naer’s hemels kerck;
(125) Van waer zy, op den wenck des vaders, nederstegen,
Ten dienst van zijn vriendin, ten uiterste verlegen.
Heldin, sprack Didymus, nu red u, het is tijdt.
Dees mommery kan u niet strecken tot verwijt,
Maer tot u onsterflijcke eere, in sterfelijcke monden.
(130) Bedriegh de wachters vry, door loffelijcke vonden,
En stap, gelijck ick quam, door al den drommel heen,
Eer d’overste ons verrasch, en grype, en boeie aen een.
Voort voort, nu zie niet om. de hemel leer u hoopen.
Verlaet dit Sodoma. vaer voort, de wegh leit open.
(135) lck antwoort hem hier op: godtyverighste helt,
Beschutter van de Maeght voor’tgruwelijck gewelt,
Myn bruigom kroone uw trouw in’t onbepaelde leven;
Hoe zijn wy te gelijck van eene lucht gedreven!
Hoe wenscht mijn geest uw gunst t’erkennen met mijn bloet!
(140) Leef lang. zoo danck ick hem, en zet den trotsen voet
Ter deure uit onbeschroomt, door ’t woelen van de bende,
En redt my uit gevaer, eer yernants oogh my kende.
Na ’et lange sammelen zoo valt de hofkornel
Met zijn gewapenden in d’uitgestreke cel;
(145) Om d’aengevochte Maeght te vinden, overwonnen
Door afschriek van die schande, of heel, en ongeschonnen,
Naer’t onverzetbre hart, dat tot geen schande stemt,
En, onder zijn gebiet, de woeste geilheit temt,
Die op de schoonheit vlamt, en haer afkeerige oogen.
(150) De hofkornel ziet toe, en roept: wy zijn bedrogen.
Dit ’s Theodore niet. ô booswicht, toveraer,
Verrader van het Recht, vermomde quichelaer,
Ghy hebt uw snoode boel gestelt op vrye voeten,
Maer’t geen haer daet verdient, zult ghy viervoudigh boeten.
(155) Men ley hem naer ’t gerecht. hy zal het niet ontvliên.
Zoo ruckt men Didymus, door allerhande liên,
Door eenen dicken drang, gevloeit uit alle straten,
Naer ’t hoogh gerecht. de stadt en’tvolck zijn uitgelaten.
Ick sidder op’t gerucht. ick yvre derwaert aen.
(160) ck koom, daer de soldaet, bereit om toe te slaen,
De blancke sabel stroopt, en dreight dat hooft te vellen,
’t Welck, om mijn veiligheit, zich in gevaer ging stellen.
Ick roep: hou op, hou op. de schuldige staet hier.
Al’tvolleck draeit het hooft naer mijn verbaest getier.
(165) Een yeder maeckt my placts. zoo koom ick opgetreden,
Daer mijn verlosser knielt. ick val hem met gebeden
En vrientschap om den hals, en bidde, dat hy toch
’t Onschuldigh bloet verschoone. ick neem dat loos bedrogh
En al de schult op my. verschoon’t onnozel leven.
(170) lck ben de rechte man. ick heb’tbedrogh geweven.
Hy weigert my mijn bede, en bid al evenzeer,
Dat ick hem gunnen wil zyn’lust, en d’opperste eer
Van zoo een’ braven vont, dat’s voor een maeght te storten
Voor’tschitterende zwaert, nu reedt haer tijdt te korten.
(175) Wy worden, na veel stryts, te zamen weghgeleit,
En, op een nieuw verhoort, ontfangen dit bescheit:
Het evenschuldigh paer pas morgen vroegh te knielen
Voor’t zwaert, en vaer van hier, als met gepaerde zielen.
Mijn ziel verlangt naer d’uur, doch wenscht in dit geval
(180) Te weten, wie van beide eerst nederknielen zal.
Voor my, indien’tmy moght, naer mynen wensch, gelucken
’k Verzoeck, en hou vast aen, om eerst te mogen bucken;
Maer mijn getrouwe stopt zijn oor voor mijn gebeên.
De voortoght komt hem toe. hem past het voor te treên.
(185) Zoo ’t enckel wezen moet, het zal myn’ onwil sussen,
Dat zijn bebloede romp my diene tot een kussen,
Waer op ick nederkniel, terwyl het hart noch steent,
En’thooft noch gaept naer’thoo’ft, dat zich by’tzijn vereent
Een zelve tombe zoude ons beide best betamen.
(190) Wy sterven te gelijck, begraef de lijcken t’zamen,
En legh my zy aen zy, dat ick met hem verrys,
Als d’Engelsche bazuin ons wecke, op deze wys:
Ontwaeck, ô Didymus, ontwaeck, ô Theodore,
Ghy streckte elckander, ick u beide een hemelspore.

S. MARIA MAGDALENE.

Heilige Maria Magdalena bij Vondel

MARIA MAGDALENE, zuster van Martha en Lazarus,
van de Joden gebaet, zworf, met haren broeder en zuster, over zee, naer
Massilie; van waer zy, om den toeloop des volx te myden, en voort het overschot
des levens, in gestrenger boetvaerdigbeit, te slyten, zicb begaf, in Provence, op ze-
keren bergh, van de zee gekabbelt. Hier leetze, in een spelonck, aenvechtingen van
drakenspoock en slangen, waer voor d’ Aertsengel haer beschutte. Hier wertze ge-
voedt en gelaeft met hemelschen dauw, en, van d’ Engelen, elck etmael, zeven-
mael opgetrocken, beluisterde het maetgezangk der zalige reien, tot datze, na dar-
tigh jaren levens in eenzaemheit, ontfing het allerbeste deel, haer, van ’t Orakel
der waerbeit, belooft.

MARIA MAGDALENE,
        aen JOANNES,
                den Apolstel.

Bewaerder van de Maeght, die, onder ’t heiligh hout
Van haer gekruisten Zoon, uw liefde wiert vertrouwt;
Joannes, die noch ’s nachts, voor ’s Paeschlams bittre smarte,
Het Paeschlam at, en leit uw hooft op Jesus harte;
(5) Ontfang den groet van uw bekende Magdaleen:
’t Zy Asie u verlet, in zijn gedoopte steên;
Het zy ghy ommezwerft de kusten van Europe;
Mijn brief zal eens uw hant genaken, zoo ick hope,
Van daer Provence my op zynen bodem nam
(10) Toen broeder Lazarus, met zuster Martha, quam,
En my, van over zee, de golven door gevloden,
Voor ’t grimmen van den haet der overtuighde Joden;
Gebeten op myn’ broêr, en ’t godtgezint geslacht,
Om dat hy, als een star, in dolings blinden nacht,
(15) Alle oogen wees tot Godt, wiens bant hem had geheven
Uit ’s doots verrotten stanck, om andermael te leven,
Ten spiegel dezer stadt, voor wiens gewyde poort,
Haer zegen hangt, gevloeckt, en gruwelijck vermoort.
Na d’afgeloope spil der nimmer stille jaren,
(20) Het vel vol rimpelen, het hooft vol gryze hairen,
En ’t schemerend gezicht, dat reede al onder gaet,
Betuight dit bevend blat, in welck een schyn en staet
Ick noch den adem hael, en eere in mijn gedachten
Godts boden, die met my op hun’verlosser wachten.
    (25) Provence draeght een bergh, drieduizent treden hoogh,
De bergh een’ steenen kam: in ’t oosten slaet hy ’t oogh
Op Nicie, naer ’t west verheffen zich de muren
Van ’t Massiljaensche volck: ten Noorden gaet hy buren
Met d’Avinjonsche graft. de zee in ’t zuiden weickt
(30) Den waterkant. de kam, van louter rotssteen, reickt
Vyfduizent ellen langk, verciert met een paer horens,
De starren dreigende, gelijck twee spitse torens.
Een dootse berghspelonck gaept, onder aen den voet
Der steenrotse, ovenswyze, en als gewelft. zy doet
(35) Haer’ mont in ’t westen op, en laet wat ruimte buiten.
In ’t hol ryst heuvelswyze een steen, waer achter spruiten
En springen aders van een zoete en koele bron,
Die dees spelonck bevloeit, en noit verdroogen kon.
    ’k Zat dertigh winters hier begraven, en vergeten,
(40) En met mijn hair bekleet, na dat mijn kleedren sleten,
Blootshoofts, en barevoets, en nu bykans verdort;
Noch koom ick aen den tijt der boete veel te kort.
’k Beklom niet reuckeloos dees ongemeene trappen
Des levens. ’t heeft wat in dus na te treên de stappen
(45) Van Zacharias zoon, die, in Elyas schyn,
By ’t brullende ongedierte, en binnen de woestyn,
Gingk waeren, zonder oogh te slaen op ydel vordel.
Hy kneep het kemelshair, met eenen ledren gordel,
Om ’t rammelend gebeent, by wylen half verzaet
(50) Van magren springkhaen, en van wilden honighraet.
De beeck verslaet den dorst. hy rust de moede leden
In d’uitgeholde rots; daer waecken noch gebeden
Noch honger zynen geest afmatten, noch de schrick
Het hair zet overent; dat, langk, en breet, en dick,
(55) Den hals en schouders deckt. zoo broght hy ’t leven over,
In schrale wildernisse, ontbloot van gras en lover;
En badt, verkleumt van koude, of van de zon gebraên,
Aldaer zyn’ grooten neef, den Bethlehemmer, aen.
    Dies belgh u niet, dat ick, elx schantvleck van te voren,
(60) Godts voorbo tot een schets des wandels heb verkoren.
’t Is niet op dat men my by zoo een star gelijck,
Die zonder weerga blinckt, in ’t nimmer duister Rijck.
Zoo streng een heiligheit, zoo straf een opzicht voeghde
Hem, die ’t verwildert hart des ruwen kryghsmans ploeghde,
(65) En zaeide oprecht berouw in ’t omgeploeghde hart.
Ick yvere om mijn schult en achterstel, ô smart!
Door druck en lichaems tucht, te zoenen, en te boeten;
Als een getrapte worm, aen des gezalfden voeten,
Die hier myn ziel verquickt met hemelsche gena,
(70) Dan ’s nachts, dan ’s morgens vroegh, en dan des avonts spa,
Door d’Englen, die voor my dees bedekamer wydden;
Toen ick den ommegangk der menschen docht te myden,
En toeloop van de stadt en ’t lantschap, hier ontrent,
Het welck gekristent, my te voet viel, zonder endt.
    (75) Wat spoockery quam ons in ’t eerste niet verschynen
Het helsche spoock bewoont oock bergen, en woestynen.
Het was in een woestijn, dat d’afgront, met een drift
Van geesten, ’t hooft des heils te keer ging met Godts schrift.
Dees duizentkunstenaer schoeit net op alle leesten;
(80) Gaet Mommen in den schyn van trouwbevonde geesten,
Van vogel mensch en dier. het gelt hem even veel
Op wat manier hy vat zijn wiltbraet by de keel.
    ’k Was op myn’ steenen stoel noch naulix neergezeten,
In ’t schemerdoncker hol, of ’t hol begon te zweeten,
(85) Te baren eenen draeck, met schubben op den rugh
Geharnast, en verzien met vleugels snel en vlugh.
Hy kon den langen rugh in zeven boghten krommen.
En schermen met den staert. zijn vierige oogen glommen,
Als kolen. hy blies smoock en zwavel uit zijn beck.
(90) Benaeutheit gingk my aen in ’t schaduwigh vertreck.
Terwyl mijn zinnen vast van schrick in twyfel hangen,
Bestuwt hem een gepiep van grimmelende slangen.
Het dier aen ’t blazen, klopt de wiecken tegens een,
En gaept, dat d’ope keel een open afgront scheen.
(95) Ick zuchte, want de schrick begon mijn tong te binden:
Help, lieve Jesus, help. Hy dreight my te verslinden.
d’Aertsengel, op dien zucht, schiet tusschen beide heen,
En trapt den draeck op ’t hooft, die onder hem verdween.
Hy troost my met zijn stem, en naer des hemels deuren,
(100) Opstygende, in een vlam, bestroit de plaets met geuren,
In ’t paradijs geteelt, en zonder hant gepluickt:
Een lent, waer naer al ’t hol noch even geurigh ruickt.
    Godts Veltheer andermael, zoo ras ick wiert bestreden,
Verstroide ’t heiloos spoock, en daelde naer beneden,
(105) Met ’s hemels Ridderschap, in dit gebedehuis,
Wiens ingangk hy beschut door ’t zegenrycke Kruis,
Hier opgerecht, tot troost der aengevochte ziele.
’k Omhels dien troost, en zuchte, en steene, en bid, en kniele:
En proevende de spruit, die in den ingangk bloeit,
(110) En smaeckende de bron, die dees spelonck bevloeit,
Schyne, uit het aertsch gestalte, in ’t hemelsch te verkeeren,
En, onder ’t zaligh hof, alree te triomferen;
Of, als verruckt, te staen, daer een besmette schaer
Gezuivert wort door pyn, een oirzaeck van ’t misbaer.
(115) Zy schreien: Magdalene, ô help ons straf verzoeten.
Hoe struickelt men zoo licht, dat lastigh valt te boeten!
    Een goddelijcken dauw bevochtight hier myn’ mont,
Van ’t Engelsche gewest, en houdt het hart gezont.
Elck etmael zevenmael van geesten opgetogen,
(120) Onthaelt my ’t maetgezangk der altijt blyde bogen,
Waer onder zon en maen en starren ommegaen,
En houden haren zwier, en weten van geen staen.
By wylen komt de Zoon uit ’s Vaders zetel dalen,
En troost my met de zelve onsterfelijcke stralen,
(125) Die boven Thabors kruin hem straelden om het hooft.
Dan worden zon en maen en al ’t gestarnt gedooft.
Dan zuigh ick in dien glans mijn ziel en zinnen droncken.
Wat leckerny is dat! hoe smaecken my die voncken!
    Mijn zinnen loopen hier aendachtigh in een ring.
(130) ’k Herdenck, hoe ick weleer mijn heil ten dissche ontfing,
In ons Bethanie, het welck twee halleve uuren
Van stadt, verboden wort de Priesterlijcke muren
’t Aenschouwen, door den bergh, die tusschen beide styght,
En vette olyven draeght, daer hy zyn’ naem af kryght.
(135) Wat was ’t een lust noch meer dan Salomon te hooren.
En voor Godts voeten zelf te drincken met mijn ooren
Dat woort: Marie koos het beste deel van al,
Den onwaerdeerbren schat, dien niemant rooven zal.
Loop, Martha, loop, bezorght om tafel, haert, en stoelen:
(140) Een stille aendachtigheit spoeit meer dan ’t ydel woelen.
Boetvaerdigheit is veer het aengenaemste onthael.
O troostelijckste Zon! wat schoot ghy voor een strael
In ’t binnenst van mijn hart; toen ick, als opgetrocken,
’t Albast, vol balsem, brack op uw gezalfde locken,
(145) Uw voeten kuste, en wiesch in eenen zilten vloet
Van tranen, bortelende uit een beklemt gemoet;
Beklemt, door dien het zich zoo schendigh gingk te buiten.
O voeten! moght ick u, met deze ontvlochte tuiten,
Noch droogen, als weleer; daer spanssel bagh en snoer
(150) En keten en kleinoot gesmackt lagh langs den vloer;
Daer Godt geen perlen koos voor biggelende tranen
Van ’t nedrigh hart, gezint van ’t ydel zich te spanen.
Dat nocken, dat gezucht (een spigel voor de jeught,
Verdwaelt van ’t rechte spoor) verkeerde in enkle vreught.
    (155) Het magh u heugen, wat al jammers wy bedreven,
Om broeder Lazarus, gevaren uit dit leven,
En ree den vierden dagh gezoncken in het graf;
Toen Jesus aenquam, die de zustren hope gaf,
Dat d’eens verdorde spruit weêr bloeien zoude, en botten:
(160) Hoewel ’t begraven lijck alreede sloegh aen ’t rotten,
En van zich gaf een bange en een benaude lucht.
Hy weende zelf op ’t graf, en loosde zucht op zucht,
En riep hem, by zyn’ naem, uit ’s doots onzichtbre hoecken.
De doode ontwaeckt, verryst, bewonden met zijn doecken,
(165) En sprietooght tegens ’t klare en nu ontwende licht,
En, als herboren, keert tot zynen ouden plicht.
    Dit gingk de kroon te na en eere der Levyten,
De wolven, bits van tant, die ’t lam de keel afbyten,
En klincken ’t aen den stam, en bladeloozen pael.
(170) Helaes! mijn geest bezwyckt, terwyl ick dit verhael.
Ick stont ’er neffens u, en ghy, ter doot getrouwe,
Stont neffens deze maeght, en hallef doode vrouwe,
Godts Moeder, stervende om de doot van ’s levens Vorst.
Drie nagels in haer hart, in haere blancke borst
(175) De speer, en zoo veel roên, gesleten op haer lenden.
Dat grimmen, dat gevloeck, dat schimpen, schuiflen, schenden.
De hamer en de koort, de spongie en de leer,
De doornekroon, de schup, de terling, en, ô heer!
De gal, gemengt met eeck, dat aenschyn, zonder luister,
(180) Het zwymen van de zon, de hemel zwart en duister,
De dootsnick, en de kreet, in ’t uitsterste gehoort,
d’Aertbevinge, en natuur en Godt op ons gestoort.
Joannes, help, ick sterf. trouwhartighste behoeder,
Stut Magdaleen, ay stut, ghy stutte Jesus Moeder.
(185) Wat schryf ick? och dit blat ziet heel van bloet bevleckt,
Gemengt met nat, ’t welck langs mijn bleecke wangen leckt.
    Ten derden dage kon Godts troost dien druck opwegen,
Toen ick ten grave quam, godtvruchtigblijck verlegen,
Om ’t Godtbeminde lyck te balssemen, voor zon;
(190) Daer geene maeghdekracht den grafzerck tillen kon:
Maer die was al vertilt door meer dan menschen handen.
Ick liep u strax te moet; al mijn gedachten brandden
Van yver, en ick kreet: helaes! Hy leit’er niet.
Mijn toevlught is gerooft. o deernis! ô verdriet!
(195) Ghy schoot met Kephas toe, en zaeght met yver binnen,
En zaeght den zweetdoeck daer, en ’t opgerolde linnen,
En scheide heel verbaest, en liet’er Magdaleen,
De schreiende, by ’t hol. daer vontze, daer verscheen
Haer d’opgereze Zon, en d’Englen vol erbarmen.
(200) Zy vloogh hem toe, en wou hem kussen en omarmen.
Zy broght u d’eerste maer van dezen schoonsten dagh,
En gaf getuighenis van ’t geen zy hoorde, en zagh.
    Aldus heb ick mijn hart voor ’t jongste eens uitgegoten,
En danck u voor de gunst en ’t goet, van outs genoten;
(205) Terwyl ghy, met zoo veel godtvruchtigen verstroit,
Al ’t aertrijck door, den opgeleiden plicht voltoit;
Tot dat Godts boden ons vergaren, en geleiden
In ’t nieuw Jerusalem, van waer zy hen verbeiden,
Die ’s werelts stormen zijn kloeckhartigh doorgestreên.
(210) Gedenck Marie toch, in ’t heetst van uw gebeên.

S. TEKLA.

Heilige Thecla bij Vondel

TEKLA, van keizerlijcken geslachte, in Keizer Neroos tijdt, leide alle ha-
re juweelen en kleinodien te kost, om t’ Ikonium, in den kercker, met Pauwels,
Godts afgezant, in gespreck te komen; van wien zy onderwezen, treffelijcke huwe-
lijcken afsloegh, en eeuwige reinigheit beloofde; waerom zy aengeklaeght, veroor-
deelt wiert ten viere, door den regen uitgebluscht. Hier na smeet men haer twee-
mael in het diereperck; noch eens voor slangen, en stieren: maer wonderlijck door
Godt verlost zijnde; en Thryphene, een hooghgebore vrouw, met meer anderen, Chri-
stus toebrengende, vertrock naer Seleucie, daer zy dit leven om een beter verwisselde.

TEKLA aen TRYPHENE,
        hare Halsvriendin.

OPrechte halsvriendin. geloutert door de proef,
Tryphene, schelt my quyt, dat ick uw hart bedroef,
En van Seleucie u voor ’t allerjongst bedancke
Tot in Ikonium; daer ghy Godts teere rancke
(5) Verquickte, meer dan eens, op ’t heetste van den dagh,
Die op ’t geteekent hooft zoo fel te steecken plagh,
En dickwils zoogh al ’t sap uit eerstgeteelde loten.
Dat ghy doorluchtigh zijt uit Caesars stam gesproten,
Acht Tekla niet zoo veel als d’andere geboort,
(10) Waer door u, als een kint des hemels, toebehoort
Een onuitputbre schat, door ’t kruis ons aengestorven,
Die door den slangeboom en Evaes lust bedorven.
En stroiden elck zijns weeghs, gelijck ’t gewande kaf,
Naer Goden zonder geest, van ’s levens oirsprongk af;
(15) Tot dat de Vader zelf. de rijckste van genade.
Met zijn barmhartigheit en wysheit gingk te rade,
En door den herder zocht het afgedwaelt geslacht;
Waer onder ick. de minste en simpelste geacht,
My zelve. lof zy Godt. met recht geluckigh reken,
(20) Van dat t’Ikonium Godts licht wiert opgesteken;
Daer in des kerckers nacht de roem van Tharsus zat,
Wiens troost my waerder was dan ’t spillen van myn schat
En pracht, waer door ick drong door steen, door stael, door yzer,
En knarssende metael, uit yver tot een wyzer,
(25) Dan Pallas, en haer school; die, staende op spits vernuft,
Het wit der wysheit mist, en buiten Christus suft;
Wiens liefde my, zoo dier van zijn gezant bevolen,
Deed tarten en versmaên de mutserden, en kolen,
En vlammen, op een sprongk van boven uitgebluscht,
(30) Door een geborste wolck. zijn liefde kon myn’lust
Tot rycke bruidegoms en bruiloften verjagen,
En afslaen al ’t gevley der hardtaenstaende magen:
Oock toen ick in uw huis gedoerot zat, en bewaert,
En ghy noch .afgodist, uit een medoogende aert,
(35) My garen in uw schoot wout bergen, voor de tanden
Des hongerigen leeuws, gesart, om aen te randen
De godtverloofde Maeght, gelijck een leckre buit.
Ghy schreide, om mynent wil, des nachts uw oogen uit:
Och dochter, geef gehoor. wat dolheit doet u razenJ
(40) Zal zoo een jonge bloem de wilde dieren azen;
Een bruit, eer waerdiger den bruigom t’huisgebraght,
Wiens lachende geluck en adel ghy veracht,
En terght tot zulck een wraeck; waer van zijn geest gedreven,
Die aenhiel om uw echt, nu aenhoudt om uw leven.
(45) Of zal Androklus lot u waeien in den mont.
’t Is waer, hy broght het lyf geheel en ongewont
Uit dat benaude zant, waer in hy stont verwezen:
Maer ghy hebt noit den leeuw in zijn spelonck genezen,
Noch splinters uit den poot getrocken, als de Daeck.
(50) Helaes! de dagh breeckt aen, dat ghy, tot elx vermaeck,
In ’tworstelperck, wiens galm uw dootkreet na zal baeuwen.
Met zachte vingeren moet vechten tegens klaeuwen,
Vervaerlijck voor gebulck en horens van de stier.
Wat is een blatend schaep by zoo een brullend dier.
(55) Dit lichaem kan niet meer dan voor een brock verstrecken,
In d’opgesparde keel, wiens tong het bloet zallecken,
Gelijck de versche wyn, op leckre tongen smaeckt.
Och dochter, ’k hoor het been dat op zijn kiezen kraeckt.
Zoo hielt ghy schreiende aen, tot dat d’aertswichlaers quamen,
(60) Gewapent met stafliers, die Tekla met zich namen,
En leidden naer’taltaer, daer’toffer most geschiên,
Voor al’tnieusgierigh volck, reckhalzende, om te zien,
Hoe d’ eerste Maeght, die ’t Kruis op ’t voorhooft durfbelyden,
Door ’t Kruis getroost, den vorst der dieren durf bestryden.
(65) Ick quam ter bane, en groete een yeder in het ront.
Ghy keerde u aenschyn om, van droefheit; toen ick stont
Omringt van ’t priesterdom, met zoo een jeught verlegen.
Hun spraeck kon’taertsgebouw, maer niet mijn hart, bewegen,
Het welck hun rede dus met tegenrede stuit:
(70) Het waeide een feIlen storm, en’tzagh’er byster uit,
Toen Belus priesterschap en ’t opgeruide Babel,
Niet passende op den Vorst, noch op zijn staf en sabel,
Ontweldighde het hof den wyzen Daniël,
Vergever van den draeck, verdelger van Godt Bel;
(75) En smackte hem in ’t hol. dat daeghlix menschen braste.
Maer’teeuw.ighwaeckende oogh, ’twelck op dien jongling paste,
Betoomde zoo den muil van ’tafgevast gediert,
Dat het dien vromen helt en zyne leden viert.
De zelve Godt, die waeckte, om d’eere der Hebreeuwen,
(80) Kan licht zijn eige maeght behoên voor dulle leeuwen.
Zoo niet, zy staet getroost. verslinders, vlieght vry aen.
Zy gaen: ick worde ontkleet tot aen de middel toe.
Komt maelt met uw gebit Godts zuiver korengraen,
Op dat het Englen voede, en hun voor manna strecke.
(85) Waer draelt de leeuw? hy koom. dat yeder vry vertrecke.
Zoo maeck ick’tpriesterdom met veel braverens moe.
De gansche schouburgh ziet dit spel met strydige oogen;
Dees tot barmhartigheit en die tot straf bewogen.
d’Een klaghtigh, om de maeght en maeghdelijcken staet.
(90) Een ander lastert haer, die ’t wieroockvat versmaet,
En d’oude heiligheit van ’s lants gevierde Goden.
d’Een bant haer buiten ’t Ryck; een ander wil haer dooden.
Terwyle slaeckt het hock, op ’s overstens bevel,
Drie leeuwen, even groot van lichaem, even fel
(95) Van opzicht, en gebit. zy schuimbecken, en brullen.
De mane vlieght om ’t hooft. men ziet de staerten krullen.
Ick lonck hun lieflijck aen, en staroogh hemelwaert.
Daer moght ghy zien, hoe snel hun grimmigheit bedaert,
Gelijck’tverbolgen meir, op ’s Heilants wenck en spreken,
(100) En zoo veel wateren en winden t’ effens streken,
Uit rechte eerbiedigheit tot aller watren Heer.
Zoo streeck myn lonckende oogh die ruige locken neêr.
Zy staen een poos verbaest, en weten van geen grieven.
In ’t einde, recht als ofze op eene maeght verlieven,
(105) Of haer eerbiedigheit toedragen in het hart,
Genaeckenze van verre allengs. d’een quispelstart,
Een ander neight het hooft. een ander ondertusschen
Komt my den zoom van ’t kleet, ofbey de handen kussen;
Of geeft den rossen hals te streelen aen mijn hant.
(110) Zoo scheide ick onverleemt tot tweemael uit het zant-
Zoo bleef ick ongeschent van stieren, en van slangen;
En, ziende nu mijn doot vooroogen met verlangen,
Erinner u noch eens ’t van outs bekent geval,
Op hoop dat dit uw huis en maeghschap stercken zal;
(115) Wanneer de wreetheit stormt op ’t aengevaert betrouwen.
Volhardt in Godt, en leef gedurigh in ’t aenschouwen
Van hem, die ’t al vervult met kracht en majesteit,
En blyft der vromen troost, als ziel en lichaem scheit.

S. PELAGIA

Heilige Pelagia bij Vondel

PELAGIA, Luciaens leermaegt, van den kornel weghgeleit, om d’ afgo-
den te bewieroocken, of geschoffeert, schrickelijcker doot te sterven; geliet zich
van opzet te veranderen, en verzocht naer huis te keeren, om zich eerste op het sta-
tighste te vercieren, en dan te gehoorzamen: waer op zy te rugh gevoert, en cierlijck,
op haer moeders schoot, van de zusteren uitgestreken, vrolijck ten dake afsprong,
om hare kuischeit in den Hemel, te bergen.

PELAGIA aen LUCIAEN,
        haren Priester.

PElagia, de minste uit alle uw leerelingen.
En reede, om, uit den top van ’t steile dack, te springen,
Naer ’t hemelhooge dack, met starren overgult;
Danckt vader Luciaen, uit dochterlijcke schult,
(5) Voor veel gedienstigheên, en uitgepickte spreucken,
En lessen, in haer ziele en geest geleit, als kreucken,
Om nimmer te vergaen, maer, op zijn juiste tijdt,
Te dienen. voor een maeght, den hemel toegewyt;
Waerom haer d’aerde haet, en blindeling veroordeelt,
(10) ’k Heb ’t aenschyn van mijn ziel gespigelt in uw voorbeelt,
Der Priestren eer, den roem der heimelijcke school
Van Antiochien. indien ick ergens dool,
Zoo dool ick buiten ’t spoor der goddelijcke lesse.
Ghy beet my hier in ’t oor het geen Makaer t’ Edesse
(15) U eerst in ’t oor beet van Godts Kruisgeheimenis,
Waer in der zielen heil en hoop begrepen is;
Van aertschgezinden zwaer en lastigh te begrypen.
De wereltwyzen, die alleen de zinnen slypen
Op aenzien, en genot, gaen noode uit hunnen tret.
(20) Het eb van staet en pracht. en middelen; de smet
Van naero en faero; de schrick voor pijn. en eerloos sterven;
Nakomeling en huis te gronde te bederven;
Zijn bergen in den wegh. wie stapt’er over heen?
Wie dringt door ’t naeldenoogh roet krencken van zijn leên?
(25) ’tls enkle razemy. die harssens zijn kranckzinnigh.
Dees werelt lacht te zoet, te dartel, en aenminnigh.
Heft reien aen. brengt wijn en kranssen voor den dagh.
Gebruickt uw tijdt. de zon schijnt schooner danze plagh,
En, gaende, t’avont spade, in ’t westen onder duicken,
(30) Belacht die haren glans verzuimden te gebruicken.
Doch ghy bereickte schaers het peil van twalef jaer,
Of wist die vleiery, dat lachende gevaer,
t’Ontzeilen, schoon zoo vroegh uw ouders overleden;
Van wien ghy schatten erfde, en ’t beste goet, de zeden,
(35) Den godtsdienst, en de tucht, en wat, der ziel gezont,
Ghy zooght uit ’s moeders borst, en leerde uit haren mont;
Als of natuur u scheen het padt naer Godt te banen.
Gestadige gebeên, gezouten in uw tranen,
t’Ontrecken van de spijs, het spanen van den wijn,
(40) Gesteurde slaep, om vroegh in aendachts oegst te zijn,
Stilzwygentheit, om niet te slibberen in ’t spreken,
I’t Hanteeren van de pen, om armoede en gebreken
Te stutten met die winst; na dat al ’t errefgoet
Des naeckten lijf gekleet, zyn’ honger had geboet,
(45) En wat volmaecktheên meer aen ouder boomen groeien,
Die zagh men in een spruit van zes paer jaren bloeien.
Aldus broght ons geluck u herwaert van d’Euphraet,
.Den stroom van uw geboorte: en ’t priesterlijck gewaet
Aenschietende, als een licht, bestraelt van outerzonnen,
(50) Hebt ghy mijn moeder, en haer dochters, Godt gewonnen;
Doch niet zoo stil, of ’t gaf ’s lants vierschare achterdocht;
Die door een tong, misschien met gaven omgekocht,
Bewust van mijn belofte, op moeders huis laet passen;
Met eenen drommel volx my schichtigh komt verrassen,
(55) En hene-rucken, daer de schender staet gereet,
En ’t maeghdenharte dreight met al wat gruwzaem heet.
Zoo wort een jonge duif het warme nest ontnomen,
Om ’t welck de moeder vlieght, die ’t jongk te hulp wil komen.
En, wat is ’t wonder? want geen oude is heden vry
(60) Voor wreetheit, recht genoemt de kindertiranny:
Gelijck noch onlangs bleeck aen dat paer kinderzielen,
d’Onnoosle tweelingen, die op elckander vielen,
Te Nikomedie, daer ’t kindergraf zal staen
Ter schande van het hof, en Maximiniaen.
(65) Ick tredende in een ringk van hopliên en soldaten,
En nu van menschenraet, doch niet van Godt, verlaten,
Gryp moedt, en heldre ’t oogh, als hadde ick my beraên.
’k Verzoeck niet ongetoit, maer opgepronckt, te gaen
Ten offer, waer’thun lust, en’twieroockvat te zwaeien,
(70) Voor’tonverzoende altaer, en zoo ’t gerecht te paeien.
Op zulck een aenbodt wort de hopman bly te moe,
En leit zyn’ roof te rugh naer moeders drempel toe; .
Daer’tal in tranen zwom, en steende in zijn gebeden.
lck stygh de trappen op. het kryghsvolck wacht beneden.
(75) Mijn moeder pryst mijn wit: mijn zusters pryzen’tmeê,
Een yeder om het zeerst. haer yver houdt geen steê.
Ick worde, op moeders. schoot, gekleet in witte zyde.
Myn eene zuster kemde, en d’andre krulde, en vlyde,
En streelde ’t hangend hair, en gafteen’ heldren glans.
(80) De moeder kranst mijn hooft met eenen lauwerkrans,
En geeft my in de hant een groene pallemveder.
Zoo zwier ick vrolijck, langs mijn kamer, heen en weder.
En spreeck, voor ’t allerlest, haer elck een hart in ’t lyf:
Men oordeel, zoo men wil: dit werck is Godts bedryf.
(85) Wat past Pelagia op roemen, of verachten.
Pelagia, een maeght, zal stercken Samson slaghten,
En haer erfvyanden beschamen, door een doot,
Vrywillig aengegaen, in ’t nypen van den noot.
Als ’t zuiver brein en bloet in ’t geyl gezicht zal spatten,
(90) Zoo kan het tuigen, dat d’ onzuiverheit geen vatten
Aen Christus maeghden vint, die, met een hemelsprongk,
Ontglippende dees jaght, genaken ’t veiligh honck.
Lukrees storf veel te spa aen haer besproke wonden.
Groothartigh storfze, maer lafhartigh, eerst geschonden,
(95) Van die geweldenaer, myn kuischeit, dus belaeght,
En, als een bloode hinde, in ’t valsche net gejaeght,
Zal ’t schandelijcke net met blyschap strax ontglippen.
Zoo spreeck ick zelf, of eer Godts yver met myn lippen.
De zusters nemen my al weenende in de arm.
(100) Mijn moeder kust myn mont. al ’t huis is vol gekarm.
Nu dochter, zeitze, ga, daer u geen schenders dwingen.
Wy volgen op die streeck, en kiezen, eer te springen
In eenen killen stroom, dan in de gloenden brant
Van eenigh woest soldaet of Caesars lyftrauwant
(105) Te zengen, ’t geen natuur de vrouwen leert bewaren.
Dit schryf ik inder yl, getroost om voort te varen.
Dees brief verdadigh my, of yemant my besprack.
Zoo stygh ick regelrecht ten hemel, van ons dack.

        DAVIDS
        TRANEN
                Of
BOETPSALMEN.

        DE 6. PSALM.

OCh, straf my niet, in uwen toren;
Noch legh my niet mijn schult te voren,
    In uwe gramschap, lieve Heer.
Ontfarm u mijns; ick legh ter neder,
(5) Ter doot toe kranck. genees my weder:
    Mijn beenen t’siddren meer en meer.
2. Mijn ziel is vol ontsteltenissen.
Help Godt, hoe lang zal zy u missen ?
    Och, keer uw aenschijn toch naer my,
(10) En ruck mijn ziel uit zoo veel stricken:
Maeck mynen geest van alle schricken
    Des doots, door uw genade, vry.
3. Want niemant, daer de dooden leggen,
Weet prijs en eer van u te zeggen.
    (15) Wie looft u in den helschen kuil?
Ick gingk in arbeit van al ’t steenen.
’k Zal, nacht op nacht, in ’t bedde weenen,
    En wasschen het, terwyl ick huil.
4. ’k Zal ’t bed met tranen overspreien.
(20) Mijn oogh is blint en root van schreien.
    Van hartzeer wiert ick grijs en out,
By zoo veel haters, die my pramen.
Nu wyckt van my eens af alt’zamen,
    Ghy die van recht noch regel houdt.
(25) 5. Want mijn gekerm quam Godt ter ooren.
Godts goetheit wou mijn be verhooren.
    Mijn smeecken gingk hem aen het hart.
Dat nu zoo menige als my haten
Verbaest en schaemroot’tvelt verlaten,
    (30) En haestigh vliên, van schrick benart.

        DE 31. PSALM.

WEl zaligh magh men zulck een houden,
Wiens schulden Godt heeft quyt geschouden;
    Wiens misdaên zijn gena bedeckt.
    Wel zaligh, wien ’t betaling streckt,
(5) Dat Godt hem geen verloop toereken:
En in wiens geest geen valscheên steecken.
2. Om ’t zwygen vanmijn boos geweten
Is mijn gebeent verout, versleten:
    Terwyl ick kreet den dagh ten endt.
    (10) Ick voelde en kende mijn eI1ent.
Toen, dagh en nacht, uw hant, uw toren
My druckte, en prickte, als met een doren.
3. Ick heb mijn zwaer vergryp beleden,
En u mijn ongerechtigheden
    (15) Niet meer verborgen. ’k sprack: welaen,
    Ick wil my zeIven melden gaen,
En Gode ontvouwen al mijn boosheit:
En ghy vergaeft my mijn godtloosheit.
4. Hierom zal elck, geneight te boeten,
(20) By tijts, zich worpen voor uw voeten,
    Eer hem de springvloet heneruck.
    Ghy zijt mijn toevlught, als my druck
Omringt. mijn blyschap, help my dringen
Door al, die my met maght omringen.
(25) 5. ’k Zal in uw brein verstant verwecken,
En, langs den wegh, dien ghy moet trecken,
    U komen wyzen van om hoogh.
    Ick zal, met mijn zorghvuldigh oogh,
U naerstigh gaslaen, en regeeren,
(30) En nimmer ’t aenschyn van u keeren.
6. Slacht paert noch muil, van reên versteken.
Betoom en breidel de gebreken
    Der woesten (die u tot geen wit
    Verkiezen) met een montgebit,
(35) En muilprang. Zondaers meoten bloeden,
Als Godt hen geesselt met veel roeden:
7. Maer Godts gena, voor vromen open,
Omlegert hen, die op hem hopen.
    Verbly, verheugh u in den Heer,
    (40) Rechtvaerdigh volck, en wien men meer
Vroomhartigh en oprecht magh noemen,
Ghy mooght op Godt met reden roemen.

        DE 37. PSALM.

OCh straf my niet, terwyl uw gramschap blaeckt,
    Noch hael niet over mijn gebreken;
    Naerdien uw pylen in my steken,
En uwe hant my heeft zoo diep geraeckt.
(5) 2. Uw toren liet niet heels zoo diep geraeckt.
    Mijn misdaet, die my dus doet steenen,
    Verjaeght de rust in myne beenen.
’k Ben, over ’t hooft, gedompelt in misdryf.
3. Ick draegh mijn schult, gelijck een’ zwaren last.
    (10) Mijn wonden stincken, en vervloeien,
    Om al mijn dwaesheên, die my moeien.
Ick blyf gekromt, en ben aen jammer vast.
4. Ick ga bedruckt, geheele dagen lang.
    Mijn lenden zijn vol zuchts, vol schimpens,
    (15) Mijn krancke leên vol pyns, vol krimpens.
Ick legh in ly, en schreeuw: mijn hart is bang.
5. Ghy kent, ô Godt al ’t geen wat ick begeer.
    Mijn zuchten is u niet verborgen.
    Mijn hart, vol onrust, krielt van zorgen.
(20) Mijn kracht is wech. mijn oogen zien niet meer.
6. Bekende en vrient quam op my aen, en viel
    Met al zijn maght my dapper tegen.
    De trouwste stont van veer verslegen.
’k Leet last van hun, die stonden naer mijn ziel:
(25) 7. Die wenschen, dat my niet ontmoeten magh
    Dan ramp, en smaet, om zich te wreken,
    Slechts logentael en laster spreken,
En leggen toe op valscheit, al den dagh.
8. Ick sta, en zie, als doof, dien handel aen,
    (30) En als de stomme, en sprakeloozen;
    En, als de doove, by de boozen,
Schijn een, die hun niet weet te wederstaen.
9. Om dat ick had mijn hoop gegront op Godt
    Zult ghy, mijn Heer, mijn Godt, my hooren.
    (35) Ick zey: laet haters, heet van toren,
Niet huppelen, om mijn rampzaligh lot.
10. Zy stoffen en braveren hemelhoogh,
    Terwyl mijn wankle beenen beven.
    Ick ben de roên ten roof gegeven.
(40) Mijn lyden staet geschreven voor mijn oogh.
11. ’kZal blycken doen, hoe groot een schuIt ick droegh,
    En leggen toe, om die te boeten.
    Mijn vyant, die my voor zijn voeten
Ziet leggen, juicht, en heeft nu kans genoegh.
(45) 12. ’tGetal, dat my met onrecht haet, wint aen.
    Zy schenden my, die goet beloonen
    Met quaet, en zich ondanckbaer toonen,
Om dat ick volghde en hiel de beste baen.
13. Mijn Heer, mijn Godt, verlaet my nimmermeer,
    (50) Noch wijck van my met uw genade.
    Uw bystant kome my te stade,
O Godt mijns heils, mijn allerwaertste Heer.

        DE 31. PSALM.

ONtfarm u mijns, ô Godt, in myne ellende,
    Naer uw genade en goetheit, zonder maet:
    Naer uw genade en goetheit, zonder ende,
Wisch t’effens uit, al mijn bedreven quaet.
(5) Ja wasch mijn hart, zoo schuldigh aen uw toren,
    En zuiver my, die zoo bezoedelt ben:
    Naerdien ick nu mijn misdaets schantvleck ken,
En mijn misdrijf my t’elckens komt te voren.
2. ’k Heb tegens u, voor u alleen, misdreven,
    (10) Op dat ghy blyft rechtvaerdigh in uw woort,
    En, henegaende in ’t recht het vonnis geven,
My overtuight, en stom maeckt, zoo ’t behoort.
Want ziet ick ben in onrechts smette ontfangen.
    Mijn moeder was ’t, die my in zonde ontfing.
    (15) De waerheit was ’t, die u ter harte ging,
En ’toprecht hart, uw opperste verlangen.
3. Ghy toonde my zoo veel geheimenissen,
    En raetsels van uw wysheit, diep en rijck.
    Met hyzoop zult ghy al mijn smet afwisschen,
(20) En wasschen my van zondigh slijm en slijck.
Dan zal ick’tsneeuw in zuiverheit verdooven.
    Dan zal de vreught doorschateren mijn oor.
    Dan is ’t al galm van blyschap, wat ick hoor:
En ’t kranck gebeente, aen ’t hupplen, zal uloven.
(25) 4. Och keer, och keer uw aenschijn van mijn zonden,
    En wisch toch al mijn lastervlacken uit.
    Herschep in my (zoo werde ick rein bevonden)
Een zuiver hart, daer enkellof uit spruit.
Vernieuw myn’ geest, myn’ wil, myn’ lust, van binnen.
    (30) Verstoot my, Heer, niet van uw aengezicht.
    Onttreck my niet uw’ geest, die my verplicht
O, zonder endt, van harte te beminnen.
5. Geef my dees vreught, die uit uw heil komt bortlen,
    Gelijck een bron, en lyf en ziel verquickt;
    (35) En laet uw wet in mynen boezem worden,
Door uwen geest, een kracht, die ’t al beschickt.
Dan zal ick zelf de trouweloozen leeren
    De rechte baen, waer langs men styght naer Godt;
    En ’t reuckelooze en goddelooze rot
(40) Zal, schuw van ’t quaet, zich naer zyn’ Schepper keeren.
6. O Godt, dien ick, met recht, mijn heil magh noemen,
    Ontsla my van dees bloetschult, lang beschreit;
    Op dat mijn tong, al juichende magh roemen
Van uw genade, en uw rechtvaerdigheit.
(45) Ghy zult, ô Heer, mijn lippen open breken,
    Op dat mijn mont uw lof en eer trompett’;
    Want waert ghy meer gedient met offervet,
Gewis ick had u offer aengesteken.
7. Maer ghy zijt min gedient met offerdieren,
(50) ’t Brantoffer, dat uw Majesteit behaeght,
En dat ghy kiest, voor kalveren en stieren,
Is ’t nedrigh hart, gebroken, en vertsaeght.
Dat uwe gunst, ô heer, tot Sions beste,
Gedy naer ’t hart het welck ghy tot haer hadt.
(55) Zoo groey, zoo bioey Jerusalem, uw stadt,
Ten hemel toe, met uitgeleide veste.
8. Dan zal de smoock der offerhanden varen
    Ten hemel, die rermaeckt wort met dees vlam:
    Dan zal men u opoffren koe, en ram,
(60) En kalf, en stier, op Godtgewyde altaren.

        DE 101. PSALM.

O Heer, verhoor myn smeken.
    Mijn schreien klim tot dy.
    Keer ’t aenschyn niet van my,
Zoo dickwils ’t hart, versteken
    (5) Van troost, is in de klem,
    Neigh d’ooren naer mijn stem.
2. Zoo dick ghy my hoort stenen,
    Verzacht terstont de pyn:
    Naerdien mijn dagen zijn
(10) Gelijck de roock verdwenen;
    En mijn gebeent verschroockt,
    Als branthout, zwart beroockt.
3. Ick ben, als ’thoy, geslagen,
    Getroffen, van om hoogh:
    (15) En ’t hart is dor, en droogh.
’k Vergat, door al het klagen,
    En kermen, in der noot,
    Mijn nootdruft, en mijn broot.
4. Door ’t zuchten, in die pyne,
    (20) Versmolt mijn vleesch. ick scheen
    Een geest, en vel, en been:
Of als, in een woestyne,
    De pellikaens natuur,
    Of nachtrave, in den muur.
(25) 5. Ick waeckte, en slachte musschen
    Om hoogh, op ’t eenzaem dack.
    Wat vyant was. versprack
My daeghlix ondertusschen.
    Wat flus my eere gaf,
    (30) Zwoer my zijn vrientschap af:
6. Om dat ick asch most eten,
    In plaets van broot: om dat
    Ick tranen mengde in’tnat
Mijns kelx: want ghy, gebeten,
    (35) Mijn opgegrepe leên
    Verpletterde op den steen.
7. Verloopen zijn mijn jaren,
    Gelijck een schim vergaet,
    Die nimmer stille staet:
(40) Verdort zijn al mijn aren,
    Gelijck ’tgemaeide gras
    In hoy verkeert, roo ras.
8. Maer ghy, ó Heer, blijft leven,
    Door eeuwen, zonder tal,
    (45) En uw geheughnis zal
Door al de ry der neven,
    Van ’toutst en jongst geslacht,
    Gedurigh zijn geacht.
9. Ghy zult, noch naeu aen ’t ryzen,
    (50) Aen uw’ bergh Sion, daer
    Men roockt op uw altaer,
Barmhertigheit bewyzen;
    Want die genadetijt
    Genaeckt, en dwaelt niet wyt:
(55) 10. En uwe knechten dragen
    Alree. in hoop zoo trouw,
    Vast steenen aen dien bouw,
Hun opperste behagen.
    Zy zien uw lant, ó Heer.
    (60) Medoogende aen yan veer.
11. Het Heidendom zal tsagen
    Voor uwen naem, ontzien.
    Ge-eert by allen, wien
Ghy scepters geeft te dragen;
    (65) Om dat Godt Sion bouwt.
    Daer elck zyn’ glans aenschouwt.
12. Hy zagh met goedige oogen
    Op ’t nederigh gemoedt.
    Het welck hem viel te voet,
(70) Eerbiedigh. en gebogen.
    Hy keerde zich niet straf
    Van zulcke bidders af.
13. Nu laet dit al met orden,
    (Op dat het blyf gedacht
    (75) By’tvolgende geslacht)
En vlyt beschreven worden;
    Op dat nakomeling
    En neef Godts glori zing.
14. Want Godt zaghuitdewolcken,
    (80) En van zijn heilighdom,
    Ter aerde neder. om
Alle afgezuchte volcken
    Te slaecken, uit’tgevaer
    Der boeien, overzwaer;
(85) 15. Om, van zijn ysre keten,
    t’Ontsluiten. door zyn. raet,
    Der omgebroghten zaet;
Op dat het uit moght meten
    In Sion ’t Heeren naem,
    (90) En ongemete faem;
16. En zynen lof verklaren
    Door gansch Jeruzalem;
    Daaer landen volx, voor hem,
Gelijck een ziel, vergaren;
    (95) En Vorsten van ontzagh
    Hem dienen, dagh aen dagh.
17. ’k Ging dus deesrede tegen,
    In ’t bloeienst myner jeught:
    Ontdeck my, die ’t vermeught,
(100) Mijns levens korte wegen.
    En ruck my niet zo vlugh
    Ter halve baen te rugh.
18. Uw jaren doen hun ronden
    Geslachten uit en in.
    (105) Ghy grontveste, in ’t begin,
Den aertboôm zonder gronden.
    Den boogh des hemels spant
    Ghy met uw stercke hant.
19. ’t Gewelf, met licht geladen,
    (110) En starren zon en maen,
    Zal slyten, zal vergaen,
Verouden, als gewaden;
    Ghy, ryck van maght en eer,
    Verandert nimmermeer.
(115) 20. Wat kreitsen om ons dryven,
    Ghy wisselt, t’zyner tijt,
    Hen, als een kleet verslyt:
Maer uwe jaren blyven.
    Uw Wezen blyft alleen,
    (120) Gelijck het was voorheen.
21. Alle uwer knechten zoonen
    En hun onsterflijck zaet
    Die zullen, eens van quaet
Bevryt, Godts stadt bewoonen,
    (125) Bestendigh en altoos,
    In ’t eeuwigh endeloos.

        DE 129. PSALM.

O Heer, om noothulp riep
    Ick u, uit ’s afgronts diep.
O Heer, aenhoor ons schreien.
    En luister toch, en let
    (5) Met aendacht naer .t gebedt,
Waer door wy hulp verbeien.
    2. Wilt ghy ten oordeel gaen
    Op ’t geen hier wiert misdaen;
Wie kan zijn zaeck verweeren?
    (10) Maer ghy verzoent de smet,
    Door uw genadewet.
Geen misdaet kan my deeren.
    3. Mijn ziel betrouwde op ’t woort
    Van Godt, die my verhoort.
(15) Mijn ziel beval haer zorgen
    Aen Godt. al Godts geslacht
    Betrouwt haer hoop Godts wacht,
Tot’snachts toe van den morgen.
    4. Want by zijn Majesteit
    (20) Vint elck barmhartigheit,
En volheit van genade.
    Hy streckt der stammen zoen.
    Hy rekent geen misdoen,
En draeght hun schuIt en schade.

        DE 141. PSALM.

    WIl mijn gebedt, ô Heer, verhooren,
    En vang mijn smeecken met uw ooren;
        Gelijck de waerheit van uw mont
        Zich aen vergiffenis verbont.
    (5) Verhoor mijn bede nu rechtvaerdigh,
    Gelijck ghy toezeit zoo mewaerdigh.
2.    Wil niet met uwen dienaer rechten:
    Want niemant leeft ’ er van uw knechten,
        Die voor uw aenzicht kan bestaen.
        (10) En gerechtvaerdight henegaen:
    Naerdien mijn vyant. zoo verbolgen.
    Mijn ziel belaeghde, en quam vervolgen.
3. Hy plofte in ’t stof mijn zwacke leden;
    Vervoerde my in duisterheden;
        (15) Gelijck de dooden, schier vergaen.
        Mijn geest ging angst en dootschrick aen.
    En ’t hart in ’t lyf, van schrick gedreven.
    Begon te tsiddren, en te beven.
4. Ick overdocht al d’oude tyden
    (20) Der vaderen, geredt in lyden.
        Ick overleide al ’t geen ghy wrocht;
        Wat schepping, wat gena vermoght.
    Mijn zinnen staerden op uw wercken:
    Ick kon alsins uw goetheit mercken.
(25) 5. Toen hief ick, met een vast betrouwen,
    Mijn handen, dicht in een gevouwen,
        Naer u, voor wien mijn ziel wel schijnt
        Een lant, dat regen hoeft, en quynt.
    O Heer, verhoor terstont mijn smeecken:
    (30) Mijn geest is, als mijn hart, bezweken.
6. Och, keer uw aenschijn nergens hene
    Van my, of ’t gaet my, als de gene,
        Die t’zinck gaet in den diepen gront.
        Naerdien op u mijn hope stont,
    (35) Laet, eer de zon noch wort herboren,
    My d’uitspraeck van genade hooren.
7. Ay, wijs wat wegh ick op moet streven;
    Dewyl ick heb mijn hart geheven
        Naer u. Ontruck my toch de laegh
        (40) Des vyants, nu ick t’ uwaert jaegh.
    Leer my uw’ wil en wensch verrichten;
    Want ghy, mijn God, kunt my verlichten.
8. Uw goede geest zal my geleiden
    In ’t rechte lant, en versche weiden:
        (45) Om uwen naem, vol majesteit,
        Zult gy een lucht van billyckheit,
    Een leven, dat de ziel kan azen,
    My lieflijck in den boezem blazen.
9. Ghy zult mijn ziel ontslaen van plagen,
    (50) En mijn erfvyanden verjagen,
        Door uw gena, my toegezeght.
        Vermits ick ben uw eigen knecht,
    Zult ghy vernielen al de klaeuwen,
    En haters, die mijn hart benaeuwen.

Continue