Joost van den Vondel: Roskam. 1630.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Gebruikt exemplaar: UBA Vondel 2 E 45 : 6. Op de titelpagina van dit
exemplaar is met een pen toegevoegd: ‘I.V. VONDELENS’.
Variant van Unger 184; Schuytvlot 123. Facsimile bij Ursicula.
Eerdere druk in UBL
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
HOe koomt, doorluchte Drost, dat elck van Godsdienst roemt,
En onrecht en geweld met desen naem verbloemt?
Als waer die saeck in schijn en tongeklanck gelegen:
Of sou ’t geen Godsdienst sijn, rechtvaerdigheyd te plegen?
(5) Maer slincx en rechts te staen na allerhande goed?
God voeren in den mond, de valscheyd in’t gemoed?
De waerheyd greep wel eer die Menschen by de slippen,
En sprack: uw hart is verr’: ghy naecktme met de lippen.
De waerheyd eyscht het hart, en niet so seer ’t gebaer.
(10) Dit laeste sonder ’t eerst, dat maeckt een’ huychelaer;
Die by een cierlijck graf seer aerdigh word geleecken:
Vol rottings binnen, en van buyten schoon bestreecken.
So was uw vader niet, die burgervader, neen:
Van binnen was hy juyst, gelijck hy buyten scheen.
(15) ’k Geloof men had geen’ gal in desen man gevonden,
Indien, na dat de dood sijn leven had verslonden,
Sijn lijck waer op gesneên. Hoe was hy so gelijck
Dien burgermeestren, die wel eertijdts ’t Roomsche rijck,
Door hunne oprechtigheyd opbouden van der aerde
(20) Ten top; doen d’ackerbou in achting was en waerde:
Doen deege deeglijckheyd niet speelde, raep en schraep;
En ’s vyands goud min gold dan een’ gebrade raep.
Hoe heeft hem Amsteldam ervaeren wijs en simpel:
Een hoofd vol kreucken, een geweten sonder rimpel.
[fol. A2v]
(25) O beste bestevaêr! wat waert ghy Holland nut,
Een stijl des raeds, doen ’t lijf van ’t stocxken werd gestut:
Op dat ick ga voorby ons Catilinaes tyen:
Doen ’t vaderland in last, door twist der burgeryen,
Ghy ’t leven waert getroost te heyligen den staet:
(30) En doen uw hoofd gedoemt, door ’t hoofd van eygebaet,
Ghy geen’ gedachten had van wijcken of van wancken.
De wees en weduwe u, de ballingen u dancken:
Hoewelghe noyt om danck hebt, sonder onderscheyd,
Bescheenen met den glans van uw’ goedaerdigheyd,
(35) Ondanckbre en danckbre, dienghe kont ten oorbaer strecken.
O spiegel van de deughd! O voorbeeld sonder vlecken!
Noyt sooptghe ’t bloet en mergh der schamele gemeent:
Nocht stopte d’ooren voor haer rammelend gebeent.
Wat lietghe u zoonen na, doen ’s levens licht wou neyghen?
(40) Indien ’t gemeen u roept, besorgt het als uw eyghen.
So was uw’ wterste aêm slechs waere klaere deughd;
Daer ghy, vermaerde stad, uw’ kroon meed cieren meught.
So ’t land uw vaders deughd so wel had erven mogen,
Als sijn gedachtenis, s’had swaerder ruym gewogen
(45) Dan duysend tonnen schats, en duysend, en noch bet:
En ’k sagh de swaerigheên van onsen staet geredt.
Indien de Spanjaerd sagh het land van hoofden blincken,
Hoe sou sijn fiere moed hem in de schoenen sincken:
Hoe sou hy vader Ney opwecken, door gebeên,
(50) Om met sijn’ tong dees scheur te neyen hecht aen een.
Geen Duynkerck sou de zee met vlooten overheeren.
Maetroos die roovers ras sou aersling klimmen leeren;
En ’t laege Waterland doen kijcken door een koord,
Dien, die nu blindeling ons slingert over boord,
(55) En visschers vangt en spant, verwt zeeluy doods van vreesen:
So datter een geschrey van weduwen en weesen
Ten hoogen Hemel rijst, wt dorpen en wt steên.
Wat’s d’oorsaeck? vraeghtmen, wat? de gierigheyd alleen,
[fol. A3r]
Die ’t algemeen versuymt, en vordert slechs haer eygen:
(60) En sprack ick klaerd’re spraeck, ick sorg zy soume dreygen
Met breuck en boeten, of te lev’ren aen den beul.
Want waerheyd (dat’s al oud) vind nergens heyl nocht heul:
Dies roemtmen hem voor wijs, die vinger op den mond leyd.
O kon ick oock die kunst: maer wat op ’s harten grond leyd
(65) Dat weltme na de keel: ick word te stijf geparst,
En ’t werckt als nieuwe wijn, die tot de spon wtbarst.
Soo’t onvolmaecktheyd is, ’t magh tot volmaecktheyd dyen
Van dees’ rampsalige en beroerelijcke tyen;
Waer in elck grabbelt, tot sijns naestens achterdeel,
(70) Schrijft and’ren toe, en schuyft op hen de schuld van’t scheel.
Waer Cato levend, die gestrenge Cato, trouwen,
Hoe doncker sou hy, met een doncker paer winckbrouwen,
Begrimmen oversijds de feylen onser eeuw,
En ringelooren den geringeloorden leeu;
(75) Die sich so schendigh nu van rekels laet verbaffen.
Hoe sou hy graeuwen: flux en past dit af te schaffen:
Dat weder ingeset. Hier stuurman waer het roer,
En let op ’t oud compas. Voort voort met desen loer,
Die noyt te water ging: hy sal ons ’t spel verbrodden.
(80) En ghy, hou oogh in ’t seyl. Waer heen met dese vodden,
Ghy lompe plompe dief, die ’t scheepsvolck streckt tot last?
T’hans grijp ick u by ’t oor, en spijcker ’t aen den mast.
Waer Cato levend, wis, daer sou geen hair aen feylen,
Of’t ging als ’t plagh te gaen. Wat soumen lands bezeylen:
(85) Daer nu de norsse nyd ons slapend zeylt voorby,
De loef af steeckt, terwijlwe leggen in de ly,
In vaer van schip-breuck, schier aen laeger wal vervallen.
Het roer den meester mist, en daerom ist van’t mallen:
En wilme op’t dreygement niet letten van den nood,
(90) So berg aen’t naeste land uw leven in den boot.
Doch ’k hoop een beter van die gaerne ’t beste zaegen,
En sucht tot ’t vaderland in vroomen boesem draegen.
[fol. A3v]
De sulcke vind men noch als parrelen aen strand.
De schaersheyd maecktse dier. Indien maer ’t onverstand
(95) So weynige alsser sijn erkende in hun waerdye,
En wysere heeren liet begaen met heerschappye,
Men vondter noch genoegh; die niet so seer en staen
Na heerschen, danse met ’s lands welstand sijn begaen,
En wenschen tyd en sorg en moeyte hier in te schieten,
(100) En niet een’ penning voor hunn’ diensten te genieten:
Dat sijn niet sulcke, daer ick eerst van heb geseyd,
Wiens Godsdienst op de tong en op de lippen leyd:
Maer in een vroom gemoed; waer uyt die deugden groeyen,
Die Hollands welvaert eer so heerlijck deden bloeyen,
(105) In spijt des dwingelands. Wel wilmer noch niet aen?
Of rijm ick dat een boer dit Duytsch niet kan verstaen?
Neen seker, ’t is dat niet. ’t Sijn kostelijcke tyen.
Het paerd vreet nacht en dagh. In een’ karros te ryen.
Een’ Iuffer met haer’ sleep. De kinders worden groot:
(110) Sy worden op bancket en bruyloften genood.
Een nieuwe snof komt op met elcke nieuwe maene.
De sluyers waeyen weyts gelijck een ruyter vaene.
En eyschtmen meer bescheyds, men vraegh het Huygens soon
In ’t kostelijcke mal: die weet van top tot toon
(115) De pracht en sotte prael tot op een hair t’ontleden.
Hier schort het. Overdaed stopt d’ooren voor de reden:
En kromt des vromen recht: deelt ampten wt om loon:
En stiert den vyand ’t geen op halsstraf is verboôn:
Luyckt ’t oogh voor sluyckerye, en onderkruypt de pachten:
(120) Besteelt het land aen Ware, aen scheepstuygh, en aen vrachten:
Neemt giften voor octroy: of maeckt den geldsack t’soeck:
En eyscht men rekening, men mist den sack en ’t boeck.
Hoewel het menschlijck is dat sulcke saecken beuren:
’tHeeft dicmael ooc sijn’ reên. Dick’ raeckter meed te veuren
(125) Die verr’ ten acht’ren was. Kort om, dit’s onse plaegh.
’t Is, drijft den ezel voort: gemeentenezel draegh:
[fol. A4r]
Het land heeft meel gebreck: dus brengt den sack te molen.
Het drijven is ons ampt: het pack is u bevolen.
Vernoegh u, datghe sijt een vrygevochten beest:
(130) Is ’t na het lichaem niet, so is het na den gheest.
Tot ’s lichaems lasten heeft de hemel u beschoren,
Dit past u bet dan ons. Ghy sijt een slaef geboren.
Best doet ghy ’t willighlijck van selven, dan door dwang.
Dus raeckt het slaefsche dier, al hygende, op den gang.
(135) En sweet, en sucht, en kucht. De beenen hem begeven.
Hy valt op beyde knien, als bad hy: laetme leven;
En gigaeght heesch en schor. De drijvers stock is doof,
En tout des ezels huyd, en swetst vast van’t geloof.
Hoe kan een Christen hert dees’ tiranny verkroppen!
(140) Ick raes van ongeduld. En sijnder dan gheen’ stroppen
Voor geld te krijgen, datmen ’t quaed niet af en schaft?
En dat landsdievery tot noch blijft ongestraft?
Of isser niet een beul in’t gantsche land te vinden?
Men vondter eer wel drie, doen bittre beulsgesinden. &c.
(145) En vraeghtmen wat ick seg? dat seg ick, en ’t is waer:
Die ’t willens wederspreeckt, dat is een logenaer.
Dus klaeght de galge, die lang ledigh heeft staen prijcken:
Die lang geen’ kraeyen ’t oogh van groote dievelijcken*
Wtpicken sagh, en fel van raeven werd begraeut,
(150) Die heen en weêr om aes wtvlogen heel benaeut.
Of nu een’ snoode Harpy dit averechts wou duyen:
Dat tegens d’Overheên ick ’t volleck op wil ruyen,
Om tol en schot en lot te weygren aen den heer:
So lochen ick ’t plat wt. Neen seker, dat sy veer.
(155) Gehoorsaemheyd die past een’ oprecht’ ingeseten:
Den heer t’ ontfangen weer rechtvaerdigh wt te meeten;
Gelijck die Haegsche Bie vereert is met dien lof,
Dat sy noyt honigh soogh wt ander lieden hof;
Maer na haer’ eyghen beemd, op onbesproke bloemen,
(160) Om nectar vloogh, wiens geur oprechte tongen roemen.
[fol. A4v]
Waer yeder so van aerd, wat sou men met ter tyd
Het arrem ezelkijn al lasten maecken quijt?
Hoe sou ’t aenwassend juck ontwassen met den jaeren?
Wat wordter nu gespilt? Wat soumen dan bespaeren?
(165) Men had, in tijd van nood, een’ schatkist sonder tal.
Maer nu is’t Muysevreughd, de kat sit in de val.
’k Heb, ô doorluchtigh Hoofd der Hollandsche Poëten,
Een’ kneppel onder een hoop hoenderen gesmeeten:
’k Heb weetens niemand in ’t bysonder aengerand;
(170) Misschien wie ’k trof, tot nut van ons belegert land:
’k Heb aen u Vaders krans al meede een blad gevlochten,
En noch een’ siel geroemt, wiens deughden elck verknochten.
Dit nam sijn’ oirsprong niet wt vleylusts ydelheên,
Der dichtren erfgebreck, maer wt een’ rype reên.
(175) Ick wenschte mijn’ copy niet scheelde van het leven:
So sou, als ’t aenschijn u de schilder heeft gegeven,
’s Mans deughdige ommetreck hier sweven in de ziel;
Die stand hiel ongebuckt, doen ’t dor gebeente viel.
