Thomas Arends (lid van Nil Volentibus Arduum): ’t Gedwongene huuwelyk. Blyspél. Amsterdam 1682.
Uitgegeven door Madelon Monté.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton00113 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
De verzen 121, 163, 221b, 261b en 408b-409a, die nodig zijn voor het rijm, zijn toegevoegd naar de tweede druk van 1710; ook vs. 362 is aan de tweede druk ontleend.

Continue
[fol. A1r-A1v: blanco]
[fol. A2r]

’t GEDWONGENE

HUUWELYK.

BLYSPÉL.

[Vignet: Nil Volentibus Arduum]

Te AMSTERDAM,
By ALBERT MAGNUS, op de Nieuwen Dyk
in den Atlas, by den Dam. 1682.

Mét Privilégie.

[fol. A2v: blanco]
[fol. A3r]

COPYE

Van de

PRIVILEGIE.

DE Staten van Holland ende West-vriesland doen te weten. Alsoo Ons vertoont is by eenige Liefhebbers van de Nederduytsche Tael en Poëzy, hoe dat sy al voor eenige Jaren, na het voorbeeld van de Italiaansche en Fransche Academie, t’Amsterdam opgerecht hadden, een Konstgenootschap onder de Prent en Sinspreuke van NIL VOLENTIBUS ARDUUM, waar in dagelyks gearbeyt was en noch wiert, tot voortsettinge van onse Taal en Dichtkunst, gelyk ook al eenige Werkjens, nu en dan daar van in ’t licht gekomen, en door den druk gemeen gemaakt waren; en dewyl van tyt tot tyt uytgegeven souden worden grootere werken, die by dat Konstgenootschap, sommige reets gemaakt sommige noch onder handen waren, waar toe het selve, boven haar tyd en arbeyd, noch groote kosten tot den Druk, en wat daar meer toebehoort, soude moeten doen, en vermits ook niet sonder groote reden gevreest wierd, dat al het gene van eenigh belang zijnde, by het selve Konstgenootschap uytgegeven soude worden, aanstonts door andere soude mogen werden naargedrukt, en sonder eenige opmerkingh, veel min naauwkeurigheyd der Spelling ofte nettigheyd der Tale, aan al de Werelt gemeen gemaakt, waar door het goede Insigt tot de opbouwing der Nederduytsche Tale, ende voortsettinge van de welsprekentheydt in de selve verhindert, en de lust om daar in voort te gaan aan het voorseyde Konstgenootschap soude benomen worden; soo hadde sich het selve Konstgenootschap genootsaakt gevonden, om sich te keeren tot Ons, ootmoedelyk versoekende, dat het Ons gelieven mogte haar te begunstigen alle de Werken, die uyt het selve Konstgenootschap in ’t licht gebragt souden worden, met ons Octroy voor 20 jaren langh, en onder soodanige straffe tegen de geene, die deselve souden nadrukken, verkoopen, oft elders naargedrukt, in dese Onse Provintie voeren om te verkoopen, als het Ons soude gelieven goet te vinden. SOO IS ’t, dat Wy, de Sake en ’t Versoek voorsz. overgemerkt hebbende, ende genegen wesende ter bede van de Supplianten, uyt Onse rechte wetenschap, Souveraine macht ende authoriteyt de selve Supplianten geconsenteert, geaccordeert, en geoctroyeert hebben, consenteren, accorderen, ende Octroyeren mits desen, dat sy gedurende den tyt van vyftien eerstkomende Jaren, de werken by het voornoemde Konstgenootschap onder den Tytul van NIL VOLENTIBUS ARDUUM gemaakt werdende oft alrede zynde, binnen den voornoemden Onsen Lande alleen sullen mogen drukken, uytgeven ende verkoopen, verbiedende daarom allen ende eenen iegelyken, de selve Werken na te drukken, ofte elders naargedrukt binnen Onsen Lande te brengen, uyt te geven ofte te verkoopen, op verbeurte van alle de naargedrukte, ingebrachte ofte verkochte Exemplaren, ende een boete van drie hondert guldens daar enboven te verbeuren, te appliceren een derde part voor den Offi- [fol. A3v] cier die de calange doen sal, een derde part voor den Armen der plaatsen daar het casus voorvallen sal, en het resterende derde part voor de Supplianten. Alles in dien verstande, dat Wy de Supplianten met desen Onsen Octroye alleen willende gratificeren tot verhoedinge van hare schade door het nadrukken*van de voorsz. werken daar door in geenigen deele verstaan, den Inhoude van dien te authoriseren, ofte te advouëren, ende veel min het selve onder Onse protectie ende bescherminge eenig meerder credit, aansien ofte reputatie te geven; Nemaar den Supplianten in cas daar in iets onbehoorlyks soude mogen influëren, alle het zelve tot haren lasten sullen gehouden wesen te verantwoorden, tot dien eynde wel expresselyk begerende, dat by aldien sy desen Onsen Octroye voor deselve Werken sullen willen stellen, daar van gene geabbrevieerde ofte gecontraheerde mentie sullen mogen maken; Nemaar gehouden sullen wesen, het selve Octroy in ’t geheel, en sonder eenige omissie daar voor te drukken, op péne van het effect van dien te verliesen. Ende ten eynde de Supplianten desen Onsen consente en Octroye mogen genieten naar behooren, lasten wy alle ende eenen iegelyken dat sy de Supplianten van den inhoud van desen doen laten ende gedoogen, rustelyk, vredelyk, ende volkomentlyk genieten ende gebruyken, cesserende alle beleg ende wederleggen ter contrarie. Gedaan in den Hage onder onsen Grooten Zegele hier aan doen hangen, den XV. Maart, in ’t Jaar onses Heeren en Zaligmakers duysent ses hondert seven-en-seventigh.
A. Br. d’ASPEREN, 1677.
Ter Ordonnantie van de Staten,
HERBERT van BEAUMONT, 1677.


[fol. A4r]

        Het KONSTGENOOTSCHAP heeft het Recht van de nevenstaande PRIVILEGIE aangaande ’t GEDWONGENE HUUWELYK vergund aan ALBERT MAGNUS, Boekverkooper tot Amsterdam.

                In Amsterdam, den 1 January, 1682.
[fol. A4v]

VERTOONERS.

 RYKERT, een Oud Vryer.
 IZABELLA. Beminde, én Bruid van Rykert.
 ADELAART, Vader van Izabella.
 KOENHART, Broeder van Izabella.
 JERONIMO. Vrind van Rykert.
MALFURIUS.
NARRENIUS.		 } Twee Philosoophen.
 KAREL. Vryer van Izabella.
 KATTRYN, Dienstmaagt van Isabella.
 BELY. Meid van Rykert.
 1. LAKY, van Adelaart.
 2. HEIDINNETJE.

        Het Tooneel is in den Haag.

Continue
[p. 1]

’T GEDWONGENE

HUUWELYK.

BLYSPÉL.
________________________

EERSTE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

RYKERT, BÉLY.

RYKERT.
NOu zégme, Bély, zit men béf met kant ter deegen?
En is men mantel wél geschikt? hoe staat men hoed?
BÉLY.
Nét op dry haartjes, fiks en vierkant; al je goed
Zit of ’et zeuven jaar had in de kas gelegen.
        (5) Ja wél, ja wél, wat word je nét,
        Te veuren pleeg je naauw te lijen*
Dat ik je kleeren veegde: ik stae gelyk verzet.
RYKERT.
Zo is ’et, Bély, maar wanneer me gaat uyt vrijen
        Dan krygt men aare fantazijen.
        (10) O kind je ziet nóch maar ’t begin.
BÉLY.
        Ja wél, Sinjeur, doet dat de min?
RYKERT.
        Ja tóch de min wérkt wond’re kuuren.
        Want sint ik bén verlieft geweest
Bin ik en ander ménsch; ik kan in huis naauw duuren:
(15) ’k Was veurtyds dof, nu ben ik bly van geest.
[p. 2]
En waar ik gaa, óf stae, ik bén zo ingenomen
Met Izabél, dat ik niet als van haar kan droomen;
        Dan is ze daar, én dan weêr hier.
BÉLY.
        ’k Bekén, Sinjeur, het is en aardig dier,
        (20) En jy hebt heel wél uitgekeeken.
RYKERT.
Ik gae zo heen, kind, om haar vader aan te spreeken;
’k Bén hiel gerézolveert, al het ze niet veel géld,
Ze is jong, én schoon, ik héb men zin op haar gestéld.
BÉLY.
    Maar dénkje zo ten eersten aan te raaken;
RYKERT.
        (25) Ja; ’k heb haar vaders woord al wég.
Zie, Bély, luy van myn fatsoen die doen’er zaaken
        Mét rype raad, én overleg.
BÉLY.
Wis, zou je niet?
RYKERT.
                            Ha die.
BÉLY.
                                        Bén jy ’et niet, jou schyven
        Die zellen jou wel doen beklyven.


TWÉDE TOONEEL.

RYKERT klopt aan de Deur van Heer ADELAART
die hem in laat.

ADELAART.
(30) HEer Rykert, wéllekom.
RYKERT.
                                                    Ik kom hier om de zaak
        Daar jy van weet, Heer; zie ik maak
Geen Sermenyen.
ADELAART.
                                Wilt gy niet binnen komen,
Om in meer vryigheid te spreeken;
RYKERT.
                                                            Maar, men Heer,
Zou Juffrouw Izabél.....
[p. 3]
ADELAART.
                                    Ay wil voor haar niet schroomen,
(35) Tree binnen, én gy zult licht kunnen zien hoe zeer*
Zy u bemind.
                                                                Binnen.


DERDE TOONEEL.

BÉLY.

                        WÉl dénkt die hanggat nóch te trouwen
Mét zulk en Juffertje, zo jong, zo vol van bloed;
    Hoe zélze hem zen bólletje doen klouwen!
        Want neemtze ’ém, ’t is slechs om zen goed;
    (40) Wat zél ’t Jan hén hém nóch beklaagen,*
    Gans lichters, hoe zél hy ze draagen!
Nou ’t ga daer méê zo ’t wil wat roert ’et my, als ik
        Sléchs kryg een déftig bruilofts stik.
Maar ’k zie Katryn, mét wie is zy zo in haar schik?
(45) O! ’t is de Vryer van men Meesters uitgeleezen.
Ja vrindschap, hadt gy maar en krummeltje verstand,
    Hoe licht wierd jy men meesters Luitenant.
        Nou ’k mag in huis gaan.


VIERDE TOONEEL.

KAREL, KATRYN.

KAREL.
                                                    KAn het weezen
Dat Izabélle op zulk een vént verslingert is?
KATRYN.
    (50) Wél zou ze niet? ’t is zeker én gewis.
Hy heeft van ’t liefde kind dat haar hem doet beminnen,
En ’t is haar Vaders wil; ’k vrees dat je niet zélt winnen
        Mit al je klagten, én gebeên.
Haar klant, ’k wil zeggen haar Galand, zél jy wel blyven.
(55) Zo jy haar leege tyd somtyds wat wilt verdryven;
        Maar nimmermeer word gy haar man, zo ’k meen.
[p. 4]
KAREL.
        Ik mag het uur dan wél beklaagen
    Dat ik haar ’t eerst héb liefde toegedraagen:
Zy heeft my duizend maal van haar genégenheid
(60) Verzékert; maar ik bén door haar misleid.
        ’k Zal dan rampzalig moeten kwynen,
Terwyl zy heelen zal eens anders minnepynen.
KATRYN.
        Waar blykt het dat zy jou bedroogen heeft?
        Zy heeft jou niet belooft te trouwen:
(65) En schoon zy ’t had belooft, van u was ’t onbeleeft,
Van haar was ’t dwaas gedaan als zy haar woord zou houwen.
KAREL.
Waarom Katryn?
KATRYN.
        Wat had gy liever, spreek récht uit,
        Dat zy uw’ liefste was, óf bruid?
KAREL.
Is daar verschil in? ’t een én ’t ander zoude ik wénschen.
KATRYN.
        (70) Dan ben je van een aâr verstand,
        Men lieve onnozele galand,
        Als hedensdaags de mieste menschen:
Ik weet wél dat jy haar, nóch dat zy jou niet dient?
        Héb jy ’er lief? houd my te vriend,
(75) Een klein vereeringje kan jou de beurs niet krénken?
Ik weet wél datze niet veel peut’ren lyden kan,
’k Vraag niet na groote, óf veel geschénken;
        Maar laat my als een eerlyk man
Sléchs eens jou mildheid zien, ’k beloof, ’k zél om je dénken.
KAREL.
    (80) Ik vrees gy boert mét my, én myn verdriet
        Raakt u het hart in ’t minste niet.
[p. 5]
KATRYN.
        ’t Staat aan myn Heer het zo te maaken,
    Dat zyn verdriet my ’t hart wat meer zél raaken.
KAREL.
            Katryn, ’k Beloofje...
KATRYN.
                                            Ja myn Heer,
        (85) Belooven doet de beurs niet zeer.
KAREL.
Ik zweer...
KATRYN.
                    Ik bid je, niet te zweeren;
’t Is te allemodisch, ik hou meer van ’t woord vereeren.
KAREL.
        Al wat ge van my zult begeeren
        Dat zult ge hebben, voor ’t begin
(90) Neem deze ring die ik voor u héb laaten maaken,
        En wees my gunstig in myn min.
KATRYN.
        Dat woord begind myn hart te raaken.
Ik zal zo veel ik kan u helpen over al;
        En als ’er iets passeert, ik zal
(95) ’t U kénbaar maaken: én wilt gy Mêjuffrouw spreeken,
Past dat ge tot haar Nichts de klok dry uuren zyt
Daar moet zy weezen. ’k Bén genootzaakt af te breeken,
        ’k Héb niet eene oogenblik meer tyd.
        Mêvrouw zél wakker op me kyven,
        (100) ’k Durf uit het huis niet langer blyven.
Daar gaat de deur op, nu vaar wél:

                                Karel vertrékt, Katryn binnen.

[p. 6]

VYFDE TOONEEL.

ADELAART, KOENHART.

ADELAART.
        DAt Rykert van uw zuster Izabél,
Zo minlyk word onthaalt, geschiedt door myn bevél.
KOENHART.
Verdient die drasbroek dat ze ’em zo zal karésseeren,
(105) En is myn zuster voor dien hanggat opgevoed?
ADELAART.
        Gy weet wél hy heeft magtig goed,
Aan géld, en land; ook is ’t een man mét eeren.
KOENHART.
Dat ’s Jonker Karel ook.
ADELAART.
                                            Gy weet niet wat ge zégt.
    Heer Karel is een eerlyk knécht,
(110) Hy is van édel bloed, én jong, én wélgeschapen;*
    Maar sullen we ons aan hém vergaapen?
Zo ’k hém uw zuster gaf, wat zou het zyn? ik kan
Met haar geen huuw’lyks goed, veel minder rykdom geeven,
        Ze is weitsch, daarom dient haar geen man,
(115) Als die genoeg heeft om heel rykelyk te leeven.
    Zy kost my meer als duizend guldens ’s jaars.
        Al wat ’er modens komt, of raars,
Dat koopt ze, én moet ik ’t niet betaalen?
        Hoe is dat voor my aan te haalen?*
        (120) Dat kan niet op myn rénten staan;
        [En waar kreeg ik het géld van daan?]
Het land geeft weinig, én wat ’s in den Haag te winnen?
Men kan geen koopmanschap als t’ Amsterdam beginnen.
KOENHART.
        ’k Zou liever leeven op Crediet
    (125) Zo lang ik kon, of ik ’t betaalde of niet,
Als zulk een schand doen aan ’t geslagt, én lijen,
        Dat myne Dóchter zich liet vrijen
[p. 7]
        Van iemand die niet édel is; een bloed
        Zo kanaaljeux, niet Ad’lyk opgevoed,
        (130) Wat geeft een Edelman na ’t goed?
ADELAART.
    Zie, Koenhart, al uw’ raazen, al uw tieren
Zal tóch niet baaten; héb gy édele manieren
Zo toon die, én zyt my gehoorzaam, vólg uw plicht,
        Of gaa vry voor altyd uit myn gezigt.
(135) Geen grooter plaag als arm te weezen, en hovaardig.
Wilt gy het zyn? ik lyd, die ’t zyn wil is het waerdig.
Of meent ge dat ons huis word door deeze écht onteert,
Gy komt eerst uit ’et véld, ’k ly dat g’er wederkeert,
En door een braave daad die oneer repareert:
(140) Want, zie ’k ben ruim zo zeer met u als haar verleegen.
Zoek uw’ Fortuin, het is onaad’lyk met den degen
Te lanterfanten, spreek my niet een woord meer tégen:
Want ík ben de oorzaak zélf dat hy haar heeft gevryd,
        En raak haar heel gelukkig kwyt.
    (145) Ik sturf van schaamt zo ’t huuwelyk bleef steeken:
    Wat zouden ’er de lieden niet van spreeken,*
        Die weeten dat hy hier in huis accés
        Gehad heeft, wel een maal vyf zés.
KOENHART.
        Is ’t zo geschaapen? ’k zal me voegen
        (150) Om vader heel te vergenoegen.
ADELAART.
    Wél, toon u maar gehoorzaam als een zoon,
Ik zal, als vader, wél zórg draagen dat geen hoon
Aan ons geslacht geschied; daar komt hy, draag u wyslyk,
        Myn zal ’t zeer lief zyn, u zeer pryslyk.


ZESDE TOONEEL.

ADELAART, KOENHART, ISABÉLLE, RYKERT.

RYKERT.
(155) ONs Huuwelyk is klaar, men Heer. ’k Héb weinig tyd
Mêjuffrouw Izabél mét jou verlof gevryd,
En kryg zo ’t ja woord.
[p. 8]
IZABÉL.
                                        Ja heer Vader, om te toonen
Dat my u keur behaagt, én om myn heer te loonen
Voor zyne liefde, gaf ik hem zo straks het woord.
ADELAART.
        (160) Gy hébt gedaan gelyk ’t behoort.
Dewyl ’t myn Heer zo stark verzócht héb ik geen reden
Hém af te slaan, ’k betrouwme op zyne génégenheden.
RYKERT.
        [Je ziet de vreugde uit myn gezicht.]
Myn heer, wat bin ik jou, veur deze gunst verpligt!
ADELAART.
(165) Ik wénsch u veel geluk.
KOENHART.
                                                Ik wénsch u van gelyken.
En zal als Broeder u myn vriendschap steeds doen blyken.
ADELAART.
Heer Rykert, die ik reeds als voor myn Schoonzoon hou,
Wyl gy myn Dóchter hébt tot uwe bruid verkooren,
        Eer dat wy komen tót de trouw,
        (170) Zal ik, om alles na behooren
        Te doen, myn vrinden t’ avond hier
Doen roepen, en gy kunt ’er de uwe meê doen komen
Zo ’t u belieft.
RYKERT.
                        Wel, wél, doe dat op jou manier.
Nou bruidje ik ga dan heen, al wat je maar zélt droomen
(175) Dat zél je hébben.
IZABÉL.*
                                    Ai vergeet het groot karkant
Aan ’t Parelsnoer tóch niet; én laat de diamant
In zilver léggen. Ik Hou niet van veel juweelen
    Als zy maar groot, en net zyn, én wél speelen.
RYKERT.
        Wél, bruidje, daar zél niet aan scheelen.
(180) Ha die.
ADELAART.
                        Vaar wél myn zoon.
[p. 9]
IZABÉL.
                                                    Vaar wél, myn Bruidegom.
KOENHART.
Ik blyf u dienaar.
RYKERT.
                                ’k Wénsch jou goeden dag.
                                                            Alle binnen.


SEVENDE TOONEEL.

RYKERT, alleen.

                                                                    ’k BÉn stom
Van blydschap, wie had ooit durven dénken
Schoon my heer Adelaart zyn dóchter wél wou schenken,
        Dat zulk een Juffertje my voort
        (185) Haar hart zou geeven, én haar woord.
Ja wél, ja wél, ja wél, hoe kén ik me bedwingen
Van vreugd? de Bruidegom in zo korte tyd te zyn,
        Daar andere van minne pyn
Veel jaaren kwynen! ’t Zyn onmeugelyke dingen,
(190) Die nu gebeuren. Gét! hoe zél Jeronimo
        Staan kyken als hy ’t hoort? maar ho!
        Ik zie hem daar; wél, wie zou droomen
        Dat hy zo wél te pas zou koomen.


ACHTSTE TOONEEL.

RYKERT, JERONIMO.

RYKERT.
TEr goeder uur myn Heer; ik had juist voorgenomen
        (195) Zo straks naar uwent toe te gaan.
JERONIMO.
        Myn Heer mag ik de reeden weeten?
[p. 10]
RYKERT.
        Het was om eenige Secreeten
U te openbaaren, én uw oordeel te verstaan.
JERONIMO.
Ik bén bereid, én bly dat wy malkanderen vinden;
        (200) Gy zyt een van myn béste vrinden;
    Spreek vry, hier hoort ons niemand niet.
RYKERT.
                                                                        Wel aan;
    Maar ’t is een zaak daar veel is aan gelégen,
    En daar ik my volkomen, én terdegen
        Wil mét myn vrinden op beraan.
JERONIMO.
        (205) Ik luister mét aandachtige ooren.
        Spreek vrylyk uit, myn Heer, het is
    My eer dat gy my die geheimenis
        Vertrouwt, én ik verlang te hooren......
RYKERT.
        Maar eer ik vérder ga, myn Heer,
    (210) Zo weet dat ik heel vriendelyk begeer,
        Dat gy me tóch niet wilt flatteeren,
Maar zéggen zo ge ’t meent.
JERONIMO.
                                            Wel is dat uw begeeren,
        ’k Zal ’t doen.
RYKERT.
                                Daar is geen grooter kwaad,
        Myn Heer, na dat me dunkt, als vrinden
(215) Die veinzen.
JERONIMO.*
                                ’t Is zo.
RYKERT.
                                            Daar zyn weinige te vinden
Die openhartig zyn in ’t geeven van hunn’ raad.
JERONIMO.
Dat ’s waar.
[p. 11]
RYKERT.
                            Beloof je me met éden
Dat gy me raaden zult in alle opréchtigheden?
JERONIMO.
’k Belooft u by myn woord, ’t bestaat ook in de réden.
RYKERT.
(220) ’k Verzoek ook dat ge me in uw’ antwoord niet misleid.
JERONIMO.
    Vrees daar niet voor. [’k heb ’t u gezeit.]
RYKERT.
            Wél hoor, zie dit zyn myn Secreeten,
        Ik wilde gaeren van u weeten
        Of ’k wél zou doen te trouwen?
JERONIMO.
                                                        Gy?
RYKERT.
(225) Wél ja, ik zélf. Nu zég me eens onbeschroomd, én vry
Het geen ’er u van dunkt.
JERONIMO.
                                            Gy moet my eerst verklaaren
        Hoe oud gy zyt, of hoe veel jaaren
        Gy hébt.
RYKERT.
                    Ik?
JERONIMO.
                                    Ja.
RYKERT.
                                              Dat weet ik zéker niet.
Maar ’k bén gezond én wél te pas, gelyk gy ziet.
JERONIMO.
    (230) Wél kun je ’t daar óf daar ontrent niet weeten?
RYKERT.
    O neen, het is me glad vergeeten.
JERONIMO.
Hoe oud waard gy toen wy eerst vrindschap maakten?
RYKERT.
                                                                                    ’k Was,
    Toen twintig jaar; maar hoe komt dit te pas?
[p. 12]
JERONIMO.
En na wat tyd zyt gy uit Engeland gekomen?
RYKERT.
(235) Na zéven jaaren.
JERONIMO.
                                    En uit Romen?
RYKERT.
Naar acht jaar.
JERONIMO.
                        En uit Vrankryk?
RYKERT.
                                                    Naa ruim vyf
        En noch een hallef jaar verblyf.
JERONIMO.
    In wat jaar zyt gy hier gekomen?
RYKERT.
                                                        Laat eens kyken;
        In ’t jaar van Zés én zéstig, maar....
JERONIMO.
        (240) Dat scheelt tot nu toe veertien jaar.
        Nu kan men haast het vonnis stryken,
        In Vrankryk vyf, dat ’s négentien:
        Te Londen zéven, dat ’s laat zien,
Nét zéséntwintig; acht die wy te Romen bleeven
(245) Maakt vieréndartig, én dan twintig, dat maakt even,
        Te zaamen vierénvyftig jaar.
        Die zyt gy oud, ’t is daar óf daar
    Ontrént.
RYKERT.
                            Hoe ik? dat kan niet weezen!
JERONIMO.
’t Is wél gerékent, én wyl gy my hebt belast,
(250) U niet te vleijen, maar rond uit, gelyk voor deezen,
Te spreeken, zég ik u dat u geen trouwen past,
Zélf jonge moeten zich wél rypelyk beraaden
Eer dat zy zulk een pak op hunne halzen laaden;
[p. 13]
    Maar liêns als gy, myn Heer, behoort de min
    (255) Niet eens te komen in de zin.
        Wél is ’t dan zotterny te trouwen
        Al schoon men jong is, zoo en weet
Ik niet waar voor men ’t kan in de oudelieden houwen
Als voor een razerny. Ik zal, al waar ’t u leed,
        (260) U myn gedachten naakt ontdékken:
        Ik raa u niet te trouwen; [want zie, ik]
Zou névens andere zélf mét u moeten gékken.
Indien gy, die tot nu ontslipt zyt uit die strik,
    U héden liet met zulke banden binden.
RYKERT.
        (265) En ik wil trouwen, ’t ga hoe ’t ga.
Ook zal het niemand niet belachlyk kunnen vinden
Dat ik een Dóchter trouw die ik bemin.
JERONIMO.
                                                            Ha! ha!
Dat is wat anders, dat én héb ik niet geweeten.
RYKERT.
Ja, ’t is een Dóchter die myn hart zo heeft bezéten
        (270) Dat ik haar als my zélf bemin.
JERONIMO.
    Ja zéker, staatze zo gegrondvest in uw zin?
RYKERT.
Ja, ’k héb haar al ten huuwelyk doen vraagen
Aan haare Vader.
JERONIMO.
                                Ja?
RYKERT.
                                        Van avond zyn haar maagen
Vergaart, én ’t huwlyk zal geslooten worden.
JERONIMO.
                                                                          Zo!
    (275) Ik zég niet meer. Trouw, trouw, ho! ho!
Is ’t zo gelégen?
[p. 14]
RYKERT.
                            Zou ik ’t huuwen steeken laaten?
Wat dunkt jou, Heer Jeronimo, meen jy
    Dat my geen wyf meer past op zy.
    Wél hoe, men vrind, wat meug je praaten;
        (280) Stél eens de jaaren aan een kant,
        En oordeel of ’er in het Land
Een man van dartig jaar zo fluks én fris kan weezen.
        Als gy me ziet. Wél hei, men Heer,
        Wat schort me? wat héb ik te vreezen?
        (285) ’k Loop als een Kievit op en neêr;
        Ik kan me réchts en slinks omkeeren,
        Karos, én Chaize noch ontbeeren:
Men tanden staan noch vast, ’k eet driemaal daags, men stém
Heef nóch zyn oude kracht, én oude klank; hém, hém.
        (290) Wat zég jer van?
JERONIMO.
                                                    Ik ben bedroogen
In myn gevoelen, én myn Heer gy hébt gelyk.
RYKERT.
        Ik heb altyd het huuwelyk, hoe ryk
Ik bén, veracht, maar nu zie ik uit andere oogen;
        Want boven dat ik door dees trouw
        (295) Genieten zal een schoone vrouw,
        Die my steeds kussen zal, én streelen,
        Wie zou dat zoet onthaal verveelen?
            Zy zal me altyd believen, én
            Wanneer ik moede óf ziek’lyk bén
(300) Aanminnig koesteren; ik mis bykans myn zinnen,*
Wanneer ik overdénk al ’t zoet dat my in ’t minnen
        Ontmoeten zal; én boven dit vermaak
        Zo dénk ik, blyf ik zonder érven,
Dat licht de stam der Rykerts uit mogt stérven,
        (305) Dat waar te moeyelyk een zaak.
        Wat zalt ’t myn hart een blydschap weezen
Als ik die schépzeltjes zal zien voor myn gezigt,
        Daar uit myn weezen is te leezen?
[p. 15]
Die als ik buiten myn affaires héb verricht,
(310) My zullen als een deel kleine Engeltjes ontmoeten,
    En met de naam van hun Papaatje groeten?
        Of vatten my zomtyds om ’t been,
        En speelen zoetjes om my heen,
En door hun stameren my stof tot lachchen geeven;
(315) Me dunkt ik zie ’er al een half dozyntje leeven.
JERONIMO.
’k Bekén ter waereld is geen grooter vreugd, ik raa
U straks te trouwen, hoe myn Heer, waar wacht ge na?
RYKERT.
Waerentig, rae je ’t me?
JERONIMO.
                                    Hoe, meugje dat nóch vraagen?
Voorzéker.
RYKERT.
                    O geen raad én kan me bét behaagen?
        (320) ’k Bén bly dat je als myn trouwe vrind,
My mét jou goeden raad in deze okkazy dient.
JERONIMO.
        Maar mag men, zonder u te stooren,
Ook vraagen wie het is, die u zo kan bekooren?
RYKERT.
’t Is Izabélle.
JERONIMO.
                        Hoe! dat jong én weelig dier?
(325) Dat aartig popje, steeds getraliet na de zwier?
RYKERT.
Wél ja.
JERONIMO.
            De Dóchter van Heer Adelaart?
RYKERT.
                                                                Met réden.
JERONIMO.
En Zuster van Heer Koenhart, die de straat
        Steeds met een dégen slypen gaat?
[p. 16]
RYKERT.
Die is ’t.
JERONIMO.
            Wél wat voor vrémdigheden
    (330) Gebeuren niet!
RYKERT.
                                        Wat dunkt je van myn bruid?
JERONIMO.
Ze is tréffelyk, ik raade u maak een kort besluit.
RYKERT.
Zou ’k wél een béter voor my hébben konnen vinden?
JERONIMO.
        O neen: zy zal u vry veel vrinden
        Toebréngen, want een vrouw zo schoon,
(335) En jong, verstrékt een man als gy zyt tot een kroon.
Wél Heer wat zult ge wél getrouwt zyn met malkander!
    Wél haast u tóch.
RYKERT.
                                Zie daar ’k veränder
Van binnen, want je maakt men ingewand verheugt
Met zo te spreeken. Ik bedank je veur jou raaden,
(340) En nooje ’t avond meê by onze huuwelyks vreugd.
JERONIMO.
        Wél nu dat wil ik niet versmaaden;
        ’k Bén meê nóch gaeren by de jeugd’.
        Maar zult g’er geen juweelen koopen?
RYKERT.
        Gelyk als dat de wys is zou ik hoopen;
        (345) De béste zyn me niet te fraay.
’k Wou ik ’er krygen kon daar ik de papegay
Meê schoot.
JERONIMO.
                    Ik weet ’er schoone en uit de kunst te vinden.
RYKERT.
Je zélt me vrindschap doen, zo je iets behaaglyks weet
        Indien je ’t by my zéndt. Het is me leed
        (350) Dat ik je zo veul vérg, maar onder vrinden
[p. 17]
Komt dat zo naauw niet. ’k Héb nou veel in myn hooft,
    Je weet ’et niet.
JERONIMO.
                            Neen tóch niet. Maar ’k gelooft.
RYKERT.
Nou vaar dan wél.
JERONIMO, Weg gaande.
                                Wat mag de gék beginnen?
        Hy zulk een dartel Dier beminnen,
    (355) De dóchter van Heer Adelaart; maar! maar!
De weeld’rige Izabél, in ’t bloeijenst van haar leeven,
    Met Rykert, reeds al vierénvyftig jaar.
        Dat zal een tréff’lyk huuw’lyk geeven!
Ha! ha! ha! ha!


NEGENDE TOONEEL.

RYKERT.
                        ELk keurt myn huuw’lik goed.
(360) Wat zie ik al vermaak, én wéllust te gemoed;
Wanneer ik daar van spreek dan lachchen alle ménschen,
        [Gelyk Jeronimo hier doet.]
Hoe kon ik grooter vreugd op deeze waereld wénschen;
Maar sus, me dunkt dat ik de klók half een hoor slaan;
        (365) Ik mag myn hart wat stérken gaan.

                    Einde van’t eerste Bedryf.
Continue
[p. 18]

TWÉDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

RYKERT.
’k HÉb alles, wat ik mét gedachten kan begeeren;
            Maar évenwél myn hart dat wordt
Van zórg geplaagd; zie daar, ik weet niet, waar ’t me schort?
        Wél hey! wat drommel mag me deeren:
(370) Ja ’t schynt wél, dat altyd het minne zoet
        Verméngd moet weezen mét wat roet;
        Ook héb ik dikwils hooren preeken,
        Dat aan de blydschap van de ménsch,
        Altyd een beetje moet ontbreeken.
    (375) Getrouwd te zyn is wél myn hoogste wénsch;
        Maar nu ’t ’er eindlyk toe zal komen,
        Begin ik veur de trouw te schroomen;
En dat komt nérgens van, als van dat drommels droomen.
        Wat óf die droom beduiden mag;
        (380) Foey, Foey, ’k slaap nooit weêr over dag:
’k Mag ’t aan Jeronimo myn vriend eens openbaaren,
En zien, óf hy me daar de grond van kan verklaaren.
        Maar trouwens, wat voor zwaarigheyd
        Ook in die droom verbórgen leit,
        (385) Wat zórgen my de zinnen pynen,
Een lonk van Izabél zal alles doen* verdwynen.


TWÉDE TOONEEL.

RYKERT, IZABÉLLE, Jongen van Izabél.

IZABÉL, De jongen iets geevende.
DAar draag myn sluijer, én zie toe dat ge u wél wacht
        Langs straat te mallen of te gaapen.
[p. 19]
RYKERT.
Daar komt myn schoone bruid. Haar minn’lyk weezen lacht.
(390) Wat moet ’t lieff’lyk zyn by zulk een beeld te slaapen!
        Wat heeft ze in ’t gaan een hoofze zwier!
        Zy is te zaamen zoet, en fier.
    Zou wél een man als hy haar komt te aanschouwen
        Zich kunnen van de min onthouwen,
        (395) En ’t hart niet voelen in zyn lyf,
        Aan ’t jeuken na zo schoon een wyf?
        Waar gaa je heen, myn ziels bezinde,
    Aanstaande bruid van jou aanstaande man?
IZABÉL.
        Ik ga iets koopen.
RYKERT.
                                                    Myn beminde,
(400) De tyd van ons geluk komt nou al nader an;
        Je zélt me haast niet weig’ren kunnen;
Wat my belieft te doen dat zél je me vergunnen,
Als wy getrouwt zyn zie dan staat ons alles vry,
        Dan hoor je hielendal aan my,
        (405) Ja toch van ’t hooft tot aan je voeten,
Als ik.. je weet wél... om myn smarten te verzoeten...
        Jouw oogjes klaar als kristalyn...
Jou lieve neusje, [récht gelyk een lyn...]
Jou [roode] aantrékkelyke lipjes,
(410) Jou suivre oortjes, én jou kinnetje, zo glad
    Als wit albaster en jouw halsje dat
Als zulver blinkt, én dan die kleine albaste klipjes,
        Jou borsjes.... maar in ’t kort gezeid,
        Van jou en jou gelegenheid
        (415) Zél ik volkomen miester weezen,
Niet waar men liefstentje, niet waar men uitgelezen?
    En als ik jou somtyds uit vrind’lykheid eens zoen,
    Mag ik dat dan op my manier niet doen;
    Bén jy niet wél mét zulk een man te vréden,
        (420) Myn olik schéllempje?
[p. 20]
IZABÉL.
                                                        Met réden.
        Ik zweer het u in waarheyd; want
        Myn vader heeft me lang gehouwen
        Gelyk geslooten aan een band,
Dies bén ik hart’lyk bly dat ik mét u zal trouwen;
(425) Gy hébt me tydelyk verlost uit myn verdriet;
        ’k Hoop nu myn schaa weêr in te haalen,
        Want gy zyt van die mannen niet
Die altyd op het doen van hunnen vrouwen smaalen,
        En houden heur altyd in huys
(430) Geslooten. O my dunkt daar is geen grooter kruis,
Ik zou ’er niet kunnen toe kunnen wénnen,
        Dat wil ik wél rond uit bekénnen;
        Ik hou te veel van Jok, én vreugd,
        Van danssen, springen, bankétteren,
        (435) En bén te gaaren by de jeugd
        Ontrént de Dames. en by Heeren.
    Ook weet myn Heer wél hoe ’t behoort,
    En daarom wil ik van nu voort,
        Tot alle vreugde my begéeven;
(440) Wy zullen ’t zaamen zo gerust als Eng’len leeven;
’k Zal u nooit stooren in het geene dat gy doet,
        Gelyk ge my ook niet berispen moet;
        ’k Stel vast men moét van beide zyden
Malkander minnen. ’k Zou geen knorren kunnen lyden.
        (445) Men moet niet trouwen, om daar naar
Malkanderen gestaag te zitten in het haar,
        En dol te maaken. Kwaa gedachten
Die zullen uit ons hart altoos gebannen zyn;
De jalouzy is een zeer schaadelyk venyn,
(450) Dies moet ge nimmermeer op achterklappers achten;
Gy moet u houden zo verzékert van u vrouw
        Gelyk ik my van u verzékert hou.
En dat ’s genoeg. Maar wélk een kwaal komt u bevangen?
    Waarom verschiet de verw op uwe wangen?
(455) Myn Heer, hoe is uw vreugd zo schielyk uit gedooft;
[p. 21]
RYKERT.
’t Zyn dampen die my stygen naar het hooft.
IZABÉL.
Die kwaal doet nu veel ménschen kwynen,
Maar door ons huuwelyk zal de uwe haast verdwynen.
’k Ga my verzien van kostelyk gewaat,
        (460) En zal my kleeden naar uw staat,
        ’k Zal alles vaardig laaten maaken,
        Wyl onze trouwdag haast zal naaken.
        Vaar wél.
RYKERT.
                        O bloed, wat zotterny
        Héb ik begaan?


DERDE TOONEEL.

RYKERT, JERONIMO.

JERONIMO.
                                    MYn Heer, ’k bén bly,
                (465) Dat wy malkanderen ontmoeten,
                Ik meende u zo te gaan begroeten
Om u te zéggen, dat Belier de Goudsmid my
Een diksteen heeft getoont van tien Karaat, die héden
Eerst uit Oost-Inje is hier gekoomen over land;
(470) Heel zuiver, speelend, nét van water; die mét réden
        Wél heeten mag so fray een diamant,
        Als iemand mét zyn oogen mag aanschouwen.
RYKERT.
Myn Heer Jeronimo, die zaak heeft nóch geen haast.
JERONIMO.
Wél hoe myn Heer, wat’s dit? ik sta geheel verbaast,
(475) Is zulk een héftig vier zo schielyk aan ’t verkouwen?
RYKERT.
Een afkeer tot de trouw kwam my daar schielyk aan,
En ’k wou wél, eer dat ik daar vérder in wil gaan,
Dat gy nóch eens oprécht uw méning my woud zéggen,
        Voor al dat gy me een droom eens uit woud léggen,
        (480) Die ik naa ’t middagmaal gehad héb, en die my
        Bréngt in een vreemde fantazy.
[p. 22]
    Jy weet schoon zommige met droomen gékken,
        Daar is zomtyds veel uit te trékken,
Dewyl men dikmaals uit het geen men droomt voorziet
(485) Het geén ons naakende is, ’t zy blydschap, óf verdriet.
My dócht ’k was in een schip, in ’t midden van de baren
        Die ongestuimig heen én weêr
Ons slingerden.....
JERONIMO.
                            Ik bid verschoon me tóch, myn Heer
Ik bén niet afgerécht om droomen te verklaaren.
(490) Ook héb ik nu geen tyd, ’k word op een plaats gewacht:
Om van uw huuwelyk én van uw droom te praaten;
Hébt ge uw gebuuren voor twee wyze luy geacht,
’t Zyn Philosophen, én daar moogt ge u op verlaaten;
        Ook wyl zy van verscheide Sécten zyn
        (495) Kunt gy hun beider oordeel overweegen.
’k Héb u myn zin gezeid, vaar wél.
RYKERT.
                                            ’k Héb daar niet tégen,
    Die raad is goed. ’k Bén nu half uit myn pyn,
        Ik moet me eens mét die wyze mannen
                Beraaden.


VIERDE TOONEEL.

RYKERT, MALFURIUS.

MALFURIUS, komende verstoort uit het huis van zyn gebuur.
                JA gy zyt een onverstandig man,
(500) Een Bok, een Ezel, waard om van
De létterkundige te worden uit gebannen.
RYKERT.
Daar komt ’er een: byloo, dat ’s goed, ik spreek hem aan.
MALFURIUS.
Gy zyt het botste beest dat immer is gebooren.
    Ja ’k zal ’t u door de réden doen verstaan,
        (505) Of toonen aan uwe Ezels ooren.
[p. 23]
RYKERT.
Hy is geheel verstoort. Myn Heer....
MALFURIUS.
                                                          Ik, ik dit hooren!
Gy rédeneeren? gy, gy die nóch niet verstaat*
Wat de Eleménten zyn. Gy weet niet wat ge praat.
RYKERT.
De gramschap maakt dat hy berooft schynt van zyn oogen.
MALFURIUS.
    (510) Foey? moet men zulk een razerny gedoogen?
        Een voorstél zo verdoemlik by
De liên van Létteren!
RYKERT.
                                  Het schynt de man is vry
Vertoorent.
MALFURIUS.
                                    ’t Is absurditeit, ’t is loogen.
RYKERT.
        Myn Heer gy komt hier récht van pas.
MALFURIUS.
(515) Uw’ dienaar.
RYKERT.
                            ’k Wénschte dat het uw geliefste* was.
MALFURIUS.
                            Gy bloed een Silogismus maaken.
Gy in balardo?
RYKERT.
                                Hy kan niet in stilt geraaken.
Ik wou...
MALFURIUS.
        Het een is lós, én ’t ander ongehoort.
En u Concluzy zeer belacchelyk.
RYKERT.
                                                            Een woord...
MALFURIUS.
(520) ’k Wil liever barsten als uw voorstél konsenteeren.
        Ja tot de léste druppel van
Men inkt zal ik me tégens u verweeren.
[p. 24]
RYKERT.
Kan ik...
MALFURIUS.
            Gy zyt een weet niet. Een Tieran
            Ja die de waarheid zoekt te smooren,
(525) Ik hou’et staande, ja ik, botmuil, en ik kan....
RYKERT.
Heer Aristotelés mag ik ook de oorzaak hooren
        Van ’t geen u zo verstoort.
MALFURIUS.
                                                        Myn Heer,
        De onrédelyke zaak.
RYKERT.
                                                        Wat meer?
MALFURIUS.
        Myn heer, och, alles is verlooren,
        (530) De waereld moet eer lang vergaan,
Och, de ongebondenheid is al te veergekomen,
        En door geen reden meer te toomen.
De Magistraat die ’t récht behoorde voor te staan,
        En de geschiktheid mainteneeren,
    (535) Hoord, met een bloedrood aangezigt,
        Om hun verwaareloosde pligt,
Zich zélf te schaamen zoôn schandaal te tolereeren.
RYKERT.
Wat is het dan?
MALFURIUS.
                            O ’t is een ongehoorde zaak,
        Een zaak die aan de hémel roept om wraak;
(540) Moet nu een Philosooph mét zyn gelétterde ooren
        In ’t openbaar dan zéggen hooren,
Wat gruuwelyker ding! de forma van een hoed!
RYKERT.
Hoe?
MALFURIUS.
        Ik zég dat men de figura zéggen moet,
[p. 25]
En niet de forma. Dit verschil is tusschen beiden,
        (545) De forma is het uiterlyke blyk,
        Eens lichaams dat bewegelyk,*
    En levend is, dit moet men onderscheiden,
Van ’t onbeweegelyk, wie anders zégt tast mis,
En wyl dat in een hoed gansch geen beweeging is,
        (550) Zo kan men lichtelyk betoonen
Dat een geleerde de figura zéggen moet,
        En niet de forma van een hoed.
Hoe kan men zulk een beestigheid verschoonen?
Ja weetniet, als ge zyt, ja botmuil, ja ’t is zo
(555) Dat gy moet spreeken, ja ’t zyn Aristoot’lés réden,
        In ’t eerste boek der weezendheeden.
RYKERT.
        Ik dócht, dat het heele land reeds was verlooren, O
        Laat zulke vieze vaazen vaaren;
        ’k Verzoek.
MALFURIUS.
                            Zie daar ik bén zo kwaad,
(560) En zoo verstoort, dat ik niet kan bedaaren.
RYKERT.
        Myn Heer, ey lieve, ’k bid u laat
De hoed, de forma, én figura in haar weezen.
    Ik had jou iets te zéggen om jou raad.
MALFURIUS.
        Impartinénten...
RYKERT.
                            Ey bedaar.
MALFURIUS.
                                            Hébt ge ooit geleezen...
RYKERT.
(565) Wél lieve tyd, ik bid...
MALFURIUS.
                                            Die propositie gy,
Gy, staande houden?
[p. 26]
RYKERT.
                                Hy heeft ongelyk, hoor my.
MALFURIUS.
Die Aristotelés weêrleid heeft in zyn leeven.
RYKERT.

                * Zich mede na ’t huis van den ander keerende.

        Dat’s waar. * Je bént een zót, een onbedreeven,
Een onverstandig ménsch, dat jy mét zulk een man
        (570) Die leezen én die schryven kan,
    Wilt disputeeren. Nu daar by gebleeven,
Nu moet jy ook zo ’t jou belieft myn Heer,
My hooren spreeken, want ik bén by u gekomen
Om op een zaak die myn gemoed dryft heen en weêr,
(575) My mét u te beraân, ik bén gezind een vrouw
Te nemen die my in myn huis gezélschap houw:
        Ze is schoon, en wél gemaakt van leden,
        Van trony rond, én wél besneeden,
        En die my wonderlyk behaagt:
    (580) ’k Mishaag haar niet schoon reeds bedaagt;
    Haar vader heeft de koop my toegeslagen,
        Maar échter vrees ik iets dat jy
Wél weet, én daar men nooit hoort iemand om beklaagen;
        En ’k zou wél wénschen dat je my
        (585) Eens jou gevoelen woud verklaaren,
En wat je me zoud raân.
MALFURIUS.
                                                Ik kan me niet bedaaren.
De forma van een hoed! hou liever staande, kom,

        Quod in natura rerum datur vacuum.

        Ja dat ik bén een beest gebooren.
[p. 27]
RYKERT.
(590) De Nikker haald de vént. Myn Heer, ’k bid wil my hooren;
                Het is bykans een uur geleên
Dat ik jou aanspreek, én gy antwoord niet.
MALFURIUS.
                                                                    Mét reên
    Bén ik verstoort, maar wilt my Exkuzeeren.
RYKERT.
        Ey lieve wees niet meer verstoort,
        (595) Ik bid u dat je me tóch hoort.
MALFURIUS.
        Wél aan, zég wat is uw begeeren?
RYKERT.
’k Moet jou iets vraagen.
MALFURIUS.
                                                In wat spraak
        Zult gy me spreeken van uw zaak?
RYKERT.
        Hoe, in wat spraak! wél is dat vraagen.
        (600) Die vént het lust om my te plaagen.
MALFURIUS.
            Zég op, zal ’t weezen Italjaans?
RYKERT.
Neen.
MALFURIUS.
        Engels, Grieks, Hebreeuws? óf Spaansch?
RYKERT.
Neen.
MALFURIUS.
            Of Latyn? of zal ’t licht weezen
In ’t Sirisch? in ’t Kaldeeuws? in ’t Grieks, óf ’t Arabiers.
[p. 28]
RYKERT.
        (605) Neen ’k heb die taalen nooit geleezen.
        Maar séldrement waar toe zo veul gezwiers?
        Je zoudt een ménsch de kop wél breeken.
MALFURIUS.
Wat wil je Fransch? óf Hoog? of Neerduitsch spreeken?
Of Noords!
RYKERT.
                        Neen, Néderduitsch.
MALFURIUS.
                                                        Wél aan,
        (610) Dan moet gy aan myn linker zyde staan,
        Myn réchter oor is voor geleerde taalen.
RYKERT.
        ,,Wie hoorde van zyn dagen vreemder zaak,
        Of gékkelyker ding verhaalen?
MALFURIUS.
En ’t linker voor de plompe én moederlyke spraak.
RYKERT.
        (615) ,,Wel wat gebruikt dit vólk al grillen!
MALFURIUS.
Wat vraagt ge nu?
RYKERT.
                                        Ik zou wél willen,
            Van een geringe zwarigheid,
            Jou oordeel vraagen.
MALFURIUS.
                                            ’k Bén bereid.
’t Zal van Philosoophije weezen,
Niet waar?
RYKERT.
        (620) Neen éxkuzeer me, ik bén in duizend vreezen,
        Van wégen zék’re vrijery.
MALFURIUS.
Misschien begeert myn Heer te weeten,
Of Logica een kunst óf weetenschap moet heeten?*
[p. 29]
RYKERT.
Dat is ’t niet Heer.
MALFURIUS.
                            Of zy tot voorwérp heeft de dry
(625) Verscheiden werkingen der geest.
RYKERT.
                                                                Neen, dat ik by
        U kom, geschied om u te vraagen...
MALFURIUS.
Is ’t óf ’er tien Kategorijen zyn, of een?
RYKERT.
        Neen.
MALFURIUS.
                    Of’t besluit, de naam mag draagen
            Van ’t weezen van een Silogismus?
RYKERT.
                                                                                    Neen.
        (630) ’k Wou dat ge ’t oordeel eens woud véllen...
MALFURIUS.
Misschien óf ’t goed zich mét het eind reciproceert?
RYKERT.
Neen, neen, neen, neen, neen, neen, hoe meug je een ménsch zo kwéllen?
Nóch eens neen.
MALFURIUS.
                    Zég my dan, myn Heer, wat gy begeert,
            Gy weet wél dat ik ’t niet kan raaden.
RYKERT.
        (635) Ik zal je zeggen wat men deert,
        En waar ik over bén belaaden.
Mids dat je zwygt.

            Beide te gelyk spreekende.

                                    Dit is de zaak,
Die ’k jou te zéggen héb. Ik bén tot myn vermaak,
[p. 30]
Gezint een jonge vrouw te trouwen, schoon van weezen,
    (640) Van ommegang zeer minnelyk, én zoet.
’k Hébt aan haar vader reeds verzocht; maar myn gemoed
    Is ongerust: wyl ik begin te vreezen...
MALFURIUS. Op de zélve tyd.
        De spraak is aan de ménsch alleen
Gegeeven, om daar door zyn zin bekénd te maaken,
    (645) Gedachten zyn sléchs beelden van de zaaken,
De woorden van de zin, dit hébben zy gemeen,
    Maar dit verschil is tusschen beiden,
Dat and’re beelden zyn van ’t authentiek verscheiden,
    Daar ’t woord het authentiek in zich besluit,
(650) Dewyl ’t niet anders is als ’t geen dat wy van binnen
    Bedénken, ’t wélk me dan door woorden uit,
        Als zynde tólken onzer zinnen.
Hier door is ’t dat een ménsch die wel dénkt, ’t béste spreekt;
Dies bidde ik u door ’t woord my uwe zin te ontvouwen
    (655) Wyl ’t woord voor ’t zékerst is te houwen.


VYFDE* TOONEEL.

RYKERT, dringt hem in huis én haalt de deur toe,
om hém ’t wéder uitkomen te belétten.

        ’k VOel dat me myn gedult ontbreekt.
De duivel haal ’t geleerde volk die niet en hooren
Wanneer men spreekt, men heeft my wél gezégt te vooren
Dat Aristotelés, zyn meester, ook voorheen
(660) Niet deê als snappen. ’k Mag zyn buurman eens gaan spreeken
Die is bezaadigder, én luistert meer na reên.
[Heer Filosoof, zo ’t u belieft, kom eens beneên.]
                                                                    Hy klópt.

[p. 31]

ZESDE* TOONEEL.

NARRÉNIUS, RYKERT.

NARRÉNIUS.
        VRiend Rykert wat mag u ontbreeken
        Dat gy mê roept?
RYKERT.
                                                Ik héb u raad van doen
(665) In een geringe zaak; dies bén ik hier gekomen,
Heer Philozoof. ,,’t Gaat wél, dat het een aar fatzoen,
    Die man die hoort een ménsch. ’k Héb voorgenomen.....
NARRÉNIUS.
    Heer Rykert gy moet zo niet spreeken, maar,
        Gelyk wy Philozoophen leeren,
(670) Uw propozitie doen, niet vast, maar twyffelbaar;
        Men moet zyn oordeel suspendeeren,
En gy moet zéggen, niet dat gy gekomen zyt,
Maar dat hét u zo dunkt, dat zoud gy zéggen moogen.
RYKERT.
Hoe! dunken?
NARRÉNIUS.
                        Ja Heer.
RYKERT.
                                    ’k Loof dat jou de Nikker rydt:
(675) ’t Moet my wél dunken, want ik sta hier voor uwe oogen.
NARRÉNIUS.
        Dat ’s geen gevólg, én ’t kan in schyn
Waar lyken, échter kan de zaak nóch onwaar zyn.*
RYKERT.
        ,,Wel by men keel hy schynt te droomen.
Hoe is ’t niet waar, men Heer, dat ik hier bén gekomen.
NARRÉNIUS.
(680) Dat is onzéker, met moet twyffelen aan all’s
[p. 32]
RYKERT.
Bén ik niet hier? spreekt gy tot my niet? is dat vals?
NARRÉNIUS.
Het schynt dat gy daar staat, én my dunkt u te hooren,
En dat ik tot u spreek, maar échter ’t gaat niet vast.
RYKERT.
    ,,De duyvel haal dien hangebast,
        (685) ,,Wat komt en ménsch niet al te vooren?
My dunkt ge spot met my. Sta ik hier niet? gy daar.
        Dat dunkt me niet, maar het is waar,
            Laat die spitsvinnighéden vaaren,
En spreeken wy van ’t geen ik u héb te openbaaren;
(690) Zo weet dan dat ik ben gezint te trouwen.
NARRÉNIUS.
                                                                            Ik
En weet daar gantsch niet af.
[RYKERT.
                                              Wel hoor een oogenblik.
NARRÉNIUS.
Ik hoor nóch niet met al.]*
RYKERT.
                                                Ik zégt je.
NARRÉNIUS.
                                                          ’t Kan wél weezen.
RYKERT.
Ze is jong, én schoon, die ’k voor myn bruid héb uit geleezen.
NARRÉNIUS.
’t Kan zyn.
RYKERT.
                  Maar zal ik wél, óf kwalyk doen.
NARRÉNIUS.
                                                                      Het één,
(695) Of ’t ander.
RYKERT.
            Séldremént, waar drommel wil dit heen?
Die zingt heel anders, zal ik wél doen haar te trouwen,
Ik vraag het u noch eens, óf zal het my berouwen;
Antwoord me tóch gelyk ’t behoort,
    Zal ’t my berouwen?
[p. 33]
NARRÉNIUS.
                                        ’t Kan gebeuren.
RYKERT.
        (700) Ik voel begét men reusel scheuren.
Myn heer, verstaame récht. ’k Bén krachtiglyk bekoort
Door haar.
NARRÉNIUS.
                ’t Is moogelyk.
RYKERT.
                                        Haar vader heeft haar héden
Aan my verlooft.
NARRÉNIUS.
                Dat ook.
RYKERT.
                                Maar, ’k vrees, niet zonder réden
Gekroont te werden.
NARRÉNIUS.
                    ’t Kan geschieden.
RYKERT.
                                          Maar, men Heer,
(705) Wat dunkt’er je tóch van?
NARRÉNIUS.
                                            ’t Gebeurt wél meer.
’t Is niet onmoogelyk.
RYKERT.
                                            Maar hoe zoud gy u draagen,
Zo je in myn plaats waard?
NARRÉNIUS.
                                        ’k Weet het niet.
RYKERT.
                                        Wat raad je my.
NARRÉNIUS.
’t Geen u belieft.
RYKERT.
                            O bloed, ’k verval in razerny.
NARRÉNIUS.
Dat raakt my niet.
[p. 34]
RYKERT.
                                            Ik zal ’t je wél door slaagen
        (710) Doen raaken, rékel als je bént,
Jou hondse Philosooph, hou daar jou lompe vént.

                                                      Hy slaat hém.
NARRÉNIUS.
Ah! ah! ah! ah!
RYKERT.
                        Zo zél ik jou betaalen.
Nou is men lust geboet.
NARRÉNIUS.
                                                Ik zal ’t op u verhaalen,
Wat onbescheid is dit. Een man als my te slaan?
(715) Een Philosooph als ik?
RYKERT.
                                        Wél hoe, ga zo niet aan
Heer Philozooph, nu moet gy ook heel anders zingen;
        En niet te vast op ’t een óf ander staan,
        Maar twyffelen aan alle dingen,
Gy moet niet zéggen dat gy zyt geslagen, neen
(720) Maar dat het u zo dunkt. Het zyn u eigen reên.
NARRÉNIUS.
’k Zal aan den Officier myn klagten doen, én zéggen
        Dat gy me sloegt.
RYKERT.
                                                  Dat raakt my niet.
NARRÉNIUS.
Myn lichaam wyst’et uit, kunt gy dat wéderléggen?
RYKERT.
        ’t Kan zyn, hét is wél meer geschied.
NARRÉNIUS.
(725) Gy hebt ’et me gedaan.
RYKERT.
                                                  ’t Kan weezen,
’t Is niet onmoogelyk.
[p. 35]
NARRÉNIUS.
                                          Gy moogt wél vreezen,
’k Zal ’t u doen kosten.
RYKERT.
                                Och daar weet ik gansch niet af.
NARRÉNIUS.
Ik zal u door ’t gerécht doen geeven uwe straf.
RYKERT.
        Dat gae zo ’t wil.
NARRÉNIUS.
                                    Ik zal ’t wél klaaren.


SEVENDE* TOONEEL.

RYKERT.

(730)         IK kan van kwaadheid naauw bedaaren,
Wyl ik geen antwoord van dat vólk kan krygen? ’k ben
Zo wys in ’t lést als ’t eerst. Dat hén de pikke schén.
        Maar wat zél ik nou gaan beginnen
In deeze onzékerheid? de drommel vaar in ’t minnen.
(735) Nooit ménsch was zo benart als ik, ’k zit in de druk
Tot aan men ooren toe? Ja wél, is dit geluk?
        Zie daar ’k voel al myn léden beeven,
            ’k Moet zien óf onze Bély my
            Hier in geen béter raad kan geeven.
            (740) O vrijery! O vrijery!

Einde van het twéde Bedryf.

Continue
[p. 36]

DÉRDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
RYKERT, BÉLY.

RYKERT.
OCh Bélitje zou je me dan niet kunnen raaden?
BÉLY.
Indien ’er keur was ’k zou het minste van twee kwaaden
Verkiezen.
RYKERT.
                  Dat is wél, maar ’k héb me aan haar verlooft.
BÉLY.
Wél trouw.
RYKERT.
                  Get Bély, ’t leid me zo zwaar in men hoofd.
(745) Zo my wat over kwam, zie daar ik wierd berooft
        Van zinnen.
BÉLY.
                            ’k Vat dat niet ter dégen.
            Leid daar dan zoo veul aangelegen?
RYKERT.
                    Hoe! aangelegen? dat komt fyn,
’k Wou liever Ezel, Beer, of Uil, of Meerkat zyn
(750) Als hoorens dragen, én by ieder Koekkoek hieten.
BÉLY.
                            Sinjeur, ’t zél jou niet iens verdrieten
                            Als jy ’t gewént bint. Wist je maar
Hoe veel Confraters dat je in ’t Noorden, Zuyen, Oosten,
En ’t Wésten hébben zoud, jy zoudje maklyk troosten.
            (755) Ei lieve hoor, de zaak leit klaar
        Dat hoorens zyn als tanden. Weet zy smarten
        Wanneer zy eerst uitkomen, maar daar naar
Dan word men groot gemak én baat daar by gewaar,
[p. 37]
        En wyl ik jou van ganscher harten,
        (760) Gemak én baat wénsch, raad ik jou
        Stel maar je Lyf ’er na, en trouw,
Je zélt ’er haast én makkelyk toe wénnen.
RYKERT.
        De Pikken moet die Kronje schénnen,
        Ik wil ’er niet toe wénnen, ’k gaf
(765) Veel eer twee duizend pond tot rouw koop, én stond af,
            Als dat ik my zou laaten kroonen;
        En daarom wil ik weeten, ’t ga, hoe ’t ga,
            Of zy me ook zal tot Koekkoek maaken, ja,
                Al lachje’er om, ik vraag ’er weinig na.
BÉLY.
(770) Zou ’k nou niet lachchen, ’k wou ’t wél voor altyd vergeeten
            Wél miester, lichtelyk zal men jou
            Perfors wel dwingen tot de trouw.
Is ’t dan niet béter, niets van je ongeluk te weeten?
            Maar wyl je zo nieuwsgierig bént,
            (775) Op ’t Spuy daer woont en snakse vént.
            Die mét zyn prev’len, Kracters, mérken
            Weet wond’re dingen uit te wérken,
            ’t Is zulk en Tovenaar. Wie goed
            Of géld gestoolen heeft, die doet
(780) Hy in een spiegel mit het goed te voorschyn komen,
            Al wat men dénken kan óf droomen,
Weet hy de ménschen uit te léggen.
RYKERT.
                                                            Wél zie daar,
            Dat ’s gang récht na de Tovernaar;
            Maar Bély je most my niet fóppen.
            (785) Wat hangt ’er uit?
BÉLY.
                                Laet zien, ’t is in de zeuven* kóppen,
        Zyn wyf is Kópster, én zy gaat
Uit roeijen meê.
[p. 38]
RYKERT.
                    Maar hey wat komt daar aan langs straat,
Zy zingen, danssen, én zy zyn van héld’re zinnen.
BÉLY.
                    Kén jy dat vólk niet, ’t zyn Heidinnen
                    (790) En halve Tovenaarsters.
RYKERT.
                                                                        Goed
Zy komen wél van pas. Gae jy in huis, ik moet
            ’t Wérk eens van deuze luy beginnen.


TWÉDE TOONEEL.

TWEE HEIDINNETJES, RYKERT.

De Heidinnetjes met Rinkelbommen zingende,
én dansende.

RYKERT.
WAt zo dat ’s lustig, hoor hier Meisjes, hoor een woord.
    Héb jy verstand van goed geluk te zéggen?
I. HEIDINNETJE.
    (795) O ja wy beide zyn bekwaam ’t u uit te léggen.
2. HEIDINNETJE.
                Wy kunnen ’t beide zo ’t behoort:
Maar vrind gy moet, eer dat wy daar van spreeken,
Een kruiste Pénning doen in élke hand.
RYKERT.
                                                                  Zie daar.
        Daar zyn myn handen bei te gaar.
    (800) Mét al dat je eischt.
I. HEIDINNETJE.
                                      Het blykt uit al de streeken
[p. 39]
        Van uw gelaat, dat gy nóch eens een Heer
Van aanzien, én van staat zult weézen.
RYKERT.
                                                        Wél, wat meer?
I. HEIDINNETJE.
        En dat je haast getrouwt zult weezen,
RYKERT.
        Kun je dat uit myn Trony leezen?
I. HEIDINNETJE.
(805) ’t Zal mét een Juffrouw zyn, niet al te ryk van goed.
2. HEIDINNETJE.
Maar schoon, én geestig, én zeer zoet van ommegang
I. HEIDINNETJE.
        Die al de waereld zal behaagen.
2. HEIDINNETJE.
        Die u veel vrinden én bekende maaken zal.
1. HEIDINNETJE.
        En dat u naam beroemd wérde over al.
RYKERT.
(810) Dat ’s wél; maar zal ze me ook doen hoorens draagen?
Of Koekkoek maaken?
I. HEIDINNETJE.
                                    U?
RYKERT.
                                        Ja my.
2. HEIDINNETJE.
                                                    U Koekkoek?
RYKERT.
                                                                        Ja.
I. HEIDINNETJE.
U Koekkoek, Heer, u zélf?
RYKERT.
                                                Ja ja; waar wagt je na.
[p. 40]
                      ZY ZINGEN.

            Waar moogen de gékken na vraagen?
                Al die zyn leed niet én weet
            (815) Behoeft ’er niet over te klaagen,
        Neen, neen, neen, dan doet het leed geen leed.
RYKERT.
        Wat drommel wil je daar meê zeggen? wat en plaag:
            Dat is geen antwoord op myn vraag;
Zég, zal ik een Koekkoek zyn? ay antwoord op myn vraagen.
I. HEIDINNETJE.
(820) Gy Koekkoek?
2. HEIDINNETJE.
                        Gy?
RYKERT.
                                Ja ik? ’k bid zég me ja, óf neen.
                    ’k Bid, zég me, zal ik hoorens draagen.
I. HEIDINNETJE.
Maar hoe veel hoorens zoud gy draagen?
RYKERT.
                                              Twee, óf geen.
                    
ZY ZINGEN WEDEROM.

        Hoorentjes zouden u passen,
            ’t Zaad steekt u al in ’t hoofd:
            (825) O ’t is een land daar zy licht zullen wasschen
            Zo gy u maar aan een schoone verlooft.


[p. 41]

DÉRDE TOONEEL.

RYKERT.

        DAar gaanze beide heen. Gansch bloed.
        De Péstelency haal die prijen,
        Ze laeten my byloo in ’t lijen,
        (830) En de ongerustheid steeken. ’k Moet*
        Men huuwlyks lot tóch échter weeten,
’k Mag bey de Tovenaar, die ieder eens Secreeten,
Kan openbaaren, én die wond’re dingen doet,
Na dat me Bély zey, eens gaan; ’k moet uit dit droomen,
(835) Eens.... maar wat paar is ’t, dat ik daar zie koomen,
O ’k heb geen Tovenaar van doen; hier is tot blyk
Van ’t geen ik zoek genoeg.


VIERDE TOONEEL.

KAREL, IZABELLE, RYKERT.

                                    HOe is het moogelyk,
Bekoorlyke Izabél? is ’t boert dat gy zult trouwen?
IZABÉL.
’t Is érnst myn Heer, men zal van avond ’t sluitmaal houwen.
KAREL.
        (840) Vergeet gy dan zo haast myn min?
Zyn uw belóften reeds vervloogen uit uw’ zin,
Ach wreede!
IZABÉL.
            Neen myn Heer, gy zyt nóch als voor deezen
            Myn lief, én hoeft niet ongerust te weezen,
Om zulk een huuwelyk; myn Karel, hou sléchs moed,
(845) ’k Min Rykert niet, maar ’k neem hem om zyn goed
[p. 42]
’t Wélk u én my ontbreekt, én om gerust zyn leven
Te slyten, moet men daar mét alle magt na streeven,
Hét kóst ook wat het kóst. ’k Héb my in dit geval
Hier van gedient; ik hoop het zal
(850) Ons voordeel weezen, én dat ik in korte dagen
            My van die Gryns zal zien ontslagen.
        Hy raakt gewis in ’t kort van kant.
        Hy houd geen een half jaar meer stand,
’k Verzéker u hy zal ’t niet langer maaken.
        (855) En ik zie reeds die blyde dag genaaken,
Der weduwlyken staat.
Tégen RYKERT, hém ziende.
                                Wy spreeken van myn Heer,
    Al wat men kan bedénken t’ uwer eer.
KAREL.
Is dat myn Heer.....
IZABÉLLE.
                        Die my heeft tot zyn Bruid verkooren.
KAREL, tégen RYKERT.
        Myn Heer, sta toe dat ik u naar behooren,
(860) Geluk wénsch met uw lief, myn dienst u offereer,
            En u met een verzéker, Heer,
        Dat gy u gaat in de écht verbinden,

                                    * Tégen IZABÉL.

Mét een zeer eerelyk persoon. * ’k Ben ook verblyd
        Dat gy, Mêvrouw, zo wél vereenigt zyt,
        (865) Gy zoud geen béter man ter waereld kunnen vinden;
Het weezen van myn Heer toont zulks genoeg.
[p. 43]
                                    Tégen RYKERT.

                                                                        Ik moet
        Mét u, myn Heer, vind gy ’et goed,
        Een weinig nader kénnis maaken.
IZABÉLLA.

                                                      Tégen KAREL.
            O! gy verplicht ons bei te zeer,
        (870) Maar ’k héb myn tyd van doen. ’k Bedank myn Heer
            Voor zyn geleide, én zyn bewézene eer.
Vaar wél, ay wil die kompliménten staaken,
        Want uw genégenheid is my genoeg bewust.

                                            Zy gaat binnen.

                                            KAREL, vertrékt.


VYFDE TOONEEL.

RYKERT.

O Bloed, nou héb ik in het trouwen gansch geen lust,
        (875) Ik meen m’er mooitjes uit te draaijen,
        En zal de vader zien te paaijen,
    Neen dat is óf. Mêjuffrouw die gaat voort,

                                                                                                Hy klópt.
        Zy laat me staan, én sluit de poort,
Het kóst ook, wat het kóst, veel liever wat verlooren,
(880) Als de verbruide naam, van Koekkoek steeds te hooren.


[p. 44]

ZÉSDE TOONEEL.
ADELAART, RYKERT.

ADELAART.
Hoe, zyt gy daar?
RYKERT.
                                    Ik had myn heer een woord.....
ADELAART.
                        Myn schoonzoon, wél gekomen.
Gy komt om ’t huwelyk te sluiten?
RYKERT.
                                                      Gantschlyk niet,
Vergeef me dat....
ADELAART.
                                    Treê binnen, wil niet schroomen,
(885) Wyl my het toeven alzo wél als u verdriet.
RYKERT.
Het is iets anders. Heer hoe meug je me zo kwellen?
ADELAART.
                              Ik héb reeds alles doen bestéllen
Wat nodig is op ’t sluitmaal tot de vreugd;
De tafel is gedékt, de groote zaal behangen,
        (890) Myn dóchter wénscht, geheel verheugt,
        U als haar Bruidegom te ontfangen.
RYKERT.
Dat is ’t niet, dat my hier....
ADELAART.
                                                                      Gy zult
Uw wénschen zien vervult.
[p. 45]
RYKERT.
Dat meen ik niet, ik....
ADELAART.
                                                    Ay treê binnen.
RYKERT.
        (895) Ik had u iets te doen verstaan.
ADELAART.
        Ik bid wilt geen Sermonijen beginnen,
        Ey laat ons vaerdig binnen gaan.
RYKERT.
Neen, neen, ’k héb u iets anders veur te houwen,
ADELAART.
Wilt ge me iets zéggen?
RYKERT.
                                            Ja.
ADELAART.
                                                  Wat is ’t?
RYKERT.
        (900) Dat ik me lelyk héb vergist,
U dóchter, ik beként, héb ik verzócht te trouwen,
        Gy hébt ’et toegestaan, maar ik bemérk
        Dat ik te zwak bén tot dat wérk,
    En voor zo jong een Vrouw al ’t oud van dagen.
ADELAART.
(905) Vergeef me dat, myn Heer, zy heeft een groot behaagen
In u, ’k blyf borg dat zy mét u zal zyn te vreên,
En zy mét zulk een man geheel vernoegt zal leeven.
[p. 46]
RYKERT.
    Dat loof ik niet, want ik bén dikmaals ongemeen
Ongalik, koppig, stuurs, dies wilt ze my niet geeven,
    (910) Zy zou haar leed niet kunnen overzien.
ADELAART.
Myn kind is zacht van aart al wat ge zult gebiên,
        Daar zal ze u in gehoorzaam weezen.
RYKERT.
’k Héb een natuurelyk gebrék, ’t wélk my doet vreezen,
Dat zy afkeerig van my worden zal.
ADELAART.
                                                        Gantsch niet.
(915) Een eerb’re Vrouw nooit na haar ’s Mans gebreeken ziet.
RYKERT.
Ja wél voor ’t eerst én ’t laatst, wilt gy u raaden laaten,*
Zo geef me uw Dóchter niet.
ADELAART.
                                      Myn Heer, wat moogt ge praaten,
        ’k Wou liever stérven, als myn woord
Niet houwen.
RYKERT.
                            O myn Heer, ik hou j’er van ontslagen.
ADELAART.
(920) Geensins myn Heer, ik weet wél hoe ’t behoort,
Ze is de uwe in spyt van al die haar ten huuwelyk vraagen.
RYKERT.
St. Felten!
ADELAART.
                  Niemand zal haar anders hébben. ’k Zweer
[p. 47]
        Schoon haar een Prins in ernst kwam vrijen,
En haar verzócht tót Vrouw, ik zou ’t niet willen lijen,
(925) Zo groot is de achting die ik draag tot u myn Heer;
RYKERT.
   Heer Adelaart ’k bedank u voor dees eer.
Maar weet dat ik niet bén gezint in de écht te treeden.
ADELAART.
Hoe gy!
RYKERT.
                Ja ik.
ADELAART.
                              En om wat réden?
RYKERT.
Om dat ik my niet wel gestéld tót trouwen acht,
(930) ’k Wil hier myn Vader, én ons gansch geslagt
In vólgen, die zich nooit in ’t huuwelyk verbonden.
ADELAART.
Wel aan myn Heer hébt gy ’t niet goed gevonden,
’k Wil u niet dwingen, gy zyt, als gy zélf wél weet,
Aan Izabél verlooft, én alles is gereed
        (935) Wat tot een Feest vereischt kan wérden;
Maar wyl gy in u woord niet wilt volhérden,
Zo zal ik zien wat voor my nodig is betracht.
[En u myn meining, door myn zoon, straks kénbaar maaken.]**
Binnen.
RYKERT, alleen.
’k Had zo veel reed’lykheid niet van dien Heer verwacht,
        (940) En dacht zo licht niet vry te raaken.
Waeréntig als ik myn gedachten eens laat gaan;
        En érnstig lét op al myn zaaken,
Zo zie ik dat ik héb zeer wysselyk gedaan,
[p. 48]
        Want had ik met dat Dier gaan trouwen,
        (945) Het had my al myn leeven moogen rouwen;
Daar komt de zoon licht mét het antwoord aan.


SEVENDE TOONEEL.

RYKERT, KOENHART,
Mét een Jongen, die twee Dégens draagt.

            KOENHART.
IK bén uw dienaar, Heer.
RYKERT.
                                        Ik de uwe.
KOENHART.
                                                        ’k Héb verstaan
Van vader, dat ge uw woord aan Izabél gegeeven,
Hérroepen hébt.
RYKERT.
            Ja Heer, het is my leed; maar ’k zal ’t...
KOENHART.
        (950) Myn Heer daar is niets aan misdreeven.
Kies van die Dégens wélk van tweên u bést gevalt,
RYKERT.
        Wat zél ik met een Dégen maaken.
KOENHART.
Neem een van twee: zo ’t u belieft; myn Heer.
RYKERT.
        Wat drommel zou ik doen met dit geweer?
        (955) ’k Verstae me niet op zulke zaaken.
KOENHART.
Kies? bid ik u.
[p. 49]
RYKERT.
                ’t Is bést dat ik uw dienaar blyf,
            Ik speul zo licht niet mit men lyf.
        Nooit érger taal hoorde ik van al men dagen.
KOENHART.
Myn Heer het moet zo zyn, ik bid u vat toch aan.
RYKERT.
(960) Steek dat prézént vry op, het kan my niet behaagen.
KOENHART.
Ay haast u wat myn Heer, ik moet nóch élders gaan,
Men wacht my.
RYKERT.
                        ’K neem ’t niet.
KOENHART.
                                          Wilt gy u niet verweeren?
RYKERT.
Neen, neen.
KOENHART.
                        Is ’t érnst?
RYKERT.
                                        ’t Is érnst.
KOENHART.
                                          Gy hébt dan ook geen reên
Te klaagen; wyl wy niets onrédelyks begeeren,
(965) En onze dingen doen na récht, én billikheên,
[Gelyk den Adel steeds gewoon is zich te draagen.]
        Gy houd ons niet uw eerst gegeeven woord,
’k Wil véchten, én gy niet, dies geef ik u wat slagen.*
*Hy slaat hém.
RYKERT.
        [Dat dunkt my niet dat zo behoort.]
KOENHART.
(970) Gy zyt te wys om u daar over te beklaagen.
[p. 50]
RYKERT.
Wat drommel is dit veur een vént? [O spyt!]
KOENHART.
            Myn Heer, het is [nóch] tyd
Dat ge u beraad;] doe alles na behooren,
Ey laat u dus niet ringelooren.
RYKERT.
(975) Noch al?
KOENHART.
            Myn Heer, ik weet wie dat ge zyt,
’k Dwing niemand, maar ’k versta dat gy mét my op héden
Zult véchten, óf in de écht met Izabélle treeden.
RYKERT.
Myn Heer, ’k verzeker u dat ik het één nóch ’t aar
Niet doen kan.
KOENHART.
            Zékerlyk?*[Zekerlyk.]
RYKERT.
                    Ja zékerlyk, ’t is waar.
KOENHART.
(980) Mét uw verlóf dan.
                                                                *Hy slaat hem wéder, en harder.


RYKERT.
                Ach! ach, ach!
KOENHART.
                                                  Wil vry gelooven,
Myn Heer, het moeit my zeer dat ik u dus begroet,
Maar ’k hou niet op voor dat ge ons weêr vergoet,
[p. 51]
De eer die ge ons door uw’ weig’ring denkt te ontrooven,
    En ons door de een of de and’re wég u vergenoegt,
(985) Of gy moet véchten, of u woord in alles houwen.

                                        Hy slaat hem wéder,
                                    én harder als te vooren,

RYKERT.
                        Myn Heer ik zal, ik zal ze trouwen.
KOENHART.
    Het is me lief dat* gy u na de réden voegt,
        Gelyk gy hébt gedaan in and’re dingen,
Want ik verzéker u, ja ’k zweer,*
(990) Dat ik geen ménsch zo hoog’lyk acht, noch eer,
Als u, én dat, had gy me willen dwingen,
        U met den Dégen te bespringen,
Het voor my was geweest, het uitterste verdriet;
        Verschoon dan ’t geen reeds is geschied,
        (995) My smarten meer, als u de slagen
Die ’k u gegeeven héb, maar wil u niet beklaagen
’k Ga vader zéggen dat de zaak is bygeleid.


ACHSTE TOONEEL.

JERONIMO, RYKERT.

HOe gaat dit in zen werk, Heer Rykert? hoe! gy schryt.
RYKERT.
    Och! och, Jeronimo, ’t is nou mét my verlooren.
(1000) Och had ik uwe raad in ’t eerst tóch willen hooren;
’t Is nu te laat; men dwingt me tot de trouw,
Deur slagen.
[p. 52]
JERONIMO.
                        ’k Hébt gezien.
RYKERT.
                                        Och! droevig naberouw.
JERONIMO.
    Ik kom om deelgenoot van uwe vreugd te weezen,
En ’k word ’et van uw druk.
RYKERT.
                                    Och! och! wél mogt ik vreezen
(1005) [Beklaagelyker dwang wierdt nooit gehoord voor deezen.]
JERONIMO.
Heer Rykert nu ’t zo is gelégen, toon u vroed,
        En wees gelaaten, ay! hou moed;
        En wil u na de zaaken voegen.
Gy zult licht vinden meer genoegen,
        (1010) Als gy in ’t huuwelyk verwacht.
Gy waart uw woord kwyt, voor gedaan, én na bedacht,
        Heeft menig in het naauw gebragt
Gy kunt uw ongeluk vermeerd’ren, of verminderen
    Na dat ge u draagt. Vervalt ge in jalouzy
(1015) Geen ongelukkiger, nóch droever ménsch als gy.
Maar houd ge uw vrouw voor vroom, wat kan ’t u hind’ren
Waar dat ze gaat, of wat zy doet, op wat manier
        Uw vrouwtje neemt, óf geeft plaizier.
Dat meer is, élk die wil én kan geen Koekkoek weezen,
(1020) Maar al die wil kan ongelukkig zyn door ’t vreezen,
        Stel dan ’t jalours zyn, uit uw zin.
        Verdraag wat veel, vermoed wat min;
            Niets is ’er als het dénken,
            Dat onze vreugd kan krenken,
(1025) Of zo u lichtlyk nóch iets tot uw troost ontbreekt.
        Dénkt dat ge alleen niet in het lijen steekt
[p. 53]
        Dat licht de hélft van die u groeten,
Gelyk ge u moet mét hén, zich mét u troosten moeten,
Gezélschap in de druk, is troostelyk.
RYKERT.
                                                            Schoon bescheid.


LAATSTE TOONEEL.

JERONIMO, RYKERT, ADELAART,
IZABELLE, KOENHART.

KOENHART.
(1030) HEer Rykert, vader, is een Heer vol reedlykheid,
Die alles doet zo ’t hoort, én zeer wél weet te leeven,
Gy kunt, zo ’t u belieft, hém nu myn Zuster geeven.
IZABÉL.
Myn lief, zie hier uw Bruid.
ADELAART.
                                            Myn Heer, daar is haar hand.
De hémel zy gedankt, ’k bén nu van haar ontslagen,
(1035) En ’t staat voortaan aan u, om zorg voor haar te draagen,
Geen blyder ménsch als ik, is in het heele land.
Trêe binnen, op dat wy met vreugd het feest versieren,
En dit gelukkig huuwelyk vieren.

Einde van ’t laatste Bedryf.

[p. 54-56: blanco]
Continue

Tekstkritiek:

fol. A3v nadrukken er staat: nadrukke
vs. 6 lijen er staat: lijén
vs. 35 zeer er staat: zeer.
vs. 40 Wat er staat: Wal
vs. 110 bloed er staat: kloed
vs. 119 Hoe er staat: Het
vs. 146 spreeken, er staat: spreekeu,
vóór vs. 175b IZABÉL er staat: ILABÉL
vs. 215 JERONIMO er staat: JEKONIMO
vs. 300 Aanminnig er staat: Aanminning
vs. 353: gaande. er staat: gaande! - de volgende verdubbeling van de sprekersaanduiding is weggelaten.
vs. 386: doen er staat: dóch
vs. 388: lacht. er staat: lacht
vs. 407 sq.: er staat: vs. 415: zoen, er staat: zoen.
vs. 485: weêr er staat: weêr.
vs. 515 geliefste er staat: gelifeste
vs. 546 eens er staat: eenvs. 623 kunst er staat: kuust
vóór vs. 656 VYFDE er staat: VIERDE
vóór vs. 663 ZESDE er staat: VYFDE
vs. 677 Waar lyken, er staat: Waarlyken,
vóór vs. 730 SEVENDE er staat: SESDE
vs. 917 raaden laaten er staat: raaden
vs. 968 u wat slagen er staat: u niet wat slagen
vs. 987 lief dat er staat: liefdat
vs. 989 zweer, er staat: zweer.