Adraen Peys: Klucht-spel van het gedwongen houwelyck. Amsterdam 1680.
Uitgegeven door drs. Madelon Monté.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Ceneton072710 Ð Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
KLUCHT-SPEL,
Van het
GEDWONGEN
HOUWELYCK,
OF
Mariage Forcè.
Van Monsr. MOLLIERE.
Vertaelt door A.P.
[Vignet: Stadswapen van Amsterdam].
t’AMSTERDAM, ______________________
By MICHIEL de GROOT, Boeckverkoper,
woonende tusschen de twee Haerlemmer-sluysen. 1680.
VERTOONDERS.
SGANAREL, een oud Man.
LUSETTE, de Meyd.
JERONIMO, sijn Gebuerman.
DORIMENE, sijn Bruyd.
PAPINETTE, haer Meysjen.
LYCASTE, Minnaer van Dorimene.
ALCANTOR, Vader van Dorimene.
ALCIDAS, Broeder van Dorimene.
PANCRACE, & MARPHURIUS, } 2 Philosophen.
Twee Heydinnen.
Speelt voor ’t Huys van Sganarel, en
daer na voor ’t Huys van Alcantor.
KLUCHT-SPEL,
Van het
GEDWONGEN
HOUWELYCK.
Eerste uyt-komst.
Sganarel, Lusette.
Sga. ’k BEn in een omsien t’huis, doet soo ick heb bestelt. Luset. Seer wel mijn Heer, ick sal Sga. Maar brenght’er yemant gelt,
Soo doet my haelen, ’k moet Jeronimo gaen spreken,
Van een gewichte saek, blijft dan in geen gebreken,
(5) Het Huys gelijck ’t behoort te vagen, hoorde wel!
’k Brengh licht een Huysvrouw mee! Lus. Doet dat Heer Sganarel.
Ghy zijt noch jeughdigh, en sult licht een Vrouw bekoren. Sga. Daer twijffel ick niet aen. Lus. Aers gaet u jeught verlooren,
En dat was jammer, ’k wensch mijn Heer alree geluk
(10) Met sijn beminde. Sga. Wacht een heerlijk Bruygoms stuck. Lus. Daarom ist dat ick dien. Sga. Ick sou met u wel trouwen,
Want ghy verstaet genoegh, hoe datmen huys moet houwen;
Maar siet ghy zijt my wat te jarigh en te oud,
Ick moet een jonger. Lus. Best een Jonger dan getrouwt. Sga. (15) Dat ben ick ook van sin, daer dien ik op te letten
En schoon oock...
Lns. ,,Soo kans’ u te beter horens setten, Sga. Hoe seghje? Lus. Dat een jongh, en schoon u dienen sal. Sga. Dat weet ick oock. Lus. Geluck dan in u trou geval. Sga. Gaet binnen, volgh mijn last. Lus. ’t Werd van my waer genomen. Sga. (20) Dat gaet dan na mijn vriend: maer schijn ick niet te droomen?
Soo komt hy ginder aen, wat is ’t geluck my goet.
Mijn Heer Jeronimo, dat ick u hier ontmoet.
Ieronimo uyt.
Ier. Wat reden Heer? Sga. Ick was van sin by u te komen
Om saken van gewicht: want ick heb voor-genomen
(25) Een groote saeck, die ick aen u ontdecken moet.
Ik bid u togh, neemt dan mijn stoutigheyd in ’t goed. Ier. Ick ben u Dienaer. Sga. Ghy moet my tot raed verstrecken,
En van de saek, u rechte meyningh my ontdecken
Die ick u seggen sal. Ghy moet op mijn begeer
(30) U oordeel geven. Ier. Wel Sga. Zijt dan gedeck mijn Heer.
Maer spreeckt u hert recht uyt. Ier. Ick sal my daer in quijten. Sga. Dat gy my vleyde in dees saeck, dat sou my spijten:
Ghy moet u naer u verstant en oordeel Rechter zijn,
En u gevoelen... Ier. Ay! en stelt u in geen pijn. Sga. (35) Belooft gy my dan u gevoelen te verklaren? Ier. ’k Beloof u. Sga. Spreeck recht uyt. Ier. Ick sal geen waerheyt sparen.
Seght my dan wat ghy wilt. Sga. Het geen ick dan begeer
Van u te weten, is een groote saeck mijn Heer! Ier. En welcke? Sga. ’t Is een saeck van groot gewicht en reden Ier. (40) Laet hooren! Sga. Wel! ick sou in d’Echten-staet gaen treden. Ier. Wie, gy? Sga. Ja ick: dies wou ick wel van u verstaen,
Of ’t wijslijck waer van my, of sottelijck gedaen?
Wat oordeel strijcktg’ hier van? Ier. Ick dien wel eerst te weten,
Hoe oud gy zijt! Sga. Hoe dat ick word Sganarel geheten.
(45) En ben gesont. Ier. Weet ghy dan niet u ouderdom? Sga. ’k Weet die soo nauw niet, wel ick ga niet slim noch krom Ier. Dat is de vraegh niet, naer ick kan mijn gissingh maken.
Zijt ghy wel tsestigh jaer? en nu in Min te blaken! Sga. Ick ben zoo oud niet, ’t scheelt noch wel ses maenden Heer! Ier. (50) Dat is een kleyn verschil, ick sal dan op u begeer,
Gelijck ghy hebt versocht, mijn rechte meyningh seggen
In sulck een ouderdom: nu gaen de knoop te leggen
Van Huwelijcken staet, en staet my gantsch niet aen.
’t Is quaet genoegh, als het van jonge werd gedaen.
(55) De jonge Vrouwtjes schier geduerig hen beklagen,
Dat hen de Mans in ’t Bed, niet als sy wenschen, dragen,
En wat sal dan een Man van sulck een ouderdom? Sga. Wat bruyt de outheyd, wel ick ben niet slim noch krom,
Dat segh ick u nog eens. Ier. Mijn Heer, ’t zijn dwase saken
(60) Dat ghy tot noch toe vry, u nu wilt vast gaen maken
Aen sulck een zwaere block, gelijck het Huw’lijck is.
Dat is mijn meyningh Sga. En u meyningh slaet hier mis. Ier. Ghy sult gewis een spot van al de weereld wesen Sga. Mijn Heer, ick heb daer voor in ’t minste niet te vresen.
(65) ’k Wil trouwen, nu weet gy hoe dat mijn meyningh leyt. Ier. Ja ghy wilt trouwen, dat had gy my niet geseyt. Sga. Het is een Dochter, die ick lief met hert en sinnen. Ier. Met hert, en sinnen? wel wilt dan die Dochter minnen. Sga. Soo ist, en ’k heb haer van de Vader al versocht. Ier. (70) G’hebt haer versocht, seer wel, dat had ick niet gedocht. Sga. Ja, ’k wil noch desen dagh met haer in ’t Huw’lijck leven. Ier. Noch desen dagh? Sga. O ja, en en ’k heb mijn woord gegeven. Ier. Wel trouwt dan Sganarel, trouwt vry, ’k spreek niet een woort. Sga. Ja desen avond gaen ick met het Houw’lijk voort.
Ior. (75) Seer wel mijn Heer. Sga. Hoe sou ick mijn voornemen breken,
En trouwen niet die schoon’! Ier. Mijn Heer! g’hoort my niet spreken. Sga. Spreeckt van mijn oudheyd niet, maer siet mijn swackheyd aen.
Segh, siet ghy wel een man van dertigh jaeren gaen
Soo recht, en soo geswint, sie let vry op mijn Kuyten
(80) Daer sittense mijn Vriend. Ier. wilt dan u Huw’lijck sluyten. Sga. Beweegh ick niet mijn leên, en armen als ’t behoort,
’K heb nog geen Chees van doen, noch Paerd, om rechte-voort
Te reysen daer ’t my lust, ick heb mijn mond vol tanden,
Die vier-mael op een dagh na kost en eten branden.
(85) Wat meynt Jeronymo! als yser is mijn stem,
Hoort hoe ick geef geluyt, Jeronimo, hem hem. Ier. Gewis ghy hebt gelijck, ’k moet my bedrogen houwen,
Neen gy sult wel doen met soo daetelijk te trouwen,
Trouwt dan Heer Sganarel Sga. Dat meyn ick oock te doen. Ier. (90) ,,De duyvel hael de geck, hoe staet het hem soo groen Sga. Wat seyt mijn Heer? Ier. Dat ghy sult wel doen u te binden. Sga. Gewis, want boven dat, ick heb tot mijn beminde
Een schoon en jonge Vrou, die my met minlijckheyd
Sal vliegen om den hals, en die my soet bescheyt,
(95) Met kus op kus sal doen, sal ick uyt my gesproten,
Tot meerdringh van ’t geslacht van Sganarelle loten,
Sien hupp’len om mijn Disch wat sal my vreugt geschien
Als ick dat klein gespuys sal voor mijn oogen sien,
Op springen, loopen, datse hygen saemen sweten,
(100) Om my Papake-Lief, en dan Monpeer te heten. Ier. Heer Sganarelle daer ’s niet aengenamer, en
Niet soo vermaekelijck als dat, ja ick beken
Dat gy sult wel doen soo g’ u haesten wilt tot trouwen. Sga. Soo sout gy dan mijn trou voor goet en redelijck houwen! Ier. En sou ick niet, o ja, de Houwelijck staet
Is goet voor u, Sga. ’k Ben bly dat gy my soo een raet
Kom geven. ’k dorst het sonder goeden raet niet vragen Ier. Maer wie is dese Schout’ die u so kan behagen? Sga. Wel Dorimene Ier. Hoe de schoone Dorimeen
Die soo uitmuntend’ is een jongh? Sga. Dat isser een,
Wat dunkt u daer van, he! Ier. Gy meint Alcantors Dochter,
Alcidas Suster, Sga. Ja, kon ick wel uit-gesochter
Verkiesen. Ier. Neen mijn Heer, het Huw’lijck is seer goed.
Ghy raekt haer nog wel quijt, soo ghy niet en spoet
Met dese Trouw. Sga. O neen, ’k heb daer niet voor te vresen,
Sy is de mijne. en sy moet de mijne wesen.
Ten eersten, ick bedank mijn vriend voor sijnen raedt.
En nood’ u op mijn Feest. Ier. Het Huw’lijck is niet quaedt.
De jonge Dorimeen, ontrent oud sestien jaren,
Met Sganarel seer na sestigh, dat is paren,
Dat is een Huwelijck dat schoon is, ô gantsch bloet,
Dat is een Huwelijck, dat kost’lijck is en goedt. Sga. Gewis ’t Huwelijck goed, ’t sal yedereen behagen.
Neen, van dit Huwelijck sal ick my niet beklagen.
Ia, ’k sal gaen trouwen met de schoone Dorimeen,
Dat jonge Schepsel, ha! wat ben ick wel te vreen.
Dorimene, Papinette uyt.
Sga. Daer is mijn soet bakesje, ay sie eens, dat zijn oogen,
Dat is een swier, een geest, wat heeft sy niet vermogen
Op mijn bekoorlijckheid, sie wat een luchte tret,
Wat aengenaem gelaet, en wesen! Dor. Papinet
Is alles soo ’t behoort, de Neusdoek, en mijn Stricken? Pap. ’t Is alles wel Me vrou, Sga. Hoe net kans’ haer op schicken!
Dat is een Tronicken, alwaer ’t van Was gedraeyt,
Ick sal haer trouwen, eer den Haen de morgen kraeyt.
Wie sou niet vlammen, om dit Engeltjen te trouwen?
Neen s’ is voor Sganarel, ’k moet haer alleenig trouwen:
Aanstaende Bruyt van u aenstaende Bruidegom,
Waer gaet ghy henen, seg mijn schoone Koore-blom? Dor. ’k Ga na de Nayster, om te sien of alles klaer is Sga. ’k Geloof mijn Lief, dat u de Maegdom nu te swaer is Pap. "Dat ist niet dat haer schort. Dor. Mijn Lief, gy maekt my root. Sga. ’k Sal nu haest baden in de wellust van u schoot,
Daer ’k mijn ontsteken vlam met weelde in sal boeten
En gy sult mijne sin van ’t hooft tot aen de voeten,
’k Sal meester wesen van oogen, van u mont,
Van uwe Neus en Kin, u borsjes hart en ront,
Die sullen wesen mijn oorkussen om te rusten,
En ick sal met u doen, al wat mijn hert sal lusten,
Zijt gy niet wel te vreê? Dor. Op ’t hoogst mijn Heer, ô Ja?
’k Sal nu verlost sijn, van mijn Vaders ongena,
En strengheit, daer hy my te nau mee hiel gevangen,
’k Heb naer het Huwelijck gehaekt, met groot verlangen
Om my ’t ontlasten van de smert daer ick in was.
Nu ben ick eind’lijck vry, en hoop dat gy zoo ras
Als wy getrouwt zijn, my mijn vryigheydt zult geven,
Om meerder na mijn sin en sind’lijckheyt te leeven:
Gy zijt tot mijn geluk gekomen om de tijt,
Die ick tot noch toe al met herte-leet verslijt,
Weer in te haelen, en met weelde te vergoeden. Sga. "Wat dunkt u daer van? Dor. Dus mijn Lief, gae ick mijn spoeden,
Om my te geven alle vreugt en vrolijckheydt,
’k Weet dat gy niet en zijd, van zulk een onbescheyt,
Dat gy my houwen zult gesloten en gevangen,
Maer dat, als ick een vrient sal in mijn Huys ontfangen
Gy die onthalen zult gelijck eygen vrient. Sga. "Daer twijffel ick wat aen. Dor. Weet dat ick ben gedient,
Met kaertspel, daer nu meest de rijk en ed’le vrouwen,
En al wat iet wil zijn, zeer wonder veel van houwen,
Ick heb zeer gaerne datm’ een Edelman visiteert
Of de visiten geeft want alsmen my vereert,
Soo eertmen ook mijn man. Sga. "Men moet haer visiteren,
"De Duivel hael ’t visiet, is dat de man vereeren
"Daer speelt de Duivel mee. Dor. Verslaet gy mijne sin, Sga. "Niet dan te veel. Dor. En heb ick kennis van u min,
Tot my zult gy mijn vreugt nog vrolijckheyt niet stooren.
Mijn Neef is my gewent, ick zegh ’t u van te vooren,
Somtijts te spreken, en te leyden op de handt,
Maer stoort u daer niet aen, ’t is zijn gewoonte: want
Hy is op ’t hoogst beleeft, en weet van eerlijck leeven
Ick weet wel dat u dit geen Jalousy sal geven,
Want gy zijt veel te wijs, en goedertier daer toe,
Gy kent mijn trouwigheyt! Sga. "Ick mocht de Duyvel. Dor. Hoe!
Gy schijnt ontstelt mijn Heer. Wat hebt gy?
Sgr. Niet metallen,
Daer is my zo een damp uyt ’t hooft op ’t hert gevallen,
Dan dat is nu gedaen. Dor. Het is gemeene quael.
Dan ick sal deze Damp minnelijck onthael,
Ee onze vriendelijheyt u uyt het hooft verjagen.
Vaer wel mijn Lief, ick moet gaen vorder zorge dragen,
Dat alles zy gereet, het geen ick hebben moet. Pap. Me-vrou ’t is tijd, om op te zoeken al u goet. Dor. ’k Ga alles koopen, Papinet gy zult het haelen,
’k Send u de Koopliên Heer, die moogt gy dan betalen. Sga. Dat mogt de duyvel doen, wat dunkt u van dat kint?
Ieronimo uyt.
Ier. ’k Ben bly Heer Sganarel, dat ick hier u noch vindt,
’k Heb daer zoo datelijck een Juwelier gesproken,
Die zoo ick merken kon, u Huw’lijck had geroken,
En bad my ernstigh dat ick u tog zeggen sou
Dat hy versien van goet tot vord’ringh van u trou,
Als Diamant, Robijn, en Paerlen wilt verkoopen, Sga. Dat heeft noch zoo geen haest. Ier. Hoe is zoo haest verloopen,
De yver tot u trou hoe sal ick dat verstaen? Sga. Daer quam my datelijck iet vreemts te voor om aen
Geen zaek van zulk gewigt zoo haest gehoor te geven,
Ook wert ick deze nacht door eenen droom gedreven,
Die my zoo daetelijck in mijn geest geschoten is,
Waer van ick wensten gy my de geheymenis,
Wout melden, ’k was als in een schip geseten,
Dat van de baren wert vast heen en weer gesmeten,
En dat... Ier. Heer Sganarel, verschoon my ’k heb geen tijt,
Ook heb ick geen verstant van dromen, zoo gy zijt
Genegen, het geheim van dezer Droom te weten,
Daer woonen twee Docteurs met wijsheyt bey bezeten,
’t Zijn u geburen, gaet, zy zullen u de Droom
Uitleggen, en ’t geheym’ gy kunt hen zonder schroom
Eens ondervragen, en u zaek te voren leggen,
U slaef Sga. hy heeft gelijck, ’k moet hooren watze zeggen.
Pancrace uyt, kijvende tiegen een van binnen.
Pan. Voort voort, gy zijt een Beest, een Ezel, ja een Swijn.
Die uyt faculteyt al most gebannen zijn, Sga. Sie daer een wel te pas. Pan. Ja ick sal staende houden,
Zoo lang ick leven sal, wilt my dat toe vertrouwen,
Dat gy een Ezel zijt, de botste bottemuyl,
Die ’k immer heb gezien, een welgevormde Uyl. Sga. Het schijnt hy heeft verschil, Mijn Heer, Pan. Gy u bemoeyen
Met redeneren’ gaet drijft Varkens voort, en Koezen,
Of Ezels, die gy lijckt, loopt voor gans felten vent,
Gy weet de gront niet noch degin van argument Sga. Zijn gramschap oorzaek is, dat hy my niet hoort spreken,
Mijn Heer Docteur. Pan. Wilt gy u neus wijsheyd steken,
Loop steeck die ergens daer ’t niet wel en riekt. Sga. Mijn Heer... Pan. Proposito illa est damnabilis apud omnes Philosophos.
De Propositie is verdoemt by Wet en Leer.
En by Philosophi. Sga. Men quam hem seer verstooren.
Ick? Pan. Voort uit mijn gesicht, ick wil u sien noch hooren,
Toto coelo tota vta abarras. Sga. Ick kus mijn Heer de handt. Pan. U dienaer. Sga. Sou ick wel
Signeur Doctoor? Pan. Ay sie, dat is een duyvels spel,
Wat maekt ghy? ’t is een silogismus in Baroco, Sga. Ick heb u maer een woort. Pan. Mentiris tam in loce
Quam forma. Sga. Ay mijn Heer! Pan. De Major vat geen sté,
En de conclusie sluit van achter met een pé. Sga. Mijn Heer! ick bid u, hoor! Pan. Hoe sou ick dat verdragen?
De leste druppel Inckt, wil ick daer tegen wagen: Sga. Magh ick wel Heer Doctoor? Pan. Ick salder tegen staen,
En die bevechten, al sou ’t noch soo qualijck gaen,
Pugnis, en calcibus unguibus & rostro. Sga. Heer Aristoteles. Hoe soo gestoort Pan. In nostro
Cillegio, O bloet, ick spou mijn gal van spijt, Sga. Segt my de reên waerom gy soo verbittert zijt, Pan. De reden? reen genoegh, hoe kan hy dat doen blijcken, Sga. Wat isser dan mijn Heer, Pan. Hoe sulk een vonnis strijken,
Neen dat verstae ick niet, Sga. Wat ist dat u ontstelt, Pan. ’t Is tijt om toe te zien d’ heel’ wereld lijd gewelt,
’t Is al verkeert Heer Sganarel, en al verlooren.
Een ongebooren eeuw wort in des eeuw herboren.
De weerelt die vervalt: O Goon! hoe leeft men dus!
Generatio unius est corruptio alterius Sga. Wat is het dan? Pan. Is ’t niet yslijck om te hooren?
’t Roept in den Hemel wraek, Sga. Wat komt u soo verstooren? Pan. De Vorm van een Hoet: Sga. De Vorm van een Hoet?
Wat Droeskop, wat is dit? Pan. Ick sal met goed, en bloed
Vaek staende houden, datmen die figuer moet noemen,
En dat m’in onze school die schelmen moet verdoemen
Die ’t houden by de Vorm! Sga. Figuer of Vorm mijn Heer,
Is dat niet een? Pan. Neen Sganarel, ick zweer
Want dit verschil is tusschen de Figuer, en Vormen,
En zoo lang als ick leef, sal ick die Leer bestormen, Quod forma sit dispositio extrinsica corporum Animatorum Et figura dispositio intrinsica corporum In animatorum.
Ergo, terwijl den Hoet is zonder Ziel, zoo moet Men zeggen de Figuer, Vorm van de Hoet:
Maer de Figuer, niet Vorm, gy Uyl, dat moet gy weeten,
Of meynt gy dat my reets de Leerling is vergeten
Van Aristoteles in’ Capittel van den Hoet. Sga. Ick dacht den Hemel werd getreden met de voet.
En is het anders niet, gaet u dit zoo ontsteken? Pan. ’k Ben zo ontstelt, dat ick byna niet meer kan spreken. Sga. Ay laet Figuir, en Vorm van Hoeyen toch in vreê,
Ick heb wat anders u te seggen op dees steê. Pan. Ghy onbeschaemde gek. Sga. Ick bid u wilt bedaeren. Pan. Hy sal met desen Leer, recht den Duyvel varen. Sga. Heer. Pan.Aristoteles in rectisterminis.
Heeft hy die Leer gedoemt? Sga. Ick weet wel dat ’t zoo is.
Pau. In primo capite articulo secundo. Sga. Gy hebt Gelijck mijn Heer.
Pau. Tolleratur hoc in Mundo? Sga. Wat zijt ghy voor een Beest, die hier maekt al die stank?
Die noyt geseten hebt als op de Ezels-bank.
Ghy disputeeren, ghy een ongeleerden bengel,
Met een Doctoor, die verstant heeft als een Engel:
Een Doctoor die zoo leeft, en die zoo schrijven kan,
Hy stilt zijn zelven wat, mijn Heer ick bid u dan,
Dat gy mijn hooren wilt, ick sou u dan wel vragen,
Hoe ick my in een zaek nootzaeklijck heb te draegen?
’k Sou geerne trouwen, en ick weet niet of ick wel
Of qualijck doen sal. Pan. Uyl. Sga. Wel dat is hier een spel. Pan. Eer ’k toe sta datmen Vorm, en niet Figuer moet seggen,
Soo sal ick houden staen met al mijn Harssens, Quod detur vacuum in rerum natura, Sga. ,,Leggen
,,Mijn zaken hier niet schoon? de Duyvel hael de gek.
Ay! geef soo lang gehoor, tot dat ick u ontdeck.
Ick heb maer een woort... Pan. Ick bid wilt my verschoonen
Ick kan niet lyen dat men my soo schelms gaet honen. Sga. Ay my! laet alles daer, en zijt toch wat gestilt, Pan. Wel aen ick ben te vreen zeg my maer wat gy wilt. Sga. Ick sprack u geeren, Pan. Per quam Linguam wilt gy spreken.
Met welke tong? Sga. Wat sal de geck nu weer gebreken,
Wel met de tong mijns Heer, die ick heb in mijn mont. Pan. Ick mein met welcke tael, ’t schijnt dat gy ’t niet verstont, Sga. Gy seyt wat tongh? Pan. ’k Meyn Tael. Sga. Mijn Heer dat is wat anders. Pan. Wilt gy in ’t Italiaens? Sga. Neen Pan. Of als d’ Engelanders; Sga. Neen. Pan. Of in Spaens? Sga. Neen. Pan. Of Hoogduits? Sga. Neen. Pan. In Latijn? Sga. Neen. Pan. Griecks? Sga. Neen. Pan. Of Hebreeus? Sga. Wat Duivel sal dit zijn?
Neen. Pan. Ziriacks? Sga. Neen. Pan. Turcks?
Sag. Neen,
Pan. Of als de Portugisen? Sga. Neen. Pan. Of Arabers? Sga. Neen laet ons geen tijt verliesen? Pan. Wat Tael dan? Sga. Nederduyts Pan. Gaet dan aen d’ ander zy,
Dees oor gewent haer maer op taelen van waerdy,
Maer dees gewent haer maer op moederlijcke taelen. Sga. ,,De droes moet dese geck in kleyn Turkyen haelen. Pan. Wat wilt gy nu? Sga. Ick heb een kleyn moeyelijckheyt? Pan. Is ’t in Philosophie het wert u uyt geleyt, Sga. Vergeeft my ick sou u.. Pan. Gy wilt misschien maer weten,
Of het geval of de substantie wort geheeten
Termijn of equivoocq ten aensien van het zijn, Sga. In ’t minste niet ick sou, Pan. Ay stelt u in geen pijn. Sga. Ick sou? Pan. Of Logica by ons een konst magh wesen
Of wel een wetenschap, Sga. Neen toch ick!
Poc. Wil niet vresen.
Of sy tot voorwerp heeft drie krachten van de Geest
Of maer de derd’ alleen? Sga. ,,De Droeskop hael de beest.
,,Hoe ben ick hier gebruyt? Pan. Of dat men moet solveren
Persilogismum, tot een slot van ’t disputeren,
Of door conclusie, of.... Sga. Neen neen, de Duyvel neen. Pan. Wel segt dan wat gy wilt? Sga. Daer ben ick mee te vreen.
Ick sal u seggen maer gy moet ten minsten hooren.
Sy speecken gelijck.
Weet dan mijn Heer Doctoor, dat ick heb uytverkoren
Eer schoon en jonge Bruyd, met wie ick ben van sin
Van desen avond noch, om dat ick haer bemin
Te trouwen, segh my toch, hoe ick hier in sal leven?
Pancrace sppreeckt op den selven tijd als Sganarelle speeckt.
Pan. Den mensch is van natuer een tong en spraek gegeven.
Op dat hy sijn gedacht daer door ontdecken sou,
En g’lijck ick het gedacht Portret der saecken hou.
Soo zijn ons woorden het Portret van ons gedachten?
Door welk Portret men moet de kennisse betrachten;
Van ons gedachten schoon verscheyden inde saeck,
Van ons gedaehten nu dan Sganarelle maeck,
Een end van u versoeck? Sga. Brilt voor de Duyvel rekel?
’k Ben genoeg gebruyt geweest met u gekekel,
’k Ga na den and’ren toe, die sal my soo ick meen
Gehoor verleenen, en meer luysteren na mijn reen?
Holla?
Marphurius uyt, sacht sprekende.
Mar. Wat is u wil? Sga. Ick sou u geerne sprecken,
Van een geringe saeck, en na dat ick bereken,
Sult gy naer u verstant my onderrichten, en
Dit is de reden dat ick hier gekomen ben; Mar. Heer Schanarelle ’k bid verstaen wy eerst malkand’ren,
Hoor gy moet u manier van spreeken wat verand’ren,
Want gy verstaet noch ons Philosophie niet wel,
Dies luistert na mijn les Sinjeur Heer Sganarel,
Gy moet op dat gy ’t weet u worden wel besteken,
En moet niet seeker maer moet twyfelachtig spreken?
Dies gy niet seggen moet, ’k ben hier gekomen, en
Ick kom hier, maet my dunkt dat ick gekoomen ben. Sga. My dunkt, Mar. Ja ja my dunkt, Sga. Wel ben ick dan niet gekomen, Mar. By consequentie wort dat geensins aengenoomen,
Gy kont niet konnen zijn schoon gy gekoomen sijt. Sga. Hier heb ick weer wat nieuws, mijn Heer ’t is nu geen tijd
Om veel te spotten, Mar. Wel ick spot niet, ’k spreek de waerheid? Sga. Wel is het dan niet waer dat ick hier ben, de klaerheyd.
Spreek selver Mar. ’t Gaet niet vast, men kan ’t in twijffel slaen! Sga. Siet gy my hier dan niet, en sie ick u niet staen. Mar. My dunkt dat ick u sie, Sga. Gy dunkt met my te gekken.
Wy staen hier bey, wat wilt gy dit in twijfel trekken.
Ay die diepsinnigheit en is niet eens van noo,
Ick heb wat anders voor ick soek geen naeld in ’t hoo,
Weet dat ick mijn van daegh in d’ Echten staet wil steken,
En dat ick geerne sou... Mar. ’k Weet daer niet van te spreeken. Sga. Ick zeg het u, Mar. ’t Kan zijn. Sga. De Dochter die ’k bemin, is jong en schoon, na myn
Goetdunken. Mar. Wel dat is al mogelijck.
Sga. In dit trouwen,
Zou ick wel of qualijck doen, met welk sou ’t gy het houwen? Mar. Met ’t een of ’t ander. Sga. Wel hier hebbe weder ’t spel,
Indien ick met haer trouw mijn Heer, doen ick dan wel? Mar. Na dat het valt, Sga. Of sal ick qualijck doen? Mar. ’t Kan wesen, Sga. Antwoort gelijck ’t behoort, Mar. ’k Sal ’t doen, en wilt niet vresen. Sga. ’k Ben zeer genegen tot dees dochter. Mar. Dat kan zijn. Sga. De Vader staet het toe, Mar. Dat kan hy doen, Sga. Wat pijn,
Of moeylijckheyt siet gy in ’t Huwelijck. Mar. Niet met allen, Sga. Soo sal het goet sijn. Mar. Wel na dat het dan sal vallen, Sga. Maer ick vrees voor Horens. Mar. Ja dat is al doenlijck, Sga. En dat gelijckt my niet, Mar. Dat gild is Horen-rijk, Sga. Wat dunckter u van? Mar. Het zijn mogelijcke saecken. Sga. Sou sy m’ onteeren? Mar. Sy kan u Cornelis maecken. Sga. Maer zeg wat sout gy doen dat gy waert in mijn plaets. Mar. ’k En weet, Sga. Wat raet gy my? Mar. Ick ben ten enden raets, Sga. ’k Word rasend’ en ick barst van spijt, Mar. Ick was mijn handen.
Sga. Bruyt voor den Duyvel. Mar. Daer souw ick niet wel belanden, Sga. De droeskop hael de geck, ick sal u haest van toon,
Veranderen doen hou daer. Hy slaet hem. Mar. Doet gy my dese hoon,
Hou op wat sal dit zijn? Sga. Soo sal ick u betaelen Mar. Wat stoutigheyt is dit een Philosooph te slaen,
Een philosooph als my wat boosheyt gaet u aen Sga. Heer Philosooph ick bid verstaen wy eerst malkanderen,
Want gy moet u manier van spreken wat verand’ren,
Mits gy verstaet toch de Philosophie niet wel,
Gy moet niet seggen dat u oit sloeg Sganarel.
Maer wel dat het u dunkt dat hy u heeft geslaegen, Mar. Wel sloegt gy my dan niet? Ick sal u aen gaen dragen Sga. My docht dat ick u sloegh! Mar. Ick voel de slagen wel. Sga. Dat is al doenlijck, Mar. De strepen staen in ’t vel Sga. Dat is al mogelijck, Mar. Ick sal my aen u wreken. Sga. Ick was mijn handen, Mar. Gy sloeght my nochtans braef. Sga. ’k Weet daer niet van te spreeken. Mar. Ick Weet het des te meer. Sga. Loop geck ja loopt maer heen, Mar. ’k Ga na den rechter toe. Sga. Maer breeck eerst hals en been.
Wel kan ick van mijn trou dan gans geen uytslag horen,
Ick ben nu also wijs gelijck ick was te vooren,
Wat raet! wat nu gedaen, maer sacht ick hoor gerugt,
Het zyn Heydinnen hoor wat zijn zy vol genucht.
Twee Heydinnen met bommekens Singende en danssende uyt.
WAt sijn wy vol genuchten.
Als wy gaen over ’t velt,
Wy en hebben niet te duchten,
Want wy en hebben toch geen gelt.
Getelt of ongetelt;
Wy vresen geen gewelt,
Men hoort ons van geen droefheyt suchten,
Al is het met ons noch soo slecht gestelt.
Sga. Soo gy my mijn geluck wel weeten uyt te leggen? 1. Heyd. Siet Heer, hier zijnder twee die u dat sullen seggen. 2. Heyd. Kom geef ons maer u handt, en daer een penning in,
Wy seggen u geluck aengaende uwe min,
Sag. Wel aen ick ben te vreen, daer hebt gy bei mijn hand_
Met elck een penning in: 1. Heyd. Ick zie u oogen branden
In liefde, ghy bemint. 2. Heyd. Ghy hebt een goed gelaet,
Een goed gelaet mijn Heer. 1. Heyd. Waer in geschreven staet
U goedertieren aert, sie daer, daer staet te lesen,
Dat ghy in ’t kort mijn Heer, in ’t kort mijn Heer sult wesen
Yet... 2. Heyd. Ja getrouwt ’t kort, in korten tijd getrout. 1. Heyd. Gy sult een schoone Vrouw, soo schoon gelijck het Gout
p.23
Geniten, ja mijn Heer. 2. Heyd. Een Vrouw, die al de Wereldt
Beminnen, eeren sal, s’ is schoon en jongh bepeerelt
Met soet’ aentreck’lijckheyd
1. Aerd. Een die u mettertijd
Veel Vrienden maeken sal. 2. Heyd. Gewis mijn Heer ghy zijt
Geluckigh, want door haer, sal yder een u achten,
Beminnen goede Heer. 1. Heyd. Die altijt sal betrachten,
Dat de Wereld u sal eeren, goede Heer! 2. Heyd. Ghy sult voorspoedigh zijn in al u saken. 2. Heyd. ’k Zweer Sga. Wel dat is alles wel, maer wat ick u moet vragen,
Ick heb een groote vrees, sou ick wel hoorens dragen? 1. Heyd. Ja Hoorens dragen? Sga. Of ick sal Cornelis zijn, 2. Heyd. Cornelis Ja mijn Heer, Sga. Kom help my uyt de pijn.
Sy dansen rom en om hem, en singen.
WAt sijn wy vol genuchten,
Als &c.
Sga. Wat Duyvel wat is dit, is my dat antwoort geven,
Op ’t geen dat ick u vraegh, seg? sal ick in mijn leven,
Noch Koeckoeck wesen? 1. Heyd. Gy? 2. Heyd. Gy Koeckoeck? Sga. Ja: of ick
Sal Koekoeck wesen, soo ick my met haer verstrickt:
Sy dansen en singen.
WAt sijn wy vol genuchten,
Als &c.
Sga. Bruyt voor den droeskop heen gy verkens met u singen,
En my geen antwoort geeft, en rontom my komt springen,
En laet my steken in mijn achter docht en pijn:
Maer ick moet weten hoe het met mijn trou sal zijn,
Al sou ’k de waerheydt by een toovenaer gaen soeken.
Het is niet noodigh dat men Sganarel sal soecken,
Sie daer dats gangh, maer sacht wat sie ick daer?
Ick hoef geen toovenaer, ick sie ’t hier al te klaer,
Dorinne, Lycaste uyt.
Lyc. Is ’t waer het geen gy segt, mijn schoone Dorimene? Dor. ’t Is waer.
Luc. Is dan de hoop van mijne Min verdwenen? Dor. Dat zeg ick niet
Lyc. Mijn Lief, hoe sal ick dit verstaen
Gaet gy niet trouwen? Dor. Ja.
Lyc. Soo ist met my gedaen.
Hebt gy mijn Liefde dan vergeten, o gy wrede,
Die ’k ingesogen had uyt u aentrecklijckheden,
Hebt gy vergeten u beloften my gedaen
Dat gy m’ altijd soud minnen hoe ’t mocht gaen. Dor. Neen toch in ’t minste niet, Sga. ,,Wat duyvel sal dit wesen? Dor. Ick min u als voor-heen, dies hebt gy niet te vreesen,
Mijn Lief dit Huwelijck verstreckt u geen smert,
Gy sult beswaert zijn van mijn gemoet en hert:
’k Sal met dees oude sin van daeg, ’t is waer wel trouwen,
Maer ’k wensten morgen wel sijn uyt-vaert weer te houwen Sga. ’t Dat u de duyvel hael? Dor. ’k Trou uyt geen liefde neen;
Maer om sijn gelt, hy ’s rijck en dees aentrecklijckheen,
Zijn d’ alderkrachtighste, die kunnen my bekoren,
’k Sal middel vinden, geef de moet toch niet verloren
Om Wedu haest te zijn’ Sga. Wat dunckt u daer van bloet,
Dat is een Vercken? Dor. En dan sal ick met sijn goet,
U Trouwend’ onse staet op ’t heerlijckst onderhouwen,
Want ick noch gy hebt gelt, wilt op mijn woort betrouwen,
Hy heeft geen half Jaer meer levens, sijt gerust,
’k Verseker u sijn Doot dan sullen wy met lust,
Met vreught, en vrolijckheyd moy weer met ’t sijne maken,
En ondertussen kan ons Liefde blyven blaken
Die gy wanneer ’t u lust kunt lessen in mijn Min, Sga. ,,Wel dat is immers duyts Dor. Stelt dan voort uyt u sin,
U droefheyt, en u smert, gy sijt mijn uytverkooren,
Lyc. Ick ben geluckigh ach! Sga. ,,En ick ben moy geschoren,
Lyc. Dat ick u handen kus, Dor. ’k Sal haest de uwe sijn
Lycaste,
Lyc. Gy verlost mijn Ziel van smert en pijn, Dor. Wy spraken al van u van mijn Lief’ Sga. Dat kan wel wesen? Dor. En ick heb by mijn Neef u hoogelijck gepresen,
Lyc. Is dit u Bruydegom? Dor. Ja Neef, dit is de Heer,
Die met my trouwen sal,
Lyc. ’k Ben bly dat ick de eer
Geniet, om u en hem in Echt-geluck te wenschen,
Gy doet zeer wel dat gy u Jeught niet laet verflenssen,
Maer gaet besteden aen soo schoon en Jonge-Vrouw,
Gy zijt geluckigh Nicht, dat gy u in de trou
Verbinden moogt aen sulck een man, die m’ uyt zijn oogen
De goetheydt blincken siet, mijn Heer ick Wil my pogen,
Om met u eene bant van vrientschap aen te gaen,
’k Sal u besoeken.. Sga. ,,U besoeck staet my niet aen. Dor. Dat is mijn Cozijn,
Lyc.1 ’k Heb d’ eer dat ick haer Nicht mach heten, Sga. ,,Nicht en Cozijn, hoe? ben ick niet wel opgeseten, Dor. Kom laet ons gaen Cozijn, ’t is tijt ick moet my spoen,
Lyc. Geeft my u handt mijn Nicht. Dor. Cozijn dat wil ick doen. Binnen. Sga. Nicht, en Cozijn ’t is wel. ’k Sal heden met hem trouwen.
Maer ’k wensten morgen wel sijn uytvaert weer te houwen,
Dat u de Duyvel hael, dit Houwelijck moet heen
Nicht en Cozijn, o bloet ick soeck geen hoorens, neen.
Holla.
Alcantor uyt.
Alca. Ha! zijt gy daer mijn Schoon-soon wel gekomen Sga. U dienaer Alca. Nu kom in mijn Schoon-soon niet te dromen, Sga. Ick sou u wel een woort... Alca. Kom laet ons binnen gaen, Sga. Dat is noodigh Heer,
Alca. Sult gy hier blyven staen,
Gy komt hier om den Trouw met Dorimeen te sluyten, Sga. Verschoon my? Alca. Kom toch in, Sga. Ay neen mijn Heer kom buyten? Alca. Ick haeck soo wel als ghy naer uwe Bruyloftsdagh, Sga. Ick kom hier om iets aers, Alca. ’k Heb alles wat ick mach,
Besorght en ree gemaeckt, Sga. Daer van kom ick niet spreken, Alca. De Speellien zijn bestelt, mijn kint in ’t nieuw gesteken, Sga. Dat ist niet dat ick wil, ick heb gelijck gy weer
U kint ten echt geeyst. Alca. En sy is oock gereet,
Kom binnen. Sga. Maer mijn Heer. Alca. Ghy sult nu u genoegen. Sga. ’k Sou u niet raden dat g’ u kint by my sou voegen, Alca. ’k Stierf eer als dat ick mijn beloften breken sou, Sga. ’k Ootsla u van u woort. Alca. Neen neen mijn Heer, dees trouw
Moet voortgang hebben Sga. Maer Alca. Mijn woort dat sal ick houwen,
En gy sult met mijn kint, spijt al de weerelt trouwen, Sga. ,,De Duyvel speelter me! Alca. Zie mijn genegentheyt,
Die is soo groot tot u, dat schoon, recht uyt geseyt,
Een Prins mijn kint versogt om me in d’ echt te leven
Ick hem die weygren sou, om u mijn kint te geven. Sga. Mijn Heer ick danck u van de eer die gy my toont Alca. In ’t minste niet,
Sga. ’k Bid dat gy my verschoont,
Ick wil niet trouwen, Alca. Niet, Sga. Neen. Alca. En om welcke reden? Sga. Om dat mijn Vader selfs noyt is in d’ Echt getreden,
Ick wil hem volgen en met hem mijn heel geslagt
Die nimmer hebben op het Houwelijck gedacht Alca. ’t Is waer de wil is vry, en ick wil niemant dwingen,
Gy hebt mijn kint versocht ten Huwelijck, alle dingen.
Zijn vaerdigh, maer terwijl gy nu verandert zijt,
Ga ’k sien wat ick sal doen, verwacht van my bescheyt. binnen. Sga. Wel is het anders niet, dat sal noch al wel lucken:
Ick wist niet, hoe ick my sou uyt dit Huwelijck rucken,
Ick vreesden van sijn kant voor meerder moeylijckheyt:
Maer sacht, daer is de Soon, die brenght my meer bescheyt.
Alcidas met twee degens.
Alci. Ick ben u dienaer Heer, Sga. Die hoop ick oock te wesen,
Mijn Heer, soo langh ick leef, ick heb voor geen quaet te vresen.
,,Hy spreeckt te seer beleeft! Alci. Mompeer heeft my geseyd
Dat gy de sin hebt om te trouwen af-geleyd. Sga. Soo ist, maer ’t is my leet. Alci. O! daer ’s niet aen gelegen.
Sga. ’k Was tot u Suster, ’k moet bekennen seer genegen,
Maer ’k moet met hertseer.. Alci. Ay mijn Heer dats niet met al.
Kiest van dees degens een die ’t u believen sal. Sga. Van dees twee degens? Alci. Ja indien ’t u kan behagen? Sga. Wat sal ick daer me doen, die voor den regen dragen? Alci. Mijn Heer, ick bid u kies, indien gy... Sga. Waerom dat?
Ick ben geen Joncker, ’k draegh geen degen op mijn gat. Alci. Mijn Heer, gelijck ghy u gaet uyt de strick ontbinden,
Ggmaeckr met Suster: wilt dan niet onreed’lijck vinden,
Dat ick een kleyne bê van u versoeck. Sga. En wat? Alci. Een ander mocht gerucht gaen maeken door de Stadt,
En door schelden en vervloecken, lichtelijck honen,
Dat zijn wy niet gewent, dees moet gy my verschoonen,
Dat ick mee soetigheyt, indien het u bevalt, Sga. Wat salt
Hier Worden? Alci. Of gy my, of ick u sonder spreken,
Of veel getier de keel malkanderen af te steken.
Indien het u belieft. Sga. Dat is een compliment. Alci. Kies dan mijn Heer, Sa kies Sga. Dats eerst een dolle vent,
Ick ben u dienaer Heer. Alci. Kies sonder tegen spreken,
Sga. Wel ’k, heb geen keel te veel dat gy die al sout steken, Alci. Mijn Heer dat moet soo zijn Sga. En dat staet my niet aen. Alci. Soo gy niet vechten wilt sal ick u moeten slaen.
Indien het u belieft, Sga. Hoe sal ick my hier houwen, Alci. Hoor gy moet vechten, of gy moet mijn Suster trouwen, Sga. Wat duivel is dit hier? Alci. Mijn Heer ay wilt u spoen,
’k Heb noch afferen. Sga. Gy kunt die afferen doen.
En laeten my maer gaen. Alci. Soo wilt gy dan niet vechten, Sga. Neen Alci. Niet Sga. O Neen. Alci. ’t Is wel, ’k Sal dan mijn selven rechten
Maer ’k bid u Heer met alle Heusheit, en beklaegh,
U niet soo ick my niet naer uwen wil en draegh
Gy wilt niet vechten heer noch ook mijn Suster trouwen,
Ick most dan met verlof u strax de keel of douwen,
En dat en was geen daet die voor een Edelman past,
Soo moet ick u dan slaen gelijck my is belast,
En gy zijt al te wijs om dit niet goet te vinden,
Sta vast dan Sganarel. Sga. ,,Men most dien dollen binden,
,,Wat Duivel sal dat sijn? Alci. Sa maekt u dan gereet,
Tot Trouwen, of tot slaen (maer seker ’t is my leet)
Dat ick in dese saek soo met mijn Heer moet leven,
Wil g’ u tot vechten of tot trouwen u begeven? Sga. ’k Kan niet besluiten om het een of ’t aer te doen,
Alci. Niet Heer? Sga. Voorseker Neen? Alci. Soo moet ick my dan spoen.
Met u verlof mijn Heer. Hy slaet hem. Sga. Wel Vent wat gaet u over? Alci. Ick moet u slaen mijn Heer Hy slaet weer. Sga. Wel maeckt het hier niet grover? Alci. Het is my leet Heer dat ick u soo hand’len moet,
Maer ’k sal niet af-slaen, want gy vint het immers goet,
Van slaen, tot dat gy trouwt mijn Suster. Hy slaet.
Sga ’k Salse Ttrouwen, Alci. Mijn Heer, wat moet ick my nu niet geluckigh houwen,
Terwijl ick sie dat gy u na de reden voeght,
En dat gy met de Trou mijns Susters u vernoeght, Sga. ,,Dat mocht de duyvel doen! Alci. ’k Ga na mijn Vader treden,
En seggen dat gy sijt ten uytersten te vreden, Sga. Dat lieght hy door sijn hals, ick sou te vreden zijn,
Met horens: Wat baert my dit Huw’lijck niet al pijn.
Alcidas, Alcantor, Dorimene, Papinette.
Alci. Mijn Vader t’ is gedaen, hy voegt hem na de reden,
Hy sal met Suster, als gy wilt, in ’t Huw’lijck treden,
Hy heeft dees saecken met een goe manier gedaen,
Geeft hem mijn Suster nu, Alca. Daer twyfel ick niet aen,
Mijn Heer die heeft verstant, kom hier mijn Dorimene,
En rijckt mijn Heer u hand, u handt nu oock met eene
Nu is het Huw’lijck klaer, Pap. Ick wensch u veel gelijck,
Nu wacht ick voor het minst een heerlijck Bruygom stuck.
Niet waer heen Bruyd’gom. Alca. Gy moet u man beminnen,
Mijn Dochter als een Vrou, Dor. Ick sal Papa, Alca. U sinnen,
Moet gy na sijne wil gaen voegen, hoorde wel, Dor. O ja Papa ick sal, Alca. Geluck Heer Sganarel, Sga. ,,Geluck de Duvel, Alca. Wel wilt gy my niet bedancken,
Ick spring van blyschap, Sga. En ick sou van druck wel jancken, Alca. Wort rijck en zaligh, Sga. Ja in ’t kort heel hoorenrijck,
Wel dit is immers een gedwongen Houw’lijck.
