Cornelis van Ghistele: Vertaling van Ovidius’ Heroides, met toevoeging van antwoordbrieven.
Editie-1553: UB Gent: BL 5380
Editie-1555: UB Gent: BL 5559 en Cl 1709
Editie-1559: UBA O 62-571, UB Gent G 244 en UBL 1198 G 35. Ook bij books.google.com
Enkele brieven zijn herdrukt in Dboek der amoreusheyt. Antwerpen, Guillaem van Parijs, 1580. UBL 1497 F 21.
Vermeerderde editie-1589: UBL 192 E 13
Editie Rotterdam 1607: UB Gent BL 6018.
Deze uitgave is naar de editie-1559; de brieven van Helena aan Menelaus en van Menelaus aan Helena naar de editie-1589.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De spelling van u en v is genormaliseerd. Abbreviaturen zijn cursief aangegeven.
Deze website biedt ook een uitgave van Van Ghisteles vertalingen van Horatius en Plautus.
[fol. *1r]
 Der Griecxser Princers-
sen, ende Ionckvrouwen clachtige Sendt brie-
ven, Heroidum Epistolae ghenaempt, beschreven
duer den gheleerden ende vermaerden Poeet
Ovidius Naso inden Latijne, ende nu
eerst in Duytsche duer Cornelis
van Ghistele Rhetorijcke-
lijck overgheset, seer
Playsant om
lesen.
¶ Anderwerf noch duer den selven Translateur
ghecorrigeert ende noch .xij. nieuwe responsi-
ve Epistelen, daer op ghemaeckt, ende on-
der de voorghenoemde Ovidius
Epistelen ghemengt.
[Vignet: Pub. Ovid. Naso].
Gheprint Thantwerpen inde Rape by Hans
de Laet. M. D. LIX.
Met Gratie ende Privilegie. |
[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]
OPT VERSUECK GHEDAEN INden Secreten Raet des Conincx van wegen Ians de Laet, ghesworen drucker ende boeckvercooper binnen de stadt van Antwerpen, Tenterende ten eynde dat hem alleene met seclusie van allen anderen toeghelaten ende ghepermitteert wordde te moghen drucken* ende vercoopen die Epistelen ende Responsijf brieven op de EPISTOLAS HEROIDUM OVIDII, ghemaeckt by Cornelis van Ghistele, gevisiteert ende geapprobeert by Heeren ende meesteren Ianne à Fine, Prochiaen der kercken van onser liever Vrouwen binnen Antwerpen voorscreven. ONSEN HEERE DIE CONINCK als Hertoch van Brabant. Nae dien hem vander voorscreven visitatie ende approbatie ghebleken is, dat dboecxken voorschreven goet is, niet quaets begrijpende, heeft toeghelaten, gheoorloeft, gheconsenteert, ende gepermitteert, Laet toe, oorloeft, consenteert ende permitteert by desen den voorschreven Ianne de Laet suppliant, dat hy tvoorschreven boecxken navolgende der correctien daer op ghedaen, soo verre daer eenige geschiet is, sal mogen drucken, vercoopen, ende distribueren alomme binnen allen den Lande van herwaerts over daert hem goetduncken ende gelieven sal. Sonder daeromme tegen die voorschreven Conincklijke Majesteyt oft zijne ordinantien, verboden, ende placcaten te misdoene. Behoudelijcken dat die voorscreven suppliant schuldich sal zijn hem in desen te reguleren navolgende der ordinantien opt stuck vander Printerije ghemaeckt. Interdicerende ende verbiedende de selve met allen anderen Printers ende Librariers tvoorschreven boecxken in drij iaren naestcomende nae te printen. Op de pene vande confiscatie vanden selven. Ende daerenboven te Incurreren tot behoef vande voorschreven Conincklijcke Maiesteyt de emende van twintich carolus guldens by elcken van den ghenen die de contrarie daer af doen sal. Ghedaen inder stadt van Bruessele den xxj. Aprilis Anno M. D. LIX. Nae Paesschen.
De la Torre.
[fol. *2v]
OPT VERSUECK GHEDAEN INden Rade van Brabant van weghen Ians de Laet, ghesworen drucker ende boeckvercooper binnen de stadt van Antwerpen, Tenterende ten eynde dat hem alleene met seclusie van allen anderen toeghelaten ende ghepermitteert wordde te moghen drucken ende vercoopen die Epistelen ende Responsijf brieven op de EPISTOLAS HEROIDUM OVIDII, ghemaeckt by Cornelis van Ghistele, gevisiteert ende geapprobeert by Heeren ende meesteren Ianne à Fine, Prochiaen der kercken van onser liever Vrouwen binnen Antwerpen voorschreven. ONSEN HEERE DIE CONINCK als Hertoch van Brabant. Nae dien hem vanden voorschreven visitatie ende approbatie ghebleken is, dat dboecxken voorschreven goet is, niet quaets begrijpende, heeft toeghelaten, gheoorloeft, gheconsenteert, ende gepermitteert, Laet toe, oorloeft, consenteert ende permitteert by desen den voorschreven Ianne de Laet suppliant, dat hy tvoorschreven boecxken navolgende der correctien daer op ghedaen, soo verre daer eenighe geschiet is, sal mogen drucken, vercoopen, ende distribueren alomme binnen desen Lande van Brabant daert hem goetduncken ende ghelieven sal. Sonder daeromme tegen die voorscreven Conincklijcke Maiesteyt oft zijne ordinantien, verboden, ende placcaten te misdoene. Behoudelijcken dat die voorschreven supplant schuldich sal zijn hem in desen te reguleren navolgende der ordinantien opt stuck vander Printerije ghemaeckt. Interdicerende ende verbiedende de selve met allen anderen Printers ende Librariers tvoorschreven boecxken in drij iaren naestcomende nae te printen. Op de pene vande confiscatie vanden selven. Ende daerenboven te Incurreren tot behoef vande voorschreven Conincklijcke Maiesteyt de emende van twintich carolus guldens by elcken van den ghenen die de contrarie daer af doen sal. Ghedaen inder stadt van Bruessele den xiij. Aprilis Anno M. D. LIX. Nae Paesschen.
P. de Lens.
[fol. *3r]
***************
Der Griecken heerlijcke coragieusheyt,
Ovidius poetelijcke philosophye,
Der Princerssen eerlijcke amoreusheyt
Sonder dorperheyt oft vilonije,
Der Rethorijckelijcker consten clergije
Suldy in dit boek vinden met vruechden.
Overleset met verstande alst past by tije,
Op dat u herte mach groeyen in deuchden.
*************** |
|
[fol. *3v]
Den voorsichtighen H.
Nicolaes Rokox Riddere en Burghemeestere
der Stadt van Antwerpen, Cornelis van
Gistele reverentelijck gunt, ende
wenst Peys, ende vrede. |
| WAnt Eer. Heere, heer Nicolaes Rokox uwer Eer.t ghelieft heeft wyt een goet Jonstich herte, my uwen simpelen dienaer, weldaet ende behulpicheyt te doene, sonder daertoe met eenighe voorgaende weldaden oft diensten verwekt zijnde: So hebbe Ick my dicwils versint hoe ende in wat manieren dat ic dancbaer soude cunnen gewesen, hebbende voor oogen ende ontdeckende dat onder de redelicke creaturen niet en is verworpender noch leelicker, dan besmet te zijne metter note [fol. *4r] van ondanckbaerheyt, gelijck tselffste den Ethniken ende Heydenssche luijden wyter naturen kennelick is geweest, also men wyt hen schrijven merckelicken can bevinden: ende onder ander so is my voor oogen gecommen tseggen van Ausonius als hy seeght. Ingrato homine terra nil peius creat. Jae die van Perssen leestmen datze de ondancbaerheyt sulcx hebben gehaet, dat geheel Perssen dus was met publicken edicte gecaveert, datmen den ondanckbaren persoonen wettelicken van ondancbaerheyt verwonnen zijnde capitalicken ende Int Lijf castijen soude. Omme dan te ontgaene de smette van ondancbaerheyt, So ist dat ick onder protectie van uwer Eer.t laete in drucke uytgaen xii. Responsijfve brieven, by my in Dichte ghestelt, ende [fol. *4v] eertijts noyt ghemaeckt noch gheschreven zijnde, corresponderende op zekere ander brieven Heroidum van Ovidio Int Latine beschreven, eenighen tijt geleden by my in Dichte ghestelt, uwer Eer.t biddende dat ghijze voor een gratuiteyt ende teeken van danckbaerheyt wilt aenveerden, overdenckende der Griecken Hemistichium: Καὶ μικροῖς χαρὶς μεγάλη. hoc est: Est & in parvis gratia magna rebus. Ende dat niemanden en behoort qualicken afgenomen te wordene, als hy wt een goet herte doet dat hy can, ende na zijn vermuegen volgende tgene des hem God gegunt heeft, ghelijck Cicero een Heyden menssche tselfste ons in Officijs betuygt, ende Christus ons leert [in margine: Luc. 21] Int exemple van het arme weeuken, haer betuygende dat zij met heure [fol. *5r] cleyne ghifte meer deught gedaen hadde, dan de rijcke Phariseen met hen hovaerdige ghiften. Nietmin hoe cleyne dat dese mijne dancbaerheyt in haer selven metter waerheyt can gezijn, So salze gratieuser wesen Inghevalle dat uwer L. de selve wilt estimeren wt den goeden Jonsticheyt van mijnder herten, dwelck anders niet en begeert, dan uwer Eer.ts onderdanicheyt met eerlijcke dancbaerheyt te bethoonen. Hopende oock boven al, dat desen mijnen aerbeyt den goeden Luyden te aenghenaemer sal wesen, als zij int beghinsel vanden zelven selen bevinden dat dese tweelf Responsijven onder uwen name ende protectie die liefghetal is worden wtgegeven. Ende Ic meyne datse den gheleerden Luyden te meer selen behagen wt desen aenzien [fol. *5v] ende respecte, datze getrocken ende ghemaeckt zijn wt diversche oude Poetrien comformelicken metten zelven ouden Inventien dienende onder tdexele van gefingeerde dinghen tot onderwijs vanden gemeynen man, die wt den Innehouden vanden voorsz. Epistelen ende Responsijven hen mogen houden voor gewaerschouwet, omme te schouwen so vele alst in hen is de vierige strale van Venus, de welcke menighen rustigen ende edelen man ghebrocht heeft in verdriete, ghelijck tselfste is blijckende, als in eenen spiegele wt den Innehouden vanden hier naervolghende Epistelen metten Responsijven. Anders op dit pas noch langere en wille Ick uwer Eer.n met lange schrijven niet verhouden van zijne affairen ende administratie van den [fol. *6r] Regimente deser Stadt, dan dat Ick wt Innicheyt mijnder herten bidde God almachtich, dat hy tot welvaert vanden stadt van Antwerpen uwer Eer.n wilt bewaren in goede gesontheyt ende voorspoet van uwe Edele couraige, mijnen persoon ende simpele vermogen onderworpende tot alle Diensten ende ghehoorsaemheyt vanden selver uwer Eer.t Datum Tantwerpen opten ix Dach van Meye. 1559. |
[fol. *6v]
MUlta licet quondam scripsit facundus Homerus,
Argivo Argivos qui canit ore duces:
Heroum quamvis suavis Sophoclea thalia
Tractavit Tragicis tristia facta modis:
(5) Grandiloqui laudat moestos Euripidis actus
Cecropidum tellus, Melpomeneque probat:
Non tamen hunc Clio damnat spernitve poëtam,
Pelignum, Argolicos quem canit ipse viros:
Nempe Erato exultat, quem dulce dulcis amores
(10) Cantavit Latio carmine Naso meus
Sic mea Teutonicum quid ludit fistula carmen,
Indoctis modulis barbara verba sonans,
Et quod Germano Latium exprimit ore poetam
Si scelus hoc, fasso parcite Pierides.
(15) Parcite Pierides, veniam pro laude precamur,
Suavisoni Vatis si vitia chelis.
Sed quod magna meis spumescunt aequora remis
Intrat et Ausonium quod me cymba mare.
[fol. *7r]
Consului Divos, venerandum Numen adorans,
(20) Dirigat ut timidam docta Minerva ratem.
Protin’ adridens Tritonia, quis vetat inquit,
Induere Argolici militis arma Phrygem.
Et si Romanus fuit, & sit Naso legendus:
Cur non Teutonicus Naso legendus erit?
(25) Haec me dicta movent vulgari pandere lingua
Sulmonensis opus, tu sine Calliope.
Tu sine Calliope, quamvis non Phocidis undas
Gustavi, Aoniae vel neque fontis aquas.
Scilicet Heroum recito quos lusit amores,
(30) Ne fidat blandis pulchra puella viris.
Saepe viri fallunt, sed rarò foemina fraudat,
Scripsit ut in libris Naso poëta suis.
Praebuit exemplum nobis Cythereius Heros,
Fallax blanditias & dedit Aesonides.
(35) His igitur monitis saevas extinguere flammas
Discat, en ut cautè, vel sapienter amet.
Neve pharetrati fiat nova praeda puelli,
Flebilis ut Dido, tristis ut Hypsiphile.
Sed pia Penelope castè dilexit Ulyssem,
[fol. *7r]
(40) Atque suum cupidè Laodamia virum.
Haec virgo, haec coniux, haec et matrona pudica
Perlegat: haec casti sunt monimenta tori.
Denique tunc pariter nuptae, innuptaeque puellae,
Nobile Nasonis nomen ad astra ferent,
(45) Et tenerae teneris clamabunt vocibus, huius
Divini Vatis molliter ossa cubent.
[fol. *8r]
Decastichon Guilielmi
Gentij Neomagi. |
Gallia nunc iactet celebrem ventosa Marotum,
Petrarcham tollat Itala, terra suum,
Denique Sulmo vehat latium licet usque poëtam,
Non minus exultas, Belgica terra, tuo
(5) Teutonicis quam nunc modulis Cornelius aedit
Ghystelius, renovans Naso poema tuum
Non ita formosam Venerem depinxit Apelles.
Quam numeros numeris reddidit ipse suis.
Quare age qui curis animum laxare severis
(10) Expetis, hîc ferias Musa iocosa refert.
[fol. *8v]
Hier na volcht die Tafe-
le van Ovidius epistlen, met ooc
die .xij. Epistelen die daer nu nieu
by sijn ghemaect door den
selven Autheur. |
Eynde des Tafels.
[fol. A1v]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
| ALs de Griecken metter macht na Troyen getrocken waren: om Helena Menelaus huysvrouwe, die Paris ontschaeckt hadde, weder te halene, thien iaren lanck laghen sy voor de stadt eer sy die machtig werden: daer Ulysses, de sone van Laertes, vele vrome feyten ghewracht heeft: eens deels duer sijn eloquentie ende listighe practijcken, ende eens deels duer sijn cloeckeyt. De stadt ghewonnen sijnde, is hij met sijn schepen naer Griecken weder gheseylt, Maer onderwegen heeft hy alsulcke rampsalighe aventuere ghecregen, dat hy noch thien iaren op de reyse was eer hy thuys gheraken conde, diversche eylanden duer quade fortune besoeckende. Dies Penelope zijn huysvrouwe seer mistroostich was, dat andere heeren thuys quamen, ende dat sy van haren man (die sy vierich beminde) gheen bescheet en hoorde. Ende al was hy twintich iaren wt den lande, nochtans sy eerbaer ende suyvere haer altoos gehouwen heeft. Ten lesten schrijft sy desen brief (soo Ovidius ghefingeert heeft) daer inne te kennen gevende haeren druck, lijen, en verdriet, hakende seere naer sijn comste, &c. |
[fol. A2r]
Hier beghint de
Epistele die Penelo-
pe schrijft tot
Ulyssem. |
Ende begint aldus in Latijn.
Hanc tua Penelope lento tibi mittit Ulysses,
Nil mihi rescribas attamen ipse veni.
DEsen brief (gheschreven met drucke) gesonden wort
Van Penelope, tuwaerts in liefden blakende,
Aen u Ulysses, die traech bevonden wort
Tot mywaerts. niet dat ick ben hakende
(5) Na antwoorde. het weer schrijven sijt stakende.
Maer compt selve, en troost u lief vol rouwen.
Troya, daer wy groot verdriet duer zijn smakende,
Leet onder de voet, wy moghende wel op spouwen,
Om tderven des liefsten, wy Griexsche ionckvrouwen
(10) Ghy hadt betercoop Priamus stadt laten staen.
Och oft Neptunus hadde willen benouwen
Den overspeelder Paris, doen hy quam seylen saen
Na Lacedemonien (wee die riet tvermaen)
So en sou ick bedruckt sus niet gheseten hebben,
(15) En couwelijck alleen niet mijn bedde versleten hebben.
[fol. A2v]
[Nec mihi quaerenti.]
So en souden donruste nachten my niet mishaecht hebben,
Doen mijn hant metten weefgetou vermoeit gequelt was
So en sou ick de lange dagen niet* beclaecht hebben,
Als ick doer u liefde vol sorgen altijt onstelt was.
(20) Somtijts docht my dat der Troyanen gewelt was
U te cloeck: Hectors fame my dickwils verblaude
Ick hoorde dat Antilochus van Hector gevelt was,
Och dies duchten en sorgen my benaude.
Patroclus roep my oock heel verflaude.
(25) U altoos int herte hebbende eel bloeysel der bloemen.
Om Tlepolemus doot ick oock mijn hoot craude,
Van Sarpedon dorsteken, therte moest my scroemen.
Voor u duchtende al hoordick een ander nomen.
Maer in eerlijcke liefde god behagen sach.
(30) Hy strijt wel die strijt dat hy tlijf ontdragen mach.
[Argolici redire duces.]
Ons Griexse heeren zijn thuys comen weert gepresen
Van blijschap wast dat iegelijck tierde.
Elck heeft sinen liefsten getoont een wilcom wesen.
Doutaren die roocten, een iegelijck vierde,
(35) Der goden tempels men triumphelijck vercierde
Metten roof diese wt Troyen gehaelt hebben.
Elck vrouwe dede haer offerhande als de gemanierde
De ruyters hiervan haerder aventuren getaelt hebben,
Dies ouders, iongers, maechden ongefaelt, hebben
(40) Haer verwondert vander victorien blije.
De herten zijn vertroost die in druck gedwaelt hebben.
Elck vrouwe aenhangt haren man als een amye.
Iegelijck paert hem by zijn gayken nu te tije.
Een sulck solaes ick alleene derven moet.
(45) Eens anders vruecht den bedructen sterven doet,
[fol. A3r (2)]
[Iamque aliquis]
De sommighe wijsen, teekenen, oft scrijven,, maer
Met wat crijts, oft gestort wijns op de tafel bloot
Troyens gheleghentheyt, al haer bedrijven,, claer.
Hier lach de riviere, daer tgeberchte groot.
(50) En dit was Priamus hof en huys minioot.
Hier Achilles, daer Ulysses tenten stonden.
Lancx hier dede Hector menighen fellen stoot.
U sone Telemachus hevet al hooren vermonden
Die ick totten ouden Nestor hadde ghesonden,
(55) Om na u te vernemene waerachtich,
Dolons en Roesus doot vrempt om gronden,
Hoe sy met listen bleven onsachtich.*
Hebben wy oock al ghehoort seer clachtich.
Maer wat ist dat die vyanden int verdriet zijn,
(60) Duer u absentie duncket my al niet zijn.
[Ausus es o nimium.]
Och te veel stout waerdy, luttel denckende
Om u vrienden hier in Grieken ghelaten,
Dat ghy den leger van Tratien waert crenkende
Soo scalckelijck inden nacht, ick mocht wel haten.
(65) Want ghy niemant dan Diomeden en hadt tuwer baten,
Nochtans ghy so menighen man velde.
Dies ick altoos bedruct was wter maten,
Om dat ghy u selven in sulck perijkel stelde.
Maer mijn herte wert verlicht alsmen vertelde
(70) Dat ghy verworven hadt prijs en glorie,
Doen ghy weder met stouten ghewelde
Inden Griexschen hoop quaemt, noyt blijer victorie
U een euwighe loflijke memorie,
Want hy is weert lof, prijs, en eere,
(75) Die zijn lijf avontuert voor sinen lants heere.
[fol. A3v]
[Sed mihi quid prodest vest.]
Maer wat helpt my dat Troyen ghewonnen is
Met uwen handen, en inden gront gheschent,
En al ist dat menich vroom feyt begonnen is
Duer u wijsheyt, en faconde eloquent,
(80) Als ick blijve desolaet, en ghy absent.
Ick wou Troyen noch ware tot deser spatien,
En so rustich soude als eertijts excellent,
En dat ick noch ware in mijn delectatien.
Haren val genereert nu in mijn dolatien,
(85) Een ander sietmen duer haer gauderen,
En ick eylaes come tot perturbatien.
Ons Griecken sietmen sonder cesseren
De Troyaensche goeden alomme mineren,
En u Penelope noch in den druck is.
(90) Eens anders bate eens anders ongheluck is.
[Semisepulta virum curvo feriuntur aratro.]
Sy bouwen, sy ploegen tot haren voerspoede,
Vernielende der dooder gebeenten half begraven,
Dlandt is gemest met den Toyaenschen bloede,
Daer Troyen stont sy nu om vruchten slaven.
(95) De vervallen huysen eens vol costelijcker haven,
Is tgras nu bedeckende in allen hoecken.
Men siet iegelijck om wat te crijgene draven,
En om winnene hem vercloecken,
Maer ghy Ulysses, wie en souts niet vloecken,
(100) Slacht de gene die voor een ander pijnen vroet,
Want men weet naer u waer vraghen oft soecken,
Noch men verneemt geen besceet tot geenen termijnen
Van u lange beyen: dies ick verdwijnen moet,
En den geest met druckich orboren, leeft,
(105) Als een tortelduyfken dat syn gayken verloren heeft.
[fol. A4r (3)]
[Quisquis ad haec vertit peregrinam littora* puppim.]
So wie dat herwaerts comen gereyst noch,
Tschepe, te peerde, tsy van wat landen
Ick make haer te sprekene ongeveyst, och
Naer u vragende vrienden en vyanden,
(110) En geve hun brieven in haeren handen.
(Oft sy u iewers mochten bespueren)
Naer Pilos na Spaerten hebick de iongen valianden
Weer gesonden, op dat my mocht troost gebueren.
Maer hy en hoort niemanden van u rueren.
(115) O Troya Troya, u scoone hooghe vesten
Stonden my noch veel liever en u stercke mueren,
So mocht ic altoos dencken waer ghy waert ten lesten,
En met alle dandere claghen en questen,
En dan somtijts eenighe tijdinghe verwerven oock
(120) Denckende, tis eerlijc int harnas sterven oock.
[Quid timeam ignoro timeo tamen omnia demens]
Nu en weet ick niet voor wat hinder oft plaghen
Ick sorghen sal: noyt meerder verstranghen.
Nochtans sorge ick al (half rasende by vlaghen)
Dat u te watere oft te lande sou moghen pranghen,
(125) Maer wat wil ick peysen oft meer verlanghen,
Mans sijn gemeynlijck tot wellusten genegen,
Met eens anders liefde moechdy sijn bevangen
Die u hadt* behaecht iewers in vremde wegen
Verachtende my, wat batet geswegen,
(130) Om dat ick somtijts met diligentie
De wolle hantere, een boerinnelijck pleghen
Tsy dat sy, daer make ick af een cleyn mentie,
Mochtich noch comen in u presentie
Ale ongenuchten en leet zou verderven sijn,
(135) Als lief by lief comt moet misdaet vergheven sijn.
[fol. A4v]
[Me pater Icarius.]
Mijn vader Icarius u lange beyen niet
Meer verdraghen en can, en seet onvroedich
Dat ick onser beyder bedde sou sceyen siet.
Maer mijn duechdelijk wel spreken ootmoedich
(140) (Duer de eerbaer reyn liefde tuwaert gloedich)
Coelt sinen sin, en stilt sijn kijven.
Lief oft leet en sal tot geender uren spoedich
My Penelope van u Ulysses drijven.
Want ick ben uwe, en sal uwe blijven.
(145) Nochtans crijch ick veel aenstoots van alle zijen,
Van die van Samos, Zacinthos: ick moet u scrijven,
En van Dulicien, quaet om lijen.
Mijnen persoon (uwen rijckdom) sy bestrijen
Groot zijn haer fortsen, en haer iniurien.
(150) Tis quaet een eerbaer wijf te brenghene tot luxurien.
[Quid tibi Pysandrum.]
Pysandrus, Polibus, ick noemse u by namen,
Eurimachus, Antinous, om mijn violeren,
En Irus die beroyt is (ghy muecht u wel scamen)
In u hof (wie can huer verbieden) regneren.
(155) En my (u weertste) daghelijcx verfoortseren.
Och u absentie is al oorsake van desen.
Wy drye zijn onsterck om rebelleren,
Ick ben teer, Laertes is out u vader ghepresen,
En Telemachus u sone is maer een kint int wesen:
(160) (Die my onlancx byna was ontwelcht met liste)
Maer ick hope hy sal noch onsen druc genesen,
De vyanden u rijck hier stellen in twiste,
Wy en conense niet wederstaen, tgater al te quiste.
Dus spoeyt u na huys, oft ons naect verseeren.
(165) En tis noot oock (twaer tijt dat ghy hier op ghiste)
[fol. B1r (4)]
Dat ghy uwen sone quaemt wysen en leeren.
En uwen vader zijn oogen sluyten weert alder eeren.
Icke sal u een out verrompelt wijf duncken scijnen.
Die lustich was doen ghy moest na Troyen keeren.
(170) Onghenuechte en verdriet doen tgedaente verdwijnen.
Hier eyndt die eerste Epistele
van Ovidius.
Declaratie van de twee-
de Epistele. |
| DEse Epistele en heeft Ovidius niet bescreven, maer Aulus Sabinus: ende ick hebse hier by gesedt, om dat de antwoorde is op Penelopes brief. De epistele van Phillis ende Demophoon behoorde hier na te volgene, dwelck de derde epistele hier nu is navolghende. Ulysses verhaelt hier alle sijn avontueren die hy ghehadt heeft: ende van die victorie voor Troyen: ende in wat manieren hy thuys comen soude. |
[fol. B1v]
Hier beghint de
tweede Epistele, die
Ulysses schrijft tot
Penelope. |
Ende beghint aldus int Latijn,
Pertulit ad miserum tandem tua casus Ulyssem
Penelope chartis verba notata piis.
ICK rampsalich Ulysses ten lesten ontfanghen hebbe
Uwen brief Penelope, daer ick menich lieflijck woort
In bevinde (dies ick naer u verlanghen hebbe)
Bekennende u hantscrift, en u trouwelijck rappoort,
(5) Mijns verdriets een troostbarich confoort,
Och hoe soudick u eenichsins connen vergeten,
Ghy claecht dat ick traech ben tuwaerts: redene orboort.
Dat en hebben de Grieken my niet verweten,
Doen ick gheveysdelijck dul scheen en beseten,
(10) Om u gheensins (soo ghy weet) te verlatene.
Noch ontbiedy dat ick my niet en sou vermeten
Te schrijvene, maer met den lijve u comen te batene:
Als ick ghereet ben om seylen, pijnt dit te vatene,
Dan compt my Aeolus teghen als die valiande stout.
(15) Contrarie wint menighen wt sijnen lande hout.
[fol. B2r (5)]
[Non me Troia tenet.]
Troia en hout my, ghy en dort op haer spouwen niet,
Sy is tot asschen en heel ten gronde.
Hector is versleghen, ghy en dort nu grouwen niet,
En Priamus is gheraect met des doots wonde,
(20) Roesus camp ben ick oock als de ghesonde
Ontcomen, en hem subtijlijck ghebrocht ter doot.
Pallas tempel (danck heb god diet my ionde)
Was ick beroovende sonder slach oft wederstoot.
Ick stont oock int peert gheharnast bloot,
(25) Daer ick toe ghecoren was, moyt meerder vereysen,
Ick en vreesde niet, nochtans wast wel noot,
Doen Laocoon riep straf sonder veysen.
Verbrandet peert, ick en mocht nie deysen.
Hy sprack oock noch, verstoort van sinne,
(30) Betrout der Griecken schenck niet, bedroch isser inne.
[Perdiderat tumulum.]
Duer my Achilles int graf met grooter weerden quam
Die van Paris was verradelijck doersteken,
Tdoot lichaem ic om mijn scouwers vande eerden nam,
Sijn moeder leverende, het is ghebleken:
(35) Dies ick sijn wapenen hebbe loflijck ghestreken,
Die eylaes in zee sijn met meer goedts ghebleven,
Met alle mijn gheselschap, dies my dooghen leken,
Niet en hebbick behouwen, dan alleene dleven,
En u liefde die my heeft duer al ghedreven,
(40) Niemant en heeft ghemineert haer virtuyt,
Noch Scylla, noch Carybdis, al was icker beneven,
Noch Antiphates wreet, noch tsoet gheluyt
Der bedriechlijker mereminnen, noch geenderhande cruyt
Duer consten, en heeft gevioleert mijn liefde sucadich.
(45) Perikel oft noot en let gheen trouwe ghestadich.
[fol. B2v]
[Te tamen hac etiam.]
Voor al, altoos om u gepeyst heb ick
Veel verdriets geleden met cranck besoeven
Over zee, over sant, sorgelijck ghereyst heb ick,
En heet, en cout, over al moeten proeven,
(50) Maer hier af meer te scrijven mocht u bedroeven,
Want vrouwen sijn weemodich van herten gemeynlijck.
Van Circe, oft Calipso, wij niet en behoeven
Oock meer te vermanen certeynlijck.
Och als ick van Antinoes en Polibus vileynlijck
(55) Worde lesende, mijn bloet wert cout als ijs dan:
Hebben u soo veel gesellen onreynlijck
Begeert? (wee my) sydy noch een ongecrooct rijs dan?
Soo geve ick u boven alle vrouwen prijs dan.
Heeft uwen bedructen mont huer noch mogen behagen oock
(60) So muechdy wel de croone der schoonheyt dragen oock.
[Ars pia, sed quoties oculos.]
Met subtijlheyt hebdy dickwils afgheset,, haer
Soo ick verstae, en met loose cueren.
Och liever ick van Poliphemus verplet,, waer
(Die de menschen met sijnen tanden, can verscueren)
(65) Dan dat sulcke oneere u sou gebueren,
Ia, oft liever ware ick gestorven in Tratien
Doen ick aen Ysmaron seylde met quae avonturen.
Noch liever oock gebleven in Plutoos habitatien,
Daer ick sach veel wonderlijcke imaginatien:
(70) Mijns moders doot ick daer eerst wert gheware,
Die int leven noch hadde huer speculatien
Doen ick wt Griecken schiet (noyt droever mare)
Sy vloot van my, om dat ick int clare
Haer veel bestont te vragen duer der liefden treken.
(75) Qualijck machmen, die begraven sijn, toespreken.
[fol. B3r (6)]
[Philaecidem vidi.]
Protesilaum sach ic oock rampsalich van faetsoene,, daar
Die op de Troysche eerde eerst sinen voet,, stelde,
Dus Hector hem (onghevreest van opinioene,, claer)
Gewaerschout zijnde met eenen stouten moet,, velde.
(80) Die Laodamia binnen corte spoet,, telde
Des doots graden, oock haren man valiant
Volgende: liefde (soot scheen) haer daer toe soet,, quelde
Gewillich als een amorues tiumphant,
Voor haren dach stervende. noch ick daer vant
(85) Aylacen Agamemnon, noyt deerlycker doyen,
Vermoort van sijn huysvrou, en van Aegistus den quant
Daer sy me boeleerde, om huer verfroyen.
Niemant en had hem ghehindert voor Troyen,
Nauplion en creech oock niet van sinen veeren
(90) Diemen minst acht, dickwils aldermeest deeren.
[Ach mihi quid prodest.]
Och wat batet my dat Hectos wijf en sustere
Stonden onder de ghevanghene Troyinnen,
En Hecuba van outheyt te ongerustere,
Luttel vruechden heb icker duer moghen winnen.
(95) Een grouwelijck teecken dede sy versinnen
Mijnen schepen, doen icxse ontmeerde.
Een deerlijck huylende gheclach mochtmen bekinnen,
Als sy in eenen rasenden hont verkeerde.
Dies de zee die stil was, rouwelijk verweerde,
(100) En Aeolus iaechde sijn winden wt alle holen.
Sint ter tijt oyt my onsalicheyt verseerde,
En hebbe al de weerelt om moeten dolen.
Och oft God Tiresias hadde bevolen,
Soo voorsinnich mijn doot te ordinerene,
(105) Als al mijn lijen warachtich te propheterene.
[fol. B3v]
[Et terra & pelago]
Alle droefheyt die hy my toescrijvende,, was
Te lande, te watere, heb ick betruert.
Maer met beter voerspoet is tschip nu drijvende,, ras
Want sint dat Troien is om gheruert
(110) Heeft Pallas gheweest op my versuert
Ramp en ongheluck my aeniagende met hoopen,
Maer nu biedt sy my daenschijn ionstich ghefiguert,
Dat Aiax misdaen heeft, hebben moeten becoopen
Eylaes wy Grieken. men siet Diomedem loopen
(115) Dwalende lanx de zee met groot verstranghen.
Teucer Telamons sone can oock qualijck ontknoopen
De stricken des verdriets, die hem omvanghen
Benaut in dzee met scarpe prangen.
Menelaus selve ons al int gemeene slacht,
(120) Pallas haet heeft veel Griecken in weene bracht.
[Felix Plistenides.]
O Plistenides, te rechte men u geluckich,, heet
Al wast dat ghy oock in dzee verdwaelde,
Wat hindere u aenquam, oft druckich,, leet,
U liefste huysvrouwe ghy altoos aentaelde
(125) Die met haer liefde altoos u lijen smaelde.
Haer vriendelijcke cuskens mochten u niet ontwayen.
Al was de zee straf, u sulckx niet en faelde,
Altoos tomhelsene bereet om u verfrayen.
Mocht ick oock soo, ick ware te min belayen,
(130) Met u seylen Penelope tot elcker stont wijt,
Ghy soudt de scepen op dzee oock sachtelijck doen swayen
Maer den geest (die pijne met u liefde duerwont lijt)
Om dat ghy en Telemachus noch bey gesont sijt
Verlicht my, en verdreven de smerte is.
(135) So duer den dach den nacht, en duer dwit tswerte is.
[fol. B4r (7)]
[Quem tamen infestas]
Maer ick beclage, o scoone robbijne soet,
Dat ghy tkint weer ghesonden hebt over dzee turbulent
Naer Spaerten, en Pilon, met anxst en pijne vroet
Om nae my te vragenen diligent,
(140) Den baren noch onbequame en ongewent.
De zee is periculoes voer hem ochermen.
Ick ben (god danck) deynde mijns verdriets ontrent.
Ghy sult my haest vernemen, laet af u kermen,
Vriendelijck suldy omhelst worden met mijnen ermen
(145) Secretelijc, niemant (dan ghy) en sal my bekennen siet.
In eenen openen strijt daer (als byen die swermen)
De vijanden crielen, en machmen sonder versinnen niet
Subijt invallen, noch met cracht winnen niet.
Eenen bequamen tijt sal ick verwachten.
(150) Menigen sal ick sijn vrucht doen dinnen siet
Die op Ulysses comste nu luttel achten.
My verlangt nae de vre by daghen by nachten
Om te ghebruyckene uwen weertsten mont
En te vernieuwene ons trouwelijck* verbont.
Hier eyndet die tweede
Epistele.
[fol. B4v]
Declaratie van de derde
Epistele. |
| DEmophoon de sone van Theseus ende Phedra, duer grooten tempeest en onweer (comende van Troyen) is met sijn schepen in Tratien gearriveert, daer hy van Phillis Lycurgus dochter eerlijc ontvangen is: die vierich met sijnder liefden wert ontsteken, en als hy langhe met minlijcke conversatie daer by haer getriumpheert hadde, so moest hy om nootsakelijke redenen naer huys trecken, maer geloefde haer met vaster trouwen, dat hy binnen een maent wederkeeren souwe. Hi reysde naer huys, maer luttel was hy sorchvuldich om wederom te comene. Ende vier maenden gepasseert sijnde, schreef Phillis desen brief, hem vermanende dat hy gedachtich wesen soude sulcke weldaden als si hem bewesen hadde: oft, waert sake dat hy haer verlaten woude, soo was haer meyninge dat si haer selven mistroostelijck dleven benemen soude. |
[fol. B5r (8)]
Hier beghint de
derde Epistele, die Phil-
lis schrijft tot De-
mophoon. |
Ende beghint aldus int Latijn,
Hospita Demophoon tua te Rodopeia Phyllis
Ultra promissum tempus abesse queror.
ICK u weerdinne, Demophoon valle clachtig,, seere,
Om dat ghy langher dan ghy gheloeft hebt absent sijt.
Metter volder manen, ick bent wel gedachtigh,, heere,
Ghy met u scepen van hier na huys gewent sijt.
(5) De mane heeft viermaels (maer ghy negligent sijt)
Haar hoornen laten blijcken, dies de sin murmureert,
Want ghi met u schip hier noch nieuwers omtrent sijt.
Rekenet selve: den tijt is langhe ghepasseert.
Noch ure noch minute den minnaar en faelgiert.
(10) En ghy en hoort my voor den dach niet claghen.
Twijfel mijn hope nu heel verturbeert,
En tgeloove wort slap doer dit vertraghen.
Ick laet my dicwils duncken by vlagen
Datick u schip van verre sie comen wt den oosten plat,
(15) Waers wanen can somtijts een vrouwe vertroosten wat.
[fol. B5v]
[Thesea devovi, quia te demittere nollet.]
Uwen vader heb ick dickwils gevloect met gepeysen,
Dat hy u daer houdt, is mijn vermoeyen.
En muegelijck en seet hy niet tegen u wechreysen.
Aldus en weet ick niet wat ick wille bevroeyen,
(20) Somtijs sorg ick dat u int herwaert spoeyen
Tempeest, oft storm quelt, oft eenich leet quadere.
Hoe dicwils heb ick om dat God u sou behoeyen,
Voor u gebeden met handen te gadere.
En inden tempel (al sydy mijns nu een versmadere)
(25) Sacrificie gedaen, om uwen wille.
Dicwils segge ick, och nu compt hy vast naerdere,
(Ia leeft hy) als ick de zee gerust sie en stille,
Mijn liefde overpeyst, met diverschen ghescille,
Al dat den reysers letten oft crencken can.
(30) Sorchvuldige liefde wonder overdencken can.
[At tu lentus abes.]
U verbeyden duert te lange, al hebdy gesworen ghy
Weder te comen, men siet u niet seer iagen,
Ia en al hebbe ick u soo vierich wtvercoren vry.
Uwen goeden wint, u scoon woorden moesten mi behagen
(35) Int wech reysen: die my duer dit vertragen
Beye bedriegen, en breken het verbont vroet.
Segt my Demophoon, ick moet u vraghen,
Heb ick u onbetamelijck mijn liefde geiont soet?
Oft heb ick iet oneerlijx gedaen, dwelc uwen gront doet
(40) Soo flauwelijck herwaerts nemen de gangen?
Een quaet in my was, dwelck ic beclagen terstont moet,
Dat is, dat ick u so lieflijck hebbe ontfanghen.
Want ghi laet my nu so deerelijck sitten verlangen,
Therte dach en nacht nae u sorchvuldich waect.
(45) Duecht loonen met quaet, menigen onverduldich maect.
[fol. B6r (9)]
[Iura, fides, ubi nunc?]
Ionste, eet, en ons trouwelijck hantslach,
En tgodlijck verbont, suldijt al nu haten?
Vreesdy Hymeneum niet? die u valiant sach
U trouwe my geven sonder verlaten.
(50) De welcke al ree is van u verwaten.
Vreesdy niet dat ghy Aeolum sult stooren?
Daer ghy oock by swoert. macht al niet baten?
Neptunus hebdy oock verdooft syn ooren
Met uwen crachtighen eet. Venus deurt aenhooren
(55) Haer pijlen en vlammen naer my geschoten heeft.
Iuno oock mishaghen sal u verdooren,
Want ghecroocte trouwe haer oyt verdroten heeft,
Maer den getrouwen altijt met haer bystant begoten heeft.
Willense al haer wrake toonen, ghi muecht wel suchten,
(60) Die god plagen wilt, en heeft nergens geen vluchten.
[Ach laceras etiam puppes]
U schepen heb ick oock, dul en sot sijnde,
Doen versien, dwelck ic nu moet becoopen.
Riemen, roeyers, naer u ghebodt, pijnde
Ick te besorghene, daer ghy my me sijt ontloopen.
(65) Met mijn eyghen pijlen (ick moet den sin ontcnoopen)
Heb ick my selven gewont, noyt meerder blamatie.
U schoone woorden, die ghy my gaeft met hoopen,
Geloofde ick al, en u edel generatie,
U geveysde tranen met simulatie,
(70) Hebben oock haer practijken bewesen,
Nu worde ic eerst geware al uwe fraudatie.
Och dencty niet, hoe ionstich dat ick was geresen
Tot u, doen ick u, en u volck ghepresen,
In mijn havene so behulpich was als een vrient.
(75) Heeft mijn weldaet nu desen crancken loon verdient?
[fol. B6v]
[Turpiter hospitium lecto.]
Dat ick u oyt logeerde mach my berouwen,, wel
En dat ick my oyt hebbe neven u sye gepaert
So onbehoorlijc, gelijck de oneerbaer vrouwen,, snel,
Hadde den nacht daer te voren my ongespaert*
(80) In Atropos lant gesonden, al was ick niet voliaert,
So waer mynen geest met mijn reynicheit verschoont
Maer ic hoepte een beter, ic dachte: o ridder vermaert
Dat u trouwe my dat sou hebben geloont:
Dese hope eylays heeft my nu gehoont.
(85) Maer tis eenen cleynen lof voer eenen grooten heere
Dat hy sijn bedriegelijcke cracht toont
Aen een simpel maecht, weerdich ionste, en eere.
God gehenge dat dese schande met verseere
U moet eeuwich nasleypen, ditte mijn ionste is.
(90) Een maecht te bedriegene, een cleyn conste is.
[Inter & Aegidas.]
Ghy muecht vrij wel stellen tot een memorie
Een Epitaphie in u stadt, duer u feyten verheven:
Maer ws vaders tijtel, sinen lof, en victorie,
Laet die voerstaen, weerdich gescreven,
(95) Die Scyron en Procustes benam het leven,
En den Minotaurum wreet van natueren,
En hoe dat hy die van Thebe heeft verdreven,
En datmen hem sach oock na Proserpina spueren
In Plutoos rijcke met stoute cueren,
(100) Maer u Epitaphie machmen wel aldus mercken,
Dit is een bedrieger van eender vrouwelijcker figueren
Die hem logeerde, en beminde met woorden en wercken.
So sal u daet bekent worden van leecke en clercken.
Dese schande sal verbreyt worden in elck hof.*
(105) Nae oneerlijcke feyten volcht oneerlijcken lof.
[fol. B7r (10)]
[De tanta rerum turba.]
Nu ick ws vaders feyten al die hy gewracht heeft
Verhale, muegelijck ghy sult u defenderen
Met Ariadne die hy ter oneeren gebracht heeft,
En in een eylant liet sitten. alsulck excuseren
(110) En mach u niet helpen: wildi u reguleren
Nae uwen vadere in zijn boosheyt alleene?
Ariadne sietmen nu met Baccho triumpheren,
Op eenen gulden wagen plaisant en reene.
Maer icke sal veracht worden van elcken gemeene,
(115) En van alle iongers binnen Tratien,
Om dat ick eenen wtlander alleene
Boven huerlieden verheffe, tot elcker spatien
Sullense seggen met blamatien,
Laetse gaen na Athenen by de geleerde studenten
(120) In Tratien soecktmen al Mars regenten.
[Exitus acta probat.]
Deynde sal den last draghen: van sulck verseeren
Moet my Godt gesparen: tgene dat sal gebueren
Is quaet om seggen. maer sage icks u wederkeeren
So mochtick my beroemen der goeder avontueren,
(125) Een iegelijck sou dan seggen tot alle hueren,
Dat ick wel en wijselijck was bedacht,
Doen ick u eerst beminde. maer ick mach wel trueren,
Qualijck was ick beraeyen: want luttel ghy acht
Op my, oft op mijn rijcke, wat batet gewacht,
(130) Ghy hebt my al uyt uwen sin gheset.
Och hoe dicwils comt te vueren, tsi dach oft nacht
U fier gelaet en u manieren net.
Och als icker om peyse, mijn herte vaert te bet,
Hoe dat ick u sach na de zee so minlijck gesint drijven.
(135) Liefs oogen in liefs herte altoos gheprint blijven.
[fol. B7r]
[Ausus* es amplecti.]
Och hoe lieflijck toonde ghy my der minnen treken.
Wat vriendelijcker cuskens waerde ghy my biende
En* ghevende, niet en mocht my ghebreken.
U tranen waren drux ghenoech bediende.
(140) Och wat troost was my deur dat woort geschiende,
Doen ghy spraect, o Phillis weest corts verwachtende
Uwen Demophoon maer al waerdy van my vliende,
Ick sie noch dagelijcx (den droomenden slachtende)
U wesen, en u manieren ben ick verpachtende.
(145) Maer wat willick na u wachten die my refuseert,
En (so ic mercke) niet vele op my en sijt achtende.
Nochtans sal ic noch wachten. onghecorrompeert
Blijft de trouwe, al ist dat den tijt faelgeert.
Aldus Demophoon nempt na Phillis uwen keer.
(150) Tis beter seer spade dan nemmermeer.
[Quid precor infelix]
Wat willick oock veel wenschen O desolate?
Tis mueghelyck (sorgick) dat ghy nu bemint
Een andere, die edelder is van state.
Want my dunct dat ghy geen Phillis meer en kint.
(155) Nochtans was ick (doen ghy so mistroostich ghesint
Wt de zee quaemt,) u so minlijck logerende,
Ia twas my al willecomme dat u was omtrint.
Al dat mijn was, was ick u presenterende,
Ia mijn rijck der liefden obedierende
(160) Was u niet geweygert, weert eene coninc bequame,
Dwelck tot den berch Hemus is passerende,
En daer Rodope staet en blinct, en Hebrus lofsame
Is hiervloeyende, dwelck u al was seer aenghename.
Maer nu, en dencty om my, en om mijn landouwen,, niet
(165) Och men mach wel seggen, nergens geen trouwe,, siet.
[fol. B8r (11)]
[Cui mea virginitas.]
Hoe moechdy dan my aldus ghehaten,
Hebbick u oock niet gheoffert mijn reynicheyt?
Hebbick u niet mijnen suyveren gordel laten
Ontgorden? en ghy toont my nu dese vileynicheyt?
(170) Ick mercke nu wel dat Tisiphone om mijn vercleynicheyt
Huylde, by ons inden eersten nacht zijnde.
Den ongeluckigen vogel, tot meerder certeynicheyt,
Hoordick oock singen, van elcken veracht zijnde.
De rasende Alecto daer met haer cracht zijnde,
(175) Dede oock haer tortse voor my vierich layen.
Och hoe dicwils heb ick (qualijc bedach zijnde)
Op de duynen gheseten, en hebbe laten drayen
Mijn oogen lancx de zee, wat wint datter mocht wayen
Altoos vernemende, tsy noort, suyt, oost,, west.
(180) Duer hope en verlangen, de bedructe troost,, vest.
[Et quaecunque procul.]
Wat schepen dat ick sach van veers comen varen,
Altoos dat ghijt waert met u volck ick waende.
Ende dan liep ick u in de zee teghen, de baren
Niet ontsiende, maer bleef stoutelyck staende.
(185) Vallende, de dienstmaechden dit gade slaende,
Hebben op gheheven my de arme verdoofde.
Want als ick u niet en sach, was ick als de betraende.
En van meyninghe (treckende thaer wt mynen hoofde)
My te worpene als van sinnen de beroofde,
(190) In de zee: niet achtende eere, oft schande.
Want ick u woorden dan niet en gheloofde.
En op dat de vloet my sou naer uwen lande
Senden op dat ghy muecht mercken met verstande,
Dat ick my doot tot u pijne te vercloeckene:
(195) Den welcken verdroot levende my te besoeckene.
[fol. B8v]
[Saepe venenorum]
Dicwils ben ic van sinne dat ic my vergeven,, wille
Met eenighe drancken fenijnlijck.
Oft dat ick my met een mes nemen dleven,, wille,
Oft my selven verworghen: gheen doot so pijnlijck
(200) Die ick ontsie, want therte verdwijnlijck
Sterft duysent dooden duer u onmanierich,
Die my ter schanden bracht hebt, soot is schijnlijck
En bedriegelijck ghestolen mijn eere cierich.
Dies ick sonder beraet de doot schoffierich
(205) Sal gaen aenveerden subijtelijck.
En op mijn graf sal ick uwen naem putertierich
Perfectelijck doen schrijven en spijtelijck,
Met deze veerskens u veewich verwijtelijck:
(201) Demophoon sijn weerdinne ter doot ghebracht heeft,
Hy was doorsake, maer haer hant tfeyt ghewracht heeft.
Het eynde van de vierde
Epistele Ovidij.
[fol. C1r (12)]
Hier beghint de
antwoorde van Demo-
phoon tot Phyllis. |
Ende beghint aldus in latijn.
Phyllidi Demophoon patria dimittit ab urbe
Et patriam meminit muneris esse tui.
DEmophoon tot Phyllis sijn vriendinne,, soete.
Sendt desen brief wt Athenen machtig,
Haer ionnende sijn heel lant voor een minne,, groete
Als eene die sijn lief dach en nacht is ghedachtigh.
(5) Denckt niet dat mi (den ontrouwen slachtigh)
Eens anders liefde hier heeft gheinflammeert.
Maer niet so voerspoedich, als ghy my oyt warachtich
Ghekent hebt, heeft my nu Fortune ghetracteert.
Mijn vader, der ghy tonrechte op murmureert
(10) Dat hy mijn liefde van u sou hebben doen wijcken,
Heeft eylaes heel gheweest verdestrueert,
En was fortselijck gheworpen wt sijn rijcken
Van Mnesteus vol gheweldiger practijcken
Den welcken den ouderdom nu gebrocht heeft in des doots pijne
(15) De waerheyt comt altoos, metter tijt te voorschijne.
[fol. C1v]
[Turpe pati nobis.]
Wast niet verdrietelijc dat sulc vroom ridder verheven
Verdreven was wt sijn rijck so deerlijck,
Die voortijts so meenich stout feyt heeft bedreven.
Die de vrouwen in Amasonien, metter wapenen geneerlic
(20) Victorioselijck versloech. en den Minotaurus verveerlic
Verwan: dies hy Minos sijne viants dochter wreet,
Was wt liefden te houwelijck begeerlijck.
Ick worde hier dagelijcx gestraft hoorende mijn leet,
Om dat ick soe lange vertoeft hebbe by u gereet.
(25) Te wijle dat ick hebbe (is haer argueren)
By mijn liefste Phyllis in minnen heet
Verre buyten tslans liggen triumpheren.
Heb ick den schoonen tijt laten voerby passeren,
So dat si met grooter benautheyt werden verrast,
(30) Tfy den kinde (seggense) die sijn ouders laet inden last.
[Forsitan aut nondum.]
Al en haddy tgewelt niet connen wederstaen,
Ghy sout ons (seet elck) tprofijtelijcste hebben geraden,
Maer het rijck van Tratien was ick meer onderdaen,
En boven al u Phyllis, sonder versmaden.
(35) Aetra cranck sijnde met sieckten beladen,
Liggende op haer sterven, haer heeft verdroten
Dat haer niemant, van den hueren en quam in staden,
En dat haer oogen van den vremden werden gesloten,
Dat wort my van iegelijck voor geschooten,
(40) Het is warachtich doen ick in liefde verblent
Met mijn scepen binnen Tratien heb liggen vloten,
Twas al om Demophoon die was absent
Dat sy riepen, O Demophoon* negligent,
Keert naer huys, so ghy te doene sculidich,, sijt,
(45) Die hem waerschouwich kent, verduldich,, lijt.
[fol. C2r (13)]
[Respice & exemplum]
Dan moet ick noch hooren met groot verwijt
Waerom bemindy Phyllis, tis u een oneere,
Die liefde die sy tot u draecht, dit bedenckende sijt,
Certeyn die is doch cranck en teere,
(50) Sy bemint u, maer voerwaer niet so seere
Dat sy om uwer liefden wilt ruymen haer lant,
Sy bidt dat ghy tot haer met snellen keere
Sout comen als een minnaer triumphant,
Maer u te volgene is sy luttel gesint: want
(55) Haer rijcken, alsoot blijckt deur desen,
Verheft sy hooge boven Athenen playsant.
Maer al wort sulcx my verweten, u liefde gepresen
Is te diepe in mijn herte geresen,
So dat ic dagelicx bidde om wint voerspoedich.
(60) Liefde en aenmerckt daet oft raet vroedich.
[Saepe abitura tuo.]
Seer dicwils ben ic hier gedachtich,, noch
Hoe vriendelijck* dat ick mijn armen sloech
Om uwen hals seer wit, en sachtich,, och,
Als ic van u sou scheyden, therte dat loech
(65) Als de zee te straf was: wel naer mijn gevoech,
Want dblijven was vreucht, en tscheyen was pijne.
Dit selve heb ic (want hi ooc geproeft heeft der minnen plouch)
Voor mijn vader bekent met blijden schijne,
Want u ionste die ghy my tot elcken termijne
(70) Bewesen hebt, maect my vry, en stout,
Dies ghy weerdich sijt bemint te sijne.
Daeromme ducht niet, en op my betrout
Ghy sult noch seggen, hoep ic ongeflout
Dat ick ben, een oprecht minnaer, soot is gebleken,
(75) Int scheyen, int keeren, mercktmen der liefden treken.
[fol. C2v]
[Et flevi & flente]
Als ick van u sou scheyen, hoe sachmen vlieten
De tranen neven mijn wanghen overvloedich
En als ick dan sach, het moeste my verdrieten,
U oock so bitterlijck schreyen, altoos weemoedich.
(80) Wert my therte, dat ick in liefden duergloedich,
U verdriet niet en cost aenschouwen
Maer om u te troostene was ick my dan spoedich
Soo dat ghy my hier duere dicwils hebt behouwen
Ten lesten ben ick met u schepen, die ghy vol trouwen
(85) My ionde, naer Athenen ghecomen
Dies men u sach van drucken flouwen
Myn scepen hebdy doen versien tot mijnder vromen
En waert my behulpich op alle stromen
Maer tverlanghen dat socht ghy in alle manieren
(90) Als lief moet scheyen, hoortmen lief wonder versieren.
[Ignosce et falso.]
Ghij verwijt my (ick kent) dat mijn vader oock
Ariadne, Minos dochter eens heeft wech geleyt
Ende lietse op een eylant sitten als een versmader oock
Aen haer betoonende een oneerlijck feyt
(95) Stilt u van sulck verwijt want voerwaer geseyt
Ariadnes liefde en is noch niet geweken
Uwt mijns vaders herte, so dickwils als hy spreyt
Sijn ooghen na den hemel soo hoortmen hem spreken
[Ariadne een sterre inder locht.]
(Aensiende Ariadnes croone. het is gebleken)
(100) Och dat was de liefste die ick oyt besief
En my toonde soo vierich der minnen treken
Maer Bachus verkoos haer voor sijn getrout lief
Aldus moeste mijn vader noyt meerder grief
Haer verlaten tegen sijnen wille
(105) Tis quaet met sijn overhoot te leven in gescille
[fol. C3r (14)]
[Exemploque patris.]
En wilt daerom mijnen vader, oft my niet achten
Voor ontrouwe minnaers, o Phyllis wreet,
Niet sonder redene heb ick u laten wachten
Sus langhe nae my, dat kent God die alle dinck weet,
(110) Teeckenen ghenoech mijnder liefden heet
Sullen blijcken, wanneer ghy sult verstaen
Al heb ick van u gheweest, langhe, verre, ende breet,
Dat ick met niemants liefde noch en ben bevaen
Soo ghy sult mercken, als ick sal by u comen saen
(115) Want ghy blijft alleene in mijn herte gheplant.
Heeft u oock niemant de weete ghedaen
Daer de fame af vliecht over alle dlant
Hoe dat mijns vaders huys aen elcken cant
Is vol lijdens, en beclast met groote turbatie
(120) Elck huys, heeft sijn cruys, hoe groote generatie.
[Non laqueos audis.]
Coemt u oock niet daghelijcx ter ooren,
Hoe dat ick hier beweene, en beschreye deerlijck
Mijns moeders doot, scandelijck om hooren
Was u oock noyt iemant van mijnen broeder vercleerlijc
(125) Die oock besuert heeft een doot verveerlijck
En is onder de peerden ghevallen subijt,
Die verbaest liepen en zeer ghebeerlijck
Ontrent den zeekant ons een eeuwich verwijt,
Maer al heb ick veel oorsaken nu ter tijt,
(130) Dat ick niet en can comen soo ghy muecht bevroeyen,
Ick en soecke geen excusatie: een weynich respijt
Begeere ick maer, ick sal my haest spoeyen,
Maer eerst moet ick (of men soude my verfoeyen
Ia en achten seer cleene van weerden)
(135) Mijnen vader eerlijck hier doen ter eerden.
[fol. C3v]
[De spatium veniamque peto.]
Hebbic u te langhe ghetoeft, willet my vergheven,
En wijtet gheensins mijnder ontrouwen,
U landt hebbick boven alle landen verheven
Daer ick met u wil vredelijck huyshouwen,
(140) Want sint dat Troyen, ick moet u ontfouwen
Is ghedestrueert, en hadde ick noyt vrede
Dan alleene in Tratien binnen uwer landouwen
Daer ick vruecht ghebruyckt hebbe met soetichede
De landen van Cecropia, en de machtighe stede
(145) Van Athenen my luttel behaghen
Mijns vaders tegenspoet, en daer toe mede
Mijns moeders misval, weert om beclaghen
En sal my hier houwen, noch vrienden oft maghen
Met u soo wil ick leven, en sterven.
(150) Want lief, by lief, gheen soeter conserven.
[Quod si Phoebeam.]
Maer oft ick na Troyen weder moest reysen
Als ick u ghetrouwt hadde wilt hier op achten
En daer thien iaer blijven, wat soudy dan peysen
Qualijck soudy Penelope connen slachten
(155) Die haren man soe menighe nachten
Derven moeste soo men hoort vertellen
En ionckers, en heeren die men na haer sach wachten
Cost si practijkelijck afsetten en wtstellen.
Ghy schrijft oock soo ick in uwen brief can spellen
(160) Dat ghy sorcht, dat de ionckers van Tratien
U sullen verachten en blamelijck quellen,
En oock niet begheeren tot geender spatien
Te houwelijcke, dit sijn u arguatien
O Phyllis soudy oock een ander connen trouwen,, dan
(165) Ist mueghelijck dat liefde soo haest vercouwen,, can.
[fol. C4r (15)]
[O tibi quantus erit facti rubor.]
Och hoe soudy u tfeyt schamen als ghy saecht comen,
Mijn seylen van verre dan wt der zee aldaer
Therte sou u schueren, O Demophoon vol vromen
Suldy segghen was noch een ghetrouwe nminnaer,
(170) U clachten die ghy nu doet openbaer
Soudy dan verfoeyen met bitteren weenen
Och Demophoon comt, niet ontsiende tempeest swaer
Duer storm en wint om mijn liefde reene
De schult soudy dan gheven u selven alleene,
(175) De trouwe soudy dan selve hebben ghebroken
Daer ghy nu voor sorcht soo ick meene,
Maer liever blijfdi volstandich soot is voorsproken
Want waer mijn liefde wt u herte ghedoken
Duysent dooden soude ick lijen in mijn herte,
(180) Als lief, lief begheeft, gheen meerder smerte.
[Quos tibi me miserum.]
Ghy dreycht u selven met diversche doots pijnen
Laet sulcke stoutheyt aen u niet blijcken,
God moet u daer af ghesparen, tot alle termijnen
Sulcke sinnen biddick moeten van u wijcken,
(185) Want u doot, sou my oock doen beswijcken,
Ghy en hebt oock gheen redene daer toer voerwaer
Dat ghi mi by een ontrouwe minnaer wilt ghelijcken,
Ick en volghe mijnen vader niet in boosheyt naer,
Ariadne sal oock wel excuseren claer
(190) Mijnen vader, noyt ontrouwich bevonden,
Desen brief sende ick vuere o Phyllis eerbaer
Ick sal na volghen hinnen corten stonden,
Een duechdelijck werck (na mijn eerst vermonden)
Hout my noch hier dit is de oorsake
(195) Nochtans dach en nacht ick na u hake.
Hier eyndt die derde Epistele.
[fol. C4v]
Declaratie van dese
Epistele. |
| ALs de Griecken na Troyen ghetrocken waren, die steden die rontomme Troyen laghen sij aldereerst destrueerden: so hadde Achilles twee oft drij steden in genomen ende hy quam in de stad van Lyrnersse, ende daer nam hy twee ionghe dochters van der stadt, deene hiet Crysis, dander hiet Briseis:* ende Briseis* hielt hy voor hem selven, ende dander gaf hy Agamemnon, de welcke Agamemnon moeste wederom restitueren, dies hy Achilles Briseis ontwelchde, waerom Achilles so verstoort was, dat hy hem der orloghen niet meer moeyen en woude, noch duer bidden oft smeecken en was hy gheensins om te settene: noch hy en woude Briseis niet wederom hebben al wertse hem weder ghepresenteert. Ia en Agamemnon begheerde hem noch oock giften daer en boven te scenckene. Hier om schrijft Briseis hem desen brief sijnde noch by Agamemnon, ende hadde liever by Achilles gheweest, beclagende haer van sijn groote gramschappe. |
[fol. C5r (16)]
Hier beghint de
Epistele, die Briseis
schrijft tot Achil-
les.
Ende begint aldus in latijn.
Quam legis, à rapta Briseide, littera venit,
Vix bene barbarica Graeca notata manu. |
VAn Briseis, die u Achilles ontnomen is,
Comt desen brief, nau wel int Griecxse gheschreven*.
Van een slechte barbarisse, die vol onvromen is.
Al is hy ghecladt, willet den tranen vergheven.
(5) Die ick met luyder stemmen, met suchten, met beven,
Int schryven ghestort hebbe, so ghy sult mercken.
En al beclage ick my ws, mijn heere verheven,
Wilt u niet belgen, liefde moet wercken.
En dat ick oock onder Agamemnons vlercken
(10) So rasch ghelevert ben, en so subijtelijk
Ghebracht oock binnen sijne percken,
Laet u niet duncken dat ick u dat ben verwijtelijck.
Maer doorsake mijns schrijvens wat spijtelijck,
Syde ghye, o Achilles certeynlijck.
(15) Die een vrouwe onteert hebt, en veracht nu vileynlijc.
[fol. C5v]
[Nam simul Eurybates.]
Als Agamemnons dienaers om my quamen,, daer
Ick werde haer gelevert (soe ghy weet) terstont snel.
Sy sagen op malcanderen, ghi meucht u wel scamen,, claer
Haer verwonderende, duer wat cause oft gront,, fel
(20) Ons liefde so slap was: ghy haddet goet ront,, wel
Muegen beletten het subijt vertrecken.
Twas my een pijne, want mi en weert niet geiont,, snel
Eenige cuskens u te biene. dies ick tot alle plecken
Was tranen stortende, mijn haer sachmen mi wttrecken.
(25) En ick liet my duncken dat ick anderwerven
Weder wert genomen met spotten en gecken.
Och dickwils ben ick van sinne om van deser erven
Heymelijck te vliene: want dleven is hier sterven.
Maer ick worde omringelt van iegelijck met hoopen.
(30) Een hase onder veel honden cant qualijck ontloopen.
[Sed data sum quia danda fui.]
Maer mi dunct dat ic wech gehaelt ben met rechte,, vry
Want ick hebbe geweest so lange van u zije,
En luttel siedy na my omme, als de slechte,, ghy.
Slap en traech sydy om u amye.
(35) Patroclus doen ick hier quam sprack als de vrye,
En heymelijck my toeluysterde in mijn ooren,
Wat wildy screyen (Briseis) weest niet onblye.
Uwen Achilles sal haest dit hof comen verstooren.
Maer luttel ghy u spoeyt, slachtende den dooren,
(40) Ia en dat meer is, selve rebelleerdy
Als een opinaet, naer niemant en wildy hooren.
En teghen myn wedercomste, oppugneerdy.
My, die u weder geiont wort, refuseerdy.
Noyt minnaer alsulc gramscap en baerde,, fijn,*
(45) Een amoreus ruyter, en mach niet so wreet van aerde,, sijn.
[fol. C6r (17)]
[Venerunt ad te.]
Aiax, Phoenix, en Ulysses, als legaten
Quamen tot u, als wyse verstanden,
Seggende dat hy my weer sou verlaten,
En u weer leveren in uwen handen,
(50) U biddende seere, en giften en panden
Presenterende, die men Agamemnon scincken sach:
Twintich vergulden potten, tsy u der scanden,
Darmen de conste so wel als tgout aen clincken sach.
Tien talenten gouts men u noch toe drincken sach,
(55) En twelf vrome geweldige peerden.
Noch drije maechden, wiens scoonheyt men blincken sach,
Wt Lesbo gehaelt mochdy ooc aenverden,
Hier me sou ick met grooter weerden
Tuys gecomen hebben als u gesellinne,, fris
(60) Maer geen meerder haet, dan als verslapt de minne,, is,
[Si tibi ab Atrida.]
Ghy selve behoorde met giften en gaven,, nu
My te lossene, en weder te halene.
Maer luttel heeft men sien loopen, oft draven,, u.
Ghy behoort Agamemnon sonder te dralene
(65) Selve om u liefste weer aen te talene.
Dat hy nu doet, syde ghy grootelijck
Selve schuldich te doene sonder falene.
Waer me doch heb ic verdient dat ic dus verstootelijc
Van u ben Achilles? u liefde miniootelijck
(70) Werwaerts is die so haest van my geweken?
Och sal de wreede Fortune blootelijck
My onsalige aldus deerlijck versteken?
Salder geen secours comen met soete treken?
Soe blijve ick verlaten van elcken ick meene
(75) Een ongeluck (seytmen) comt selden alleene.
[fol. C6v]
[Diruta Marte.]
Lyrnesses vesten hebbick sien bederven,, moeten
Duer u crijgelijck ghebruyck mijn stadt en mueren.
Mijn drij broeders sach ick naer Plutoos erven,, wroeten
Verslegen duer u fortselijcke cueren.
(80) Hoe bloedich moest oock Minetes mijn man besueren,
En creech (al was hy machtich) de doot te loone
Al dit verlies, en weertste creatueren,
Werden versoent alleene met uwen persoone.
U edelheyt, vroomheyt, met claren betoone,
(85) Heeft man, broeders, en al doen vergeten.
Och met wat stercker eet, met wat woorden schoone
Hebdy my verleyt, en met wat ionstich vermeten.
En nu veracht ghy my, twort my wel verweten
Ia met giften, en met der talenten somme.
(90) Scat en goet maect nochtans alle dinck willecomme.
[Quin etiam.]
De fame is hier alomme verbreyt,, wijt
Dat ghy subitelijck wilt naar Griecken keeren
Och dies dminnende herte (dwelc inwendich screyt),, lijt
Verdriet, weedom en hinderlijck verseeren.
(95) Och suldy so nu, o ridder vol oneeren,
My desolate, so scandelijck sijn beghevende?
Wie sal dan mijnder herten geschuerde weeren
Vermorwen? allendich sal ick blijven snevende.
Liever wensche ick dat my moet al levende
(100) Deerde verslinden met versteeninghe:
Oft Iuppiter met sijnen blixem al bevende,
Dan my ghebueren sou sulcke vercleeninghe.
Dats dat ghy na huys, (dwelck is u meeninghe)
Reysen sout, my hier latende als de flauwe.
(105) Lief sonder troost wort de weerelt te nauwe.
[fol. C7r (18)]
[Si tibi iam reditusque placent.]
Als ommers uwen sin soo is geneghen
Naer huys te keerene, mach smeecken baten niet?
Ick en sal niet seer lastich uwen schepe verweghen,
Wilt doch u Briseis achter laeten niet,
(110) Als u bruyt en sal ick my saten niet,
Maer als een gevanghen my verneren,
En u soe volghen: voor geenen staten niet
En sal ick my als u lief presenteren,
Maer als een arme slave u obedieren,
(115) En nacht en dach tuwen dienste my pooghen,
Met mijn handen zal ick de wolle verweren.
De playsantste binnen Griecken sal ick ghedogen
Dat ghy sult trouwen, en om een verhooghen
Die ws mach weerdich tot elcken stonde sijn.
(120) Die een anders duecht benijt, moet arch van gronde sijn.
[Nos humiles famulaeque tuae.]
Ick sal als u dienstbode ootmoedich,, vry
Spinnen en nayen met diligentie,
Maer ick begeere dat u wijf dan niet te onvroedich,, sy
My tracterende met cracht oft violentie.
(125) En van ons beyder liefde in haer presentie
(Ia dat ick soo dickwils naer u behaghen
In uwen arm geleghen heb) maect cleyne mentie,
Dwelck sy ducht ick sou wreken by vlaghen.
Nochtans om u sal ick veel verdraghen.
(130) Ist dat ghy my niet achter en laet versmadich.
Och daer ick seer voor sorge, nachten en daghen.
O Achilles, weest mijns doch genadich,
Compt tot Agememnon, weest u beradich,
In hem is leet wesen, heel Griecken valt u te voete.
(135) Berou en ootmoet, is der gramscappen boete.
[fol. C7v]
[Vince animos iramque tuam.]
Ghy die de vianden condt bedwinghen,, crachtich,
Condy u felle gramschap niet bestieren?
Waarom laet ghy Hector aldus bespringen,, machtich
Den Griecxsen leegere, met stouten manieren?
(140) Trecket tharnas weer ane, wilt my weder forieren.
Want sonder u men qualijc can Troyen gecrincken,
Sydy tot gramschap verwect duer mijn scoffieren,
Duer mijn ootmoet laat weder uwen peys blincken,
Hebbic u drucgeoffert, laet my u ooc vruecht schincken
(145) Achtet voor geen oneere dat een vrouwenpersonagie
Can een mans evel en moet doen sincken.
Meleager wert verwect tot coragie,
Duer sijn wijfs verbidden, en wrocht nog ragie,
Die eerst wygerde hulpe om een verstercken.
(150) Eens vrouwen gebet can somtijts wonder wercken.
[Sola virum flexit.]
Sy cost haren man vermorwen alleene,, vroet,
Haer clachtich ghebet quam tot perfectie.
Maer mijn woorden eylaas tot gheene,, spoet
En connen omsetten u wreede complexie.
(155) Niet dat ick my met vaste electie
Als u ghetrout wijf achte oft schrijve,
Als een dienstmaecht (kennick) onder u protectie
Hebbick maer gheschuylt met ziele met lijve.
Al wast dat eens sommige met hueschen motijve
(160) My vrouwe hieten, cleyn nu van have,
Ick antwoorde, stilt u van dien bedrijve,
Ick en ben maer eylaes Achilles slave,
Die om sijnen oorboor loope en drave.
Als u vrouwe wil ick niet gheexalteert,, worden.
(165) Want die hem verheft die sal verneert,, worden.
[fol. C8r (19)]
[Per tamen ossa viri.]
Soo waer, als met Libytinas droeflijcke,, cleeren
Mijn man nu rust, daer ick noch voer beven,, moet:
So waer, als mijn broeders, als behoeflijcke,, heeren
Voor haer lant streden, en zijn ghebleven,, vroet.
(170) So waer als ghy dickwils my beneven,, soet
Gheleghen hebt, als minlijck lief bequame:
So waer, als God ons noch bey leven,, doet,
En heeft Agememnon mijnen lichame
Noyt bekent, oft met eenighe blame
(175) My ghehindert, ick derft u wel belijen,
Maer ghye, sonder my, o oneersame
Hebt luttel ghestaect u vruecht, en verblijen,
Nu met snaerspel, dan met eender vremder amijen
Den tijt overbrengende, en spreect een out vermaen,
(180) Soo schoone roosen sietmen wassen als vergaen.
[Et si quis quaerat.]
Men vraecht hier, waarom dat ghy u mijt te vechtene,
En waer dat bleven is u vrome couragie,
Ic antwoorde, tis periculoos den standaert te rechtene,
Achilles is nu liever een Venus* pagie,
(185) Tis veel vrijer int bedde met een schoon imagie
Te liggene, te soeter te hooren clinckende
Orpheus snaren, dan om een cleyn gagie
Ongherust int harnas te rijen al blinckende,
Den helm is den crans te seere crinckende,
(190) De lance is te moyelijck tot allen termijnen:
Maer onlancx waerdi u bat bedinckende
Ende den crijch docht u loflijcker schijnen
Dan rust en vre: doen sachmen u pijnen
Om eere, altoos, en prijs te verwervene.
(195) En dacht, tis loflijck int harnas te stervene.
[fol. C8v]
[An tantum dum.]
Als ghy my scoffierde, en quaemt met ghewelt,, aen,
Doen waerdy den crijchs handel wel lauderende.
Is met mijn lant uwen moet alree soe ghevelt,, saen?
God hoep ick sal sulcx zijn refuserende.
(200) Ghy moet noch Hectorem zijn persequerende
En met een lance bloedich zijn herte duerwonden,
Die die Griecken seer stoutelijck nu is minerdende.
O ghy Griecken, twaer goet, dat ick waer ghesonden
Als een legaet aen Achilles, met cussende monden
(205) Sal ick hem wel verbidden, en wat cracht der minnen,
Ick sal hem beter dan Ulysses vol faconden
Oft dan Phoenix, oft Aiax, hoep ick verwinnen:
Is als sinen hals mijn armkens saechte sal bekinnen,
Sijn stuer ooghen selen claren, duer mijn gesichtten,, soet.
(210) Liefs presentie, liefs wreetheyt swichten,, doet.
[Nunc quoque.]
Maer u so bidde ick oock, doet dat ghy sculdich,, zijt.
(Uwen sone sal geluckige voerspoet ghebueren)
Siet ghy nae u Briseis, om haer sorchvuldich,, zijt,
Laet haer niet langer (o hertbarich van natueren)
(215) Duer u absentie aldus in dolueren.
Oft is dat u liefde verslapt is, die my sal dwinghen,
Sonder u te levene, comt met stoute cueren,
En doet my liever sterven sonder verlinghen:
Maer aldus doende, ghy dwerck wel sult volbringen:
(220) Want ghedaente, vleesch, en bloet my al begeven:
Maer hope alleene can noch wat crachten minghen,
Sonder welcke ick blijve in tdootlijck sneven,
En door sake des doots woort u dan toe ghescreven,
Een wreet ruyter salmen u daer duer noemen,
(225) Oneerlijck is hij die hem vrouwen derf beroemen.
[fol. D1r (20)]
[Cur autem iubeas.]
Waerom dwingdy my aldus met u smerte,, heet?
Comt liever Achilles, en sijt u spoedich,
En met uwen sweerde duerstoot mijn herte,, wreet:
Liver my dan Agememnon onvroedich.
(230) Maer beter ist dat ghy mijns levens oock sijt behoedich.
Heb dy uwen vyant gespaert, spaert u vriendinne.
En comt naer Troyen, quest daer bloedich
Der vijanden herten, met wreeden sinne,
Baert daer u gramschappe, de crijch hevet inne.
(235) Maer wilt uwen toren van de liefste keeren.
Die begeert te wesene noch u gesellinne,
Hier mede blijft gesont mijdt u der oneeren,
En helpt Briseis wt haer verseeren.
Weer ghy hier blyven oft wech vlien,, wilt,
(240) U schamel dienstmaecht doch altoos onbien,, wilt.
Hier eyndt dese Epistele
van Ovidius.
[fol. D1v]
Hier beghint de
antwoorde die Achilles
schrijft tot Bri-
seis,
Ghemaeckt door den
Translatuer. |
Al was uwen brief qualijck int Griexsche ghespelt,
Den verstandighen is haest ghenoech gheseyt:
En dat ghy mij ghenomen sijt met ghewelt
En teghen mijnen danck waert wech gheleyt:
(5) Daer aen heeft Agamemnon een onedel feyt
Ia en een oneerlijck stuck bedreven.
Noch ten anderen, uwen brief verbreyt
Die ghy soo spijtich tot my hebt gheschreven
Dat ick doorsake van dien ben: ick moet u vergheven
(10) Want een mistroostighe vrouwe alzoo ghy sijt,
Hoe verstandich, oft hoe wijs verheven
En bevroeyt niet, oft sy quaet, oft goet belijt:
Maer dat ghy my ontbiet met schimpich verwijt
Dat ic u vileynlijck veracht hebbe, dies moet ic my stooren
(15) Een ghetrouwe minnaer, noode sulck leet wilt hooren.
[fol. D2r (21)]
Dat ick u trouwelijck bemint hebbe is gebleken wel,
Want om uwer liefden wille was ick soo belaeyen
Dat ick Agamemnon therte sou hebben duersteken fel
Hadde Pallas my sulcx niet belet, en ontraeyen.
(20) Daerom en segt doch van gheen versmaeyen
Want ick u met vierigher herten heb bemint.
[Homerus 1. Iliados.]
Duer Pallas raet hebbick my laten paeyen,
Hy is wijs die in als hem selven kint
En die het eynde te vueren versint.
(25) Den Griexschen leeghere sal ick om u verlaten,
Troyen en sal van my niet worden geschint
Daerom ghetroost u, al blijfdi van my verwaten.
U weenen en schreyen, sal luttel baten
Al ist dat ghy daerom van rouwen smelt,
(30) Dwaes is hy die sijn herte, te seere op vrouwen stelt.
Niet dat ick u schoonheyt verachten wille
En u manieren, en u eerbaer wesen:
Maer meendi dat ick daerom den gecken slachten wille
En my sou laten versotten duer desen.
(35) Ghelijck Hercules, sterck als een God ghepresen
Die hem van Omphale soo liet verdooven
Dat hy haer spillen haspelde, soo wy lesen.
[Foelix quem faciunt aliena pericula cautum.]
Ick en sal my tverstant oock soo niet laten berooven
Of gheen vrouwen soo seere beminnen of ghelooven,
(40) Dat ick daerom mijn lant, of steden sou laten bederven
En laten vernielen, bemdt, bosch, coren, en scooven
Ghelijck Paris die om Helenas verwerven
In laste nu brengt sijn vaderlijcke erven,
Ist niet wel redenen dat ick my hier voor wachte
(45) Die hem aen een ander spiegelt, spiegelt hem sachte.
[fol. D2v]
[Homerus 1. Iliados.]
Aiax, Phoenix, en Ulysses, sijn ghecomen,
Tot my (ick kent) en als Legaten ghesonden:
Om u (die my soo fortselijck waert ontnomen)
Weder te leveren dit was haer vermonden,
(50) Ia met bidden, en smeeken, en menichte van ponden
Daer toe presenterende, en ghiften excellent
Daer present meer andere by stonden,
Om dat ick mijn vromicheyt die wel was bekent
Op den Troianen als een ruyter diligent
(55) Betoonen soude met stoute daden.
Maer meendy dat ick ben in liefden soo verblent
Als hy van u hadde sijns lusts versaden
Dat ick u dan wederom (wie sou my dat raden)
Ontfanghen souwe, dunckt u dat alsulcx wel betaemt,
(60) Soo waer ick weert een poppen ruyter ghenaemt.
Daer toe ben ick te edel certeyn gheboren,
Want mijn moeder Thetis soo ieghelijck wel weet
Is vander Goden gheslachte, en ghecoren
Voor een Godinne der zee die wijt is en breet.
(65) Soudick soo ghewillich dan sijn bereet
Om ghiften, om gauen u weder te ontfaen,
En hem vergheven alsulck spijtich leet
Als hy my soo scampelijck heeft ghedaen?
O, neen ick, stilt u van alsulck vermaen
(70) De edelheyt is daer toe te fier van moede:
Op sijn ghiften en wou ick oock mijn ooghen niet slaen
Want ick rijck ghenoech ben van goede,
Ia en daer toe te edel van bloede
Want al de weerelt sou met my spotten dan,
(75) Gelt en ghiften den dwasen versotten can
[fol. D3r (22)]
Niet dat ick op u, die mijn vriendinne,, was,
Verstoort ben, ick neme Venus toorconden,
Of dat soo haest verslapt de minne,, was,
Alsoo ghy in uwen brief dort vermonden
(80) Maer dmeeste verweget dminste tot alle stonden,
Al hebbick u bemint als een edel ridder plach:
Wy en sijn daerom aen malcanderen niet ghebonden
In Griecken isser noch meer die nacht en dach
Na my haken, en maeckten groot hantgheslach
(85) Als ick herwaert na Troyen moeste comen.
Daerom edel vrouwe laet staen u groot gheclach
Duer de liefde en sal ick my niet laten ontvromen,
Van twee quade moet altoos tbeste sijn ghenomen,
De wijse in als mate en regele verkiesen doet,
(90) Te seer vierich minnen, goet en eere verliesen doet.
Mijn vromicheyt en mijnen ridderlijcken aert
En can Agamemnons hoomoedicheyt niet vergeten
Die hy soo fortselijck aen my beeft ghebaert.
Ia u, die ick over mijn vroomheyt, soo elc mach weten,
(95) Wel verdient hebbe, ick derfs my vermeten,
Heeft hy van my doen halen met stout bestaen,
Dwelck Thetis mijn moedere wel heeft ghespeten
En oock haer ghecost heeft menighen traen,
Ia dat den hemel, duer dit vermaen
(100) In rueren gheweest is, dat is waerachtich,
Na dat sy Iuppiter haer clachte heeft ghedaen,
[Est virtus placidis abstinuisse bonis.]
Daerom o Briseis quelt u niet te onsachtich,
Denckt als ick doe, met sinnen voordachtich,
Tis een groote gratie, die inder minnen grief leeft
(105) Te vergetene het gene dat hy lief heeft.
[fol. D3v]
Men moet voordachticheyt in als gebruycken,
Men mach niet te seere wilt dit versinnen
Laten verwortelen Venus amoreuse struycken,
Noch oock ons niet te seere laten verwinnen
(110) Van Cupido, soo salmen tvier der minnen
Soetelijck blusschen, en met minder pijne.
Daerom o Briseis, tis een dwaselijck beginnen,
Dat ghy soo vierich alsoot blijckt ten fijne
Aen my schrijvende sijt naer Venus doctrijne,
(115) Daer ghy wel weet, al sijdy een bloeme chierich,
Dat ick mijn sinnen sonder gheveyst te sijne,
Van u ghetrocken hebbe, om tspijt schoffierich
Dat my betoont is, hierom weest niet vierich
Blust uwen brant secreet en stille,
(120) Tis quaet iemanden lief hebben teghen sijnen wille.
Neemt uwen spieghele aen Oenone claerlijck
Die duer Paris liefde was vierich ontsteken,
En aen Dido die men openbaerlijck
Soo rasen sach met wtsinnighe treken
(125) Duer Eneas liefde, dat haer herte docht breken
Dies sy haer selven met sijnen sweerde
Dleven benam, soot is ghebleken.
Men vint wel meer ridders groot van weerde
Daer rijter soo veel met Agamemnon te peerde
(130) Vroom van herten en edel van bloeye
Die u beminnen sullen, reyn vrouwelijcke gheerde
Als u Agamemnon wil verstooten als die onvroye
Hier duer suldi mijns noch, soo ick vermoye
Wel vergeten, en oock in Venus tente blijven dan
(135) Want deen vier dickwils dander verdrijven can.
[fol. D4r (23)]
Ghy segt dat ick mijn gramschap als de coene
Op de Troyanen sou baren, en doen den Griecken assistentie,
Agamemnon en heeft mijns niet van doene,
Dwelck hy ghesproken heeft in presentie
(140) Van alle Capeteynen: daerom is mijn intentie
Dat ick terstont na Griecken sal keeren.
Ghy laet u ooc duncken soo uwen brief maeckt mentie
Dat ick alle solaes hantere om vruechs vermeeren.
Certeyn soo waerick weert gheacht vol oneeren,
(145) Want een die verweckt is tot nijdighen thoren
Als ick, soot kenlijck is al den Griexschen Heeren,
Hoe sou sijn herte connen vruecht orboren.
Ia of na een andere amye sporen
En daer me triumpheren daghen en nachten,
(150) Een ongherust herte en can gheen vruecht verpachten.
Na huys te treckene is mijn propoost
Ick segghe u adieu wt ionstigher minnen,
Anders en hebdy noch ter tijt van my geenen troost
Maer allen uren veranderen wel tsmenschen sinnen
(155) Dies de hope (ick kent) doet somtijts troost ghewinnen
Die u oock conforteert, als een amoruese kerssouwe
En u dolorues herte somtijts vertroost van binnen.
Niet dat ghy daerom (merct wat ic u waerschouwe)
U op my verlaten muecht die Agamemnons vrouwe
(160) En lief sijt, hooghe in state gheseten.
Dies ick trecke na de Griexsche landouwe
En u teghen mijnen wille moet vergeten,
Want twaer certeyn een dwaes vermeten
Dat ick duer der minnen treken
(165) Teghen mijn overhoot sou willen steken.
Finis.
[fol. D4v]
Declaratie van dese
navolgende Epistele. |
| THeseus de sone van Aegeus, doen hi den Minotaurum gedoodt hadde duer hulpe van Ariadne Minos dochter, dies Theseus haer vastelijc gheloefde te trouwen, ende heeft haer met hem gheleyt en haer suster Phedra oock. Maer daerna heeft hy Ariadne op een eylant laten sitten, ende is heymelijc gaen strijcken met Phedra haer sustere de welcke hy troude. De welcke Phedra de wijle dat Theseus wt den lande was, verliefde op Hypoliten, die Theseus haer mans bastaert sone was, daer moeder af was die coninginne van Amasonien, welcke Hypolitus was een schoon ionck man, maer hy en was niet genegen tot eenige vrouwen oft tot wellusten, dan alleene hy in weycheyt genuchte hadde ende in tvelt te sijne. Dies Phedra siende dat hy altijt int velt was en hem selden spreken mochte, so screef sy hem desen brief om hem tot haer liefde te treckene, niet aensiende dat hy was de huysvrouwe van sijnen vadere. Hier wt machmen mercken dat de rasende liefde eere noch schande en aensiet. |
[fol. D5r (24)]
Hier beghint de
Epistele, die Phedra
schrijft tot Hypo-
litus. |
Ende beghint aldus int latijn.
Qua, nisi tu dederis, caritura est ipsa salutem,
Mittit Amazonio Cressa puella viro.
HYpolito wensch ick gesontheyt die my faelgeert,, nu.
My Phedra, die sta tot uwer ghenaden,
Desen brief te lesene u doch verneert,, nu,
Van eerst tot leste: weest niet beladen,
(5) Het lesen en sal u hinderen oft scaden:
Ghy sulter ommers iet inne (hoepick) bevinden
Dat u ghenoegen sal sonder versmaden.
Duer brieven, welcke men over zee mach sinden,
Canmen secretelijck alle saken ontbinden,
(10) De vianden wel deen danders brieven
Te lesene, vrijelijck huer onderwinden.
Dicwils heb ick gedreycht mijn smertelijk grieven,
Mondelijck te verclarene, en mijn believen,
Maer tonghe en stemme my besweken,, dan,
(15) Liefde die bloo is, qualijck den sin wtspreken,, can.
[fol. D5v]
[Qua licet.]
Schaemte en liefde, tsamen ghemingt zijn,
Het ghene dat my schaemte te seggene ontriet,
Liefde my nu te schrijvene dwingt fijn.
Onwijs is hy die van het ghene vliet,
(20) Dat Cupido God der minnen ghebiet:
Want hy inden hemel oock is regerende.
Hy was deerste die my beanxste met verdriet,
Dit te schrijvene was instruerende,
Hopende dat ick sou daer duer zijn triumpherende.
(25) Och oft hy u herte tot mywaerts waer stierende,
Ghelijck hy mijn sinnen tuwaerts is inflammerende.
Niet dat ick duer boosheyt ben scoffierende
Mijn mans ontrouwe, u obedierende.
Sulcke fame en sal ick achterlaten niet.
(30) Maer de suver Venus toont cracht, wie sal haer haten siet.
[Venit amor gravius.]
Hoe sy spadere comt, hoe sy is te pijnlijcker.
Och, te verdrietelijcker my van dleven wort.
Hoe heymelijcker wonde, hoe te verdwijnlijcker.
En gelijck tpeert van sijn wey ghedreven wort,
(35) En tswaer gareel aen den hals ghegeven wort.
So oock my (die van Thesea moet vervremden)
Een grieflijck iock toegheschreven wort
Van Venus en Cupido, die tsamen stemden,
En onlancx my met haer soeticheyt hemden:
(40) Dwelck my lastich valt om verdragen.
Tis quaet te dwongene den ongetemden.
Der ioncheyt sulcken consten gemeenlijck behagen.
Liefde die buyten tijts comt geen arger plagen.
Groote henxsten leertmen met scanden ploegen.
(45) Oude honden haer qualijck in banden voegen.
[fol. D6r (25)]
[Tu nova servatae]
Neemt den eersten offer, mijnder eerlijcker famen ghy
Die ick tot noch toe voor u hebbe gespaert.
Pluct van den vollen boom sonder scamen vry,
Den appel die u lust, een roose voor u bewaert.
(50) Anveert nu stoutelijck, al sydy ionck geiaert.
Sulcx Thesea uwen vader oock eens geiont is.
Tis beter dat mijn liefde haer cracht aen u baert,
Dan aen den genen die inder trouwen verbont is.
Al mocht Iuppiter, die scoone in Iunoos gront is,
(55) My gebueren, noch soudick verheffen
Hypoliten, duer wien mijn herte gewont is.
Uwen edelen aert die het wilt can treffen,
Iagen, en vliegen, met constich beseffen,
En sulcke daden, in my duer u hantieren rijsen,
(60) Liefs herte moet altoos liefs manieren prijsen.
[Iam mihi prima.]
Met Diana ick my nu ter iachten spoeye,
Der honden gesnor wort my een speculatie:
Naer vogels te schietene ick my met crachten moeye,
Int gras te rusten is ooc dan mijn delectatie.
(65) Te rijdene, te rotsene, wort my een iubilatie.
Men siet my (als die Bacchus vieren) somtijts int velt rasen.
Faunus hoornen doe ick beven (my een recreatie)
Als ick met de trompe stoutelijck ga blasen
En doe dat loopen conijnen en hasen,
(70) En mijn liefde dan coragieuselijck
Gloeyt inwendiger* duer sulcke solasen,
Och ick en weet waerom Venus opinieuselijck
Al mijn geslachte aldus odieuselijck
Met haren sone aentast gemeene.
(75) Tschijnt dat sy tol begeert van elck eene.
[fol. D6v]
[Iuppiter Europam]
Iuppiter (hem in de gedaente vanden stier verkeerende)
Beminde Europam mijn grootmoeder cierich.
Daer na mijn moeder Pasiphae (haer onteerende)
Was oock onstelt duer vremde liefde vierich,
(80) Dies sy den Minotaurum baerde ongemanierich.
Mijn suster Ariadne na Theseus hakende,
Sy en was niet versaecht om haren broeder gierich
Te bedriegene. hier duere ben ick smakende
(Mijn geslachte* oock niet versakende)
(85) Dat ick genegen sy totter liefden gehuldich.
[Phedra was Minos dochter]
En gelijc Ariadne was in minnen blakende,
Naer Thesea uwen vadere sorchvuldich:
Tsgelijcks ben ick tot u onsteken onverduldich,
Van Minos gelachte, tot een memorie,
(90) Crijcht Theseus huys nu dubbel victorie.
[Tempore quo]
Hadde deerde van Athenen my eerst verslonden,, snellic
Eer ick in Eleusis stadt quam (o druckige huere)
Want doen werdick terstont geraect met wonden,, fellijc
Duer u schoonheyt, en u hayr bloemich van coluere,
(95) U fier gesichte, een mannelijcke figuere
Is presenterende: u sinnen duer wijsheyt geregiert zijn.
Al seggen sommige, dat stuer is u natuere,
U vromicheyt (dunct my) daer duer gemaniert sijn.
Tfy de gesellen die als een bruyt verciert sijn,
(100) En gepalleert, tmoet my mishagen.
U schoonheden duer geen consten verciert zijn.
Natuere die can u sulcx toedragen.
Geen swaerheyt en hoortmen uwen mont gewagen.
Men siet u niet onhebbelijck gaen loopen, oft draven.
(105) Huessche manieren zijn goddelijcke gaven.
[fol. D7r (26)]
[Sive ferocis equi.]
Te peerde ghy oock als een triumphant,, rijt,
Hoe straf ghy dwinget wel met gemake te gane.
Met de lance oock ghy een diamant,, sijt,
Elcken te boven gaende in de bane.
(110) Al wat ghy te handen trect met cloecken bestane
Is een vruecht mijnen oogen, avont en noene.
Dies op mijn liefde pijnt doch acht te slane,
En handelt my saechtelijck als een minnaer coene.
Is in u eenige strafheyt met fellen opinione,
(115) Bruyct die in de bosschen aen de wilde swijnen,
En baert u ionste aen my: so plagen te doene
Alle amoruese van edelder mijnen.
Wat vruecht ist altijt met grooter pijnen
Dianam te volgene niet weert om te lovene.
[Diana Goddinne der iacht.]
(120) En Venus te ontreckene haer soete provene.
[Quod caret alterna.]
Nemmermeer ruste, dat is onvolheerdich,
Men moet somtijts den boge ontspannen by vlaghen.
Wilt u met Venus wat verpoosen, ghi sijt huers weerdich,
Cephalus die excellent was int vliegen en iagen,
(125) Men sach hem van Aurora vrijlijck niet versagen
Al was sy (peyst hier op) Tithonus vrouwe.
Adonis die in de weyicheyt oock hadde behagen,
Hy en refuseerde Venus niet de kersouwe,
Hy bleef haer gedienstich en getrouwe.
(130) Meleager Athalanta oock niet en verachte
Haer scinckende in teeken der liefden, weert boven den gouwe
Thoot van een wilt vercken: liefde was diet wrachte.
Spigelt u al hier aen met edelen gedachte,
Al sydy een weychsman, ooc Venus voeren,, acht.
(135) Weycheyt sonder amoruesheyt den boeren,, slacht.
[fol. D7v]
[Ipsa comes veniam.]
Ick sal by u comen als u gesellinne goet,
Niet ontsiende steenrootsen oft wilde dieren:
Maer met u wil ick als u vrindinne soet
Leven en sterven in alle manieren,
(140) In Isthmon sullen wij ons wel forieren
Besloten met twee sterke stroomen wijt.
Ws grootvaders lant dat sullen wij wel regieren,
En de stat Troezen bewoonen, die ick nu ter tijt
Boven mijn lant vercoren heb: ducht voor geenen strijt:
(145) Theseus u vader sal noch lange absent
By Perithoum sinen vrient wesen (my tot eenen spijt)
Want Perithoum (soo hy oyt is gewent)
Verheft hy boven u, en my, als een vrient excellent.
Noch sijnder meerder saken daer ic hem om haten moet.
(150) Ontrouwe daet trouwe verlaten doet.
[Ossa mei fratris clava.]
Metter cudsen vermoorde hy minen broeder deerlijck.
Mijn sustere hy ooc gelaten den beesten in tvelt heeft.
De coninginne van Amasonien u moeder cleerlijck
Hy oock gehaelt met foortse en gewelt heeft,
(155) Die hy doode en niet en troude. sijn valsheyt hem gequelt heeft
Om dat ghi (u benijende sijn landen en rijcken)
Sout bastaert blyven, soo hy my vertelt heeft.
U twee broeders hebben oock hem moeten wijcken
(Die ick gebaert hebbe) duer sijn practijcken
(160) Niet duer mijnen raet, wilt dit bevroeyen.
O schoone Hypolite, noyt uwer gelijcken,
We den genen die met sulck verfoeyen
U sou letten oft hinderen, diemen siet groyen
Duechdelijck, ieuchdelijck, duer sulck bedencken,
(165) Die God sparen wilt, wie sal hem crencken?
[fol. D8r (27)]
[I nunc & meriti.]
Comt nu vereerbaert ws vaders bedde en trouwe,
Dwelck hy versmaeyt, dblijct aen sijn wercken.
Vreest niet al ben ic u stiefmoeder, zijn wijf en vrouwe,
Dat is al douwe wet, wilt daer niet op mercken.
(170) De grove Saturnus dede sulck wet verstercken:
Maer die is al doot, zijn wet heeft cleyn gagie.
Wij scuylen nu al onder Iuppiters vlercken,
Die al, daer die mensche toe heeft couragie,
Is consenterende, tsy van wat linagie.
(175) Susterscap, broederscap en can ons bevlecken niet.
Hoe nader maesscap hoe beter vriagie.
Met min moeyten sullen wij ons feyt bedecken siet.
Deen bloet mach wel na dander trecken siet.
Ic mach u wel ionstich getrouwe en minlijc wesen noch.
(180) Een vriendelijcke stiefmoeder is weert gepresen doch.
[Non tibi per tenebras.]
Men derf om u tsavons openen geen dueren oock,
Noch den poertier verscalcken, want onder een dack
Hebben wij geslapen, en noch sullen tallen hueren oock,
Also te vrijene is een groot gemack.
(185) U vriendelijck cussen my noyt en gebrack.
Noch nu hope ick en sal, wie salder op beenen.
Moeder en kint (niemant oyt daer op sprack)
Mogen malcanderen wel een minlijcheyt verleenen.
Wie isser die daer duer arch sal dencken oft meenen.
(190) Maer meer prijsen dan laken: dus zijt onvervaert.
Dmaesscap sal ons bevrijen van eenich vercleenen,
Ia al saechmen u by my int bedde gepaert.
Aldus wilt niet vertoeven, toont der ionsten aert,
Eer Cupidoos scichten u ontmoeten al.
(195) Dat my suer valt, crijchde ghy met versoeten al.
[fol. D8v]
[Non ego dedignor supplex.]
Ick en veronweerdich my niet met handen te gadere
U te biddene ootmoedich en verduldich:
Ic heb my altoos geschaemt, maer nu come ic u nadere.
En kenne my verwonnen tot uwaerts gehuldich.
(200) Schaempte en eere zijn nu luttel sorchvuldich.
En duer u liefde verblint van my geweken.
Weest den lijdsamen goedertieren, ic kenne my schuldich.
Aenmerct mijn afcoemste hoe edel gebleken.
Van Minos mach ic wel beroemich spreken
(205) En van mynen grootvadere, duer wiens gewelt wort
Den blixem bedwongen en comt in der eerden gestreken.
Phoebus oock onder mijn magen gestelt wort,
Duer welcken den dach claer scijnende gemelt wort,
Wildy duer my niet, wilt u duer mijn geslacht verneren u.
(210) Och, dedelheyt moet nu de liefde obedieren nu.
[Est mihi dotalis tellus]
Creta Iuppiters lant, dwelc hy my geiont heeft,
Ionne ick u weder, ia wt liefden puerlijcker.
Laet sincken u wreetheyt, mijn moeder goet ront heeft
Den Ver wel getemt: sydy ghy onnatuerlijcker
(215) Dan sulcke beeste? noyt herte onberuerlijcker.
Om Venus wille weest mijns doch genadich,
Sy en sal u ooc nemmermeer wesen te stuerlijcker.
Diana, die ghy eert, sal u gestadich
Te beter voorspoet geven: en Pan beradich
(220) Sal u oock te ionstiger zijn int vliegen, int draven:
De rivier godinnekens sullen u oock te min versmadich
Wesen, (al verachty damouruese gaven)
U dorstich herte sullense te gewilliger laven.
Ic bidde u al screyende mijn herte ootmoedich,, sterct.
(225) Denct dat ghi int lesen mijn tranen overvloedich,, merct.
Hier eyndet dese Epistele.
[fol. E1r (28)]
Hier beghint de
Antwoorde, die Hy-
politus schrijft tot
Phedra,
Ghemaect door den Tans-
latuer. |
OM uwen brief te lesene hebbick my gevoecht
Maer ick en vinder niet een tijtelken inne
Dwelck my in eenigher manieren ghenoecht.
Want ghene dwelck die onbetamelijck minne
(5) U dwingt te schrijvene, verstroyt van sinne,
Hoe sou ick daerin scheppen eenich verblijen?
Ia die sijt mijns vaders ghesellinne
En gheweest hebt over langhe tijen.
Daerom wilt u van alsulcks mijen.
(10) De opperste God diet al vermach
Sal my hoepick, daer af bevrijen.
Het waer voor ons beeden, een herdt ghelach
Als Theseus mijn vader, die wy dach voor dach
Verwachtende sijn alsulcx vernamen
(15) Onbetamelijcke liefde, is een onsuyver blamen.
[fol. E1v]
In den eersten biddick u dat ghy my vercleert,
Oft u oock dunckt duechdelijck te sijne,
En eerlijck, tgheene dat ghy op my begheert?
Want ghy selve belijt met droeven schijne
(20) Dat de mont hem schaemt tot eenighen termijne
Te seggene, dwelck de liefde duer thittich blaken
U dwinct te scrijvene, met smerte, en pijne:
Sulcke woorden haddi wel mueghen staken,
Want niemant en sal hem in eerlijcke saken
(25) Lichtelijck schamen, die wijs is ghesint.
[Non facile rebus pudor immiscetur honestis.
Malus est pudor, ubi vincit imprudentia.]
En de ghene die men yevers na siet haken
En de mont duer schaemte sulcx nietcen ontbint
Die met hem selven, onwijser dan een kint,
Want hy ondeucht begeert, dits mijn verstant,
(30) Tis quaey schaemte daer dwaesheyt heeft doverhant.
Al is u een pijnlijck iock ghegheven
Van Venus en Cupido der minnen ghenoten,
Voorwaer sulck iock wert haest verdreven
Alsmen overpeyst het quaet datter oyt is ghesproten
(35) Duer onbehoorlijcke liefde: ten heeft Scilla niet verdroten
Haren vader te verraden, duer Minos liefde ontsteken:
Medea met Cupidoes strale duerschooten
Volchde Iason, en met wreede treken
Haren ionghen broedere, sout en onbesweken
(40) Van een ghehouwen heeft, en den wech besaeyt
Met de teer ledekens, dit is ghebleken.
Clytemnestra was oock om haers mans comste mispaeyt,
En duer haer boels liefde van sinnen soo verdraeyt
Dat sy haren man heeft dleven benomen fel,
(45) Versint ditte, soo muechdy wt der minnen iock comen wel.
[fol. E2r (29)]
Peyst hierom, soo mach uwen brandt minderen,
En laet ons aen eenen anderen mercken
Het tghene dat ons beeden sou mueghen hinderen:
Want sulcke liefde en can gheen duecht wercken.
[Ovidius Quod decet non videt ullus amans.
Seneca in Hypolito.]
(50) Denckt ooc, die minnen, tsy leecke, oft clercken
Sijn sinneloos, en niet en bevroeyen
Tghene dat tamelijck is, en duer verstercken
Der rasender liefden, haer tot alle quaet spoeyen,
Ghelijck de schipman, int ebben oft int vloeyen
(55) Teghen stroom het schip wilt somtijts doen varen,
Soo oock teghen redene die in minnen gloeyen
Altoos strijen, tsy out, of ionck van iaren,
Niet achtende diffame, en altoos baren
Als rasende mensschen dwase cueren coen
(60) Cupidoes stralen menighen trueren doen.
De trouwe die ghy eens mijnen vadere
Gheiont hebt, hoe soudick pijnen te bestane
Die te brekene? Voor een vileynich misdadere
Soumen my altoos achten ick wane.
(65) Alsulcke roosen en staen my gheensins ane.
Naer sulcken appel en lust my niet voorwaer
Lievere hebbick dwilt int tvelt gade te slane,
En prijse Dianaes ghenuchte eerbaer
Boven Venus voeren, en solaes onclaer:
(70) Reyn ghenuchte is weerdich ghepresen
Daer arch, perikel, noch ghenen vaer
Inne gheleghen en is by desen.
[Corn. Gal. O miseri quorum gaudia crimen habet.]
Maer sulck solaes, en can gheen goey vruecht wesen
Dat tot hindere en verdriet gheneghen is.
(75) Wee hem o, in wiens vruecht, hinder gheleghen is.
[fol. E2v]
Weycheyt sonder amoruesheyt machmen hantieren wel
Al ist dat ghy alsulx wilt laken:
Het bleeck aen Dianas suver manieren wel
Die men altoos sach na sulck solaes haken.
(80) Cranis de suyver Nimphe en heft sulx niet willen staken
Dies sy van veel persoonen te vergeefs wert bemint.
Melanion om te schouwen sulck vierich blaken
Hiel hem in de bosschen, alsoo men bevint.
Arethusa de maecht, was ooc diesghelijcx gesint
(85) Dianas gheselline, en een eerbaar maecht.
Brytona was oock daer vuer wel bekint
En met Diana menich wilt heeft gheiaecht.
Hierom dan my oock alsulcx behaecht,
En om dwilt te spuerene, int velt wilt blijven,
(90) Want sulck werck can alle wellust verdrijven.
Gheen vrijer leven en machmen wenschen
Noch gheen gherustere, tsy nacht of dach,
Dan in tvelt te sijne, en van de menschen
Hem te ontwenne alsoo hy best mach.
(95) Van der onversayder ghiericheyt crijcht by verdrach.
Haet, en nijt en sal sijn herte niet quellen,
Op gheenderhande boosheyt en heeft hy ghesach,
Gheen verwaende hooverdije en sal hy voortstellen,
Hy en sal niemanden ontschrijven noch ontellen
(100) Noch gheen bedroch en can hy hanteren,
Het quaetste is, dat hy dwilt can vellen
Dwelck oyt gheacht is een eerlijck useren,
In steden en soecktmen niet dan triumpheren,
En alsulck soet verandert dickwils int suere:
(105) Daer blijschap in huys is, daer staet druck voor de duere.
[fol. E3r (30)]
Mijn ghenuechte is avont en noene
Bosschen, velden, en valeyen
Te duerloopene lustich en groene,
Voor de vogelen mijn netten te spreyen
(110) Is oock mijn iolijt: en dan in sulcke contreyen
Om den nachtegael te hooren (een soet veriolijsen)
Ga ick smorghens vrouch my vermeyen.
Wie sou hier vuere wenschen of prijsen
Eenighe boeleringhe, of der minnen chijsen
(115) Verpachten, alsoo ghy my legt te vueren:
[Ouidius de arte: Quod iuvat exiguum est, plus est quod laedit amantes.]
Voorwaer, soo mocht ick wel slachten den onwijsen,
Want Venus bedrijf, en der minnen cueren
Sijn vol hertsweerich verdriets, en vol dolueren
Voor een cleyn vruecht, hebben minnaers duysent pijnen
(120) Duyster wolcken doen haest de sonne verdwijnen.
[Ouidius Quot lepores in Atho.]
Alsoo veel hasen, alsmen loopen siet
Int bosch van Atho aen elcken cant,
Alsoo veel biekens alsmen met hoopen siet
Op den berch Hybla crielen abondant:
(125) Alsoo veel lijens en verdriets onplaysant
Is inde rasende liefde voorwaer,
Sy slacht het bieken dwelck soet honich plant
Maer de steert quetselijck is, dies elck heeft vaer
Sulcks te ghenakene heymelijck oft openbaer.
(130) Hierom waer ick ga, sta, of sitte,
Alsulcke wellust ick van my iaghe eenpaer.
Dus wildi vercoelen u verborghen hitte
Neempt exempel aen my, en bevroeyt ditte.
Dwaes sijnse certeyn tsy mans of vrouwen
(135) Die tperijckel sien, en niet en schouwen.
[fol. E3v]
Dat ghy my seer prijst, dat sijn der minnen drachten,
Liefs ooghen en connen gheen ghebreck aenmercken.
En dat ghy mijnen vader dort verachten,
En verhaelt alle sijn wreede wercken,
(140) Sal ick daerom na u liefde hercken?
Soo waer ick weert dat my God sou plaghen.
Een eerlijck man en sal, tsy in wat percken,
Niet gheerne leet hooren van vrienden of maghen.
Hoe veel te min sal ick dan connen verdraghen
(145) Dat ghy van mijnen vader sulck quaet vermont.
Ghy schrijft dat hy uwen broeder heeft verslaghen
Den noot dwanck hem daer toe, tot dier stont:
En Ariadne u sustere, die hem gaf den vont
Om wt den doelhof te rakene, alsulcx oock riet,
(150) Hy moet sijn cracht toonen, die de doot voor oogen siet.
Dat ghy meent dat u tranen my souwen beweghen.
Alsulck hope sal u voorwaer faelgeren:
[Ovid. Ut flerent oculos erudiere suos]
Want, ick weet wel, vrouwen sijn haest gheneghen
Tot schreyene, en haer* ooghen sonder cesseren
(155) Daer toe ghewent hebben, dat ghy u wilt verneren
Ootmoedich te biddene, laet oock af van dien,
Want al quaem Venus selve ootmoedich supplieren
Ick sou haer cleyn ghehoor geven, ia van haer vlien.
Daerom sulcx als ghy begeert, en sal niet gheschien
(160) Soo langht als my God niet van sinnen en berooft,
Want redene, en verstant sulcx verbien,
En dwaes is hy die vrouwen woorden ghelooft,
Want vleeschelijcke wellust, is een hooft
Van alle boosheden, int oost int weste,
(165) En al dat ongoddelijck is thiert qualijck int leste.
[fol. E4r (31)]
Al ghenoech, hier me sluyt ick mijnen brief,
Want een sake, die redene en gebruyckt noch manieren,
Ghelijck de minne een hertsweerich grief,
Hoe soumen met wijsen raet die connen regieren?
(170) Ia monstren, beesten en wilde dieren
Soumen ghemackelijcker temmen, en onderwijsen,
Dan de rasende liefde, quaet om bestieren,
Want sij sinneloos is, en niet en wilt prijsen
Dan onbetamelijckheyt, dies sy bitter chijsen
(175) Verpachten moet, met een blint verstant,
Scheppende in alle ongheregeltheyt haer veriolijsen,
[Fluctuat in pectore rara quies.]
En altoos ongherust duer den vierighen brant,
Die in therte blaeckt, daer Cupido doverhant
Crijghen mach, die schijnt te wesene een kint
(180) En der minnaers ooghen al te haest verblint.
Finis.
[fol. E4v]
Declaratie van dese
navolgende Epistele. |
| OP een tijt in der nacht als Hecuba Priamus huysvrouwe coninginne van Troyen beswaert was, so quam haer in hueren visioene te voren dat sy een groote vlamme sach, duer de welcke Troyen verbrande. Priamus dit van haer verstaende, heeft hem gaen bevragen by zijn gheleerde die in sijn rijck waren, wat dat desen droom bedien mochte. De welcke hem bedieden merckelijk, dat duer die vrucht die Hecuba droech, Troyen noch in brande comen soude: dies Priamus alsoo haest als tkint gheboren was, beval datmen het kint soude dooden. Hecuba dit vernemende, haer moederlijck herte hadde deernisse met haer vruchte, ende hevet in een ghehuchte laten op voeden heymelijk dat Priamus niet en wiste, ende doen het kint volwassen was, dwelck Paris hiet, wert een fray ionghelinck, so dat Oenone in hem groot behaghen hadde, ende wert ontsteken met zijnder liefden. Maer daer na, Paris (want Venus hem toe gheseyt hadde Helenam) is naer Griecken gereyst Oenone niet te kennen ghevende waeromme, ende als hy wederom na Troyen quam soo en woude hy Oenone niet meer kinnen, dies Oenone mistroostich zijnde schreef hem desen brief. |
[fol. E5r (32)]
Hier beghint de
Epistele, die Oenone
schrijft tot Paris.
Ende begint aldus in Latijn. |
Nympha suo Paridi, quamvis suus esse recusat,
Mittit ab Idaeis verba legenda iugis. |
[Quaedam exemplaria hos versus non habent.]
AL en wilt mijnen Paris niet meer op my sien nu,
Nochtans sende ick Oenone hem wt Ida desen brief,
Suldy hem oock overlesen? oft salt verbien u
De nieu ghehoude u wtvercoren lief?
(5) Overlesten stoutelijck, vreest hindere oft miskief,
Hy en is van Menelaus hant niet ghescreven,
Die u doot gesworen heeft, om tscandelijck grief
Dat ghy binnen Sparten hebt bedreven.
Och hoe verdrietelijck wort nu mijn leven,
(10) My Oenone hier in dees wilde gehuchten.
Die so iammerlijck ben (ic moet u te kennen geven)
Duer u gewont: niet dan clagen en suchten,
Wenen, en kermen, en hinderlijck duchten.
Avont en noene mijn werck ongenadich is,
(15) Om dat u liefde so wanckelbaer en soo ongestadich is.
[fol. E5v]
[Quis Deus apposuit.]
Ick en weet niet wat God dat ick verwrocht hebbe.
Oft in wat manieren dat ick hebbe misdaen,
Oft dat ik u te na gesproken onbedocht hebbe,
Om dat ghy my dus ontrouwelijck sijt ontgaen.
(20) Al sonde God u eenich lijen aen,
Gheen recht en soudy hebben oft reden om clagen,
Want u ontrouwe heeft sulcx wel verdient saen.
Maer die onsculdich moet lijen verdriet en slaghen,
Die can qualijck (als ick) sulcx verdragen.
(25) Och, al sydy nu comen Paris tot groote eere,
Doen icke (die ben so edel van magen)
U voor mijn man vercoos, waerdy een slecht heere,
En een arm dienaer wiens macht was teere.
Maer nu ghi Priamus sone sijt, wildy my niet kinnen.
(30) Hoocheyt en eere doen veranderen de sinnen.
[Saepe greges inter.]
Peyst, hoe ick my om u altoos verneert hebbe,
Als ghy int velt laecht ontrent uwen schapen,
Onder eenen boom daer ick met u geboeleert hebbe,
En saechtelijcken int groene geslapen:
(35) Hoe dickwils heb ick u oock comen betrapen
Tswinters alst cout was binnen uwer schueren,
Ende dan hebben wij int hoy, als maerten en cnapen,
Ons bedde gemaect met stouten cueren.
Ick hebbe u geleert, hoe ghy sout bespueren
(40) Herten en hinden, en waer se huer legers maken.
Men heeft my selve gesien de netten slueren
En selve wt spreyen, duer tvierich blaken.
Ouer berch en dal heeft men my sien braken,
Naer loopende de honden als de onuersaechde.
(45) Maer twas al om u meest dat ick iaechde.
[fol. E6r (33)]
[Incisae servant à te.]
Mijnen naem staet noch in de boomen gehouwen,
Met u seysene merckelijck en perfect.
Eenen popelier boom stater, somen mach aenscouwen
By een riviere, die wijt en breet rect.
(50) Daer ghy u liefde merckelijck ontdect
In dese twee veerskens in de scorsse gescreven,
Als Paris verlaet de suuer Oenone onbevlect,
Dan sal dwater van Zanthus achtewaert sneven.
O ghy riviere, Paris heeft my nu begeven,
(55) Waerom en loopty niet achterwaert duer desen?
O weerdigen boom eeuwich moety leven,
Op datmen ditte altoos mach lesen,
En op dat ghy muecht een getuyger wesen
Van Paris liefde, my een verfroyen sachtich,
(60) Die nu des conincx sone is van Troyen machtich.
[Illa dies fatum.]
Och noyt wreeder dach (die my is plagende nu)
Waer duere ick come tot al dit lijen,
En die u liefde dede flouwen, ick bent beclagende nu,
Dat was, doen Venus, Iuno, Pallas, als partijen
(65) Quamen voor u naect en bloot sonder mijen,
En ghy moest geven doen een sententie,
Wie dat de schoonste was van haer drijen.
Och, doen ghy dit vertroct in mijn presentie,
Mijn herte wert verturbeert: met diligentie
(70) Ginck ick my beraden by oude matroonen,
Die waerseggen costen duer experientie:
En noch tot andere oude personen.
Sy verclaerden my en woudent bethoonen,
Dat daer duer groot lijen my sou noch aenwassen.
(75) Tis tijt wt te siene als doude honden bassen.
[fol. E6v]
[Caesa abies.]
Ghy ghinct corts daer na int bosch houwen en kerven,
Ghy liet masten, riemen, en schepen bereyen,
Om te zeylene van mijnder eruen.
Och, ghy en dedet niet dan weenen en schreyen,
(80) Doen men u sach van my scheyen.
Tsi u, doen baerde ghy doch een valsche minne,
Want om Helena te halene, sonder verbeyen,
Was u voernemen (so ick nu bekinne)
Nochtans toonde ghy my geveyst van sinne
(85) Een druckich gelaet, en onmanierich.
Wij weenden beye om tseerst, als u vrindinne
Vlooch ick om uwen hals onbestierich:
En ghye omhelsde my oock soo vierich.
Ons armen wij so vaste om malcanderen brochten,
(90) Gelijck den wijgaert is om den staeck gevlochten.
[Oscula dimissae quoties.]
Hoe dicwils custe ghy my (maer met valsche treken)
Tscheen u herte was soo weemoedich,
Dat de tonge nau en cost adieu gespreken:
En qualijck mochti oock segghen, God si u behoedich.
(95) Doen u schip van lant stack duer den wint voerspoedich,
Mijn oogen u nae sagen met dolatie,
En deerde wert nat van mijnen tranen overvloedich.
Daer na ginck ick devotelijck doen mijn oratie
Voor de zee godinnen, u willende verleenen gratie,
(100) En altoos in u reyse zijnde zeer belayen.
Maer mijn gebet, noyt meerder blamatie,
Was grootelijck tot mijnder schayen,
Want u comste (die ick nu wel mach versmayen)
Wort my nu eylaes een hinderlijck grief ras.
(105) Tis pijne viant tsine, die te voren lief was.
[fol. E7r (34)]
[Aspicit immensum.]
Op den berch Sigeus nam ic dicwils mijn gangen bloot,
Van daer oversach ick de zee breet en wijt,
Naer u comste hebbende altoos verlangen groot.
Want sonder u en hadde ick vruecht oft iolijt,
(110) Och, doen ick u schip sach, noyt so verblijt,
Ick was bynaes in dzee gesprongen stout:
Maer terstont sach ick eene met een syen habijt
Int scip sitten, blinckende als gout.
Ten docht my van u volck niet, therte wert my cout.
(115) Och, int naerder comen, so wast blijckelijck,
Dat een Griecxse vrouwe was van iaren niet out.
Daer boven (dies mijn sinnen waren beswijckelijck)
Was sy rustende (verciert rijckelijck)
In uwen schoot seer amoreuselijck fris.
(120) Dat dooge noode siet therte odieuselijck is.
[Tunc flevi.]
Ick creet mijn oogen scier wt, ick tierde, ick gebeerde,
Ick wranck mijn handen, ick scuerde mijn cleeren.
Ick scheen een dul mensch, elck van my verveerde,
Geheel Ida was duer my in verseeren.
(125) O Paris, riep ik, tfy u der oneeren.
Ic wensche dat God Helena ooc soo moet bedroeven,
En dat haer blijschap in sulck druck moet verkeeren,
En den dranck die sy my voorscenct, datse sonder toeven
Die oock so bitterlijck na moet proeven.
(130) O Paris, nu sydy zeere geacht,
Nu en suldy mijns niet meer behoeven,
Nu Helena aldus vriendelijck op u lacht,
En comt u over zee gevolcht, o stoute dracht,
En heeft haren getrouden man verlaten.
(135) Die rijck is, crijcht vrienden genoech tsijnder baten.
[fol. E7v]
[At cum pauper eras.]
Maer doen ghy scamel schaepherder waert cleyn,
Doen en wasser niemant die eens op u wilde sien,
Dan ick alleene Oenone, duer der liefden aert reyn.
Den rijcdom van Troyen, verstaet mijn bedien,
(140) Oft al de eere die my sou muegen daer geschien,
En is my soo weert niet als u liefde die my faelgeert:
U geslachte* en sou vrijlijck duer dien,
Al haddy my getrout, niet hebben geweest verneert,
Noch mijne naem en sou Troyen niet hebben geblameert:
(145) Al hebben wy tsamen dicwils gelegen
Int gras, daerom my niet en refuseert:
Ick was vry wel weert (ten dient niet geswegen)
Een costelijcker bedde: maer soo vierich genegen
Was ick duer mijn liefde tot uwen persoone.
(150) Die mint, en past op lof, eere, oft cieraet schoone.
[Denique tuus amor.]
Mijn liefde, die is sonder sorge en dangier.
Troyen en sal vry voer hinder oft noot
Dorren sorgen, maer Helena putertier
Sal noch oorsake wesen van menich eelmans doot,
(155) Als sij wederom sal met machte groot
Worden gehaelt: iammerlijcke schade
Is Troyen nakende duer dese bruyt minioot.
Gaet Hectorem uwer broeder te rade,
Hy sal selve sorgen voer de ongenade,
(160) Die duer haer sal noch oprijsen en geschien.
Vraecht Deiphobum oock eert u vergaet te quade,
Oft doet dat u Anthenor en Priamus gebien,
Die vele gehoort hebben en gesien,
Sy sullen u alle spreken groote schande.
(165) Daer een overspeelster trijck regeert, wee den lande.
[fol. E8r (35)]
[Nec tibi si cupias.]
Hoept niet datse u sal oock by blijuen in trouwen vast,
De welcke Menelaum is so haest ontweken,
En op hem so luttel (soomen mach aenscouwen) past.
Spigelt u aen hem, so hy nu mach spreken,
(170) Om dat sy hem so leelijck heeft wtgestreken.
So sulde ghy oock noch over haer claghen.
Tscijnt datse u nu bemint, maer (soot is gebleken)
So beminde sij Menelaum oock met groot behagen,
Die nu moet in onrusten leven nachten ende dagen,
(175) Want sij hem laet liggen gelijck eenen door,
Andromache duechdelijck (ick moet gewagen)
Heeft Hectorem wel genoecht, wt rijcx tresoor.
Niet meer scanden, niet meerder restoor.
En soude ghy gehadt hebben duer mijnen persoone.
(180) Een duechdelijcke vrouwe is eens mans croone.
[Tu levior foliis.]
Lichter is u trouwe Paris, ia lichter ick meene,
Dan de bladeren die vliegen metten winde.
Och het gene dat Cassandra u suster reene,
My propheteerde, ick nu waer bevinde.
(185) O Oenone, wat maecty, sprack sij als dongesinde,
Wildy coren int sant sayen? te vergeefs ghy laboreert,
Hier sal een Griecx coeyken comen (u naect allinde)
Waer duer u huys en hof sal worden gemineert.
Het Griecx coeyken is comen nu ongefaelgiert,
(190) Iaget wederom thuys, o ghy Troianen,
Oft, u stadt sal met so veel bloets worden gedestrueert
Och mistroostich wordick duer dit vermanen,
En mijn oogen die worden nat van tranen.
Hoe waerachtich sijn u susters prophecijen,
(195) Dit coeyken comt nu mijnen beemt ontvrijen.
[fol. E8v]
[Sit facie quam vis insignis.]
Tis waer sy is schoone, maer haer scoonheyt excellent
Gebruyctse qualijcken: tsy scoonheyt sonder eere.
Want als een overspeelster, soo elcken is bekent,
Is sy ontloopen haren eyghen man en heere.
(200) Doense noch een maecht was, ionck en teere,
Liepse oock niet met Theseus, so ick hebbe verstaen?
Nochtans daer af veronschuldicht sy haer seere,
Verclarende dat hy haer niet en heeft misdaen.
Maer sou een ionck man, en die is genegen saen
(205) Tot wellusten, sulcken vrouwe, noyt slechter sake,
Sonder misdoen van sijn sije laten gaen?
Het dunct my ongeloovelijck: ick oock blake,
En hebbe oock sieck geweest van dien ongemake.
Als Venus lacht, qualijck canmen veysen of proncken siet.
(210) Vier en werck men alte haest voncken siet.
[Vim licet appelles.]
Daerom al wilse clagen, dat ghy se hebt bedrogen seer
Met fortsen en gewelt, sy en derf sulcx niet spreken,
Want sy hadt eertijts al gheplogen meer.
Maer noyt en is aen Oenone sulcx gebleken,
(215) Die haren Paris noyt en is ontweken.
Ick en ben niet van sulcker natueren.
De Satyren vol oncuyscher treken,
Die rasch te voete sijn, tot geender hueren,
En hebben my niet connen bespueren.
(220) Faunus, wiens hoot altijt is verbonden
Met groenen bladeren, al is hy vol stouter cueren,
Nochtans certeynlijck tot ghenen stonden
En hebdy my noyt met hem bevonden.
Men can seer qualijcken (ten helpt practiseren)
(225) Een vrouwe teghen haren danck violeren.
[fol. F1r (36)]
[Me fide conspicuus.]
Apollo (ick bekent) u beschermer van Troyen
My hier voormaels eens beminde vierich,
Hij socht listen en practijken om sijn verfroyen,
En benam my mijnen maechdom scoffierich:
(230) Maer ic worstelde genoech tegen dwerck putertierich,
Ic vlooch hem in sijn licht, ick track hem metten hare,
Ick hadde my leelijcken* en onmanierich.
Niet dat ick oock al was ick ionck van iare,
Om eenige properheyt, oft costelijcke ware
(235) Hem hebbe willen obedieren.
Tsijn oneerlijcke herten, geseyt int clare,
Die haer om ghiften laten schandaliseren.
Maer Apollo merkende mijn lamenteren,
Heeft my geiont, orborlijck van mijnen
(240) Sijn natuerlijcke consten der medecijnen.
[Quaecunque herba potens.]
Alle cruyden, en wortelen, die nut sijn en bequaeme
Voor den menschen int tswerelts ronde,
Die kenne ick ende hebbe ick, als de lofsame.
Maer wee mijns dat ick tot dese stonde,
(245) De hinderlijcke liefde, noyt smertelijcker wonde,
En can verdrijven met gheen cruyden crachtich,
Apollo selve, die alder eerst vant warachtich,
De practijke der cruyden, nochtans onsachtich
Hem de liefde hinderde, doen hy was stouwende
(250) Admetus beesten, so ick ben gedachtich,
O Paris, op u alleene ben ick my betrouwende,
Ghy alleene muecht my sijn behouwende:
Meer crachten dan in eenige cruyden oft vruchten,
In u nu sijn, weest mijns aenscouwende.
(255) Ick ben u Oenone, en hebbe geweest in u ionge tijen,
En noch begheere eeuwich te sijne sonder vermijen.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. F1v]
Declaratie van dese
navolgende Epistele. |
| DIt is de antwoorde die Paris schrijft op Oenones Epistele: Hy beclaecht hier hoe dat hy Oenone heeft moeten verlaten, maer de schult leet hy op Cupido den God der minnen, ende dat van te voren gheprofeteert is, dat hy Helenam wt Griecken heeft moeten halen, de cracht der liefden is hy hier betoonende, die Iuppiter selve (so Ovidius in Metamorphoseos op diversche plaetsen beschrijft) niet en heeft connen wederstaen. |
[fol. F2r (37)]
Hier beghint de
antwoorde die Paris
schrijft tot Oenone, |
Ende beghint aldus int Latijn.
Quae satis apta tibi tam iustè nympha quaerenti
Rescribam, fateor quaerere verba manum.
DE hant is vast besich Princersse reyn siet
Om u, die clachtich sijt, te responderen.
Sy overleet van als, maer sy en bevint certeyn niet
Dat ick my eenichsins mach excuseren.
(5) Mijn feyten selve my condemneren
En met Helenaes liefde ben ick so bevaen,
Dat ick qualijck teghen u can argueren,
Ick bekenne mijn schult, ick hebbe misdaen,
Oordeelende my selven, na u eyghen vermaen,
(10) En Cupido heeft my soo te rugghe ghenomen,
Dat ick een ander moet nu te dienste staen.
Al ist dat ick mijn trouwe tot uwer onvromen
U, eerst gheiont hebbe, al ben ick nu comen
Onder een anders iock, duer Cupidoes spueren
(15) Wie leeft, die weet, wat hem sal ghebueren?
[fol. F2v]
[Nondum tantus eram.]
Ick en was doen niet, dwelck ghy my verwijt oock
Soo edel, docht my, oft groot van machte,
Ick en wist niet dat Hector, ick kent, ick lijt oock,
En Deiphobus waren van mijnen geslachte,
(20) Noch Hecubam ick oock doen niet en achte
Voor mijn moeder sijnde een coninginne,
Doen ick de schapen met u dagelijcx wachte
Die ghy weert waert, dwelck ick bekinne,
Datse hadde geweest u swagerinne.
(25) Maer liefde en gebruyct redene oft mate
Ghy sijt gequetst en ontsteken met mijn minne
Niet sonder uwen wille, want ghy noch vroech en late
Hinderlijck mint, tot uwer onbate
Ia al ist dat de velt Goden u te wijve begeeren
(30) Mijn liefde condy noch qualijck van u gheweeren.
[Adde quod hic.]
Dat ick deur eens anders liefde blaken moet,
Dat en wilt doch niet wijten mijnder ontrouwen,
Sulcx is my toegescreven om meerder saken vroet,
Daer u Cassandra heeft af comen waerschouwen,
(35) Also uwen brief selver can ontfouwen,
Eer ick Helenam oyt sach, heeft onbestierich
Mi Cupido genoept met sulck benouwen
Dat ick blaecte duer haer liefde vierich.
Hy dede my minnen onmanierich
(40) Den ghenen die ick noch niet en kende,
En hebbe haer moeten halen schoffierich,
Als der minnen ruyter met grooter allende:
Daerom tracteert my met een soete amende,
En wilt den patienten doch sijn genadich:
(45) Herte oft wille en was u noyt versmadich.
[fol. F3r (38)]
[Flevisti memini.]
Bitterlijck ghy weende ick bent gedachtich noch
Als ghy duer mijn suster verstont alsulck bedien,
En ghy spraect met herten onsachtich noch
Alsulck verdriet biddick moet van ons vlien.
(50) Maer nochtans ist sake dat moet geschien
So bid ick, sijnde met sijnder liefden gewont,
Dat Paris van my gheensins duer dien
Beschadicht en worde tot eenigher stont.
O getrouwe Oenone aenmerckt den gront,
(55) Cupido wiens pijlen my hebben duer vlogen,*
De selve, daerom gratie my iont,
Heeft u oock eylaes in dit net ghetogen.
Peyst hoe machtich dat hy is onghelogen,
Die Iuppiter als een stier beleeden can,
(60) En als hy wilt, met swanen pluymen cleeden dan.
[Si sua non cigno.]
Hadde Iuppiter niet verandert sijnen persoone
In een swaen, als men hem na Leda sach sporen,
Soo en waer dese wtnemende Helena schoone
Tot mijnen ghebruijcke niet gheboren,
(65) Wie soude ghelooft hebben hier te voren,
Dat den stouten Hercules die niemant en omsach,
Een vrouwe die hy hadde vercoren
So onderdanich sou wesen nacht en dach,
De liefde hem dwanck sonder verdrach,
(70) Dat hy haer de wolle te vueren span.
Peyst Oenone wat de minne dan vermach,
Hy die leeuwen, beeren, en serpenten verwan,
En gheacht was voor de vroomste man,
Heeft hem duer liefde laten verdooven,
(75) Venus can hert, sin, en verstant berooven.
[fol. F3v]
[Tu memini Phoebum.]
Phoebum hebdy oock, soo ick bekinne
Veracht, tis schande dat ickt vermane.
My liever dan hem thoonende u minne,
Niet dat ick beter dan hy was, maer (soo ick wane)
(80) Cupido heeft u met fellen bestane
Met sulcke pijlen willen raken,
En soo ghebracht onder sijn standaerts vane,
Maer stelt u te vreden, al moetti smaken
Dit bitter sop der ontrouwen, en in onrusten waken,
(85) Want die ick beminne, ick bidde ghenade,
Is gheboren, wie soudse laken,
En ghesproten van Iuppiters sade,
En dan haer schoonheyt boven al vroech en spade
Is my schoffierlijck, en u een smerte,
(90) Schoon ghesichte doet ontvoncken een edel herte.
[Atque utinam formae.]
Och, oft ick gheen ordeelder onbequame
Hadde gheweest, o Oenone ghepresen,
Over de schoonheyt der drij Goddinnen eersame,
Soo en sou ick inden grooten haet niet wesen
(95) Van, Iuno en Pallas, die met nijdige pesen
Op my vergramt sijn, om dat ick hebbe ghelaudeert
De schoonheyt van Venus reyn wtghelesen
Die met tvier der liefden elcken inflammeert,
En haren sone Cupido daer toe inspireert.
(100) Nochtans en can si selve niet ontgaen
Haer eyghen pijlen. maer wort ghepersequeert
Van haren sone, en is hem oock onderdaen.
Heeft haer eyghen man, haer oock niet ghevaen
Int yseren net met Maers als een concubijne,
(105) Gheen argher dan der liefden subiect te sijne.
[fol. F4r (39)]
[Iam dolet & Mavors.]
Nu heeft sy Maers daer na verlaten oock,
En Anchysen haer schoonheyt gheiont.
Dies Maers der minnen cracht wel mach haten oock
Die duer haer nu queelt van minnen onghesont,
(110) Ist wonder dat ick Paris die ben ghewont
Met Cupidoes strale als der minnen knecht
U Oenone begheve, als Venus goet ront
Haer minnaers selve so heeft wtgerecht.
Ghy en sijt oock niet so onverstandich en slecht
(115) Ghy bevroet wel Oenone, dat de liefde blint
Niet gheduerich en is aen elcken ghehecht.
Ick beminne nu, die Menelaus mistroostich ghesint
Hier voormaels so vierich oock heeft bemint,
En die ghewillich na Troyen met my ghevlucht is,
(120) Dies onder de Griecken nu een groot gherucht is.
[Armataeque petunt.]
Met duysent schepen wel gewapent en ghemant
Comen sy na Troyen vol stouter cueren,
Maer luttel vreese ick: haer schoonheyt playsant
Is weert datmer een orloghe om sal vueren,
(125) Ghy merckt selve hoe Menelaus is in rueren
Met sijnen broeder Agamemnon machtich,
Die ick wederstaen sal totter lester uren
Duer de liefde die in my werckt onsachtich,
Maer isser noch eenighe hope in u warachtich,
(130) Dat mijn sinnen van haer souwen mogen declineren,
Baert dan u consten met u cruyden crachtich,
Verdrijft mijn liefde sonder cesseren,
Ick en wil gheensins teghen u rebelleren.
Gebruyct de subtijlheyt die u Phoebus gegeven heeft,
(135) Ghedenct wat Circe duer consten bedreven heeft.
[fol. F4v]
[Tecum sideribus.]
Mane, en sterren hebdy doen verdwijnen,
En van den dach den nacht gemaeckt, soot mocht blijcken
Als ick de beesten stoude, tdocht mi wonder schijnen,
Dat de felle leeuwen in alle wijcken
(140) Onder de schapen duer uwer woorden practijken
Saecht als lammerkens gingen, ooc moet ick verhalen
De rivieren Zanthus sachmen te rugge strijcken
En Simois duer de cracht uwer talen.
Tis nu tijt Oenone, toont, en baert sonder falen
(145) U consten en crachten aen u oft aen my
Verdrijft uwen brant, die u brengt in qualen,
Of verdrijft mijn hitte, die my, mijns selfs onvrij
Is beruerende, dus segge ick met warachtich belij,
Int sluyten van desen brieve ten fijne,
(150) Laet coelen u hitte, oft doet coelen de mijne.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. F5r (40)]
Declaratie van dese
navolgende Epistele. |
IAson als hi na Colchos reysen soude om tgulden Vlies te winnene, quam eerst seylende aen een eylant gheheeten Lemnos, daer niet dan vrouwen en woonden, de welcke met gemeynen raet alle de mans gedoot hadden die int lant waren, daer Hypsiphyle Trijck regeerde, de dochter van Thoas, de welcken sy heymelijk versteken hadde ende niet laten dooden. Dese Hypsiphyle als sy Iason sach, soo wert si met sijnder liefden soo ontsteken, dat sy hem minlijck in haer landt ontfinck, ende hielt hem twee iaren lanck by haer. Als twee jaren ghepasseert waren, so vertrack hy, ghelovende weder te keerene, en dan haer te trouwene, haer latende bevrucht met kinde. Maer doen hy in Colchis quam, ende en cost het gulden vlies niet gewinnen dan duer hulpe van Medea, de welcke hy geloefde te trouwene, ende bracht haer met hem in sijn lant. Hypsiphyle dit vernemende, seer mistroostich sijnde schrijft, tot Iason desen brief, om dat sy van hem niet vernomen en hadde.
[fol. F5v]
Hier beghint de
Epistele die Hypsiphyle
schrijft tot Iason, |
Ende beghint aldus int Latijn.
Littera Thessaliae reduci tetigisse carina
Diceris, auratae vellere dives ovis.
DAT ghy vrij en vranck zijt wederom comen
Met u scepen in Thessalien, hoore ick hier vermonden,
En met den gulden vliese tot uwer vromen
Ick verblije my dat ghy welvaert tot alle stonden.
(5) Maer dat ghy hier af noyt en hebt my gesonden
Brief, oft eenich bescheet, belge ick my seere.
Want ghy u so vastelijck hebt verbonden,
Dat ghy aen mijn rijck ten eersten keere
Sout gearriveert hebben: cleyn is u eere.
(10) Valsch waren (merck ick nu wel) u woorden soete.
Sydy sulcken ionckere, oft so grooten heere?
Was ik Hypsiphyle niet weert dat ghi my een groete
Tsi tscepe, te peerde, ia oft te voete,
Soudt ghesonden hebben. O verachte vrouwe,
(15) Ick mach wel schrijven, och nergens gheen trouwe.
[fol. F6r (41)]
[Cur mihi fama prior.]
Hoe coemt dat de fame, en niet uwen brief,
My heeft laten weten hoe dat de wreede dieren
Inden plouch gegaen hebben naer u gerief?
En datmen duer u saet sach multipliceren
(20) Ghewapent volck quaet om bestieren,
Die een groote moort, onder haer hebben bedreven.
Al was den draeck van eyselijckker manieren,
En wreet, ghy hebt nochtans hem doen sneven.
En tgulden vlies hem ontnomen, dies ghy wort verheven.
(25) Och wat eenen moet soudick hebben gedreghen,
Had ic muegen seggen, hy heeft selve my sulcx gescreven,
Den genen die dit seyt (vol cloecker seghen)
Slappelijck geloofden, maer al sydy gheneghen
Traechlijck om my te schrijvene eenighe tijdinghe,
(30) Mach ick noch uwe blyven, so scheppick verblijdinge.
[Barbara narratur]
Men seet dat Medea met u is comen openbaerlijck
En mijn trouwe hebdy geiont haer als een amije,
Die mint, gelooft lichte. ick hope claerlijck
Dat sulcx niet en is als ick u aentije.
(35) Onlancx quam hier int lant (ick wert blije)
Eenen van Thessalien, eer hy was binnen der dueren
Wat maect mijnen Iason sprack ick als de vrije.
Hy bleef stil staende van schaemten. segt sonder trueren,
Riep ick, is hy noch levende tot deser hueren?
(40) Hy leeft sprack hy. dwelck ick hem dede affirmeren
Bi eede. noch wou ic hem controlueren:
Qualijck cost my yemant sulcx persuaderen.
Maer ick hoorde hem so veel bescheets narreren,
Dies ick ghinck na u vroomheyt vraghen.
(45) De vrouwen hooren geerne haers mans lof gewaghen.
[fol. F6v]
[Narrat & aeripedes.]
Hy vertelde hoe de stieren moesten ploegen snellijck,
En datmen sach opspringen van een fenijnlijck saet,
Ghewapende mans, die teghen een sloeghen fellijck,
En hoe den draec verwonnen was: ic vraeghde sonder verlaet
(50) Oft ghy ooc leefde, tdocht mi ongelooflijck iaet.
Ick hoepte en ick duchte als de beswaerde,
En int aenhooren mercte ick een ander quaet
My een pijne int herte, u valsch van aerde.
Is dit de trouwe, ende den eet die ghy verclaerde?
(55) Ghy en hebt my vry niet secretelijck bekent.
Tis Juno blijckelijck als de vermaerde,
En Hymen wasser ooc als ghetuyghe ontrent,
[Hymen god der bruylochten]
Och, luttel waren my ionstich haer tortsen excellent.
Maer Erynnis toonde haer daet vileynlijck.
(60) Alst qualijc gaet, houdt de duvel de keerse gemeynlijc.
[Quid mihi cum Minyis]
Waarom hebbick oyt u, en u volck ghelogeert?
Wat hadde omtrent mynen lande u schip te doene?
Tgulden vlies en wert niet ghereserveert.
Lemnos en was niet Oetes rijck coene,
(65) Ick hadde voor my ghenomen met vasten opinioene,
Dat ick u met u volck sou hebben veriaecht
Van mijnder eerden met ruyterlijcken fatsoene.
De vrouwen in Lemnos, wien dat mishaecht,
Connen oock den crijch hanteren onversaecht,
(70) Sulcke ruyters connen myn lijf beschermen.
Maer als ick u sach (dwelck den sin beclaecht)
So hebbick uwer al tsamen moeten ontfermen,
En u minlijck ontvangen in mijnen ermen.
Cupidoos pijlen terstont so vierich duerschoten ons,
(75) Dat twee winters, en twee somers, luttel verdroten ons.
[fol. F7r (42)]
[Tertia messis erat.]
Het derde Iaer sachmen u eerst varen soet
Na Colchos, och, met herten weemoedich
God (spraect ghy) u so lange gesparen moet,
O Hypsiphyle, tot dat ick voerspoedich
(80) Wederkeere: u man die ick nu ben ootmoedich,
Sal ick dan oock wesen, en geen versmadere,
De vrucht ws swaers lichaems sy God behoedich,
Daer ghy moeder af worden moet, en ick de vadere,
Noch ben ick gedachtich hoe wy te gadere,
(85) Ons ionste toonden, met weenen, met schreyen,
En de vaste geloefte (valsch was u adere)
Dyer geschiede tusschen ons beyen.
Aderlest ginckdy tscepe, ons druckelijck scheyen
Was u (soot scheen) een verdrietelijcke smerte.
(90) Een geveyst geest, bedriecht dicwils een simpel herte.
[Caerula propulsae.]
Doen u schip in dzee was, als een bedructe matere
Stondick, en als een die inwendich was gewont
Ghy saecht vast na dlant, en ik naer dwatere.
Aen den cant vander zee eenen toren stont,
(95) Daer liep ick oppe, tdocht my eenen vont,
De zee ick van daer wijt en breet oversach.
Vol tranen vloeyde den boesem, ende den mont
Die maecte menich deerlijck geclach.
Ick spuerde met mijn oogen verder dan ick plach,
(100) Niet dan bidden, en geloeften doen voltrouwen.
Om u victorie was mijn werck al dien dach.
En nu ghy over sijt ghecomen behouwen,
De geloeften van sonder flouwen
Moeten voldaen nu ongefaelt worden.
(105) Geloefte maect schult, en schult moet betaelt worden,
[fol. F7v]
[Dona feram templis.]
Sal ick God eeren, om dat Medea verwerven mach
Ionstighe vreucht vol van malitien?
Oft wil ick offerande doen om dat Iason sterven mach.
Sal ick tot mijnder schaden doen sacrificien?
(110) Och, noyt en was ick gerust, met quaden suspitien
Heb ick altoos gevreest tgene datter nu is bedreven,
Dat was, dat Medeas vader duer eenige conditien
Sijn dochter sou eenen Griecxsen heere geven.
Och, dat ik sorchde was my al toe geschreven.
(115) Ick ben gewont, niet vry onbedachtich
Niet dat Medeas schoonheyt oft deuchdelijck leven,
U Iason heeft behaecht waerachtich,
Maer met haer groote tooverijen crachtich,
Heeft sy u betrocken: ick mocht wel suchten.
(120) Tgebuert gemeenlijck daermen voer siet duchten.
[Illa reluctantem cursu.]
Die mane can sy doen haren loop contrarieren,
En de Sonne verduysteren tot elcken termijne.
De stroomen bedwingtse, de loopende rivieren
Doetse stille staen, de boomen versetse sonder pijne,
(125) De steenen doetse verrueren, met levende schijne,
En onhebbelijck looptse over de graven,
Rapende der dooder gebeenten een stinckende mijne.
Haer cruyden doen u in liefden draven.
Maer schoonheyt, wysheyt, sijn de trouwelijcste gaven
(130) Voor de liefde, hoe can u haer liefde gelusten,
En u herte haren valschen troost gelaven?
Hoe condy by haer sonder anxt snachts gerusten?
Denct gelijck de stieren duer haer stillick susten,
Ende tswaer gareel hebben moeten aenveerden,
(135) Soo syde ghy betoovert oock duer haer vol onweerden.
[fol. F8r (43)]
[Adde quod adscribi factis.]
Boven desen salmen haer altoos den lof ionnen siet
Van uwen feyten, uwen naem blijft veracht.
Iason sal men seggen en heeft gewonnen niet
Tgulden vlies, dwelck hy int lant heeft ghebracht,
(140) Medea die hevet principael feyt gewracht.
Gelooft my niet, gaet u eyghen moeder te rade,
Sy sal oock segghen dat ghy sijt qualijck bedacht.
Ja Iuppiter selve, van wiens sade
Ghy gesproten zijt. laet dese fenynige quade
(145) In haer lant in Scynthia eenen man soecken.
O wanckelbaer Iason, ick mach wel vroech en spade
(Gelijck den winterschen dach) u ongestadichheit vloecken
Hoe licht sydy van woorden, in plaetsen in hoecken
En mocht ick (docht my) gheen getrouwere vinden.
(150) Fraudelijck schijn doet dicwils de minnaer verblinden.
[Vir meus hinc ieras.]
Rechtverdich mijn man waerdy int wechreysen coen.
En is u mijns nu int weercoomen verdroten?
Mijn geslachte en derf u niet achterwaert deysen doen:
Ick ben Thaos dochter van Minos sade gesproten.
(155) En Bacchus, een van de hemelsche genoten,
Is mijn groot vader, mijn grootmoeder blijckelijck
Onder negen sterren is soo na den hemel geschoten.
En Lemnos tvruchbarich lant rijckelijck
Sal ick u te houwelijck ionnen onbeswijckelijck.
(160) Naer my en mijn gheslachte meuchdi wel verlangen.
God verleene u geluc. ooc twee tweelingen gelijckelijc
Hebick u gebaert met swaer verstranghen,
Die ick (tfy my) van u hebbe ontfanghen.
Twee tweelingen my duer Lucina geiont zijn,
(165) Om dat te sterckere soude ons verbont zijn.
[fol. F8v]
[Si quaeras, cui sint similes.]
Vraeghdy wie sij ghelijcken? Iason wter maten wel
Soumen duer haer mogen kinnen tot desen stonden.
De welcke ick bycans als legaten snel
Tot u wt liefden hadde gesonden,
(170) Als dat ick was moeder worden en ontbonden.
Maer doen ick om de wreetheyt van de stiefmoeder dachte,
Soo hebbick by my gehouwen de soete monden.
Ick vreesde Medea de felle drachte,
Want meer boosheyts dan een stiefmoeder onsachte
(175) Hebben haer handen oyt geplogen.
Haren eyghen broedere dese ongeachte
Heeft sy verschuert, en zijn ledekens ongelogen
Op den wech ghestroyt: hoe soudse dan moghen
Mijn saet ghenadich sijn? schout haer converseren,
(180) Die met den boosen wandelt moet boosheyt hanteren.
[Turpiter illa virum.]
Sy is als een overspeelster u beminnende,
Maer eerlijcke trouwe vouchde ons te gadere.
Den ouden Oeta bedrooch sy, weest dit bekinnende
Maer icke bescherme vander doot mijnen vadere,
(185) Sy is wt Colchos gevlucht, mijn goedertieren adere
En soude sulcx niet derren peysen oft dincken.
Alst al volseyt is, de valscheit (noyt werck quadere)
Verwint de duecht nu, haer boosheyt can huer scincken
Eenen frayen man diemen in schoonheyt siet blincken.
(190) Maer ic mach Lennos en niet Iason dese schult scrijven,
En alle die u laten wech reysen hebben sonder crincken.
Segt vrijlijck, oft ghy had nu comen drijven
(Soot wel behoort ha) duer swinters verstijven
Aen mijn lant? wat soudy gedacht hebben vol onvromen?
(195) En als ic u met mijn kinderkens hadde tegen ghecomen.
[fol. G1r (44)]
[Quo vultu natos.]
Soudy my en u kinderen wel hebben derren aenscouwen?
Soudy niet weert hebben geweest dat men versmadelijc
U hadde getracteert, ghy boeswicht vol ontrouwen?
Niet dat ick uwen persoone nochtans schadelijck
(200) Soude geweest hebben: maer ongenadelijck
Sou ick haer met mijnen tanden hebben gemineert.
Om dat sy duer haer toverije verradelijck
U so betoovert heeft, en mijn liefde verturbeert,
Och oft my God ionde, dat ick mocht ongecesseert
(205) De tweede Medea wesen, so mocht ick mijn leet
Wreken, ende het bitter sop daerse my mede inficieert
Haer laten proeven oock en schincken ghereet.
Gelijck ick nu worde van mijnen manne wreet
Ende moeder van twee kinderen verlaten och,
(210) God geve dat Iason so haer moet haten noch.
[Nec mala parta diu.]
God geve tgene dat sy nu onrechtelijck besit,
Dat haer dat een andere so moet af halen,
En dat haer gebuere, oock dat om dit:
So machse gaen in vreemde landen dwalen.
(215) Sulcke suster als sy haren broeder was sonder falen,
Sulcke dochter als sy was haren vader mede,
Met sulcke liefde moetse haren man oock betalen.
Niet beters en moet u ghescien is mijn bede.
Kattyvelijck noch in onsalichede
(220) Sal sy haer leven enden (so haer God is schuldich)
Als haer deerde te nau wordt duer haer valsche sede,
Dan machse haer nade locht pijnen en onverduldich.
Ick Hypsiphyle wensche u sulck lijen menichvuldich
Als ick duer u liefde nu besueren moet,
(225) Niet beters u beyen ghescien tot allen hueren moet.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. G1v]
Hier beghint de
antwoorde die Iason
schrijft tot Hypsi-
phyle,
Ghemaect door den
Translatuer. |
SOo haest als ick wt Colchos weder int lant quam,
Van Thessalien, na mijn hof nemende de ganghen,
Uwen brief Hypsiphyle, my terstont ter hant quam,
Die ick seer blijdelijck hebben ontfanghen:
(5) Maer int lesen soo werden eylaes de wanghen
Van tranen nat, en therte weemoedich.
Want u liefde tot my noch, en tgroot verlanghen
Naer mijn comste, werdick daer duer vroedich:
En hoe ghy bescreyt, ia met tranen bloedich
(10) Mijn wech reysen sonder weder om te keeren.
En hoe dat de fame die snel is en spoedich
U herte ghestelt heeft int druckich verseeren,
Doen sy u liet weten, dat ick met grooter eeren
Medeam hebbe in mijn lant ghebracht,
(15) Hem naeckt dickwils droefheyt die vruecht verpacht.
[fol. G2r (45)]
Dat ghy my noch ionste met goeder herten draecht
Om mijn Victorie can uwen brief vermonden:
Maer een sake ghy met grooter smerten claecht
Als dat ick u hier af noyt lettere en heb ghesonden:
(20) En dat ick daerom worde bevonden
Een ontrouwe minnaer en ridder onvaliant:
Want ic gheloeft hebbe tot dien stonden
Wederom te keerene in u lant
En u daerop trouwelijck heb ghegheven de hant
(25) Int wechreysen: ick kent, tis al warachtich:
Maer tgene dat de mensche somtijts, vaet dit verstant,
Wel meent doene met sinnen voerdachtich,
Dat can God die alle dinck is machtich
Haest ghekeeren, en somtijts niet en wil ghehinghen
(30) De mensche heeft de wille, maer in God is tvolbringen.
Mijnen wille was goet, dat kenne Hymen voorwaer
En Iuno die de ghehoude voorstaet,
Om u te trouwene, en als een volstandich minnaer,
Wederom te keerene sonder verlaet:
(35) Maer Medea, duer wiens conste en subtijlen raet
Ick tgulde vlies wan, heeft sulcks belet.
Niet dat ick duer ontrouwe oft eenich versmaet,
U hebbe heel wt mijn sinnen gheset:
Maer want ick was in een sorghelijck perket,
(40) Ende nae tgulde vlies was al mijn verlanghen,
Soo gaf ick Medeam ghehoor, ick en mocht niet bet
Die met mijnder liefden was vierich bevanghen,
En die my soo minlijck in haer hof heeft ontfanghen,
En daer na moesten wij ons subijtelijc van daer rasschen.
(45) Die tvier van doene heeft moet soecken in dasschen.
[fol. G2v]
En derf u dan geen groot wonder gheven
Dat ick Medeam hebbe met my gheleyt,
En in Thessalien bracht als mijn vrouwe verheven
Dwelck de fame over al heeft in u lant verbreyt.
(50) Heeft sy niet om mijnen wille (metten cortsten geseyt)
Haren vader verlaten, en my by ghestaen,
Soo dat ick tgulde vlies duer haer subtijlheyt
En consten, hebbe verworven saen.
Sulcken dienst als sy my heeft ghedaen
(55) En heeft noyt vrouwelijcke creatuere
Eenighen manne bewesen, merckt dit vermaen.
Men siet onredelijcke dieren, hoe wreet, hoe stuere
Sullen danckbaer sijn tot elcker ure
Den ghenen die haer vrientschap betoonen,
(60) Men moet ionste met ionste altoos loonen.
Dat ghy van haer valscheyt veel wilt vertellen
Daer ben ick af de principael oorsake:
Want haer liefde tot my, quaet om volspellen,
(Want duer haer herte was in onghemake)
(65) Heeft ghewracht, dat sy met subtijle sprake
Haren vader bedrooch, en van hem vloot.
Ten quam oock wt gheen bloetgierighe wrake
Dat sy haeren iongen broeder bracht ter doot.
Maer Venus en Cupido alsulcks gheboot,
(70) Haer ionste tot mywaerts heeft dit al bedreven,
Soo datmen mercken mach daer ane bloot,
Dat haer met eeren wel mach sijn toegheschreven
Dat sy in liefden volstandich is bleven,
Al en was niet seer prijselijck de daet
(75) Peyst, die mint en aensiet goet noch quaet.
[fol. G3r (46)]
Denckt by u selven, ghy moetet bekinnen,
De liefde is blint, in alle haer wercken:
Al dat sy ghedaen heeft, ist niet een werck van minnen.
Gheen quaetheit, maer liefde moetmen daerduer merken
(80) Die therte can bedwelmen ghelijck duyster vlercken.
Hierom moet ick haer verantwoorden in dien.
Maer twas afgrijselijcker voor leeke en clercken
Dwelckmen duer de vrouwen in Lemnos sach gescien
Die alle haer mans (niemant en mocht ontvlien)
(85) Op eenen nacht hebben met eenen gemeynen raet vermoort
Natuere, of liefde en heeft sulcx niet connen verbien,
Wie heeft oyt van wreeder daet ghehoort
Daerom en weest op Medeam soo seere niet gestoort,
En wilt swijghen van dien gheschille
(90) Tis al goet, datmen doet om beters wille.
Ghy vraecht my, waerom dat ick ontrent uwen lande
Met mijnen schepen quam arriveren,
Want tgulde vlies costelijck van pande
Daer men my om sach solliciteren
(95) En was in Lemnos niet te vercoevereren.
ick moet belijen, tis al warachtich
Maer met redene wil ick daerop responderen,
Een die zeylende is in dzee onsachtich
Moet dickwils duer de winden crachtich
(100) Teghen sijnen danck, in vremde landen dwalen.
En soo ben ick oock niet met opsetten wil voordachtich
Teghen mijnen danck ghearriveert aen u palen,
Niet om u te onteerene, soot schijnt aen uwer talen
Schrijft my dat niet na tot mijnder schanden,
(105) Maer denckt vier, en werck sietmen haest branden.
[fol. G3v]
Ick wist wel dat gheen mans persoonen
En mochten na u lieder ghemeynen raet
Binnen dien lande resideren oft woonen,
En dat alle mans daer waren in der vrouwen haet:
(110) Denckt dan dat ick (my wel verstaet)
Uwen persoone niet en was begheerlijck,
Maer duer de eere, en de ionste, die ghi vroech en laet
Aen my waert bewijsende cleerlijck
Heeft ons Cupido met sijnen strale deerlijck
(115) Ghenoept, en vlammich ons herten duerschoten,
Dat wij ons met Venus cueren waren gheneerlijck
En dat my u by sijn niet en heeft verdroten.
Maer als ick moest vertrecken met mijnen ghenoten
So wast al hertsweer dat ick aen u sach,
(120) Want scheyen van lieve is een herdt ghelach.
Dat ghy moeder van twee sonen gheworden sijt
Die my in alle manieren ghelijcken,
Daer inne is hert en sin verblijt:
Maer een sake doet my van drucke beswijcken
(125) Dat ghy sulcken pandt niet om verrijcken
Tot my den vader en hebt ghesonden:
Want de vrouwen in Lennos noyt valscher practijcken
En willen niet ghedoogen tot gheenen stonden
Datmen daer mans op voeden sal, (o druckich vermonden)
(130) Want u eyghen vadere voorwaer
En mach daer in u landt niet worden bevonden,
Die ghy verborgen hadt onder Gods outaer,
Doen al de mans vermoort werden, dits openbaer.
Hoe sullen mijn kinderen dan daer muegen blyven ten fijne,
(135) Tis quaet in een quaet lant gheboren te sijne.
[fol. G4r (47)]
Ghy soutse tot my ghesonden hebben als legaten
In teecken dat ghy moeder waert worden blije,
Maer ghy vreesdet Medeam, die haer wtermaten
Een wreede stiefmoeder sou sijn, dits u fantasye.
(140) Laet u niet duncken, dat ick teenighen tije
Mijn kinderen soude hebben vergheten,
Seer willecom souwen se als de vrije
Medeam geweest hebben, ick derfs my vermeten:
En in Lemnos sullense eylaes worden ghesleten.
(145) Medea sou haer ionste hebben bewesen
Om mijns naems wille, dat laet ick u weten.
Men vint wel stiefmoeders weert ghepresen,
Daer de voorkinderen niet af en worden begresen:
Want liefde doet vele, wilt dat versinnen,
(150) Die den boom begracijt sal de tacken beminnen.
Hier mede adieu, edel Coninginne,
Wilt mijns vergeten, dits tslot en mijn oratie,
Soo sal vercoelen u vierighe minne.
Denct tis wijsheyt, en een groote gratie
(155) Niet meer te ghedenckene, datmen in tsweerels statie
Niet en can weder vercrijgen, hoe machtich hoe groot.
Ghesontheyt, en welvaren, tot elcker spatie
Wensche ick u noch duer ons ionste minioot.
Want wt ontrouwe ick noyt van u en vloot
(160) Alsoo ghy selve wel cont bevroeyen,
Maer tis eenen herden pijl, als ons de noot
Nopende is, en rasschelijck doet spoeyen,
En want gheen mensche hoe rijck van goeyen
Altoos sijns selfs is, soo de Philosophen spellen,
(165) Maer wy moeten onsen wil, in Gods wille stellen.
Finis.
[fol. G4v]
Declaratie van dese
navolgende Epistele. |
| DE stadt van Troyen ghedestrueert sijnde. Aeneas de sone van Anchises ende Venus, is met XX. schepen in dzee gheslegen, veel perijckelen der zee besuerende. Ende ten lesten is hy in Lybien aen een stadt die Carthago hiet ghecomen, daer hy van de Coninginne Dido seer vriendelijck ontfangen was, de welcke was de huysvrouwe van Sicheus den welcken haer broeder verradelijck vermoort hadde, soo dat sij van haren broeder ghevlucht is, ende is gecomen in Lybien. Ende daer heeft sy een niuwe stadt ghetimmert heetende Carthago, daer sy Aeneam minlijc onthaelde, ende vierich beminnende werdt. Maer Aeneas werdt ten lesten bevolen duer Mercurium, dat hy dat landt ruymen soude, ende dat hy moste nae Italien varen, dwelck hy dede. Dido dit gewaer wordende, was heel mistroostich schrijvende hem desen brief, om hem in haer landt te houwene, oft dat hy ten minsten noch wat vertoeven soude. Ende ten lesten haer selven duer mistroosticheyt het leven benam. |
[fol. G5r (48)]
Hier beghint de
Epistele, die Dido
schrijft tot Ae-
neas. |
Ende beghint aldus in Latijn.
Sic, ubi fata vocant udis abiectus in herbis,
Ad vada maeandri concinit albus olor.
GHelijck de witte swaen, als hem de doot nakende is,
Is singende, aen Meanders poel verworpen onsachtich:
Soo ook ick Dido, wiens herte de doot smakende is,
Singhe desen sanck met sinnen clachtich.
(5) Niet dat ick hope duer mijn bede crachtich*
Te vermorwene u, die slacht den doyen.
Ruerende alle dese woorden onbedachtich,
Teghen God, en teghen der natueren verfroyen.
Maer, want ick mijn eere, duer u valsch riddere* van Troyen
(10) En reynicheyt, eylaes hebbe verloren,
Mach ick dan oock mijn woorden te vergeefs niet stroyen?
Seker is u menighe, dat ghy wilt sporen
Naer Italien, met onser beyder trouwe ghesworen.
O crachtighe wint, ghy muecht my wanhaghen wel,
(15) Die schip en trouwe beye over zee sult iaghen snel.
[fol. G5v]
[Nec nova Carthago.]
Noch nieu Carthago diemen my lustich bouwen sach,
Noch Libyen, dwelck u geiont so saen is:
Noch gelt, noch rijcdom u hier houwen mach.
Ghy veracht, dat u eert, ghy versmaet, dat gedaen is:
(20) Dat gi versmaden sout, wenscht ghi, dwaes u bestaen is.
Ghy soect, dat ghy vonden hebt lant en coninginne.
Tot menige plaetse veracht nu den Troyaen is.
Wie sal u geven tot uwen gewinne
Gront en erve als icke duer ionste en minne?
(25) Gaet soect weder een ander secreet en stille,
Die ghy oock bedriegen muecht, o boos van sinne:
Crijcht sloten, casteelen met so cleynen ghescille.
Ick neme dat noch sulcx al comt naer uwen wille.
Wie sal (als icke) u so beminnen hoe rijc ghi bepeerelt sijt,
(30) Geen costelicker scat dan reyn liefde op de werelt wijt.
[Uror ut inducto.]
Gelijck het solpher het was licht branden doet,
So hebdy vlammende my onsteken,
So duer tvier de wieroock bernt ter offerhanden soet,
So blake ick duer uwer liefden treken,
(35) Noyt en is my int herte u gesichte ontweken,
Dach en nacht duncty my al ontrent sijn.
O ondanckbaerheydt die aen u wort gebleken.
O dwase sinnen die tot u gewent sijn.
Niet dat ick op u verstoort ben, tmoet Venus bekent sijn.
(40) Maer beclage u ontrouwe vol wreeder daden,
O Venus u soons dienstmaecht, wilt diligent sijn,
Behulpich, en neme haer in genaden,
O Cupido wilt uwen broeder met u gewaden
Vercieren, op dat hy blijve my te deele
(45) Als der minnen ruyter, binnen uwen casteele.
[fol. G6r (49)]
[Fallor & ipsa mihi.]
Sijn edel conditien my bedrogen hebben,
Alle sijn complexien sijn valsch van aerde.
O Venus noyt en moet hy u borsten gesogen hebben.
Eenich wreet gebercht certeyn hem eerst baerde,
(50) Ofte de stuere zee die noyt niemand en spaerde,
Moet hem opgeworpen hebben: dit ben ick smakende.
O Aenea, o wijse vermaerde,
Waer wildy henen? u propoost sijt stakende,
De winter (quaet om reysen) is nu nakende,
(55) Neptunus gebeert, wie en sou niet deysen?
En Aeolus een vreesselijck getier makende
Sou oock geerne beletten u wech reysen,
My sijnde getrouwer dan ghy, duer dit overpeysen,
Ist onnatuerlijck dat ghy my verlaten wilt
(60) Siende, dat al, tijt, zee, wint, my comen te baten wilt.
[Exerces preciosa odia.]
Denct, nu, wie ick ben, wilt dit gaey slaende sijn.
Als u de zee wilt benauwen om mijnen persone,
Sal ick u niet costelijck en zeer diere staende sijn,
Als ghy de doot om mijnen haet sult crijgen te loone?
(65) Och, laet uwen moet sincken, blijft by Dido schoone,
En peyst om des winters felle nachten cout
So sullen de winden, sy sijnt wel gewoone,
Laten swichten haer wreetheyts drachten stout,
O Aenea, oft ghy den winden nu slachten wout,
(70) Die haest veranderen haer stuere vlaghen
Laet u docht geseggen. Neptunus crachten schout,
Wijt en breet so liggen al omme sijn lagen.
Ghy hebbet eens geproeft, ick moet u ghewaghen.
Voor Aeolus wreetheyt, en Iunoes vermeten beeft.
(75) Hy is wijs die den hont schout die hem gebeten heeft.
[fol. G6v]
[Nec violasse fidem.]
My te crenckene, die na u haeck vierich,
Sal Neptuno wonderlijck luyen in dooren,
Dus wacht u voor hem, die zee is wraeck ghierich:
Sy sal terstont nae Cytherea hooren
(80) De moder der liefden, die ghi wilt quetsen en stooren.
Och deen geschende sal nu dander schenden:
Maer voor u duchtic meer, dan voor mijns rijcx tresooren
Ick wensch om u leven, al ist dat ick sal enden
Onnooselijck mijn iaren, want soo, voor u amenden
(85) Pijne en smerte suldy levende verwerven,
Als ghy sult hooren van mijns levens, en doots, legenden
In bitterheyt suldy dan in tswerelts erven
U leven gebruycken, ia levende sterven,
My doodende nu duer u absentie.
(90) Gheen meerder lijen dan een ongeruste conscientie.
[Finge age rapido.]
Als u Neptunus sal ongenadich fel
Met synen Cepter tracterende sijn,
Dan suldy vol sorghen beladich snel
Eerst comen tot kennissen, en conquererende sijn.
(95) U ontrouwe daden (die my) nu minerende sijn
En ter doot sullen brenghen mijn schoon imagie)
Sullen dan u herte verturberende sijn,
Dan suldy segghen met droeve coragie,
Mijn bedroch is oorsake deser felder passagie,
(100) Dus een weenich tijts wilt doch vertoeven,
Soo crijchdy noch voerspoet tot uwer gagie.
Wilt u doch noch wat bet beproeven,
Groote haest doet dicwils lange bedroeven,
Noyt en voeren wel stoute onderwinders,
(105) Een weynich versinnens, belet somtijts veel hinders.
[fol. G7r (50)]
[Nec mihi tu parcas.]
Als ghy ommers my niet, uwen sone doch sparen wilt
Den iongen Ascanius. isser geen wroegen?
Wat sal hy weer ter zee doen? van dit verclaren stilt,
Laet u met mijn doot alleene ghenoeghen,
(110) De Goden, die u en haer wt den Troyscen vier droegen
Moeten die nu metten water gecrenct worden crachtich?
Och! u woorden die my soo schoone toeloegen,
En geloof ick nu niet o meyneedich onwaerachtig,
Ghy droecht u vader (spraecty) op u scouwers onsachtich
(115) Wt den brant doen Troyen blakende was.
[Ascanius Aeneas sone.]
Eylaes Ascanius moeder heeft oock deelachtich
Uwer ontrouwen gheweest, die na u hakende was
Dat sij des doots morseel oock smakende was
Duer u hertbaricheyt, mach ick nu gewaer worden.
(120) Duer eens bevonden, meer feyten openbaer worden.
[Nec mihi mens dubia est.]
Ick en twijfel niet, de Goden u plagen sullen,
Te lande te watere ghy muecht u wel mijen.
Iuppiter den God van den hemel mishagen sullen
En Pluto den God van der hellen u tyrannijen.
(125) Ick hebbe u vertroost in droefheyts tijen,
Ten verdroot my niet u dorstich te lavene.
Iae eer ick u kende aensiende u lijen
Heb ick u schepen gebercht in mijn havene,
Om u so pijnde ick te loopen te dravene.
(130) U volck logierende som sieck, som gesont,
Half cranck half doot, somtijts te begravene.
Och ick hebbe u so gewillich mijn rijck gheiont,
Dies ick nu segge met eenen clagenden mont
Als duecht met quaet geloont wort, trouwe ende moet
(135) Tis al verloren watmen den onbekenden* doet.
[fol. G7v]
[Illa dies nocuit.]
Och doen ons den tempeest dede inder speloncken vluchten,
Op die iacht zijnde, om verhuegen den geest,
Dat was den dach die my heeft gesconcken duchten,
Lijen, sorgen, nu proevick den keest.
(140) Onlancx hoordick der Eumenides (noyt so bevreest)
Stemmen huylende als zee Goddinnen,
Och dwelck was een teecken des doots diet al afteest.
Dies ick ginck na den tempel met droeve sinnen,
My schamende der oneeren, ick moet bekinnen,
(145) Om mijn suvere gekroocte reynicheyt
Sicheo gelooft zijnde wt rechter minnen,
Mach ick dan niet wel clagen u groote vileynicheyt?
Die mijn eere met dusdanigen vercleynicheyt
Hebt gecrooct, dwelck my wel smerten moet.
[Improbe amor quid non]
(150) O liefde waer toe dwingdy der menschen herten soet?
[Hinc ego me sensi.]
In desen tempel hoordick eenen stemmende vroet,
My dochte ick kende sijn sprake en geluyt,
Comt Dido comt, was hy viermaels hemmende soet.
Dies ick tot hem nu spoeye als eens zijn bruyt.
(155) Nochtans schame ick my, om der oneeren ruyt,
Te comene och in zijn presentie.
O Sichee ick biddu duer tionstich virtuyt
Vergeeft doch my mijn inobedientie
Een Godlijck saet, een conincklijcke eloquentie
(160) Heeft my doen dolen weerdich alder eeren.
Dies sonder verdrieten is mijn intentie
Dat ick my stoutelijck sal tuwaerts keeren.
My vercierende met Libytinaas cleeren.
[Libytina goddinne des doets.]
Anders en sal in my ruste dach oft nacht zijn.
(165) Dat God voorsien heeft, dat moet volbracht zijn.
[fol. G8r (51)]
[Occidit in terra]
Sycheus mijn man bleef hier opder eerden deerlijck
Van mijnen broeder vermoert ter offerhanden,
Dies werdick ballinck met onweerden cleerlijck,
En werdt vervolcht van hem vol schanden.
(170) Hem ontvloden zijnde, hier in onbekende landen
Ben ick geraect, onbewoont sonder huysen.
Coopende dees plaetse, die ick u in handen
Hebbe gelevert, noyt meerder confuysen.
Een stadt hebbe ick voltimmert, grachten en sluysen,
(175) Fonderende, en vesten met hooghe mueragie.
Die ick al, (tschijnen wonderlijcke abuysen)
Al en was ick maer een vrouwelijcke personagie,
Hebbe moeten beschermen voor heere en pagie,
Die my al wouden sonder sparen schinden.
(180) Onsalich is hy die in onrusten moet zijn iaren inden.
[Mille procis placui.]
Menich wasser die ter eeren begeerde my,
Maer u ridderlijck wesen, heeft my doen befaemt blaken,
Hoe sal ick nu (als de verveerde vry)
Uit Hierbas handen ongepraemt raken?
(185) Wiens trouwe dorstic so stoutelijck onbescaemt laken.
Want u (al was hy boven my) ick vercoren hadde.
Hoe sal Pygmalion nu (machtich vernaemt) waken
Die mijns mans bloet oock gesworen hadde,
Naer mijn bloet wenschen, och oft ghi ongeboren hadde
(190) O Venus gelaten dees wreede effigie,
Troyens schat daerom niet heel verloren hadde,
Gebleven, noch de macht van Phrygie.
Och sydy ghy de bewaerder van de religie?
O ontrouwe Aeneas, wee die binnen uwer scolen zijn.
(195) De schapen zijn veych, die den wolf bevolen sijn.
[fol. G8v]
[Forsitan & gravida.]
Och suldy my verlaten, mogelijck bevrucht zijnde?
Dies ick mach wel roepen clagen en kermen.
O wee u, dat ghy oyt dese vlucht pijnde.
Hebdy met den ongheborenen gheen ontfermen?
(200) Soo sal den ongheborenen eylacen ochermen
Onnoselijck met zijn moeder de dood verwerven.
En sal in mijn bloet versmooren, verwermen,
Een sweert met een pijne salder twee doen sterven.
Beveelt u Mercurius nu te gane van deser erven,
(205) Waerom verboot hy u niet herwaert te reysene?
Ick sou u wel hebben moghen derven.
Wie beval u aen mijn palen te deysene?
Och, als ict al van beginsel pijne toverpeysene,
Wee* mijns dat ick u sach, hoorde oft sprack oyt.
(210) Maer tis nu te spade, na raet en ghebrack noyt.
[Hoc duce nempe Deo.]
Laet Mercurius nu (die u te blijvene hier
Verboden heeft) inder noot u vrient zijn,
Als u schepen op de zee beginnen te drijvene schier.
Laet hem u leytsman duer tempeest, storm, en wint sijn.
(215) Troyen en alle huer mueren die inden gront geschint sijn
Soudy met minder moeyten, so sy by Hectors tijen
Stonden op gerecht hebben. dit mach wel versint sijn,
Dan alsoo duer dzee met druck ende lijen
Italien te soekene. ten is vry (dus wilt doch mijen)
(220) Daer ghy zeylen sult Simois soete riviere niet,
Maer des Tybers wreet water sal u bestrijen,
Al ist dat Iuppiter u duer synen Griffiere riet
Tot Italien, dwelck u met verstooten maniere vliet.
En in u oude dagen en suldyer noch niet geraken an.
(225) Qualick men een wijf tegen haren danck ontscaken can.
[fol. H1r (52)]
[Hos populos potius.]
Met mijn volck, en lant, u ghenoughen laet,
En met Pygmalions rijcdom u te voren gewonnen.
Brengt Troyen in Tyrien, tsal beter vougen: iaet
Wilt mijn rijck regeren so ghy hebt begonnen.
(230) Wildy Ascanium eenich crijchs victorie ionnen?
Hier is noch al twist diemen moet beslichten,
Hier is geroct dat noch niet en is volsponnen.
Hier sijn noch vianden die teghen my oprichten,
Daer hy triumphelijck teghen mach vichten.
(235) Ghy muecht hier orloge, oft vre (so ghi wilt) baren.
Ascanius, God geve (diet al can verlichten)
Dat hy so voorspoedich noch volende sijn iaren
Elders als hier: en dat sonder beswaren
U vader mach rusten, tsij in wat hoecken oock.
(240) Die niemant en misdoet hoe soumen hem quaet toe vloeken oock.
[Parce precor domui]
O Aenea, die ick oyt soo ghesint hebbe,
Ia al geiont dat mijne is onverdroten.
Wat hebick u misdaen dan dat ick u gemint hebbe?
Ick en ben oock niet wt Griecken gesproten.
(245) De Troysche landouwen, casteelen oft sloten,
Niemant vanden mijnen en heeft oyt willen bescayen.
Oft schaemdy u mijnder, oft mijnen ghenoten?
Ick weet daer raet toe, weest niet belayen:
Acht my voor u dienstmaecht met versmayen,
(250) Dese zee die hier neven Chartago gelegen lijt
Dicwils saecht, dicwils straf is vol ongenayen
(U slachtende) datmense niet en can bewegen wijt.
Verwacht haer stilte, als ghy ommers genegen sijt
Om reysen: luttel iemant haer nu passerende is.
(255) Die willens in sijn doot loopt God temterende is.
[fol. H1v]
[Tempus ut observem.]
Geeft my de last, ick sal u waerscouwen wel,
Alst tijt om reysen is, het is u tsienste,
U scepen en sijn oock, wiltse wat verbouwen snel,
Nau half verlapt: dus op alle verdienste,
(260) Die ick u bewesen hebben als de vrienste,
Een luttel tijts verbeyt, op dat den tijt my
Mach leeren verdraghen, o edel geengienste:
En dat u liefde die nu vierich duersnijt my,
Mach vercoelen, oft anders aeniaechdy des doots strijt my:
(265) En sal nu mijn leven bloedich wtstorten.
U wreetheyt die genereert den nijt my,
Dat ick voor mijn iaren, mijn daghen sal corten.
Dies ick u sweert fellijck wt moet horten.
Hier mede so wilick nu mijn slot maken.
(270) Tis deerlijck als lief moet om lief sulcke not craken.
[Aspicias utinam quae sit.]
O ridderlijcke Prince, oft ghy saecht nu dimagie,
Mijns scrijvens en mijns doots vermanen,
U Troiaensch sweert, dat eens hadde couragie,
Wort nu vochtich duer mijn loopende tranen:
(275) Dwelck met mijnen bloede terstont sonder wanen,
Sal oock geverwt worden, wel te passe hier ghelaten
Op dat ick mijn doot daer me sou wt planen.
Tgequetst herte duer u liefde wilt u sweert ooc haten.
O Anna suster, besorcht ghy wel wter maten,
(280) Om eerlijck te vercierene mijn dootlijcke mortorie,
Op dat my niet toe en scrijven alle staten,
Dat Elisa vernielt is metten viere cleyn glorie.
Maer sedt op mijn graf dees woorden voor een memorie,
[Didonis Epitaphium.]
Aeneas doorsake des doots, en tsweert ghegheven heeft:
(285) Maer* Dido metter hant selve haer benomen dleven heeft.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. H2r (53)]
Hier beghint de
antwoorde die Aeneas
schrijft tot Di-
do,
Ghemaect door den
Translatuer. |
U Droeve clachte die ghy hebt gheleken
O Dido, by des swanes sanc als hy moet sterven,
Heeft mijn herte meer doen suchten, en dooghen doen leken
Ia veel meer bynaes, dan Troyens bederven.
(5) Och dat ick de doot niet en hebbe mogen verwerven
Met die edele Troianen groot van weerden:
Want u woorden, mijn herte meer duerkerven
Ia en scherper dan duysentich sweerden.
Een dolorues verdriet, met pijnlijck volheerden
(10) Can een vroom mans herte inwendich schueren.
[Tibullus. frangit fortia corda dolor.]
Ick wou dat ick ghestorven waer op uwer eerden
Soo hadde de liefde die u en my doet trueren
Haest een eynde ghenoemen, want Cupidoes cueren
(Al sijn zijn stralen vierich gheinflammeert)
(15) Swichten na de doot en sijn cracht faelgeert.
[fol. H2v]
Ghy claecht dat ick u bewijse groote ontrouwe
En dat ghy my soo eerlijck hebt ontfaen
O Elysa, binnen uwer landouwe.
Ick kent den grooten dienst die ghy my hebt ghedaen
(20) Soo langhe als adem int lijf is, en mijn ooghen open staen
Sal ict altoos moeten ghedachtich wesen.
[Ne finge fugam]
Maer ick en ben u niet secretelijck ontgaen,
Want den noot O coninginne ghepresen
Die my pijnlijck dwanck tot desen,
(25) Hebbick u te kennen ghegheven manierich,
Want ick wist wel u liefde quaet om ghenesen
Was tot mijwaerts brandende vierich.
Hier om soo heb ick u goedertierich
Mijnen noot gheseet als een minnaer valiant,
(30) Om dat alleyskens vercoelen sou der minnen brant.
[Italiam non sponte sequor.]
Ick en ben oock wt my selven niet ghereyst
Na Italien, soo ghy wel cont bevroeyen:
Daerom weest ghetroost, en u beter bepeyst
God selve heeft my naer dzee doen spoeyen,
(35) Sijn bevel en mocht ick niet verfoeyen.
Want te wijle dat Troyen stondt en brande
Werdt my, en mijnen kinde sonder vernoeyen
Toegheseet, dat wij binnen den lande
Van Italien, souwen als de valiande
(40) Moeten hebben ons dominatie,
Alsoo Helenus groot van verstande
Ons te kennen gaf sonder fallatie.
En oock duer Apolloes inspiratie
Alsulcx geprofeteert is vande verdreven Troyanen,
(45) Gods wille machmen wel metter waerheyt vermanen,
[fol. H3r (54)]
[Me si fata meis paterentur ducere vitam auspitijs.]
Mocht ick op mijn beloop, en na mijnen wille leven,
De stadt van Troyen sou binnen corten tijen
Van my voorwaer noch woorden verheven,
En met hooghe mueren aan alle sijen
(50) En met meerder sterckte sou icse bevrijen.
Om Italien en sou ick niet willen besueren
Alsulck leet, verdriet en lijen
Als ick gheproeft hebbe, en my noch naect tallen uren.
Ia al mocht my Carthago wten gronde ghebueren
(55) Oft heel tlant van Lybien, dwelc ghy my presenteert,
Liever sou ick aensien Troyens hooghe mueren:
Niet dat u ionste van my wort gherefuseert,
Of dat ick duer u meene te wordene verneert
Die niet dan veel te rijck sijt voor my ghegoeyt,
(60) Maer elck voghel is gheerne daer hy is ghebroeyt.
[Nec coniugis unquam praetendi laedas.]
Ick en hebbe u oock mijn manlijcke trouwe
Niet toegheseyt, laet dat ghesweghen:
Noch oock niet gheloeft binnen uwer landouwe
Te blijvene, al was ick vierich tuwaerts gheneghen.
(65) Al hebben wij een luttel tijts, als minnaers pleghen
Vruecht ghebruyckt, amorueselijck en playsant.
Denckt geen vreucht den mensche hoe machtich bedegen
Gheduerich aencleven mach, tsy in wat lant.
God die boven alle menschen heeft doverhant,
(70) Can alle blijschap haest in druck verkeeren.
[Non bene conveniunt nec in una sede morantur &c.]
Daerom edel princersse ghebruyckt u verstant
Brengt u selven niet in lijen, en in verseeren
Om Venus vruecht, die elcken can onteeren,
Wederstaet Cupido, soo salmen u croonen noch
(75) Hoocheyt en liefde, qualijc een plaetse bewoonen doch.
[fol. H3v]
Ghelijck solpher het waslicht, doet branden vierich
Soo sydy met mijnder liefden onsteken.
Denckt dat ick niet min maer seer onbestierich
Tuwaerts blake, al ben ick van u gheweken:
(80) Cupidoes strael is van sulcken treken
Hoe veerder van een hoe meerder sijn cracht:
Het is aen Paris eertijts wel ghebleken.
Daerom alle uren oock, tsy dach, oft nacht
(Want ghy my uwes weerdich hebt gheacht)
(85) Comdy my O Dido in mijnen sinne:
Nochtans Gods voorsienicheyt moet,
Hier om moeten wy ons troosten edel Coninginne
Laet ons soo niet aenhanghen de minne
Dat wy God vergeten sullen, en ons bederven,
(90) Die een lief verlieft mach een ander verwerven.
Hiarbas de Coninck, groot van machte
Die is met uwer liefden seer bevanghen
Laet u niet duncken dan dat ghy als de verachte
Blyven sult, al moet ick nemen mijn gangen
(95) Na Italien met groot verstranghen:
Duer heel Lybien is hy een Coninck weerdich,
Ia daer ghy u lant selve af hebt ontfanghen,
En die u wel sal beschermen sweerdich,
Neemt hem mach hy u ghebueren veerdich,
(100) Want Carthago by hem sonder fallatie
Sal altoos verbetert worden volheerdich:
Ia hy is oock van Iuppiters generatie,
U stadt sal in peyse tot elcker spatie
Domineren, en ghy sult sijn als de verhevene,
(105) Gheen meerder vruecht dan peyselijck te levene.
[fol. H4r (55)]
Dwaesheyt ist, my voor uwen man te begeerene,
Want twaer te duchtene, merckt mijn vermaen,
Dat daer duer, (dwelck sou sijn te deerene)
U stadt ghedestrueert sou worden, en te niete gaen.
(110) Want Hiarbas (alsoo ick wel heb verstaen)
Mach hy u tot eenen wijve niet verwerven
Sal u stadt comen belegghen saen
En al u lant inden gront bederven.
Wat machten soudy dan van my beerven:
(115) De Troianen souwen noch eens worden veriaecht,
Ia of al tsamen bloedich sterven
Duer Hiarbas macht stout en onversaecht.
Om der minnen bedrijf wert Troyen gheplaecht
Soo sou ooc Carthago, wilt u hier vuer scroemen vrij
(120) En den tweeden Paris soumen noemen mij.
Ghy wort ghenaemt een manlijcke vrouwe,
Ghebruyckt dan u manlijck verstant en sinnen:
En laet u niet, oft u naeckt rouwe,
Van Cupido dat kint der minnen
(125) Soo lichtelijck en soo scandelijck verwinnen:
Ghy hebt soo menich lijen en verdriet
Wederstaen, naer uws selfs bikinnen:
Suldy dan nu, O neen ghy niet,
Nu u rust en vrede is gheschiet,
(130) Om mijnen wille u bederven, en schinden,
En doen dat God, redene en natuere verbiet.
U nacomelinghen in alle tsweerelts inden
U diffameren souwen, om sulck onderwinden,
Al lijdy dootlijcke smerte naer u gevoelen fel
(135) Den brant der liefden sal alleijyskens vercoelen wel.
[fol. H4v]
Eylaes daer toe en heb ick mijn ridderlijck sweert
U niet ghelaten, O princersse machtich,
Om dat ghy u herte soo ghy vercleert
Daer mede duerwonden soudt onsachtich.
(140) Duer dit overpeysen, de tranen warachtich
Die als beken vloeyen wt mijnen ooghen,
Beletten my te volschrijvene clachtich
Desen brief: de hant en wilt oock niet ghedooghen
Dat ick my langher daer toe sou pooghen,
(145) Want sy vast besich is en laboreert
Om de tranen van mijn wanghen te drooghen
En tghepeys, therte soo verturbeert,
Dat verstant, en memorie faelgeert,
Want heb ic u doorsake des doots, en tsweert gegeven
(150) Hoe sal ick gherust van herten connen leven.
Finis.
[fol. H5r (56)]
Declaratie van dese
navolghende Epistele. |
| HErmione de dochter van Menelaus ende Helena, welcke dochter Menelaus doen hy na Troyen reysde beval Tyndaro de grootvader dat hyse wel gade slaen soude: de welcke Tyndarus gafse Oresti te wijve den sone van Agamemnon, de wijle de ouders voor Troyen lagen, ende Menalaus hier niet af wetende heeftse Pyrrho voor Troyen toe gheseyt, de welcke Pyrrhus (Achilles sone) heeftse met cracht ghenomen doen hy van Troyen quam. Maer Hermione tegen haren danck by Pyrrho sijnde, heeft claghelijk desen brief aen Orestes ghesonden, hem vermanende, dat hy haer weerhalen soude. |
[fol. H5v]
Hier beghint de
Epistele, die Hermione
schrijft tot Ore-
stes. |
Ende begint aldus int Latijn.
Alloquor Hermione nuper, fratremque virumque,
Nunc fratrem, nomen coniugis alter habet.
ICk Hermione, spreke u toe, die by my gepaert waert,
Als bruerlinck en man eens, nu maer bruerlinck alleene:
Want Pyrrhus cloeckmoedich, die wel sijns vaders aert baert,
Wilt der trouwen naem vueren onreene,
(5) En my teghen recht en redene hout, als eene
Die vast gesloten moet sitten in banden:
Ick weerde my genoech, en was onwillich: maer cleene
Was eylaes mijn macht, want vrouwen handen
Gemeenlijck niet sterck sijn, aldus quam ick tot schanden.
(10) O Pyrrhus (riep ic) wat maecty: een ander heere
Daer ic onder bin, sal wreken dit forteselijc panden:
Al riep ick om u Orestes, hy sluerde my even seere,
Hoorende doof, ia al was ick teere,
Hy sleypte my metten hayre, alsoot mocht blijcken.
(15) Cracht en fortse can menighen verongelijcken.
[fol. H6r (57)]
[Quid gravius]
Van de Troyanen en soudick so ongenadich niet
Gehandelt geweest hebben, al haddense machtich
Ons stadt overvallen: Andromache so versmadich niet
En wert ghetracteert, oft so onsachtich,
(20) Doen de Griecken met den viere crachtich
Troyen mineerden. O Orestes, sidy ghenegen
Eenichsins tot my, ende onser liefden gedachtich,
Comt slaet u handen (weest niet verslegen)
Aen tgene dat u toebehoort van rechts wegen.
(25) Oft u iemant een peert wt den stal wou ontleyen?
Ghy sout u cloeckelyc stellen daer teghen,
Suldy so lichtelijck dan van u huysvrou scheyen?
Men sach Menelaum duysent schepen toe reyen,
Om Helena weer te crijgene men groot verseeren sach.
(30) Aen voorgaende exemplen een ionckman leeren mach.
[Si socer ignavus.]
Men sach mijnen vader niet slappelijck dralen vry.
Die Paris hem ontwelcht had,* creech hi weer als die coene.
So stoutelijck soudy ooc comen weerhalen my.
Ten is geenen man schande die rijp is en groene
(35) Met crijchs gebruycke en stouten fatsoene
Weder te halene zijn huysvrouwe lief en weert.
Ghy en hebt so veel schepen oock niet van doene
Oft so veel ruyters, noch knechten expeert,
Comt simpelijck selve, en my weder begeert,
(40) Want ick ben u eyghen wijf ghehuldich,
En oock u ooms dochter, aldus trouwe volheert.
In twee manieren sydy na my te spuerene schuldich,
Ick was mijnen grootvader bevolen sorchvuldich,
Die my u overgaf, als de beradichste vroet.
(45) Deerste trouwe altoos blijven de ghedadichste moet.
[fol. H6v]
[At pater Aeacidae.]
Al ist dat mijn vadere hier af niet wetende vry,
My Pyrrhum toe geseyt heeft na dien stonden,
Mijn grootvaders woort (ben ick vermetende my)
Moet voor gaen, ick neme God toorconden.
(50) Doen ick u troude, en was ick met niemant verbonden.
En sal ick my met Pyrrhum dan vougen oock?
So soudick eylaes worden meyneech bevonden.
Mijns vaders herte sal hem wrougen oock,
Want Cupido hem eertijts heeft doen plougen oock
(55) Aen der minnen acker, en fellick getoeft heeft.
Waerom en soudt mijn moeder niet genougen oock?
Die van den selven sope wel geproeft heeft.
Liefde haer beyden dicwils verblijt, bedroeft heeft.
Haerlieder voetstappen wordick nu vroedere.
(60) Pyrrhus slacht Paris, ghy Menelaus, ic mijn modere.
[Ille licet patrijs.]
Al wilt hem Pyrrhus hier beroemen seer,
Van sijn vaderlijcke daet, die grof en groot was.
Agamemnon u vadere machmen wel voernoemen eer:
Achilles maer een leydtsman der ruyteren bloot was.
(65) Maer u vadere boven alle vorsten doverhoot was.
Pelops vercieret oock u generatie
Die gesproten van Iuppiter minioot was,
Daer ghy nu tvijfde lidt af sijt sonder fallatie:
In duechden ghy groeyt oock tot elcker spatie,
(70) Al eest dat ghy eens met crancker aventueren
Een wreet feyt bedreeft duer turbatie:
Redene en oorsake, wrachten sulcken cueren.
Ghy deet Aegistum de doot besueren,
Die uwen vader vermoort hadde sonder afgrijsen.
(75) Hem die loon na werck geeft, canmen niet misprijsen.
[fol. H7r (58)]
[Increpat Aeacides.]
Ditte my Pyrrhus dicwils verwijtende is,
Dat eere is, acht hy scande tot elcken termijne:
Dies my therte dicwils inborstich splijtende is,
Verstoort, vergramt, met wreeden aenschijne,
(80) En lije inwendich verdriet en pijne.
Elck u dit schandelijck nae seyt in mijn presentien.
Maer niet wreken en can ict tot geenen fijne,
Mijn ooghen doen alleene haer diligentien:
Comende de gramschap met tranen ter assistentien.
(85) Die als een fonteyne in mijnen schoot vloeyen.
Therte is hier vol onpatientien,
Also ghy selve wel muecht bevroeyen,
Altoos tot screyene moet ick my spoeyen,
Want duer tstorten der tranen, een ydel stichtinge,
(90) Crijcht een beswaert herte somtijts verlichtinghe.
[Hoc generis fatum.]
Al dat van Tantalus stam is gecomen oyt,
Heeft moeten lijen scoffieringe ongeloghen.
Leda was deerste (meerder onvromen noyt)
Die van Iuppiter, valschelijck wert bedroghen,
(95) Comende int schijndel van eenen swaen gevlogen.
Hippodamea fraudelijck oock gevelt wert
Van haren waghen, duer Pelops duertoghen
Listige practijcken. Theseus gemelt wert
Van Castor en Pollux, die hy onstelt wert,
(100) Hij leverde mijn moeder weer in haren handen:
Daer na sy van Paris weder gequelt wert,
Die haer vuerde na Troyen met grooter schanden.
Die heel Griecken, steden en landen
Werden beruert duer dit ontscaken.
(105) Daer Troyen heeft moeten om vlammich blaken.
[fol. H7v]
[Vix equidem memini.]
Dit is van tveerste tot desen tije
Dat my gedenct, al druck achter en vueren was,
Grootvader, bruers, suster, elck was onblije,
Mijn grootmoeder biddende om beter avontueren was:
(110) En ick ionck sijnde oock in getrueren was,
Roepende, moeder waer laty my hier alleene?
Als doen, ick te rechte een roof ter cueren was,
Voor Pyrrhus die my nu brenct in weene.
O Paris uwen pijl beclaghe ick gemeene,
(115) Dat hy Achilles oyt raecte ick wel misprijsen mach
Want sijns soons feyten en vileynicheyt onreene
Sou hy nu straffen: luttel hy te veriolijsen plach,
Als hy scoffieringe tusschen man en wijf rijsen sach,
Hoe veel te meer sou hy dit werck versmaden?
(120) Een eerlijck herte noode siet oneerlijcke daden.
[Quae mea coelestis iniuria.]
Ick en weet waer me ick God verstoort hebbe,
Ick en weet wat sterre mi aenden hemel mach quellen:
Sonder mijn moeder ick met druckich rappoort hebbe
Oyt moeten leven: qualijck can ick oock spellen
(125) Van mijns vaders vriendschap, want altoos met fellen
Moede was hy den crijch hanterende.
Al warense bey levende, ick macht wel vertellen,
Nochtans was my haer bystant faelgerende:
Vriendelijcke cuskens was ick noyt veel userende.
(130) En met mijn cleyn ermkens, o deerlijck vermeten,
Hebick luttel haren hals geweest molesterende:
En weynich oock noch op den schoot geseten.
Sonder vader en moeder hebick meest versleten
Alle mijn ionckheyt, als een scaep dwalende,
(135) Niemant en is na een arme weese seer talende.
[fol. H8r (59)]
[Obvia prodieram.]
Ick hoorde dat mijn moeder op reyse na huys was,
Dies ick haer snellijck tegen liep int gemoete.
Maer onbekent sy my (noyt vremder abuys) was.
Nochtans werdic twijfelende duer haer scoonheyt soete,
(140) Al sprack icxse ane met huesche groete,
Sy vraechde wie ick was met vremden gelate.
O Orestes doen ghy werdt mijns droefheyts boete.
In die sake gaf my Fortune noch bate.
Maer nu comtse weder met stueren hate,
(145) Crijge ick van u geen hulpe, ick blijve verloren,
Nu mijn vader comt van Troyen, als de desolate
Moet ick oock des droefheyts gaven orboren:
Och den dach hebick hier voor den nacht vercoren,
Want dan ben ick sijnder een weenich ontsleghen siet.
(150) Maer lief, by lief, en is den nacht zeer tegen niet.
[Pro somno lachrymis.]
Ghelijck iemant sinen viant, ick den man schouwe
Snachs, niet dan tranen stortende met droeven bedrijve,
Mijn handen ick van hem so ick best can houwe:
Ick verveere my met lidt ende met lijve,
(155) Hem te genakene, mijn handen ick af wrijve,
(Schijnende besmet) als ick hem onwetens aentaste.
Als* ick Pyrrhus moet seggen, merct wat ick scrijve,
Orestes naem my inden mont oyt verraste.
Het verkeert woort groeyt in my vaste,
(160) Daer ick in scheppe noch een minlijck verblijen.
Ick bidde u duer Iuppiter (die oyt naer ons paste,
En die hemel en eerde can dwinghen en mijen)
En duer ws vaders, ende mijns oom hinderlijck lijen,
Dat ick Tantalus saet, mach verwerven soet,
(165) Tantalus bloeysel, eer ict besterven moet.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. H8v]
Hier beghint de
antwoorde die Ore-
stes schrijft tot Her-
mione,
Ghemaect door den
Translateur. |
U Iammerlijck trueren, en hoe u sinnen sijn ontpast
Doet my Hermione uwen brief bekennen.
Ghy hebt my voorwaer int schrijven verrast
Want te wijle mijn hant was besich metter pennen
(5) Om schrijven, sach ick eenen comen rennen
Die my uwen brief heeft in handen ghegheven.
By Pirrhum condy u qualijck wennen
Dat weet ick wel duer mijn liefde beseven,
Die fortse die hy aen u heeft bedreven
(10) En tghewelt dat hy heeft aen u betoont
Also ghy my opelijck hebt gheschreven
En sal ick niet laten noch ongheloont:
Al wort Achilles sijn vadere hooghe ghecroont
Ic moet noch wat den patienten slachten,
(15) Want tis een arm heere die sijn brueck niet niet en can verwachten.
[fol. I1r (60)]
Al hebbick moeten ghehinghen dat
Twijfelt niet dat mijn liefde daerom is vercout
Hy is wijs die hem selven can bedwinghen wat
Gherechticheyt altoos int leste doverhant hout:
(20) De simpele dickwils wel wort benout
Van de grootmoedighe pruets van aerde
Diet al wilt crijghen met fortsen stout,
Dies hy hem namaels vint als de beswaerde
Hierom syt patientich o suyver vermaerde:
(25) Tijt, en stonde sullen ons leeren.
Dat hy hem so scandelijck oyt by u paerde
Wie can hy dan hem selven daer deur onteeren
Daerom stilt u, van u druckich verseeren
En verbeyt den tijt, want soo de wijse spreken
(30) Niemant en mach syn leet met fortsen wreken.
Dat Menelaus met groot ghewelt
Helenam wou weer halen, en met fortselijcke seghen
Dat was een onwijselijck werck: Troijen wert gevelt
En de Griecken hebben groot hinder ghecreghen
(35) Duer alsulck ongenadich strijdtbaer pleghen:
Nochtans en heeft hi haer na sijnen wille niet niet weer ontfaen.
En mijn macht en muechdy niet gelijcken daer teghen
Daerom en moeten wy alsoo niet te wercke gaen,
U soo weer te halene waer een dwaes bestaen
(40) Al sydy mijn eyghen daer ick u voor houwe
Dat noch blijcken sal eer langhe tijen saen,
Want ghy my gheiont hebt u eerste trouwe
Maer dat ick terstont u met cracht weerhalen souwe
Voorgaende exempelen oock my sulcks verbien
(45) Duer fortse en gewelt groote bloetstortingen geschien.
[fol. I1v]
De macht die Menelaus heeft gebaert
Om Helena voor Troyen sonder vermijen,
Heeft menigen riddere, out en ionck gheiaert
Ter doot ghebracht aen beyde sijen.
(50) Prothesilaus quam daerom aldereerst in lijen:
Antilochus moest oock de doot genieten:
En Tlepolemus creech een cranck verblijen
Theeft Achillem int leste oock moeten verdrieten.
De Troianen daer oock menigen vromen man lieten:
(55) Ia Priamus selve, en Hectorem stout van moede
Sachmen daer deerlijck in haer bloet vlieten
Ia noch duysent andere edel van bloede
De doot besuerden, luttel sijnde op hoede.
Denckt dan tis sorgelijck op eens anders palen
(60) Een vrouwe met ghewelt weder te halen.
Pelops wou oock met crachten sijn scoffierlijck
Hyppodamiam en daerom een oorloge groot
Tegen haren vader vuerde: hadde hy manierlijck
Te wercke gegaen, en met redenen bloot,
(65) Ten hadde voorwaer geweest gheen noot
Dat daer duer sulck hinder sou hebben ghebuert.
Daerom denkt altoos om ons trouwe minioot
Al ist dat ghy nu pijnlijck grief besuert
En u herte dagelijcks inwendich truert
(70) Wy sullen noch hoep ick by een versamen
Al hout hy u binnen den slote vast bemuert,
En als Paris de overspeelder, u wilt bescamen:
Dies ick hem met des doots nope noch sal pramen
Maer ick moet verwachten bequamen tijt
(75) Die somtijts voor lacht, dickwils naemaels crijt.
[fol. I2r (61)]
God sal dongerechticheyt int eynde plaghen oock
En wreken sulcks over hem, en over de sijne.
Men sach mijnen vadere sonder versagen oock
Crysidem ontweldigen den priester diuijne.
(80) Dies hy en sijn volck binnen corten termijne
Werden ghestraft en geplaecht met pestilentie:
Soo dat hy weder moest al wast hem pijne
Crysidem brengen in svaders presentie.
Bryseyda nam hy ooc Achillem met violentie
(85) Die hy noch weder presenteerde, met ghewillich rappoort.
Alsoo suldy ooc noch, deur Gods assistentie
By my leven en sterven, scept hier inne confoort
Al valt hy u nu straffelijck aen boort
Sijnen fellen moet noch alte haest sincken sal,
(90) Den gerechtigen God altoos gedincken sal.
Dat hy u daghelijcks oock verwijt noch
Dat ick mijn moeder hebbe ter doot gebracht
Neempt dat voor gheenen spijt doch
Vaderlijcke liefde heeft alsulcks ghewracht.
(95) Maer gheen moederlijcke herte (weert veracht)
En heeft sy betoont aen mijnen vader gepresen:
Noch aen mijn suster die men dach en nacht
Na mijns vaders doot vol lijens sach wesen
En die men als een slave by desen
(100) In haer huys heeft gehouwen, van wreeder moedere
En heeftmen noyt in boecken ghelesen
Vermoordende haren man, noyt werck onvroedere
Ons eyghen vadere, een ghetrou behoedere
Om dat sy met Egystum sou vry boeleren
(105) Wee den huyse daermen overspel siet regneren.
[fol. I2v]
Gheen beter avontuere, en sal Pirrhus ghebueren,
Ist dat hy u fortselijck my onthout.
Hy oft ick salder de doot om besueren.
En voor hem en ben ick niet seere verflout.
(110) Al aert hy als een riddere stout
Na synen vadere, luttel ick voor hem duchte,
Al en ben ick van iaren oock niet so out
Niet haest en sal ick verschieten van sijnen geruchte:
Maer om u lijen ick dagelijcx suchte:
(115) Tis een groot verdriet hebick wel overdacht
En leven moet in droefheyts ghehuchte
Die teghen sijnen wille by yemanden vernacht
En die derven moet daer therte op lacht,
Want gheen meerder pijne in tswerelts erven soet
(120) Te beminnene, tghene datmen derven moet.
Hier mede blijft ghesont edel Tantalus saet,
Hout u tamelijck alsoo ghy alderbest muecht,
Verdraecht Pirrhus ghewelt en fortselijcke daet
Al ist dat sijn presentie u weynich verhuecht.
(125) Peyst om Orestem, en schept daer duere vruecht
Dwelck u verdriet somtijts sal versoeten:
Want als troostbarighe ghepeysen, o suyver iuecht,
De beswaerde sinnen somtijts ontmoeten,
Hopelijck confoort en medecijnael boeten
(130) Scheppen sy daer duere, met inwendich verblijen:
Dit is tslot Hermione van mijnder groeten
Peyst om mijn woorden tot alle tijen
Op dat cesseren mach weynich u lijen,
En denckt dat ghy Tantalus saet, verwerven sult,
(135) Tantalus bloeysele eer ghy sterven sult.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. I3r (62)]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
IUppiter wan Herculem aen Alcmenam, in de gedaente van Amphytrio haren man; den welcken Herculem, Euristeus coninck van Mycenen, duer Iunoes haet (om dat Iuppiters bastaert sone was) in groote perijckelen altoos gesonden heeft, om dat hy soude moghen tonder gecomen hebben: maer waer dat Hercules gesonden wert, altoos was hy een verwindere. Maer al verwan hy alle felle beesten ende monstren, nochtans duer de liefde van eender vrouwen werdt hy verwonnen: want doen Eurytus Coninck van Oechalien, hem sijn dochter weygherde, die hy hem geloeft hadde soo wan hy de stadt, ende sloech den Coninck doot, ende nam sijn dochter, duer wiens liefde werdt hy so verblint, dat hy in haren handen gaf sijn cudse, daer hy so vromen feyten mede bedreven hadde, ende het leeus vel, dat hy plach te draghen over sijn schouderen, ley hy oock af dwelck Dianira vernemende, was heel verstoort, scrijvende hem desen brief.
[fol. I3v]
Hier beghint de
Epistele, die Dianira
schrijft tot Her-
cules. |
Ende begint aldus int latijn.
Gratulor Oechaliam titulis accedere nostris.
Victorem victae succubuisse queror.
ICK verblije my Hercules, en tis my om hooren soet,
Dat ghy den naem oock van Echalia sult vueren.
Maer in een ander sake ick my verstooren moet,
Dwelck ick clage met inwendich trueren,
(5) Dats dat de verwinder nu (noyt vremder cueren)
Moet een verwonnen personagie
Onderdanich blijven tot allen hueren.
Die leelijcke fame in elcke passagie
Was den Griecken terstont (noyt meerder dommagie)
(10) Ter ooren gecomen, tsy u de oneere.
Den welcken Iuno, nochtans versierende ragie,
En heeft mogen crencken tot geenen keere.
Desen heeft nu Iole een simpel maecht teere
Een iock aenden hals geworpen onbequamelijck.
(15) Een cleyn mugge is dickwils seer pramelijck.
[fol. I4r (63)]
[Hoc velit Euristeus.]
Dits tgene dat Iuno en Euristeus gesocht hebben.
U stiefmoeder mach nu wel verblijen
Duer tscandelijc feyt (wee diet eerst gewrocht hebben)
Heeft u hier om u moeder, u sonder vermijen
(20) Den derden nacht eerst ontfangen? ick moet belijen.
Och nu liggen in dassen u vrome daden.
Venus heeft u met een soet toomken connen berijen.
Beter dan Iuno met quaetheyt vol ongenaden,
Denct, hoe ghy duerwandelt hebt des werelts paden,
(25) En in rusten gestelt het rijck alomme gehuldich.
Te lande, te watere, sonder versmaden
Is men u onderdanicheyt en eere sculdich.
Int oosten, en int westen, hebdy sorchvuldich
Lof en prijs verdient sonder cesseren,, maer
(30) Die der liefden subiect wort, die moet faelgeren,, claer.
[Quod te laturum.]
Den hemel die u dragen moet, hebdy eerst gedragen, ghy
Selve op u scouderen met luttel pijnen.
En moetmen dese oneere nu van u gewagen? fy
Sullen u voorgaende feyten die blinckende schijnen,
(35) Duer dese leelijcheyt aldus verdwijnen?
Hebdy niet (seytmen) doot gedout twee serpenten,
Doen ghy noch inde wiege laecht teer van mijnen
Iuppiters sone weerdich met volle consenten,
Ghy hebt wel begost slachtende den excellenten,
(40) Maer qualijck volendy. u leste feyten wijcken
De alder eerste. u kintsche daet, niet om verienten,
Gaet u mannelijc werck te boven, soot mach blijcken.
Geenderhande felle beesten, noch geen practijcken.
Der vianden, en hebben op u connen winnen,, niet.
(45) Dan nu alleene de cracht der minnen,, siet,
[fol. I4v]
[Ad bene nupta.]
Ick ben wel ghehout seetmen openbaerlijck,, wijt,
Om dat ick Hercules huysvrouwe worde genaemt,
Die den sone (ick kent) van Iuppiter claerlijck,, sijt.
Maer gelijc met ongelijcke peerden den lantman hem scaemt
(50) Achter den ploech te gane, (want qualijck betaemt)
So oock een simpel vrouwe cleyn van geslachte
Haer dicwils cattijvelijck praemt,
Alsse haer subiect gheeft den grooten van machte.
Cleyn is die eere, en den last valt onsachte.
(55) Ghelijck by gelijc is die beste partuere.
Hebben en ontbeeren, by dage by nachte,
Dat geschiet my, dus ben ick in doluere.
Vervaerlijcke beesten hoe leelijck van figuere
Syde ghy vervolgende sonder verreysen.
(60) En icke en doe niet dan duchten, sorgen, en peysen.
[Ipsa domo vidua.]
Sorchvuldich als een weduwe moet ic huys,, houwen,
Eerlijc (soot betaemt) vreesende altoos perijckel oft noot.
Wie en sou niet willen dusdanich abuys,, scouwen?
Serpenten, beeren, en der leeuwen gestoot
(65) En alderhande eyselijcke dieren groot,
Commen my dagelijcx nu te voren.
Diversche fantasyen schieten my tsnachts int hoot,
Veel droeve tijdingen moet ick oock orboren.
Maer na de rechte waerheyt can ick qualijck sporen.
(70) Dies moet ick leven tusschen hopen en duchten.
Ick vinde my hier alleene, mijn moeder vercoren
Is ter sielen daer ick dicwils om moet suchten:
U vader begeeft mi: mijn kint sietmen van mi vluchten.
Euristeus duer Iunoes haet quelt mi met enuije.
(75) Die nergens troost vint is altoos onblije.
[fol. I5r (64)]
[Haec mihi ferre.]
Hier inne soudick nemen patientie noch,
Maer dat ghy daer en boven wilt boeleren nu.
Met een vremde vrouwe in mijn absentie, och,
En sulcke verheffen, en my verneren nu.
(80) Niet dat ick van Anges wil narreren nu,
Oft van Astidamea, daermen u eens sach by paren.
Thespias vijftich dochters laet ick oock passeren nu.
Dats al gebuert in voorleden iaren.
Maer dat een nieu overspeelster mi comt beswaren,
(85) En mi, stiefmoeder maect van uwen sade,
Also ick nu dagelijcx hoore verclaren.
Men heeft oock gesien, dwelck ic versmade,
Dat uwen hals behangen was vroech en spade
Met gouden cieraet van costelijcken faetsoene.
(90) Doen den hemel uwen last was, haddy sulcx niet van doene.
[Non puduit.]
Scaemt u doch alsulcken manieren nu.
Wildy u grove armen die dienen om vichten
Met gout seer costelijck gaen vercieren nu?
En u bedde met gesteenten laten verlichten?
(95) Met dese ermen ghy den vierigen leeu deet swichten
Int bosch van Nemedea, wiens huyt can bedecken
U slincke schouwere bewaert voor scherpe scichten.
Ghy hebt oock, so ick hebbe hooren vertrecken,
U onhebbelijck haer, weert om gecken.
(100) Gelijck een bruyt met een croone doen palleren.
Witte popelier rancken sonder vlecken,
Souwen u beter gedient hebben om triumpheren.
Men sach u oock gegort, dwelck de hoeren vseren
In Meonia, om tcostelijcste tot elcken tije.
(105) Oneerlijck cieraet, is een leelijcke hoverdije.
[fol. I5v]
[Non tibi succurrit.]
Denct in sulck cieraet luttel veriolijsde ghy
Doen ghy den fellen Diomedem bracht inder noot,
Die met menschen vleesch zijn peerden spijsde vry.
Hadde u Busiris gesien met sulck cieraet bloot,
(110) Dien ghy oock gaeft synen lesten stoot,
Hy sou hem geschaemt hebben, dat hy moeste proeven
Duer sulck eenen die schandelijcke doot.
Sage u Antheus den ruese: hy sou hem bedroeven:
Hy sou u doen afleggen sonder toeven
(115) U costelijcheyt, ende op sijn tanden bijten,
Om dat hy de doot heeft moeten besoeven
Duer sulck poppenruyter het sou hem spijten.
O Hercules. luttel achty nu eenich verwijten.
Als ghy genuchte hebt in sulcken abuysen.
(120) Liefde die blint is, doet scaemte verhuysen.
[Maeonias inter.]
Men seet hier, noyt meerder ongevoech noch,
Dat ghy in Meonia als een arm slavoen
Den spinsters hebt moeten dienen spade en vroech och.
En Omphale uwer vrouwen (als dienaers doen)
(125) Hebt moeten ontsien, noyt vremder fatsoen.
Scaemdy ghy u niet Hercules des spinsters manden
Aen te tastene, een oneerlijck lamoen.
Met u cloecke vrome stercke handen?
Die soo menich feyt gedaen hebben in alle landen.
(130) Met uwen groven duym sonder verdrieten.
Hebdy de spille versleten, tfy u der scanden.
Dan hebdy oock scherpe slaghen moeten genieten,
Als ghy niet en deet dat u de vrouwen hieten.
Och, u stercheit is nu verre comen, ic moet vermanich sijn
(135) De welcke den vrouwen moet onderdanich sijn.
[fol. I6r (65)]
[Eximiis pompis.]
Maer als ghy dan saedt onder de Vassalen groot
Triumphelijck gelijck die edele plegen,
Dan hebdy u vroom feyten gaen verhalen bloot,
Die ghy beter met eeren hadt geswegen.
(140) Eerst hoe ghy u hant sloecht, doen ghy waert gelegen
In de wiege, aen de slangen met stoutichede.
En dat ghy dat ontsienlijck vercken hebt gecregen
Op den berch Erimanthus, dwelck veel quaets dede.
Noch hoe ghy in Tratien waert met onlede.
(145) Daer de menschen waren een voetsel der peerden.
En dat ghy Gerion in Spaengien versloecht mede,
Al was hy duer sijn drij lijven stout int volheerden,
Wiens vee ghy al tsamen bracht op uwer eerden.
En van Cerberus den hont en sachmen u scroemen niet.
(150) Die tot scanden compt, en derf hem so veel beroemen niet.
[Quemque redundebat.]
Van Hydra tserpent met hondert hoofden blijckelijc,
Hebdy oock willen lof hebben van alle verstanden.
Als ghy een hooft afsloecht, so creecht rijckelijc
Daer vuere twee hoofden, dwelc ghi deet heel verbranden.
(155) En hoe ghy Antheum den ruese bracht tot scanden.
Hem houwende hangen swaer van laste
Tusschen hemel, ende eerde, met uwen handen.
En dat ghy de Centauren oock verraste,
Half menschen, half beesten, daer ghy luttel op paste.
(160) Hoe hebdy dorren vertellen sonder verseeren
Alsulcke feyten, het verwondert mi vaste,
Als ghy so verciert waert met u sye cleeren.
Heeft de tonge haer niet gescaemt der grooter oneeren.
Want ghy oyt genegen waert tot groven labuere.
(165) Hy en vraecht niewers na die de schaemte is duere.
[fol. I5v]
[Se quoque nympha.]
Iardanis dochter oock nu wat fraeys begonnen heeft,
Haer vercierende met u wapenen ient,
Om datse sulcken stouten ridder verwonnen heeft:
Gaet ghy hoochmoedighe van u cloecheyt excellent?
(170) Beroemt u nu voortane so ghy sijt ghewent.
Een vrouwe heeft nu een manlijcker daet
Gewracht dan ghye, blijft haar obedient.
Meerder lof en prijs salmen huer vroech en laet
Toe schrijven dan u, want met subtijlen raet
(175) Heeft sy u verwonnen, als een vrouwe veerdich.
U feyten moeten wijcken, sy sit op den hoochsten graet,
Uwen lof moet nu u lief gebruycken rechtveerdich,
De crachtichste cracht diet al verwan volheerdich,
Is nu tonder bleven, so ick aenschouwe.
(180) De coninc, en wijn, sijn sterc, noch stercker eene vrouwe.
[O pudor.]
Ghy muecht u wel schamen vol onvromen,, vry
Het leeus vel te dragene boven u sye,
Al hebdy den diere dit ontnomen,, ghy,
Het behoort nu een vrouwe toe, so ick belye,
(185) Die u verwonnen heeft tot desen tye.
De fenijnige pijlen daer ghy me hebt duerschoten
Het serpent Hydra, is sy ooc weerdich u amye,
Die sy heeft wederstaen, wiens handen verdroten
Den spinrock te ruerene de colve van Vulcano gegoten,
(190) (Die alle dieren can temmen) wiltse oock vseren,
En sal van haer nu worden opgesloten.
Och dese fame taenhoorene en sulck verneren,
Al schijnet ongeloovelijck, doet perturberen
Alle mijn sinnen met pijnlijcke smerte.
(195) Smans schande, een wonde is in een vrouwen herte.
[fol. I6r (66)]
[Ante meos.]
U overspeelster is in mijn presentie bracht,
Qualijck can ick my veysen, therte dunct my breken,
Sy wert duer tstede gheleyt, mijn intentie dacht
Dat sy als u gevangene hier quam geweken:
(200) Maer sy en quam niet onheblijck, het is gebleken,
Gelijck gevangenen, maer met blijden gelate:
Een Princersse had sy best geleken:
Sy was verciert met gouden cierate.
Gelijck ghy in Phrygien waert tot uwer onbate,
(205) Sy rechte haer hoot op ten eersten beginne,
Voor al den volcke openbaer in strate,
Recht oft sy u verwonnen ha met stouten sinne,
En oft sy geweest hadde, van Oechalia de coninginne
Dies ick, moet verhuysen oft sy, sonder cesseren.
(210) Twee maters in een convent qualijck accorderen.
[Euritedos Ioles.]
Hymen de God sal sorg ick nu voegen te gadere,, stout
U Hercules en Iole, my een verseeren.
Och duer dit vermaen wort hert, sin, en adere,, cout:
Mijn handen die scudden, waer sal ick my dan keeren?
(215) Och, suldy my verlaten, de welcke met oneeren
Ghy noyt en minde warachtich?
Twee reysen hebdy u moeten verheeren,
En om my gevochten, ick bent gedachtich.
Achelous hoornen hebdy onsachtich,
(220) Om mijnen wille van sijnen hoofde gegrepen,
Nessus (half mensche) vervolchde ghy iachtich,
U fenijnige pijlen hebben hem genepen:
Dies men in dwater sach bloedige strepen,
Om mijnen wille hebdy eertijts genoch gedaen.
(225) Maer duer den tijt sietmen alle dingen vergaen.
[fol. I6v]
[Sed quid ego haec.]
Och tis hier af genoch, een quade tijdinge ras
Comt my ter ooren, nu int schrijven.
Het cleet dwelc ic meynde my eene verblijdinge was,
Doet eylaes mijnen man de doot beclijven.
(230) Och wat heb ick gemaect onsalichste der wijven,
Waer toe heeft hy aldus doen rasen de minne.
[Impia quid dubitas.]
O Dianira duer dit beclijven,
Tis tijt dat ghy oock sterft, wreet van sinne.
Sal u man duer u, also ick bekinne,
(235) In Oeta dus pijnlijck de doot besueren:
En ghy te lijve blijven ten eersten beginne.
Op dat ick hem getrou moet blijven ter lester hueren,
Comt doot en wilt my oock verschueren:
Als ghi broeder Meleager, scheye ic van tswerelts erven och:
(240) O wreede Dianira wildy niet sterven noch.
[Heu de vota domus.]
Mijns vaders huys mach wel deerlijc suchtende sijn:
Catijvelijck compt hem den ouderdom bestrijen.
Tydeus mijn broeder moet vluchtende sijn,
En moet buyten lants groot hinder lijen.
(245) Het vier en mocht Meleager niet langer bevrijen.
En mijn moeder heeft haer selve duersteken.
[Impia quid dubitas.]
Dianira, waerom wildy de doot dan mijen?
Ick sweere by ons trouwe, die ick noye sou breken,
Dat ick noyt op u yet heb willen wreken:
(250) Maer Nessus sprack, mijn bloet brengt liefde ten fijne,
(Doen ghy hem duerschoot) dus hebick bestreken
Het cleet dat ick u sandt, met sijnen fenijne.
[Impia quid dubitas.]
O Dianira waerom helpty u niet wt de pijne
Adieu vadere, sustere, en ballinck broedere,
(255) God (so ick hope) sy u man, en kint, een behoedere.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. I8r (67)]
Hier beghint de
antwoorde die Her-
cules schrijft tot
Dianira.
Ghemaect door den Translateur. |
HEbdy my niet verdriets ghenoch ghedaen.
Duer u valsche ghifte aen my ghesonden.
Moetty noch schrijven, met schimpich vermaen.
Sulck scandelijcke woorden, die mijn herte duerwonden.
(5) Mijn vrome feyten, die ick tot menighe stonden
Bedreven hebbe in diversche landen
Can uwen brief opelijck vermonden
Met grooten verwijte, tot mijnder schanden:
Op dat ick ghevesticht was met Venus banden
(10) Aen Iole, eens Conincks dochter ghepresen
En een maecht, vol van verstanden:
My blamerende grootelijk duer desen,
En mijn sterckheyt lachterende soo elck mach lesen:
Niet bevroyende onwijs van sinnen
(15) Dat liefde can sterckheyt, en wijsheyt verwinnen.
[fol. I8v]
Heeft Venus niet, met haren sone, soot is openbaer
Iuppiter selve vierich doen onsteken?
Dwelck aen Europa, en meer andere voorwaer,
Daer ick niet weerdich en ben, by gheleken.
(20) Van Apollo sou ick oock wel moghen spreken
Die hem als een coewachter heeft verneert
Stouwende Admetus beesten, duer der liefden treken:
En sal hy daerom moeten worden gescandalizeert.
Sal dan mijn stercheyt ooc moeten worden geblameert
(25) Om der minnen abuys, een werck natuerlijck,
Dwelck van hooge, en leeghe wort ghelaudeert,
Want liefde spruyt wt een suyver herte puerlijck.
En ick die veel arbeyts hebbe gheweest besuerlijck
Sou ick gheen versoeten moghen verwerven?
(30) Soo sou ick liever kiesen, voor dleven, tsterven.
Mijn voorgaende wercken, die ick talle tarmijnen
Soo stoutmoedich, en soo cloeckelijk hebbe bestaen,
En sullen daer duere niet verdwijnen,
Want het meeste verweget dminste saen.
(35) Duer liefde eender vrouwen te sijne onderdaen,
Sou dat mijn vromicheyt eenichsins vercleenen
En mijn groote cracht so lichtelijck te boven gaen?
Voerwaer dat is een dwaselick meenen.
Daerom, en derfdy dan cleghen; noch weenen
(40) Om de ontrouwe, die ghy my hebt toegheschreven
Maer haddick u gheweest (verstaet dit,) alteenen
Daghelijcks als ander as vijsters beneven
En dat ick dan sulcks hadde bedreven,
Soo haddy van quaetheyt mogen op u tanden bijten.
(45) Eenen vromen ruyter, en machmen sulcks niet verwijten.
[fol. K1r (69)]
Hier om dan al ist dat ick gheboeleert hebbe
By diversche vrouwen, met minlijck bedrijven:
Als een verwindere, ick altoos getriumpheert hebbe,
Soo datmen van mijn loflijcke feyten sal scrijven
(50) Soo lange alsmen schip siet int water drijven:
En soo langhe als de sonne sal aertrijck omraeyen
En sullen Hercules daden niet onvolpresen blijven:
Ghy en dort dan daerom niet sijn belaeyen
Al hebbick in der minnen vloet moeten baeyen.
(55) Men sag Ulyssem vruecht ghenieten
By een ander vrouwe, om sijn sins verfraeyen
Dwelck de eerbaer Penelope wel* mocht verdrieten
Nochtans sijn vrome feyten, dye treffelijck hieten
En sijn daer duere certeynlijc niet te mindere
(60) Een vrouwe te beminnen, is buytens lants cleyn hindere.*
Vromelijck, schrijfdy, hebbick begost mijn leven
Maer qualijck volendick, ick moet bekinnen,
Och daer af moet ick u de rechte schult gheven
En niet het amoureuselijck vier der minnen:
(65) Want u fenijnlijcke ghifte doet my soo ontsinnen
Dat ick om de doot roepe met snelle cueren,
Verfoeyende mijn feyten die ic van mijns levens beginnen
Bedreven hebbe met pijnlijck besueren.
Och waerom en cost Cerberus my niet verschueren?
(70) Hevet tserpent Hydra my hier toe ghespaert?
Waerom en hebben de Centauren, fel van natueren,
Haer wreetheyt op my hier voormaels niet gebaert?
Waerom was Gerion, met dry lijven, van mi vervaert
Als ick dus cattijvelijck in tsweerelts erven
(75) Duer u valsche daet, o Dianira moest sterven.
[fol. K1v]
[Seneca]
Gheen monstren hoe fel, of hoe fenijnlijck
Noch gheen ruesen hoe grof, tsy in wat landen
Noch gheen beesten, hoe vreeselijc sy waren schijnlijc
En hebben my connen brenghen tot schanden:
(80) Noch noyt en was ick onder menschen handen
Ick en coster met crachten wel wtgeraken.
Maer ghy Dianira doet my fenijnlijck branden
Met u valsche subtijlheyt, en de doot smaken.
Hebdy Nessus bloet fenijnigher dan draken
(85) Hier toe ghehouwen, o valsche vrouwe?
Soo mach ick wel seggen met warachtighe spraken
Ick die duerwandelt hebbe, als de bouwe
Int ooste, int weste, so menighe landouwe:
Hoe groot yemants rijckdom oft macht is,
(90) Dat eender vrouwen valscheyt de meeste cracht is.
Al was ick Omphale alsoo subiect
Dat ick haer spillen raepte, daer my liefde toe dwanck
Nochtans sulcken hemde fenijnlijck bevlect.
Soo ghi gedaen hebt, sy my noyt en schanck,
[Seneca]
(95) Dies ick de doot met pijnen stranck
Besueren moet, o mordadich werck.
O doot waerom toefdy? dleven valt my te lanck
O Iuppiter die zijt in themels perck.
Dwelc ick gedragen hebben met mijn schouderen sterck
(100) Vernielt de gantsche werelt met uwen dondere
Op dat ooc sterve, edele, onedele, leeck en clerck
Nu mijn sterckheyt sal moeten blijven tondere:
Op dat hem niemant dan en verwondere
Van mijn doot, die ben als de bekende:
(105) Dits mijn wterste bedde, in mijn doots ende.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. K2r (70)]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
MInos de sone van Iuppiter ende Europa, Coninck van Creten, om dat die van Athenen Androgeum sinen sone verradelijc verslegen hadden, soo heeft hy haer naemaels noch so bedwongen, nae dat hy haer met oorlogen wel getempt hadde, dat sy daer en boven moesten hem alle Iare seven ionghe ghesellen ende seven maechden leveren dye den Minotaurus moeste venielen: Ende doen het lot ghevallen was op Theseus dat hy moeste in den doolhof gaen daer den Minotaurus woonde, Ariadne onsteken sijnde met Theseus liefde ghaf hem een clouwen met garen, ende leerde hem in wat manieren hy den Minotaurum verwinnen soude, ende wt den doolhof geraken. Theseus daer nae versleghen hebbende den Minotaurum, is met Ariadne ende haer suster Phedra wt Creten ghereyst, ende quam in een eylant dwelck Dios ghenaemt is, ende daer heeft hy Ariadne gelaten alleene, wech reysende heymelijcken met Phedra, de wijle sy sliep: dies Ariadne onspringende mistroostich, is hem desen brief nae schrijvende.
[fol. K2v]
Hier beghint de
Epistele, die Ariadne
scrijft tot Theseus. |
Ende begint aldus int Latijn.
Illa relicta feris etiam nunc improbe Theseu
Vivit, & haec aequa mente tulisse velis.
NOch leve ick, O Theseu vol oneerlijcker malitien,
Al hebdy my gelaten den wilde dieren
Alder hande beesten, hoe wreet van conditien,
Hebbe ick genadiger vonden by manieren
(5) Dan u, hoe mochty die ontrouwe versieren?
Noyt yemant en heeft my alsulcx bewesen.
Och op de selve plaetse schreef ic met deerlijc craieren,
Dese woorden, die ghy nu muecht lesen,
Van daer u schip tseyl ginck, en daer by desen
(10) Den bedriegelijcken slaep my was betrapende,
En daer ghy secretelijck, onweerdich gepresen,
Als een schalck ontloopen zijt my al slapende
O wreede Fortune naer my gapende
O felle daet, o stoute ontrouwe,
(15) Die listen gebaert hebt aen een slapende vrouwe,
[fol. K3r (71)]
[Tempus erat.]
Smorgens als den dau deertrijck besprayende was,
Ontspranck ick, nauwe half ontwaect zijnde,
Ick hoorde dat de haen crayende was.
Met mijn handen naer u Theseu, naect pijnde
(20) Ic te tastene. niemant vondic. droom ongelaect schijnde
My te bedriegene, my noch eens moeydick
Naer u te grijpene. dies ick druck mismaect mijnde
Dbedde ydel vindende, den slaep verfoeydick,
Ick stont verbaest op, van den bedde my spoeydick,
(25) Op mijn borste smeet ick, ic en wist waer te vliene.
Mijn handen wrangick mijne haer afsnoeydick,
Ick liep na den zeecant om u te bespiene,
Niet dan water en locht was daer te siene:
Nu liep ick hier, dan daer, soo de hasen doen.
(30) Ontrouwe, en bedroch, de minnaer rasen doen.
[Nunc huc nunc illuc.]
Lancx de duynen met cloecken bestane stelde
Ic my te dravene duer tsandeken drooge,
Dwelck seer lastich my int gane quelde,
En mijn voeten vermoeyde, nu leege, nu hooge.
(35) Ick sach oft ick u yewers mocht crijgen in dooge.
En riep, Theseu. dan dochten my tegen spreken
Die holle clippen met claren betooge,
My toonende hulpe (het is gebleken)
Merckende u ontrouwelijcke treken.
(40) Eenen berch daer stondt lustich int behagen,
Daer ick terstont ben toe gestreken,
En dien beclimmende sonder vertragen,
Al wouden de beenen my qualijck dragen,
Therte gaf cracht: want somen int claer calt
(45) Geenen arbeyt liefde om doen te swaer valt.
[fol. K3v]
[Inde ego.]
Van daer breet en wijt ick na u mickende was,
Al snuyfde de wint my om dooren fellijck,
U sneeuwwitte seylen sach ick blickende ras,
So my ommers docht, dies viel ick snellijck
(50) Half in onmachten, liefde was sulcx rebellijck
En dede my opstaen, en schreeuwen en tieren,
Waer henen riep ic met luyder stemmen hellijck,
O boose Theseu, wilt u schip weer om stieren,
Ten heeft zijn getal niet, ghy moet my nog forieren:
(55) Ick gebeerde, en ic werp en smeet mijn handen,
Ia als my de stemme docht faelgieren.
En op dat doogen souwen mercken vol schanden,
Beter dan dooren der liefde panden.
Ick sloege om hooge na den hemel mijn ermen,
(60) Maer in u en was compassie oft ontfermen.
[Candidaque imposui.]
Aen eenen langen stock ick om een verhooghen hinck
Mijnen doeck, oft u yet mocht vermanen dat.
Maer doen u schip eylaes, uit mijnen oogen ginck,
Bedroeft wert therte, en doogen van tranen nat,
(65) Want als sy ws schips wimpels en vanen plat,
Niet meer en mochten sien, wat costense bedrijven,
Anders dan schreyen, het fraudelijck wanen sat:
Ick liep onstelt, als de onhebbelijcke wijven,
Schijnende droncken, duer dit beclijven:
(70) Dan liep ick somtijts na de zee weer kijcken,
Dan ghinck ick wat rusten (ia sitten verstijven)
Op een couwe steenrootse: vremde practijcken,
Voortstellende, altoos (niet om gelijcken)
Nu hier, dan daer weer, so de zee tallen hueren ebt:
(75) De rasende liefde wat troosts in dwase cueren schept.
[fol. K4r (72)]
[Saepe Thorum repeto.]
Naer ons bedde nam ick terstont den ganck claer,
Sporende na u gewoonlijcke wegen.
U voetstappen te beterdene, liefde mi dwanck daer,
Vallende op dbedde daer ghy hebt gelegen,
(80) Beschreyende ons amoreuselijck plegen,
En vloeckende dbedde met mistrooste sinnen,
Dwelck nu maer met een lichaem en was bedegen.
Och, ick en weet hier waer gaen nu, wat beginnen,
Ic ben op een eylant sonder vrienden, en vriendinnen
(85) Daer noch hof, noch huys en blijct, verre oft by.
Int midden der zee wilt om hekinnen,
Daer schip oft schippere en comt te hulpe my:
Maer eylaes nieuwers en ben ick ter werelt vry
Duer u, ia mijns vaders lant moet ic laten siet.
(90) Schip, schipper, oft wint en mach my baten niet.
[Non ego te Cretae.]
O Creta, Creta, daer Iuppiter wou geboren zijn,
U, noch al u steden en sal ic niet meer aenschouwen.
Want mijn broeder, mijn vader wtvercoren zijn
Bedrogen duer mijn lichtelijc betrouwen.
(95) O Theseu, hoe qualijc hebdy u woort gehouwen,
Dwelc ghy spraect, doen ick (u lijf salverende)
U gaf uit liefden, vol garens een clouwen,
Daer ghy den doolhof me waert passerende,
Int gaen, int keeren als doen affirmerende,
(100) Van my niet te scheyene tot geenen stonden,
So lange als den geest in ons sou zijn opererende.
Contrarie (ist dat ghy leeft) wort nu bevonden.
Maer sydy doot, so worde ick ontbonden
Van u valsche ontrouwe, die mi suchten doet.
(105) Als doot trouwe wech neempt, liefde te min duchten moet.
[fol. K4v]
[Me quoque qua fratrem.]
Hadde ghy gelijc ghy mijnen broeder hebt verradelijc
My oock metter colven den neck gebroken,
So haddy u valsche trouwe, die scheen ghestadelijck,
Tyrannich duer mijn doot ooc muegen croken:
(110) Nu blijftse in mijn herte gedoken,
En doet overpeysen al dat een desolate creature
Te voren sou mogen comen ongewroken,
En na duysent manieren des doots ick spuere:
De doot selve en waer my niet so suere,
(115) Als haer vertoeven my dunct te zijne.
Maer ick ben verwachtende tot elcker huere
Hier eenige wolven met wreeden aenschijne,
Oft fellen leeuwen, ick en ontsie niet haer pijne.
Ghy grijpende Tigrissen compt om mijn bederven nu,
(120) Want dleven is my bitterder dan sterven nu.
[Et freta dicuntur.]
Comt ghy leelijck zeemonstren verveerlijck al,
Voor u en sal ick oock vreesen* oft beven.
Comt, eer ick selve metten sweerde deerlick sal
Mijn herte duerwonden tis beter so gebleven
(125) Dan dat ick als een gevangene mijn leven
Oft als een slave, sou schandelijck enden:
Die hebbe eenen coninck tot eenen vadere verheven,
En mijn moeder is van Phoebus benden,
Och, duer u ick come tot deser allenden,
(130) Hemel ende eerde my nu zijn tegen,
En de hongerige beesten sullen my schenden.
Al ist dat hier nog volck woont in eenige wegen,
Niet meer en betrouwe ic menschelijck plegen,
Noch comen en wil ic onder vremde mans oogen soet,
(135) Want door eenen vremden ic dit ghedooghen moet.
[fol. K5r (73)]
[Viveret Androgeos.]
Och, oft Androgeos levende waer nog,
So en soudy o Athenen, noyt werck quadere,
Aldus veel dooden met so grooten misbaer och
Niet geoffert hebben mijnen vadere.
(140) En ghy Theseu, o valsch verradere,
Den Minotaurum niet hebben verwonnen.
So en souwick u tgaren ooc, duer een minlijcke adere
Niet gegeven hebben van Dedalo gesponnen.
Maer my en wondert niet al hebdy begonnen
(145) So stouten werck. cleyn is u glorie,
Minotaurus horen en heeft niet connen
Op u gewapende borst crijgen victorie,
Ghy haelde van daer hout dit in memorie,
Daer ghi altoos doer zijn sult een verwindere,
(150) Die cruyt voor sinen viant heft, vreest geen hindere.
[Crudeles somni.]
O wreeden slaep, die my so vaste hielt,
Had my den eeuwigen slaep doch slapen laten.
O schandelijcke wint, die tot mijnen laste vielt
So gereet int seylen tot sijnder baten.
(155) O mordadige hant, u mach ick oock haten,
Die mijn broedere doode, en my gevende
Was fraudelijcke trouwe van Hymeneo verwaten.
O wint, nacht, trouwe, ghy maect my bevende,
Van u drijen ben ick vervloect al snevende.
(160) Ick arm deerne onsalighe spruyte der spruyten,
Mijn moeder en sal ick niet meer sien levende
Haer tranen en sullen op mijn lichaem niet spuyten.
Niemant en sal hier mijn oogen comen sluyten,
Oft my bystaen van vrienden oft magen.
(165) Maer die loon na werck crijcht, en derf niet claghen.
[fol. K5v]
[Dii facerent.]
Och God, oft ghy woudt nu ghescien laten
Dat Theseus mocht aenschouwen mi cattivige drachte
So mochti compassie duer sulck bedien vaten.
Maer dat dooge niet en siet, mach mercken tghedachte.
(170) Ick sitte op een steenclippe, de baren ontsachte
Vlieghen over mijn hoot, duer de wint pramelijck.
Het verslaghen coren opt tvelt ick schier slachte,
Duer den wint ghedestrueert ontamelijck.
Nochtans al ist dat ick moet dus blamelijck
(175) Duer u (die lustich was) als hooy verslenschen.
Sijnde doorsake ws voerspoets vramelijck.
Nochtans en wil ick u gheen quaet toe wenschen.
Maer denct om die allendichste van alle menschen,
En keert om u schip en laet der trouwen bant dueren.
(180) Vindy my doot, wilt mijn gebeente in u lant vueren.
Hier eyndt dese Epistele
van Ovidius.
[fol. K6r (74)]
Hier beghint de
Epistele, die Theseus
scrijft tot Ariadne.
Ghemaect door den Tran-
slateur. |
AL ben ick secretelijck u ontgaen,
Nochtans uwen brief, met droever herten ghescreven
Hebbick seer blijdelijck o Ariadne ontfaen.
Dan het lesen heeft my doen suchten en beven.
(5) Maer verstaende dat ghy noch waert int leven
Mijn herte creech weder een huechlijck confoort
Dies ick my ben spoeyende, o liefste verheven
Om u te troostene, alsoot wel behoort,
Want dbinnenste uwer sielen, is bedruct en verstoort
(10) Soo ick bevroeye, aen u schrijven deerlijck:
Om dat ick sonder u te seggen een woort
Gescheyen ben van u, die mijns so vierich waert begheerlijck,
Dies ick om my te excuserene cleerlijck
Niet en vinde, dat u eenichsins sal ghenoeghen
(15) Dan dat God alsulcks heeft willen voeghen.
[fol. K6v]
Uwen brief hebbick ghelesen, en herghelesen
Ia elck woordeken wel verstaen, en duercnout,
Soo dat ick my vinde schuldich in desen,
Dies mijn herte is ook dolorueselijck benout
(20) Want mijn liefde tuwaerts en is noch niet vercout,
Al ben ick soo subijtelijck van u gescheyen.
Maer ick laet my duncken (dit op my betrout)
Datter eenen God is, die doen scheeden heeft ons beyen
En die u een ander plaetse wilt bereyen:
(25) Of Venus, en Cupido, en hebben gheen cracht.
Want soo heast als wy tschip van lande leyen
Ons seylen op treckende, recht na middernacht
Ick werde, als een mensche die valt in onmacht:
Peysende om de weldaet die my duer u geschiende was
(30) En dat ick soo heymelijck van u vliende was.
Hierom al ist dat ghy my seer schandich
Den oneerlijcken Theseus noemt, die u hebbe verwaten:
Vwer liefden wil ick dat toegeven verstandich,
Want op een eylant (ick kent) hebbick u ghelaten
(35) Dwelck meer de wilde dieren besaten
Dan redelijcke menschen die u hebben gespaert:
Maer denct dat dopperste God die boven maten
Verre siende is, heeft alleene u bewaert.
En dat ick ooc gheen listen en hebbe ghebaert
(40) Om van u te scheyene, neme ick God torconden:
Maer om sulcks te doene, was therte soo beswaert,
Dat ick niet en wiste tis vrempt om gronden
Wat sinnen dat my God hadde toeghesonden
Want sulcks gheschiede teghen redene en natuere
(45) Dus ick vervloecke, dien dach, en die ure.
[fol. K7r (75)]
Dat ghy bevonden hebt, alderhande dieren
Saechtmoedigher dan my, ick moet belijen,
Want wie sou connen meerder, ionste versieren,
Dan ghy my bewesen hebt sonder vermijen.
(50) Uwen vadere hebdy gheset bezijen
(Die ghy gehoorsaem behoorde te zijne)
Om dat ghy my vander doot sout bevrijen:
Liefde die wrocht, sulck werck divijne.
Och dies my u absentie nu is sulcken pijne
(55) Dat ick nau en weet, weer ick leve, of sterve.
En daerom en can ick met blijden aenschijne
Phedra niet gesien, cleyn vruecht ick verwerve
Al ben ick weder op mijns vaders erve
Om dat ick u soo schandelijck hebbe ghehoont
(60) En met ontrouwe, ghetrouwicheyt gheloont.
Ick hoorde u roepen, en merckte u wincken,
Ick sach u loopen, berch op, berch nedere.
U stemme docht my in dooren clincken
Gelijc den dondere scatert, dies therte vas tonvredere
(65) My duysent mael wenschende by u wedere,
Ia bij u, die my ghetoont hadde sulcke ionste,
En dat ick was sulcken overtredere
Der liefden, wee (dacht ick) dat ick dit oyt begonste:
Sprekende in my selven, baddick Dedalus conste
(70) Die over dzee cost vlieghen als een voghel snel,
En soo mocht comen by u als de ghesontste.
Noch aenriep ick Aeolum wiens bevel
Moeten onderdanich zijn alle winden fel,
Maer t was al om niet, en dachte duer dien
(75) Dopperste God can alle dinck voorsien.
[fol. K7v]
Daerna weer, doen ick uwen doeck sach hangen
Op eenen stock, wtsinnich werdick ontsteken.
Och costick al swemmende (dachtich) nemen de gangen.
Over dzee, soo Leander dede, stout van treken,
(80) Om dat hij zijn liefste eens sou mueghen spreken.
Ten lesten sprack ic, als de beraesde van sinnen
Wat sou my ooc meer dan Leander ghebreken?
Willende wten schepe springen ter zeewaert inne:
Phedra u sustere, riep als een vriendinne
(85) O Theseu wildy u selven brenghen in de doot
En u willens verdrincken, dwaes van beginne,
Soo suldy twee gesusters laten in grooter noot.
Duer sulcke woorden veranderde mijn bloet root
En weder versinnende tot onser beyder baten
(90) Veel beter eene, dan twee verlaten.
Men seyt na droefheyt comt verblijdinge,
God is wonderlijck in alle zijn daden.
Want in dit schrijven comt my een tijdinghe
Die u heeft (hoepick) van alle druck ontladen:
(95) En mijn herte dat in des waerheyts paden
Dwalende was, is verlicht duer desen:
Te wetene dat Bachus u heeft ghenomen in genaden
Daer voorby seylende, een God ghepresen,
En die u mistroosticheyt, en u droevich wesen
(100) Aenghesien heeft en ontfermt uwen persoone.
Dese tijdinge heeft alle mijnen druck ghenesen
Soo dat ic tschrijven stake, hopende dat ghi een croone
Inden hemel sult vueren, die eenen God Idone
Weerdiger dan mi zijt, dits mijn eerste propoost noch
(105) En dat God getrouwe herten int eynde vertroost noch.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. K8r (76)]
Declaratie van dese
navolghende Epistele. |
MAchareus ende Canace broeder ende suster, twee kinderen van Aeolus diemen God vanden winden schrijft: welcke suster ende broeder noch ionck sijnde van iaren, beminden malcanderen, nau wetende wat liefde was, soo dat nochtans Canace bevrucht werdt, dwelck sy wilde bedecken, ende niemant en gaf sijt te kennen dan haer voester. Doen den tijt des barens quam, so heeft de voester dat kint willen verberghen, maer haer vader werdt gheware, dies hy verstoort sijnde, heeft bevolen datmen tkint den honden gheven soude, ende sant Canace een sweerdt dat sy haer daer mede soude dleven benemen. Aldus sy desen clachtighen brief sendt aen Machareo haren broedere, die inden tempel gevloden was.
[fol. K8v]
Hier beghint de
Epistele, die Canace
schrijft tot Ma-
chareo. |
Ende begint aldus int Latijn.
Aeolis Aeolidi, quam non habet ipsa, salutem
Mittit, & armata verba notata manu.
[Multi haec duo carmina non habent.]
SAlicheyt, ghesontheyt, die ick moet derven al,
Sende ic Aeolus dochter, Aeolus sone voor een groete,
En droeve woorden, eer ick noch sterven sal,
Geschreven met een gewapende hant onsoete.
(5) Al ist sake, dwelck ick u vermanen moete,
Dat ghy sommige letteren sult qualijck bekennen,
Den brief sal geclat worden, hier tegen is geen boete,
Duer spuyten mijnder wonden die bloedich sal rennen.
De slincke hant metten sweerde, dander metter pennen*
(10) Is becomert, den brief leet in den schoot vol rouwen.
Dits mijn schrijvens figure, noyt deerlijcker wennen,
Mijnen vader genougende duer sulck benouwen.
Och oft hy mijns doots lijen quaem aenschouwen,
En sage zijn natuerlijck werck aldus vernielen stout
(15) Och scandelijc sterven voor bitterheyt der sielen grout.
[fol. L1r (77)]
[Ut ferus est.]
Wreeder is hy dan zijn winden, die de zee mat maken.
Want al saech hy my sterven, zijn wangen
En sou hy noch met geenen tranen connen nat maken.
Tot de winden mach hy nemen zijn gangen,
(20) By sulck volck dient best zijn wreet verstrangen.
Over Boreas, Zephiron, hebbende dominatien.
Den berch Scithon bedwingt hy met grooter prangen,
Die altijt vol sneeus is gelegen in Tratien.
Hy can wel bestieren der winden turbatien,
(25) Maer zijn imborstige gramschap can hy niet bestieren.
Sijn rijcken, die hy besidt met grooter statien,
Sijn targere duer zijn wreede manieren.
Wat helpt dat Iuppiter can mijn geslachte vercieren.
Sal daerom my te min lastich nu dees doot zijn?
(30) Groote vrienden selden behulpich ter noot zijn.
[O utinam.]
O doot waerom quaemdy niet eerst vroedere
Voor de huere die ons versaemde coene.
Waerom hebdy mi broedere, anders dan een broedere
Bemint? en ick u als een lief, avont en noene.
(35) Dwelck een natuerlycke suster niet en hoort te doene.
Och ick ontstack niet wetende van der minnen.
Eenen vremden God, met vierigen faetsoene
Docht my dat ic ghevoelende was van binnen
Den mont verbleecte, nau mochtmen my kinnen.
(40) Dlichaem mineerde, de mage en verteerde
Spijse oft dranck, de slaep en cost my niet verwinnen.
Van den nacht (die een iaer scheen) ic my verveerde.
Ic steende, en ic en wist niet wat my deerde.
Ick leet (al en was ick niet gequetst) pijnen swaer,
(45) Liefde doet aldus den minnaer verdwijnen claer.
[fol. L1v]
[Nec cur hoc facerem.]
Ick en cost redene in my oft sake voelen
Waerom dat ick leefde sus als de ongestelde.
Ic en wist niet dat minnars met sulcken ongemake woelen
(50) Ick en kende de minne niet, die my quelde.
Maer mijn voester vrouwe my aldereerst melde
Aeolus dochter, spracse, ick mercke u cueren,
Ghy vrijt. dies ick beschaemt mijn oogen neer velde
Swijgende. doen bleken der waerheyt figueren.
(55) Daer na begonst den buyck duer cracht der natueren
Te swillene, lastich binnen mijn lichame.
Och met diverse cruyen tot menigher hueren
Heeft willen verdrijven mijn voester lofsame
De ionge groeyende vrucht bequame.
Maer tmocht al niet helpen, onconstlich sulck versoeck was,
(60) Het verborgen kint sinen vijant te cloeck was.
[Iam novies erat orta.]
Als nu de negen maenden gepasseert waren,
Groote pijne en wee my doen subijt benaude.
Natuere dwanck dat ick moest ongemineert baren
Mijn vruchte. och daer ick af verflaude,
(65) En (als een nieu ruyter inden strijt) ick verblaude.
Ick bestont te roepene (teer en ionck van iaren)
Dies mijn voester my fellijck toe snaude:
Swijcht, spracse, oft ghy sult u feyt openbaren,
Mijnen mont toehouwende, noyt meerder beswaren.
(70) Pijne de roepen, schaempte wast verbiende.
Suchten, en stenen, en mijn tranen waren
Genoch mijn groot wee bediende.
Lucinas bystant was van my vliende.
My docht, dies ick als een droeve persoone sweech,
(75) Dat ick de doot, duer mijn leelijck feyt te loone creech.
[fol. L2r (78)]
[ Quum super incumbens.]
Ghy broeder, dit siende, te ongerustere stont,
Treckende thaer wt den hoofde, my een cleyn boete.
Vriendelijck ghy custe uwer sustere mont,
Liefde toonende met wercken met woorden soete,
(80) Gevende my menige troostbarige groete:
God sy u hulpere, spraect ghy vaste,
Weert u vromelijck, op dat niet en moete
Duer my twee creaturen comen in laste.
Goede hope geeft cracht, seydy, als de gepaste,
(85) En waerdy hier af ontlost, u gelovick vol trouwen,
Ick, duer wien ghy moeder wort, al lijdy onraste,
Sal u noch voor mijn bruyt in weerden houwen.
Dese woorden my (schier doot zijnde duer dbenouwen)
Maeckten cloeck, en werdt ontlost als moedere.
(90) Troost, in sulcken noot, is een groot behoedere.
[Quid tibi grataris.]
Noch cleyn was mijn vruecht, want in die sale sat
Mijn vader. Dat men tfeyt sou bedecken duer practijcken
Ick mijn trouwe voestere met droeve tale bat,
Die metten kindeken is terstont gaen strijken,
(95) Verbergende (op dat een sacrificie mocht gelijcken)
Met bladerkens en olijfranxkens groene.
Sy ginck al biddende, men sach elck haer wijcken
Ia mijn vader selve als de coene.
Ontrent der dueren, tkint, so sulck plach te doene,
(100) Bestont te crijtene, en eylaes hem selven melde.
Dies mijn vader wreet van opinioene,
Duer dit aenmercken werdt als de ongestelde,
Grijpende tkint, rasende dul, en elcken hy spelde
De versierde heylicheyt ende subtijle protexie.
(105) Geveysde duecht compt nemmermeer tot perfexie.
[fol. L2v]
[Ut mare fit tremulum.]
So dwater in dzee staet somtijts al bevende,
Gelijcmen een biesken siet daveren int wassen int groeyen:
So oock mijn leden, half doot, half levende,
Werden schuddende, duer alsulck bevroeyen:
(110) Ia dbedde daverde van mijn vermoeyen:
Mijn vader quam als een dul mensch gebeerende,
My nijdich dreygende met schandelijck verfoeyen,
Mijn oneerlijcheyt al roepende vercleerende
Een yeghelijcken my met blamatie deerende.
(115) Och weenen en kermen was doen mijn bedrijven:
Vol schaemten, niet dan met tranen my verweerende.
Alle mijn leden sachmen van anxste verstijven:
De tonge werdt traech onsalichste der wijven,
Dachtick, hoe come ick tot desen valle nu,
(120) Mijn soet honich verkeert in bitter galle nu.
[Iamque dari paruum.]
Mijns vaders wreetheyt niet en stilde noch
En beval datmen het kindeken teere
Sou geven den honden int wilde, och
Donnosel kint wert eylaes schreyende seere,
(125) Schijnende sinen vader (verhert als de weere)
Sulcx te verbiddene, soomen mocht aenschouwen.
O broeder Macharee, die my bracht tot dese oneere,
Denct met wat mistroosticheyt en benouwen
Dat ick daer lach, hoorende ontfouwen
(130) Dat de teer ledekens (my ontnomen)
Van den fellen beesten verscheurt worden souwen.
Als tkint my ontwelcht wert noyt meerder onvromen:
Ick sloech op mijn borst, tsterven docht my aencomen.
Mijn nagelen maecten de wangen bloedich met voren ras,
(135) Vloeckende die huere dat ick geboren was.
[fol. L3r (79)]
[Interea patrius.]
Hier en tusschen eenen ridder mijn vader sant oock
Tot my, noch meerder verdriet my toe wenckende,
Een blanck sweert hebbende inde hant oock.
Hy sprack u vader is u dit sweert schenckende,
(140) Waer toe ghijt bruyken sult, moet ghi sijn bedenckende,
Ick antwoorde met een stout vermonden,
Ick weet zijn meeninge, my selven crenckende
Met dees ghifte sal ick mijn herte duerwonden.
O vader, suldy u dochter tot desen stonden
(145) Met alsulcken ghiften wt setten van cleynder haven?
Sal ick hier me gegoeyt worden? och druckich orconden.
O Hymenee, u trouwelijcke gaven
Sijn nu verstoort, ghy muecht gaen draven.
Comt ghy helsche Erinnis om mijn bederven vroet.
(150) Die oneerlijck leeft, oneerlijck sterven moet.
[Nubite foelices.]
Met beter avontueren ghy susters alle gader trout,
Maer sijt altoos gedachtich mijnder allenden,
Och was dit kint alree sulcken misdader stout,
Dwelck nau geboren, de grootvader wilt schenden?
(155) Mach sulck ionck alree verdienen eenige amenden?
Neent. maer smoeders misdaet brengt hem in lijen.
Och kint, suldy ghy der gieriger wilder benden
Een voetsel werden? tot desen tijen
Comt uwen sterfdach, in u geboerte u bestrijen?
(160) Och is dit den eersten dach en den lesten?
Sal ick u dus schandlijck sonder verblijen
Moeten beschreyen? noyt iammerlijcker questen.
Sal ick u haerken in u graf niet mogen vesten?
Sal ick u niet muegen omhelsen met mijn ermen eens?
(165) En uwen dooden mont met den mijnen noch verwermen eens?
[fol. L3v]
[Ipse quoque.]
Mijn ledekens te volgene is nu tijt dan,
Niet langer sal ick sonder kint, blijven een moedere,
Biddende dat ghy mijns bermhertich sijt dan,
O Macharee, lief, en broedere,
(170) Ws kints verstroyder gebeenten wert een behoedere,
Sijn gereemte te vergarene wilt u pijnen,
En in mijn dootkiste leggen, duer sulc werck vroedere
Sal mijnen geest, hoepick, te gheruster schijnen.
Maeckt ghy dat in een graf beye muegen verdwijnen,
(175) Ws susters en ws kints: dooder beenen,
Hier mede blijft ghesont tot alle termijnen,
Mijns zijnde gedachtich sonder vercleenen.
Wilt over mijn doot lichaem schreyen en weenen.
U susters bevelen wilt niet verfoeyen saen.
(180) Na ons vaders gebot sal ick my spoeyen gaen.
Hier eyndt dese Epistele van Ovidius.
[fol. L4r (80)]
Hier beghint de
antwoorde die Ma-
chareus scrijft tot
Canace.
Ghemaect door den Translateur. |
GHeen ghesontheyt en can ick u ghewenschen
O Eolus dochtere, sustere en lief ghetrouwe
Die donsalichste van alle menschen
Gheworden zijt in tsweerelts landouwe.
(5) Also uwen brief melt die ick met inwendighen rouwe
Hebbe ghelesen, en met hertsweerich verdriet:
Want hy met uwen bloede, soo ick noch aenschouwe,
Besprenckelt was (wee hem die sulck werck riet.)
O Venus noyt en isser duer u bedrijf geschiet
(10) Onnooselder stuck, noch wreeder liefde en brande
Tusschen de ghene (verstaget bediet)
Die tot hueren daghen comen waren als de valiande,
Als tusschen suster en broeder, tfy u de schande
Dat ghy ionghe simpel herten soo hebt onsteken
(15) Die niet en kenden doneerbaer liefden treken.
[fol. L4v]
Daerom al ist dat ick schrijve desen brief
Tot eenre die sulcks niet en can lesen:
En berooft van dleven is met smertelijck grief.
En niet vertroost hier duere en can wesen:
(20) Aen u Venus die oorsake zijt van desen
Doe ick mijn clachte, met mistroostighe sinnen:
Heeft Cupido u kint ghepresen
Eere, en prijs hier duere willen ghewinnen
Duerschietende met sinen vlammigen stael der minnen,
(25) De sulcke die tot uwen dienst waren onbequame?
Wildy hierom zijn een Princersse van alle goddinnen?
Heeft Paris hierom u als de lofsame
Boven Iuno gepresen, die groot was van name
Om u schoonheyt, die menighen lettelijck is,
(30) Hi heeft leelijcke schoonheyt, wiens daet smettelijc is.
O vader, hoe waerdy so wreet van conditien
Dat ghy baerde (o druckich vermaen)
Over de simpele alsulcke malitien
Om datse onnooselijck metter liefden waren bevaen.
(35) Iuppiter selve wient al is onderdaen
En die alle quaet straft met zijnen blixem coen,
En heeft de liefde niet connen wederstaen,
En dickwils geweest is in Cupidoes lammoen.
Hoe veel te min can hy dan misdoen
(40) Die goet noch quaet en weet, cleyn van prijse?
O vader en hebdy sulcks niet connen bevroen?
Soo muechdy wel slachten de onwijse
En stuerder zijn dan Boreas die na u ghijse
Ist rijp ist groen can brengen int verseeren,
(45) Die met den boosen handelt moet boosheyt leeren.
[fol. L5r (81)]
Hierom mach ick wel seggen, met grammen toren
Dwelck somtijts warachtich wort gepropheteert,
Tis quaet, in een quaet lant te zijne geboren,
En wee den kinde dwelck is gegenereert
(50) Van eenen vadere, die niet dan boosheyt en useert,
En die tot alder wreetheyt is gheinclineert.
Van eenen quaden boom stuer van mijnen
En connen gheen vruchten hoe goet gheestimeert
Te vollen gherijpen, wy dickwils bevijnen:
(55) Soo oock vadere, moeten nu verdwijnen
U teer vruchten duer u wreetheyt ongenadich
Al ist dat henlien wercken schijnen
Onbehoorlijck, en zijn kinderen misdadich,
Ghy waert schuldich haer met sinnen beradich
(60) Saecht te castijene, en soo tot duechden mennen
Met soeticheyt moetmen de ionckheyt tquaet ontwennen.
O Canace mijn weerde sustere
Of ghy mijnen brief mocht nu lesen bloot
Onser beyder herte sou zijn te gherustere:
(65) En te huechlijcker sou ick oock sterven de doot,
Die my nakende is, want int tsweerelts conroot
En can tghesichte, de locht niet aenschouwen,
Dwelck bedwelmt is duer u bloet root
Dwelck ick terstont kende int ontfouwen
(70) Van uwen brieve, dwelck de flouwen
Tghesichte, memorie, verstant en sinnen:
Soo dat dleven is mijnder herten een benouwen.
Gheen solaes en sal ick connen ghewinnen
In tsweerelts erven: mijn vruecht sal dinnen
(75) Soo lange, tot dat ick van de doot worde bestreden
Dan sal mijnen geest eerst zijn te vreden.
[fol. L5v]
Ghy schrijft my dat ick met mijnen tranen
U graf begieten sou, en met dolueren:
Och sulcks en dorfdy my niet vermanen
(80) Want met mijnen bloede sal sulcks ghebueren.
Ws kints gebeenten sal ick binnen corter uren
Doen vergaren, en dan in u graf sluyten.
Ia mijnen brief die mijn hertsweerich trueren
Betoont, met mijn tranen die overvloedich spuyten
(85) Op de letteren, en sal oock niet blijven daer buyten.
En daer na sal ick u volghen als de vrije
Want alsmen de waerheyt openlijck sal wten
Hebbick so veel niet misdaen als ghije?
Ist niet recht dan, dat ick oock sulcks lije
(90) Als ghy gheleden hebt dit mijn propoost is
Ghelijcken rouwe den bedruckten eenen troost is.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. L6r (82)]
Declaratie van dese
navolghende Epistele. |
ALs Iason in Colchos ghecomen was, ende vriendelijcken van Oeta Medeas vadere ontfangen was, ende Medea werdt met sijnder liefden ontsteken, soo datse hem leerde in wat manieren dat hy aen het ghulde vlies geraken mochte dwelck gecreghen hebbende, is met Medea heymelijc nae huys ghevaren. Medeas vadere verstoort sijnde, heeft haer vervolcht: ende Medea hadde haren ionghen broeder Absyrtum met haer genomen, den welcken sy gedoot heeft, ende heeft sijn leden van een ghesneden ende die met stucken inden wech gheworpen, op dat haer vader die haer was vervolgende, oprapende de leden, haer niet achterhalen en soude. Ende so is Medea met Iason in Thessalien vry en vranck ghecomen. Daer nae heeft Iason om sommige saken Medeam verlaten, ende heeft ghetrout Creusam de dochter van Creon, Coninck van Corinthien: hierom Medea rasende van quaetheyt, heeft desen brief geschreven hem veel quaets verwijtende.
[fol. L6v]
Hier beghint de
Epistele, die Medea
schrijft tot Iason. |
Ende begint aldus int Latijn.
Exul inops, contempta novo Medea marito
Dicit, & an regni tempora nulla vacant?
BAllinck cattijvich van mijnen man verwaten,
Ben ick Medea vol onpatientien.
Isser geen compassie, suldy gheensins my comen te baten?
Ghelijck ick u quam met diligentien,
(5) Doen ghy* mijn conste begheerde tuwer assistentien.
Hadden doen de gesusters, die elcx sterfdach ordineren,
Haer spillen afgesponnen met gelijcker sententien,
Doen haddick wel mogen sterven sonder cesseren,
Want, sint hevet my al willen contrarieren.
(10) Na die tijt my, och, noyt lijen en gebrack.
Wee my dat Iason sonder faelgeren,
Met sijn lance naert gulden Vlies oyt stack.
Wee dat ick hem oyt kend, sach, oft sprack.
Och, dat oyt sijn schepen her quamen te lande.
(15) Die versint, eer hy begint, is wijs van verstande,
[fol. L7r (83)]
[Cur mihi plus aequo.]
Waerom behaechde my meer dant betaemde
U goutgeel haer, en u eerlijck wesen?
En u welsprekende tonge, die haer niet en schaemde
Ontrouwe te versierene, het blijct nu in desen:
(20) Sonder my (doen ghy quaemt met u scepen wtgelesen.
Vol cloecker mannen, ontrent onser landouwen)
Soude op u (qualijck om genesen,)
Den vierigen asem hebben moeten spouwen:
En die afgrijselijcke dieren u souwen
(25) Hebben vernielt, sijt dit versinnelijck:
Ws selfs saet sou u oock hebben doen flouwen,
Daer af op stont gewapent volck onverwinnelijck,
Ghy en wist selve niet wat ghy waert beginnelijck:
Ghy waert in soberen staet, ghy mocht wel duchten.
(30) Den lantman souwen vernielt hebben zijn eygen vruchten.
[Quantum perfidiae.]
Och, wat souwer al valscheyts met u gestorven hebben.
O ghy booswicht, het begint my nu te spijtene.
Och, so en sou ick so veel leets niet verworven hebben,
Tis my wat genuchten om den tijt te verslijtene,
(35) Den ondanckbaren nu te verwijtene
Sijn onredelijckheyt en onbeleefde cueren:
U was bevolen na Colchos u riemen te smijtene,
Daer ghy met voerspoet ter saliger hueren
Sijt gecomen. maer ick macht wel betrueren.
(40) Was ick niet Medea daer oock so machtich?
Als Creusa nu hier is, daermen u na siet spueren.
Haddick daer niet so rijcken vader warachtich,
Als sy hier doet, die maer een stadt sachtich,
Dats Ephyren hier regerende is.
(45) Mijnen vader heel Scythien obedierende is.
[fol. L7v]
[Excipit hospitio.]
Oetes mijn vader u eerlijck ontfangen heeft,
En u Griexse ionck heeren triumphelijc gelogeert:
Och, dat was den dach die my nu natte wangen geeft,
Doen leerde ic u kennen, tuwaerts geinclineert,
(50) So haest als ic u sach, so haest was ick geinflammeert,
Ende met een onbekent vier blakende.
U oogen hadden terstont mijn gesichte gecorrumpeert:
Mijn iuecht was na u schoonheyt hakende.
O schalck ghy waert sulcx terstont smakende,
(55) Want wie can de liefde sijn bedeckende?*
Een lichte vlamme canmen qualijc sijn versakende,
Mijn vader was u altoos vertreckende,
Dat ghy de leelijcke stieren sout sijn verweckende,
Tot groote felheyt, ghy mocht wel eysen vroet.
(60) Een straf waerschouwen, dickwils deysen doet.
[Martis erant.]
Niet alleene wreetheyt in haer hoornen, Mars stieren hadden
Enckel vier scheen oock haren asem verveerlijck,
Ia stalen voeten de afgrijselijcke dieren hadden,
De nuesgaten vol stalen pinnen cleerlijck:
(65) Swart vanden heeten asem, verschrickelijck gebeerlijc.
Noch wert u bevolen dat ghy moeste saeyen,
Over het ghebout lant een saet deerlijck,
Dwelck ghewapende mans sonder versmaeyen
Genereren soude om u bescaeyen,
(70) En daer ghy teghen moest cloeckelijc strijen
Eenen crancken oogst voor den ackerman om maeyen,
Den wakenden draeck die tvlies moest bevrijen,
Moest ghy ooc ten lesten sonder vermijen,
Met eenige consten roncken oft slapen doen.
(75) Met consten moet men den stercken betrapen coen.
[fol. L8r (84)]
[Dixerat Oetes.]
Als mijn vader dit geseyt ha met scherper talen ras,
Ghy streect al tsamen van de tafel grouwelijck:
Creusas rijck u doen verre om halen was,
Dwelck Creon nu geeft met haer te houwelijck
(80) Ghy ginct wech bedroeft, ic volchde u trouwelijck
Met natten ooghen, en gaf u de hant int scheyen:
Ick voechde my na tbedde terstont seer flouwelijck:
Och niet en dede ick dien nacht dan schreyen,
My docht ick sach voor mijn oogen de stieren weyen.
(85) Liefde, en anxst, my bestreden. anxst dede minnen.
Mijn weerde suster quam smorgens sonder verbeyen,
Ontrent mijnen bedde, sy mocht daer bekinnen
Hoe mismaect ick lach, en mistroost van sinnen,
Sy badt dat ick Iason sou helpen met mijn conste reen.
(90) Haer begeerte, en mijnen wille al een ionste scheen.
[Est nemus.]
Daer is een bosch doncker van den boomen overvloedich,
Ia datmer als de sonne schijnt mijdt te gane,
Daer doen was, en noch is, de figuere ootmoedich,
Vergult, costelijck gewracht, der edelder Diane,
(95) Daer quaemdy my tegen en spraect met stouten bestane,
Och mijn salicheyt die hangt aen u alleene,
Mijn doot, mijn leven, leet in u handen plane:
Ghy moecht my helpen oft letten, o Medea reene,
Wat solaes salt wesen, als ghy my in weene
(100) Hebt ghebracht, meer lofs, prijs en eere,
Suldy verwerven, als ghy my en mijn volck gemeene
Sijt salverende, spaert doch eenen bedructen heere,
Ick bidde om ws grootvaders wil, die telcken keere
De werelt oversiet, wilt mijns niet versmadich sijn
(105) Een eerlijcke maecht, sal een eerlijck hert genadich sijn.
[fol. L8v]
[Per tripilices vultus.]
Ic bidde u om Diana wille, spraect ghy daer en boven,
En om alle Goden, die hier resideren,
Ontfermt mijns die u eeuwich sal loven,
Ist dat ghy u om eenen Griexen heere wilt verneren.
(110) Niemant ter werelt en sal ick presenteren
Mijn mannelijcke trouwe, dan uwen persoone.
(Eer sal den gheest hem wt den lichaem verweeren)
Tot een getuygenisse neem ick Iuno idoone.
Die den houwelijcken staet iont de croone.
(115) Een getuygenisse moet oock sijn die edel Goddinne
Van desen marberen tempel schoone,
Daer wy nu beyde versamen inne,
Ick geloofde u woorden met herte met sinne,
Als een simpel maecht. u tranen ooc bedroch wrochten
(120) En trouwelijck wy ons handen te gader brochten.
[Iungis & aeripides.]
Aldus hebdy duer my, doen inden ploech gaen
De grouwelijcke stieren met gemake:
Het lant hebdy omgeworpen na u gevoech saen,
Sayende de fenijnige tanden na mijns vaders sprake,
(125) Ter stont sachmen rijsen, noyt felder wrake,
Gewapent volck hebbende schilden en sweerden,
Ic selve Medea verschricte van de sake,
Al haddick de cruyden u verleent groot van weerden.
Daer na sachmen dese gebroeders der eerden
(130) Tegen malcanderen strijen en vechten.
Den wackeren draeck grouwelijck int volheerden,
Sachmen oock sijn vlimmen al rammelende oprechten,
Hy brulde als een diet al wou beslechten,
Hy omwroette deerde, wie en soude niet beven?
(135) Daer ghy duer quaemt, is menich stout ridder bleven.
[fol. M1r (85)]
[Dotis opes.]
Waer was doen Creusa des Conincx dochtere,
Om wiens wille ghy my nu wilt verlaten?
Nochtans ick (al leve ick nu tonsochtere,
Al hebdy my schandelijck, kattijvelijck verwaten)
(140) Quam u met mijn crachtighe cruyden te baten,
Die de vlammige oogen tot slapen moesten bringhen.
Aldus ghijt Vlies creecht, hoe muechdy my gehaten?
Om u hebbick mijnen vader moeten ontspringen,
En ballinck te sijne moet ick oock gehingen.
(145) Mijn maechdelicke suyverheit (o deerlijck beclagen)
Heeft een valsch boeve onder zijnen roof dorren mingen.
Van moedere, van suster, van vrienden en magen,
Ben ick met u gevloden, ick en derf niet gewagen
Van mijnen broeder die so bloedich bevlect is.
(150) In dese sake mijnen brief noch onperfect is.
[Quod facere ausa.]
Dat de hant dorst bestaen, vreest si nu te schrijvene.
Och, hadde yemant ons oock doen comen verschueren:
Ick en ontsach my niet duer die zee te drijvene,
Al haddick ghewracht sulcke boose cueren,
(155) Waer bleven de Goden crachten doen, cleyn van valueren?
Saten al de zee goddinnen in heur speloncken?
Och, hadden de Simplegades wreet van natueren,
Om ons boosheit ons den buyck vol waters geschoncken:
Oft hadde Scylla, die altoos leet op haer loncken,
(160) Ons met haren honden toch comen vernielen.
Oft hadde Charybdis ons oock doen roncken,
Die so veel volcx heeft gebracht ter sielen.
Och, dat wy in u lant oyt so voerspoedich vielen,
Daer tgulde Vlies nu blijft tot een memorie.
(165) Hoe ontrouwer boeve, hoe meerder victorie.
[fol. M1v]
[Quid referam]
Ick en derf van Pelias dochters niet verhalen vrij,
Die haren vader so deerlijck brachten ter doot.
Al worde icker in besculdicht, sonder falen ghij
Behoort my te lauderen: want al mijn wreetheyt groot
(170) Hebbick laten blijcken om u liefde bloot.
Och, hoe stoutelijck hebdy my wt uwen huyse
Gestooten, therte heeft vrijlijck clagens noot,
Met mijn kinderen ben ick geweken met abuyse.
Och doen ick hoorde met vreemden ghedruyse,
(175) Datter anderwerf wert gesongen Hymeneus lofsanck
De lampen werden ontsteken (al tot minen confuyse)
Ick hoorde oock der trompetten gheclanck
Ick vreesde, en ick en wist niet wat my dwanck.
De leden verstijfden, ic scudde met onmachte.
(180) Maer om tquaet, dat my nakende was, ick luttel dachte.
[Turba ruunt.]
Tvolck liep over hoop, nieu bruyloft riepen sij.
Hoe ick meer getiers hoorde, hoe meerder beswaren.
Mijn dienstboden den druck int herte sciepen vrij,
Haer tranen en dorsten sij niet openbaren.
(185) Niemant* en wou mij eerst de waerheyt verclaren.
Mijn herte was geruster dat icx niet en wiste.
Nochtans anxst en droefheyt al ontrent my waren.
Mijn ioncste kint loos en subtijl van liste
Quam, en bleef staende, als die niet en miste.
(190) Aenden eersten dorpel van mijnder camere,
O moeder vertrect spract (hier op ick ghiste)
Met grooter pomperijen, noyt werck onbequamere,
Een ander wijf, die hem dunct aenghenamere
Gaet mijn vader nu trouwen, weest op u hoede ras.
(195) Peyst hoe mijn herte duer u liefde te moede was.
[fol. M2r (86)]
[Protinus abscissa.]
De cleeren van mijnen lijve schuerdick.
Mijn vingeren haddick nalijcx af gebeten.
Na de nieu bruyt met fellen bedrijve speurdick,
De croone van haer hooft te treckene was mijn vermeten.
(200) Ick schene ghelijck een dul mensch beseten.
Ick riep, tis mijnen man, qualijck mocht ick my mijen.
Ick hadde haer bycans int tgesichte ghesmeten.
O vader die ick verstoort hebbe, wilt u verblijen,
O leet is gewroken. verhuecht u aen alle sijen
(205) Ghy binnen Colchos. te vrolijcker mach oock wesen
Mijns broeders geest, wiens leden dorstick duersnijen.
Om u ben ick verlaten, van alle vrienden mispresen,
Niemant en sal nu mijnen druck ghenesen.
Om hem, daer ick landt, sandt, huys, hof om begeven hebbe.
(210) Ick nu eylaes een cattijvich leven hebbe.
[Serpentes igitur domui.]
Serpenten, draken, ende rasende stieren
Hebbe ick connen temmen (soot mach blijcken)
Maer eenen slechten ridder in geender manieren
En can ick gedwinghen met mijn practijcken.
(215) Der beesten eyselijcke hitte niet om ghelijcken.
Hebbick met cruyden doen cesseren.
Maer mijnen brant can ick niet doen wijcken.
Mijn consten, mijn tooverijen nu faelgeren,
Luttel can Hecates cracht nu opereren.
(220) Den dach verdriet my. bitterlijck waken
Moet ick inder nacht, tfy mijn studeren,
Nu ick my selven niet en can slapende maken.
Ick cost wel doen roncken de felle draken.
Aldus nu mijn lijen noch ongenadiger vast stijft.
(225) Sot is hy, die een ander helpt, en self inden last blijft.
[fol. M3v]
[Quos ego servavi.]
Die leden die ick hebbe moeten beschermen
Met mijn consten, ick mach wel suchten,
Die rusten nu in eens overspeelsters ermen:
Van mijnen arbeyt geniet sy de vruchten.
(230) Om huer behagen ghy nu sotte cluchten
Dagelijckx van my zijt vertellende.
En dat mijn boose manieren u hebben doen vluchten:
Dies sy haren mont tot lachen is stellende,
Verhueghende als ghy van my zijt mellende
(235) Eenige schanden. maer laetse nu hoochmoedich
Lacchen, en saecht liggen. als icse sal sijn quellende
Met fenijnich soch, en met vier en vlamme gloedich
Dan salse wel weenen. Medeas vianden onvroedich
Sullen noch al tsamen dit betrueren.
(240) So wel lacht hy na, als die lacht te vueren.
[Quod si forte preces.]
Maer sijdy eenichsins met bidden om te settene,
So wil ick oock wel soetelijck vleyen,
O biddende ootmoedich sonder te lettene.
Al hebbick duer u bidden my laten verleyen,
(245) Ick wil my tuwaerts verneren sonder beyen:
Voor u voeten te vallen wil ick my niet schamen.
Al mochten mijn feyten onser beyder bedde scheyen
Denct om de kinderkens die wt gewonnen hebben tsamen.
Sal een stiefmoeder nu mijn sayken pramen
(250) U gelijckende met nuese met monde?
Mijn oogen moet ick droogen, naer betamen,
Als ick haer aenschouwe, mijnder herten een wonde.
Ick bidde om ons kinderen wille, die God ons ionde,
Ontfermt mijnder liefden die ic tot u wtermaten hebbe.
(255) Denct dat ick so veel om u achter ghelaten hebbe.
[fol. M3r (87)]
[Non ego te implo.]
Ick en begeer niet dat ghy meer sult te doene hebben
Metten stieren oft den draeck, ghi en dort niet grouwen,
My alleene soudy nu tot eenen rantsoene hebben,
Die ghy selven begeert hebt met vaster trouwen
(260) Eyst ghy houwelijc goet? ghi hebbet mogen aenschouwen
Opt velt daer ghy ackerde, ick derfs my vermeten,
En creecht het gulden Vlies sonder flouwen,
Dwelc mijn houwelijck goet is. ghi moget wel weten,
U leven, en der Griexscer ionckers, (ist al vergeten?)
(265) Die ick ghesalveert hebbe door mijn conste reene.
Dits al mijn goet, groot en ongemeten.
Gaet en haelt Sysiphus goet daer by gemeene,
Al dat ghy nu gebruyct hoort my toe alleene.
Sonder my waerdy niet, ick macht u verwijten wel.
(270) Menich arbeyt, en een ander strijct de profijten snel.
[Quos equidem actutum.]
Eer lanck groot leet is u allen nakende.
Maer hinder te waerschouwen is een sot vermaen.
Mijn verstoortheyt suldy wel sijn smakende.
Dat my de gramschap ingeeft, sal ick bestaen.
(275) Tsal my ter avontueren leet zijn als dwerck is gedaen,
Maer daer inne ben ick luttel beladen.
Het is oock leet my, en tcost my menigen traen,
Dat ick eenen boeve hebbe wijsselijck geraden,
Cupido sal hier duere my nemen in genaden,
(280) Die dagelijcx mijn herte is omwroetende nu.
Niet sekers en is my anders versoetende nu.
Hier eyndt dese Epistele
van Ovidius.
[fol. M3v]
Hier beghint de
antwoorde, die Iason
scrijft tot Medea.
Ghemaect door den Tran-
slateur. |
U Te antwoordene sou my betamen wel
U Medea, die sijt vol desolatien,
Maer die hem schuldich kent, mach hem schamen wel
Om te makene hier tegen, groote arguatien,
(5) Qualijck vindende eenige excusatien
Om my selven stoutelijck te defenderen.
Want uwen ghetrouwen dienst sonder fraudatien
En can ick niet te vollen ghelauderen.
Want sonder u, wie sout negeren,
(10) Souden my de fenijnighe draken
Fellijck vernielt hebben sonder resisteren.
Wie sou sulcken dienst dan connen ghelaken?
Hier om wil ick mijn antwoorde cort maken,
Die u voor mijn behulpersse noch houwe
(15) Bekinnende u ionste, en mijn ontrouwe.
[fol. M4r (88)]
Ghy verhaelt oock alle de weldaden
Die ghy my ionstelijck hebt bewesen
Binnen uwen lande sonder versmaden,
Daer ghy om weerdich zijt te worden gepresen:
(20) Maer ghy en verhaelt niet by desen,
Van de wreetheyt die ghy nu binnen onsen lande
Hebt bedreven: wie hoorde oyt lesen
Van meerder boosheyt in tsweerelts warande.
Hebdy niet des Conincx hof gestelt in brande,
(25) Ia en al dat zijnen huyse was aenclevende:
En dan mijn twee kinderen (noyt meerder schande)
Voor mijnen oogen vernielt al levende,
Ia dat alle mijn leden werden bevende
Ghelijck een riet, duer sulck aenschouwen:
(30) En sou hier duer, mijn liefde tuwaerts dan niet vercouwen?
Ghy schonct Creusa mijn ghesellinne
Een coffer, tscheen groot van prijse te zijne,
Maer niet dan valsche tooverije en was daer inne,
Om Creons rijck te brengen te ruijne.
(35) Al hebdy my eerst onthaelt met blijen schijne,
Ghy hebt my hier valscheyt betoont daer teghen:
Maer nochtans sal ick tot elcken termijne
(Gelijck die verstandige plegen)
U ionste tot mywaerts hooger wegen,
(40) Dan u inborstige quaetheyt die ghi nu hebt gebaert,
Daer ghy niet dan schande duer en hebt vercreghen
En ghetoont uwen valschen fenijnigen aert
Om dat ick by Creusa nu ben ghepaert,
En u trouwe aen dzije hebben moeten setten,
(45) Dat God ghevoecht heeft, en can niemant beletten.
[fol. M4v]
Die ionste die ghi my eerst hebt betoont
En de groote duecht, wel weert gheacht.
Die hebdy, al waerdy een coninginne gecroont,
Duer u felheyt nu, al tot schanden ghebracht.
(50) Onwijselijck hebdy certeyn geweest bedacht
Dat ghi sulcken boosheyt in dees contreyen
Al tot mijnen spijte hebt ghewracht.
Twas een groote duecht weert om verbreyen
Dat ghy met my over bergen, valeyen
(55) Quaemt ghereyst: my ionnende tgulden Vlies rijckelijc.
Dies ghy uwen vader niet en dorst verbeyen
Hem ontvliende seer practijckelijck.
Maer u quaetheyt die hier nu is blijckelijck
Onsuyvert die duecht met groot verseeren:
(60) U leste wercken, de eerste onteeren.
Om dat ick, eens Conincx dochtere bestaen hebbe
Te trouwene, hebdy al dit quaet bedreven:
Dwelck ick om beters wille ghedaen hebbe.
Hoe mocht my meerder eere worden na geschreven?
(65) En ghy soudt hier duere een vrouwe verheven
Geworden hebben, en mijn kinderen van grooter macht.
Al waerdy van Creon wt zijn lant verdreven
Dat quam duer u quaet spreken, dwelc sulcx heeft ghewracht,
Haddy patientich en met sinnen sacht
(70) Dit verdragen al tot uwer baten
Waer sulcx geschiet (hier op nu acht)
Gheensins en souwick u hebben verlaten,
Maer ick sou u eerlijck voor alle staten
Onderhouwen hebben, als een vrouwe van weerden,
(75) Die mijn salicheyt hebt geweest op der eerden.
[fol. M5r (89)]
Creusa en was ooc niet so onverstandich
Dat si sulcks met quaden oogen sou hebben ghesien:
Wel wetende dat ick tgulden Vlies valiandich
Duer u hulpe alleen, heb moeten bespien:
(80) Maer sy sou u voor haer sustere duer dien
Ghehouwen hebben, dit was haer vermeten:
Ia alle ons gheslachte (sonder misschien)
Sou duer haer (hoe verre gheseten)
Verbetert gheweest hebben, dat moetty wel weten,
(85) En sulcks soudy met goetheyt al hebben ghewonnen
Denct dan hoet my heeft ghespeten
Dat ghy sulcken wreetheyt hebt begonnen.
Nochtans en wil ick gheen quaet u toe ionnen
Soo langhe als ghy zijn sult in tsweerelts erven
(90) Met quaet wenschen, en can men geen deucht verwerven.
En al en hebbick trouwelijck niet volbracht
Tgeen dat ick u gheloeft hebbe in voorleden stonden,
Om dat ghy my helpen sout aen tgulden vacht,
En worde daerom nu meyneedich bevonden:
(95) Hebben mijn ionghe sonen, die vriendelijkcke monden
Die onschuldich waren in dese sake
Dat moeten becoopen met des doots wonden?
Waerom hebdy oock ghebaert u wrake
(Daer ick oock groot onghenuchte om make)
(100) Op Creon, en zijn dochter amiabele
Die niet dan ionste (so ghy hoorde aen elcks sprake)
My en betoonden als de notabele?
Duncket u dan zijn een werck laudabele
Dat ghy donbeschuldighe ghebracht hebt in lijen?
(105) Waer voor sullen hem dan donnoosele mijen?
[fol. M5v]
[Haec Seneca in Medea]
Maer want ghy soo vast voor u ghenomen hadt
Met alsulcken quaetheyt te wrekene u leet:
Ick wou wel dat ghy tot my ghecomen hadt,
En uwen fellen nijt, en u toornicheyt heet,
(110) Hadt die op my doch met sinnen wreet
Stoutelijck ghewroken: want ick alleene
Teghen u misdaen hebbe, soo ghy wel weet,
Wat vermochten eylaes de kinderkens cleene
Dat de vader zijn trouwe reene
(115) Hadde ghecroockt: had my metter spoet
Duersteken, of andersins ghebracht in sdoots weene:
So soudy duer mijn doot hebben behoet
Ons ionge kinderen, die ghy in haer bloet*
So deerlijck versmoort hebt, en ghenomen dleven.
(120) Hier hebbick u mijn sins meeninge geschreven.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. M6r (90)*]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
PRotesilaus naer Troyen met alle de andere Griecxsche heeren seylende, is in Aulide een havene in Boetien blyven ligghen. Ende daer en hebbense niet connen wt gheraken, en dat so duer storm ende tempeest, en so duer contrarien wint. Dit hoorende Laodamia Protesilaus huysvrouwe, die hem vierich beminde, schrijft hem desen brief, hem radende, dat hy niet te stout sijn en soude in de oorloge, ende dat hy gedachtich soude sijn het gene datter gepropheteert was, als dat deerste die sinen voet op dlant van Troyen sette, die soude van Hector verslegen worden, dwelck Protesilao gesciede.
[fol. M6v]
Hier beghint de
Epistele, die Laoda-
mia schrijft tot
Protesilaus. |
Ende begint aldus int Latijn.
Mittit, & optat amans, quo mittitur, ire, salutem
Aemonis Aemonio Laodamia viro.
LAodamia Protesilao een groete sent,
Wenschende dat sy mach ter rechter hant raken.
De fame daghelijcx ons hier int ghemoete rent
U in Aulide na den wint valiant baken.
(5) O felle winden, die der vruechden bant braken,
Contrarie wint haddick wel van doene,
Doen u schepen so subijtelijck hier van lant staken.
Hadde toen Neptunus als de coene,
Tot mijnen gelucke met fellen faetsoene
(10) De zee verturbeert, so waer icks my een belovere,
Want soete woorden met vriendelijcken sermoone
Schoten my voorwaer noch alte veel overe.
Den schipper diende de wint, maer de minnaer povere
Wert verrast duer Boreas snelle treken.
(15) Naulick en mocht ic dat druckich woort adieu spreken.
[fol. M7r (91)]
[Dum potui spectare.]
So lange als ick mocht, sach ick na u vanden oevere,
U mannelijck wesen hebbende altijt in dooge.
Doen my dat faelgierde, noyt huere droevere,
Doen stonde ick en sach na u schepen hooge.
(20) Als ick haer oft de vliegende seylen met geenen betooge.
Meer en const ghesien om svruechs verpachten,
Anders niet blickende dan water ondrooge;
Och doen sanck ick ter eerden in onmachten,
De claerheyt des daechs docht my den nevel slachten.
(25) Iphyclus en den ouden Acastus mijn vadere,
En mijn moeder met cout waters drachten,
Hebbenn (maer nauwelijc) doen ontdoyen, hert, sin, adere:
Een duechdelijc werck wrochten sij te gadere.
Maer my niet aengenaem, want in tsweerelts erven.
(30) Lief, van lief, verkiest voor dleven tsterven.
[Utque animus redijt.]
Doen tverstant weerquam, dlijen sachmen ooc weder comen,
Mijn wettelijcke liefde therte duerknaechde.
Alle mijn vruechden eylaes, neder swommen:
Niet en wasser ter weerelt dat my behaechde.
(35) Al hinckt onhebbelijck, luttel ick daer na vraechde,
Mijn goutgeel haer, ick en achte geen cieragie:
Ick liep achter straten als die gheiaechde,
Mijn vrienden van eelder linagie,
Hier binnen Phylacides ws rijcx passagie,
(40) Comen dagelijcx met my kermen en crijten,
En seggen dat ik sou maken couragie,
En my vercieren met bepeerelde abijten.
Maer och sulcx en salmen my niet verwijten,
Geen vrolijcheyt en sal my hier oock lusten.
(45) So lange als ghy voor Troyen ligt met onrusten.
[fol. M7v]
[Scilicet ipsa geram.]
Sal ick hier met mijn costelijckheyt proncken gaen,
Als ghy int harnas ongemackelijck sult sitten ducken?
Sal ick mijn haer (om dat elc op my sou loncken saen)
Cierlijc vlechten: enden helm sal uwen krans verdrucken?
(50) O schoone Paris vol alder ongelucken,
Hadde u manlijck wesen der ienter Helenen
Moghen wanhagen, oft huer schoonheyts stucken
Hadden die in voogen al niet geschenen,
So en sou ick sus deerlijck niet suchten en stenen.
(55) Ghy Menelae, die u te fellijck sijt spoeyende,
Om u ontschaect wijf u wraecgierighe penen
Sullen noch beschreyt worden. o God sijt u moeyende
Dat Protesilaus met sijn wapenen u mach sijn goeyende
In sijn weercomst, och duer des strijts vermanen,
(60) So sonschijn sneeu doet druppen, druppen mijn tranenn.
[Ilion & Tenedos.]
Ilion, Tenedos, Xanthus en Simois, cout siet,
Tsijn al landen, rivieren, daer ick mach voer duchten wel
Paris, en sou geweest hebben so stout niet,
(Als men hem sach met Helena vluchten snel.)
(65) Hadde hy op sijn fortressen en gehuchten fel
Niet betrout, dit was al sijn overdincken,
Hy quam in Gricken, tdocht ons der ghenuchten spel.
Twas al gout datmen aen hem sach blincken,
Och hy is te machtich, wie sal hem crincken.
(70) Sijn havens sijn vol scepen, de steden wel ghemant.
Dus mogen de Grieken haren moet wel laten sincken.
Ia noch isser menich vroem rijckelijck lant,
Dat hem hulpe sal doen, en onderstant.
Och Helena, hier duer (denckick) heeft hy u verwonnen.
(75) Duer macht en rijcdom wort menich stout feyt begonnen.
[fol. M8r (92)]
[Hectora nescio quem.]
Men hoorde hier Paris hoomoedich spreken,
Van Hector (my onbekent) in alle strijen bout,
Hoe hy sijn leedt op de vianden can bloedich* wreken.
Daerom bidde ick wt liefden, wilt u voor hen mijen stout.
(80) Dit in memorien tot alle tijden hout
Daer zijn noch al meer ridders die ws verbeyen.
Een yeglijck doch (oft ghy comt in lijen) scout,
Als ghy tot vechtene u sult moeten bereyen:
Wilt u duer stoutheyt niet laten verleyen,
(85) Denct om Laodamias bevel, u ionck lijf wilt sparen
Voor haer, op dat ghy van Troyen muecht scheyen
Ongewont. laet Menelaus zijn vroemheyt baren,
En Parisen weernemen, die Paris in corten iaren
Hem ontwelcht heeft. u niet in den slach als de meese velt.
(90) Hy is dwaes die om een ander sijn lijf in vreese stelt.
[Irruat* et causa.]
De gene die oorsake heeft, vechten en winnen laet,
Hy mach sijn wijf wt midden der vianden halen.
Ghy hebt cleyn redene, Troyanen en Troyinnen daet
En hebben noyt gehindert u landen oft palen,
(95) Vecht ghy alleene om gesont sonder falen
Thuys te comene in uwer vrouwen schoot soet,
Daer suldy certeyn lof en prijs behalen,
O ghy Troyanen, onder so veel vianden ter noot vroet,
Spaert doch eenen, op dat mijn root bloet
(100) Duer sijn lichaem niet en wort spuytende op deerde.
Hy en is niet ongenadich (maer minioot goet)
Hy en can niet wreedelijck vechten metten sweerde.
Laet een ander vechten en rennen te peerde,
Diet als ruyter van weerde, al weet te beslechtene.
(105) Ghy dient beter Protesilae by u liefste te vechtene.
[fol. M8v]
[Cum foribus velles.]
Doen ghy lest mijns vaders duere waert wt gaende,
Hoe gheerne haddick u noch behouwen,
Uwen voet verstuyckende, en bleeft ruytstaende.
Ick versuchte en sprack duer sulck aenschouwen,
(110) Dit moet van u weercomst zijn een teeken vol trouwen.
Och om dat ghy niet te cloeckmoedich sout in tharnas blijven
Moet ick u dit al Protesilae waerschouwen.
Maect dat gheensins aen u en mach beclijven,
Daer ick voor sorge och wien sal fortune toe schrijven
(115) Dat rapsalich ongeluck, bitter om smaken:
Wie sal doch sulcken stoutheyt bedrijven,
Die de Troyssche eerder eerst sal dorren raken?
O onsalighe vrouwe, die met betraende caken
Aldereerst sal moeten haer lief beweenen nu,
(120) Godt hoepick en sal die cloecheyt niet verleenen u.
[Inter mille.]
Onder duysent schepen, laet u schip dleste wesen.
Laet een ander de zee u vermorwen te vueren.
Laet u dit vermaen duncken tbeste wesen.
Spoeyt u doch niet te haest, macht u gebueren,
(125) Dlant en is u niet daermen u na siet spueren,
Maer in thuys comen, maect dan de eerste te sijne.
Och al sietmen snachs Phoebus claerheyt tot geender hueren,
Ghi comt mi nochtans dan altoos te voorschijne
En al blinct de sonne, nochtans druck en pijne
(130) Sydy my in therte. Snachs comdy int gesichte
Meer dan daechs: den nacht is altoos bequaem ten fijne
Alle vroukens om liggen in haer smans armen dichte,
Dies ick de duysterheyt oock kiese voor dlichte.
Gebruyckende dan vremde fantasien vroet.
(135) Al is droom logene nochtans hy verblijen doet.
[fol. N1r (93)]
[Sed tua cur nobis pallens.]
Maer waerom ist dat uwen schijnenden geest,
Die soo bleek verwich en al bloeyende was,
My te voeren quam, dwelck my is pijnende meest.
Ick ontspranck, na den tempel ick my spoeyende was.
(140) Die outaren te doen roocken ick my moeyende was:
En dede mijn sacrificie na de maniere.
Een menichte der tranen daer by vloeyende was.
Doende gelijck den wijn vlammen den viere.
Och, wanneer sal ick als de goedertiere,
(145) Van blijschappen u in mijn armen omvanghen:
En wanneer suldy met soeten bestiere,
Liggen int bedde (dies hebick verlanghen)
Vertellende u feyten van des crijchs verstranghen.
U victorie, vroemicheyt, lof, en prijsinghe:
(150) Des mans eere, is der vrouwen een veriolijsinghe.
[Sed cum Troya subit.]
Mijn hope is goet, maer als den sin denckende is
Om perijckel, en wint, en des waters plassen,
En dat Aeolus so luttel voerspoets schenckende is,
So valt hope en moet weer heel in dasschen,
(155) Een teecken datmen u na Troyen siet rasschen
Teghen der goden danck, dit is mijn meenen.
Waendy dat Neptunus so sal laten afwassen
Sijns stadts ciericheyt, ende u lieden verleenen
Geluckigen voerspoet tot haer vercleenen?
(160) De welcke hy selve eerst was fonderende.
Wildy oock om een overspeelstere vol onreenen
De lustighe Troya zijn destruerende?
God ende u selven tempterende.
U zeylen nae huys weder als de vrije recht.
(165) Die tegen God strijdt, tegen een stercke partije vecht.
[fol. N1v]
[Sed quid ego haec revoco]
Maer wat wil ick quaet mi selven toeschrijven?
O god, ick hope den tijt sal beter leeren,
Laet de schepen met voerspoede drijven,
En iont victorie onse Griecxsche heeren.
(170) O edel Troyinnen, ick sorghe u groot verseeren,
Die u bloedighe mans so deerlijck sult aenschouwen,
Maer ghy Helena sult, onweerdich dier eeren,
Den schoonen Paris met ionstiger trouwen
Och so vriendelijck den helm sonder benouwen
(175) Selve op zijn hoot schikken (mocht mi sulcx gebueren)
En zijn wapenen hem toelanghen sonder flouwen.
En dan noch hem wtgheleyen tot elcker hueren.
En int wederkeeren met minnelijcke cueren
Sullen zijn vermoeyde leden in baren schoot rusten.
(180) Een edel amoreus mach wel naer sulck vruecht groot lusten.
[Nos sumus incertae.]
Wy zijn hier onseker, anxst ons duchten doet
Voor eenich leet dat u is oft ghescien mach.
Maer u minlijck aenschijn my wat ghenuchten doet
Naer u geconterfeyt, dwelck ick dagelijcx sien mach,
(185) Dwelck den mont een vriendelijcheyt bien mach,
En daer ick somtijts voere moet mijn lijden ontdecken
Dits nu alleene den troost daer ick toe vlien mach
Maer ick hope eer ghy sult van Troyen vertrecken
Dat ick sal comen tot der plecken
(190) Daer ick u bywesen noch verwerven sal,
En int suere int soete tsy in wat vlecken
Sonder anxst met u dan leven en sterven sal.
Een groete noch (die ick hope dat in u erven sal)
Moet ick u alderlest in desen brief schincken,
(195) Wilt om u lijf, ende wilt om u lief dencken.
[Sit tibi cura tui, sit tibi cura mei]
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. N2r (94)]
Hier beghint de
antwoorde, die Pro-
thesilaus scrijft tot
Laodamia.
Ghemaect door den Tran-
slateur. |
OP den selven dach als wy na Troyen vrijmoedich
Wt Aulide met ons schepen namen de gangen,
Soo hebbic uwen brief met herten blijmoedich
O weerde Laodamia onfanghen.
(5) (Daer ick altoos na haecte met vierich verlanghen
Te wijle wy in Aulide laghen versteken)
Die my terstont de tranen over de wangen
Van blijschappen liepen als vloeyende beken.
En eer ick uwen brief te dege cost opgebreken
(10) Duysent mael bynaest custick den seghel soet.
Och hadde u tonghe tot my connen ghespreken
Die woorden (dacht ick) die u penne vroet
Geschreven hadde, so bayde ic in der vruechden vloet:
En so hadden wy malcanderen met breeder wtleggen
(15) Troostelijck weer moghen den lesten adieu segghen.
[fol. N2v]
Ghy beclaecht u seer van den wint fellijc oock,
Die ons soo subijtelck heeft doen scheyen:
Och dat was mijnder herten een grief quaellijc oock
En dwelc my dicwils inwendich heeft doen schreyen.
(20) Want haddick wat langere noch mogen beyen
Meer soeter woorden soude oock hebben ontfaen
Van my: maer duer tschippers snellijck toereyen
Moestick half ongetroost (ick kent) van u gaen.
Uwen brief doet my noch een druckich vermaen
(25) Als dat ghy niet vrolijck en cont ghezijn
Alsoo langhe als ick om Paris den Troyaen
In mijn harnasch moet tot elck termijn, rijen
En verwachten der vianden wreet aenschijn,
En verdriet, en ongemack dickwils ghenieten.
(30) Blijft ghy gherust, my en sal sulcks niet verdrieten.
[in margine: Pueribus valerianus quaere laboranti potius solatia cordi.]
U goutgheel haer, en wildy niet vercieren
Ghelijc ghy plaecht, en so uwen staet betaemt.
U sijden cleeren ghemaect na tslants manieren
Ghy u nu te dragene oock schaemt.
(35) U lichaem ghy met abstinentie praemt,
Van spijse, en dranck, als een desolate,
Och wildy u, die soo eerlijck sijt vernaemt
Om mijn absentie, soo cleyn houwen van state?
[in margine: Pueros valerianus in luctu properat moesta senecta gravi.]
Stelt u herte in vreden, twort u meerder bate,
(40) En verdrijft u swaermoedicheyt met recreatie.
Groote doloruesheyt voorwaer ick hate.
Hierom bidde ick u met vierige supplicatie
Dat ghy swichten wilt van sulcke dolatie
En wilt u herte tot eenich solaes begheven
(45) Grooten druck crenckt de iuecht, en cort smenschen leven.
[fol. N3r (95)]
Maer tghene, dwelck ick u vermane te doene
En can ick (eylaes) selve niet volbringhen:
Want ic so ongerust, als ghy, ben avont en noene,
Ick en can mijn droefheyt met geen vruecht gemingen:
(50) Mijn swaermoedich herte en can ick niet bedwingen
Al sie ick hier somtijts triumphelijcke ragie.
Al mach ick somtijts dansen, of singhen,
Altijt compt my in den sin u droeve imagie
Die ghy beweest voor heere, en pagie
(55) (O Laodamia ick bent wel ghedachtich)
Doen wy moesten nemen so subijt de passagie,
En nu ben ick veel ongheruster met herten onsachtich
Om dat ghy noch sulcken druck sijt verpachtich
Also my de bode heeft mondelinge verclaert oock.
(60) Liefs mistroosticheyt, liefs herte altoos beswaert ooc.
Noch een sake doet u dickwils versuchten,
Sorgende, voor tghene datter is ghepropheteert,
En dat my sulcks ghebueren sou, is al u duchten.
Als dat ic deerste sou wesen (uwen sin murmereert)
(65) Die van Hector sou worden geinterficieert,
Duer mijn groote stoutheyt, en duer zijn sterckheyt stranc.
O Laodamia u herte hier om niet en verturbeert
Laet Fortune der oorloghen hebben haren ganck.
Hoe mach eenich riddere meerder eere, lof, en danck
(70) Behalen, dan die voor zijnen lantsheere
Sijn lijf aventuert: en sulck liefde my dwanck
Na Troyen te treckene, al ben ick ionck en teere,
Om te helpen wreken alsulcken oneere
Als Paris onsen landen heeft betoont,
(75) Die quaet werct, die wort dickwils met quaet geloont.
[fol. N3v]
Ghy schrijft dat ick mijn schip sou laten dleste wesen
Slachtende den vervaerden, en den onvalianden.
Och soo souwic, als een bloo Capeteyn, worden mispresen,
Soudick hier behalen alsulcke* schanden?
(80) Ick waer beter by u in onse landen
Ghebleven, alsmen my dat sou na schrijven
Ick hope Hector (daer ghy voor vreest) sal duer mijn handen*
De doot besueren, al is vroom sijn bedrijven.
Al heeft Paris ontscaeckt de schoonste der wijven
(85) Duer Venus hulpe, dit achtich cleene,
[in margine: Marte opus in bello non venere esse reor.]
Maers dient in dorloghe, Venus moeter buyten blijven,
Haer hulpe is hier luttel gherekent ick meene.
Ick en twijfel niet, Troyen sal comen in weene
En Priamus huys sullen wy brenghen te gronde
(90) Duer oorloghe, wort dickwils ghestraft de sonde.
Ghy meent dat wy Griecken tegen gods wille
Desen crijch aenveerden, soo uwen brief can spellen,
Om dat wy moeten hebben ligghen stille
Soo langhe in Aulide, duer Aeolus quellen.
(95) O neen wy: maer doorsake sal ick u vertellen
Waerom dat wy duer Aeolum werden gheplaecht,
Het quam alleene by Menelaus voortstellen
Die Dianaes herdt na spuerde onversaecht:
Dies hy met sijn dochtere, een ionghe maecht,
(100) Moest versoenen de contrarie winden
Dwelck van menighen hier wert beclaecht.
Voort laet ick u weten, dat wy bevinden
Aen veel teekenen, die wy gesien hebben in alle inden
Dat ons Victorie sal ghebueren
(105) Hierom o Laodamia laet u droevich trueren.
[fol. N4r (96)]
Apolloos oraclen, weerdich verheven
Hebben ons oock vermaent, tot diversche stonden,
Alsoo ons Calchas heeft te kennen ghegeven:
Dat Priamus rijck ick moet u vermonden
(110) Duer de Griecken sal worden verslonden.
En hier om, trouwelijck wy Griexsche heeren
Hebben ons altesamen met eede verbonden
Niet wederom in Griecken te keeren
Voor dat wy Troyen met bederflijck verseeren
(115) Ghedestrueert sullen hebben, dits ons accoort,
O Laodamia wilt hier duer u vruecht vermeeren:
En neemt ditte voor een troostelijck confoort.
Wy hebben oock noch van Iuppiter ghehoort
Dat Laomedos eet, daer eertijts af is ghesproken
(120) Van de Griecken, sal worden ghewroken.
Voor al uwen druck, voor al u lijen dan,
Voor al u sorghen, voor al uwen rouwe,
Sal u naken een groot verblijen dan,
Wanneer ick sal weer comen, (dwelc ic god betrouwe)
(125) Als een verwindere, in de Griexsche landouwe.
En als ick u dan sal gaen verhalen
Ons loflijcke feyten, die wy als de bouwe
Bedreven hebben in de Troysche palen.
Met wat blijer cueren, met wat vriendelijcker talen
(130) Sullen wy malcanderen dan omhelsen soet.
Och wat grooter vruecht salt wesen sonder falen
Als wy sullen dencken dan om onsen teghenspoet
En om donruste die ick nu besueren moet
Hier me adieu, wilt op u ghesontheyt wachten,
(135) En peyst om mi, ick peyse om u by dagen, by nachten.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. N4v]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
DAnaus de sone van Belus, hadde van diversche huysvrouwen vijftich dochters, ende sijn broeder Aegiptus hadde daer tegen oock vijftich sonen, de welcke woude sinen broeder bedwinghen dat sijn dochters sijn sonen trouwen souden: maer Danaus en woude dat niet doen, want twas hem gepropheteert, dat sijns dochters man hem noch dooden soude. Dus waren de broeders altijt twistich, ende Danaus is ghevlucht in een ander landt, ende Aegyptus heeft belast sijnen sonen dat sy met gewelt sijns broeders dochters halen souden: so hebben sy hem vervolcht ende alsoo benaut, dat hy moeste consenteren dat sijn dochters haer trouwen souden. Inder nacht als elck by sijn bruyt gaen slapen soude: doen hebben de dochters duer het scherp bevel van haren vader elck haeren bruygom vermoort sonder Hypermnestra, die was bermhertich, ende hadt liever selve de doot te stervene dan sulcken werck te doene, dies haer vader vergramt heeftse inden kercker ghesedt, dies sy desen claechlijcken brief tot Lino schrijft.
[fol. N5r (97)]
Hier beghint de
Epistele, die Hyperm-
nestra schrijft tot
Lino. |
Ende beghint aldus int Latijn.
Mittit Hypermnestra de tot modo fratribus uni,
Caetera nuptarum crimine turba iacet.
ICk Hypermnestra schrijve een druckich rappoort,
Eenen broeder van vijftighen, met bevenden handen.
Alle dander liggen eylaes in haer bloet versmoort
Ghedoodt van xlix. susters vol schanden,
(5) Ick moet hier sitten gesloten in banden.
Een bermhertich werck is cause mijnder amenden.
Om dat ick my eysde mijnen vromen valianden
Te doodene, moet ick hier sitten vol allenden:
Maer hadde ick mijn hant bloedich willen schenden,
(10) So sou ick geacht zijn van vrienden en magen:
Maer beter ist dat ick sal onschuldich dleven enden:
Dan dat ick mijnen vader sou in boosheyt behagen.
Liever hebbe ick selve de doot, sonder versagen,
Voor u smertelijck te verwervene.
(15) Beter om smenschen, dan om Gods gramschap te stervene.
[fol. N5v]
[Non tamen, ut dicant.]
Ia al mochten die doode monden spreken,
Sy en souden my niet sijn misprijsende.
Uwe herten muegen wel tot alle stonden breken,
O wreede susters, om u daet afgrijsende.
(20) Als de ooghen het herte waren bewijsende
Al dat ghestort bloet, my crimpte zenue en adere.
Ten is geen wondere dat vreese in my was rijsende
Om te doene dat boos bevel van mynen vadere.
Mijn handen verschricken noch beye te gadere,
(25) Om sulcke wreetheyt te schrijvene sijnde belayen.
O handen verstout, ghy en sijt dies niet te quadere,
Tis tusschen dach en nacht, als de hanen crayen,
Laet ons der minnen voncken in hem sayen,
Op dat hy mach naer mijn liefde minioot haken,
(30) Om wiens leven ick sal moeten de doot smaken.
[Ducimur Inachides.]
Den dach der bruyloften men ordineerde,
Wy werden geleydt alle met grooter feesten.
Naer tgroot pallays, daermen triumpheerde.
Vrientscap ionden wij den bruygoms, als geveysde geesten,
(35) Der tempels vergulde lampen minst metten meesten
Werden ghevult, men sachse vlammende blijcken.
Doutaren creghen haer behoorte, maer Iuno sachmen queesten,
Die tbedroch wiste, en is gaen strijcken.
Tsavons werden wij elck te bedde bracht, niet om verrijken,
(40) Men sach elck vriendelyck na sijn bruyt verlanghen:
Maer den slaep, duer des drancks practijken,
U ingegeven, heeft u lieden terstont bevanghen:
Deen hoordick stenen, den anderen roepen met verstrangen:
Niemant en vreesde haren bruygom int bloet te doopene,
(50) Hi is onwijs die tot een quay daet seer pijnt te loopene.
[fol. N6r (98)]
[Sanguis abit.]
Mijn bloet ontginck mi, sin en moet mi was begevende,
Leden, handen, werden scuddende onmachtich,
Gelijck tcoren op tvelt staet al bevende
Tsomers, deur een coel windeken sachtich,
Mijns vaders gebot moest ick sijn ghedachtich,
Wiens wreetheyt my oock hier toe dwingende was,
Verdrijvende den anxst, dies ick opspranck iachtich
Wt den bedde, als een die verveert ontspringende was,
Grijpende dmes, dwelck ick drijmael bringhende was
Als nu aen u kele, als nu aen u herte:
Vreese en redene dwerck verlingende was:
Maer mijns vaders bevel, noyt wreeder smerte,
Teghen haer rebelleerde, so dwit en tswerte
Altoos staen teghen een, so vochten de sinnen vroet.
Daer twee strijen, altoos een winnen moet.
[At rursus monitis.]
Mijns vaders gebot creech weder doverhant straf,
Natuerlijcke vreese eylaes moeste deysen:
Dies ic dmes dwelck my mijn vader onvaliant gaf,
Sette noch eens op u kele, sonder vereysen.
De weemodicheyt dede weder achterwaert peysen,
So dat ic mijn hant noch hiel suyver en reene:
Natuere die cost haer seer qualijck veysen,
Ick stont beanxst, vertwijfelt als eene
Die den wolf hout metter ooren: mijn haer ghemeene
Track ick wt mijnen hoye, de cleeren van mijnen lijve
Scuerde ick, ende stont als de bedructe met weene,
Ende verbaest, duer desen bedrijve.
Voldoet ws vaders bevel, met wreeden motijve,
My tqaet ingeven vermanich was.
Wel hem die sijn ouders oyt onderdanich was.
[fol. N6v]
[Faemina sum.]
Ick ben een vrouwe van natueren weemoedich,
En een teere maecht, (dacht ick) ionck van iaren,
Wiens handen onnut sijn om met den sweerde bloedich
Te slane, maer bequamer tot den spinrock waren.
Ick en wil my by mijn susters niet paren,
Liever moeten mijn handen haren meester pramen,
Dan datse sulcke quaetheyt souwen baren.
O vadere ghy muecht u certeyn wel schamen,
Hebben u neven verdient dese doot vol onvramen?
Om datse vechtender hant hebben u verwonnen?
Sijnt niet ws broeders kinderen, eerlijck van famen?
Soudy huer u lant niet liever dan den vremden ionnen?
Moet u wraecgiericheit van ons worden volsponnen?
Wildy de ionckheyt al reet tot boosheyt mennen?
Een wijs vadere sal sijn kinderen tot deuchden wennen.
[Haec ego dum.]
Ick bestont te deysene duer dit vermanen hert,
Mijn natuerlijck herte moest uwer ontfermen,
Mijnen moet bedruct, dooge vol tranen wert:
En ghy ontspronct, hier af niet wetende ochermen.
Ghy woudt my omhelsen met uwen ermen,
So dat ghy nalix u hant int mes hadt geslaghen:
Ick vreesde my tegen den dach met druckich kermen.
O Belus bloet (sprack ick) ghy muecht u wel versagen
Ghy moet u van hier spoeyen, wildy u lijf ontdragen.
Ghy verschricte, Aensiende het bloot mes in mijn hant.
Ghy stont oppe, ghy wout my vele vragen,
Als eene die geerne geweten had tverstant.
Ick sprack ten is gheen tijt nu te antwoordene want
De wijle dat doncker is moet ghy u versien,
Ghy en hebt gheen toeven, wildy de doot ontvlien.
[fol. N7r (99)]
[Mane erat.]
Duer dit aenhooren naemdy de vluchte,
En ghy liet my alleene vol onvramen.
So haest alst dach was, quam mijn vader met geruchte
Ende ghinck tyrannelijcken tellen by namen
Alle die bloedige doode lichamen.
Van gramschappen wert hy terstont ontsteken
Om dat hi daer sach (hy mocht hem wel schamen)
Eenen maer van de vijftigen gebreken,
Dies hy sijn quaetheyt op my ghinck wreken,
Hy sluerde my lancx de camere metten haere:
En heeft (om mijn duecht) mi inden kerker ghesteken.
Och, Iunoos haet, geseyt int clare,
Is noch niet vergeten, om dat Io eerbare
Van ons geslachte gheeert wert, dies heeftse enuye,
De welcke eens was Iuppiters amye.
[Bella pater.]
O onsalige, wat hebbick lijens besuert?
Dwelck ick verhalen moet met een druckich vermaen.
Mijn vadere en mijn oom hebben oyt strijdt ghevuert.
En altoos tegen malcanderen opgestaen,
So dat wy ten lesten zijn gestooten saen
Wt den rijcke, en in verre landen gevlucht.
Aegypto alleene is theel lant onderdaen,
En wy zijn hier verseylt in een povere gehucht,
Daer u broeders al gedoot sijn, dies therte sucht
En deerlijck is beweenende haer onnoosel doot.
En mijn susters die tfeyt wrochten onbeducht,
Want sij nu oock sijn in grooter noot.
Haer wreetheyt die heeft haerlieden geplaecht bloot.
Dus moet icse beweenen van beye sijen.
God moetse vertroosten die zijn in lijen.
[fol. N7r]
[En ego quod.]
Ick verwachte daghelijcx groote punitien,
Om dat ick u hebbe so bermhertich ghesalveert.
Wat sal den boosen gheschien vol malitien,
Als icke om mijne duecht worde gheiusticieert?
Ick de honderste van Belus gheslachte ghegenereert
Sal ick nu om eenen broeder die te lijve blijft sterven?
O Lino hebdy eenige bermherticheyt, die nu useert:
Op dat ick mach eenighen troost verwerven.
Oft moet ick ommers scheyen van deser erven,
Comt stort over mijn graf u tranen weemoedich,
Die sullen mijnen geest wesen soete conserven:
Ende doet dit Epitaphe schrijven vroedich,
Hypermnestra bermhertich behoedich
Heeft liever haer eygen doot willen aenscouwen
Dan haers mans dootlijcke wonden bloedich.
Ick soude meer schrijven maer de boeyen benouwen
Mijn handen te seere, en anxst doet flouwen.
Hier eyndt dese Epistele Ovidij.
[fol. N8r (100)]
Hier beghint de
Epistele, die Lino
schrijft tot Hy-
permnestra.
Ghemaect door den Tran-
slateur. |
UWen brief Hypermnestra by grooten gelucke
En seer vremdelijck, is my gecomen ter handt.
Want doen ick van u schiet, beladen met drucke
En met anxte, ruymende ws vaders lant,
(5) Als eene die wt de ghevanckenissen bant
Ghebroken is, duer des doots versaghen:
Alsoo was ick vliende duer u bistant
Uwen wreeden vadere, sonder vraghen.
Bortelende, duer bosschen, heggen, en haghen,
(10) Soekende meest de onbekende sywegen
En secrete duwieren, en doncker laghen
Na den nacht verlangende ic, den dach was mi tegen.
Schouwende de menschen, soo dickwils pleghen,
De vervaerde, die eenich quaet hebben misdaen
(15) Den noot doet de menschen pijne bestaen.
[fol. N8v]
Drye dagen ick, sonder drincken of eten was
Soo duer verbaestheyt, soo duer mijn dwalen,
Vreesende waer ick ghinck, of waer ick geseten was
Dat u vadere my sou noch achterhalen.
(20) Maer doen ick was van sijne palen
Doen werdick gherust, en van herten blije,
Als een die ontbonden is van alle qualen.
Maer op den wech, quam doen een neven mijn zije,
En vraechde my, na my, als de vrije
(25) Dies ick weer werdt schier van sinnen beraest.
Ten lesten gaf hy my eenen brief de welcken ghije
Gheschreven hadt (so hy sprack) met grooter haest.
Ick verwonderde my, en stont heel verbaest,
Hier ben ic bespiet dachtick ter droever uren
(30) Tquaetste compt den mensche altijt te vueren.
Ick aenveerde den brief met verveerder herten noch
Maer int lesen so worde ick weder te vreden
Waer duer ick versta, u iammerlijc smerten och,
En sulck leet als ghy om my hebt gheleden,
(35) En noch lijdt met groote iammerheden,
Sittende in eenen kercker ghevanghen,
Om u natuerlijcke deucht, noyt vremder seden,
En al mijn broeders liggen in sdoots verstranghen.
Om dat sy eylaes, met vierich verlanghen
(40) Haer bruyt begheerden in eeren tamelijck.
De tranen loopen my noch over de wanghen
Duer dit overdencken, och hoe onvramelijck
Heeft u vader hier in geleeft, en onschamelijck.
Maer God die een rechter is over alle staten
(45) En sal gheen quaet onghewroken laten.
[fol. O1r (101)]
Subijtelijck, eer ick noch niet wel en kende u
Nau wetende, waerom moestick van u scheyen.
Maer uwen brief opent de heel legende nu,
Dies therte is vol drucks, en doogen die screyen.
(50) Och haddick u met my dorren leyen
Soo en soudy nu besuert hebben dusdanich verdriet:
Noch soo en soudy sulcke doot niet dorren verbeyen,
Die u nakende is, soo uwen brief bediet.
En al, om u bermhertighe deucht dit ghesciet
(55) Die ghy soo trouwelijck my hebt bewesen.
Dies mijn liefde tuwaerts blaeckt vieriger siet
Dan Paris minne de, alsoo wy lesen,
Tot de schoone Helena ghepresen
Want uwen brief heeft, weest hierom ghepaeyt,
(60) Der minnen voncken in mijn herte ghesaeyt.
De doot moeti smaken, vreesdy, om mijn leven
Dwelck ghy beschermt hebt en behouwen.
Maer de almachtighe Godt verheven
En sal sulcks niet ghehengen, is mijn betrouwen,
(65) Stelt u hope in hem, o eel fluer van vrouwen
U bermhertich werck sal hy sijn ghedachtich,
En ws vaders tirannije aenschouwen:
Die duer my, hoepick, sal worden onsachtich
Ghestraeft: want u schrijven clachtich
(70) En u iammerlijck lijen menichfuldich
Is my een smertelijck grief dus zijt mijns verwachtich
Ick sal u comen verlossen, soo ick ben schuldich
Wt dit verdriet, als u man ghehuldich.
Want liever, dan ghy de doot om my sout besueren
(75) Sal ick ick mijn lijf, om u leven avontueren.
Ick sou u schrijven breeder bescheet
En in wat manieren ick dit sal bestaen:
Maer ick vreese oft u vader wreet
Desen brief selve secretelijck mocht ontfaen.
(80) Dus weest vertroost, duer mijn cort vermaen.
Ten sal oock voorwaer noch wesen gheen noot
Dat ick over u graf sal eenighen traen
Storten moeten: want certeyn u doot
En is noch soo niet gelegen, o lief minioot.
(85) Wy sullen noch, corts in liefden tsamen
En voor dit verdriet, met vruechden groot
Triumpheren, en minlijck versamen,
En sal u beslapen weer als mijn bruyt vol vramen.
God die almachtich is int suyen, int oosten
(90) Die sal u, hoepick soo langhe vertroosten.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. O2r (102)]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
PAris, want hem Venus Helenam geloeft hadde, so is hy geseylt na Griecken om Helenam te halene. Daer comende, soo heeft Menelaus Helenas man hem seer minlijcken ontfangen, niet wetende dat hy quam om sijn huysvrouwe te ontschakene. Daer nae moeste Menelaus om sekere saken, reysen nae Creten, en liet Paris in sijn hof by sijn huysvrouwe, ende beval Helena dat sy Paris wel tracteren soude, want eens Conincx sone was. Paris merckende dat tijt en stonde ghaf, om tghene daer hy om comen was te volbringene, soo gaf hy haer eerst duer eenen brief te verstane ende te kennen sijn groote liefde die hy tot haer droech, veel redenen daer in verhalende, ende de oorsake van sijnder liefden, begheerende, dat sy met hem na Troyen trecken wilde.
[fol. O2v]
Hier beghint de
Epistele die Paris schrijft
tot Helena. |
Ende begint aldus in t Latijn.
Hanc tibi Priamides mitto Ledaea salutem
Quae tribui sola te mihi dante potest.
DIt sende ick Paris, u Helena van claerder stammen
Hopende dat u hant my sulcks sal wederom senden
Sal ickt wtspreken? neen ick. der openbaerder vlamme,
En is geen teeckens noot. want aen alle enden.
(5) Meer dan ik wille (waer sal ick my wenden)
Is blijckende mijn hitte beter waerse verborgen,
Tot dat den tijt quame dat wy sonder amenden
Mochten vruecht gebruycken niet gemengt met sorgen.
Maer qualijc can ic mi veysen, den geest moet worgen.
(10) Een vlammende vier en canmen niet wel bedecken.
Dwelck altijt hem selven melt avont en morghen.
Maer sy der nochtans na hakende, sonder vertrecken.
Sal ick de waerheyt oock met mijn stemme verwecken.
Och, ick verbrande inwendich, liefde donderwinsel is.
(15) Ditte mijnder herten bootschap, tslot, en beginsel is.
[fol. O3r (103)]
[Parce precor.]
Vergeeft den patienten, mijns doch genadich zijt,
Ende dese woorden en zijt niet met wreeden ghesichte
Lesende: u schoonheyt gestadich zijt
Niet corrumperende duer dien ghestichte.
(20) Och den last mijnder herten valt my wat lichte,
Om dat ghy mijnen brief gewillich hebt ontfangen,
Hopende dat ick met sulcken gerichte
Sal gefeesteert worden sonder verstrangen.
En Venus die mi dede nemen de gangen
(25) Herwaerts, en heeft u mi te vergeefs niet geloeft vaste
Haer godlijck vermaen heeft my doen verlangen,
Dwelck ick u waerschouwe als de gepaste.
Ick kent, tis groot dat ick u sal leggen te laste,
Maer Cytherea u my toegesworen heeft.
[in margine: Venus heet ooc Cytherea.]
(30) Hy is sot dien God helpt, dat hi den moet verloren geeft.
[Hac duce.]
Met haer ick herwaert van Troyen de reyse nam
Lancx donsekere zee breet en wijt onverdroten,
De welcke si versoete, en maecte met stillen gepeyse tam,
Daer sy recht toe heeft, want daer wt is sy gesproten.
(35) En ghelijc de zee heeft seechbarich ontsloten,
So hoepick dat mijn benaut herte vierich*
Duer haer met uwen troost sal worden begoten.
Och mijnen vlammenden brant Helena cierich
Hier niet gevonct is, maer pijnlijck onmanierich
(40) Hebbick hem herwaert bracht en over zee gedragen.
Des winters felheyt en was tschip hier niet stierich.
Noch tempeesten en hebben my sonder vertragen
Herwaerts in u havene doen vlieghen en iagen.
Na Grieken al mijn meninghe met blijden schijne was.
(45) Gewilligen arbeyt, noyt yemanden pijne was.
[fol. O3v]
[Nec me crede.]
Niet dat ic als coopman eenich goet overbracht hebbe.
God danck, ic hebbe steden en landen niet om verrijcken.
Om u steden te besiene ick luttel oock gedacht hebbe.
Mijn steden en willick by dese niet gelijcken.
(50) Maer* om u ist dat ic spuere, duer Venus practijcken.
U hebbick begheert, is eer ick u kinde.
U fame heeft u schoonheyt het herte laten blijcken.
Eer de oogen: dies ick van verren inde
Met Cupidoos geschut geraect ben als de geschinde.
(55) Tis God so behaecht, dus u doch verneren wilt.
Tot mywaerts, in liefden verdwaelt als de blinde.
Geeft mijn woorden geloove ende mi obedieren wilt.
En tegen Venus wille niet repugneren wilt.
Uwen wille pijnt in Gods wille te settene.
(60) Dat God voersien heeft, is quaet te belettene.
[Matris adhuc.]
Doen mijn moeder mi noch in dlichaem dragende was
En beswaert metten buyck (duer my levende)
Inder nacht haer een visioen plagende was,
Haer docht merckelijck, dies sy was bevende,
(65) Dat yemant eenen vlammighen brant was gevende,
Haren vollen lichame, dies sy als de verveerde
Terstont ontspranck, en Priamo aenclevende
Het grouwelijck visioen des nachts vercleerde.
Dies Priamus ghinck tot de geleerde vermeerde
(70) Propheten, die hem bedieden met verstande,
Dat duer dongeboren vrucht (dwelc mijn moeder deerde)
Troyen sou noch comen ten vierighen brande.
En dit sijn nu de vlammen die ick als de valiande
Merckelijck gevoele, daer af ghesproken te voren is,
(75) Elck moet besueren daer hy toe gheboren is.
[fol. O4r (104)]
[Est locus.]
Een plaetse isser binnen den lande van Ida lustich,
Stille en onbewandelt, daer ic mi somtijts vermeyde,
Vol Cederboomen, seer bequaem en rustich,
Daer noch schaep, oft bock, oft os, oyt en weyde.
(80) Van hier (tegen eenen boom die my greyde.
Lenende) besach ick de hooge vesten en mueren
Van Troyen, en de zee die haer wijt spreyde.
Noyt wonderlijcker wonder dan mi hier quam te vueren
Duer tgedruys docht my deerde schueren.
(85) Quaet om gelooven, nochtans wil ict warachtich betoogen
Mercurius Maias sone, noyt vremder cueren,
Quam gevlogen wt den hemel duer Gods gedoogen,
En bleef stille staen voor mijnen oogen,
Met een goude roede ick hem tot mywaerts vellen sach.
(90) Datmen merckelijc siet, men voor waer vertellen mach.
[Tresque simul.]
Venus, Iuno, Pallas, die drij goddinnen quamen
Oock voor my int gars stellende haer voetkens teere.
Ic verschricte, therte beefde duer dit bekinnen tsamen.
Mercurius sprack met snellen keere,
(95) Weest niet bevreest, u wort geiont eere.
Welcke de schoonste is, moet ghy tvonnis wten
Van desen drij goddinnen. Iuppiter de heere
Is u dit bevelende, ten sijn droomen oft cluyten.
Mijn hert ontsuncte, ic verstoute duer dit ontsluyten.
(100) En Mercurius schiet van my als de gepresene.
Ick aenmercte een yeghelijcx schoonheyts virtuyten.
My docht een yghelijck de schoonste te wesene.
Dies ick belayen was om de wtgelesene
Schoonste te noemene, want een ghemeene spraeck is,
(105) Een rechtveerdich vonnis te wtene, geen cleyn saeck is.
[fol. O4v]
[Tantaque vicendi cura.]
Elck sorghde en hoepte, elck wou doverhant houwen,
Om my te beghiftene yegelijck vierich was,
Met crachten si elc den prijs hebben triumphant wouwen.
Iuno geloefde, als die oyt eerghierich was,
(110) Mi met conincrijcken te goeiene. Pallas manierich was
My duecht en wijsheyt toeseggende idoone.
Venus loech op my vriendelijck, en goedertieren was
Vermanende, o Paris iongelinck schoone,
Sulcke giften en zijn niet bequaem uwen persoone,
(115) Onruste en sorge, daer in gelegen zijn,
Ick sal u geven die ghy mint tuwen loone,
Helena die iente, wilt hier toe genegen zijn:
Dies Venus schoonheit, en ghiften, in my bedegen zijn:
Dwelck my den lof heeft huer toeschrijven doen.
(120) Ghiften, en gaven, wonder bedrijven doen.
[Interea credo.]
Daer na (tgeluck peysick ionstich to my keerde)
Werdick merckelijck Priamus sone bekent:
Al mijns vaders huysgesin my blijdelijck eerde,
Als eene die lange hadde geweest absent.
(125) Men vierde feestelijck binnen Troyen excellent,
Om mijn comste, ick moet vercleeren.
En gelijck ick naer u trouwe hake diligent,
Tsgelijcx alle maechden willen toe sweeren
Haer ionste mijnen persoone: maer sy moeten ontbeeren,
(130) Dat ghy Helena muecht alleene verwerven.
Niet alleene conincx kinderen my begeeren,
Ia oock Goddinnen dochters, als soete conserven.
Maer yegelijcx bywesen my verleet in swerelts erven,
Want u trouwe en liefde berueren mijn sinnen al.
(135) Een oprecht minnaer, maer een lief beminnen sal.
[fol. O5r (105)]
[Te vigilans.]
Tsy daechs, snachs, altoos waerdy in mijn ghedachten ghi
Ia al was den slaep mijn oogen met vake bestierich.
Wat sal u by sijn dan doen, gaf u scoonheit sulcken crachten mi
Eer ic u gesien hadde? En mi dede onmanierich
(140) Branden van verre, sonder genade vierich.
So dat ick niet langer en cost gedueren.
Ick liet terstont boomen vellen, ende schepen cierich
Dede ick timmeren met stouten cueren.
Men sach my in Ida houwen en kerven tot alle hueren.
(145) Binnen den schepe dede ick oock maleren
Venus met haren sone, als der minnen figueren.
En so haest als tschip ree was, sonder faelgeren
Spoeyde ick my naer dzee. Liefde de opereren,
Neersticheyt, en diligentie tuwaerts gesint siet,
(150) Liefde en vreest arbeyt, pijne, water, oft wint niet.
[Et pater & genitrix.]
Vadere moedere, waren dies te ongerustere,
En souden geerne beledt hebben mijn wechreysen.
Cassandra quam oock gheloopen mijn sustere.
Doen ick sou tseyl gaen, sy riep sonder veysen,
(155) Waer henen broeder, wilt achterwaerts deysen,
Eenen grooten brant suldy met u overbringen.
Och, dit is den brant, ick mocht wel peysen,
Die ick nu gevoele mijn herte duerdringhen.
Ick zeylde wt de havene, qualijck cost my bedwingen
(160) Vader oft moeder, oft mijn susters waerschouwen,
En voerspoedich ben ick duer Aeolus gehinghen,
Gheraect o Helena ontrent uwer landouwen.
U man ontfinck my blijdelijc vol trouwen,
Dwelc niet en geschiede sonder Gods raet voordachtich.
(165) Therte der menschen is God regerende crachtich.
[fol. O5v]
[Ille quidem ostendit.]
Hy toonde my al dat om toonen weerdich was,
Binnen Lacedemonien aen elcken cant.
Maer mijn ghesichte nieuwers op seer veerdich was,
Dan alleen op u schoonheyt triumphant.
(170) So haest als ick u aensach, met eenen nieuwen brant
Werdick ontsteken inwendich van binnen.
Niet schoondere en scheen Venus selve playsant,
Doen ick haer naer mijn beste versinnen
Lof en prijs gaf boven donder goddinnen:
(175) Hadde ghy in dit wedtspel ghecomen present,
Venus sou qualijck u hebben connen verwinnen,
De fame uwer onsprekelijcker schoonheyt excellent,
Over heel aertrijck streckende is en wel bekent.
Ghy vuert den naem boven alle wijven,
(180) Meerder is uwen lof dan men u mach toescrijven.
[Plus hic invenio.]
Meer dan mi Venus geloeft heeft, hebick hier vonden:
U aengheboren schoonheyt gaet uwen lof te boven.
Wel te rechte was Theseus met u liefde ghebonden:
Bekennende u schoonheyt weerdich om loven,
(185) Dies by luttel was (soot bleeck) verschoven,
Om u te ontschakene in u ionghe tijen.
Sulcke stoutheyt prijsic: maer hi slachte wel den groven
Dat hy sulcken roof liet nemen van sijnder sijen.
Liever sou ick thoot van mynen buyck laten snijen,
(190) Dan dat ick u, die sijt sonder eenighe vlecken,
My sou laten ontwelghen, souwen mijn handen lijen
Dat iemant u soude my levende trecken?
Ick soude ten minsten, ick macht wel ontdecken,
So qualijcken soudt ommers niet gheluct hebben
(195) Van Venus struyck een bloemken ghepluct hebben.
[fol. O6r (106)]
[Da modo te Paridi.]
Gheeft u in Paris handen, die sal laten blijcken
Sijn stantvasticheyt openbaerlijck.
U hebbe ick gheacht boven eenighe coninckrijcken,
Die my Iuno gheloefde te gevene claerlijck.
(200) En om dat ick uwen witten hals sou gebruycken eenpaerlijck
Hebick wijsheyt versmaeyt, die Pallas my ionde,
Doen ick tvonnisse moeste uiten ghewaerlijck,
In tgheberchte van Ida, Mercurius torconde.
Ick en laet my niet duncken oock tot geenen stonde,
(205) Al heb ick u boven rijcdom oft deucht vercoren,
Dat ick daerom sot was en dwaes van gronde.
Mijn voernemen is noch ghenegen tot sulck orboren.
Dus maect ghy dat mijn hope niet en sy verloren,
Dat bidick Helena u as een ootmoedich heere,
(210) Die u schoonheyt achte boven rijcdom, deucht, en eere.
[Non ego coniugium.]
Al is edel u generatie, en u gheslachte groot,
Denct niet dat ghy duer my sult sijn verneert.
Mijn voorvaders sijn ooc edel en van machte groot,
Ia van Iuppiter hooghe ghedessendeert.
(215) Heel Asien vruchtbarich mijnen vadere obedieert,
Wiens frontieren wijt, en breet, sijn geleghen.
Ontallijcke steden by voorspoedich regeert,
Die ghy sult aenschouwen in alle weghen.
Verciert met huysen vol costelijcker seghen,
(220) Daermen tgout siet in blincken abondantelijck.
De tempels hebben oock haer behoorte wel gecregen.
En Troyen suldy sien staen vol torrens triumphantelijck
Met hooghe vesten schoon en playsantelijck
En overvloedicheyt van mans wtghelesen fris.
(225) Een rijck daer niet en ghebreect, weerdt ghepresen is.
[fol. O6v]
[Occurrent.]
Met grooten gedruyse de Troyinnen vele
Sullen u te gemoete comen, is mijns vaders sale
Dal te nau sijn duer alle u swagerinnen ele.
Hoe dickwils suldy seggen met soete tale,
(230) Wat armer lant, is ons lant: de huysen hier int generale
Sijn costelijcker dan in Sparten eenige steden.
Niet dat ick Sparten verachte, de plaetse loyale,
Daer ghy gheboren sijt, is vol gheluckicheden:*
Maer sulcke plaetse voor dalder schoonste van leden,
(235) En is niet bequaem genoech om frequenteren.
U voeten moeten edelder eerde betreden.
U schoonheyt moet costelijcker ciraet useren,
Met heerlijcker triumphe moetmen u tracteren.
Och, hoe sal u herte verhuegen en verfroyen,
(240) Als ghy sien sult den eerlijcken eeldom van Troyen.
[Da modo te.]
Weest niet onweerdich, gheeft u gewillich overe
Eenen edelen Troyaen, ghye die sijt geboren
In Trapnea, een cleyn landeken povere.
Hebben de goeden niet eenen Troyaen vercoren
(245) Tot haren voorschenckere, eewich ghesworen,
Dats Ganimedes, van mijnen naesten bloede.
Sachmen Aurora oock niet na eenen Troyaen sporen,
En troude Tythonum cloeck van moede.
Wast oock niet eenen Troyaen Anchyses de vroede,
(250) Daer Venus me boeleerde sonder beswaren,
In Ides geberchten met blijen voorspoede.
En denct oock mijn iuechdelijcke iaren
Gaen te boven, naer ws selfs verclaren,
Uwen Menelaum, die weerdich verkeerelt is.
(255) Edelheyt, en schoonheyt, den lof der weerelt is.
[fol. O7r (107)]
[Non dabimus.]
De Sonne en sal niet achterwaert deysen
Om mijns vaders wille, also sy misprijselijck
Om Atreum dede, die sonder vereysen
So scandelijck sinen broeder was spijselijck.
(260) Mijn groot vader en heeft oock niet onwijsselijck
Sijn hant aen Mirtilum bloedich geschent,
Niemant ooc vanden mijnen in de helle afgrijselijck
Sulcken amende is te doene gewent,
Als Tantalus, die gaept na de appelen diligent,
(265) Maer den smaeck hongerich en mach hy gebruycken niet.
Niet dat ghy daerom te onweerdiger wort bekent,
Maer tis my om siene een iammerlijck verdriet,
Dat den sulcken alle nachte van u gheschiet
Alsulcken vruecht, niet weerdich de eere.
(270) Fortune en aensiet dickwils ioncker oft heere.
[At mihi conspiceris.]
En icke en mach u niet, eylaes, aenschouwen,
Dan over tafele, noch nauwelijck int leste,
Ende dan is den sin ontstelt, vol rouwen.
Niet dan verdriet en pijne ick int herte veste:
(275) Sulcke maeltijden als ick gebruycke voor de beste,
Wensche ick mijn vyanden tot elcker huere.
My spijt als die boer met onabel ieste
Slaet sijn grove armen om uwen hals wit van coluere.
Mijn herte dunct my breken, vol van getruere,
(280) Als ick aenmerke dat hem soo minlijck
Ionste bewijst u schoone figuere
Om dat ick sulcx niet en sou sijn bekinlijck.
Keere ick mijn oogen omme suchtende inlijck.
En ghy sijt met mi dan spottende donbeleefde slachtende.
(285) Gheen meerder leet, dan als lief, lief is verachtende.
[fol. O7v]
[Saepe mero volui.]
Dickwils hebick willen blusschen met wijne
Mijn vlammende vier, ick moet u ghewaghen:
Maer duer den heeten dranck tot elcken termijne,
Tvier der liefden ontstack hittiger, quaet om verdragen,
(290) Om dat ick mijnen onwille niet sien en sou by vlaghen
Hoe dickwils keere ick mijn boot omme ter sijen:
Maer mijn oogen trecken terstont al naer u behagen.
Ick en weet wat doen, therte hem qualijck can mijen,
Want dit taensiene is my een groot lijen:
(295) Ende van u te sijne is my noch meerder cruys.
Ick pijne my soo ick best can tot allen tijen
Om mijn liefde te deckene, vreesende voor confuys,
Maer tis als verloren alsulck abuys,
Tghesichte altoos openbaren de ghepeysen can.
(300) Want de liefde haer alte qualijck veysen can.
[Nec tibi verba damus.]
Denct niet dat ick u met schoon woorden payen wille,
Mijn zeeren gevoeldy selve wel, die als wonden bloeyen.
Och, hoe dicwils moet ick mijn aensicht omdrayen stille,
Als de tranen over mijn wangen vloeyen,
(305) Om dat hy niet vraghen en sou oft vermoeyen
Wat dat my hindert, oft is quellende.
Och, hoe dicwils als men Bacchus vruecht in my siet groeyen
Ben ick van een vremde liefde vertellende.
Maer alle mijn woorden sijn u aenschijn mellende:
(310) Al noeme ick een andere, ghy sijt die ick meene.
En om dat ick sulcke cluchten te stoutere sou sijn vertellende
So ghelate ick my dickwils als eene
Die droncken schynende is, tuwaerts reene
Mijn ionste stierende met bedect samblant.
(315) Liefde can altoos wel mercken heymelijck verstant.
[fol. O8r (108)]
[Prodita sunt.]
Eens mercte ick u borsten, den boesem open sijnde,
Och, die witter dan sneeu waren blijckende.
Iuppiter by Leda u moeder ghecropen sijnde,
(Doen by eenen swaen was ghelijckende,)
(320) En scheen niet wittere. den wijnpot my was ontwijckende
Wt mijnen handen, en viel ter eerden.
So was u schoonheyt mijn sinnen wech strijckende.
Och, als ghy Hermione (die ghy hout in weerden)
U schoone dochter sijt cussende, met volheerden
(325) Hale ick u cuskens weder van haren monde,
En daer oppe mach ick my een weynich verhoveerden.
Dicwils gae ick ligghen als donghesonde,
Van voergaende minne singhende, tot elcken stonde
U wenckende met merckelijcke manieren.
(330) Liefde can menigherhande liesten versieren.
[Dij facerent.]
Och, oft ghy voor eenen prijs met cloecken bedrijve
Te winnene waert, als Atalantha schoone,
Die Hippomenes creech tot eenen wijve,
En ghelijck Hippodamea in persoone,
(335) In Phrygien bracht wert, die Pelops creech ten loone:
Tsgelijcx sou ick u oock in Troyen bringhen.
En ghelijck Dianira Herculem ionde haer croone,
Die Acheloum coste bedwinghen,
En sijn hoornen van sijnen hoofde wringhen.
(340) Och, oft ick mijn vromicheyt so mocht baren
Om uwer liefden wille, (wou God sulcx ghehinghen)
So soudy sien, al ben ick teer en ionck van iaren,
Dat ick arbeyt oft moeyte om u en sou sparen.
U te verbiddene nu alleene mijn propoost is.
(345) Die moet op ghenaeye leven, cranck sijnen troost is.
[fol. O8v]
[O decus &. praesens.]
Ghy sijt de eere en glorie van uwen broeders verheven,
Ia Iuppiters weerdich, waerdy niet van sijnen sade.
Dies sal ick binnen Troyen met u sterven en leven,
Oft de Griexse eerde sal, tsy vroech oft spade,
(350) Mijn lichaem hier doen rotten duer u onghenade:
Want tot den beenen toe ben ick duer u geinflammeert,
Dwelck mijn suster Cassandra, wijs van rade,
My wel te voren heeft ghepropheteert.
O Helena, tegen de liefde dan niet en repugneert,
(355) Die my toegheschreven is met Gods wille.
U meer te segghen is therte wel ghedelibereert,
Ia woudy my ontfanghen sonder gheschille
In u blancke armen secreet en stille,
So mochtick mijnen sin te vrijer wtspreken.
(360) Maer eenen verborgen brant moet in tleste wtbreken.
[An pudet, & metuis.]
Schaemdy u, oft vreesdy u, om dat ghy gehout sijt,
En met Menelao gebonden int wettelijck lamoen,
O Helena daerom doch luttel verflout sijt:
Meynde ghy u schoonheyt (is so slecht u opinioen)
(365) Te ghebruyckene sonder hinderen, oft misdoen?
U schoonheyt moety croken, oft u eere moet wijcken.
Schoonheyt en eere in een garnisoen
Qualijck accorderen, tsy in wat rijcken.
Iuppiter, alsoot aen u moeder mocht blijcken,
(370) Sloech altoos looslijck hier na sijn slagen.
En Venus wiens schoonheit niet en was om gelijcken,
Hadde ghemeynlijck in gestolen brocxkens behagen.
Hier sonder en waer Iuppiter niet van uwen magen.
Wildy beter sijn dan oyt u geslachten waren?
(375) Tsaet der amoreusheyt moet altoos sijn crachten baren.
[fol. P1r (108)]
[Casta tamen.]
Als ghy binnen Troyen zijt, hout u dan reynlijck.
Wat ghy nu misdoet, ick neemt al tot mijnen laste.
Al ist dat wi nu sondigen, onsen troudach certeynlijck
Salt al versoenen, betrout op Venus vaste.
(380) Het werck betuycht dat u man als de gepaste
Daerom van huys gereyst is, om niet te sijne
My inden wech, die by u ben gelogeert te gaste.
Heeft by anders noyt tot geenen termijne
Bequamen tijt gehadt dan nu ten fijne,
(385) Om na Creten te reysene? o loose vonden.
Hy beval u int wechreysen met blijden schijne
Dat ghy uwen gast tot allen stonden
Wel tracteren sout, dit was sijn vermonden.
Dus muechdy stoutelijck met my in gemake leven,
(390) Gebruyct vruecht als tijt en stonde oorsake geven.
[Falleris.]
Dwaes sydy dat ghy tot zijn genade staet
En op zijn liefde wilt vastelijck bouwen,
Die u schoonheyt so luttel acht en gade slaet,
De welcke hy derf eenen wtlander betrouwen:
(395) Een oorsake dat wi te stoutelijcker souwen
Amoreuesheyt hanteren, ia al waerder geen minne.
Den tijt die ons geiont wort, ic moet u waerschouwen,
Laet ons dien niet versuymen, onwijs van sinne.
Heeft by selve niet gebracht vrient bi vriendinne
(400) Met sijn eygen handen? waerom wildy my verlaten?
Denct ghy niet dat ditte al is tot onsen gewinne?
Och, dese langhe nachten moet ick haten
Die wy alleene liggen laet ons malcanderen te baten
Nu comen, ende gemeene vruecht hanteren soet.
(405) Den nacht nu en dan den dach damoruese gauderen doet.
[fol. P1v]
[Tunc ego iurabo.]
Dan sal ick u mijn trouwe te voren leggen,
Dan sal ick u ionnen mijn conincrijck verheven.
Vreest niet dat men sal met scandelijc oerboren seggen
Dat ghy my van selfs zijt ghecomen beneven.
(410) Men sal my de schult alleene geven.
Want al haelde u Theseus eens fortselijc met gewelt
Daerom en wert u gheen oneere na geschreven.
Castor en Pollux hebben ooc eens (so my is vertelt)
Beye u broeders, een stoute daet voortgestelt,
(415) Doen sy Leucippus dochters ontscaecten, voerwaer
Daerom en wert den maechden geen schande na gespelt.
Al sal ick de vierde nu wesen openbaer.
Legget feyt op mijnen hals, vreest niet een haer,
Als ghye en icke tsamen accoorden.
(420) Een trouwe minnaer can sijn lief wel verantwoorden.
[Troyca classis.]
Het Troyaens schip al ree wel gewapent gemant is.
De wint en de riemen sullen corte mijlen maken.
Als een coninginne sulde ghy dan triumphant fris
In mijn steden onthaelt worden, elck sal naer u haken
(425) Als naer een Goddinne, deerde die ghy sult genaken
Sal soetguerich riecken, en behoorlijcke sacrificien
Sullender ooc blijcken, en dan voor alle saken
Vader en moedere, sonder quade suspitien,
Sullen u begiften ter eeren uwer edelder conditien.
(430) Ia susters en broeders, heel Troyen, so ghy sult sien,
Sal u beschencken. ia duer mijn petitien
Veel meer eeren sal u alomme gheschien,
Dan ick met letteren can toonen oft bedien.
Dus wijct van hier, so mach uwen lof vermeert worden
(435) De heylige selden in haer lant geeert worden.
[fol. P2r (109)]
[Nec tu rapta time.]
Ducht niet datter oorloge oft strijt duer sal rijsen fel,
Oft dat de Grieken daerom sullen toonen haer cracht.
Veel sijnder voormaels wechgeleyt, ick salt bewijsen wel,
Maer wie isser duer dit ontsach wederom gebracht?
(440) Al heeft Boreas om Orithiam groote fortse gewracht
En gevuert in Tratien naer sijnen appetijt,
Wie heefter oyt bloetgierich om getoont enige cracht?
Al onschaecte Iason Medea, noyt meerder spijt,
Die van Colchos en hebben daerom oorloge oft strijt
(445) Tegen Tessalien aengenomen tot geender hueren.
Theseus luttel ontsiende hinder oft verwijt,
Al ontwelchde hy Minos dochter met stouten cueren,
Die van Creten en sachmen daerom noyt oorloge vueren
Tegen die van Athenen, alsoot wel bloot is.
(450) De vreese in dese sake meer dan den noot is.
[Finge tamen.]
Oftmen nu hieromme een oorloge saghe spruyten,
Meyndy dat mijn vromicheyt dan sou wijcken?
Asien is vry wel so machtich binnen en buyten
Als u lant, van volcke en peerden niet om gelijcken.
(455) Paris sal oock wel so veel moets laten blijcken
Als Menelaus, in wapenen hem verre te cloeck.
Ick heb dat ick maer een kint was met vrome practijcken
De Sicelianen verslegen, die met een stout versoeck
Ons beesten gehaelt hadden wt onsen hoeck.
(460) Dies ick duer sulc feyt creech Alexander den name.
[in margine: Paris hiet ooc Alexander.]
Doen ick ionck was creechick ooc menighen vloeck
Om dat ick yegelijcken te boven ghinck als de bequame.
Ick verwan Ilioneum en Deiphobum eersame.
Men mach my ontsien van by en van verre mede wel,
(465) Mijn geschut vliecht na sijn behoorlijcke stede wel.
[fol. P2v]
[Non potes haec.]
Waer blijct de vromicheit die Menelaus bedreven heeft
In sijn ionckheyt? luttel is hy tot wapenen gewent.
Hectorem mijnen broeder men oyt gegeven heeft
Meer lofs en prijs, dan thien Griecken excellent.
(470) Mijn macht is noch seer weenich bekent,
Ghy en weet noch niet wie ick ben oft wat ic vermach.
Ick ben weerdich uwer schoonheyt seer ient.
De Griecken en sullen vrij niet duer ontsach,
Huer dorren rueren, oft doen dorren eenich gheclach,
(475) Al comense ooc ic sal u beschermen met mijnen handen,
Want u schoonheit is mi weert om te slane eenen slach.
Ia al creech ick de heel werelt voor mijn vianden.
Dies te meerder uwen lof sou wesen in alle landen.
Dus verstout u, ende laet ons na Troyen vlien,
(480) Al dat u herte begeert sal u daer geschien.
Hier eyndt dese Epistele
van Ovidius.
Hier eyndt dese Epistele
van Ovidius. |
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
HElena ghelesen hebbende Paris brief, hem daerop eerst grammelijcke antwoorde gegeven heeft, maer int leste beghint sy haer wat te submitteren, hem te kennen gevende dat hy op hope leven soude, ende dat hy noch wat vertoeven moeste, tot dat het pas gave om met hem te reysene. Ende daer nae is sy met hem nae Troyen gevaren, ende heeft haren man verlaten.
[fol. P3r (110)]
Hier beghint de
Epistele, die Helena
schrijft tot Paris. |
Ende beghint aldus int Latijn.
Nunc oculos tua cùm violarit epistola nostros,
Non rescribendi gloria visa levis.
SO haest als ick uwen brief hadden ghelesen,
De woorden en waren my niet seer aengename.
U weder te schrijvene docht my gheen ydelheyt wesen,
En u te antwoordene ic my wel half scame.
(5) Hoe derfdy een gehoude vrouwe alsulcke blame
Te voren leggen, ghy die comt wt vremden landen?
Hebbick u daerom in mijn havene bequame
Soo gewillich ontfangen? (tfy u der schanden)
Beter haddick voor u (gelijckmen plach den vyanden)
(10) De poorten gesloten. ia haddick gheweten
Dat ghy u so stoutelijck hadt willen panden.
Al acht ghy mi onnoosel (ick derfs my vermeten)
Denct oft ic u qualijck antwoorde, al hebick versleten
Boerinnelijck mijnen tijt tot elcken keere.
(15) Eerbaerheyt is een vrouwe de meeste eere.
[fol. P3v]
[Si non est ficto.]
Al en sie ick niet rijpelijck als de valsche van gronde,
Al ben ick vrolijck van geeste, en blije van manieren,
Al en can ick niet spreken met geveysden monde:
Nochtans en hoordy geen schande van my crayieren.
(20) Ongecorrumpeert is mijn fame. sonder schoffieren
Hebbick tot noch toe geleeft in eerbaerheden.
Daerom verwondere ick my, duer wiens bestieren
Ghy hoept mijns te gebruyckene met onsuyver seden.
Om dat Theseus my eens in tijden voorleden
(25) Ontschaecte, meyndy dat ick my sal laten wech leyen
Anderwerf daeromme na vremde steden,
En van mijnen man so oneerlijck scheyen?
Hadde ick my van Theseus laten vervleyen
Met woorden, so hadde ick oneerlijck ghedaen dan.
(30) Qualijc een vrouwe foortse en gewelt wederstaen can.
[Non tamen ex.]
Synen wil (hoe hy hem pijnde) noyt hy volbracht heeft,
Vreese meer dan perijckel my altoos was ontrent.
Alleene hi mynen mont gecust (ende daer duer cracht) heeft.
Maer anders en heeft hy my niet bekent.
(35) Soude ghy hier mede niet geweest hebben content,
So mach icke sijn beleeftheyt wel prijsen:
Want ic weder thuys quam ongescadicht, ongeschent,
Het blijct datmen sach sijn herte rijsen
Tot compassien, om dat hy u soude voorwijsen,
(40) Een exempel, dat ghy als de ele van bloede
In gheen dorperheyt en soudt veriolijsen,
En my gheen oneere (so ic bevroede)
Te voren en sout leggen. Dus neemt int goede
Mijn vermaen: alle saken te dege versint
(45) Eer ghy stoutelyck eenich werck beghint.
[fol. P4r (111)]
[Nec tamen.]
Niet dat ick gram ben, verstaet de arguatie,
Wie sou een ionstich hert connen grammelyc aenscouwen?
So verre als de liefde (so ghy segt)* is sonder simulatie
Daer ick in twijfele, niet dat ick uwer ontrouwen
(50) My beclage, maer want gemeenlijck de vrouwen
Worden alte haest duer dlicht gelooven bedrogen.
En de mans dickwils in haer woorden flouwen,
Die menige simpel maecht hebben gelogen,
En deerlyck dnet over thoot getogen.
(55) Al misdoen ander vrouwen nae u verclaren,
Al hebben de schoonste dickwils oneere geplogen.
Twaer iammer dat daeromme (tsy out oft ionc van iaren)
Alle schoon vrouwen oneerlijck waren.
By sulcke en wil ick my compareren niet.
(60) Schoonheyt en eere tsamen wel accorderen siet.
[Nam mea quod.]
Al werdt mijn moeder onteert met loosen bestane,
Meendy dat ick daerom oock sal croken mijn eere?
Sy wert bedrogen onder tdexsel van eenen swane,
Sy can haer wel van dien verseere
(65) Verontschuldigen, Iuppiter die opperste heere
Wracht selve dese fortselijcke daet.
Maer ick en soude nu, noch nemmermeere
Met yemanden dusdanigen quaet
Connen verantwoorden. dus Paris u hant van my slaet.
(70) Al beroemdy u van u groot geslachte,
Ende verheft u als een edel potestaet,
Ick ben oock van eenen huyse groot van machte,
Pelops oft Tantalus ick noch cleyn achte,
Is Iuppiter niet mijn eygen vadere?
(75) Hoe can yemant van bloeye God wesen nadere?
[fol. P4v]
[I nunc, et Phrygiae.]
Wat wildy u dan vele beroemen ghy.
Van u afcomste, en u edel natie?
Priamum ende Laomedon muechdy wel noemen vry,
Maer edelder is vele mijn fondatie:
(80) Want Iuppiter, die sittende is inde hoochste statie,
Is de naeste van mijnen geslachte claer,
En Priamus is maer de vijfde generatie.
Al ist rijck van Troyen seer machtich, voorwaer
Dit rijck en is daerom niet te minder een haer.
(85) Al en is dit lant niet soo overvloedich:
Van volcke, en rijcdom, als Troyen daer.
Weest hieromme niet soo hoomoedich:
Want onbesneden en grof, so ic ben vroedich,
Sijn de manieren en tvolck daer te lande.
(90) Hy crijcht genoech die subtyl is en abel van verstande.
[Munera tanta quidem.]
Uwen brief geloeft my schoon ghiften rijckelijck
Ia die een Goddinne wel souwen becueren.
Maer wilde ick van mijn eere sijn wijckelijck
So haddick liever dat my mocht gebueren
(95) U schoonheyt, dan u giften tot allen hueren.
Mijn suyverheyt sal eer met my sterven,
Dan ick om u giften, hoe groot van valueren,
U volgen sou in de Troysche erven
U alleene sou ick liever verwerven,
(100) Dan al uwen rijcdom: niet dat ick versmade
U presentatie, al wil icse derven,
Men behoort niet ondanckbaer te sijne, als de quade.
Al tghene dat geiont wort vroech oft spade
Wt reynder liefden amiable,
(105) Dat behoort wel te wesen acceptabele.
[fol. P5r (112)]
[Plus multò est.]
Maer dat ghy my so vierich mint, is meer te achtene,
Dan alle u rijcdommen, en giften groot,
En dat ghy sulck lijen int herte sijt verpachtende
Om mijnen wille: ende comt over de zee bloot
(110) Van so verre: niet ontsiende perijckel oft noot.
Ick mercke dicwils over tafel u voortstellen oock
Ic worde dicwils (nochtans veysick my) van schaemten root
U lodderlijcke oogen genoch u liefde mellen ooc,
Van u versuchten en stenen mach ick wel spellen oock
(115) Mijnen croes daer ick wt drincke ghy aentast,
En u lippen (slachtende Venus ghesellen oock)
Aen de selve sije ghy te setten past,
Daer ick ghedroncken hebbe, liefde geeft den last.
My verdriet dickwils dit vrempt abuys siet,
(120) Maer liefde die blint is, en acht scande, oft confuysheyt niet.
[Et saepe extimui.]
Dickwils sorgick dat mijn man sal worden gheware,
En ben selve beschaemt duer al dit bedrijf:
Dies ick binnen smonts murmurere duer den vare,
Om dat ghy geen schaemte en hebt in u lijf,
(125) Maer liefde en aenmerct niet alsulck* ghekijf.
Dan vinde ick dicwils eenen wonderlijcken brief,
Op de tafel ghescreven met u vingheren stijf,
En met wat wijns, deze woorden, Ick heb u lief,
Dan wencke ick u (al ist u een ongherief)
(130) Met mijn ooghen, (tis dickwils ghebleken)
Dat ick u niet en gheloove, maer noyt meerder grief.
Aldus sou ick van de liefde oock leeren spreken
Haddick willen misdoen, duer dusdanighe treken
Soudy my wel ghebracht hebben in u net,
(135) Ghelijck de quackeler, tquackelken brengt int perket.
[fol. P5v]
[Est quoque confiteor.]
U schoonheyt (ick kent) en is elcken gheiont niet.
Men vinter ghenoch die u sullen begeeren.
Beter ist dat ghy u stelt ter eeren terstont siet
Met een andere die haer niet en sal weeren,
(140) Dan dat ghy de eerbaerheyt so schandelijc sout deeren.
Spigelt u aen my, en weest gherust,
En leert de schoonheyt doch ontbeeren.
Tis een groote duecht te bedwinghen den lust:
Wel hem die sijn begeeren also blust.
(145) Men vinter al meer die mijn schoonheyt reene,
So wel als ghy begheeren. maer sijn ghesust.
Meyndy dat u ooghen gau sijn alleene?
Een ander siet so scherp als ghy soo ick meene.
Den stouten niet, maer den onbeschaemden slacht ghy.
(150) En die onbeschaemt is, die wort veracht vry.
[Tunc ego te.]
Ick wou wel dat ghy gecomen waert doent tijt was,
Met u schip hier tot uwen ghewinne,
Doen ick van soo menighen vrijer ghevrijt was:
Haddick u doen ghesien, also ick u nu bekinne,
(155) So soude ick als een vrindinne,
U voor al vercoren hebben met rijpen rade.
Menelaus en sal hem niet belghen hier inne,
Die nu int besit is, en ghy comt te spade.
U hope was te traech om verwerven ghenade.
(160) Na tghene dat eens is wech ghegeven
En wilt niet meer talen, schout schande en schade.
Nu u huysvrouwe te sine waer een dwaselijc sneven.
Men siet Menelaum teghen my niet leven
So oneerlijck, dat ick hem verlaten souwe.
(165) Dwaes waer hi, die vrijgoet, om onvrijgoet haten souwe.
[fol. P6r (113)]
[Desine molle]
Mijn sinnen doch aldus niet verturberende sijt.
Een vrouwe die is saechtmoedich van natueren.
Niet hinderlijck doch haer corrumperende sijt.
De gene wiens liefde, so ghy segt, u doet trueren,
(170) Laet fortune (so langhe alst mach ghebueren)
Haren voortganck hebben en van mijnder eeren,
En berooft mi doch niet met so slimme cueren,
Ghy segt dat Venus (een groot verseeren)
My u beloeft heeft om sduechs vermeeren,
(175) En dat ghy saecht in Ides gheberchte staende
De drij goddinnen voor u naect sonder cleeren,
De eerste gheloefde u, als de verwaende
Groote conincrijcken, de tweede u vermaende
Dat ghy met wijsheyt alle saken ontpluycken sout,
(180) De derde dat ghy u lief, die ghy nu eyscht, gebruycken sout.
[Credere vix.]
Voerwaer seer qualijcken can ick ghelooven
Dat de hemelsche goddinnen, weert eere en reverentie,
Haer lieten so slechtelijcken verdooven,
Om van u te hoorene een sententie
(185) Haerder schoonheyt, cleyn is de credentie.
Ick neme deene is waer, maer tschijnt heel ghefingeert sijn
Dat voor uwen arbeyt en diligentie
U soude mijn schoonheyt ghepresenteert sijn,
De welcke so groot niet en can gheestimeert sijn,
(190) Om voor een godlijcke gave te schinckene.
Twaer genoech dat mijn scoonheit mocht gelaudeert sijn
Van de menschen: die schijnt nu te blinckene
Inden hemel, want so ick pijne toverdinckene,
Venus sal schiere my sulcx benijen.
(195) Die begaeft is, wort vervolcht van alle sijen.
[fol. P6v]
[Ferrea sim.]
Straf van natueren moest ick dan wesen,
Soudick niet u met ionsten weder beminnen.
Maer niet straf en ben ic, nochtans sulc eene gepresen,
Lief te hebbene en derf ick niet beginnen.
(200) Want ick altoos sorghe, dits mijn versinnen,
Dat ghi mi niet en sult geworden, wat willic mi moeyen
Aenden zeecant, daermen geen vruchten en can winnen.
Met den ploech te eerene, twaer een dwaselijc spoeyen.
Ick ben oock simpel en slecht van bevroeyen.
(205) Om mijnen man te verschalckene, luttel practijcken
Can ick versieren, sulcx sachmen my oyt verfoeyen.
Noyt man (dat kenne God) in geene wijcken
En heeft in my eenighe fraude sien blijcken:
Dies ick u nu moet desen brief schrijven.
(210) Qualijck sou ick connen u heymelijck lief blijven.
[Felices quibus]
Wel sijnser ane die sulcx hebben gheuseert oyt,
En die haren man connen tromperen als de coene.
Maer eylaes ick en heb sulcx ghehanteert noyt,
Dies my dwerck valt te lastiger om doene:
(215) Vreese, en schande, sijn avont en noene,
In mijnen weghe. ick sorghe voor dammagie.
My dunct, een elck siet na my met quaden opinione.
Ick hebbe vernomen dat het volck met clappagie
Hem mijnder seer moeyt, vertellende ragie,
(220) Daerom houdt u bedect (of ghy moet aflaten)
En weest gheveyst voor dienstmaecht en pagie.
Speelt looslyck u spel, en dat by maten,
Menelaus absentie neempt tot uwer baten,
Deur die vryicheyt muechdy wat ionsten ontpluycken:
(225) Laet ons alst past, by tije, solaes ghebruycken.
[fol. P7r (114)]
[Ille quidem procul est.]
Hy is wt den lande, groote nootsake
Dwanck hem te treckene na de Cretense palen.
Hy was eens in twijfel, dies was ick tonghemake,
Ick sprack: reyst henen, maer keert sonder dralen,
(230) Duer dit woort custe hi mi, bevelende met soeter talen.
Dat ick voor mijn huysghesin wel sorghe sou dragen,
En sonderlinghe hoordemen hem van u verhalen,
Dat ick u doch, was al sijn gewaghen,
Wel tracteren soude, meer dan vrienden oft maghen.
(235) Ick en cost my van lachene nau onthouwen.
Ick bedwanc mi dat ic nau en cost antwoorden oft vragen
Dan alleenlijc seyde ic, ick sal sonder flouwen,
Maer al is hy ghereyst, ick moet u waerschouwen,
Denct niet dat ghy my daerom hebt heel tuwen wille.
(240) Eens Conincx hant reyct verre, houdt u doch stille.
[Fama quoque.]
De fame is ons oock hinderlijck, die is int hooren snel,
En hoe ghy my meer lofs geeft met uwen monde,
Dwelck hem (denckic) comt ter ooren wel,
Hoe hy meer redene heeft tot elcken stonde.
(245) Om te vreesene voor sulcken onghesonde.
Mijnen lof die ick geerne hoore, is my schadich.
Daerom waert beter dat wy met gheveysden gronde
De fame verschalcten, die ons quelt sus ongenadich.
Duer mijn eerbaer manieren en wesen ghestadich,
(250) Betrout my Menelaus by u te sine alleene.
Maer voor mijn schoonheyt vreest hy en is beladich.
Voor oneerbaerheyt, alsoo ick wel meene,
Hy luttel anxst heeft, in mijn suyverheyt reene
Is hy gerust, nochtans sorcht hy voor hinder oft noot.
(255) Want de schoonheyt crijcht altoos menigen aenstoot.
[fol. P7v]
[Tempora ne pereant.]
Dat wy geenen tijt versuymen souwen,
Nu hy gereist is, is u bevelen vroet,
En dat wy gebruycken naer Venus castuymen souwen
Sijn absentie, met iocken en spelen soet.
(260) Ick wille wel, maer ic duchte, dies therte quelen moet,
Niet stoutelijck en derf ick den wille volbringhen:
Twijfele, de ghepeysen noch helen doet.
Ick en wete wat doen, laten, oft ghehinghen:
Mijn man is absent, veel oorsaken my dwinghen.
(265) Wy slapen elck alleene, de nachten sijn lanck,
U schoonheyt en de mijne haer onder een minghen,
Wij spreken malcanderen toe, maer den troost is cranck,
Wij converseren in een huys sonder ondanck,
Het sijn al saken die damoreusheyt verwecken.
(270) Die sinen oogst laet voerby gaen, slacht wel den gecken.
[Quod mala persuades.]
Qualijck hebdy my noch omgheset met al u schrijven.
Leert my straffelijcker, sonder vermijen,
Op dat ghy mijn onnooselheyt muecht verdrijven,
En mijnen grooten anxst daer ick om moet lijen,
(275) Op dat ick stoutelijck mach met u verblijen,
Oft de wijle dat mijn liefde eerst is ontsteken.
Laet my int beghinsel daer noch teghen strijen.
Met luttel waters (tis dicwils gebleken)
Canmen eerst een cleyn vier blusscen, so ooc der minnen treken
(280) Salmen int beghinsel wel wederstaen,
En ooc in vremde ridders die van verre comen gestreken,
En is geen vaste liefde, al ijdel waen
Haer te seere te betrouwene, en sijn onderdaen.
Haer liefde dwaelt gelijck sij in allen gehuchten claer,
(285) En alst qualijck tiert, dan sietmen vluchten haer.
[fol. P8r (115)]
[Hypsiphile testis.]
Ick wilt betoonen met Hipsyphile die Iason beminde,
En met Ariadne, welcke Theseus sonder sparen
Op een eylant liet sitten met groote alinde.
Men heeft oock ghesien u ontrouwe baren
(290) Aen Oenone, die ghy eens lief hadt over veel iaren:
Sy heeft selve naer u hier comen vraghen,
Maer ick neme dat ghy u nu wilt paren
Trouwelijck by nachten en daghen
Met vaste liefde, als oprechte minnaers pleghen.
(295) Het waer nu quaet om doen, ick moet u ontdecken,
Want als wy malcanderen best souwen behaghen,
Dan sal u volck haer zeylen gaen optrecken,
Aensiende den wint, die u sal verwecken
Naer huys te reysene sonder verbeyen dan.
(300) Aldus de wint duchtick sou ons liefde scheyen dan.
[An sequar.]
Willick u volghen en doen uwen raet dan,
En gaen besien de stat van Troyen breet en wijt,
Soo wordick Priamus dochter sonder verlaet dan.
Och, de fame sou dan genereren grooten nijt,
(305) Heel aertrijck sou met mijn schande vervult sijn subijt:
Wat sou Sparten dan van my al versieren?
Wat sou Achaya segghen duer haet en nijt?
En als ick dan quame op u frontieren,
Hoe souwen de Troyanen dan oock crayieren,
(310) En heel Asien. certeyn mijn ooren,
Mochten dan wel tuyten duer dit bestieren.
Moghelijck dat Priamus hem oock soude stooren,
En u moeder sou vrempt op sien duer dit aenhooren,
Wie weet of ick u susters sal willecom wesen oock?
(315) Te seere stout, wort dicwils mispresen oock.
[fol. P8v]
[Tu quoque qui poteris.]
En hoe soude ghy my dan dorren betrouwen oock
Spigelende u duer dit exempel bloot,
Denckende dat ick slacht den valschen vrouwen ooc,
Om dat ick Menelaum, alsulcken coninck groot,
(320) So schandelijck trompere: menighen slach en stoot
Sorgick dat ick van u sou ghenieten.
En altoos suldy om mijn schoonheyt minioot,
Ialours wesen, dwelck my sou verdrieten,
En de tranen doen over mijn wanghen vlieten,
(325) Hoe deerlijck sal ick van u worden veracht.
Hoe dicwils suldy u scimpslaechskens op my schieten,
Heetende my overspeelster dach en nacht.
Niet peysende dat ghy my daer toe hebt ghebracht.
Soude ghy my, hoe sout my spijten och,
(330) Die doorsake van tfeyt sijt, sulc feyt verwijten noch?
[At fruar Iliacis opibus.]
Ick sal gebruyken segdy de costelijcheyt van Troyen,
Ia meer dan ghy gheloeft hebt sal ick verwerven.
Purpuren abijten sullen mijn herte verfroyen,
Gout oft silver en sal ick geensins derven.
(335) Maer wilt u niet belghen, leven en sterven
Wil ick op mijn eerde, u giften rijckelijck
En sullen mi niet locken van de Griexse erven,
Want oft mi de Fortune ware beswijckelijck,
Tsy met siecten, oft (soot somtijts is blijckelijck)
(340) Met eenich cranck ongheval, segt van wien
Sou my dan bijstant comen, mijn broeders ghelijckelijck
Souwen verre te halen sijn. waer sou ick vlien?
Cleynen troost sou mi oock van mijn moeder gescien.
Waer sou ic henen? suyt, noort, west, oft oost sueven.
(345) Als voerspoet faelgeert, vrienden quaden troost geven.
[fol. Q1r (116)]
[Omnia Medeae.]
Men sach Iason Medea oock veel gheloven,
Nochtans heeft hy haer namaels verboden zijn huys
En noch schandelijck wt gestooten daer en boven.
Doen en vantse aen haer vrienden (zijnde confuys)
(350) Troost oft secours. maer ick hope alsulck abuys
En soude tusschen ons beyen niet gebueren,
Het waer oneerlijck soudick int leste worden u refuys.
Nochtans Medea vreesde ooc luttel voor sulcke cueren.
De beste hope doet namaels dickwils meest trueren.
(355) Al is de zee stille als de schepen tseyle gaen
Namaels doetse dickwils groot leet besueren.
Oock vreese ick voor tvier (so ghy my doet verstaen)
Dwelc u moeder sach doen sy u droech, ende tvermaen
Van den waerseggers quelt my avont en noene.
(360) Maer tegen Gods wille en is niet te doene.
[Utque favet.]
En gelijck Venus u ionstich is, wilt dit versinnen,
Die dubbelen prijs duer u heeft gecregen.
So vreese ick te meere dander twee Goddinnen,
Die duer u vonnisse luttel zijn bedegen.
(365) Haer gramschap sal u en my in alle wegen
Sorgick vervolghen, duer haet en nijt.
Daerom ga ick met u (so ick ben ghenegen)
Ick en twijfele niet groote oorloghe en strijt
Salder wt spruyten van beye zijen breet en wijt.
(370) Sachmen niet de Centauren oorloghen wreet
Tegen de Lapithen, duer Maers imborstighen spijt,
Om Hippodameas wille? so elck wel weet.
Menelaus en heeft my oock niet soo leet,
Sijn bloet hem terstont, verwermen sal.
(375) En ontwijfelijc mijn broeders sullen mijn eere bescermen al.
[fol. Q1v]
[Quod bene te.]
Dat ghy u van u cloeckheyt wilt beroemen,
U schoonheyt en dient voewaer niet tot arbeyt en pijne.
Ghi hoort veel liever Venus dan Mars noemen.
Laet die stercke vechten blijft ghi achter de gordijne.
(380) Hector sal voor u wel strijen tot elcken termijne.
Maer Venus crijch sal u veel beter voegen.
Och waer ick wat looser en stouter van schijne,
Ick sou mi met u wel laten genoegen.
Maer therte is noch bloo, en doet om mijn eere wroegen,
(385) Anders sou ic schaempte setten aen een sije.
Mijn sinnen, die oyt tot u ionste droegen,
Sijn wel half verwonnen ick u belije.
Ghy begeert by my secretelijck te sijne als de vrije
Om ionste te toonene sonder begrijpen.
(390) Weest niet so haestich, alst past by tije
Sal sulcx gebueren laet de vruchten badt rijpen.
[In margine: Ad huc tua messis in herba.]
Groote haest doet dicwils pijnlijck nijpen,
Hier mede wil ick mijnen brief gereet sluyten
Mijn camerieren sullen u beter bescheet wten.
Hier eyndt dese Epistele van Ovidius.
[fol. Q2r (117)]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
LEander een ionghelinck sijnde, in een stadt woonde geheeten Abydos gheleghen in Asia, de welcke beminde een ionghe maecht ghenaemt Hero, woonende in een ander stadt geheeten Sestos: maer want tusschen Abydos en Sestos een cleyn zee gelegen was, so en mocht Leander Hero altoos tot sinen wille niet spreken, ende ontsiende ooc sinen vader tot haer niet wel varen en dorste, soo is hy dickwils by nachte wt sijns vaders huys heymelijck ghegaen, ende is in dzee geloopen swemmende naer sijn liefste. Maer overmidts grooten tempeest dat hy de zee niet gebruycken en mochte, soo hadde hy verdriet in sijn herte, ende sant haer desen brief, haer vermanende dat sy haer niet laten verlangen en soude, hy soude terstont bi haer comen, waert sake dat eenich weer worden mochte, maer liever sou hijt noch avontueren te swemmene, niet ontsiende den storm oft tempeest dan langer haer gesichte te dervene.
[fol. Q2v]
Hier beghint de
Epistele die Leander
schrijft tot Hero. |
Ende begint aldus int Latijn.
Mittit Abydenus quam mallet ferre* salutem,
Si cadat ira maris, Sesta puella tibi.
EEn groet sende ic Leander die ic liever bringende waer
Selve, als de zee ghestilt is, u Hero vriendinne.
Is God ionstich der liefden, met tranen springende claer
Suldy desen brief lesen mistroost van sinne.
(5) Och luttel ionsten draecht God tot de suyver minne.
Want simpelijc begeer ic maer als ick plach te doene
Te swemmene duer de zee met cloecken beginne,
Maer Aeolus rebelleert my als de coene.
Ghy siet selve hoe swert als peck avont en noene
(10) Dat de locht gestelt is, de zee maect ragie.
Duer de winden verstoort met wreeden faetsoene.
Den schippers nau gheiont wort vrij passagie.
Maer een heeft hem verstout noch vroom van coragie,
Den welcken ick desen brief in handen gaf.
(15) Stoute waechalsen en ontsien God oft vianden straf.
[fol. Q3r (118)]
[Ascensurus eram.]
Ick sou my int schip oock mede gevelt hebben,
Maer doen hy subytelijck af seylen souwe,
Doen sach ic volc die mijn liefste souden gemelt hebben.
Die ick liever noch verborgen houwe.
(20) Maer dese brief schreef ick terstont met rouwe.
En sprack slachtende den ontpasten,
Gaet ghy geluckich brief by de soete trouwe,
Die u met saechte handekens sal aentasten.
Haer lippen en sullen u oock niet verlasten
(25) Als sy den seghel met haer tandekens blanck
Sal aftrecken, daer ick nu na moet vasten.
Dit sprack ick binnen smons met sinnen cranck
Scrijvende, liever haddick geweest op den ganck
Om selve dwoort te vuerene o Hero schoone.
(30) Gheen ghetrouwer bode dan selve in persoone.
[At quanto mallem.]
Och liever sou de hant met arbeyt en pijne oock
Swemmen, dan schrijven en my over dzee vueren,
Bequamere is sy daer toe: met blijeren schijne oock
Soudse de zeebaren wech smijten dan de penne rueren.
(35) Nochtans moetse als een dienersse tot deser hueren
Der sinnen ghetuyghenisse wercken.
Seven nachten lanck heeftmen nu sien dueren
Desen tempeest, en de windige swercken
Sien vliegen, maer ick wensche dat met meerder verstercken
(40) De zee moet blijven dueren, ist datmen waerlijck
Sint ter tijt eenige ruste in my heeft connen mercken.
Op een steenclippe sit ick dickwils swaerlijck
Versuchtende, dooge en therte hebbende claerlijck
Naer uwen hoeck toe, daer dlichaem qualijck geraken can.
(45) Tvlammende vier dunct my van uwen toren blaken dan.
[fol. Q3v]
[Ter mihi deposita.]
Drijmaels hebbick mijn cleederen wtgeschoten al,
Drijmaels spranck ick in dzee sonder verreysen,
Maer Boreas repugneerde my int tvloten al,
En dede my fellijck te rugge deysen.
(50) O genadige Boreas, wat muechdy peysen?
Waerom wildy aldus den minnaer bestrijen?
Wat soudy dan doen (hoe meuchdy u dus veysen)
Haddy noyt liefde geproeft in voorleden tijen?
Al sydy nu vercoelt ghy moetet belijen
(55) Men sach u na Orythiam eens branden vierich
Die u sou belet hebben doen eenich soet verblijen
Denct hoe ghy oock sout geweest hebben crayierich.
Spaert doch den minnaer, weest wat manierich
Te minder quaet sal Hippotades u toe schrijven siet.
[in margine: Eolus heet ooc Hippotades]
(60) Die ene ander plaecht, en sal ongeplaecht blijven niet.
[Vana peto.]
Eylaes! mijn gebet is van cleynder weerden,
Al even suerlijck is hy murmurerende,
En als de strafste in sijn volheerden,*
Tot gheene plaetse den storm minerende,
(65) Och oft ick mocht sijn triumpherende
Med Dedalus vluegelen tot desen termijne:
Vromer dan Icarus sou ick sijn passerende
De stoute zee na de liefste robbijne.
Ick en sou niet ontsien verdriet hinder oft pijne
(70) Mocht dlichaem in de locht eens sijn crachten baren,
Dwelck noyt en vreesde onder dwater te sijne.
Och als zee en wint my nu aldus beswaren,
Dan sitte ick en peyse om ons minnelijck paren,
En ons eerste versamen sonder vermijen.
(75) Tis een vruecht toverdenckene voorleden melodijen.
[fol. Q4r (119)]
[Nox erat incipiens.]
Eens doen den avont viel (ick moet verhalen claer)
Wt mijns vaders huys ginck ick heymelijc strijcken,
Mijn cleeren schote ick wt sonder dralen daer,
Anxst noch vreese en dede my wijcken.
(80) Ick spranck in dzee de armen toonden practijcken.
De mane, dwelck ick haer eeuwich loonen moet.
Wert my ionstich, soot wel mocht blijcken,
En als een ghesellinne gincse haer vertoonen soet,
Mijnen wech dede sy heel verschoonen vroet.
(85) Ick sach opwaert duer haers lichts vermeeren,
O schijnende claerheyt (sprac ic) die twee persoonen doet
Nu dese vrientschap, weert sydy alder eeren.
Denckende om den berch Lathmus die u verseeren
Dickwils genas, als ghy by Endimion vruecht vont,
(90) Natuerlijck gevoelen alle minnaers deucht iont.
[Tu dea mortalem.]
Ghy zijt wt den hemel als een Goddinne groot
Nagevolcht een sterflijcke creatuere.
En een Godlijck wesen ick beminne bloot,
Sulcken naem weerdich tot elcker huere,
(95) Want haer schoonheyt gelijct een Godlijcke figuere.
Naest Venus en u, niemant anders wtgesteken,
En weet ick geen suyverder, dies icker na spuere.
Gelooft mi niet, maer selve merckt haer schoonheyts treken.
Gelijck ghy, o claerheyt, comt gestreken
(100) Al vlammende onder de sterkens cleene,
Die altoos u hebben geeert en geweken.
So is sy oock onder alle vrouwen eene
De excellentste. dese woorden gemeene
Sprack ick int swemmen met soeten gepeyse.
(105) Vrolijcken cout verlicht altoos de reyse.
[fol. Q4v]
[Unda repercussae.]
Duer dweerschijn der manen blincte dwatere,
Den nacht scheen gelijck den dach bequame,
Nieuwers en hoordick geluyt, ghetier, oft gesnatere,
Dan alleene dat ick maecte met mijnen lichame.
(110) Alcione bewees my oock als de eersame
Soeticheyt, haerder liefden zijnde gedachtich.
Ick rechte my eens oppe schouwende blame,
Als de vermoeyde duer tswemmen onsachtich:
Doen docht my dat ick sach en twas warachtich,
(115) U lichtende vlammen vanden toren blaken.
Doen werden mijn leden weer cloeck en crachtich,
Het vierich herte sachmen inwendich haken,
Het water en wert my niet te cout om genaken,
U liefde cost my verwermen van binnen.
(120) Geen meerder hitte dan tvier der minnen.
[Quo magis accedo]
Hoe ick my meer spoeyde, hoe dlant nadere quam,
Al vercorte den wech, ick bleve even vierich.
En so haest als ghy my saecht, in therte te gadere clam
Moet en couragie, en werde lof gierich,
(125) Om u int swemmene te behagene cierich,
Mijn armen wtworpende na u gesichte.
Maer u voester verboot u, altoos manierich,
Dat ghy soudt boven blijven als de gestichte.
Maer dickwils achte ghy haer woorden lichte,
(130) En quaemt vierich geloopen, niet mijende dwater ondrooge,
Omhelsende my in u armkens dichte,
Vriendelijcke cuskens met gedooge
My ionnende, weerdich Iuppiter den God hooge,
My droogende, en trockt de cleeren van uwen lijve.
(135) Mijn herte ontfunct noch als icker af schrijve.
[fol. Q5r (120)]
[Caetera nox.]
Met wat vruechden ick dan noch triumpherende was,
Dats den nacht, der plaetsen, en der manen kinnelijck.
Met hoe grooten verdriet my Neptunus tracterende was,
Dit ontallijc solaes wast al verwinnelijck.
(140) Hoe wy min respijts hadden (waren wy versinlijck)
Hoe wy den tijt beter namen ware,
Huere, minute, noch oogenblic, sonder eenig werc minlijck
En lieten wij passeren, en als den dach int clare
Ons anxtelijck quam bestrijen met vare,
(145) Doen vlogen ons cuskens overvloedich met hoopen,
Den tijt beclagende met misbare,
Die ons so rasschelijck (so my docht) was ontloopen.
Och, haddick een huere om gelt moghen coopen,
Gout oft silver en sou ick niet ghemijt hebben.
(150) Tsijn arm amoruese die anders geen repijt hebben.
[Atque ita contatus.]
Als een die ws voesters vermaen ontsiende was,
Na de zee terstont (maer niet geerne) so spoeydick.
Och, wat vriendelijckheyt ick u doen biende was,
Int afscheyen, in mijn tranen so vloeydick,
(155) Om naer u om te kijckene dickwils my moeydick,
So langhe alst my mocht sijn ghebuerende.
Als een vroom swemmere stoutelijck so roeydick
Met mijn armen, als ick naer u was spuerende.
Maer in thuys comen eylaes al truerende
(160) Sachmen my vloten, eenen mensche scijnende
Die verdroncken is, handen noch voeten ruerende.
Al rollende ben ick my tuwaerts pijnende,
Maer in thuys keeren, is my traechheyt verdwijnende,
Climmende ben ic dan swaerlijck dunckt my om hooge.
(165) Tis pijnlijck te scheyene wt liefs ooge.
[fol. Q5v]
[Invitus patriam repeto]
Van u so sceye ick teghen mijnen wille.
Teghen mijnen wille blijve ick hier te lande.
Waerom houdy twee herten met uwen gescille
Van een, o Neptune slecht van verstande:
(170) Die tsamen behooren als de valiande?
Twee sielen en een lijf op diversche eerde
Doedy woonen, schaemt u de schande.
Och oft ick woonde in Sestos by u, o suver geerde,
Oft ghy by my in Abidos edel van weerde.
(175) Elck lant is my even behaechelijck,
Om met u te triumpheren, tsy te waghen oft te peerde.
Alsoo dickwils als de zee wort versaechelijck
Verstoort, so dicwils is therte plaechelijck,
Verturbeert met swaren gequelle.
(180) Absent van lieve te sijne, is lief een helle.
[Iam nostros curvi.]
De Dolphijns in dzee sien nu merckelijck,
Ia alle visschen mijn vierich laboreren.
Eenen pat scier duer mijn voetstappen werckelijck
Aen de zeecant blijct, duert dicwils frequenteren,
(185) Gelijc de wagenwielen voren maken daer sy passeren.
Maer de winden benemen my nu straffelijck den ganck
Die so ongenadelijck dwater verturberen,
Ia datter geen schip nauwelijck vrij oft vranck
Is in sijn havene. doen Helles de maecht verdranck
(190) En was niet stuerder de zee, duer welck sneven
Sy den naem noch behouwen geeft met ondanck,
Haer is wreetheyts genoech doen toegeschreven,
Sy mocht nu wel sparen my en mijn ionck leven:
Haer criminelijck feyt doet my vreesen en grouwen.
(195) Die eens een quay fame crijcht moetse lang behouwen.
[in margine: Helles wert* over dwater ghebracht met tschaep met den gulden Vliese.]
[fol. Q6r (121)]
[Invideo Phryxo.]
Men sach dat Phryxus duer de diligentie
Van tscaep metten gulden vacht over dzee spueren mochte:
Maer geen beesten hulp opt scepen assistentie
En begeere ick, als my slechs gebueren mochte
(200) Dat ick dwater metten lichaem stoutelijc schueren mochte
Ic en roepe oock om gheenderhande consten ghepresen
Dan dat ick mijn ermen vrijlijck rueren mochte.
Schip, schippere, en vracht, wil ick selve wesen.
De sterre Elice, en Arctos in desen,
(205) Wil ic oock niet volghen, hoe clear sy staen ten toone.
Na geen sterren en vraecht mijn liefde wtgelesen,
Ia al siense som na Andromedes, oft Ariadnes croone
En al blinct Parrasis in den hemel schoone,
Al hoore icxse al prijsen, ick slacht den dooven.
(210) Hy is dwaes die de sterren wilt te seer ghelooven.
[Est aliud lumen.]
Om een ander claerheit (daer ick my op betrouwen mach,
Sekerder en vaster) moet ick altoos peysen,
Als ick die in dooge hebbe en aenscouwen mach,
So wil ick in Colchos sonder veysen,
(215) Ia oft aen deynde vander werelt reysen.
Beter sou ick swemmen duer sulck behagen,
Dan Glaucus die in zee leeft sonder verreysen.
Al ist dat mijn armen somtijts by vlagen
Duer vermoetheyt wat vertraghen,
(220) Ick spreke dan wilt u crachten ontpluycken noch,
Voor desen arbeyt eer corte daghen,
Suldy grooten loon ghebruycken noch,
En mijn alderliefdste saechtelijck omluycken noch,
Dan vliegense duer de zee met al de leden fris,
(225) Gelijc een peert (alst wten stal comt) dat onbereden is.
[fol. Q6v]
[Ipse meos]
Mijn liefde altijt tot uwaerts veerdich is,
Die my doet branden en naer u loopen* en bijsen.
O vrouwelijck wesen (die den hemel weerdich is,
Maer u ionste moet my noch doen veriolijsen
(230) Hier in der eerden, oft ghy moest my wijsen
Den wech des hemels oock als u pagie)
My iamert datmen ons vruecht so selden siet rijsen,
En dat duer de winden bedrijvende ragie.
Wat batet, al en ist* geen lange passagie
(235) Die in mijnen wech leet, is sy dies te min schadelijck?
Liever sou ick reysen een groote voyagie,
Als ick u sou mueghen ghebruycken ghestadelijck.
Bij sijn en niet ghebruyken is versmadelijck.
Hoe naeder tvier, hoemen meer hitten gevoelen moet.
(240) Hope sonder troost den minnaer woelen doet.
[Velle quid.]
Wie ben ick anders dan Tantalum slachtende oock
Die dorstich den vloet maer en mach sien voorbi loopen,
Luttel smaecx is hu van dappelen verpachtende oock:
Nochtans ghevoelt hijse aen sijn lippen by hoopen.
(245) Och waer duere moet ick sulcx oock becoopen?
Sal ick langhe blijven aldus ongherust?
Mach ick den minnen brant niet ontknoopen,
Dan alst Aeolus en Neptunus iuyst past en lust?
Moet der liefden brant duer de winter blijven ongeblust?
(250) Als ick niet sekers en hebbe dan wint en watere,
Sal hope sonder troost daerom blijven ghesust?
Al is de wint stuer, ic en acht sijn gepof oft gesnatere.
Sal ick om hem der liefster sijn een verlatere?
Niet langhe en wil ick my hier op versinnen.
(255) Liefde heeft menighe stoute daet doen beginnen.
[fol. Q7r (122)]
[Sit tumidum.]
Al est dat den tijt luttle ydoone is,
Nochtans sal ick u voldoen, en mijnen wil volbringen.
Al verheft haer de zee, dwelck sy ghewoone is,
Teghen haren danck sal icker vrij duer dringhen.
(260) Ick sal (hoepick) by u als de gheluckighe singhen,
Oft mijnder sorvuldigher liefden triumphant,
Sal de doot deynde sijn, diet al can dwinghen.
Maer biddende dat mijn lichaem aen u lant
Binnen der haven mach ghebercht worden valiant.
(265) Op dat ghyt al schreyende nog eens mocht genaken.
Segghende ick ben doorsake deser doot onplaysant:
Maer, my dit toe te schrijvene wil ick staken.
U herte mocht daer duer in onrusten waken,
En te swaerlijcker sijn versuchtende.
(270) Tghebuert dicwils dwelckmen is duchtende.
[Pace brevi.]
Een weynich tijts hebick voerspoet van doene.
Ick en sou na tempeest vraghen oft winter cout.
Och waer ick by u zije als de coene,
Mijn schip by u te meerene den sin niet en grout.
(275) Dan mach Boreas ruyschen en tieren stout.
Toeven, sal dan vruecht sijn, haest sal ic my verveeren
Dan om te swemmene als my iet benout.
Dan sal ick luttel de zee vloeken oft versweeren,
Want haer felheyt my dan sal luttel deeren.
(280) U armkens sullen my lichtelijck houwen
Als Aeolus wilt wat te seere ghebeeren.
Hier mede blijft ghesont eel fluer van vrouwen,
Soe haest alst weer en wint is, suldy mi aenschouwen.
Hebt een ooge in mijn seyl, ick sal u comen betrapen.
(285) Laet mijnen brief so langhe in u armkens slapen.
Hier eyndt dese Epistele.
[fol. Q7v]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
HEro als sy Leanders brief ontfanghen hadde, so heeft sy hem ter stondt gheantwoort, daer op eenen brief schrijvende ende te kennen gevende daer inne haer onsprekelijcke groote liefde: ende dat sy dickwils voor hem zeere besorcht was hem radende int leste dat hy hem niet te stoutelijk in de zee pijnen en soude te swemmene.
[fol. Q8r (123)]
Hier beghint de
Epistele die Hero scrijft
tot Leander. |
Ende begint aldus int Latijn.
Quam mihi misisti verbis Leandre salutem,
Ut possim missam rebus habere, veni.
DEn troost die ghi mi met woorden hebt gesonden
Compt Leander, laet my dien met de wercken genieten.
Tijt, hueren, minuten, wijlen, en stonden,
Dye ons vruecht vertrecken en doen verschieten,
(5) My te seere vervelen en verdrieten:
Want blakende ben ic tuwaerts meer dan ic my schame.
Met gelijcken viere wi branden, quaet om wtgieten,
Maer met ongelijcke crachten, o eersame,
Want stercker herte, cloecker moet, in de mans bequame
(10) Altoos blijckende is, en vromer couragie,
Dan in de vrouwen, die teer sijn van lichame,
Teer van herten, teer van sinnen, hoe eel van imagie.
U vertoeven, mijnder herten is een swaer quellagie.
Meer dan ick lijden can, moet ick besuerende sijn.
(15) Hakende herten altoos truerende sijn.
[fol. Q8v]
[Vos modo.]
De liefde muechde ghy vergeten bat.
En den tijt verdrijven tot elcker spatie.
Vlieghen en iaghen, tis goet om weten dat
Is nu u daghelijcxse speculatie.
(20) Int lant te rijene raepty oock delectatie,
Tsy te peerde oft te wagene alst past by appetijte.
Vogelen te vangene is u oock een recreatie
Met den stricke, al ist tot cleynen profijte:
De visschen te verscalkene, so wordy ooc den tijt quijte,
(25) Met der hengelroeyen een soet hanteren.
Hoeverende, triumpherende, met iolijte
Brengdy den tijt over sonder cesseren.
En so doende, condy de liefde repugneren.
En Cupidoos gheschut wederspannich sijn.
(30) Maer leecheyt moet altoos der liefden onderdanich sijn.
[His mihi.]
Ick en weet niet wat doen oft bedrijven snel,
Dan dach en nacht eylaes vierich te minnene.
Ghi sijt alleene mijn vruecht, ick moet u schrijven wel,
Anders geen solaes en weet ick te beginnene,
(35) Dan al te peysene en te versinnene,
En teghen mijn voester van u lieflijck te rellene,
Om wat troosts daer duer te ghewinnene.
Verwonderende dat ghy so langhe pijnt wt te stellene
U comste, als de zee beghint te rebellene
(40) Stuerlijck dan ben icxse oock versnauwende.
Somtijts neme ick my selven te quellene.
Als ick de baren sie wat stillijck flauwende,
En dencke, nu en is hem niet benauwende.
Hadde hy de wille, hy soude herwaerts spueren.
(45) Tquaeste comt den mistroostighen altoos te vueren.
[fol. R1r (124)]
[Dum queror.]
Deze clachten doe ick dickwils al schreyende,
En dan droocht mi mijn oogen mijn voester vol trouwen.
Menichwerf ben ick my aen den zeecant vermeyende
Op dat ick u voetstappen sou muegen aenschouwen,
(50) Die mijn herte wat versolaceren souwen.
Wie dat ick sie van Abydos comen oft keeren
Die vragick naer u, tsy mans oft vrouwen,
En schrijve brieven met druckich verseeren.
Och hoe vriendelijck cusse ic somtijts u cleeren
(55) Die ghi mi laet als ghi na de zee sijt spoeyende.
So saen alst nu avont is, uwer liefden ter eeren,
Boven inden toren ben ick mi moeyende
Licht tonstekene, op dat ghy herwaert vloeyende
Duer sulck teecken sout mercken mijn palen dan.
(60) Die eenen goeden wijser heeft qualijck dwalen can.
[Tortaque versato.]
Dan sit ic dickwils menigen nacht lanck
Al spinnende den tijt overbringende.
En mistroostich van herten u verwacht cranck,
Liefde is my hier toe dwingende.
(65) Wat woorden (meendy) ben ic ondertusschen mingende,
Al niet dan Leander tot dien termijne.
Och, voester seggick, nu is hi springende
Wt sijns vaders huys met loosen fijne,
Nu trect hy zijn cleeren wt met blijden schijne,
(70) Nu schict hi hem int water (hoepick) niet noye.
Dout wijf half slapende, het is haer pijne
Te antwoordene, knict mi toe metten hoye.
Nu is hi in tswemmen seggick met vaster foye,
My selven troostende met sulcke treken soet.
(75) Daer therte vol af is den mont wtspreken moet.
[fol. R1v]
[Paucaque cum]
So haest en hebbic een luttel draets gesponnen niet,
Dan vragick is hi nu wel half wegen?
Ick sie na dweer, dwelc u moet ionnen siet,
Voerspoet biddick met soeter segen.
(80) Alsser eenich geluyt comt aen mijn ooren geslegen
So meynick dat ghijt zijt sonder verreysen.
Aldus brengick luttel zijnde bedegen,
Menigen nacht over met woorden van gepeysen
En dan is de vaeck ten baet geen veysen,
(85) My al soetelijck overvallende sonder verstrangen.
Dan sie ick u herwaerts (dunct mi) swemmende deysen,
Dan duncty my met u natte armen om vangen,
Dan schijnet dat ick u oock wil toe langen
Eenigen hantdwael u lichaem droogende.
(90) Datmen sdaechs peyst is den nacht merckelijc betoogende.
[Multaque praeterea.]
Veel wonders duncty my dan voort te stellene,
Toonende diversche behaechelijcke cueren.
Een eerlijcke maecht en behoort niet te vertellene
Alsulcx als my comt dan wel te vueren.
(95) Maer niet lange en mach mi dese vruecht gebueren,
Want so haest als ic (eylaes) ontspringe wt den slape
So haest wordick ws quijte, dwelc my doet trueren.
Maect dat ick met sekerder manieren betrape
Warachtige vruecht daer ick na gape.
(100) Hoe comt dat ghy int swemmen nu zijt sus traechelijc,
Dies icke nu so menigen droeven nacht rape
Couwelijck alleene, my wel mishagelijck.
De zee is nu (ik kent) voer den swemmer versaechelijck,
Maer den voerleden nacht wasse min verdrietelijc.
(105) Die scoon weer versuymt, dicwils tempeest is genietelijc.
[fol. R2r (125)]
[Protinus ut similis.]
Ick neme dat sulck weer een wint soet ras
U noch gebueren mach tsy morgen oft heden,
Denckt dat de voorbate den armen altijt goet was,
Neptunus can haest veranderen sijn seden.
(110) Hier en tusschen soudy met geruste leden
In mijn behout wesen als de vrije.
Wint en tempeest souwen u dan met vreden
Wel laten leven bi u amije.
De winter en sou u tot geenen tije
(115) Quellen oft letten, mocht ick u verwermen.
Dan sou ick de zee laten gebeeren onblije
Als ghi laecht vriendelijck in mijnen ermen.
Och wou Cupido so mijnder ontfermen,
Met Neptunus sou ick luttel smeecken oft vleyen.
(120) Lief by lief en denct nemmermeer om scheyen.
[Quid tamen evenit.]
My geeft vrempt wat u overcomen mach,
Dat ghi nu dwater meer dan ghy plaecht sijt ontsiende
Datmen u eens luttel vreesen vol alder vromen sach
Daer vuere sydy eylaes nu vliende.
(125) Daerom wondert mi wat u mach zijn geschiende.
Stuerder dan nu was dwater, ick bent gedachtich,
Doen ic u lest van veers was bespiende.
Roepende, O Leander weest niet so iachtich,
Verstout u niet te seere, oft ick sou onsachtich
(130) Deerlijc beweenen u groot vermeten.
Van waer comt nu de vreese, waer blijft u cloecheyt crachtich?
Is u tswemmen nu heel vergeten?
Sydy een minnaer als eertijts, ic laet u weten,
Toont dat u liefde ooc so blijcken moet.
(135) Als de daet faelgiert, de liefde wijcken moet.
[fol. R2v]
[Non ego tam ventos.]
Voor de winden en sorgick so ongenadich niet
Dat daer duer my uwen troost is falende
Maer ick sorge meer dat u liefde ongestadich siet,
De winden slachtende, is elders dwalende,
(140) En naer my arme slechte luttel meer talende,
Als eene ws arbeyts en loon onweerdich,
Ende dat mijn lant, ben ick oock verhalende,
Uwen rijcke niet en gelijckt even veerdich.
Alsulcx sou ick noch verdragen volheerdich,
(145) Maer dat een ander u liefde minlijck
My waer ontreckende, sulcx soude sweerdich
Mijn herte duerwonden en quetsen inlijck.
Sou een ander mijn vruecht nu zijn gewinlijck?
Och is ons liefde tot sulcken eynde geweken dan?
(150) Wat nieus verfrayet therte mach ic wel spreken dan.
[Ach potius.]
Liever soudick als de ongesonde sterven,
En rusten in Atropos gehuchten,
Dan sulcken smerletijcken wonde erven.
Och, eer ick hooren moet van u sulcke gheruchten,
(155) Liever wenschick mijn doot met versuchten.
Niet dat ick eenige teeckenen duer dit ontfouwen,
Aen u gemerct hebbe die my doen duchten.
Oft dat eenige quade fame uwer ontrouwen
My heeft sulcx comen waerschouwen.
(160) Maer ick sorge van als, so minnaers plegen.
Liefs absentie doet lief altoos grouwen.
Hoe verder van een, hoe tot meerder ialosien genegen.
Geluckich zijnse die merckelijck in alle wegen
Liefs trouwe en ontrouwe* mogen bespueren vry,
(165) Wanen doet nu so wel als waer zijn trueren my.
[fol. R3r (126)]
[O utinam venias.]
Och, oft ick u noch mocht sien swemmen met coragie,
Och oft de wint en u vadere waren mijn letsele,
En niet eenige vrouwelijcke imagie:
Want dat waer my een dootlijck quetsele.
(170) Maer ten is (hoepick) maer der liefden besmetsele,
Dat ick aldus verveert, beanxst, ben in desen.
En ick mercke oock wel dat is des winters besetsele,
En dat uwen wille goet mach wesen
Om te comene: maer de zee is geresen
(175) Als imborstich vergramt, my een ongeluck nu.
Den dach is duyster oock, van my mispresen,
Ick peyse dat Helles moeder met druck nu
Ontrent der zee het iammerlijck stuck nu
Van haer dochter betruerende is,
(180) Oft dat Ino de zee aldus omruerende is.
[Non favet.]
Niet ionstich en is den schoonen dochters dit watere,
Het blijct aen Helles, en my eenpaarlijck.
Sydy niet gedachtich Neptunus der zeegoden patere,
Uwer voorledender liefden, oock swaerlijck?
(185) Geenen wint en was u oyt lettende claerlijck,
Doen ghy Amymone Danaus dochter minde,
En de schoone ionge Tyro, tis openbaerlijck,
En de blinckende Alcinoe ghy ooc bekinde.
Naer Medusa ghy oock haecte als de gesinde,
(190) Eer Iuno huer haren veranderde in serpenten.
Van Laodice, en Celeno, ick oock bevinde,
En noch meer andere niet om verienten,
Die in liefden tuwaerts met volle consenten
Waren geneghen seer amorueselijck.
(195) Waerom sydy den minnaer aldus odieuselijck?
[fol. R3v]
[Cur igitur.]
Waerom beneemdy dan de minnaers ganck soet,
Sijt ons wat genadich, laet u wreetheyt swichten.
U cleyn watere ons een groot bedwanck doet.
Wilt tegen de schepen stormen en vichten,
(200) Luttel eeren salmen van u namaels dichten,
Dat ghi den iongen amouruesen aldus sijt plagende:
Die zijn liefte met trooste sou geerne verlichten.
Edel sijnde van stammen, ick bent gewagende.
Niet van Ulysses afconst, die u is mishagende.
(205) Belieft, doch den minnaer het wort u gebeden.
Leanders lijf mijn hope ic bent beclagende,
Hanct aen u alleene, toont bermherticheden,
Spaerter doch twee met soete seden,
Op dat hi mach sachtelijc swemmen doet u beste doch,
(210) Die niet af en laet verwint int leste noch.
[Interea lumen.]
De wijle dat ick dit ben schrijvende
Ontrent den lichte boven in den toren
Een goet teecken was thert verstijvende
Duert claer licht, dus mijn voester vercoren
(215) En icke moeste tsamen wat vruechden orboren.
Het herte docht my voelde van u eenige bate,
Dus comt stoutelijc geeft den moet niet verloren,
En laet my niet langer als de desolate
Alleene liggen, Venus sal caritate
(220) Hoepick ionnen, want sy is ooc gesproten
Wter zee amourueselijck van state.
Ten heeft my selve dickwils niet verdroten
In dzee te gane, maer tswemmen en tvloten
Voecht den mans beter tot elcken termijne.
(225) Stoute maechden selden comen tot goeden fijne.
[fol. R4r (127)]
[Nam cur hoc.]
Het bleeck doen men Phryxus ghelijckelijck
Met sijn sustere sach dit water schueren,
Hy quam overe, het is blijckelijck,
Maer eylacen sy moester om trueren.
(230) Ick dencke dat ghy hierom sorcht telcker hueren,
En ontsiet dubbel arbeyt om het wederom reysen.
Want na huys keeren doet u meest pijnen besueren.
Sijt wat gerust, wilt daerom niet achterwaert deysen,
Ick sal my verstouten sonder vereysen
(235) U te vertegenen duer cracht der liefden valiant.
Laet ons malcanderen op dwater dan sonder veysen
Met vriendelijcke cuskens eens ionnen de hant,
En dat elck dan mach wederom na sijn lant
Blijdelijck keeren, dit ist dat ick meene.
(240) Tis beter een cleyn vruecht dan egeene.
[Vel pudor hic.]
Och oft de schaemte (ick moet vermanich sijn)
Wijcken woude die ons doet minnen dus dieflijck
En dat u hoocheyt woude onder danich sijn
Der blooder liefden soet en gherieffelijck,
(245) De hoocheyt is altoos der liefden grieflijck,
Altoos staen die twee in arguatie,
Hoocheyt is ghemeynlijck om eere brieflijck,
En liefde soect altoos delectatie.
Medea en achte vry geen blamatie,
(250) Die haer met Iason ginck stoutelijck verfroyen.
Paris niet ontsiende eenighe diffamatie,
Bracht Helenam oock stoutelijck in Troyen.
Maer ghy eylaes moet u om my benoyen,
Dat ghy dicwils begeert, moet ghy dickwils derven,
(255) Hebben en ontbeeren is een pijnlijck erven.
[fol. R4v]
[Sic tamen o iuvenis.]
Een weynich mijdt u ionck lijf, weest so stout niet,
De zee is onsienlijck ick moet nu kennen en lijen:
Want groote schepen hoe constich gebout siet
Blijven in dzee tot diversche tijen.
(260) Meyndy dat u armen u sullen bevrijen,
Beter dan de riemen den schepen plagen?
Dat ghy wilt duerworstelen, sietmen de schippers mijen.
De stoutste swemmers sietmen by vlagen
Eerst verdrincken maer alsulck gewagen
(265) Sal hoepick verre van u wesen.
Om mijn woorden en derfdy niet versagen:
Kendy u vroom, maeckt dat worde gepresen
U vromicheyt van my, en dat ghy duer desen,
U armkens op mijn schouweren muecht leggen met luste.
(270) Vermoeyde leden soecken altoos ruste.
[Sed mihi caeruleas.]
Maer als ick come, noyt vremder quellinge,
Ontrent den watere, dan wordet therte bevreest.
Den voorleden nacht, een wonderlijcke mellinge,
Quam my oock te vueren, swaer wert den geest:
(275) Nochtans haddick, dwelck mijn liefde eest,
Mijn gebet gedaen devotelijck vol trouwen.
Twas tusschen slapen en waken, sulck tijt aldermeest
Doet warachtigen droom dickwils aenschouwen.
Ick sat en span, maer duer des swaerheyts benauwen
(280) Was my wter hant ontvallende de spille:
Den slaep beving my, ick moeste flauwen,
Mijn hoot leggende op doorcussen stille.
Mi docht, ick sach comen swemmen sonder geschille
Eenen Dolphijn naer dlant, noyt vremder geschien.
(285) Wonderlijcken droom moet somtijts wat bedien.
[fol. R5r (128)]
[Quem postquam.]
So haest als de vloet hem werp op tsant drooghe,
Dwater ontginck hem en dleven tsamen,
Dies ick my nu tot anxsten duer dit verstant pooghe,
U biddende wilt u niet te stoutelijck pramen,
(290) Al achty u selven luttel, wilt my niet beschamen,
Denct om u liefste tuwaerts ghehuldich,
Die nemmermeer sonder u vol alder vramen,
Ghesontheyt en sou connen verwerven verduldich.
Maer ick hope Neptunus, so hy is schuldich,
(295) Sal ons noch ionnen beter aventuere,
Dwater sal met u oock wesen sorchvuldich,
Dat ghy sult met vrijer herten raken daer duere.
Maer so langhe als de zee noch is so stuere,
Vertoeft en wilt u reysen staken noch,
(300) En hier en tusschen met mijnen brief u wat vermaken doch.
Hier eyndt dese Epistele Ovidii.
[fol. R5v]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
AContius gereyst sijnde naer Delos, om Diana daer Sacrificie te doene, so de maniere was vanden lande: ende want Diana daer gheeert wort, soo heeft hy daer gesien eene schoon ionge maecht inden tempel die oock daer gecomen was, waer op hy met liefden ontsteken was: maer want sy edelder was van gheslachte dan hy, soo en dorste hy haer dat niet te kennen geven, maer hi practiseerde een bedroch, om de simpel maecht te verscalckene, so werp hi eenen appel voer haer voeten, daer op geschreven stonden dese veerskens.
Ick Cydippe sweere by Diana de goddinne,
U Acontio geefick mijn trouwe met hert en sinne.
Dit lesende Cydippe wert verveert, altijt groot achterdencken hebbende op die woorden meynende dat sy daerom haer trouwe hem gegeven hadde, dies sy cranck werdt ende seer sieck van ongenuchten. Haer vader hadde haer eene anderen man toegheseyt, maer sy en dorst dien niet trouwen, dies Acontius haer schrijft desen brief, gevende haer te verstane, dat haer Diana quellende is met siecten, om dat sy niet en volbringt dat sy geloeft heeft.
[fol. R6r (129)]
Hier beghint de
Epistele, die Acontius
scrijft tot Cydippe. |
Ende beghint aldus int Latijn.
Pone metum, nihil hic iterum iurabis, amanti,
Promissam satis est te semel esse mihi.
DUcht* niet, ghy en sult niet meer sweeren nu,
Tis ghenoch eens verbonden met blijckelijken toone.
Overleest desen brief, wilt so van u weeren nu
Die siecte ws lichaams, O Cydippe schoone.
(5) Waer toe sidy bescaemt? Want gelijc in Dianas troone
U wanghen (vermoeyick) worden van schaemten root.
Ick en eysche niet oneerlijcx, maer uwen persoone
Begeere ick te wijve, naer u eyghen gheloefte bloot,
Niet als een overspeelder, maer als u eygen man minioot
(10) Ick u beminde, van rechts weghen my schuldich.
Denct om de woorden die u den appel ontsloot,
So suldy bevinden dat ghy u selven ghehuldich
My hebt verbonden, dits tghene dat ick sorchvuldich
Nu ben eyschende, dit is alleene tvermaen mijn.
(15) Datmen trouwelijc geloeft, moet trouwelic voldaen sijn.
[fol. R6v]
[Nunc quoque idem timeo.]
Voor dit selve ick duchte, duer dit te crachtigher wort
Mijn liefde, u toeven doet my vlammigher gloeyen,
En mijn hitte (die noyt cleyn was) tonsachtiger wort
Duer u hope, diemen so lancx so meer siet groeyen.
(20) Ghy gaeft my goede hope die ick niet verfoeyen
En wille, Diana is orconde der waerheyt.
Ick sweere spraecty sonder vermoeyen
Dat ick u Acontio (waerom maecty swaerheyt?)
Trouwen sal. dusdanighen claer feyt,
(25) Ghy qualijck muecht loochenen. Diana die goddinne
Die daer present was, met openbaerheyt
Heeft u woorden gheteekent met godlijcken sinne.
Nu wildy segghen dat tot mijnen ghewinne
Mijn schalcheyt u bedroghen met valsche daet heeft.
(30) Cleyn is sulck bedroch daer liefde den raet geeft.
[Fraus mea quid petiit.]
Segt wat mijn bedroch anders begeerde oyt,
Dan dat ghy u trouwelijck by my soudt voeghen?
Dit is tghene, en daer ghy u af verveerde oyt,
Dat my alleene mach helpen en ghenoegen.
(35) Nature en sin noyt listen tot schalcheyt en droeghen:
Simpel en slecht is altoos mijn useren.
Maer u claere ooghen die altoos op my loeghen,
Hebben practijckelijck sulcx doen opereren.
Liefde die altijt list soect, cost ordineren
(40) Alsulcke woorden, waer duere ghi u hebt verbonden,
Als mijn toecomende bruyt sonder argueren,
En sal ick daerom een scalck heeten tot desen stonden?
Om dat ick begeere, ick neme Diana toorconden,
Tghene dat ick beminne in duechden en in eeren.
(45) Die ghetrouwe liefde veracht hem naect verseeren.
[fol. R7r (130)]
[Et iterum scribo.]
Ick schrijve nu weer, en smeekende woorden u sende,
Suldy u dies ooc van bedroch beclaghen?
Hindere ic u, om dat ic minne? voorwaer tot den eynde
Sal ick dan hinderlijck sijn nachten en daghen,
(50) En u altoos begeeren, al wilde ghi u versaghen.
Men vinter vele die metten sweerde willen halen
Tghene dat sy beminnen sonder vertraghen.
Salmen my nu schande oft oneere na talen,
Om dat ick met schrift u tot my hebbe doen dalen?
(55) God sal wel gehenghen meer sulcke practijcken noch,
Op dat u trouwe niet en soude my eenichsins falen.
Noch hondert manieren sal ic lieverdoen blijcken noch
Mijn liefde en sal niewers afwijcken noch.
Van als wil ick versoecken met stout beginnen.
(60) Die niet aflaet moet int leste verwinnen.
[Sic dubium.]
Als ist dat ghy te seere sijt rebellerende,
Nochtans suldy u ten lesten moeten overgeven.
Deynde (dwelck altoos is ordinerende)
Sal de daet toonen, ten baet suchten oft beven.
(65) Al ontgaedy my wt eenen strick, u sijn beneven
Meer netten van de liefde subtijlijck ghespreyt.
Connen mijn practijken niet helpen, so sal ic u sonder sneven
Vechtender hant halen, met den cortsten gheseyt
Foortselijck met ghewelt, al hebick Paris feyt
(70) Veracht, en ghelachtert, denct tot allen hueren
Verandert eens man sin, hoe groot sijn digniteyt,
Al sou ick voer sulcke foortse de doot moeten besueren
Min achtich des doots pijne dan met druckich trueren
U te dervene. therte voor alsulck grief beeft.
(75) Geen meerder lijen, dan ontbeeren datmen lief heeft.
[fol. R7v]
[Si esses tu formosa.]
Waerdy niet so scoone, so mochtic manierich minnen,
Maer u suyverheyt doet dat ick aldus na u hake.
U blinckende ooghen doen my dus vierich rinnen
De sterren te boven gaende, mijnder vlammen een oorsake.
(80) U goutgeel haer doet dat ick oock soo blake,
En uwen yvoren hals (die noch hopick sal rusten
In mijn armen) brengt my oock tot desen onghemake.
Dan ooc u eerbaer wesen, wie en souwer niet na lusten?
En u manieren, die noyt mijn liefde en blusten.
(85) Sneeuwit sijn u voeten, als Tetydis oyt waren,
Van wiens Schoonheyt de geleerde noyt en susten.
Och, mocht ick al u schoonheyt te deghe verclaren
En volprijsen, so mocht mi geluck en voerspoet naren,
En sou my schrijven vol salicheden.
(90) Maer ontwijflijc, die reyn is van gesichte, is reyn van leden.
[Hac ego compulsus.]
Ist wondere, ic die duer u schoonheyt my aldus pijne,
Dat ick woorden van trooste van u verwacht hebbe?
En bekende ghy duer bedwanck verwonnen te sijne,
So kenick dat ic met liste u daer toe ghebracht hebbe.
(95) Het scimpich verwijt (daer ick luttel op geacht hebbe)
Sal ick ghewillich verdraghen en lijen,
Als my den loon, daer ick om ghewracht hebbe,
Mach ghebueren. waer toe wildy u mijen?
Telamon creech Hesionem onder sijn heerschappijen,
(100) En Achilles Briseis tot sinen verdoene,
Elck volghde de sinnen met verblijen.
En al wilde ghy verstoort, my accuseren coene,
Mocht ick u slechts ghebruycken avont oft noene
Op u gramschappe sou ick weynich letten snel.
(105) Met schoone woorden canmen de vrouwen omsetten wel.
[fol. R8r (131)]
[Ante tuos.]
Mocht ick schreyende voor u ooghen comen claghen,
Ick sou hopick wel vermorwen u stuere adere.
Ghelijck de slaven die verdient hebben veel slaghen
Sou ick mijn handen voor u voeten legghen te gadere.
(110) Waerom straft ghy my absent, als een misdadere?
Die u eyghen toebehoore, al ben ick scamel van state.
Roept uwen dienaer, hy sal u als gheen versmadere
Onderdanicheyt toonen vroech en late,
Al treckt ghy thaer wt mijnen hoofde als u ondersate
(115) Sal ick patientich sijn, en nergens voor duchten.
Als ghy u teer handekens tot uwer onbate
Ommers niet en quetst, dwelck sou my doen suchten.
Met boeyen, met ijseren banden, oft sulcke geruchten.
En derfdy my niet vast maken tot geenen stonden,
(120) Want ick vast ghenoch met u liefde ben ghebonden,
[Cum bene se.]
En als u gramschap ghestilt is, incontinentelijck
Suldy dan mercken dat ick met verneren
So ootmoedelijck minne patientelijck
Als ghy siet dat ick sonder repugneren
(125) U so verdraghe, beter sal dese obedieren
Dan een slave, suldy dan selve spreken.
Hoe derdy my (absent sijnde) reprehenderen,
En dus schandelijck straffen mijn ghebreken?
Al hebick goey sake (soot is ghebleken)
(130) Niemant en verantwoort mi. ghy en hebt geen clagen
Anders over my dan dat ic met subtijle treken
(Dwelck liefde my beval) u dede ghewaghen
Sulcke woorden als trouwe minnaers plaghen,
Die ick u voorgheschreven hebbe, cleyn is de queste.
(135) Datmen om beters wil doet, prijstmen noch int leste.
[fol. R8v]
[Non meruit falli.]
Sal Diana bedrogen worden met my gelijckelijck siet?
Al en wildy dat ghi mi geloeft hebt niet volbringen
Denct om de goddinne, weest haer beswijckelijc niet,
Die alsulcx heeft laten ghehinghen,
(140) Ia dat ghi u van scaemten qualijck mocht bedwinghen
Was sy wel merckende en u woorden crachtich,
En uwen eedt die ghy swoert, geen stercker dinghen
Is sy al tsamen oock wel ghedachtich.
Tis een cleyn sake om my, maer so verachtich
(145) Te violerene Dianas virtuyten.
Daer overe ben ick aldermeest clachtich.
Denct watmen quaets duer haer gramschap sach spruyten
Doen sy in Calidonien, ten sijn geen cluyten,
Sant het wilt vercken afgrijselijck.
(150) Die hem aen een ander spiegelt, spiegelt hem wijselijck.
[Testis & Acteon.]
Acteon is oock ghetuygenisse van desen,
Die om Dianas haet groot leet moest volheerden
En verschuert wert van sijn honden, also wy lesen:
En Niobe, die huer oock wou verhooveerden,
(155) Verachtende Diana met grooter onweerden,
Dies sy verkeerde (en noch soo is ghebeerlijck)
In een hooghe steenclippe ontrent der eerden
Van Migdonien sonder ontfermen deerlijck.
O Cydippe ic vreese mi dit u te waarscouwen verveerlijck
(160) En dat ghy duer mi soudt comen tot sulck versmaden.
Nochtans moet ick u segghen (gelooft my cleerlijck)
Dat ghy met siecten aldus sijt beladen:
Dat is om dat ghy een ander wilt trouwen. sulcke daden
Is Diana hatende, sy prijst reyn trouwe.
(165) Geen meerder scande dan een meyneedighe vrouwe.
[fol. S1r (132)]
[Dicendum.]
So dickwils als ghi u wilt voeghen ontrouwelijck,
So dickwils leet sy u dit scandelijck feyt voor oogen,
En met sware siecten is sy waerschouwelijck
Om dat ghi u tot geenen vremden* en sout poogen.
(170) Laet doch Diana haren boge op u niet boogen,
Maer weest verduldich, sy sal ootmoedich
Haer oock laten gheseggen. qualijck can ick gedoogen
Dat ghy u teer lichaem aldus onvroedich,
Met cortsen zijt crenckende. weest u behoedich,
(175) En spaert voor mi u schoonheyt suyver en playsant.
Want geboren sydy om te blusschene spoedich
Duer u gratioos wesen mijnen hittigen brant.
Och van ongenuchten ic ooc vergae, druc in mi is geplant,
Denckende dat ghi duer mi lijdt dit hinderlijc quetsele
(180) Doorsake uwer siecten compt duer mijn opsetsele.
[Inque caput.]
Al tgene dat ghy eylaes besueren moet
Duer u geloefte, wensche ick al mi selven siet,
En bidde dat mi u lijden gebueren moet,
Want duer my (ick kent) coemdy in dit verdriet.
(185) Nochtans en weet ic, wat u dagelijcx geschiet,
Al wandele ic dickwils ontrent u duere
Sijnde seere beanxst, mijn hope dan vliet,
Als ick u niet en aenschouwe, na u maerte ic spuere,
Oft na uwen knape heymelijc met getruere,
(190) Vragende oft ghi saechtelijc hebt geslapen,
En oft somtijts wat spijsen mach verdouwen u natuere.
Och oft ick nu mocht gelijck daptekers knapen
U eenige medecijnen brengen, so mocht ick rapen
Ommers wat troosts: tot sulcken termijne.
(195) Lief bhy lief, is lief een medecijne.
[fol. S1v]
[Et rursus miserum.]
O mistroostige, waerom ben ic van u ooc geweken?
Een ander, dwelc mi leet is, bewaert mijn stede,
Streelende u handekens. och, salt God niet wreken?
Die so wel als icke haet dese ongelijcke sede.
(200) Dan tast hy uwen pols om een soetichede
Grijpende u witte armkens, en hem verfraeyende,
En vriendelijcke cuskens geeft hy u dan mede.
Hem met onbehoorlijcken loon payende.
Eens anders vruchten stoutelijck mayende,
(205) Van onbehoorlijcke erve, noyt verdrietelijcker stucken
Wie dat ghi zijt, wie is u sulcx rayende
Dat ghi in eens anders boomgaert dert comen plucken?
Wilde ghi den sayere nu verdrucken,
En self zijn vruchten gebruycken? van sulc overlasten stilt.
(210) Hi is onwijs die eens anders goet aentasten wilt.
[Improbe tolle manus.]
Ghy onbeleefde doet af u hant van dat mijne is,
Oft voor een overspeelder sal ick u houwen.
Verloeft vleesch te dingene verloren pijne is.
Daer is een ander diese voer u moet trouwen.
(215) Gelooft mi niet alleene, sy sal u selve ontfouwen
In wat manieren sy haer heeft verbonden.
Eens anders bedde wilt tamelijck schouwen.
Al ist dat sy duer ander persoonen monden
U toegeseyt is, tot gheene stonden
(220) Alsulck bescheet den minen gelijck is.
Sy heeft selve met warachtich orconden
My haer overgegeven. en haer vader, die rijck is,
Heeftse alleenlijc u toegeseyt. in elcken wijc is
Sulc trou van onweerden, en moet van cleynder macht sijn.
(225) Hier in sal sdochters boven svaders woort geacht zijn.
[fol. S2r (133)]
[Promisit pater.]
Haer vader heeftse u geloeft, sy heeft haer lief gesworen.
Hy voor de menschen, sy voor de goddinne:
Hi is maer logenachtich, sy meyneedich duer sulck orboren.
Welc van beyden is ongodlijcker van beginne?
(230) Denct om haer beyder verdriet met rijpen sinne,
De vader is gesont, sy leet cranck duer sulcke nope.
Aldus haer geloefte ic stercker bekinne,
En wi zijn ooc begoten met ongelijcken sope.
Ongelijck is ons vreese, ongelijck is ons hope,
(235) Ghi vrijt stoutelijck, en ick dootelijc hake.
Dat mi bitter is, is u soete als cyrope.
U minne is noch coel, en ick dagelijcx blake.
Maer waerdy rechtveerdich geweest in de sake,
Ghy soudt mijn liefde aensien, so soudy danc hebben.
(240) Hi is verstandich die de liefde laet haren ganc hebben.
[Nunc quoniam ferus.]
Dese doet dat ghi te bedde ligt, en suspect zijt
Van Diana. Cydippe wijst hem van uwer dueren,
duer hem ghi die van leden onbevlect zijt
U lichaem in perijckel set met groote dolueren.
(245) Het welcke (wensche ick) dat hi selve moet besueren,
Maer ist dat ghi hem versmaden en op my achten wilt.
So worden wi beye gesont binnen corter hueren.
Laet af u suchten, vaste gesontheyt verpachten wilt.
Gaet na Dianas tempel, den vroeden slachten wilt.
(250) De welcke u vast verbont oock wel is kinlijck.
Dianam daer versoenen met alle u gedachten wilt.
Ghi en dort os oft bock dooden (weest dit versinlijck)
Maer volbringt trouwelijc dat ghi geloeft hebt inlijc,
En vermorwt herte, Diana aengenaem is.
(255) Ossen bloet de hemelsche cracht en luttel bequaem is.
[fol. S2v]
[Ut valeant.]
Een andere moet ijsere en stael verdragen wel
Ia vier en vlamme om te crijgen gesontheyt coene,
Oft bitter drancken sy nutten sonder versagen snel.
Maer alsulcx hebde ghi luttel van doene.
(260) Voldoet uwen eedt met behoorlijcken fatsoene,
U en mi, suldy met gesontheyt dan sparen.
Onschuldicht u als de simpele van opinioene,
En wilt Diana u ignorantie openbaren,
Sy sal u absolveren duer dit verclaren,
(265) Ic waerschouwe met woorden u en met wercken blijkelijc
Die ghi gheniet als ghi u met een ander wilt paren,
Wildy u verbont breken, en mi sijn beswijckelijck,
Denct als ghi u eerste vrucht sult baren autentelijck
Dan suldy Dianam moeten aenroepen in u pijne.
(270) In sulcke noot comen ontrouwe wercken te voerschijne.
[Audiet haec.]
Sy sal aenhooren versinnen en vragen met bescheede
Van wien ghy de vrucht sult hebben ontfangen,
Dan suldy moeten affirmeren en sweeren by eede,
Oft na hulpe oft bystant en derfdy niet verlangen,
(275) Desen eedt sal dan uwen arbeyt verstrangen.
Luttel sal Diana u woorden gelooven oft betrouwen
Om dat ghi nu wilt gaen dese ontrouwe gangen.
Voor mi heb ick cleyn anxst, maer om u benouwen
Is hert en sin sorchvuldich, aenmerct mijn waerscouwen
(280) Hoe comt dat u moeder, niet vetende van dese swaerheit.
Dagelijcx om u weent, die sijt vol rouwen.
Waerom verberchde ghi sulcx? segt vrij de waerheit.
Want schande oft eenige oneerbaerheyt
En hebdy bedreven. laet u schaemte dalen.
(285) Eerlijcke feyten machmen wel met eeren verhalen.
[fol. S3r (134)]
[Ordine fac referas.]
Vertellet haer van beginsel, van stucke tot stucke,
Hoe dat ick in Dianas tempel u eerst kinde,
Als ghi in u devotie saet by gelucke.
So haest als ick u sach (ic meene dat ghijt wel sinde)
(290) Bleef ick staende, u claerheyt my verblinde.
Ick verwonderde mi ws, en werde ontsteken,
Ia vierich rasende met der liefden allinde,
Dat mijnen mantel is van mijnen schouweren geweken
Terstont quam my inden sin gestreken
(295) Dit stout begrijp, dwelc voor u voeten heeft gebracht
De practijckelijcke woorden soot is gebleken,
Constich geschreven, die ghi niet en hebt veracht,
Maer gelesen, en voor Diana u niet gewacht,
Ende ghesproken merckelijck in haer presentie,
(300) Gevende mi u trouwe, dit is tslot en dintentie.
[Nec tamen ignoret.]
Geeft u moeder den sin hier af te verstane,
Verhaelt haer de woorden die ghi hebt gesproken.
Ic bid u, salse seggen, ter eeren Diane
Trout hem vrijlijc, den eedt en dient niet gebroken,
(305) God geve wiet is, oft waer hi sidt gedoken,
Wat Diana gevoecht heeft moet mi behagen.
U moeder en is sulcx niet dat sy sal laten croken
U geloeften, is sy als de moeders plagen.
Vraecht sy na my, oft naer mijn magen,
(310) Sy sal wel bevinden dat ick sonder raet
Van Diana niet begost hebbe. wildy ooc vragen
Naer mijn lant: dat Coea daer de nimphen plaetse staet.
Achty ooc eel geslachte? hooge was mijns ouders graet
Van grooten geslachte ben ick gesproten,
(315) Noch mijnen ouders en hebbick noyt verdroten.
[fol. S3v]
[Sunt et opes.]
Ic ben ooc rijc van goede en van eerlijcker famen siet,
Wat sou een oprecht minnaer meer begeeren?
Al waerdy niet verloeft ghi en dorst u mijns scamen niet
En dit te schrijvene, ick moet u vercleeren.
(320) Heeft mi Diana snachs bevolen, en sdaechs sonder ontbeeren
Cupido als der minnaers beradere.
Wiens beyder pijlen mi grieflijc deeren.
Wacht u ghi Cydippe, compt haer niet nadere.
U gesontheyt en de mijne is te gadere
(325) Tsamen gevoecht, wilt onser doch ontfermen.
Uwen troost mach wesen ons beyden een ontladere.
Oft ist dat met ons bloet eylaes ochermen
Delos sal besmet worden so muechdy wel kermen.
Want inden tempel salmen dan stellen
(330) Eenen vergulden appel (wilt sulcx beschermen)
Die u ontrouwe met twee veerskens sal spellen.
Acontius tuycht al dat den appel cost mellen
Te sijne van weerden, en datmen daer duere sach wten.
Niet langere en wil ick u cranck lichaem quellen.
(335) Blijft gesont, daer me wil ick den brief so ick plach sluyten.
Hier eyndt dese Epistele Ovidij.
[fol. S4r (135)]
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
| ALs Cydippe Acontius brief ontfanghen hadde, soo is sy noch meer beanxst geweest, ende vreesende voor Diana, soo was sy van sinne teghen haers vaders danck liever Acontium te trouwene, dan langher in sulcken verdriet te levene. Ende eerst straft sy Acontium seere van sulck bedroch, maer achternae gheeft sij haer selven hem overe. |
[fol. S4v]
Hier beghint de
Epistele, die Cydippe
schrijft tot A-
contio. |
Ende beghint aldus int Latijn.
Pertimui, scriptumque tuum sine murmure legi,
Iuraret ne quos inscia lingua Deos.
UWen brief hebbick ghelesen binnen smonts met vreese,
Om dat de tonghe niet en sou onwetens sweeren.
Ic dacht ghy soudt my weer inden strick brengen als de meese,
Maer eens geloeft, was genoech na u selfs vercleeren.
(5) Uwen brief te lesene, was cleyn mijn begeeren,
Maer ic ontsach Dianam te verstoorene tot elcker stont.
Al hebbick haer dagelijcx geeert sonder ontbeeren
Al hebbick haer devotelijck wieroock geiont,
Nochtans is sy u behulpelijcker in dit verbont
(10) Dan my, also ick claerlijck bevinde.
Nau en heefse Hipolyto, die sy maecte gesont,
Geweest so gunstich, als u de gesinde.
Och, my verwondert waerom sy niet en bekinde,
Oft aensach mijn maechdelijcke iaren,
(15) Maer die God haet, hoe can hy welvaren.
[fol. S5r (136)]
[Languor enim.]
Mijn siecte blijft in eenen doene, dies therte is in getruere,
My en can helpen meester oft medecijne.
Denct hoe magerlijck, en hoe bleeck van coluere,
En hoe teer van lichame dat ick nu schijne.
(20) Denct om weer te schrijvene, wat arbeyt en pijne
Ick moet ghenieten, nauwelijck mijn crancke leden
Can ick opgherichten tot desen termijne.
En den anxst comt nu ooc en maect my tonvreden,
Want om dat niemand dan mijn voester vol trouwicheden
(25) My en sou comen int schriven aenspreken,
So gaetsy voor mijn duere met stille seden
Sitten, en elck die tot haer coemt ghestreken
Vraghende wat ick doe, antwoortse met soete treken
Dat ick slape, op dat ik so schrijve als de vrije.
(30) Men mach om beters wille een logen wel versieren by tije.
[Mox ubi secreti.]
Als den slaep schijnt wat te langhe rijsen dan,
En sy iemant siet comen tot my sterckelijck,
Die sy qualijck verseynden oft wechwijsen can,
Daer spoutse luye, mi doende een teecken merckelijck
(35) De letteren laet ick staen half geschreven clerckelijck
En is mijnen boesem verborghende den brief.
Daer na stelle ick mijn vingeren weer werckelijck
Tot der pennen, merct wat aerbeyt en ongerief
Is my dit scrijven, om eene alsulcke lief
(40) Als mi ghebuert nu teghen mijnen danck,
Om den welcken ick besuert hebbe so menich pijnlijck grief,
Onseker mijns levens duer u versiert bedwanck
Och, crijgick duer mijn schoonheyt desen loon cranck
De welcke van u so loflijck is ghepresen?
(45) Scoonheyt die hinderlijc is, mach wel lelijcheyt wesen.
[fol. S5v]
[Si tibi deformis.]
Haddic (daer ic nu om wensche) u leelijc geschenen siet,
So en sou ic geen hulpe nu hebben van doene,
So en waer mijn lichaem aldus verdwenen niet.
Mijn loflijcke schoonheyt doet versuchten avont en noene
(50) Duer u ben ick verraden loos van opinioene,
Mijn beste goet brengt my nu tot quetselijck lijen.
Een ander wilt de naeste wesen als de coene.
En ghi en wilt hem geensins mijen,
Ghi belet zijn vruecht, en hi is u in de wech bi tijen.
(55) Ghelijck een schip in dzee duer groote tempeesten
Wort benaut, tsgelijcx ick ook van twee partijen:
En als den dach naect der bruyloft feesten
Van mijn ouders geordineert met rijpelijc volleesten:
Slappe liefde doet my dan alsulck abuys schouwen.
(60) Sonder liefde en mach man oft wijf geen huys houwen.
[Nec mihi coniugii.]
Altoos ben ick wtsettende met getruere
Desen troudach, duer tgroot verseren.
De droeve Proserpina clopt altoos op mijn duere,
Ic schame my, ic vreese mi, ick en weet waer keeren,
(65) Tschijnt dat de goden vergramt zijn, die mi verheeren
Deen seet ten is maer eenen overganc mijn quellagie.
Een ander seet tis tegen Godt dat ick my ter eeren
Sal begeven met dese personagie.
Van u is cleyn gewach, maer men seet ragie
(70) Van mijnen persoone, tot elcker tijt bloot:
Ia dat ick my vergeven hebbe, is de clappagie.
Niemant en weet watter scuylt, mer Cydippe lijt noot.
Rust en vre ghy my beneemt, en twist en strijt groot
Sydy voortbrengende eylaes met hoopen.
(75) Donschuldige moet dickwils veel becoopen.
[fol. S5r (137)]
[Dicam nunc]
Ghy sout omsien na mi so minnaers plagen te doene:
Met dusdanigen verdriet en derfdy my niet quellen.
Is u liefde dus quetselijck, hoe wreet van fatsoene
Moet uwen haet dan wesen so ick can spellen.
(80) Hinderdy als ghi mint, uwen vyant wilt dan vellen
Met u liefde: vernielt niet dat ghy moet mijen.
Condy nu anders geen practijcken voortstellen,
Dan my te laten bederven met een ongesont lijen:
Ist dat u dunct dat ghy tot allen tijen
(85) Te vergeefs sijt biddende de goddinne,
U stuerlijck aensiende* sonder verblijen.
Waerom beroemdy u mijns met eenen stouten sinne
U cleyn weldaet ick daer duer bekinne.
U woorden dan onwarachtich blijcken.
(90) Woorden sonder macht, den mist gelijcken.
[Elige quid fingas.]
Ghi muecht ooc seggen dat ick niet en wille onderdanich
Dianam versoenen, om dat ick u ben so stuere,
Daerom verachtse my. och nu ben ic eerst vermanich
En beclagende met grooten doluere
(95) Den dach dat ick oyt Delos kende en de huere,
Welck eylant in Aegeus zee is gelegen.
Och met quade voorspoet en crancke avontuere
Was mijn schip seylende vol ongeluckiger segen,
Wat voet was eerst om voortsetten genegen,
(100) Ick peyse den slincken met stout verseeren.
Twee reysen mijn schip (dwelc was op wegen)
Duer contrarien wint moest wederom keeren.
Och ic liege, den wint was goet weert alder eeren,
De wint was voerspoedich, en wijs als de valiande.
(105) Die tschip wou houwen om mijn salicheyt te lande.
[fol. S6v]
[O utinam.]
Och hadde de wint altoos soo ghestadich ghebleven
Teghen mijn seyl, dwelck ick nu valle clachtich,
Maer ick mach de schult my selven geven.
Ick was te seere hittich duer die fame warachtich
(110) Om Delos eens te versoeckene was ick al te iachtich.
Och hoe stoude ick de roeyers voort als de ghesinde,
Hoe claechde ick dat de scipper, ick bent ghedachtich,
Te luttel seyls gaf eylaes den winde.
Wy seylden voerby menich lant so dat wy ten inde
(115) Delos saghen blincken, daer ick al naer taelde.
Met den donckeren raecte ick dlant als de blinde,
En als den nacht subijtelijck daelde,
Maer doen den dach rees, ick niet en faelde
My te pallerene naer mijns moeders bevelen saen,
(120) De vroukens haer geerne vercieren als sij wt spelen gaen.
[Ipsa dedit.]
Mijn moeder gaf my ringen, en gout tot mijnen hare,
Sy halp my cleeden selve in persoone.
Wy ginghen na den tempel van Diana clare,
Om te doene offerhande ydoone,
(125) En de wijle dat mijn moeder so sy was ghewoone,
Haer veronleechde met sacrificien,
So leyde my mijn voester in veel plaetsen schoone,
Merckende de manieren des lants ende conditien.
Ick verwonderde my van groote edificien.
(130) Dianas outaer sach ick oock ghefondeert,
Met alderhanden hoornen (vremde munitien)
Der wilder beesten, diuerselijck ghefigureert,
Al dat in Delos was, wert van my ghespeculeert.
Quaet waert om verhalen elck stuck bysondere,
(135) Die in vremden landen comt siet dicwils wondere.
[fol. S7r (138)]
[Forsitan haec spectans.]
Ick sach nae de scoonheyt, ende ghy hadt my in dooghe,
U docht dat mijn simpelheyt was goet om ghenaken.
Ick quam weder na den tempel van trappen hooghe,
In geen vrijer plaetse en mocht ick immers gheraken.
(140) Den appel quam voor mijn voeten noyt vremder saken,
Met dese veerskens alsoot wel schijnde:
Och ick had bycans weer gesworen (wat sou ic maken)
Mijn voester raepte den appel op verwondert sijnde,
En beval mi de woorden te lesen, dwelc ick mi pijnde:
(145) Maer so haest als ick mercte u valsche poeterije,
Terstont ick van schaemten verdwijnde.
Doen dwoort, Trouwe, gesproken was, ic sloech onblije
Nederwaerts mijn oogen die u waren gedienstich te tije,
Mer verheft u hier duer oft verhuecht u niet te seere.
(150) Een maecht te bedriegene is cleyn eere.
[Non ego constiteram.]
Alsulcke wapenen ick noyt en useerde,
Als Penthesilea coninginne der Amasonen fel,
Die voor Troyen teghen de Griecken resisteerde,
Sulcke vrouwen soudy tracteren met dusdanigen spel,
(155) Dit met stoute daet de mans sijn so rebel.
Waerom hebdy met scalcheyt practijckelijck
Een simpel maecht ghebracht in dit ghequel?
My dunct dat ick Atalanta nu ben ghelijckelijck
Die oock duer eenen appel wert bedrogen blijckelijck
(160) En ghi sijt den tweeden Hyppomenes onvaliant.
Beter hadde ghy autentijckelijck
(Waerdy soo vierich onsteken met Cupidos brant)
Met vriendscapen, en niet met bedriegelijck verstant
Te kennen gegeven u ionstich begeeren.
(165) Die gheholpen wilt sijn, moet sijn sake vercleren.
[fol. S7v]
[Cogere cur potius.]
Waerom was u opset meer my te bedwingene,
Dan met woorden te versmekene: want God weet?
Met goeye redenen was ick wel in dnet te bringene,
Wat helpt u dat ghi mi doen sweeren hebt sulcken eet?
(170) Maer al ist, dat de tonge was so geringe bereet
In presentie van Diana, nochtans tconsent
En tgedachte, die tuygen moeten sulcx bescheet,
En hebben niet gesworen: duer voersinnicheyt ient
Wort eenen wettelijcken eedt bekent.
(175) Aldus en ben ick niet schuldich van rechts wegen
Hier duere u te sijne obedient.
Wat hebdy van my anders dan woorden gecregen,
Daer cracht noch macht in en was gelegen?
Ick en hebbe maer gelesen, en niet gesworen,
(180) Hoe can de mont sonder therte ionste orboren?
[Decipe sic alios.]
Bedriecht een andere met sulcke brieven oock
Sou sulcx van weerden sijn, so soudy vergeeren
Een yegelijcx rijckdom naer u believen oock,
Also soudy coningen lichtelijck doen sweeren
(185) Haer rijcken u toe, en menigen so deeren.
So soudy wel vercrijgen sonder arbeyt
Al dat u herte sou wenschen oft begeeren.
Uwen naem sou dan worden over al verbreyt,
Als ghi vercrijgen wilt met sulcke subtijlheyt,
(190) Al dat u aenstaet in tsweerelts ronde.
So doende suldy Diana metten cortsten geseyt
Te boven gaen, sijn u brieven tot elcken stonde
So crachtich, dat het hert soe simpel van gronde
Consenteren moet dat u schrift mellen can.
(195) So zijn u letteren sorgelijck om spellen dan.
[fol. S8r (139)]
[Cum tamen haec dixi.]
Nochtans om dat ic dese woorden sprack sonder vermijen,
En u so lichtelijc mijn trouwe gaf,
So ben ick beanxst, ick moet kennen en lijen,
Vreesende de gramschap van Diana straf.
(200) En ick vermoeye oock dat mijn lichaem aldus laf
Hier om met siecten deerlijck wort gequelt.
Want waerom (ick verwonder my hier af)
So dickwils als nu voort wort gestelt
Der bruyloft ordinantie, als voren vertelt,
(205) En als men de sacrificie gaet bereeden,
Also dickwils worden mijn leden cranckelijck gevelt.
(Iae hoe dickwils alsmen mi gaet cierlijck cleeden)
En als ick toegemaect ben, (het moet my verleeden)
Na de behoorte, ick en weet wat peysen,
(210) So sietmen Hymeneum achterwaert deysen.
[Cum tetigi limen.]
So haest als hi comt binnen der dueren
Ende en siet niet dan een droeve gelaet,
Ia meer teekenen des doots dan bruyloft cueren.
Hy vertrect sijn aenschijn wreet, en al sijn cieraet
(215) Worpt hy om verre, aensiende dese daet,
Hem schamende dat hi hem sou blijdelijck paren
Onder een droeve geselschap half desperaet.
En ick eylacen teer en ionck van iaren,
Ia al stervende duer dit beswaren,
(220) Nauwelijck en can ick een cleet aen dlijf verdragen
So machteloos wordick, ick moet openbaren.
Vader en moeder, ia vrienden en magen.
Met weenende oogen my beclagen,
Merckende dagelijcx mijn hinderlijck leet,
(225) In Hymeneus plaetse comt Libitina gereet.
[fol. S8v]
[Parte laboranti.]
O Diana spaert den siecken vol pijnen nu,
Iont mi Apollos ws broeders hulpe sonder cesseren,
Twaer schande dat ick duer u verdwijnen sou.
U broeder can so menighen cureren.
(230) Ick en hebbe u noyt comen verturberen,
Als Acteon die u in de fonteyne
Naect sach u lichaem suyveren en purgeren.
Ick en hebbe noyt veracht u als de cleyne,
Maer onder alle goden en goddinnen reyne,
(235) Hebick oyt uwe outaren verciert:
Mijn ouders hebben oyt u, en u voorsaten ghemeyne
Geacht, geeert, en ootmoedich gheviert.
Niet en hebbick misdaen dan simpelijck ghemaniert
Eenen eedt ghelesen voor u, ick kent siet
(240) Al sprack de tonghe, therte en gaf tconsent niet.
[Tu quoque pro.]
O Aconti, u handen die dese malitie
Hebben ghewracht, sijnse nu beladich
Om mynen wille te doene (so ghi segt) sacrificie?
Sullense my nu helpen die my waren schadich?
(245) Waeromme Diana (die mi valt dus ongenadich,
Om dat ick geen consent tot u en geve)
My niet beter oft anders en is beradich?
Ghy muecht noch hopen so langhe als ick leve,
Maer beneemt sy my dleven daer ick voor beve,
(250) So wort u hope oock ghevioleert,
En laet u niet duncken (al ist dat ick sneve
Vol onghesontheyts) dan van hem die mi is geordineert
Mijn suver leden eenichsins worden ghefeesteert,
Somtijts comt hy my beneven, alst past by tije,
(255) Maer mijn suyverheyt moet blijven als de vrije,
[fol. T1r (140)]
[Et quoque.]
Ick en weet oock wat hi dencken oft peysen moet,
Sijn tranen dicwils wt den oogen springen overvloedich,
Om dat de sake die mi van hem deysen doet
Hem onbekent is, dies hi wordt weemoedich.
(260) Hy smeect, hi bidt, met blooder herten onvroedich,
En noemt mi somtijts schamelijcken zijn vriendinne.
Hy merct wel dat mijn liefde niet seer spoedich
Tot hemwaerts en trect, so ick bekinne.
Want so haest als hy comt ter cameren inne
(265) So keere ick my omme ter rechter sye,
Ick houwe mijn oogen toe, coel en stil van sinne,
Schijnende slapen van spreken ic mi mye.
En hi versucht dan swaerlijck als de onblye.
Ende my verdriet dat ic aldus straf hem wesen moet
(270) Die vol ionsten tot mywaerts is geresen soet.
[Si mihi quod.]
Om dat mijnen sin nu openlijck is gebleken,
So mach hope uwen geest te blijdelijcker verscoonen.
Maer cost mijn tonge te dege wtspreken
De waerheyt, so mocht ick u betoonen
(275) Mijn gramschap, want ghi mi (nooit* meerder hoonen)
So listelijck en subtijlijck u net spreyde.
Met duecht moet ic nu onduecht loonen.
Om den crancken te versoekene uwen brief vleyde.
Och, al ist dat ons lant en sant oyt van een scheydde.
(280) Van verre sydy mi wel persequerende.
Och, uwen naem Acontius mi oyt qualijc greyde,
Want u scherp verstant is mi van veers minerende.
U letteren gevoele ic zijn my verfoortserende
Als pijlen die van verre sijn duerschietelijck.
(285) Met bedwanck te minnene is verdrietelijck.
[Quid tamen huc venias.]
Waer toe soudy hier comen? om te siene deerlijck
Mijn mismaect lichaem seer onplaysant?
En om te aenschouwene u feyten cleerlijck,
Die ghi gewracht hebt duer u loos verstant?
(290) Verdwenen ben ick als eenen boom die is verplant.
Nauwe so veel bloets en is in my blijckende
Als in ywen appel was die ons tsamen bant.
Mijn blosende wangen zijn nu wijckende.
Die eens den marmorsteen waren gelijckende.
(295) Ia gelijck den silver het water cout
Sijn blinckende claerheyt is afstrijckende.
Saechde ghy my in desen doene certeyn ghi en sout
Om mijnen wille practijcken oft listen stout
Useren, want mijn bloeysel verdroocht en afgecort is.
(300) Niemant en pluct geerne een bloemken dat verdort is.
[Promissique fides.]
De geloefte die ick u oock ghedaen hebbe
Soudy my nu haest quijt schelden secreet en stille.
Diana die ghi uwen noot claecht so ic verstaen hebbe,
En soudy niet seer moeyen meer om mijnen wille.
(305) Ia ghi sout my ter avontueren wederom met geschille
Contrarie doen sweeren, also ghi plaecht.
En laten omdrayen verkeert de spille.
Nochtans wou ick wel dat ghi mi eens aensaecht,
Op dat ghi mocht mercken hoe ghy een simpel maecht
(310) Hebt getracteert, en hoe ic ben vergaen
Duer de siecte die tvleesch tot den beene af knaecht
Ghy sout selve bekennen dat ghi hadt misdaen,
En hoe straf ghi sijt ghi sout vermorwen saen.
Want een steenen herte sou mijnder ontfermen,
(315) Die mijn gedaente aensage en hoorde mijn kermen.
[fol. T2r (141)]
[Nec tamen ignores.]
Ghy muecht vragen oft mijn lijen niet en is te stelpene.
Wilt Apollo (daermen raet aensoect) sulcx vragen,
Hy sal wel seggen waer duer ic ben te helpene.
Maer mi dunct dat ic van mijn geloefte al hoor clagen,
(320) Dit is tgene dat Apollo oock wilt gewagen.
Hoe compt dat de goden sijn tuwaerts so ionstich genegen?
En alsulck faveur tot u dragen
Hebben sy oock eenen brief, peysick, van u gecregen?
Ick en cans niet langer gehouwen tegen,
(325) Ick geve my verwonnen tot deser stont.
Ick hebben mijn moeder (wat batet verswegen)
Den sin verclaert en den heelen gront,
Sy is selve beschaemt in dit verbont.
Sorcht ghy nu voordere, ick hebbe my ghenoech verneert
(330) Dat ick dit geschrevene hebbe en u so vele geiont
Alle de leden sijn duer het vermoeyen verturbeert.
Langere te pijnene de hant negeert.
Wat isser oock anders meer te schrijvene,
Dan dat ick vastelijck uwe begeere te blijvene.
Hier eyndt dese Episte-
le Ovidij.
|
| [fol. T2v] |
Declaratie van dese na-
volghende Epistele. |
| SAppho was een ionge maecht de welcke seer gheleert was, ende heeft veel dingen bescreven, soo datse oock onder de Poeten mede gerekent wort. Dese Sappho wert ontsteken met grooter liefden, en beminde eenen iongelinck die geheeten was Phao, die men scrijft dat de schoonste was vanden heelen lande. Nae veel minlijcke conversatien die sy tsamen met malcanderen gehadt hebben, so is Phao wt den lande na Sicilien ghereyst, daer hi langhe tijt bleef, dies Sappho bedruct en mistroostich hem sandt desen brief, om hem wederomme te crijgene naer sijn lant. Dese Sappho was inder Musijcken oock seer wel gheleert, als in alderhande snaerspel, dat sy alle maechden selve leerde, ende haer poeterije worde gheheeten Carmen lyricum, daer af datse nu noch behouwen den naem Sapphicum. |
[fol. T3r (142)]
Hier beghint de
Epistele, die Sappho
scrijft tot Phaon. |
Ende begint aldus int Latijn.
Nunquid ubi aspecta est studiosae littera dextrae,
Protinus est oculis cognita nostra tuis?
SO saen als ghi saecht desen brief clerckelijck geschreven,
Kende ghy terstondt niet dat mijn geleerde hant was?
Haddi niet ghelesen des schrijvers naem verheven,
Soudy niet geweten hebben (soo slecht u verstant was)
(5) Van wien dat gecomen dit werck valiant was?
Mogelijc ghy vraecht waerom mijn veerskens nu te tije
Bedructelijc luyen, wel wetende dat oyt playsant was
En soet als snaerspel mijn poeterije.
Och mijn liefde moet beweent sijn met droeven belije,
(10) Dies ick nu schrijve een droeve balade.
Eenen vrolijcken geest en dient niet mijnen tranen onblije,
Och, ick brande van binnen sonder genade,
Ghelijc trijp coren op tvelt vroech oft spade
In den oogst ontsteken wort duer Eurus bestieren
(15) Soo vlamme ick in liefden met felder manieren.
[fol. T3v]
[Arva Phaon celebrat.]
In Sicilien by den berch Aetna vierich,
Daer Typhon rust sydy nu frequenterende.
Denct, mijn hitte is niet minder dan sulc vier onbestierich,
Dies ick mistrooste veerskens ben ordinerende.
(20) Deur geen vruecht en ben ick nu veriubilerende.
Int tgeselscap van Lesbos hebic nu cleyn behagen,
My walcht van Amithone, luttel is mi versolacerende
De clare Cidno en Atthis, die my eens plagen
Te verhuegene, noch hondert die ic by nachten en dagen
(25) Sonder erch plach te minnene. maer ghy alleene
Sijt nu mijn solaes, doende andere vruechden veriagen,
Want reyn sydy van leden, u iaren gemeene
Sijn bequaem tot der minnen, u schoonheyt reene
Doet dat ick mijn oogen naer u om welve wijt.
(30) Neemt de herpe en de pijlcoker, Apollo ghi selve sijt.
[Accedant capiti cornua.]
Haddy Bacchus hoornen, ghi sout Bacchus gelijcken.
Phoebus beminde Daphne, Bacchus Ariadne eersame
Nochtans geen van beyden tot de practijcken
Der poeterijen en warense bequame.
(35) De soete Pegasides van mijn geleerde fame
Scrijven suverlijck de heel weerelt duere
Wort eere geiont mijnen geleerden name.
So veel lofs en heeft Alceus met mijn mede partuere
Van mijnder consten, maer int dichten wat stuere.
(40) Al weygert my natuere schoonheyt excellent,
Denct mijn verstant is te beter daer vuere.
Al ben ick cort van persoone, ick bekent,
Mijnen naem wort cort gespelt met twee sillaben ient.
Cleyn menschen en machmen altoos verachten niet.
(45) Een cleyn lichaem baert dicwils groote crachten siet.
[fol. T4r (143)]
[Candida si non sum.]
Al ben ick oock bruyn, Perseus soo ick versinne
Creech wel behagen in Andromeda sonder sparen,
Nochtans was sy een swerte moorinne.
Witte duyven sietmen wel by de grauwe paren,
(50) De groene papegayen sietmen haer ionste baren,
Den swerte tortelduyven. soudy nemmermeer vrouwe
Verwerven mogen hoe vroom van iaren
Dan die u schoonheyt weerdich wesen souwe?
So en soudy nemmermeer geen tuwen behouwe
(55) Crijgen oft gebruycken, dat moet ghy wel weten.
Doen ghi mijn werck laest, een reyn kersouwe
Docht ick u dan wesen, ghy swoert met vermeten
Dat ic eenen coninc weert was, ten is my niet vergeten.
Dicwils custe ghi mi int singen deur viericheit crachtich,
(60) Al dat den minnaer geschiet is hem lange gedachtich.
[Haec quoque laudabas.]
Doen preesdy my wel, en in als ick u behaechde,
Mijn amoreuselijck voortstel was soet uwen persoone
Maer nu de vrouwen in Sicilien als donversaechde.
(U eenen nieuwen roof zijnde) comen u so schoone,
(65) Dat ghi segt, ick en achte op Lesbos niet een boone.
In Sicilien wil ick wesen groot van weerden.
O ghi vrouwen in Sicilia, eer hi u oock hoone,
Sent den lantlooper weer herwaert van uwer eerden,
Met schoone luegenen stout int volheerden
(70) Sal hy u oock bedrieghen, zijn trouwe is ongestadich,
Aldus laet hem gaen henen zijnder veerden.
O Venus weest hem doch beradich,
Sijt my u arm dienstmaecht niet versmadich,
Ic ben uwe onderdanighe prophetersse,
(75) Aenmerct mijns lijdens pijnlijcke persse.
[fol. T4v]
[An gravis inceptum.]
Och, wilt de Fortuyne met my voort varen stout
Soo sy begost heeft? sal haren loop tot den inde
Aldus bitter blijven? ic en was maer ses iaren out
Doen ick mijns moeders doot bekinde.
(80) Mijn broeder wert bedrogen duer een hoere die hy minde,
Dies hy moeste schade en schande orboren.
Hy wert beroyt, dies hy nu met alinde
Moet sitten roeyen, tgoet dat hy met onruste heeft verloren
Daer sietmen hem nu met onruste na sporen.
(85) My was hy hatende, om dat ick tallen tijen
Ten besten hem riet, als een trouwe sustere vercoren.
En op dat my nemmermer en sou ghebreken lijen,
So valt my mijn dochter moeylijck duer envijen,
En ghi doet my nu ten lesten met crancke lusten sneven.
(90) Die tot onrusten gheboren is, moet in onrusten leven.
[Ecce iacent.]
Al leyt onscickelijc mijn haer, ic en sie naden spiegel niet.
Ringen oft gesteenten luttel mijn vingeren crincken nu,
Slecht is mijn abijt, ic en acht op lants wet oft regel niet.
Luttel gouts sietmen ontrent mijnen hoofde blincken nu.
(95) Die wel rieckende ruecken duncken my stincken nu,
Want die ick behaghen sou (tmoet my verdrieten)
Is nu van huys, wien sou ic sulcx dan schincken nu?
Och, met hoe lichte pijlen can Cupido duerschieten
Mijn moruwe herte, dies moet ick ghenieten
(100) Altijt een oorsake om minnen. is mi sulcx toe gescreven
Van die drij ghesusters die propheterssen oyt hieten?
Oft come ick duer mijn clergie tot dit sneven?
Die soete Talia heeft my ghegeven.
Een saecht verstant en moruwe sinnen.
(105) Liefde can den sachtmoedighen haest verwinnen.
[fol. T5r]
[Quid mirum.]
Ten is niet vremt al heeft de ioncheyt afgenomen my
Al tghene waer duer ick de mans sou behaghen.
O Aurora ic sorchde dat ghy Phaon vol vromen vry
Eer dan Cephalum sout aengetast hebben sonder versagen,
(110) Hadde Phoebe (diet al siet) u ghesien by vlaghen,
Sy sou u al doen hebben slapen swaerlijck,
[in margine: Die mane heet Phoebe.]
U soude Venus op haren yvoren waghen
In den hemel ghevoert hebben openbaerlijck,
Ghy en ghelijct vrij geenen kinde waerlijck
(115) Oft ionghen, maer van iaren sidy gracelijck,
In het lustichste van uwen leven claerlijck.
O Phao comt, valt in mijnen schoot solacelijck.
Niet dat ick bidde dat ghy sout minnen dwaselijck,
Maer gehenct dat ic mach minnen sonder bedwanc soet.
(120) Een volle vloet altoos ievers nemen sijnen ganc moet.
[Scribimus.]
Al schrijvende vallen inden brief mijn tranen,
Aen de smetten mercty wel het druckich feyt.
Als ghy ommers wout vertrecken, met een soet vermanen
Hadt doch orlof genomen en adieu geseyt.
(125) Noch cuskens noch tranen en hebdy met u geleyt
Ende niet dat u ontrouwe en hebdy my ghelaten.
Geenen pandt oft gifte duer u indigniteyt
En beby van my ooc, waer duer tot mijnder baten
Ghi mocht gedachtich wesen, ons liefde heet wtermaten
(130) Niet en hebic u bevolen, maer wat mochtic u bevelen
Anders dan dat ghy mijns (tsy onder wat staten)
Soudt gedachtich sijn, en in wat triumphen oft spelen,
Ick en doe om u niet dan suchten en quelen.
Ick neme in oorconden mijn neghen goddinnen vroet.
(135) U scheyen, berueren therte, moet, en sinnen doet.
[fol. T5v]
[Quum mihi.]
Doen my geseyt wert, Phao die ghy u liefde ionde,
Is nu gevlucht, niet langer en cost ic weenen oft spreken,
Therte verstorf, de tonghe faelgeerde den monde.
En doen de sinnen weer quamen, die waren geweken,
(140) Geen misbaer en mocht my oft gheclach ghebreken.
Ick smete op mijn borste luttel ick my schaemde
Thaer wt mijnen hoofde met felle treken
Te grijpene, al wast dat qualijck betaemde.
Ia al screeuwende ick veel volcx versaemde,
(145) Ick hadde my alleleens gelijck een goey moedere
Gebeert om haer verloren kint als de befaemde.
Caraxus verblijt hem nu mijn broedere.
En groeyt duer mijn misbaer onvroedere.
Daghelijcx gaende en comende voor mijnen ooghen.
(150) Nijdighe herten altoos haren aert tooghen.
[Utque pudenda.]
Als een die my scandelijck diffameren wou,
Duer wat redene sprack hy machse aldus ghebeeren,
Haer dochter leeft noch, wat doet haer doleren nu?
Mer liefde aensiet geen scaemte mach ick wel vercleeren
(155) Tvolck aensach my (elck mocht hem verveeren)
Metten blooten borsten, den boesem open ghescheurt.
Dus verdrietelijck Phao moet ick my nu geneeren.
Snachts in mijnen droom ghy my dickwils bespuert.
Den nacht dunct my claerder als my dit ghebuert,
(160) Ia dan den dach, duer u schijnende presentie.
Als sydy van my, mijnen droom toont my u gefiguert,
Maer een corte vruecht is my sulcke mentie,
Dan dunct my dat ick in u armkens ligge met diligentie,
Dan ghy, in de mine, maer de vruecht is wanckelijck.
(165) Tsijn al ijdel ghenuchten, die sijn verganckelijck.
[fol T6r (145)]
[Oscula cognosco.]
Dat ic u (dunct my) met soete cuskens pijne te quellene
En dat wy merckelijck minlijcke woorden spreken,
Tgene dat my meer dunct, schaem ick te vertellene.
Maer so saen als den dach comt ghestreken,
(170) Dan clage ic (ontwaect sijnde) dat sulcx mi is ontweken,
En ick spoeye na dbosch, naer ons ouwe speloncken,
Hakende na secours daer wy (tis ghebleken)
Pleghen te blusschene der minnen voncken.
Sinneloos loope ick derwaert vry sonder proncken,
(175) Ia oft my de rasende Erichtho hadde doen iaghen.
Mijn haer hanct op de scouweren, schijnende droncken.
Mijn ooghen terstont na de speloncken saghen,
Hanghende aen een steenrootse, de welcke plaghen
Te scijnene marborsteenen playsant sijn.
(180) Dat de liefde bequaem is dunct huer triumphant sijn.
[Invenio sylvam.]
Int bosch dan come ic, daer wy dicwils gemaect hebben
Ons bedde, ons deckende met groenen meyen.
Och, welcke plaetse haren meester versaect hebben,
O snoode eerde waerom hebdy hem so laten sceyen.
(185) Ic aensach het loof datter lach verdruct van ons beyen
Tgras was noch ghecroct van onsen ghewichte.
De tacken met den bladeren dochten my schreyen,
En oock de vogelkens met droeven ghesichte.
Op de plaetse daer ghy laecht eens neven my dichte
(190) Ginck ick ligghen, eerst scinckende haer mijn tranen
So Progne die droeve moeder, nu een swaluwe lichte
Ityn haer kint beschreyt sonder wanen.
Also ick Sappho met druckich vermanen
Bescreye mijn liefde daghen en nachten.
(195) Een mistroost lief, hoe sou die vruecht verpachten,
[fol. T6v]
[Est nitidus.]
By een claer loopende water suver als een fonteyne
Van godlijcker crachten (so sommighe bevroeyen)
Waer over eenen grooten boom sijn tacken ghemeyne
Was sprayende, tgras sachmen daer ooc lustich groeyen.
(200) Hier woude ic mijn ledekens traech duer tvermoeyen
Wat stellen om rusten als de onblije.
Doen docht my dat ic Nays tot mijwaert sach spoeyen
Sy bleef voor my staende en sprack als de vrije,
Ghy die met onbehoorlijcken viere brant nu te tije,
(205) Na deerde van Ambracia moety wijcken.
Daer de zee neven leyt int breede int wije
Die Leucadas genaemt wordt van yegelijcken.
Deucalion die ontsteken was (soot mocht blijcken)
Met Pyrrhas liefde, spranck in dit water soete.
(210) Een onghesont herte soect altoos boete.
[Nec mora.]
Terstont hy blijdelijck ghenakende was
Sijn alderliefste Pyrrha suyver van lichame,
En wert vercoelt die te vueren blakende was.
Sulcke conditie heeft dese plaetse (so gaet die fame)
(215) Aldus spoeyt u derwaert vreest hinder oft blame,
En wilt van een steenclippe stoutelijck springhen
In dit watere, uwen brant blussende bequame.
Naer dese woorden sachmen haer, haer sprake dwingen,
En is stillijck wechghegaen duer dit bybringhen.
(220) Verbaest stonde ick oppe met swaer versuchten,
Men sach de tranen lancx mijn wanghen neer dringen.
O ghy dochter sprack ick, ick wil sonder duchten
Derwaert my spoeyen, liefde dede de vreese vluchten.
Weer en wint hope ic sullen mi niet sijn teghen zeere
(225) En mijn lichaem en sal dwater niet verweghen teere.
[fol T7r (146)]
[Tu quoque mollis.]
U vluegelen Cupido als een stout onderwindere
Wilt onder my scicken int vallen pleynlijck,
Op dat mijn doot niet en doe schande oft hindere
Leucades watere, dan sal mijn snaerspel reynlijck
(230) Voor Phoebo ligghen (mijn gifte ghemeynlijck)
Een bequaem poeterije hebbick als de valiande
U Phoebo ter eeren oyt ghestelt certeynlijck,
Tot niemants diffamatie, lachter oft schande,
Maer de welcke my en uwen wijsen verstande,
(235) Is bequamelijck en soet van manieren.
Maer waerom sendy aldus verre wt den lande
My cattijvige na Ambracias frontieren?
Phao die ghevlucht is condy wel bestieren
Herwaert te comene, daer ick na wacht snel,
(240) Dat den menschen onmogelijck is, is in Gods macht wel.
[Tu mihi Leucadia.]
O Phao ghy soudt my saliger en ghesonder sijn
Dan Leucades water, o Phoebe tot allen hueren
Sal ick u loven, wilt mijns een ionder sijn,
Dat Phaos schoonheyt my mach weder ghebueren,
(245) O Phao wildy ghy (wreeder van natueren
Dan de hooge steenclippe) dat ick moet sterven.
Den naem en lof van mijn doot vueren.
Och waert niet beter dat mijn leden mochten verwerven
U conversatie, dan dat icxse van Leucades erven
(250) Sal laten vallen so plomp verloren.
Och is dit mijnen lof, sijn dit u woorden van conserven,
Die my pleghen te prijsen om svruechs oorboren?
Is dit nu mijn geleert verstant, waer duer ghi vercoren
My haddet, so ghy spraect, boven al die leven soet.
(255) Eenen gheveysden mont den minnaer sneven doet.
[fol. T7v]
[Nunc vellem facunda.]
Nu woudick dat ick cost spreken verstandelijck,
Maer eylaes mijn groot hinderlijck lijen
Verfoeyt nu de conste seer schandelijck.
Mijn swaer verdriet sonder vermijen
(260) Brengt mijn wijsheyt tondere van allen sijen.
Mijn groote vernuftheyt heeft nu cleyn machte,
Om te schrijvene eenighe veerskens met verblijen.
De snaren swijghen van pijnen, stom als de onsachte
Is de soete liere. o ghy dochters eel van gheslachte,
(265) Ghehout oft ongehout, binnen Leucades schoone,
Hebt altoos mijnder in u ghedachte.
Mer comt niet meer om hooren mijn herpe soet van toone,
Phaon heeft my benomen al dat u was ydoone,
Ia de mijnen, haddick by na ghesproken.
(270) Die is wt den ooghen, is noch int herte ghedoken.
[Efficite ut redeat.]
Maect dat hy weder keere, en u meestersse ooc keeren sal,
Hy can my tverstant nemen en geven, als de gesinde.
Maer wat doe ick? verhert als weeren al
Sijn doch sijn sinnen, dies mijn woorden met den winde
(275) Vlieghen daer henen. och, oft ick bekinde
U seylen, en mocht u schepen sien laveren
Oock met de winde, so souwick als dongheschinde
Lacchen, en verblijen, en versolaceren.
Och wildy comen, ick sal my ootmoedich verneren
(280) Sacrificien te doene met blijde manieren.
Sydy van sinne? wilt mijnen geest niet langher temteren,
Ontmeert u schip, Venus sal de zeylen regieren,
En Cupido sal als stierman u schip stieren.
Oft dunctet u eenich vruecht my aldus te schouwene?
(285) Ghy en cont nochtans geensijns iet versieren
Dat weert is om van my te flouwene.
Duer desen brief pijne ick te ontfouwene
Mijn cattijvighe smerte (hier me wil ick tslot maken)
En dat ic in Leucades water sal des doots not craken.
Hier eyndt de Epistele
Ovidij.
[fol. T8v]
Hier beghint de
Epistele die Phaon
scrijft tot Sappho.
Ghemaect door den Tran-
slateur. |
SO saen en was ick niet in Sicilien ghecomen
Sijnde den vierighen berch Aetna beneven,
Hebbick eenen bode wt Lesbos vernomen,
Die my uwen brief heeft in handen gegeven:
(5) Seer constich, en seer poetelijck geschreven,
Soo dat ick lichtelijck daer duer mocht mercken
Dat ghy Sappho sulcks had bedreven,
Want u geleerde poeterije onder latijnsche clercken
Wel vermaert, en bekent is in alle percken.
(10) Die ick u, om u geleerde clergije
Bemint hebbe, om vruechs verstercken.
En om dat soo amorueselijck u poeterije
En soo soet is, die ghy schrijft met herten blije.
Soo datmen u onder de negen goddinnen soet
(15) Der poetelijcker consten, de thiende bekinnen moet.
[fol. V1r (148)]
Dat ghy vlammende sijt ontsteken
Met mijnder liefden, en seer onbestierich
Ia hittigher dan den berch Aetna is u spreken
Die nacht, en dach, is blakende vierich.
(20) O Sappho my verwondert dat ghy so onmanierich
Van Venus u hebt laten verwinnen:
Die sijt so gheleerde poetersse chierich,
En die goet, en quaet wel cont versinnen
Duer u scientie, die alle swaerheyt doet dinnen:
(25) En die crachtigher is soudick meenen
Dan Cupido het kint der minnen,
Dwelck duer ledicheyt ontfanckt alteenen
Sijn voetsele, ia tot een ieghelijcks vercleenen.
Maer alsmen ledicheyt wel schouwen can
(30) Cupidoes crachten voorwaer flouwen dan.
[Otia si tollas periere Cupidinis arcus].
Hier om wilt u wat veronleghen
Met studatien, dit is mijn ontbien.
U vierighe liefde tot mywaerts gheneghen
En uwen brant, suldy blusschen duer dien,
(35) Becommerde sinnen (so wy daghelijcx sien)
En bemint Venus tot gheender hueren,
En Cupido sal oock van de sulcke vlien.
Aldus doende sal u ghebueren
Lavenisse, en u hertsweerighe dolueren
(40) Sullen verlichten, de wijle ghy mijn presentie
Derven moet: u vierich becueren
Wilt vercoelen duer u scientie.
Tis een groote duecht, en een wijse intentie,
Voer de ghene die wilt leven gherust,
(45) Te bedwinghene sijnder herten lust.
[fol. V1v]
Ghy muecht segghen die ghesont is van herten
Die kan den siecken wel onderwijsen,
Maer die ghevoelt dinwendighe smerten
En can sulcx dicwils niet gheprijsen:
(50) Al mocht daer duer sijn ghesontheyt wt rijsen.
Ick kenne dat waerachtich is, maer
De ghewonde en mach na sijn veriolijsen
Noch na sijn lust niet leven voerwaer,
Hy moet dicwils tgheve dat hem valt swaer
(55) Wederstaen, en proeven een bitter medecijne,
En abstineeren van al tghene eenpaer
Dat hinderlijck is, so sal de pijne
Allenskens verlichten, en met blijen aenschijne*
Weder comen ter banen: maer hy cort sijn leven
(60) Die de siecte altoos wilt voetsel gheven.
Maer nu moet ick noch spreken int ghelijcke,
Die Cupidoes gheschut can wederstaen
Die mach hem wel salich heeten tsy arm of rijcke.
En die Venus noyt en was onderdaen,
(65) Die en weet niet wat lijen is, so ick duer vermaen
Wel can bevroeien, en aen my bevinde.
Maer al ben ick secretelijck van u ghegaen
Laet u niet duncken o liefste beminde,
Dat ick gheensins, tot dien inde,
(70) Om u te verlatene, ben ghereyst
Na Sicilien als de onghesinde.
Maer mijn herte tuwaerts noch ongheveyst
Nacht, en dach, certeyn om u peyst.
Want al is men somtijts verre gheseten,
(75) Deen lief can dander qualijck vergeten.
[fol. V2r (149)]
Ghy sorcht dat my nu sullen behagen
De vrouwen in Sicilien, totter liefden ydoone:
Vreest daer vuer niet, laet staen u clagen,
Want dees vrouwen en sijn by uwen persoone
(80) Niet te ghelijckene, niet weert een boone
En achtick haer schoonheit, ick belijt u bloot,
Want ghy Sappho alleene spandt de croone
Boven alle vrouwen om u geleertheyt groot,
Dies mijn liefde tot uwaerts minioot
(85) Oyt gegroeyt heeft, ia dach en nacht,
En mijn ionste die ick u oyt boot
Is daer duere eerst ontsteken met vierigher cracht:
En al ist dat ghy u schoonheyt so seere veracht,
Op sulcke woorden en wil ick niet dincken:
(90) Liefs oogen, altoos in liefs herte blincken.
U deert seere ons subijtelijck scheyen ras,
En dat ick sonder oorlof ben van u gegaen,
En dat de liefde die tusschen ons beyen was
Daerom verslapt is: maer hoort mijn vermaen,
(95) Alsulx hebbic om beters wille gedaen,
Want scheyen van lieve is een groote pijne:
Al en hebbic ooc van u niet ontfaen
Eenighe giften, om ws telcken termijne
Duer sulck aensien gedachtich te sijne
(100) Laet u doch datte niet wesen leet.
Want sulck gedencken sou my ten fijne
Altoos wesen een doloruesheyt wreet:
Want wiens herte blaecte in liefden heet,
Hem noch pijnlijcker voorwaer crincken wilt,
(105) Die om liefs absentie aloos dincen wilt.
[fol. V2v]
Gheen memorie en behoeve ick van u voorwaer,
Want niet dan te dickwils coemdy in mijnen sin,
Als ick derven moet u presentie claer,
Snachts coemdy my te vueren, ia niet min
(110) Dan icke in uwen visioene bin.
Ons minlijck solaes en can ick niet vergeten,
Al scheppick daer duere nu cleyn ghewin.
Maer ghy laet my oock in uwen brief weten
Dat ghy u selven (o dwaes vermeten)
(115) Verdrincken wilt, in Leucades riviere,
Och, al ben ick verre van u gheseten
Mijn leven soudi oock eynden, duer dien bestiere
Wilt u daer af mijen, bruyct redene en maniere
Metter tijt sal minderen u vierighe pijne,
(120) Bewaert u leven, so bewaerdy dmijne.
FINIS.
[fol. V3r (150)]
Neempt danckelijk leser eerbaer dit ionstich werck
Gestelt ter eeren Tgoudtbloemken groeyende,
Van een slecht Rhetorisien, en onconstich clerck,
Die wt liefden hem hier toe was spoeyende.
(5) Maer ghy Zoyle die conste zijt verfoeyende,
En wiens aderen sietmen duer nijt crimpen saen:
Hebbick yet ghefaelgeert, zijt u mijns niet moeyende,
Maer verbetert vry en laet u schimpen staen.
Ghevisiteert ende geapprobeert by den gheleerden
Heere Ian Gooswinij Liceniaet inder
Godtheyt, van der K.M. daer
toe geadmitteert, Prochiaen
van S. Iacobs kercke
Thantwerpen. |
[fol. V3v: blanco]
fol. *2r: drucken er staat: druken
fol. A1v: niet er staat: uiet
fol. A4r: littora er staat: littora.
fol. A4r: hadt er staat: badt
fol. B4r: trouwelijck er staat: trouwijelck
fol. C5r: geschreven er staat: gescrheven
fol. K8v: pennen er staat: pennen.
fol. Q5v: wert er staat: wret
fol. R6r: Ducht er staat: Dvucht
fol. Q6v: loopen er staat: looopen
fol. Q6v: en ist er staat: enist
fol. V1v: aenschijne er staat: aenschijne.
Appendix: Brieven van Helena aan Menelaus en van Menelaus aan Helena, uit de editie-1589.
UBL 192 E 13, fol. 129r-135v.
Der Griecxscher Princerssen,
ende Jonckvrouwen clachtighe Seyndt-
brieven, Heroïdum Epistolae ghenaemt, be-
schreven deur den vermaerden Poëet
Ovidius Naso in Latijne.
Ende nu in Duytsche deur Cornelis van Ghistele,
Rhetorijckelijc oversedt, ende noch xij. nieuwe
responsive Epistelen daer op ghemaect, ende onder
de voorgenoemde Ovidius Epistelen ghemengt.
Ende anderwerf gecorrigeert, ende noch twee nieuwe Epistelen
hier aen ghemaect, deur de selven Cornelis van Ghistele, te
wetene: Helena schrijft tot Menelaus, ende Menalaus schrijft
heur daer op antwoorde.
[Vignet: Pub. Ovid. Naso].
TANTWERPEN,
By de Weduwe van Guilliaem van Parijs, op
de Lombaerde veste, inden gulden Pellicaen.
Anno. 1589. |
[fol. 129r]
Declaratie oft den sin van Helenaes
Epistele. |
ALs Paris Helenam (Menelaus huysvrouwe) wt Griecken ghehaelt hadde en binnen Troyen ghebracht hadde, Menelaus die na Creten ghereyst was, dit hoorende, is terstont nae Spaerten t’huys ghecomen, en seer gestoort sijnde, heeft terstont (want hy Coninck van Spaerten was) ambassaten tot Paris ghesonden dat hy Helenam wederom t’huys seynden soude, d’welck Paris [fol. 129v] sijnde de sone van Priamus de Coninck geweyghert heeft, dies Menelaus heeft de heel macht van Griecken doen vergeeren, de welcke hebben gesworen al t’samen sulck leet te wreken, en sijn metter macht na Troyen ghecomen daer sy thien Jaren lanck voor gheleghen hebben, eer sy Troyen machtich werden, onder tusschen Helena sijnde binnen Troyen heeft dese Epistele oft brief aen Menelaum haren man geschreven, haer excuserende dat sy geen overspeelster en is, en dat Paris met foortse en gewelt haer daer toe ghebracht heeft, en begeerde dat hy met alle macht na Griecken trecke soude, en dat sy hen van selfs wel thuys comen soude.
Hier beghint de Epistele die
Helena schrijft tot Menelaus.
Ghemaeckt deur den Translateur. |
ICk Helena, mistroostich, vol drucx, vol lijens
Binnen Troyen sijnde, desen brief
Schrijve ick, och met luttel verblijens,
Tot u Menelae, mijn man, mijn heere, mijn lief,
(5) Die ghecomen sijt in een groot miskief
Deur my (eylaes) ick moet bekennen en beclagen,
Ja en heel Griecken daerom lijdt een swaerlijck grief,
Om dat Paris (o druckich ghewaghen
My so schandelijck sonder verlaghen,
(10) En so vileynlijck wt Sparten heeft ghebracht:
En ghevuert na Troyen en nachten en daghen
Daer toe heeft eenen bequamen tijt ghewacht,
Daer ick eylaes, luttel op hadde ghedacht,
Want die sulx soect meuchdy wel peysen,
[fol. 130r]
(15) Die en sal hem van watere, storm, oft wint vereysen.
Hy quam binnen Spaerten niet als een heere,
Maer als een Coninck soo ghy hebt ghesien,
Dies ghy hem deet alle vrientschappe en eere.
Nau wetende wat ionste dat ghy hem wout bien,
(20) Dies hem een elck verwonderde van dien,
Dits de sone van Troyen was ygelijcx vermonden,
Dies hem van heel Spaerten moeste geschien
Groote weerdicheyt tot alle stonden,
Ja en heb selve om alle edele ghesonden
(25) Die hem deden daghelijcx groote reverentie
Tonsen huyse, en over al soot is bevonden,
En bevaelt my dat ick met diligentie
Hem altoos sou eeren, t’sy in u absentie
Als in u presentie: ick moet u vermanich,, sijn
(30) Een vrouwe moet altoos haren man onderdanich,, sijn.
Daer na reysdeghy na Creten ende my bevaelt
Dat ick hem eerlyck sou tracteren,
D’welck ick ghedaen hebbe, en wel onthaelt
Altoos eerlijck met vriendelijck recreren,
(35) En vrienden daer toe genoot om een versolaceren.
Den eeldom van Spaerten quam dicwils tonsen huyse.
Vrolijck met hem sachmen haer triumpheren,
D’welck niet en ghebeurde tot gheenen abuyse.
Oft hy nu (dits de concluyse)
(40) Myn daer deure beminde en ghy heb my gelaten
Alleene, Ja nu tot uwen confuyse
Ghy meucht my daerom soo seer niet haten.
De schuldt is uwe, alle staten
Souwen dit bekennen, met goeden verstanden,
(45) Menich man brengt selve zijn vrouwe tot schanden.
Als ghy doen na Creten waert ghereyst
[fol. 130v]
My latende by hem alleene,*
Paris heeft in hem selven gedacht en ghepeyst:
Nu hebbic tijt en stonde en gheen oorsake cleene
(50) Om te volbringhene soo ick meene,
Daer ick om ghecomen ben onverdroten,
En nam sijnen tijt waer als eene
Die met Cupidoos strale was deurschoten.
Hy beval scherpelijck sijn edele ghenoten
(55) Dat sy haer veerdich maken souwen,
En sijn schepen om subijt na dzee te vloten
Dede hy oock toereyn sonder flouwen.
Ick hier af niet wetende heb my ghehouwen
Simpele, niet denckende om sulcx beghinnen,
(60) Maer heymelijcke liefde can wonder versinnen.
Als hy sijn scepen en alle sijn saken hadde bestelt al,
So heeft hy eerlick aen my adieu gheseyt.
Icke niet denckende om soodanich* gewelt,, al
Hebbe hem eerlijck te schepe gheleyt.
(65) Jae met groote chierlijcke digniteyt,
Also dat wel behoorde na u bevel,
Jae tot in sijn schip metten tortsen verbreyt.
De schippers (wee mijns) wisten de lose wel
Want doen ick int schip was hebben sy seer snel
(70) Het schip terstont ghesteken van cante
Denct in u herte wat een groot ghequel,
Wat een doloreusheyt creghe ick doen onnoosel* dante,
Jae mistroostich als de onplaysante,
My en halp weenen, roepen oft tieren coen
(75) Wat can een vrouwe tegen foortse en gewelt doen?
Aldus heeft hy my na Troyen gevuert subijtelijck
Daer ick onthaelt werdt als een Coninghinne.
D’welck my (och) nu weer spijtelijck
Over al wort verweten ten eersten beghinnen,
(80) Doen ghy quaemt Aulia om na troyen u vriendinnen
[fol. 131r]
Weder te halene met allen der Griecxser macht,
Wat hoordic doen leets en verdriets, ic u bekinne
Ja heel Troyen was in rueren en in groote tweedraecht
T was al op my dat sy dach en nacht
(85) Schiempten en spotten met grooter onweerden.
Elck sey dees bruyt heeft ons hier toe ghebracht
Dat wy sullen moeten oorloghe aenveerden
Teghen de Griecken met en stout volherden.
Ick werde ontstelt, slachtende den desolaten,
(90) Die luttel vrienden heeft tot sijnder baten.
Als nu de heel macht na Griecken gecomen,, was
Met haer schepen, een heyrcracht niet cleene,
Den edeldom van Troyen heeft dat vernomen,, ras,
En hebben haer terstont ghemaect op de beene
(95) Hector en Paris, iae een elck eene
Wouden cloeckelijck dar teghen inbinden,
Ende doen vondick my weder alleene,
Vol drucx, vol lijens, en vol allinden,
Want ick nerghens en vant gheen vrienden,
(100) Dan Paris quam my dickwils vertroosten
Secretelijck, want t’was sijn onderwinden,
Dies niet seere en halp my sijn propoosten,
Dan liep ick int westen, dan int Oosten,
En moest in heymelijcke plaetsen sluypen,
(105) Want als hier eenen quaeyen roep was, t’moest op myn cap druypen.
Ick en weet my dickwils waer berghen
Deur den haet die op my is ghebrouwen.
Ben ick heden hier soo ben ick merghen
Op een andere, vreesende dat sy souwen
(110) De Troyanen en de Troyaensche vrouwen
My eenich hinderlijck grief doen, als de ongestelde,
Dies ick hier altoos ben vol rouwen,
En principalijc als sy hoorden quade roepen uyt de velde,
[fol. 131v]
Een yeghelijck my dan so vileynlijck quelde.
(115) En riepen so schandelijck my na over luyt
Deen hiet my alsus, dander met ghewelde
Wou my onteeren, menighe woorden ruyt
Heb ick moeten hooren met vreemt besluyt
Van de Troyinnen, als rasende menschen:
(120) Sodat meer t’sterven dan d’leven is mijn wenschen.
Als nu de tijdinghe binnen Troyen quam
Hoe dat Achilles Hectorem met deerlijcke cueren
Hadde versleghen, en den doyen nam,
En heeft hem schandelijc gesleypt lancx de mueren,
(125) De heel stadt werdt doen in rueren.
Andromache* en de susters quamen tot my gestreken
En wouden my met haren tanden verscheuren.
Paris heeft my in Pallas tempel versteken,
Daer ick drie dagen en nachten sadt gheweken,
(130) Niet doende dan weenen en schreyen,
Ja dat my doghen van tranen liepen als beken.
Och met wat hertsweers, met wat bitterheyen
Dat ic daer sadt, sou een tonge qualijc verbreyen.
Om eten oft drincken en haddick geen ghepeysen.
(135) Honger en dorst verslaet des doots vereysen.
Doen de hitte over was en de furie,
Is Paris wederom tot my ghecomen snel,
En seyde dat hy my vande iniurie
Die sy my aenteghen hadde verantwoort wel,
(140) Aldus was ick een poose weer sonder ghequelt,
Maer een elck sach my met grammen oogen ane.
Eylaes doen quam hier weder een arger spel:
Als dat Paris met stouten bestane
Achillem deurschoten hadde verradelijk ick wane,
(145) Dies Pirrhus sijn sone bracht Paris om den hals,
En heeft ghewroken sijns vaders doot, merckt wat ick vermane.
[fol. 132r]
Dies was Troyen weder vol druckich geschals,
En wouden op my haer leet wreken in als,
En ick vloot in Dianaes tempel subijt,
(150) Wee sijns daer een yegelijck op draecht haet en nijt.
Om metten cortsten gheseyt, het slot en dinde, is
O Menelaé mijn heere, mijn heere minioot,
Want Troyen nu in groote allinde, is
En Paris is oock ghebracht ter doot.
(155) Waer op wildy dan wreken uwen toren groot?
Seylt weder na de Griecsche landouwe,
Ic sal u doch van selfs weder comen in uwen schoot,
Jae als u wijf eerbaer en ghetrouwe,
En heymelijck wech vlieden als de bouwe
(160) Wt Troyen met listen pracktijckelijck,
Om dat my niemant na volghen en souwe.
Dus wilt doch van Troyen sijn wijckelijck
Met allen u ruyters en knechten ghelijckelijck.
Want deur oorloge, alsmen alle saken versint wel
(165) Wort een yeghelijck over beyde sijden geschint fel.
Declaratie oft den sin van
Menelaus Epistele. |
MEnelaus liggende met alle sijn macht voor Troyen ende veel verdriets daer gheleden hadde, heeft Helenas brief ontfanghen, die hy eerst niet aenveerden en woude, maer ten lesten deur Agamemnon sijnder broeders raet heeft den brief opghebroken en ghelesen, waer op hy desen brief haer schrijvende is, haer straffende van haer logentale woorden, ende overseyt haer dat sy een overspeelster is, en int leste voor een antwoorde scrijft hy, dat hy met zijn macht van Troyen niet vertrecken en sal, voor hy en sal, de stadt totten gronde toe ghedestrueert hebben, alsoot namaels gebleken is.
[fol. 132v]
Hier beghint de antwoorde die
Menelaus schrijft tot Helena.
Ghemaeckt deur den Translateur. |
UWen brief Helena (niet weert dat ick u mijn vrouwe
Sal noemen) die ghy my met liste hebt ghesonden
Wt Troyen, ic gheensins ontfanghen en wouwe
Soo u de bode breeder sal oorconden:
(5) Ick stont verbaest als eene, ick moet vermonden
Die den wolf van veers siet comen.
Agamenmon mijn broeder tot dien stonden
Was by my en heeft den brief selve eerst genomen.
Hy sprak hebt u als een man, slacht den vromen,
(10) Aenveert den brief, het lesen en can u letten oft schaeyen
En merckt dan duer wat wint oft stromen
Hy hier gheraeckt is, alsoo deur mijns broeder raeyen
Brack ick den brief oppe, met versmaeyen
En niet om uwer liefden wille, dit meuchdy wel weten,
(15) Maer om te hooren u valsche secreten.
Dat hy u veel wilt verexcuseren
Dat ghy gheen overspeelster en sijt voorwaer.
Daer wil ick contrarie teghen sustineren,
En u betoonen met sekere reden claer,
(20) Want de brieven die ghy hebt gheschreven openbaer
Contrarie betuyghen en spelen
Die ick namaels vonden hebbe hier en daer:
En die u groote stouticheyt mellen,
Ja dat ghy u niet noode en hebt willen versellen
(25) Met Paris u boelshap reene
Soo ick u opelijck sal vertellen,
Al hebdy u gheweygert dat acht ick cleene
[fol. 133r]
Int eerste want men seyt ghemeene
De sulcke weygheren haer met gheschille,
(30) Dat nochtans seer wel is haren wille.
Paris schreef dat hy ghecomen was
Om u alleene, so opelijck is sijn schrijven,
Deur Venus bevel,* ende daerom heeft aengenomen ras
Sulcken reyse met een stout bedrijven,
(35) En dat hy u hebben wou, en al soudt* lijven
Costen, d’welck is ghebleken deerlijck.
Ja en dat ghy sijn eyghen wijf soudt* blijven.
En hebdy hier af dan niet gheweten cleerlijck?
En dat hy u was so vierich begheerlijck
(40) Sulcx wreken sal met vechten verveerlijck.
Alsoot wel schijnt dies heel Griecken te male
Daerom u schrijven en is maer loghentale,
Hy heeft u meer geschreven dit ic van slechte verhale,
Met corte woorden wort wel ghenoech gheseyt.
(45) Den verstandighen is haest ghenoech gheseyt.
Hy gheloofde u ghiften groot van weerde,
Maer ghy schreeft hem weder daer teghen,
Dat ghy sijn schoonheyt meer begheerde
Dan sijn ghiften: die ghy hoogher wout weghen.
(50) Was dit niet onneerlijck pleghen?
En schijnet dan niet na elcx vermonden
Dat ghy tot hemwaerts metter liefden gheneghen
So uwen brief can opelijck oorconden?
Noch screef hy u dat hy tijt en stonden
(55) Verwachten sou te wijle dat ic noch was by uwen persoone,
Maer ick en wist niet van dees loose vonden,
Daer ick af crijghe verdriet te loone.
Ghy beminde hem, en hy u als de schoone:
Want ghy waert met hen gheveysdelijk ghewent
(60) Een elck heeft de heymelijcke liefde ghekent.
Ghi en hebt geen haest, laet de vreucht rijpen, wat
[fol. 133v]
Uwen oogst is noch vroech, screefdi met sout vermeten,
Wat cost ic hier anders wt begrijpen, bat
Dan dat ghy hem te kennen gaeft u secreten?
(65) En dat ghy van te veuren wel hebt gheweten,
D’welck (ick kent) tis warachtich
Dat ick moest reysen na Creten,
Doen hebdy t’samen u compact eendrachtich
Ghemaect, om na Troyen machtich
(70) Te treckene, als ick was wten ooghen.
Noch schreefdy dat sijn liefde crachtich
U sinnen verwonnen hadde, ick sout u betooghen
Metten brief, ist dan niet met vierich gedoogen,
En niet uwen wille geweest, en u na Troyen gemaect
(75) Als de liefde doverhant crijcht, hoe si vieriger blaect
Ende noch schreefdy int alder leste,
Want ick alle saken niet en mach openbaren
So openlijck: mijn Camerieren sullen u de reste
En den sin wel segghen sonder sparen,
(80) Alst past by tije sal ick my by u paren.
Hoe derfdy dan met so soute manieren
En sodanighe loghenen verclaren
En vreemde beuselen versieren
Dat hy tegen uwen danck u heeft willen schoffieren?
(85) Eer ic na Creten reysde, can ic nu wel versinnen,
Dat ghy t’samen hadt een amoreus bestieren
Secretelijck: dit moetty oock bekinnen,
En al om svreuchts ghewinnen,
Niet achtende schaemte oft blame,
(90) Gestolen vreucht is somtijts den vrouwen aengename.
Ghy schrijft my dat u herte sweert, oock
Dicwils, en groot lijen moet besueren,
Maer wat u overcoemt ghy sijt sulx weert, ooc
Want niemant (seytmen) tot gheender ueren
(95) En coemt in lijen oft in trueren,
[fol. 134r]
Hy en brengter hem selven inne ghemeenlijck:
Peyst wat een verdriet hebbick oock moeten besueren
Om u stoute feyten onreenlijck
Eer ic den eeldom van Sparten, ia niet alleenlijck,
(100) Maer heel Lacedemomen hebbe connen vergeeren?
In Aulide daer menighe op was beenlijck,
Om teghen de Troyanen ons te verweeren,
Ten was voorwaer niet yeghelijcx begheeren,
Ulysses maeckte hem rasende dul tot dien tijen.
(105) Hy coemtter noode toe die voor andere moeten strijen.
Wat moeste ick hooren menich verwijt,, oock
Doen wy mette schepen in Aulide quamen,
Deen sy om een overspeelster (als ghy sijt, ooc)
Moeten wy comen hier al t’samen
(110) Ic dit grieffelijck pramen:
Dander seyde waer toe sijn wy hier ghebracht?
De derde sprack, Menelae ghy meucht u wel scamen
Dat om een hoere de heel Griecxse macht
Moet orlogen, tegen de Troyanen met groote tweedracht,
(115) Die ons vrienden waren tot alle stonden.
Dat verwijt moest ick hooren dach en nacht,
En ghebeerden op my als dullen honden,
Ick dachte och wat hebbick my onderwonden?
Wee mijns, dat ic om uwent wille na* Troyen track, oyt
(120) Maer eylaes, na raet en ghebrack, noyt.
Als wy nu in Aulide soo langhe laghen
Wachten na den wint die na Troyen wou waeyen,
Wat haddic meer leets (o druckich ghewaghen)
Niemanden en cost ic met goey woorden gepayen:
(125) Godt die weet hoe ick was belayen:
Ten lesten soo moest voor Diana de Goddinne
Mijn broeders dochter niet om verfrayen
Yphigenia geoffert worden, om dat wy met gewin
Voorspoedich comen souwen ten eersten beginne.
[fol. 134v]
(130) Agamemnon mijn broeder was heel ontstelt,
Ja en schier wel half buyten sinne.
Doen werdick oock so deerlijck ghequelt
En riepen al laet vertrecken, ghelt, ghelt,
Soo de ruyters sijn, haer stellende in roeren,
(135) En seyden, salmen ons om een overspeelster dus aenvueren?
Als wy nu met ons schepen voor Troyen lagen,
Elck een maecten reetschap om comen te lande,
Dies Protesilaus doen terstont wert verslaghen,
Want hy dalder eerste was als de valiande,
(140) En daer na Hector stack ons schepen in brande,
Doen en wistick my selven waer laten.
Elck riep, Menelae t’sy u de schande
Die ons op een vleeschbanck wilt laten:
Met bidden oft smeecken, oft schoon praten
(145) En mocht gheensins haerlien bestieren.
Troyen riepense wat sal ons dat baten:
En dan doen Paris met verradelijcke manieren
Achillem deurstack, als duyvels sy quamen tieren,
Al hadden wy ons int vechten eertijts vromelijck ghequeten,
(150) Als teghenspoet coemt so wort voorspoet vergeten.
Hierom Helena ghy en hebt gheen claghen, dan
Al wat u toecoemt ghy hebbet u selve ghedaen,
Daerom wilt u lijen verdraghen, dan
Want ghy hebt loon nae wercken ontfaen.
(155) En om u is al dit werck bestaen,
En al dees swaer oorloghe gheschiet,
En hierom my en heel Griecken (merct dit vermaen)
Brengdy ons al t’samen in (merct dit vermaen)
Brengdy ons al t’samen in dit verdriet:
Ick en was niet bedacht u te schrijven iet,
(160) Maer Agamemnon mijn broeder al was ic gestoort
Was de ghene die my tot schrijvene riet
[fol. 135r]
En dat ic u antwoorden sou met straf rappoort,
Want alsmen al u loghentale hoort
Soo bevinden wy claerlijck in desen
(165) Dat ghy weert sijt een overspeelster mispresen.
Dan scrijft ghy ooc dat ic na Griecken trecken sou
Met alle de macht en van Troyen sou scheyen:
Certeyn soo waer ick weert om ghecken, nou,
Als ick sulcken heyrcracht, in schepen en galeyen
(170) Hier gebracht hebbe met dees orloochs toereyen:
Noch schrijfdy waer op dat ick wil wreken mijn gramschap heet
Nu Paris doot is, d’welc Troyen moest beschreyen
Wy moeten noch Achilles doot wreken wreet,
Om Antillochus en Tlepomenos sal Troyen ooc comen in leet,
(175) Ja dat noch menighen Troyaen sal costen d’leven
En ghy schrijft dat ghy wilt comen in mijnen schoot ghereet,
Swijcht daer af: wilt u voorts met eenen Troyaen begheven.
En doet heel Troyen de wete wort u int lest gheschreven
Dat de Griekcen van heurder eerden en sullen gaen niet.
(180) Voort datmen sal segghen, daer heeft Troyen gestaen siet.
[fol. 135v]
Neemt danckelijk Leser eerbaer dit ionstich werck
Ghestelt ter eeren Tgoudtbloemken groeyende,
Van een slecht Retorisien, en onconstich clerck,
Die wt liefden hem hier toe was spoeyende,
(5) Maer ghy Zoyle die conste sijt verfoeyende,
En wiens aderen sietmen deur nijt crimpen saen,
Hebbic yet ghefaelgeert, sijt u niet moeyende,
Maer verbeteret vry, en laet u schempen staen.
Nihil habet S. Romanae Ecclesiae fidi contrarium, aut Reip. offensivum: quod attestor Sebastianus Baer Delphius, insignis colle. Ecclesiae S. Mariae Antwerpiensis plebanus & Canonicus.
fol. 117v: mallet ferre er staat: malle ferret
fol. 130v: alleene, er staat: alleene.
fol. 130v: soodanich er staat: soodavich
fol. 130v: onnoosel er staat: onnoolel
fol. 131v: Andromache er staat: Amdromache
fol. 133r: bevel er staat: benel
fol. 133r: soudt er staat: sondt
fol. 134r: wille na er staat: will[...]a
|
