| Richard Verstegen: De medecyne... teghen de droefheyt ende melancolie, vol cluchten... ende scherpsinnighe ghenuchten [Antwerpen 1625] (Reconstructie van de titel en uitgave volgens Edward Rombauts, Richard Verstegen, een polemist der contra-reformatie Brussel, Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, 1933 p. 190.) Alternatieve titel: De beclaghelycke tragedie van een ruyspiip Gebruikt ex.: UB Gent Her 1805 Uitgegeven door Ilse Dewitte Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Facsimile bij books.google In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. Teksten in gotisch schrift zijn met een aparte kleur weergegeven.
[fol. A2r]
Ende al is het saecke dat het subiect van eenige van dese dichten, soude moghen schijnen maer slecht te wesen, soo geve ic daer op voor antwoort, dat in slechte te subiecten de exercitie des verstants te meer can ghetoont worden. De Poësie is ghemeynlijck tenderende tot stichtinghe ende tot recreatie, dit is hier in oock mijn intentie, ende soo bidde ick u Acht-baerheden dit selfde alsoo te willen accepteren, Hier mede neem ick oorlof.
[fol. A3r]
Ten tweeden dat dit oock niet gefondeert en is op goede reden, want aenghesien dat nu hedendaeghs in ghemeyn discoursen in [fol. A3v] prose men is ghebruyckende dusdanighe woorden, ende dat het ghemeyn volck sijn door ghewente ghecomen dese woorden soo wel te verstaen als eenighe woorden die allenlijck belanghende sijn hunne Duytsche tael, considererende dan dat het meer noodich is tot ciraet en bequaemheyt van de poesie, dusdaenighe woorden daer in te ghebruyken dan in prose, soo en can ick niet gheraeden vinden om die uit de Poesie te verworpen, aangesien dat sy niet alleen so wel van een ieghelijck verstaen sijn als hunne ghemeyne eyghen woorden soor voor ghenoteert is, als sy oock beter dienende sijn tot ciraet en bequaemheydt van de Poesie als Schocken van quicken en dierghelijcke mottighe woorden die schier niemandt verstaet. Waerom ghebruycken de Hollanders selver in spreecken en schrijven, in hunne prose de woorden van Staeten generael, van Prince, van excellentie, van reformatie van gratie van Consistorie en van victorie, want alle dese woorden en meer andere dier-ghelijcke sy noch hedendaeghs ghebruycken, al ist dat de prononciatie van de leste van dese, hun nu wat swaerder valt dan het eertijdts ghedaen heeft. Sy hebben in Hollandt de wercken ghedruckt van Ioan Baptista Houwaert, die vol van dese woorden sijn, die sy gheschuymde woorden achten, die nochtans veel lieflijcker en plaisanter sijn dan hun dichten die met mottighe in stede van eloquente woorden gheciert sijn, van de ghene die gheen onderscheyt [fol. A4r] uit liefelijcken room, en uit vuylen schuym, en weten. Refererende aldus dese redenen tot u.l. consideratie, soo neem ick oorlof met dit
Sijnde in dicht meer dan in pros’ mis-presen Den naem van Rethorijck’ salmen oock schuymen, Als met de rest al-even-wel verwesen, En twaer in Hollandt soo ghedaen al ree, Costmen iet mottichs vinden in de stee. [fol. A4v]
Gheven doctoren hunnen raet, D’Welck men moet haelen uit d’Aptekerie, En met onsmaecklijckheyt vercrijghen baet Maer hier wordt sulckx verdreven door de cluchten, Spruytende uit schersinnighe ghenuchten. [fol. B1r]
Soo hier soo daer, de werelt over al, Die moghelijc hebben wonders te bedien, Maer wie salt segghen? wie toch weet het al? T’is my ghenoech, iet vremts hier te verhaelen, En laeten andre nae t’bedietsel taelen. Het is gheschiet, op een alsulcken dach, Als s’iaers te vooren viel op dien tijdt, En twas oock kermis, recht ghelijck het plach, In t’selve dorp, en met soo veel iolijt, Want arme het dorp moet wesen voor ghewis, Daer het niet eens in t’iaer oock kermis is. Den naem van t’dorp al ist my uit memorie, Daer sijn nochtans ghenoech diet wel onthouwen, Ick heb meer acht gheslaen op de historie, Die ick ghehoort heb, waer te sijn van trouwen, En datmen daer toe goet ghehoor soud’ gheven, Men segghen mach dat het oock staet gheschreven. [fol. B1v] Teghen de kermis men al maeckten ree, Hespen en rijs, wafelen en vlaeyen, Met ander dinghen, soomen eertijts dee, Waer van ick gheve een ieghelijck te raeyen, Maer onder al ten staet niet te vergheten, Men maeckten dranck ghereet, soo wel als eten. Men brouden daer goet twintich schellincks bier, Want die cleyn bier wilt op een kermis drincken, Wel weerdich waer te sijn ghegheesselt schier, Dat hy van t’gheesselen te deegh soud’ slincken, En als hy meynden het waer al ghecloncken, Dan weer daer aen, omdat hy had ghestoncken. Maer om t’schandael van alles hier te schouwen, En niemants conscientie te beswaeren, Men ghinck daer anders niet dan goet bier brouwen Om datmen niet van goet can qualijck vaeren, Want hier mee d’ouricheyt van t’dorp begheerden, De eer van t’dorp te houden in sijn weerden. Nichten en Neven teghen desen tijdt, Die elders woonden, nae ghewoonte pasten, Daer te vergaederen van breedt en wijdt, En hun te toonen oprecht kermis gasten, Met al hun beste dinghen aen, sy quaemen, Mans ende vrouwen, groot en cleyn te saemen. [fol. B2r] Soo d’eenen dander dus van buyten quam, Van over al de dorpen daer in’t rondt, Een Moeselpijper oock de reys aen nam, Die op de Moesel hem oock wel verstondt, En hy sijn lustighe Moesel mede bracht, Want sonder pijp, gheen Pijper wort gheacht. De kermis ghecken oock vergheerden daer, De kermis heel volcomentlijck te maecken, Want noyt vont kermis gheck den wech soo swaer, Om daer met boghe en blaes niet te gheraecken, En men mocht wel de kermis gaen bespotten, Daermen bevinden soud’, ghebreck van Sotten. Des voornoens soo de lien vergadert waeren. Den dienst te hooren, en Processie gaen, Eenen schoonen staet sachmen doens openbaeren, Van Gulde-broeders treffelijck op de baen, Met henlie boghen als de gard heel fraey, Van Cluts den Coninck van de Papegaey. Te noen men banckten lustich over al, Want over al men vol-op daer toe coockten, Dat wel te mercken was oock by gheval, Door dien dat heel rontom de schouwen roockten, De cokernagie was soo in haer sleur, Dat honden met heel schouweren liepen deur. [fol. B2v] Maer nae den noen ghenucht quam in request, Op al manieren diemen cost ghedincken, Elck hem recreerden soo t’hem lusten best, In t’spelen, dansen, drollich sijn, en drincken, Want Gaudeamus was dan in saysoen, En daer en was oock anders niet te doen. Maer dickmaels daer genuchte lacht van binnen, Daer staet de droefheyt buyten aen de deur, Als vreught ghedaen is, stracks te gaen beghinnen, Die te doencryten, die daer lachten veur, En soo ist oock eylacie hier gheschiet, Welck tot de kermis was gheen cleyn verdriet. Want soo den dach ten avont was ghecomen, Den blyen dach, den dach vol van behaghen, Den selven avont soomen heeft vernomen, Gheschieden t’gheen dat grootlijckx is te claeghen, Van al de lien die daer te kermis waeren, En comen moghen over seven iaeren. Want soomen had de tafel weer ghedeckt, Men riep den Moaselaer te zitten mee En hy ghewillichlijck was haest verweckt, Te comen doen, ghelijck een ander dee, Want eten, drincken, en oock ghelt daer by, Is speelmans loon, het sy oock waer het sy. [fol. B3r] Den speelman had sijn moesel in de handt, Als hy gheroepen was te comen by, Maer hy die neer lach op een boterstandt, Die open stont, daer erghens aen eensy, De welck daer naa is in de stant ghevallen, En niemant daer van wist gans niet met allen. Den Moeselaer och armen at en dronck, Van swaericheyt ter werelt wist hy niet, Hy dee bescheet hoe dickmaels men hem schonck, En voeghden hem in sulckx tot elckx ghebiet, Tot dat hy had hem daer in soo ghequeten, Dat hy sijn moesel ghanslijck had vergheten. Heel spaey des nachts dit goet geselschap scheyden Herwaerts en derwaerts, tot dat op het lest, Ghelijck de blinden, sy malcandren leyden, Eer dat sy raeckten elck een in den nest, Ommers ontrent een halve myl van daer, Was het logijs van desen Moeselaer. Dit was my ghoet, tot noch toe ghinck t’al wel, Men wist gans niet van swaericheyt te spreecken, Maer smorghens vroech begonst een ander spel, Dat dierghelijcke noyt en is ghebleecken, Waer van de maer t’gheheele dorp door liep, Terwylen dat den Moeselaer lach en sliep. [fol. B3v] De Vrouw van ’thuys, daer hy had zitten drincken, Die was dien morghen heel vroegh opghestaen, Te doen haer dinghen, soomen wel mach dincken, En aen de boter-standt is sy ghegaen, En soo den stock sy roerden met haer handt, Daer quam n’en schreeuw recht uit de boterstandt. De vrouw die riep, want sy was heel verschrickt, Het volck spronck uyt hun bedden metter haest, Sy waeren uit bedoefeltheyt bequickt En van dit wonder wonderlijck verbaest, Men clopten de ghebueren uyt hun slaepen, Te compareren elck een in de wapen. Den Coster droegh dit nieuws aen den Pastoor, Die op sijn knien ghinck in sijn ghebeden, Ter wijlen d’een liep nae, en d’ander voor, Te weten van dit wonder eenich reden, Daer niemant was soo stout om te bestaen, Om aen de boterstandt te dorven gaen. Opt leste wast van ieder goet ghevonden, Om hier op raet te raemen van de gheen Die hun op vremde saecken meer verstouden Dan lie wiens wetenschap was maer ghemeen, Op dat sy mochten hun avijsen gheven, Hoemen in dese saack soud’ moghen leven. [fol. B4r] Hierop sijn uitghekosen mans ervaeren, Heel cloecke baesen, en met baerden grijs, Waer onder letterwijsen oock by waeren, Te beter om te gheven goet avijs, Op dit swaer stuck, en wat het wesen mocht, Als fy dat hadden rijpelijck ondersocht. D’een van avijs was anders als den andren Verscheyde coppen sijn verscheydt van zinnen, Sij’n accordeerden niet onder malcandren, Want elck door sijn avijs socht lof te winnen, Maer hoe het was dat elck het wouw verstaen, Het altoos moest nae d’meeste voysen gaen; Den aanan seyd’, twas niet dan tooverij, Een ander seyd’, het was t’ Cabauwter-manneken, Een ander seyd’, ten was maer fantasij, Waerop de boerin die ghenoemt was Tanneken, Deed’ haeren eedt, tot bystandt van haer woordt, Dat iae en neen, sy had ’nen schreeuw gehoordt. Ten lesten een van daldercloeckste baesen, Die wel begaeft was met verre siende ooghen, Seyde plat uyt wat wiltmen hier staen raesen, Ghy zyt in dese saeck toch al bedrooghen, En daerop hy verclaerden dat hem docht, Dat dit een Basiliscus wesen mocht. [fol. B4v] Want hem ghedocht hy had wel hooren segghen, Dat eertijts was gheweest een wonder haen, Die op een plaets een seker ey ghinck Iegghen, Van wiens ey alsoo hy had verstaen, Een Basiliscus quam, soo vol fenijn, Dat van t’ghesicht veel lien ghestorven sijn. Den Meyer van t’dorp sprack daerop met verstant Dat hy bekenden sulckx wel wesen mocht Niet teghenstaende hyt onmoghelijck vant, En daerom sprack vry uit het gheen hem docht Maer t’meestendeel die sustineerden stout, Het was een Basiliscus sonder fout. Soo moest het naa de meeste voysen gaen, Een Basiliscus wast, en soo moest blyven, En hierop viel noch nieuwen raet te slaen, Wie dan dit vrome feyt soud’ gaen bedrijven, Als een Romeyn met wapen in de handt, Om te bestormen dese boterstandt. Ommers op t’lest nae heel veel arguatien, Want elck een op het stuck ghaf sijn bescheyt, Met rijpen raet, nae redens calculatien, Men accordeerden dat om dit groot feyt, Ses vrome uitghekoosen ghulde-broers, Souden de standt doorschieten met hun roers. [fol. C1r] Want sy wel dochten dat ten minsten een, Dit quaet serpent ghelucken moest te raecken, Maer by soo verre het vallen mocht dat gheen, De prij doorschieten cost, sy souden maecken, Met hunlie sijd’ gheweer hem doot te slaen, Al waeghden sy hun halsen al daer aen. Doen sy malcandren hadden trou gheswooren, By een te blyven trouwelijck totter doot, Op datmen nimrnermeer van hun soud’ hooren, Dat d’een den andren Iaeten soud’ in noot, En daer op dan ghegheven elck de handt, Sy schooten los, recht op de boterstandt. Maer om datmen gheseyt had van t’dangier, Van dit serpent als men daer op soud’ sien, Sy hunne tronien bedeckten schier, Ghelijck men doet, alsmen om gaet met bien, Want op voorsichticheyt moetmen wel achten, Als men perijckelen staet te verwachten, De roers af vloghen met alsulcken donder, Dat het heel huys daer van ghedavert heeft, Bedaeghde liedens seyden dat noyt wonder, Soo groot als dat, sy hadden daer beleeft, Ten waer gheweest in langh voorgaende iaeren, Noch een verschricktheyt was hun wedervaeren. [fol. C1v] En dat was doens een oudt wijf onberaeden, Castagnien onghebeten had gheleet, In haeren lollepotte moghen braeden, Waer van gheschieden iammerlijcke leet, Door dien sy vloghen los ghelijck als bussen, En haer verbranden eermen t’vier cost blussen. Ommers soo dese roers gheschoten waeren, Men luysterden te hooren iet daer naer, Offer iet quaets mocht hunlie wedervaeren, Maer niet ter werelt werdtmen daer ghewaer, T’was al heel stiI, waerop men presumeerden, Het dier was doot, hun cloeckheyt was van weerden. Maer wie nu aen de standt soud’ dorven gaen, Dat was de questie, want om t’groot fenijn, Niemant van hunlie dorst het wel bestaen, Dan op het leste soo t’gheluck wouw sijn, Eenen Heywijfs-ionghen, sulckx te doen aen nam, Om een braspenninck, en een boterham. Men gaf hem van t’perijkel gheen verstandt, Maer hiel het als een saeck van gheen verlanghen, Men gaf hem slechts de tang maer in de handt, Het doot serpent daer mede uit te langhen, Ter wylen d’ander trocken achterwaert, Als wesende van t’groot fenijn vervaert. [fol. C2r] Den ionghen heeft de moesel aenghevat, En met de tangh ghetrocken uit de standt, En die gheleet daer neer op d’aerde plat, Maer soo hy daer niet dan een moesel vandt, Hola hola riep hy, och comt toch hier, Om te aenschouwen dit vervaerlijck dier. Die Boeren meynden dat hy was in noot, En riep om hulp’ uit oorsaeck van t’fenijn, Tis beter seyden sy, dat een blijft doot, Dan dat het al soud hier ghestorven sijn, En wech sy liepen, het d’angier t’ontgaen, En lieten daer den armen ionghen staen. Den ionghen siende dat sy liepen ras, Liep naa, al wist hy selver niet waerom, Hy in hun loopen wel verwondert was, En schreeuwden soo, tot dat sy keken om, Maer doen sy saeghen claerlijck datt’ was hy, En dat hy Ieefden, och sy waeren by. Sy vraeghden hem oft hy gheen letsel vont, Van pijn, oft wee, oft angst ontrent het hert, Och neen seyd’ hy, ick ben alsoo ghesont, Van eenich pijn, oft eenich ander smert, Als ick oyt was mijn heele leven lanck, En om dat meer te toonen, op hy spranck. [fol. C2v] Wel seyden sy, en is t’serpent oock doot? Och iae seyd’ hy, ghy treften het voorwaer, Comt en besiet, het leet daer binnen bloot, Soo keerden sy te rugghe, en ginghen daer, Maer doen sy saeghen het serpent daer legghen, Niet een en sprack, noch wist wat hy mocht segghen. Den ionghen loech, sy stonden als de stommen, En keken lancks hun neusen ais de dwasen, De lien beghonsten stoutelijck by te commen, Het scheen sy souden daer van lachen raesen, En die daer over raet had sitten raemen, De ionghers souden hun lie te beschaemen. Den Moeselaer had hier van niet ghehoordt, Maer lach en sliep, tot dat de tijdingh quam, Datmen sijn Moesel leelijck had vermoordt, Het welck hy soo seer ter herten nam, Dat hy heel ras is uit sijn bed ghestaen, En heeft terstonts sijn cleedren aen ghedaen. Stracks is hy derwaerts reghel-recht gheloopen, T’spectakel aen te schouwen van verdriet, Daer sach hy t’volck verwondert staen met hoopen, Van dese moordt soo deerlijck daer gheschiet, Maer doen hij ‘t sach het heeft hem soo ghespeten, Dat hy met droeve traenen heeft ghekreten. [fol. C3r] Men had veel werck, soo wel met goede woorden, Als met ghebrande wijn, hem te bequicken, T’was gheen cleyn saeck, sijn Moesel te vermoorden, Die daer soo lach al sonder eens te kicken. De grootste vrees die sy hadden van allen, Was dat hy mocht in een beswijntheyt vallen. Maer het ghemeynte merckende sijn wee, En het schandael tot hun lien dorps on-eer, En dat de gheen die gherne noch dansen mee, Mochten niet sonder moesel dansen meer, Elck een ghaf wat op dat het mocht beloopen, Tot soo veel ghelts als cost een ander coopen. Maer om dat gheen daer by te vinden was, Hy creech daer gaeren, en leer, en soo hy cost, Door lapperij hy brocht dat soo te pas, Dat hy weer speelden dat het was een lust, En blijschap in de kermis weder broght, Daer de vreughdt selver niet meer op en docht, De blijschap grooter niet en is gheweest, Doen Troyen wierdt door Griecken inghenomen, Noch in dit dorp, op eenich kermis-feest, Verloren blijschap haester weer ghecomen, Men stack gheen vette calf den hals af hier, Maer men ontstack, veel tonnen van goet bier, [fol. C3v] Bly was Ariaen, in wiens huys dit ghebeurde, Dat alles was, ten besten soo ghekeert. Want hy had vrees, en van te vooren treurde, Omdat sijn huys daer door mocht sijn onteert, Men riep couragie alleghelijcks wel seer, Pyper pypt op, tis gaudeamus weer. [fol. C4r]
Hy sijn gheweer uittreckt, om al te slaen, Schoon spreecken, noch schoon reden niet en baeten, Hy wilt met sijn gheweer een ieder aen, Alsoo dat met ghewelt men hem moet houwen, Tot datmen hem te bed mach soetkens stouwen.
Men doet daer mee al datmen selver wil, Hy sit en slaept, heel soet op sijn ghemack, En quelt hem niet met twisten oft verschil, Gheen ander letsel is in hem ghevonden, Dan dat alleen, de dronckenheyt is sonden. [fol. C4v]
Te conterfeyten elck in alle saecken, En daerom weyghert hy oock geen bescheet, Noch naa te doen het geen dat andre maecken, Al waert, om te voldoen al sotte rancken, Hy soud’ sijn scheenen breecken teghen bancken.
En daer in lapt, al dat daer in can ghaen, Eer vercken hy dan mensch, is voor ghewis, Aleenlijck hy heeft mensche cleedren aen, Maer leet soo vuyl ghewentelt in sijn spouwen, Datmen hem moet, voor een recht vercken houwen.
Verlieft is op de dochters die hy vindt, Hy wiltse trouwen, stracks al metter daet, Hy resolute is, en daer toe ghesint, Tot dat het slaepen, hem kan comen aen, En daer mee is de liefde al ghedaen. [fol. D1r]
Hoe dat sijn hersenen hebben gheur van dranck, Hy boven al, prijst het blijmoedich leven, En hem begheeft gheheelijck tot den sanck, Hy sit en bleet, en nimmer heeft ghedaen, Tot dat men hem van daer doet slaepen gaen.
Nochtans wilt hy al huppelen en springhen, Herwaerts en derwaerts, valt hy teghen aen, En crijght veel stooten, die hem weedom bringhen Maer die bewaert hy, tot den naesten dach Dat hyse dan te beter vuelen mach.
Hy niet en doet dan lachen als een sot, Hy maeckt ghenucht met iedermans manieren, En selver sit een ieghelijck tot spot, Hy’n weet geen oorsaeck om te sijn soo bly, Ten waer dat niemant sotter is dan hy. [fol. D1v]
Hy sit en crijt, en claeght sijn teghenspoet, Men hem onthoudt het gheen dat hy behoeft, Deed’ men hem recht, hy had veel ghelt en goet, Want hy is rijck ghenoech, dat is ghewis, Wist hy maer waer sijn grooten rijckdom is.
Terwijlen hy den dranck heeft in het hooft, Hy is soo mild’ hy willet al wech gheven, En wil t’ghelach betaelen hy belooft, Maer als de Weerdin spreckt daer-nae van gelt, Hy craut sijnen kop, en is daer me ontstelt.
En speelt met drolerij, sijn personagie, Hy hem vercleet, en hy verhaelt veel cluchten, Als een Commediant op een stellagie, Maer alsmen nuchteren hem dit Ieet te vooren Hy is beschaemt en wilt daer van niet hooren. [fol. D2r]
Daer hy by is, oft hy dat opponeert, Hy als iniurie wilt hem dat aentrecken, En seyt datmen hem daer door seer onteert, En neemt daer van ghetuyghen, tot bescheet, Maer s’dachs daer nae, hy nerghens van en weet.
Sijn ghelt sijn goet, sijn hert, is voor de vrinden, In gunst, in dienst, in liefden en in eeren, Niemant en isser, soo ghereet om vinden, Maer t’is een seer groot iammer te verstaen, Dat slaepen dese vrindtschap doet vergaen.
Heel quaelijck met een ieghtlijck te vreden, Om minder oorsaeck dan een olicoeck, Daer hy oock selver van en weet gheen reden, En daerom vinden anderen gheraeyen, Dat hy hem selven soecken mach te payen. [fol. D2v]
Al dat hy weet, om iemant te blameren, Uit sal dat comen, en oock met het meesten, Om lie die daer absent sijn, te ont-eeren, maer om daer naa te schouwen schaey en schande Hy nuchtren sijnde, valt fray door de mande.
Dat nerghens is te vinden sijns ghelijcken, Eerbiedinghe moet hem een ieder gheven, Soo laet hy uit de mouw den sot heel kijcken, Dat elck een des temeer met hem mach spotten, Als een van d’alder-principaelste sotten.
Maer elck een leeren, reden te verstaen, Hy heeft verstant, van al subtijle treecken, Sy moghen vry by hem ter schoolen gaen, De rest sijn sotten, want hy weet het al, En selver weet hy niet, dat hy is mal. [fol. D3r]
Оm naa Godts woordt, malcanderen te bringhen, Hy laet hem seer om sijn gheleertheyt prysen, En met schriftuer bewijst hy alle dinghen, Op dat sy mochten drincken wijn en bier, Niet anders, dan op gheestelijck manier.
Gheen vuylicheyt is hem te vuyl te spreken, Hy toont wel dat hy is des duyvels gheck, Met vloecken wilt hy hem op andren wreken, En wildt met duysent duyvels hun benauwen, Daer een ghenoech is, hem daerom te crauwen.
Hy pitst, hy nypt, hy sleurt, hy treckt, hy breckt, Hy maeckt dat elck een sijn gheselschap haet, En ieghelijck tot gramschap hy verweckt Maer hier van doende nuchteren hem relatie, Dronckaerts octroy, is dan sijn excusatie. [fol. D3v]
Hy crijt, hy lacht, hy vloeckt, hy danst, hy singht, Want dickmaels hy verandert sijn manier, Sonder propost, dat eenighe reden bringht, En dat hy daghelijcks waer in desen staet, Het dulhuys waer voor hem, den besten raet.
De werelt hy misprijst gheweldich seer, Hooghe inden hemel, is sijn speculatie, Hy en acht gheen werelts lof, noch werelts eer, Fy op de werelt, dat is sijn sentencie, Hy drinckt hem droncken, maer tot penitencie.
Hy sijnen dranck, houdt voor hem selven vry, Dat hy alleen betaelt, en anders gheen, Daer drinckt oock af, niemant anders, dan hy, Soo sit hy dan in sijnen eyghen kuyl, Alleen ghelijck eenen satten droncken uyl. [fol. D4r]
Hy maeckt hem door, eermen de rekeningh eyst, Op hope datmen sal hem daer door vergheten, En dat hy vry mach gaen, alsoo hy peyst, Maer soo hy daer naa moet den weerdt betaelen, Met crappen en kijvagie moet hij’t haelen.
Oft eenighen vuyles-hoop oft in een ghoot, Van dat hy leeft, en toont hy gheen ghelaet, Maer min oft meer hy leet al waer hy doot, En daerom segghen sy die gaen voorby, Daer leet een mensche ghelijck een doode pry. Leser besiet de conterfeytsels hier Van dese gheesten, hoe sy sijn ghestelt Als hunne herssenen met wijn oft bier, Door overlasten sijn alsoo ontstelt, Waer door dat menschen van verstant en reden, De reden meer als beesten overtreden. [fol. D4v: blanco] [fol. E1r]
§Den Autheur hem toonende van ander opini, men ginck op het leste wedden datmen geen ander drolliger proposten meer soude moghen vinden dan daer alreets verhaelt waeren. Hier op heeft den Autheur (om hem sleven daer mede oock te recreeren) dit gaen uit ghenuchten schrijven. Ende overmits datter een copije uit zijn handen gecregen is geweest ter wijlen dat dit noch incorrect ende niet vol geschreven was, soo is hy nu verwillicht door de begeerte van eenighe goede vrienden de vol geschreven copije te laeten uit gaen. Ende overmits dat dit moet verstaen worden als in de Heu van Brussel geschiet te wesen, daer alle soorten van menschen by een comen. Daerom en is het oock niet onbequaem dat het [fol. E1v] gestelt is op de manier van Straet-dicht als gesproocken à la volè, om dat het gemeyn volck als sy eenighe dichten, extempore uit slaen, niet en letten op ghereghelde maet. §Soo heeft dan desen Autheur hier willen toomen wat scherpsinnighe concepten datmen wel bevinden mach ende te pas brenghen op een slecht subiect, waer in altemets meer verstants mach getoont worden dan in veel dichten, die niet in en hebben dan heelen net ghepasten rijm en maet, en slechten sinne. [fol. E2r]
Heeft hem in achterclap seer vermeten, Want sittende in slaep, neffens eenen Pachter, Hy liet hem hooren door sijn stem van achter, Daer sulckenen craeck, ontvlooch hem met ’nen wip Dat die lieden vreesden het breecken van het schip. Wat is daer te doen riep den schipper tot den iongen, Meester sey hy, men spreeckt hier sonder tonghen. Ick gheloove, sey een Passagier, dat dit groot wonder, Is eenen slach maer gheweest van eenen stinckenden donder. My dunct, sey een vrouwe, die daer sat met haer kint, Het is maer het uitbarsten van ghesloten windt. Hier op, sey eenen Wever, hy had langh’ gheweten Dat de quaetste winden quaemen door de spleten. Hola, sey den Stierman, gaetmen windt verquisten, My docht wel dat ick hem in t’seyl ghemisten. D’oorsaeck, sey eenen Doctoor, om dit te ondersoecken, Is ghesproten uit raepen oft uit boeckwey-coecken. Daer op sey eenen Quacksalver en niet sonder reden, T’ghinck in van boven en t’quam uit van beneden. [fol. E2v] K’en gheloove niet, sey een Hollants wijf, dat sulcks is gheschiet, Want in de Schriftuer en bevind’ ick het niet. Wel Bybel-suster, sey eenen, waer staet het geschreven, Dat Schriftuer van alle dingen moet u rekening’ geven? Van crachtigher veest (sey een Duyts) heb ick noyt gheweten, Ten waer vanden gene die Lutherus heeft ghescheten, Want hy vande sijne sijnen roem heeft ghedraeghen, Dat sy hadden de cracht om den duyvel te veriaeghen, Hoe moesten die dan stincken sey’ daer op eenen Student, Dat hijse niet kost lijden die t’stincken was ghewent? T’ghebruyck, sey n’en Antwerpenaer, van wint te lossen, Is gheweest voor den tijdt van Merten van Rossen. Ke sey eenen Lovenaer, hem toonende meer wijs, Adam brocht het mee, doen hy quam uit Paradijs: Want hy at rouw appelen, en soo men bevindt, Appelen sijn windich, en soo creech hy windt, En creech hy dan wint, soo liet hy t’oock vaeren, Oft toont dat hem nut was, om sulcks te bewaeren. Ic wil het houden staende, sey een Chirurgijn terstont, Geen geluyt oft geen spel, is het lichaem meer gesont, Ick gheve my op sey’ d’ ander, uit vreeie van schanden, Want ick sie ick heb hier geleerde lie voor handen. [fol. E3r] Maer des Schippers vrouwe was heel ontstelt, En sey men haer deede in haer schip ghewelt. Dats waer sey eenen Advocaet, en van sulcke saecken, Men soude wel lichtelijck een proces mogen maecken. lae toch sey eenen Procureur, in grooter furien, En t’mocht wl wesen een proces van iniurien Dat meyn ick oock, sey een ander die dat hoorden, Men spreeckt niet sonder tonghe dan onsuyvere woorden. Maer eenen Apteker uit deirnis sey och armen, Als den donder inde locht, gaet den windt door de darmen. Daer op sey eenen droomer, die neffens hem lach, Dat het uitbarsten op t’left was den donder slach. T’was een half mirakel, sey een Astronomus daer teghen Dat het Rammelen, en den slach, cost gheschien sonder reghen. Iae iae, sey eenen Quidam, met eenen franschen hoet, Wie weet wat het doen mach, of wat het elders doet? Maer daer was eenen Bravo die wouw den boer botsen En sey t’was ghedaen maer alleen om hem te trotsen. Hier op seyde een ander, u oordeel seer feylt, Want hy het seer egael, onder ons al heeft ghedeylt, Dats toch waer, sey een ander terstonts daer-en-tegen Maer de treckachtichste neusen hebben t’meestendeel ghecreghen. [fol. E3v] Elck een sprack ten besten, te beletten desen twist, Waer door op het leste t’querel wert gheslist. Maer de schippers-gasten, die eysten de breuck, Van het maecken in hun schip soo contrarien reuck. Met reden sey eenen Heere, en t’was arbeyt verloren, Want vlieden schip stonck ghenoech van te voren. Daer op, sey sijnen Knecht, datter noch, ghebrac, Tot volcomentheyt van stanc den reuck van Toebac: Maer ghy boer, sey eenen Meulder, die gheheel was verstoort, Ghy doet hierin veel van ons ambacht te coort. Daer op, sey eenen pijper, die stout was en coen, Dat hy en sijns ghelijcke hadden oock wint van doen. Och liever, sey den boer, t’is my seker leet, Dat ick u niet gheriefden, nu ick soo veel weet, Van d’incomst en wist ick niet, d’uyt-vlucht was subijt Eer ick u cost gherieven, soo was ick hem quijt, T’spijt my, sey hanneken uit, ick t’niet en heb gehoort, Want ic hadd’ met mijnen stoc, gestooten aen de poort. Ick geloove, sey eenen Monick, desen veest is geus, Door het comen uit sijn poort my te quellen in den neus. T’wierdt oock, sey sijn maa-broar, voor oprecht geus ghenomen, Door het stincken soo hy eerst in de werelt is gecomen, En oock door het schuylen onghesien en ongehoort, [fol. E4r] Doen sy erghens oock laghen in een achter poort. Men soud’ mogen concluderen, sey daer op eenen huyvetter D’onderscheyt is cleyn tusschen eenen veest en eenen ketter Dat ic hem sey eenen Smidt, coft gevatten in mijn handen, Ick soude hem terstonts in mijn fourneys verbranden. Hola, sey eenen Alchimist, die wel was ter taelen, T’waer beter datmen eerst de quintessencie ghinck uit haelen. T’is al cout voor den vaeck, sey een susterken swert, Hy waer beter vercocht op de vrijdachsche mert. Iae toch, sey eenen Cleermaker, daer hoortmen hem te bringhen, Want sy hebben daer verstant van alderley dinghen. Hadde ic hem, sey den bode in een blaes toegecnoopen, Ick soud’ hem wel in Oostlant mogelijc vercoopen. Alwaer hy, sey eenen coopman te dierder door de vracht Hoe verder ghedraeghen hoe meerder geacht. Men moest dan ooc rekenen, sey eenen facteur terstont, D’oncosten vanden tol in t’passeren door de sont, Want datmen hem verstac en niet en vercleerden, Men mocht meugelijc verbeuren viermaels de weerden. Maer wat waer op tleste, sey eenen maeckelaer de hope Dat al dees drooge waer, waer verandert in sijrope. T’is bedriegelijcke comanschap sey eenen meersman, daer teghen, [fol. E4v] Datmen op gheen der manieren, mach meten noch weghen, Had den boer, sey een Bagijn, toegehouwen sijn poort, Van al dees onreynlijckheyt, had men niet ghehoort. Ick haet, sey den Boer, onreynlijckheyt ghewis, En daerom deed’ ick van my dat onreynlijck is. En alsmen quaetdoenders bant, van wegen van de wet, Soo blaestmen den horen, oft men blaest de trompet. Nu bemerck ick, sey eenen Coster, tis over den elven, Want den boer heeft ghedaen iustitie uyt hem selven. Maer wat sotte proposten heeftmen hier al ghehoort Sey eenen die selver niet en sprack een wijs woordt. Neen vaer, sey eenHollander, maer daer sotten bennen Die de wijsheyt uyt de sotheyt selver niet en kennen. Men moet verstaen sey sijnen memaet, die oock daer op sprack, Men spreeckt van eenen ghevanghen die ter Kerckeren uit brack. Tis dan spijtich, sey een Metser, dat in sulcke saecken, Wy en crijghen gheen werck om de plaetse toe te maecken. Daer op sey eenen dienaer ten was gheen verlanghen, Van het lichtelijck uit-brecken van alsulckenen ghevanghen: Men mocht wel, sey sijn huysvrouwe, nochtans daer nae taelen, [fol. F1r] Want sy loopen al door, sonder costen te betaelen. Daer op repliceerden eenen persoon van Naemen, Goede borghe in te stellen soude wel betaemen. Maer terstont antwoorden, eenen Rijselaer in t’wals, Al wast eenen ghevangen hy en sat niet op den hals. Maer niet sonder reden, sprack dan eenen Barbier, De breuc mochtmen eyschen wel van den Cipier. Om de waerheyt te segghen, sey eenen Arminiaen, Sonder oorlof door te loopen was qualijck ghedaen. Ke, sey sijn Compagnon, het sijn al maer droomen, Niet is qualijck gedaen dan dat qualijck is genoomen. Den boer, sey een Iouffrouw, en is niet van den wijsten, Om hier voor een Iouffrouw soo te dorven vijsten. Had ick, sey den boer, u begheerte gheweten, Ick hadt connen beyen, dat ghy eerst had ghescheten, Tis my te vergheven dat ick soo ras losten, Ick en wist niet te voren dat het louffrouwen costen. Tet tet, sey een out wijf, die in sulckx scheen ervaeren: Den boer had u wel reden om sijn lijf te bewaeren, Datmen d’eynden toe hiel als den windt seer persten: Ick en sie gheenen raet oft het midden soude bersten. T’had moghen passeren, sey eenen half droncken, Dat hy vry had geveesten maer niet soo gestoncken. Met oorlof, sey den boer, en dat sprack hy wat geckachtich, [fol. F1v] Can icket ghebeteren dat u neus is soo treckachtich? lcken ben geenen toovenaer dat meught ghy vry weten, Want veesten sonder stincken sijn betooverde scheten. Daer op sprac een Weyman, om den boer te verschoonen, Dat hy niet en had misdaen, alsoo hy cost betoonen, Want ten was niet uit ghecomen sonder paspoort, Door dien het passeerden door sijn eyghen poort. Noyt mijn leven, sey eenen Legwercker, hoorde ick dierghelijcken, Datmen soo op eenen veest heeft connen Rethorijcken. Daer op sey terstonts, eenen borgher van Vilvoorden, Het is alles maer windt het sy veesten oft woorden, Den boer gaf den Theme met een poort-sprekende gratie, Waer uit is ghesproten al dees schip-disputatie. T’is niet, sey een Hovelinck, van materie van staet, Noch van de Religie teghen eenich plackaet. Noeh het vijsten oock niet, sey eenen van Hal, En daerom laetment toe, want men doeghet overal. Keyser Claudius sey eenen Clerc die maecten een edict Dat te vijsten waer men wilde, en was niet ongheschickt. Dit edict, sey eenen soldaet, heeft in Yrlant niet gebleken, [fol. F2r] Daer sy plaegen om eenen veest malcandren doot te steken. Den boer die bedreven hadde dese groote delict, Bedancten seer den Clerck vande weet van dit edict Want hier mede hiel hy hem van breucken alsoo vry, Dat hy daerom niet en gaf eene halve schootel bry. lae hy sey dat de gheen die hem souden willen quellen, Deden tegen het edict en waeren half rebellen. Gy hadt, sey eenen Dortenaer noch gesprongen te cort, Dat ghy sulcx hadt ghedaen in de Sijnode van Dort. Dats waer sey een Deurwerder t’had daer niet mogen baeten, Want men pasten daer niet veel op Princen Placcaeten. Nochtans sey daer op eenen drollighen gheest, Twaer geen noot waer de veest gereformeert geweest. Hy’n had sey een Leydenaer gecreghen gheen gratie, Ten waer hy waer gheweest van de predestinatie. T’was ghepredestineert antwoorden den Pachter, En soo sijn de rest die daer noch blijven achter: Te weten het daer mede moet altoos soo gheschien, Men salse riecken en hooren maer nimmermeer sien, Dat sal sijn de oorsaeck sey eenen in sluweel, Men sachse noyt gheschildert in eenighe tafereel. Daer op sey eenen schilder dat door tronien heel wranck, [fol. F2v] Men mocht mercken de figueren altemets riecken stanck. K’en wist noyt de reden sey eenen van Bolonien, Datmen altemets schildert sulcke wranghen tronien. Noch ick, sey een ander heb oock noyt ghehoordt, Meer vijstachtighe wijsheyt van een achterpoort. Iae meer wijsheyt, sey eenen die ’t stuck wat verstont, Dan daer oyt is ghesproten door den wint uit sijnen mont. T’waer daerom oock iammer sey eenen van Hooghstraeten, Dat dien veest desen dach waer gheweest ongelaeten. Doen sey een Gomarist, die Calvinum had ghelesen, Het moest soo geschieden en t’cost anders niet wesen. Maer de Hollantsche Bijbel-suster in den text seer geleert, Heeft plat uit gheseyt, sy was gheschandalizeert. Met haer accordeerden een van de consistorie, En sustineerden desen veest quam door ijdel glorie, En om sulckx te proberen, sijn reden was deqen, Dat veel ydel proposten waeren daer uit gheresen, En dat eenighe van hun broeders had in Hollant sulcx ghedaen, Hy had voor den Predicant op het stoelken moeten staen. [fol. F3r] Wat wilt ghy al segghen? sey eenen vremden quant, Ick heb wel gekent eenen gereformeerden Predicant, Die den boer noch te boven ghinck, want hy was soo cloeck, Dat so hy stont en preeckten, hy kackte in sijn broack. Quam hy, sey eenen drol, met sulckenen text voort? Soo en preecten hy daer niet het heel suyver woort. Maer den consistoriant was hier mede ontstelt, En hy wilde wedden thien pont ghereet ghelt, Dat het was onwaerachtich, dat d’ander had geseyt. En hem vraeghden hoe hy daer van cost geen bescheyt, Niet anders, sey den quant, dan als het soo pasten, Door t’ghetuygenis van die, die hem weder schoon wasten. Wilt gy weten de plaetse en den naem van den persoon Laet het wedden voor gaen, en daer naa den toon. Hier op viel veel couts, en seer groote arguatie, Tot becans een gheheel ghereformeerde disputatie. Elck een brocht sijn reden soo het ghinck overhant, Aengaende de suyverheyt van dien soeten Predicant. Eenighe die seyden hy deede dit eylatie, Van ootmoedicheyt van herten, en tot mortificatie. Andre, die seyden, ‘t was gheschiet gheweest, Tot eer van de reformatie, uit verlichting van den geest. Eenighe, die seyden, hy van Luther had gheleert, [fol. F3v] De duvel te verdrijven oft te maken verveert. Eenighe die seyden, dat van achter en van vooren, Оm de lie te stichten hy liet hem riecken en hooren. Ommers elck een sey wat om te prijsen en loven, Desen stichter van t’gemeynte van onder en van boven. Maer twee of dry dronckaerts moed’ sijnde van dit clappen Riepen tot den schipper om te comen tappen, Soo braecken sy t’propoost en hebben t’drincken gecoosen, Want verckens, veel liever draf riecken dan roosen. Maer eenige hun wenschten op de Hey van hoboken, Om dat door hun drincken t’propoost wirt ghebroken. [fol. F4r ]
[fol. F4v]
Hy sach d’alderclaerste deucht vande heylighen maghet Maria, eer hy hy den Engel Gabriel aen haer sondt het welck die ooghen des werelts niet saeghen. [fol. G1v]
[fol. G2v]
[fol. G4v]
[fol. H1r]
En niet al ophanghen, sonder een te spaeren?
K’en weet niet hoe ghy broot sout crijgen om te eten.
[fol. H3r]
[fol. H3v]
[fol. H4v]
Waer was doen den Edelman?
Door dien datter doen geen wevers en waeren.
[fol. I1r] Onder sijn eyghen nae-comelinghen is naederhant een groot processe gheresen, om de saeck van Edeldom, de sententie was eerst ghegeven in faveur van de deught, maer den Rijckdom dede soo veel dat sy daer deel in creech ende dat daer in ghecreghen hebbende: soo heeft sy de deught de voorplaetse af-ghedrongen, niet te min de deught heeft altoos haer stercke privilegie behouden, te weten dat soo wel nu als hier naemaels een ieghelijck, hoe slechts dat hy van afcomst soude mogen sijn, nochtans door sijn lofweerdighe wetenschap ende vromicheyt, sal met soo goede recht gheraecken aen edeldom ende eer als hier voormaels eenighe ghedaen hebben. Voorts is al de werelt ghegunt dat een iegelijck mach Godt aenroepen voor sijnen hemelschen Vader, al waer sijn moeder maer een penswijf.
En voor edele steenen worden niet gheacht?
Die met groote cracht maelen ons het graen.
Dat van crachts weghen gaet al dander te boven.
[fol. I1v] Dat de Peerden in de ploegh hebben moeten stil staen.
[fol. I2v]
|
