| Blyde inkomst der allerdoorluchtighste koninginne, Maria de Medicis, t’Amsterdam. Amsterdam, 1639. Petit 67d. Facsimile bij Ursicula. Vertaling door Joost van den Vondel van Barlaeus’ Medicea Hospes, sive descriptio publicae gratulationis, qua Serenissimam, Augustissimamque Reginam, Mariam de Medicis, excepit Senatus Populusque Amstelodamensis. Amsterdam, 1638, Petit 67 Herdrukt in Oratien 1689. Franse vertaling van de Medicea Hospes: Marie de Medicis entrant dans Amsterdam (1638). Uitgegeven door A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. |
 |
| Titelpagina van het ex. UBGent Acc 2964, met opdracht van Vondel: “Eerbaere en zedige Jovvrouw Katharine Baeck. — J.V. Vondel.” |
|
BLYDE[Vignet: Stadswapen van Amsterdam].t’AMSTERDAM, |
Den Weledelen, Grootachtbaren, Eerentvesten, |
| HEt geen God in den hemel is, dat is de Vorst op der aerde. God is niemants beeld, om dat hy van niemant zijn’ oirsprong heeft. De Vorst is Gods beeld, omdat hy van hem voortgekomen is. God staet onder niemant, om dat niemant boven hem is. De Vorst staet onder God, overmits die alleen boven hem is. Gods maght is on- [fol. A3v] bepaelt, om datze goddelijck is. Des Vorsten maght is bepaelt, om datze menschelijck is. God is boven de wetten, om dat hy d’eenige Wetgever is. De Vorst is aen de wetten gebonden, die God en de Reden hem voorschrijven. Door Gods wil en maght word alles gedreven, oock Koning, Koningin, en Vorst: Maer d’onderdanen worden alleen na der Vorsten believen bestiert. God behoeft niemant te eeren, te beminnen, of t’ontzien, om dat hy aen niemant verplicht is. De Vorst erkent alleen God, van wien hy zelf, en de gansche luister zijns Vorstendoms hangt. Het volck wijckt in eere en aenzien voor den Vorst; maer beide Vorst en volck voor God. De dienst, die men Gode schuldigh is, spruit uit den godsdienst, die de gemoeden op het naeuwste aen den Schepper verbind. De dienst, dien men Koningen en Vorsten bewijzen moet, spruit uit die godvruchtigheid, waer mede men hun gaerne met eerbiedigheid, maer niet als God bejegent. In de weereld zijn zeer veele uitmuntende dingen, over welcker grootheid, hoogheid, en glans men verbaest moet staen. Aen den hemel glinstert [fol. A4r] de Zon, de Vorst van alle starren, die aller oogen tot zich treckt, en waer na de jaertijden, en het saisoen luisteren. Daer blinckt de Maen, en het doorluchtige heir der starren, en zijn verwonderens waerdigh om haer licht, bewegingen, en heimelijcke werckingen: maer op den aerdbodem is ’er onder den hemel niet grooters, niet hoogers, niet doorluchtigers dan de Vorst. De Zon schijnt niet voor zich zelve, maer voor ons. Zy beweeght zich tot vordering van ’s menschen nut en heil: en de Vorst leeft niet voor zich zelven, maer voor zijn onderdaenen. Zijn luister en glans is ’s volcx luister en vermaeck. Hy houd den naem van Majesteit voor zich zelven, maer ’t gebruick der zelve voor zijn volck. Hier uit onstaet in den menschen een weerschijn van liefde, eerbiedigheid, en trouwe tot God en den Prince, hoewel met ongelijcke genegentheid en yver: ick zegge tot God, als bron, en oirsprong van al het goed en geluck des menschen; tot de Vorst, als bezorger, en bedienaer van zoo groote goederen, ja de naeste aen God: want men koomt God niet nader dan door het voorstaen en beschermen [fol. A4v] van menschen. Boven alle anderen uit te munten, is Koningklijck, maer noch koningklijcker der onderzaeten voordeel en heil te bezorgen. Hun voornaemste deughd is het beste van Vaderland en Bondtgenooten te zoeken, en de wereld in rust en vrede te stellen. De kennis van deze dingen zit diep in der menschen gemoeden, ja zoo diep, datze meenen eenen God op d’aerde te zien, zoo menighmael zy het doorluchtigh aenschijn des Vorsten mogen aenschouwen, en wanneer zy hem ontmoeten, wordenze zoo verquickt, als of ’er een heldere en geluckige starre opquam. Zy zien met een vierige genegentheid aen die Vorsten, van wienze met goedertiere oogen aengezien worden. Zy geven zich geheel over aen henlieden, dien de burgerye, niet tot slaeverny, maer om te bezorgen, bevolen is; die begeeren dat niet alleen d’onderzaeten voor hun, maer die zelfs lijf en leven bereit zijn voor hun onderzaeten op te zetten. Zy bejegenen eerbiedigh den Regeerderen der weereld, daerze leden van zijn; en met een groote verbaestheid staenze verwondert over de straelen der god- [fol. B1r] delijcke mogentheid over hen uitgespreit. Wijs my eenen Koning of Koningin, het zy die heersche over Indiaenen, of Africaenen, of Sabeen, of Scythen; al waer het zelfs de groothartige Semiramis, of de strijdbaere Tomyris, of de wijze, en op het heerschen afgerechte Tanaquil, of de vreedlievende Placidia; wy zullen altezaemen bewogen en ontzet worden door het gezicht der koningklijcke majesteit, en ’t ontzach der opperste mogentheid zal ons afparssen haer van zelf met alle eerbiedigheid en toejuiching te ontfangen. Ick zal het bewijs hier van niet verre haelen. Onlangs quam in deze uwe Stadt de allerdoorluchtighste Koningin, MARIA DE MEDICIS, beroemt van wegen haer geslacht, heerschappye, huwelijck, haerer kinderen scepters en aengehuwde kroonen. Deze hebt ghy met triomf ingehaelt, zoo van Stads wegen, als uit eige byzondere genegentheid. De burgers, zoo uit last, als uit zich zelven, vlogen van alle kanten te zaemen, om haer te verwellekomen, gelijck ofze een nieuwe Starre hadden zien rijzen. Onder het gemeene volck was elck daer toe even yverigh, vie- [fol. B1v] righ, en lustigh. Ghy betoonde toen wel met der daed, dat de ontzaghlijcke naemen van Koningen, en Koninginnen by u in grootachting en waerde zijn, en dat ghy in eere houd de genen, dien God (hoe jeloers hy oock over zijn eere zy) Goden genoemt heeft. Ghy hebt geenerleie dienstplichten nagelaten, dien ghy na de tegenwoordige gelegentheid der Stad, tijd, en plaets hebt konnen doen. Ghy beweest eere aen een Vorstin, die, na uw eigen oordeel, veel meer verdient hadde: zoo dat ghy dit houd voor geen quijtschelding van schuld, maer veel eer voor een bekentenis der ontfange weldaeden te wezen. Ick zal niet verhaelen ’t geen den ganschen Staet dezer landen raeckt, maer een weldaed, die u in ’t byzonder aengaet, en die ghy haeren voorouderen danck moet weten, van wien uwe burgery die rechten en handvesten ontfing, waer door ghy uwe maght wijder uitstreckt. Met wat een staci en blyschap, met wat eenen vrolijcken toeloop binnen en buiten de Stad, met wat al hartelijcke geluckwenschingen over al, met wat een heerlijck toestel van Triomfbogen en Poorten, hier en daer opge- [fol. B2r] recht, en Vertooningen van spelen, en opbod der gansche Schutterye ghy de Koningin ontfingt, weten alle de genen, die dat aenzienelijck, staetigh, en treffelijck onthael met hun oogen zagen. Nu konnen oock, dieze niet gezien hebben, deze Schouwspelen, en toeloop van volck op uwe kosten, en door uwe mildaedigheid zien en hooren. In dit boeck komt nu de Koningin als tot henlieden, en zy, die te voren uwe poorte inreed, word nu hier, door schrijver, en kunst van plaetsnijder, gezien en begroet. Hier ziet ghy Stellagien, Toonelen, Scheepsvloten, Ruiterbenden, Spelen, en Vertooningen, gelijck zich alles toegedraegen heeft. Het kan niet onvermaeckelijk vallen te lezen, ’t geen te vooren vermaeckelijk viel aen te zien. Het schriftelijck verhael doet te langer duuren de geheughenis van ’t geen andersins lichtelijck in vergeting raeckt, en vele dingen, die een yeder in ’t bezonder niet zien kon, staen hier nu by een verzaemelt voor alle menschen. Het inhoud van Zinnebeelden en Vertooningen, van weinigen, om de haestige draeying en verandering van het tooneel, niet wel ge- [fol. B2v] vat, ontvouwtmen nu voor den lezer, daer hy stil, uit het geraes en den drang des volcx staet; met die kortheid, die nochtans niet groots noch gedenckwaerdighs van ’t geen gedaen is achterhoud. Kleene beuzelingen na te vorsschen waer overtolligh, om vele zaecken van kleen belang, op verscheide plaetzen, van verscheide, en niet zoo openbaer geschied. Al te groot een naeuwkeurigheid is een misslagh van naeuwkeurigheid, omdat het hoofdstuck verliest al ’t geen men aen beuzelmarckten en onnodige dingen besteed. Al dit toestel komt tot u, Ed. Grootachtbare Heeren BURGEMEESTERS, om dat het van u komt. uwe Ed. werd toegeëigent ’t geen door uwen last is toegestelt. Al die dit lezen zullen dit voor eeuwige gedenckteeckens van uwe grootdaedigheid, beleeftheid, goetwilligheid tegens de grootste Vorstin erkennen. Zy zullen zeggen, dat die het Burgemeesterschap waerdigh zijn, die, als ’er de eer van ’t Gemeene Beste aen hangt, geene kosten spaeren, en dat dan geene kaerigheid voeght den genen, dien de waerigheid van ’t kussen van den volcke afzonderde. [fol. B3r] ’t geen de Koningin, haer doorluchtige stoet, en de gemeente van Amsterdam voor de waerheid houd, koom ick op het lest met mijn kort verhael bevestigen; ’t welck, indien het geen bevallijckheid heeft, die verhoopt te krijgen van uwe goedwilligheid en voorstand. Ontfangt dan dit alles met een goede genegentheid, ’t geen ghy met een groote genegentheid de Koningin te gevalle deed. Laet des schrijvers yver en voornemen welgevallen aen uwe Ed. Gr. Achtb. welcker genegentheid en gedienstigheid tegens haere Majesteit, de Koningin behaeghde. Het werck der geenen die Koningen en Vorsten in Koper snijden, verkrijght door het beeld der Grooten, dat ’er op staet, een bevallijckheid, die het door de kunst niet kan verwerven. Dewijl de Koningin, zoo veeler Koningen Moeder, en dewijl zoo veeler Keizeren Nicht overal mijn papier beslaet, zoo zal mijn nederigen stijl, die den top van haere Majesteits Hoogheid niet kan bereicken, ten goede genomen worden. Dit kunt ghy zien en lezen, wanneer het de zorgen en bekommeringen voor het Gemeene Beste u zullen toelaten. [fol. B3v] Ick sta hier zoo zeer niet op, maer verzoek ernstelijck, dat ghylieden my daer voor gelieft te houde, dat ick al mijn leven lang zal volharden in die genegentheid, die ick uwe Ed. Gr. Achtb. en uwe Stadt tot noch hebbe toegedragen. Zoo wil de goede God uwe Ed. Gr. Achtb. en deze bloeiende Koopstadt zegenen. M D C XXXVIII, den XX van Wijnmaend. |
BLYDE |
| [Voorrede.] IN het beschrijven van de Blijde Inkomste der allerdoorluchtighste Koninginne t’Amsterdam, zal ick de Koningklijcke Majesteit, nocht ook deze onze Stadt met veergezochte lofredenen niet moeyelijck vallen: want hoe treffelijck en loffelijk oock ick van haer spreecke, noch zal het niet bereicken de Hoogheid van deze Groote Vrouwe, die de waerdigheid van ’t huis van Oostenrijck (waer uit zy van moeders zijde gesproten is,) en de voorzichtigheid en wijsheid van ’t huis van Medicis (uit het welck zy van vaders zijde naem en herkomst onfing,) in ’t huis van Bourbon, en aen Vranckrijck braght: en zoo ick van de Stadt niet zegge dan ’t geen gemeen en middelbaer is, zoo zal ick de waerheid te kort doen; en zegh ick yet groots, dat zal misschien nijd verwecken, of schijnen voortgebraght van een, die aen haer verbonden is. Groothartige Vorsten gedoogen liever datze van de gemeente verwellekomt worden, dat datze daer na staen; en genieten gaerne der burgeren en bondgenooten gunst, zonder die te verzoecken: daerom [fol. B4v, p. 2] is het hun aengenaem, dat men middelmaet houde in ’t geen hun ter eere geschreven werd. Alleen zal ick dit zeggen, ’t welck in der daed zoo is, dat de Stadt, die door Gods genade groot en uitsteeckende is, ontfing de grootste en allerdoorluchtighste Koningin, wijd beroemt door haer afkomst van Keizeren en Toskaensche Hartogen: die Maximiliaenen, Philippen, Ferdinanden, Kaerlen, Kosmen, Laurenssen, Leonen, en Clementen in bloede bestaet. Voorwaer zoo groot een Vrouw was wel waerdigh in zoo groot een Stadt onthaelt te worden, en zoo groot een Stadt niet onwaerdigh om zoo groot een Vrouw t’onthaelen. Slaen wy onze oogen op de Koningin, zoo zien wy eene die gebod en gezagh over heel Vranckrijck hadde, voor ons staen. Slaen wy oze oogen op de Stadt, zoo zien wy een Koopstadt van de gansche weereld. De Koningin is door het huwelijck van de onverwinnelijcksten Koning, HENRICK de GROOTE, hoogh beroemt geworden. De Stadt is wijd vermaert door het onverbreeckelijck verbond van hare nabuurige bondgenooten. De Koningin, een Moeder der maghtighste Koningen in Europe, heeft Vorsten en Vorstinnen, over uitsteeckende Rijcken, ter wereld gebroght. De Stadt brengt die zelve Rijcken door koopen en verkoopen van haere koopmanschappen winst aen, en treckt ’er weder winst af. De Koningin munt uit door de ry van haer naemhaftigh en vermaert geslacht: De Stadt door den toeloop van allerhande volcken. De Koningin is by den volcke ontzaghlijck door haere Majesteit: De Stadt treckt yeder een binnnen en buitens lands tot zich, door hoop van [fol. C1r, p. 3] winst. De Koningin kan verscheide landen en Rijcken, by den haeren, beheerscht, aenwijzen, waer heenen de koopman dagelijcx vaert. Onze Stadt kan vlooten en schepen uitleveren, waer mede de koopman derwaert heenen zeilt. De Koningin begrijpt beide de oude en nieuwe weereld, onder de scepters van haere zoonen en dochteren. Deze Stadt, als een gemeene winkel van die beide, bevat alles wat derwaert heenen, en van daer herwaert aen gevoert word. De Koningin, om met de aeloude poeten te spreecken, Ontfing van Thetis groote Heeren Tot zwagers, die de zee regeeren. De Stadt is Allengskens van een laege vest En kleen gebied dus hoogh gewassen, Zoo datze nu des hemels assen Bereicken kan, en Oost en West. De Koningin is Moedigh op de Goôn, haer zoonen, Al verciert met Koningskroonen, Die te zijner tijd om hoogh Zullen cieren ’s hemels boogh. De Stadt Komt billijck lof en danck om haer lieftallige aerd, Om dat de vreemden daer, als in hun land, verkeeren; Om dat wy wijd en zijd ons geven op de vaert, En tot in d’yszee toe in ’t noorden gaen laveeren, Ontdecken onbeschroomt de veergelege landen, Ons eertijds tot een’ schrick; dat wy den dorst verslaen Met bruizenden Oront, en schuimenden Rodaen, En zijn, gelijck een volck, verknocht door eendraghts banden. Doch het zal zommigen ongerijmt schijnen, dat [fol. C1v, p. 4] ick de Koningin met de Stadt vergelijcke; maer in deze gelijckheid is deze ongelijckheid, dat de Grootheid der Koningin bestaet in de Grootheid van haer Rijck, bloed, voorouderen, en princelijcke deugden; doch de Grootheid der Stad, alleen in haer geluck, koophandel, en welvaert der ingezetenen: maer dit staet te bezien, of men zich meer ontzetten moet over de ongelooflijcke vriendelijckheid van zo groot een Personagie, dan over de loffelijcke beleeftheid van de Stadt, tegens zoo groot een Koningin. De Stadt Amsterdam oordeelde haeren schuldigen plicht te wezen met eerbiedinge te onthaelen de Nicht des Keizers Maximiliaen, van wien zy eertijds de Keizerlijcke Kroon op haer wapen ontfing, en daerom lietze zich hier aen te meer gelegen zijn, om dit onthael heerlijcker uit te voeren dan andere steden, die haer nochtans met een gelijcke genegentheid, en eerbiedigheid onthaelden. Het was den achtbaren Raed dezer Stede niet onbekent, dat het van ouds en doorgaens gebruickelijck was Koningen en Vorsten in hunne en der bondgenototen steden, niet zonder heerlijck toestel, te ontfangen. Dit pleeghden Griecken en Romeinen meenighmael, wanneerze Triomfen, of Geluckwenschingen, of Zegeteeckens, of Pronck-beelden, of Zegezangen, en andere blijcken van landseere toeleiden den geenen, die zich voor den vaderlande en ’t Rijck braef ghequeten hadden. En hoewel de Raed deze eere niet en bewees aen zijn eige Princesse en Landsvrouwe, zoo heeft hy nochtans dit haere Majesteit ten gevalle willen doen, als gesprooten zijnde uit het oude en vermaerde ge- [fol. C2r, p. 5] slacht der eige Heeren en Vorsten van deze landen: waer by noch komt, dat ons te stade komen de gunsten en genade van den grootmaghtighsten Koning van Vranckrijck, LUIDEWYCK de XIII, den RECHTVAERDIGE, handhaever van onzen Staet; en wy geduurighlijck genieten de vruchten van ’t geluckigh verbond, eertijds met zijnen Heer Vader opgerecht; om welcker Koningen wil, (nadien deze Koningin Moeder van den eenen, en Gemaelin van den anderen is,) zy by ons aenzienelijck, en ten allerhooghsten waerd is. Ook en kon ’er noit betere gelegentheid, om danckbaerheid aen hare Majesteit te betoonen, voorkomen, dan dat de Hollandsche steden deze kosten besteedden, ter eere van haer, die het Gemene Beste voor dezen d’eene weldaed op d’andere zo treffelijck bewezen heeft. De Triomfstacien zijn vergeldingen van Deughd en Hoogheid, om welcker beider wil de Regeerders van Amsterdam hunne grootdaedigheid betoonden. De Romeinen waren in hun huishouding spaerzaem, maer uit der maete mild in kosten voor het Gemeene Beste te doen: want zy oordeelden, dat spaerzaemheid binnens huis plaets heeft, en dat men buitens huis moet letten op de eere van den Staet; want ’t en is geen overdaed groote kosten te doen, waer door de Majesteit, goeden naem en faem van landen en steden bewaert moet worden. Men spilt niet, ’t geen men ten dienste van ’t land met groote sommen ruim uit geeft. Ende ’t is geen wonder dat zulcke steden wat meer doen dan haere nagebuuren, na dienze onder de zelve altoos uitstaecken. [fol. C2v, p. 6] [De Koningin vertreckt uit Brabant.] NA dat ’s Konings Moeder te raede geworden was Brabant, en den Vorst van die lande, haeren bloedverwant, by wien zy eenige jaere zich hadde onthouden, te verlaeten, en na de Vereenighde Landen te reizen, quamze door het Bisdom van Luick, en de Meierey van ’s Hartogenbosch, over Dordrecht, Rotterdam, en Delf, zijnde de steden daerze door most, in ’s Graevenhaegh, het oude Hof der Hollandsche Graeven en Landvooghden. [Werd verwellekomt van den Prince van Oranje, zijn Gemaelinne, en de Staeten Generael.] Hier van de doorluchtige en grootmogende Heeren Staeten Generael ontmoet, en verwellekomt wezende, gelijck oock korts te voren zijn Hoogheid, de Prins van Oranje, by den Bosch gedaen hadde; zoo bleefze hier eenige dagen, om, na haere moeielijcke reize, wat te rusten. Alle soorten en manieren van inhaelingen, en tekens van vreughd, elck in het byzonder, te beschrijven, waer te lang, en buiten ons voornemen. Ik zal alleen verhaelen ’t geen t’Amsterdam op de komst der Koninginne gedaen, en openbaer vertoont is. Haere Majesteit was enkel belust om deze Stadt te bezien, van welcke haer eertijds veele treffelijcke en groote dingen ter ooren gekomen waren. [Reist na Amsterdam.] Den lesten dagh van Oeghstmaend reisde Zy derwaert, vergezelschapt met haere Hoogheid Amelia, gemaelin des Princen van Oranje; Mauritia, dochter des Princen van Portugael; Florens van Pallant, Graeve van Kulenburgh; Iohan Wolphard, Heere van Brederode, Vianen &c. de weduwe des Heeren van Potles, Brederoos zuster, en zijn oudste dochter; Ioan van Kerckhoven, gezeit Poliander, Heere van Heenvliet, Houtvester van Holland, en Ruart van Putten, en meer anderen edelen. Zom- [fol. C3r, p. 7] mige spitsvondige vernuften teeckenden aen, dat de maend van Augustus, die den Roomschen Keizer Augustus toegeëigent was, de Koninginne van Keizerlijcken stamme in het reizen diende, en da deze maend juist op dien zelven dag endighde, op den welcken zy zich spoede na die Stadt, die met haer Keizerlijcke Kroone, ’s Keizers schenckagie, pronckt. Zy nam haeren wegh over Rijn- en Kennemerland, en quam noch met den avond binnen Haerlem; een stad, die, onder de zeven groote steden, de tweede stem heeft in der Heeren Staten vergaederinge, en vermaert is door een zware en harde belegeringe, en den lof van vele kunsten, byzonder door dien heerlijcken vond der Druckkunst. De Burgemeesters van Amsterdam kregen niet zoo haest de tijding, of zy vaerdigden derwaert af hunnen Pensionaris, Willem Boreel, Heer in Duinbeeck, om te verzoecken, dat ’s Konings Moeder zich zoude gelieven te verwaerdigen, het zy te water, of te lande, zo haere Majesteit best geviel, ook hunne Stadt te komen bezichtigen. Te water zoude haere Koningklijcke Majesteit aengenaemer zijn, en best zoo eene Koopstadt passen, en wel zoo cierlijck staen, om de gelegentheid van speeljaghten, en roeischuiten, en het gezicht van zoo veele groote schepen, die elck om het heerlijckste voor de Stadt op een lange ry aen anker lagen, waer na de vreemdelingen zeer nieuwsgierigh zijn. De Koningin aenvaerde zeer beleefdelijck het nodigen der Burgemeesteren, en liet weten, datze hoopte ’s anderen daeghs hun by te koomen: datze min lust hadde te water te reizen, om d’ongestadigheid van [fol. C3v, p. 8] wind en weder: datze liever den wegh te lande zoude neemen, als veiliger en bequaemer. Te Haerlem werd zy met behoorlijcke eere van den Raed aldaer ontfangen, en van de gemeente begroet, en vernachte daer. Den eersten van Herfstmaend, des woensdaghs, quam zy t’Amsterdam, daer het woelt van neering en koophandel; niet langs den krommen Dijck, daer de zee tegens aenslaet, maer die, neffens de Nieuwe vaert, recht uit na de Stadt toe loopt, en korter valt. Het heldere weder scheen de aenkomst van MEDICIS toe te lachen, en het waer vermaeckelijcker geweest, indien het tegens den avond niet aen ’t regenen hadde geslagen. Ten halven wege leit een plaets, daer het Haerlemmer meir door geweldige groote sluizen in de Zuiderzee geloost word, genoemt het Huis ter Hart. Hier lag by een, door last van Burgemeesteren (want het noch onzeker was, waer langs de Koningin komen zoude) een groote menighte van speeljaghten, onder welcke een groot jaght was, toebehoorende de WestIndische Compagnie, bespreit met tapijten en schoone dekens, en met een kostelijcke tent bedeckt, om de Koningin, Princes, en de edelsten van haeren sleep te voeren. Alle jaghten en speelschuyten lagen en wachten op de komste der groote Koningin, met de zeilen in top; alle geestig beschildert, en veele met metaele stucxkens voorzien, een lust om aen te zien. Zijde vlaggen en wimpels eenige ellen lang waeiden tot cieraed van haere masten. Zoo ontfing eertijds Athenen zijn Koningen en Vorsten; Egypten Kleopatra; Rome Agrippine; en het veroverde Tyrus den Grooten Alexander. [fol. C4r, p. 9] [Een kornet paerden, en een vloot speeljaghten verwachten de Koningin ten halve wege tusschen Haerlem en Amsterdam.] De Koningin hier wederom verzocht wezende, keur te nemen, ofze te wagen haere aengevange reize zoude gelieven te vervolgen, of in den Amirael van die vloot treden, bleef by het eerste voornemen; het zy om dat het weder wat veranderde, of om datze waende, dat de wegh te water lang zoude vallen; of om dat eenigen van haer gezelschap vreesachtigh waren. Doenze nu kon zien de schepen op het Y leggen, vernamze op den Dijck een kornet van de voornaemste en aenzienelijckste burgerskinderen; het welck de Koningin uit der maeten wel geviel. Dit was geen bende, die om soudy dient, maer bestond uit de treffelijcxste en aenzienlijckste jeughd; die niet door nood ten oorloogh, of door last van den Prins of Magistraet plagh te vergaderen, maer vrywilligh, om het lichaem te oeffenen, en den geest eerlijck te vermaecken. Sporen, stegelrepen, toomen, gespen, het hair en de mane geestigh gekrult, en diergelijck slagh van cieraden meer, bloncken met gouden en zilveren doppen. Zadels, borststucken, deckkleederen waren elck om ’t cierlijckste, en ’t kostelijckste. Hun geweer waren degens, en pistolen. Witte veders zwaeiden boven op hunne hoeden. Het waren uitgeleze paerden, kleen en verheven van kop, met wackere en glinsterende oogen; kort van ooren, dun van hals by den kop, breed van borst, wel gedrongen, breed en ruigh van voeten. Eenigen waren kastaniebruin, eenigen zwart, eenigen schimmel, en van verscheiden hair. De moedigheid van zommige paerden kon men zien aen de zwarte voeten, het grijs en gekrult hair, en de roode vlecken om’t lijf. Zommige kleppers [fol. C4v, p. 10] waren schoon geteeckent met een kol of star in ’t voorhoofd. Eenigen hadden vier witte voeten, eenigen twee, zommigen eenen witten, of rechten of slincken voet. Men zagh uit het wenden ter wederzijden, datze wel ter hand, uit den draf, datze braef en wel afgerecht; aen het mennen, datze wel na den toom luisterden, en zacht van mond waren. Als zy geluid van trommelen of trompetten hoorden stondenze niet stil: zy beeten op hun gebit, en schuimbeckten; staecken de ooren op, en schrabden op de aerde met hun voeten. Zy hielden in ’t gaen hunnen pas, en gaven met brieschen te kennen, datze hun meesters verstonden, en dat met zulck een deftigheid, als ofze door een heimelijck ingeven wisten, datze de Koningklijcke Majesteit zouden geleiden. Zy reden drie en drie in ’t gelid. Drie trompetters, in ’t purper gekleed, reden voor uit, en bliezen dat het een lust was om hooren. De ruitery hadde verscheiden fatsoen en kleur van kleederen aen. Dees in felp, die in fluweel, een ander in satijn, een ander in zijde grofgrein, een ander in kamelot, geborduurt, gekoort, en geboort, elck om het fraeiste en cierlijckste. Het bovenste kleed was meest al een buffelsse kolder, gelijck krijghslie draegen. Altemael braef en schoon volck. Ick acht het zeggen niet van eenigen, die hier voorwerpen het spreeckwoord van den ouden en vermaerden krijghsheld Hannibal, die zeide meer te houden van eenen kloecken en dapperen soldaet, dan van eenen pronkert. Oock en vraegh ik niet na het vaers vanden poët Horatius, dat een vervaert zeeman zich niet betrout op beschilderde en opgetoide schepen: [fol. D1r, p. 11] want hoewel deze braeve ruitery niet ten oorloogh, maer slechs de Koningin te gemoed reed, zoo was ’er nochtans zulck een vaegh en wackerheid; zulck een groothartigheid en edelmoedigheid in die bloeyende en groeiende jeugd; dat, indien zelf Hannibal en niet MARIA, voor de poorten waer geweest, zy met die zelve wapenen hem van Stads wallen zouden drijven, en met dat zelve gewaed, tot voorstand van godsdienst en vryheid, onbeschroomt vechten; en met ernst gebruicken het geen, waer mede zy nu slechts braveeren. Oock en is het niet heel te misprijzen, dat een soldaet net en zinnelijck zy op zijn kleederen. Plato, Tullius, d’ een in zijn twaelfde, d’ ander in zijn tweede boeck van de wetten, willen, datmen eenige verwen of olien tot geen ander gebruick zal sparen en bezigen, dan tot oorloghscieraed. Iulius Caesar zelf, die allergrootste en vermaertste veldoverste, hadde zulcke nette en zinnelijcke soldaten, dat hy hen vercierde met verzilverde en vergulde wapenen; eensdeels, om de schoonheid; anderdeels, op datze door vrees van schade in ’t vechten niet zo licht daer af zouden scheiden. Vegetius, van den krijghshandel schrijvende, leert de soldaten datze nette en zinnelijcke kleederen, en gladde wapenen moeten hebben. D’ advocaet Cornelis van Davelaer, Heer van Pettem, was President en leider van deze bende, die, toen de Koningin voor deze brave Ruitery stil hiel, hare Majesteit op deze wyze aensprack, en daer na met de zelve bende Stewaert in leide. Zijn rede, uit het Fransch in Duitsch vertaelt, luid aldus: [fol. D1v, p. 12]
De Koningin de Heeren Burgemeesteren bedanckende, ontfing deze beleefde reden der burgerruitery met een goede genegentheid. [fol. D2r, p. 13] Terwijl men buiten hier mede bezigh was, werd in Stad door last van Burgemeesteren alles behoorlijck en heerlijck toegestelt. [De Burgery, t’ Amsterdam in wapen, verwacht de Koningin, elck op haer bestemde plaets.] Twintigh vanen uitgeleze burgeren, d’ oude bezetting der Stede, de zenuwen en kracht van ’t Gemene Beste, werden geboden, elk onder zijnen hopman, te vergaderen. Kloecke steden letten altijd daer op, datze liever op ingeboren als vreemde soldaeten betrouwen; en zich zoo niet op uitheemsche hulp verlaeten, of zy hebben meer maghts en gewelds by zich zelven van binnen. Zy voerden verscheiden wapenen, spiessen, of musketten. Eenigen waren na hunnen staet gekleed, eenigen na hun eigen goetduncken. Zommigen staecken van den hoofde tot de voeten toe in ’t harnas; de Schuttery was ruim vier duizend koppen sterck. Elck vaendel werd in Ste zijnen hoefslagh aengewezen. Eenigen namen de Koningin aen de poort waer, anderen stonden aen weerzy van de straet, braef in orden al den wegh langs, daermen den Nieuwendijck en den Dam over, en de straeten door, na het Princenhof gaet. Eenigen stonden op de drie vermaerde bruggen, die over het Damrack leggen, en al het Water langs. Dit is een wijde inham, welcx water uit den Ystroom, of liever uit de Zuiderzee, stewaert in, tot aen de Damsluis loopt; een gelegen rede voor lichters en vrachtschepen die van alle kanten hier aenkomen, om te handelen. Door last van Burgemeesteren waren toen alle schepen verleit, en het water geruimt voor de Koninginne, die te water, zoo men meende, zoude aenkomen. Hier bewaerdemen, onder de bruggen, ’t geen men op dat water zoude vertonen. Het [fol. D2v, p. 14] bleeck aen de vensters, over beide zijden van het Damrack, en aen de huizen daer rondom, vol menschen, en wel dier gehuurt, hoe begeerigh het volck was, om dat aen te zien. Maer al dit toestel ruste dien dagh, en den dagh daer aen, om dat de Koningin voorgenomen hadde langs eenen anderen wegh in Stad te komen. Men haelde het grof geschut uit Stads wapenhuis, en plantte het langs het Y, en op alle bruggen en bolwercken. De gansche Stad vierde; en niemant sloegh een hand aen zijn werck: noch yemant hoe oud hy was, en hoe veel hy oock te doen hadde, en hoe qualijck hy uit moght, kon het huis houden; maer een yeder blaeckte van begeerte om de Koningin te zien. Het was een wonder om zien, hoe mannen, vrouwen, en kinders, jongers en meiskens, van allen kanten, uit stegen en straeten, kruisstraeten, en burghwallen, en graften daer na toe schooten. Straeten en wallen waren alsins zo bezet, dat men die niet gebruicken, nocht ergens door kon. De daecken zaten zo vol menschen, om te kijcken, datze door den last inbogen. Zommigen, die beneden op de aerde geen plaets konden vinden, klommen op boomen, en hingen aen sprieten en masten van schepen, niet zonder lijfs gevaer. Vreemdelingen en burgers drongen alsins, elck om strijd, en een yegelijck was even nieuwsgierigh. Eenigen stonden op stoepen, hielden zich aen lijsten en kanteelen van huizen. Men zagh ’er die zich verreuckeloosden om te zien. Men most de luifens onderstutten, om de menighten, die daer opklommen. Overal werden stellagien en zitplaetzen opgerecht, om volck te zetten. [fol. D3r, p. 15] [De Koningin komt t’ Amsterdam.] Ontrent ten vijf uuren na middagh verscheen de Keizerlijcke en Koningklijcke Starre van MEDICIS, en quam binnen de Koopstad Amsterdam, geleit van de ruiterye, die altoos voortrock. Daer op loste men over al de Stad het grof geschut, en de vreesselijcke metaele stucken en kortouwen gaven, met een ysselijck geluid, te kennen, dat de Koningin ter Stad introck. Door het uitbarsten van zoo veel donders en blixems te gelijck, zagh men de lucht rondom in brand staen, den hemel met een wolck van roock betogen, en men voelde het aerdrijck daveren en schudden. De groote klocken luiden, van gemeene blyschap, zoo luide, dat het over het geheele land klonck, en de kleene klocxkens speelden zeer liefelijck onder het juichen van ’t gemeene volck. Andries Bicker, oud Burgemeester, Kolonel van de Stad, en vermaert door verscheide gezantschappen, aen de Koningen van Polen, en Zweden; Peter Reael, Ontfanger; Gerbrand Nikolaesz Pankras, toen Raed en oud Schepen; nu Burgemeester; Iakob Bicker, Bewindhebber der OostIndische Compagnie, hoplieden der burgerye verwellekomden de Koningin, die de Haerlemmer poort inquam, met deze rede, uitgesproken door den Heer Pensionaris Cornelis Boom, op deze wijze: MEVROUW, [Oratie van den Pensionaris Cornelis Boom.] ,,Mijn Heeren de Burgemeesters dezer Stede hebben afgevaerdight den Heer Kornel en Hopmans hier tegenwoordigh, om te bewijzen de algemeene [fol. D3v, p. 16] blyschap over de geluckige aenkomst van uwe Majesteit, en de eere, die deze Stad voor altijd daer uit trecken zal; ook om uwe Majesteit wel ootmoedighlijck te bidden, dat haer gelieve goed te vinden, dat de gemelte Kornel en Hoplieden, met hun volck, de eer mogen genieten, om haer te geleiden tot in ’t Prinssenhof, alwaer de Heeren Burgemeesters, met toelating van uwe Majesteit de gelegentheid, en ’t geluck zullen hebben, om in ’t breede te mogen betoonen de vreughd, die zy in hun gemoed gevoelen, en aen uwe Majesteit opdraegen hunnen allernederighsten dienst van wegen de geheele Stad. Waerom de gemelde Kolonel en Hoplieden, wachtende met een brandende en vierige begeerte, om die genade en eer te mogen hebben, van haer te geleiden, zeer ootmoediglijck bidden, dat het uwe Majesteit gelieve voor aengenaem te houden het algemeen bewijs, en de betuiging, die zy doen, van te blijven haere Majesteits zeer ootmoedige, en zeer gehoorzaeme dienaers.” De Koningin nam lieflijck, en met een bly gelaet aen, den dienst en eere haer van Kolonel en Hoplieden aengeboden, en reed van daer, midden onder de triomfstaci van ruiters, die voorreden, en schutters, die te voet navolghden, tusschen de burgery, die, van daer af al den Nieuwendijck langs, in ’t harnas stond, tot aen het Raedhuis, en op den Dam; daer zy met de koets en wagens, waer op zy en haer gezelschap zaten, langzaem geraeckte, om den ongelooflijcken en schricklijcken toeloop der menschen, die niet alleen de wegen stopten, maer aen de wielen, niet zonder gevaer, schenen te blijven hangen. [fol. D4r, p. 17] [Triomfpoort op den Middeldam.] Daer de Middeldam begint rees een triomfboogh, heerlijck en fraey om aen te zien, daer een scheepken, of de Kogge, boven op stond, gelijck op het oud zegel van Amsterdam staet, van wiens mast een roode zijde vlagge waeide. In het hol van ’t scheepken vertoonden zich twee Hollandsche Graeven, gewapent na de oude wet, welcke Heeren deze Stad, om de groote handvesten, en willekeuren van hun verkregen, tot een eeuwigh teecken van danckbaerheid, in haer zegel voert. Met recht voert zy een schip, die door hare Scheepvaert over de geheele weereld tot deze hoogheid gesteigert zijnde, den bontgenoten ter eere, den vyanden een schrik, den veergelegenen tot een verwondering strekt. Het zijn maer t’zaemengevoeghde plancken, waer mede de koopman beide de Indien bezoeckt, en zijn waren over de heele weereld zend. Door deze genieten wy de winst en ’t genot van veergelege landen. Door de Scheepvaert zeilen wy na de Molucken en Brezijl, en ontweldigen die den Koning van Castilien en Portugael. Door de Scheepvaert onderstonden wy, om het Noorden, door de Weygats heen te streven, en zo eenen eeuwigen naem te verkrijgen. Door de Scheepvaert zijn wy onlangs op de Zuidzee, en aen de stranden van Mexiko gekomen, en hebben den grootmachtigsten Koning zijn zilvervloot afhandigh gemaeckt: zoo dat deze Stad met groote reden een schip in ’t zegel voert, die den schepen, en de Scheepvaert haer geluck en maght moet toeschrijven. [Het huwelijck van Henrick de IV, en Maria de Medicis, word op de tiomfpoort vertoont.] De eerste Vertooning om hoogh op de triomfpoort was de bruiloft van den allerchristelijcksten en [fol. D4v, p. 18] onverwinnelijcksten Koning HENRICK de IV, Koning van Vranckrijck en Navarre, en van de allerchristelijckste Koninginne MARIA DE MEDICIS. Daer zaghmen staen dat doorluchtigh en eerwaerdigh paer, hand aen hand, gelijck men trouwt, met die Majesteit die Koningen, met die bevallijckheid, die nieuwgetrouwden, met zulcke heerlijcke gewaden, als aerdsche Goden passen. Ick houde dat Iuno zo by Iupijn stond, Thetis by Peleus, Aspasia by Cyrus, Livia by August, Maria by Honorius, Minervina by Constantijn, toen zy deze haere Bruidegoms trouwden. De Bisschop, die hen te zaemen gaf, stont achter hen. En op dat zoo groote zaecken niet zonder Gods beleid en zegen zouden schijnen toe te gaen, hielden twee Engelen een koningklijcke kroon boven hunne hoofden, om daer door aen te wijzen, dat dit huwelijck van twee zoo groote personagien oock Gode zelf, wien die hemelsche geesten ten dienst staen, wel geviel. De koning had een lauwerkrans om zijn hoofd, gelijck triomfeerende veldoversten plegen, tot een cieraet en zegeteecken, te voeren, en stond in zijn volle rusting, op dat het blijcken mocht, dat de koning, midden onder de blyschap, en de bruiloftfeest, zorgh voor het Rijck droegh, en noch midden in de bekommeringen des oorloghs stack, toen die vrolijcke bruiloftstaci een cierlijck bruilofskleed vereischte; en dat de Koning zo gekleed was verhaelen de Historien van dien tijd: want de heer Thuanus onder anderen verhaelt, dat de koning, met de wapenen aen ’t lijf, te Lion quam, om de Koningin te trouwen. Hy hadde eenen koningklijcken rock aen, gelijck [fol. E1r, p. 19] het zijne Majesteit in die gelegentheid voeghde, en zijn hooghtijd vereischte. Een van zijn pagien droegh den helm, getuige van zoo veele overwinningen, zoo menighmael met zijn vyands bloed besprengt, en die hem beschutte en bevrijde voor zoo veel hagelbuien van looden en koegels, die van alle kanten op hem afstuitten. De Koningin hadde het wezen van een heldin; en daer benevens een aenzienlijckheid, deftigheid, en bevallijckheid: een aenzienelijckheid, gelijck een Hartogen dochter; een deftigheid, gelijck een uit den huize van Medicis; een bevallijckheid, gelijck zoo een Bruid voeghde. Het blaeuwe zijden kleed, bezaeit met goude lelien, dat langs de aerde sleepte, gaf te kennen, dat zy voortaen Koningin van Vranckrijck wezen zoude. Ter zijde van de vertooning, en aen ’s Konings rechte hand stond Herkules, niet met een leeuwenhuid, om dat die qualijck te bekomen is, maer met een beerenhuid gedost, met een knods in de vuist, waer mede hy zo vele gedrochten, Hydren, Leeuwen, Stieren, Helhonden, Reuzen, en Berghmoordenaers hadde gemotst. Men kon dien koninklijcken bruidegom geen bequamer speelnoot byvoegen, dan die door zijn braeve oorloghsdaeden, dapperheid, wysheid, stantvastigheid, onverzoenelijcken haet der dwinglandye, uitroyinge van schelmen, en yver om de vryheid te handhaven, Herkules den wereldschuimer, en voorstander der onnozelen uitbeelde. Het wapen van Vranckrijck stond aen Herkules voeten, aen zijn zijde, met den blooten degen in de hand, Mars, zonder wiens toedoen, gelijck het Heidendom van ouds geloofde, geen oorloogh gevoert nocht [fol. E1v, p. 20] volvoert kon worden, en het paste wel dat de Thracische by den Franschen Mars te bruiloft quam. Aan de zijde der Koningin stond, als speelnoot, Pallas, de Godin der wijsheid, die de koninginnen tot eenen spiegel streckt, en op den wegh der deughden leit, op dat zy het eerlijcke van ’t oneerlijcke, het nutte van ’t onnutte weten te onderscheiden, en na haer vermogen den welstand der Rijcken betrachten. Dus beelde de vertoning uit, dat de wysheid van den huize van MEDICIS den Dappersten van alle koningen troude. Aan het spits van haer speer hing een wimpel, waer in het wapen des geslachts van den huize van MEDICIS geschildert was; en op den schild stond, niet het vreesselijke hoofd van Medusa, maer het zelve wapen; ’t welck haer indachtigh maeckte van wat doorluchtigen stam zy gesproten was. De vernuftige geest die dit toestelde, vond geraden dat vuile en lelijcke slangenhooft uit de oogen te doen van die minnelijcke Koninginne, en hare bruiloftfeest.
En ’t stijght door huwelijck op ’s weerelds hooghste toppen; En HENRICK aen haer zijde, al blanck geharrenast, Verwacht uit haeren schoot gekroonde Koningskoppen. Ay zie, ’t is Herkules, ’t is Pallas, die hier staet. Hy stut met dapperheid de Rijcken, zy met raed. Overmits ik van ’s Konings bruiloft heb beginnen te spreecken, zal ick niet verhaelen, ’t geen juist [fol. E2r, p. 21] van groot belang is, maer evenwel veel moeite koste en aerdigh was: [’t Avignonsche Zevental, gepast op ’t huwelijck des Konings en der Koninginne.] dat die van Avignon, toen de Koningin daer quam, om den Koning te trouwen, op hunne triomfbogen en schouwburgen het getal van Zeven, dat men voor een goed en geluckigh teicken houd, gezet hadden, ’t welck op den Koning, en Koningin, en de stad in veele dingen paste. Want in die stad zijn zeven paleizen, zoo veele parochikercken, zeven oude kloosters, zeven bagijnehoven, zeven Godshuizen, en zoo veel scholen en poorten. De Koning was toen zevenmael zeven jaren oud; hy was de negenmael zevende koning na Pharamond: te Arques by Diepen won hy den driemael zevensten September zeer geluckigh den slagh: t’Yvri vocht hy met een leger verdeelt in zeven hoopen: den tweemael zevensten dagh van Maert won hy dien slagh: in Hoimaend, de zevenste maend van ’t jaer, na de gemeene rekening, en op de tweemael zevenste uure, dat is ten twee uren na den middagh, vocht de Koning te Fonteine Françoise, en in die zelve maend begaf hy zich, met een heerlijcke staci, in de kerk van sint Denijs tot den Roomschen godsdienst. Amiens in den jare M D XCVII van den Spanjaert ingenomen, werd in de zevenste maend van ’t jaer, na den loop der zonne te rekenen, weder gewonnen: den XXVII van Sprockelmaend werd hy te Chartres met een groote stacie Koning gezalft: en den driemael zevensten dag in Bloeimaend werd de vrede met Spanjen gesloten: de Koningin was XXVII jaeren oud, en was nicht van Ferdinand de zevenste Keizer uit den stamme van Oostenrijck: zy quam met XVII galeien over: de [fol. E2v, p. 22] galey was XXVII treden lang, en had XXVII riemen aen elke zijde. Laet ons oock by zoo veel zevengetallen een zeven zetten; de Koningin quam op de zevenste maend van ’t jaer, na den loop der zonne te rekenen, t’ Amsterdam. Maer veel deftiger sprak, in ’t Parlement van Aix, de President Willem du Vair van deze bruiloft tegens de Koningin, te Marssilien. Ick zal hier zijn rede zetten, als een voorspelster van de toekomende vruchtbaerheid der Koningin. MEVROUW, [Oratie van du Vair, toen de Koningin te Marssilien quam, om den Koning te trouwen.] “Zo haest wy vernamen d’ aenkomste uwer Majesteit in dit landschap, en met haer ’t geluk voor dit koningrijck, verlieten wy den stoel der koningklijcke rechtbank, om d’ eer te mogen genieten van ons te werpen voor uwe voeten, en een van de doorluchtighste manschappen en hulde te doen, aen die kroon, die ghy tegenwoordigh draeght; en met eenen te verklaeren, dat wy ons verplicht houden, om alle die geluckwenschingen te doen, die wy oit deden voor het Gemeene Beste, en de behoudenis van dezen staet; want wy tegenwoordigh voor zeker houden, dat wy verhoort zullen worden; en achten, dat zo groote wonderen, als God begonnen heeft te bewijzen, tot herbouwing van dit koningkrijck, nu volkomentlijck voltrocken zijn, en dat ons goed geluck, het welck voorheenen scheen te wanckelen, nu staet op eenen vasten en onbeweeghelijcken grond. God heeft ons gegeven een Koning in deughden uitmuntende, van wonder- [fol. E3r, p. 23] lijcke goedertierenheid, van dapperheid zonder weerga; die door zijnen arbeid en moeite ons tot ruste braght, door zijn gevaer in zekerheid, en door zijnen zegen in achtbaerheid: zoo dat wy ons bykans geluckigh zouden geacht hebben, indien de loop van onze vreughd niet gestuit waer door een droeve gedachte, deze gedachte, zegh ick, die ons voor oogen stelde, dat de natuur het leven bepaelt heeft van allen menschen, van grooten en kleenen, van koningen en onderzaten: dat de eenzaemheid en kinderloosheid onzen Prins het leven min aengenaem maeckten, en in hem verminderden de begeerte en zorge van dat te bewaren, en dier te achten. Hier tegens zochten wy dagelijcx raet met groot verlangen, ende wisten dien niet te bekomen, voor dat de glans van uw koningklijck aengezicht door de wolcken van ons verdriet heenen brack, en in onze oogen dede schijnen een levendige hoop, om van nu voortaen ons geluck tot verwonderens toe bestendigh te zien: want ziende in uw aenschijn blincken zoo veel bevallijckheden, waer mede natuur u vercierde, en aenmerckende deze aengebore goedaerdigheid, waer mede zy uwe koningklijcke deftigheid temperde; en hoorende den beroemden lof van uwe faem, die overal verkondight de levendigheid van uwen geest, de vastigheid van uw oordeel, de fraeyigheid van uwe redenen; en boven al, ’t geen daer de weereld meest van waeght, den onvergelijckelijcken roem van uwe heilige en Godsdienstige zeden, zoo houden wy voor vast, dat ghy in der daet zijt die gene, die van den hemel gekozen zijt, om het leven van onzen Prins, door een aengenaem ge- [fol. E3v, p. 24] zelschap, te verzoeten; zijn dagen tot zijn genoegen te verlengen; en ’t geluck van zijn Rijck te doen duren, door een lange ry van kinderen en nakomelingen. Wy oordeelen, dat ghy alleen op der aerde waerdigh zijt, om in uwen kuischen schoot te ontfangen en doen rusten het worstelende leven van den alleredelsten en triomfantsten Koning, die hedensdaeghs leeft; en dat hy alleen in deze weereld verdiende om in zijn zeeghbaere armen t’ ontfangen de deughdelijckste en aengenaemste Princes, die de aerde t’ onzen tijden gedraegen heeft: en spellen daer uit, dat wy wel haest rondom u zien zullen een goed getal van schoone kinderen, die in hun voorhoofd draegen zullen de manhaftige dapperheid huns vaders, de deughd haerer moeder; de grootheid en edelheid van ’t huis van Vranckrijck, daer ghy aen gehuwt zijt; ’t geluck en de maght van dat van Oostenrijck, waer uit ghy herkomt; en de voorzichtigheid en wijsheid van dat van Florenssen, u stamhuis. Tot het geloof van deze voorzegging noodigen ons de geluckige uitkomsten van oorloge, onzen Prince toegevallen, met dat ghy u op wegh herwaert aen begaeft; de vrede dien hy t’uwer aenkomste zijnen onderzaten en gebuuren gegeven en verworven heeft; oock de hemel en zee zelfs: nadien wy klaerlijck zien, dat; juist toen gy hier lande, de woeste zee gestilt is en het weder aen den hemel opklaerde; als ofze met lachende oogen neffens ons wouden vieren de heerlijckheit van u geluckige aenkomst. Ter goeder uure dan, o groote Koningin, zijt wellekom hier te lande: zijt lang geluckigh in en voor Vranckrijck: dat ghy ten einde [fol. E4r, p. 25] van die eeuwe, waer in wy nu treden, mooght wezen een zeer waerde gemaelin van eenen grooten Koning, en de toekomende eeuwen u roemen mogen te zyn een gloririjcke Moeder van groote Koningen: en tot een voltoying van uwe glori, gedenck en herdenck dat, gelijck ghy, door het huwen aen eenen grooten Koning, een groote Koningin geworden zijt, oock met een geworden zijt een lieve moeder van ’t volck, waer van hy de rechte vader is; begin derhalven oock deel te nemen aen zijne koningklijcke zorghvuldigheit, en vaderlijcke liefde; en nademael het geluck der onderzaeten de ware glori der Vorsten is, zoo koester en vermeerder, door uwe hulp en gunst, de liefde en genegentheit, die dees groote Koning, uw Bruidegom, natuurlijck draeght ten beste, en tot troost van den zijnen; op dat zy mogen gevoelen, dat ghy, als een nieuwe starre goedertierentlijck over hen schijnt, en instort eenen geduurigen toevloed van allerhande voorspoed. Zoo ghy dit doet, zult ghy vernemen, dat alle staeten van dit groote en bloeiende koningkrijck uwen naem eenstemmigh zullen zegenen, en met eendraghtige begeerte u van hun ootmoedige genegentheid t’ uwen dienst verzekeren. Wat ons aengaet, Mevrou, wy, die het voor ons grootste geluck en eere in deze wereld houden, onzen Prins wel en na behooren te dienen, ziende, dat ghy met hem op zijnen troon verheven zyt, zullen u altyd toeeigenen, gelijck wy tegenwoordigh doen, onze harten, onze genegentheden, en ons leven, om, zoo lang wy in de weereld zijn te blijven uwe allerootmoedigste, allergetrouwste, en alleronderdanighste amptluiden, dienaers, en onderzaten.” [fol. E4v, p. 26] Ik heb tot noch de bruiloft in vertooning vertoont. Nu zal ick, om den lezer te brengen van de uitbeelding der treffelijckste dingen en verzieringen tot de zaeck zelf, en gelijck zy in der daed geschied is, met de woorden van den grooten Thuanus, vertellen op wat wyze en gestalte de bruiloft elders aengevangen, elders voltrokken werd: [Beschrijving der Bruiloft uit Thuanus.] “Onder zoo veele bekommeringen van den aenstaenden oorloogh, zeit hy, heeft men niet nagelaten ernstigh te handelen van ’s Konings huwelijck met MARIA DE MEDICIS, dochter van wylen Francisco, groot Hartogh van Toscanen. Na dat het huwelijck met Margriet, Henrick den tweedens dochter, en Karel de negenstens zuster, voor XXVIII jaren aengegaen, door kracht van ’t vonnis by den Kardinael van Iojeuse uitgesproken, te niet gedaen was, trock terstond Nikolaes Brullart Silleri, ’s Konings gezant by den Paus, na Florenssen, met vollen last, om de voorwaerden, ter wederzijden opgerecht, van ’s Konings wegen t’onderteeckenen. Daer na, toen de Koning na Savojen zou trecken, zond hy, om d’ondertrouw te doen aen Ferdinand, groot Hartogh van Florenssen, MARIAES oom, een volmaght door Rogier Bellegarde, den opperstalmeester van Vranckrijck, die met veertigh edelen, daer toe geordent, van Marssilien scheide, te Livorne den XX van Herfstmaend aen quam, en drie dagen daer na te Florenssen, daer hy van Ioan en Antoni, natuurlijcke zoonen van den huize van Medicis, treffelijck ontfangen werd. Zelf Ferdinand, groot hartogh van Hetrurien, quam, vergezelschapt met al zyn hofgezin, uit het paleis der edele Heeren Pity genaemt, hem [fol. F1r, p. 27] te gemoet, en als hy, na veel groetens en begroetens ter wederzijde, verstond den last, die Bellegarde van den Koning hadde, zijnze beide na het paleis gegaen, en is Bellegarde by MARIA geleit, die haer den brief met ’s Konings hand geschreven overleverde, en den naerder last, hem vertrouwt, te kennen gaf. Den tweeden van Wijnmaend quam Vincent, hartogh van Mantua, met Helionore, MARIAES zuster, zyn gemaelin, te Florenssen, en daeghs daer aen mede de Kardinael Aldobrandijn, Orateur van Venetien, (geordent tot gezant van den vrede, aen den Koning,) zijn reis over Florenssen nemen, om, uit den naem van den Paus, de bruiloftstaci te helpen vereeren. Den vierden van Wijnmaend reed hy met groote staci ter Stad in, daer hy aen de poort van den groot hartogh, vergezelschapt niet alleen met de hovelingen, maer oock met alle de geestelijckheid, verwellekomt werd, en aen de hooger hand gaende, van hem in de groote kerck geleit werd; daerze beide afzaten, en hun gebeden in de kerk gestort hebbende, te zaemen na het paleis gingen. Na de maeltijd, die zeer kostelijck aengerecht was, ging Aldobrandijn MARIA begroeten. daeghs daer aen werden de ceremonien van de bruiloft voltrocken, daer de gezant zelf de Mis dede, MARIA aen de rechte hand, en de groot hartogh van Florenssen, oom der Koninginne, aen de slinke hand stonden.” Dus ging de ondertrouw toe. Maer toen de Koningin uit Italien in Vranckrijck te Lion gekomen was, voltrock de Koning zelf in persoon het huwelijck. Hier verstond de Koningin, na acht dagen vertoevens, dat de Koning, die na het kasteel van [fol. F1v, p. 28] sinte Katharine vertrocken was, op den negensten van Wintermaend derwaert zoude komen, en noch den zelven dagh maecken daer te wezen. Toen zy het avondmael wat vroeger gehouden hadde, en in de naeste kamer vertrocken was, quam de Koning, op zyn krijghsmans gekleed, by haer. Toen werd het huwelijk, te Florenssen gesloten, voltrocken, en de bruiloft op een nieuw gehouden, in ’t bywezen van veele vorsten, oversten, en doorluchtige vrouwen, mitsgaders uitheemsche gezanten, onder welcke ook was Karel Ligni, graef van Arenbergh, uit den naem der Aartshartogen, Albreght en Isabel. Maer om weder tot den triomfboogh te keeren; de Koningin hebbende haeren koetswagen na het tooneel gewent, en alles zeer naeuw doorkeecken, reed niet wegh, eer de gordijnen toegeschoven, den toezienderen het gezicht van dat groote Koningklijcke paer benamen. Van daer voerze door die straeten en wegen, die de vermaertste en bequaemste zijn om met wagens door te rijden, en reed door de volckrijcke en neeringachtige Warmoesstraet, daer de huizen zeer dier, en de wooningen eng en kleen vallen. Daer woonen door malkanderen goudsmeden, juweliers, koperslagers, maeldeniers, Neurenburgiers, balansmaeckers, zwaerdveegers, tinnegieters, linnewinkels, goude zijde en wolle lakenkoopers, zijde en passementkramers, wijnkoopers, pluimeciers, hoedekramers, lintverkoopers, kruideniers, droogisten, aptekers, en ander slagh van ambachten en winckeliers zonder end. Hier langs reed zy met ruiters en schutters den Liesdel door, en sloegh zuidwaerd op, en trock den [fol. F2r, p. 29] Fluweelen burghwal langs, tot voor de oude Doelestraet, en op de sluis genoemt na het dier, dat de Keizer Augustus voor leckerny, en de Ioden, volgens hun wet, voor eenen gruwel hielden. [D’ andere triomfpoort vertoonde de Koningin onder gedaente van Berecynthia, der Goden Moeder.] Hier stond een ander triomfpoort, met eenen hoogen, schoonen en welgeschilderden gevel, waer voor met groote letters dit halve vaers van Maro geschreven stond LAETA DEÛM PARTU. Blijde Moeder van de Goden. Het welck zagh op ’s Konings Moeder, voortteelster van zoo veel doorluchtige en koningklijcke personagien. De Koningin hier stil houdende, en de gordijnen geopent zijnde, ziet zoo vertoont zich aldaer Mevrouw van MEDICIS zelf, die in de gedaente van Berecynthia, der Heidensche Goden moeder op eenen heerlijcken triomfwagen gezeten, voor haeren wagen geen duiven als Venus, noch paeuwen als Iuno, noch tygers als Bacchus, gespannen hadde, maer leeuwen, gelijck d’ oude poëten haer toeeigenden. Zoo lang de vryheid duurde, gebruickten de Roomsche veldoversten paerden in hun triomf; maer met dat de vryheid van ’t Roomsche rijck eenen krack hadde gekregen, sloegh Marck Antoni, een van de drie, die ’t opperste gezagh aen zich getrocken hadden, de eerste leeuwen, na het voorbeeld der Goden, voor zijnen triomfwaegen. Berecynthia, met toornen gekroont, en met hemelsche Goden bestuwt, voer eertijds door de steden van Phrygien. Eveneens zagh men hier de Fransche Berecynthia, omringt en bezet van alle kanten, met den stam van aerdsche Goden. Voor op den wagen [fol. F2v, p. 30] zat LUIDEWYK DE REGTVAERDIGE, Koning van Vranckrijck, de GODVRUCHTIGE, GELUCKIGE, VERMEERDER DES RYCKS: aen wiens zijde zat zijn hoogheid IOAN BAPTIST GASTON, hertogh van Orleans. Achter op zaten haere drie dochters, HENRIETTE MARIA, getrouwt met den grootmaghtighsten Koning van Groot Britanjen, KAREL, beschermer des geloofs: ISABEL, gehuwt aen den allermagtighsten Koning van Spanjen, PHILIPS de IV: en CHRISTINE, ten man hebbende VICTOR AMADYS, groot Hartogh van Savojen. Zy werden onderscheiden door de wapenen en schilden van hun eige rijcken en hartoghdommen. De veldheer Germanicus Cesar, omcingelt met gelijck een getal van kinderen, triomfeerde even zoo heerlijck, over Westfaelingen, Hessen, en Nedersaxen: Tacitus in zyn tweede jaerboek zeit; dat zyn heerlijck aenschijn, en het aenschouwen van vijf kinderen, by hem op den wagen zittende, te meer alle oogen der gemeente tot zich trocken. Neffens den wagen gingen vier Maeghden, uitbeeldende, Europe, Asien, Africa, en America, en men kon elck gedeelte der weereld aen de vruchten kennen. Het welck ik houde met voordacht alles zoo toegestelt te wezen, om te doen blijcken, dat de Koning en Koninginnen, die op haer moeders wagen zaten, over alle deze gedeelten der werelt, of door eigendom, of recht van huwelijck, heerschappye voeren. Men speelde met Latijnsche vaerzen op Berecynthia, der Goden Moeder; en op de Koningin, der Koningen en Hartogen Moeder: het welck aldus vertaelt is: [fol. F3r, p. 31] ALs eertijds Berecynth, zoo wijd befaemt door ’t baeren Van zoo veel Goden, reed door Phrygiaensche steên; Koom zoo, ter goeder uur, gezegent ingevaeren De poort van Amsterdam, tot blyschap van’t gemeen, O groote Koningin, sla overal uw oogen. Mijn kercken, mijn gebouw en torens trots van stand, Mijn havens dicht bezet, getuigen mijn vermogen. Ick zwerf den aerdboôm om, te water en te land. De beide weerelden my haer schenckagien stieren, En d’oude, en nieuwe word hier op haer prijs gestelt. Uw Grootvaêr schonck my eer, om mijnen schild te cieren Zijn Keizerlijcke Kroon. nu wensch ick ’t hooghgemeld Geschenck met danckbaerheid zijn Nichte te vergelden; Te toonen, dat zijn deughd noch in mijn harte staet. Zoo stond ick in de gunst van dezen Held der helden, Uw Man; zoo koomt uw Zoon my jaerlijx noch te baet. Nadien ghy nu (dat’s meer) zelfs Goden hebt gedraegen, Vergeefme, indien ick poogh hun Moeder te behaegen. Tegens over dezen triomfwagen zaghmen, op het zelve tooneel, een schip de Koninginne als te gemoet varen. Voor op het schip stond een schoone en aenzienelijcke Maeghd, heerlijck uitgestreecken, uitbeeldende de Stad Amsterdam, en quam de Koninginne met geneighden hoofde, tot een teicken van eerbiedigheid, uit den naem van ’t Gemeen Beste ootmoedigh begroeten. Men zagh ’er twee Hollandsche Graven by, gelijck boven vermelt is. een van deze voerde een speer, van welke een vaen, verciert met het Amsterdamsche wapen, afwaeide. [De Koningin komt in ’t Princenhof t’huis leggen.] De Koningin deze vertooning tot haer genoegen bezichtight hebbende, reed na het Prinssen hof, niet [fol. F3v, p. 32] veer van daer, om na haer inhaling te rusten. In dit hof plegen de Graven en Landvoogden van Holland t’ huis te leggen, zoo menighmael zy in deze Stad eenen keer deden: doch overmits dit zelden geschied, en niet dan met opzet, zoo vergaderen in een gedeelte van dit paleys de Heeren ter Amiraliteit, gestelt tot opzicht en beveiliging van de zee, om die van zeerovers, en voornamelijck van Duinkerkers te schuimen. In het midden is een ruime vierkante plaets. Aan de slinke hand staet een galery om te wandelen, van den Raed in den jaere M D XCIV gebouwt, toen, na het veroveren van Groeningen, Prins Maurits van Nassau, hooghloflijcker gedachtenis, te dezer Stede met triomfe inreed. Hier zijn wijde en ruime zaelen, kamers, en vertrecken, om groote personadjen na hun waerde t’ onthalen. En hoewel haere Koningklijcke Majesteit een beter en koningklijcker paleis toequam, zoo hebben nochtans d’ Amsterdammers, ter gedachtenisse hunner vorsten van ouds her, haer geen heerlijcker hof konnen inruimen. Hier onthiel zich de Koningin, gedurende haer verblijf, en hare Hoogheid, de Princes van Oranje dicht hier by, ten huize van eenen voornamen koopman Elias Trip genoemt, dat ruim en wel gestoffeert was. De doorluchtige Graef van Kulenburgh, de Heer van Brederode, en de Houtvester van Holland werden elders, door last van Burgemeesteren, geforiert, en gingen op de Kolveniers Doelen, zeer cierlijck van nieuws gebouwt, middagh en avond ter maeltijd. De Koningin, komende op de groote zael, rondom met zeer schone tapijten behangen, ging op eenen stoel, [fol. F4r, p. 33] troonswijze verheven, nederzitten. De Majoor Diedrick Hasselaer, Bewinthebber van de OostIndische Compagnie, in ’t Princenhof woonende, liet zich gewilligh gebruicken, om te bestellen alles wat tot gemack, en bescherming der Koninginne diende, het welck hy met zulck een getrouwigheid en vlijt uitvoerde, als hy altijd Stads zaecken behartighde. [De Burgemeesters verwellekomen de Koningin, daar Pensionaris Boreel het woord dede.] Toen traden de Heeren Burgemeesters van ’t Raedhuis, daerze zich begeven en onthouden, wanneer in Stadt yet zonderlings te doen valt, en gingen na de Koningin, met beide hunne Pensionarisen, de Heeren Willem Boreel, en Cornelis Boom, om haer uit den naem van Raed en gemeente te verwellekomen, en toegelaeten om haer te begroeten, zoo sprack gemelte Pensionaris Willem Boreel, Heer van Duinbeke, haer Majesteit aldus aen in ’t Fransch: ALLERDOORLUGTIGSTE PRINCES, [Oratie van Boreel.] “Myn Heeren de Burgemeesters en Regeerders dezer Stede komen uwe Majesteit door my opdraegen hunne allerootmoedighste plichten en genegentheden; en vinden zich verbonden, om te betuigen ’t onuitspreeckelijck genoegen, dat zy hebben over de geluckige aenkomste van uwen Koningklijcken persoon in deze goede Stad, daer van zy aen uwe Majesteit alle de gelegentheden opofferen, ernstigh verzoeckende, dat het haer gelieve zich te verwaerdigen hier een goede tijd te vertoeven, waer door dan zy zich te meer zullen houden vereert en verplicht. Uwe Majesteit zal daer konnen zien, indien [fol. F4v, p. 34] het haer belieft, hoe deze Stad, geduurende deze lange en verdrietige oorlogen, niet alleen in haeren ouden stand gebleven, maer ook zeer vergroot en verciert is, onder de goede regeering van mijnen Heeren den Staeten, en de bystand der Koningen, die met ons in verbond staen; byzonderlijck mede onder de goede gunst van uwe Majesteit. En gelijck dees geheele Staet in ’t algemeen zich derhalven grootelijcx in u gehouden vind, zoo zal oock deze Stad voor haer gedeelte zoecken zich eenighzins daer van t’ ontlasten, naer haer vermogen, en tegenwoordige gelegentheid, en niet naer verdienst van uwe Koninglijcke Majesteit. De goede Koningen en Princen moeten poogen den genen te gelijcken, wiens plaets zy op aerde bekleeden, die toelaet, dat zyne overgroote en gestadige weldaeden verschuldight werden door eenen oprechten wil, en bereidwillige erkentenis, dien wy verklaren zo volkomen en bestendig in deze mijnen Heeren te zijn, gelijck zy wenschen en bidden, dat uwe Majesteit hen en hun Stad ten eeuwigen dage gelieve te nemen en te houden in hare Koninglijcke genaden en gunsten, aen de welcke zy wederom opofferen hun allernederighste en allergenegenste diensten.” [De Koningin antwoord.] Op deze rede des Heeren Pensionaris antwoorde de Koningin minnelijck; dat zy de Regeerders dezer Stede voor de getuigenis van hunne dienstwilligheid en goede genegentheid tegens haer, ten hooghsten bedanckte: datze voor veele jaeren hartelijck gewenscht hadde, om deze vermaerde Koop- [fol. G1r, p. 35] stad met haere oogen te bezichtigen, en nu tijd en gelegentheid bekomen hadde, om de zelve te bezien, en te letten op alles wat ’er vreemds en beziens waerdigh was: en zy gaf volmondigh, met anderwerf de Heeren en Regeerders van deze plaets te bedancken, te kennen, dat de goedwilligheid en beleeftheid, dieze betoonden, hare Majesteit zeer aengenaem was. [De Burgemeesters bejegenen de Princes Amelia.] De Burgemeesters van hier scheidende, gingen haere Hoogheid Amelia, gemaelin des Princen van Oranjen, trouwe reisgenoot der Koninginne, verwellekomen en begroeten, en van daer na het Stadhuis, om alles te bezorgen, ’t geen ten dienst der Koningin en Stads eere zoude strecken. Men is gewoon na het bezetten van de wacht in legers en steden de leuze of het woord aen de wachtmeesters te geven. In het leger doet dit de veldoverste, in de steden de Burgemeesters: maer deze eere en voortoght van ’t opperste Recht droegen zy de Koninginne op, die alle avonden, zo lang zy hier was, het woord gaf, en de eerste avond het woord MARIA. Die wijze Koningin, wilde haren naem leenen tot bewaering en verzekering van de burgery, wiens goede genegentheid t’ haerwaert, zy met zulck eenen grooten toeloop en bewijs van zo veel verwelkomingen, vreughd, en toejuichingen ondervonden hadde: en zy achte het een geringe zaeck te wezen, onder de geheimenis van dat woord, die Stad te beschermen, om wiens wil zy bereid was alles te doen, wat zy konde. Zy wenschte dien dagh te mogen zien, dat niet de bloote naem van MARIA alleen, maer MARIA zelf t’ eeniger tijd moght be- [fol. G1v, p. 36] vorderen de eere, voorspoed, en het nut van Raed, burger, en koopman. Haere Majesteit hadde nu rust in ’t hof, maer onze ruitery en schuttery noch niet, die elck in die zelve orden, gelijckze de Koningin ontfangen, door Stad geleid, en haer karros vergezelschapt hadden, voorby het Prinssenhof reden en trocken, en niet aflieten van haer heerlijck t’onthalen voor laet in den avond. De burgers, elck om ’t yverighst zijn genegentheid toonende, wierpen hier en daer vierpijlen in de lucht, en maeckten het zoo licht of het dagh was, en hoewel die straelen zoo hoogh vlogen als kercken en torens, nochtans kondenze den top van de glori en heerlijckheid haerer Majesteit niet bereicken. Alleen sloegh ’er dit ongeluck toe, dat het op den avond, tot onlust der gemeente, begon te regenen. Men vondt ’er, gelijck de menschen garen toekomende dingen voorspellen, die den regen voor een ongeluckigh teecken namen. Hier tegen warender die daer uit goede hope schepten, en zeiden, dat het geen voorspoock van smarte, maer van vreughd en blyschap was: dat Phebus dien dagh geschenen, de westewindekens al zachtjes uit den westen geblaezen, en Neptuin op zee met stilte de Zeevooghdesse van Vranckrijck toegelachen hadde, en Y en Amstelstroom zachtjes tegens den oever quamen aenruisschen, Vulkaen vier en vlam uit metaele keelen spoogh, en de Aarde van ’t grof geschut daverde: dat derhalven Iuno, die, by de poëten, de lucht beduid, mede haer deel aen de gemeene blyschap moest hebben, en op geen andre wijze haere vreughd kon betoonen, dan met de wolcken, waer over zy regeert, op malkande- [fol. G2r, p. 37] ren te parssen, in druppelen te veranderen, en met eenen vruchtbaeren regen in den schoot der aerde neder te storten. Anderen zeiden, datmen Berecynthia op het tooneel eenen wagen toestelde; dat zy de Aerde was, die, na groote hitte, door geen ding meer als door regen verquickt word. Vieze luiden zeiden, dat genoeght met ongenoeght gemeenelijck vergezelschapt gaet; droefheid met blyschap vermengt, en voorspoet met tegenspoet getempert word: als of luiden, die bereit zijn lijf en leven voor ’t Vaderland te wagen, daer van eenigh werck maeckten, dat hun kostelijcke kleederen nat werden. [De Koningin gaet het OostIndischhuis bezichtigen.] De volgende dagh werd doorgebroght met de Stad te bezichtigen, en Burgemeesters leiden de Koningin, na middagh, op het OostIndischhuis, daer de Heeren Bewindhebbers zeer beleefdelijck haere Majesteit genoodight hadden. Het is een geweldigh groot gebouw, vol packhuizen en zolders, om Indiaensche waeren, drogery, peper, noten muscaten, nagels, cassia, macis en diergelijcke koopmanschappen bequaemelijck te leggen, verluchten, en droogen. De poorten, plaetzen, zaelen, en vertrecken zijn altzamen heerlijck en treffelijck. In de zael, daer de Bewindhebbers vergaderen, en van hunnen handel raedslagen, hangen Chineesche en Iaponsche schilderyen. Daer hangt oock de groote Stad Batavien, met haer schrikkelijck en onwinnelijck kasteel. Daer hangt het koningklijck hof van Iapon, wiens gelijck in de weereld niet is van kostelijckheid, grootte, en sterckte. Daer hangen rondom de eilanden van de Molucken, sloten, bosschagien dicht van speceryboomen, steden, havens, die wy in een [fol. G2v, p. 38] andere weereld bezitten. Daer hangen uitgeschildert die plaetzen, dicht by China gelegen, waer aen men speurt, wat een gunst de Nederlanders by veergelege volcken dagelijcx meer en meer vinden. Uitheemsche wapenen, heele en halve lancien, bijlen, schildpadschilden zietmen daer aen den wand. Hier leggen stapels en baelen met gewrochte en ongewrochte zijde. Hier zietmen allerhande speceryen, elck in zijn eige kassen en vacken. Elders sappen, gommen, en stoffen, waer mede men verft, een yeder op zijn behoorlijcke plaets. Balcken en zolders wijd en breed uitgespannen, en in verscheide vacken gedeelt, zijn van den last ingebogen. Al wat de Moscoviter, de Pool, de Deen, de Hooghduitsch, de Franschman, d’Italiaen, de Turck, Grieck en Neerlander verbezight, dat is in dit huis veil. Het is ’er met waren en koopmanschappen altijd eb en vloed. Porcelein, ’t welk Scaliger en Kardaen meenen der aelouden Myrrhina geweest te hebben, een zeker slagh van zeer kostelijck en aengenaem aerdewerck, word hier alle jaer in groote menigte met schepen gebroght. Yemant moght met recht zeggen van deze vaert, ’t geen eertijds Plinius zeide, van des grooten Pompejus zege over Mithridates, dat deze meest oirzaeck was, dat de Romeinen, in plaets van hunnen gewoonen dagelijckzen overzeeschen huisraed, vaten van parlemoer en kostelijck gesteente begonnen te gebruicken. Deze Compagnie, van kleen opgekomen, is heden door Gods genade zoo hoogh geklommen en gesteigert, dat elcx ingeleide hoofdzom menighmael verdubbelt is. De zelve Compagnie licht krijghsvolck op haer eige kosten, brengt le- [fol. G3r, p. 39] gers te velde, slaetze neder, breeckt op, oorlooght in de andere weereld, verovert steden, overweldight eilanden, reed vloten toe, ontweldight den Koning van Kastilien landen, reeden, en havens, verlicht niet weinigh het vaderland van den last des oorlooghs, met het Spaensch geweld elders te kneuzen, en doet en brengt te wege dingen, die niet veel verscheelen van de macht der allergrootste Vorsten en Koningen.
En hiel in Indien ten lange leste stand; Daer was zy wellekoom in der Molucken huizen, By Memnons Koningen, verbonden hand aen hand. De Dageraed ontsloot zijn kamers voor ons kielen. Daer werden Hollanders van Mooren wel onthaelt. ’t Was niet genoegh, dat zy in Neerland ’t veld behielen; Zy zeilden ’t aerdrijck om, zoo wijd de zonne straelt: Vermaeckt, om dat de zon getuighde van hun daeden, Zoo verre en zoo uitheemsch. Ons Holland streckt een schuur Voor ’t Indiaensch gewas. Het Noorden heeft geladen Al ’t geen het Oosten teelt. al wat het hemelsch vuur Des zomers koockt en braed, bewaert, in dit geweste, De kille Wintervorst, die vier uit peper kaeuwt. Arabien geeft ons zijn wieroockvat ten beste. De handel met den Pers tot noch niet verflaeuwt. Hy mangelt zijne zijde, en zijn kottoene waren. Het groote Java deelt ons zijne schatten meé, En China’t porcelein. wy Amsterdammers vaeren Al waer de Ganges loost zijn wateren in zee: [fol. G3v, p. 40] Al waer de winst ons voert, na alle zeen en kusten. Gewinzucht liet tot noch geen havens onbezocht. Wy deelen met den Taegh de zee en’t land, en rusten Ten oorloogh tegens een, die alles overmoght. Wie twijffelt, sla maer’t oogh op schanssen, steén en wijcken: Ick wijs hem andre steén, een ander Vaderland, Daer andre starren zijn. Zoo wisselt men met Rijcken: Zoo koopt de weereld zich, en streckt’t verkochte pand: Aldus word d’oegst, gemaeit op wijd verspreide gronden, Heel Indien in een OostIndischhuis gevonden. [De Koningin word aengerecht met OostIndische waren en koopmanschappen.] Toen de Koningin in dit huis trad, over de plaets met kostelijck laken bespreit, was ’er van de Bewindhebbers, op de groote zael, een aenzienelijck bancket aengerecht, niet alleen tot een leckerny voor de tong, maer oock welrieckende en aengenaem in ’t oogh. Koningen en Princen zouden hare Majesteit kostelijcker konnen aengedischt hebben, maer de Compagnie niet bequaemer dan op deze wijze: want zy zette haere Majesteit gerechten voor, of waeren in schijn van gerechten, die alleen den Indiaenen eigen zyn, en in hun land vallen. De oude hielen voor een leckerny den paeuw van Samos, het Ionisch hazelhoen de kraenen van Melica, de geitkens van Ambracia, den tonijn van Chalcedonien, den steur van Rhodus, de scharren van Cilicien, Lucrijnsche oesters, hommen van lampreien, den barm van Marsilien, papegaeistongen. Hier waren zulcke leckernyen niet; maer de vruchten en ’t gewas van Persiaenen, Arabiers, Molucken, Iaponesen, en Chineesen, aengerecht in groote en ruime porceleine lampetschotels, die, op een lange tafel in orden gestelt, om haer vreemdigheid, de Koningin [fol. G4r, p. 41] vermaeckten. Daer was opgedischt ronde en lange peper, schoon om aen te zien, foeli, en driederhande slagh van noten muscaten, eenige in haere bolster, eenige bekleed met foeli, en eenige geconfijt; die alle te kennen gaven hoe vruchtbaer d’eilanden van de Molucken zijn. Het pijpkanneel, en de Cassia, kruiswijs op een gehoopt, getuighden, datze van’t Oosten herquamen. Daer waren schotels vol nagelen, vol massen ruwe en ongewrochte Persiaensche en Chineesche zijde. De Borax bekoorde de oogen door haer wittigheid, en de Benzoin den neus door zijnen reuck en geur. Muskeliaet, Styrax, sandelhout, indigo, en meer andere verwen lagen in byzondere schotels. Oock was ’er, onder dit ooghbancket, Draeckenbloed, en koecxkens uit sap van foeli, en Gutta Gamba, zoo geel als goud, uitmuntende onder de andere gerechten. Het wieroock, en de Myrrhe van Saba, eertijds van de Heidenen den Goden geoffert, dienden hier voor reuckoffer aen de Godin van Vranckrijck. Cubeba, Rhabarber, suicker, en salpeter, waer van men het ysselijck bussekruid maeckt lagen elck op hunne plaets. Oock diende men haer voor lack, en wasch dat van de byen, komt, kostelijcken oly van macis, noten muscaten, en gekonfijte en ongekonfijte gengber. De oogen van MEDICIS verdwaelden; en zy beelde zich in, ziende en aentastende ’t uitheemsche en ongewoone bancket, datze by den Indiaenen, Molucken, Persiaenen Arabiers, Iaponesen, en Chinesen te gast was. By deze gerechten moght niet haelen de dagelijcksche spijze van Faisanten, levers van meeuwbraessems, patrijzen, zult en wild verkens [fol. G4v, p. 42] vleesch, en wat uitgezochte leckernyen meer kiesche tongen, om hun keel te vernoegen, weeten op te zoecken. Dit werd niet opgerecht voor de walgende overdaedigheid van Asinius Celer, of Apicius, of Claudius, of Caligula, of Kleopatra. Men dischte hier niet op, vissen in verre wateren, of gevogelt in vreemde landen gevangen, of bloemen buiten tijds gewassen. Hier dreven geen roozen, in den winter ontloken, nocht men verkoelde den wyn met geen ys. Men stelde daer, zonder overdaed en verquisting, niet ten toon dan alleen de koopmanschap die men jaerlijcx gewoon is uit Indien herwaert aen te voeren.
Om d’ongemeene spijze, en proefde met haer’ mond Het Indiaensch bancket, daer zy den disch zagh draegen Het edele gewas van ’s aerdrijx Morgenstond, De vrucht des Arabiers, de Persiaensche waren. Zy proeft met grooten smaeck welrieckend pijpkanneel, ’t Verquickende gerecht, dat Oostersche ackers baeren. Zy rieckt de vruchtbaerheid van ’s weerelds ander deel, Het wierroock, balssem, myrrhe, als heilige offergiften, Een yeder op zijn plaets. het een haer oogh behaeght, Het ander smaeckt de tong. wie zal partyen schiften? Hier pleiten Reuck en Smaeck, terwijl men rieckt en knaeght. Men at op Thetis feest noch noit dees leckernyen. Jupijn wert noit genood op diergelijck bancket; [fol. H1r, p. 43] Noch Caesar, toen hy quam het Capitool op ryen Met zegenrijcken roof, van’s vyands bloed besmet. De weereld, mompelde een, die Griecken KOSMOS heeten, Nood COSMUS dochter dus op haer bancket ten eeten. Als de Koningin, vernoeght met eenige dingen geproeft, met eenige gezien te hebben, minnelijck betoonde, dat haer het aenrechten van deze uitheemsche waren en leckernyen boven maete wel aenstonden, werd zy, met al haer gezelschap, na het bedancken aen de Bewindhebbers, van Burgermeesteren alom door de Stad gevoert. [De Koningin bezichtight de voornaemste plaetzen der Stadt.] Daer zaghze de gebouwen op ingeheide masten en paelen staen, en hoogh uit het moerasch opgetrocken, zoo dat deze Stad, gelijck Venetien, op het water scheen te drijven. Zy zagh ’er, dat men het aerdrijck, hier onbequaem en te weeck om zwaere gebouwen te draegen, met arbeid en vernuft daer toe bequaem kon maecken. Zy zagh ’er, hoe d’ onlangs uitgeleide nieuwe Stad de oude Stad in grootte niet en weeck nocht toegaf. Zy zagh de wijde graften, gelijck stroomen, door de Stad loopen, zeer bequaem om over al koopmanschappen te vervoeren. Rijdende langs de Konings graft of Cingel, terstond daer na langs de Heere, en van daer langs de Keizers graft, zaghze overal de huizen, wonder wel gebouwt, zeer prachtigh, elck verscheiden, en dienstigh tot den koophandel; de kunst daer in de natuur verre te boven gaende, overmits de gebouwen meestendeel, op een lange ry, zich zo verre uitstrecken, dat men met geen oogen het einde bereicken kan. Zy stond verbaest toenze de Keizers graft zagh, wiens weerga, zoo men vreemdelingen geloo- [fol. H1v, p. 44] ven magh, in geheel Europe niet te vinden is; het zy datse haer oogen liet weiden langs de lange streeck der huizen, of het gezicht sloegh op de gebouwen, tot pracht, schoonheid, cieraed, en gerief der inwoonderen gebouwt; of op de schoonheid van de gevels en toppen, op zyn Toscaensch, Dorisch, Ionisch, en Korintisch, na de kunst, gewrocht; of op de steene bruggen, over het water gewelft; of op de schoone dreef van bomen voor de huizen geplant. Zy zag ’er kercken, niet van ouds, maer noch onlangs gebouwt, op dat de genen die zich over onse voorouders verwonderen, niet waenen, dat de godvruchtigheid by ons verstorven zy. Zy quam daerze de sluizen zagh, die den stroom en het zeewater schutten, en, wanneer het van node is, weder lozen; een geweld, waer door het vernuft en vermogen des menschen den ongestuimigen Oceaen boeit en kettent. Zy quam daerze de torens of midden in Stad, of op den waterkant zagh staen, gelijck een Pharos, of baeck, zo doorluchtigh, en op verscheide pilaeren steunende, dat wanneer de zon daer door straelt, men aen alle kanten zeer genoeghelyk het licht daer door heenen zien kan. Haer gezicht na den toren van de Westerkerck wendende, zaghze daer boven op de Keizerlijcke Kroon staen, een gift van haren Overgrootvader, en een teecken van mildaedigheid van den haeren, tot den hemel toe van de danckbaere nakomelingen verheven. Onderwegen reedze langs de kaeien, daer de schepen leggen, die op Londen, Roanen, Rochel, Hamburgh, Lubeck, Handwerpen, Harlingen, en veel andere plaetzen vaeren. Zy zag menigte van allerhande houtstapels, van [fol. H2r, p. 45] balcken, en deelen langs de kaeien, die uit Polen, Lijfland, Noorwegen, Westfaelen, en andere houtgewesten herwaert gevoert worden, en die men dagelijcx gebruickt tot het bouwen van huizen en schepen, of om dijcken, tegens de slagh van zee en springvloeden, te beschoeien en bepaelen. Zy reed over verscheide marckten, en andere plaetzen, dienstigh tot den koophandel, en zagh hier en daer timmerwerven, daer men schepen verkalfatert, of nieuwe op stapel zet. Zy zagh ’er heele regels met gebouwen, niet tot wooningen maer tot pakhuizen gemaeckt, waer in hoopen van olifantstanden bewaert worden, daer traen van walvisschen gekoockt, daer Brasilienhout, daer tabackrollen, daer ossenhuiden en bockevellen, daer het Luiksch yzerwerk, het Zweetsche koper opgeleght worden. Zy reed voorby de glashuizen, daer de stof van ’t eeuwige vier, in ovens gesmolten, met blaezen en slingeren zijn fatsoen krijght: ’t een word verguld, het ander verzilvert tot allerley gebruick, oock tot schotels. de Keizer Tibeer hadde genen zin in den temper van dit buighzaeme glas, die, om andere metaelen in hun waerde te houden, den glaswinkel, daer deze kunst gevonden was, verdelghde. Het quam wel te pas, dat de Koningin, in ’t rijden door de Stad, alle deze dingen zagh, als die voor dezen haere genegentheid tot deze Stadt en bevordering des koophandels betoont hadde: en ’t is voorwaer wel de pijne waert, dat koninglijcke personagien, die naest God de grootste op aerde zyn, op zulcke rijckdommen en zegeningen van opkomende steden met aendacht letten, en daer door God, als den milden gever der zelver, erkennen. [fol. H2v, p. 46] [Zy bezichtight het WestIndischhuis.] De Koningin, zagh oock met eenen, in ’t voorby ryden, het WestIndischhuis, ’t welck in ’t Westen oorloogh voert, en handel drijft, schoon en ruim van poorten, wooningen, trappen, packhuizen, zaelen en vertrecken: en dit is het Huis, ’t welck eerst getoont heeft, dat men WestIndien bewaren en winnen kan: ’t welck, terwyl de vyant onze steden en landen op den hals leit, na het voorbeeld van Afrikaen, den vyand buitens lands bestoockt, en werck geeft. Dit huis zoeckt d’ oude weereld aen rust en vrede te helpen, overmits het den Koning van Spanjen in de nieuwe wereld zijn schatten, het voedzel van een langduuriger oorloogh, afhandigh maeckt. Door het beleid van dit Huis hebben wy geweldige steden, aen geen zijde van de Linie, overweldight, en behoudenze, met Gods hulp, noch tot op dezen dagh: dat de havens van Brezyl, de stroomen, inhammen, kasteelen, kapen, eilanden, en suickermolens ons eigen zijn, dat moet het Vaderland dezen Huize danck weten. Dit huis zend de Nassausche veldoversten, soldaeten, wapens, vlooten van oorlooghsschepen met geluck en voorspoed in d’andre weereld, den ouden onbekent: heeft oock door een stout bestaen de stadt sint Salvadoor verovert, ’s vyands schepen verbrant en geplondert, over Olinda en zijn kasteelen getriomfeert, en byna de heele kust van Brezijl vermeestert. Dit zelve Huis veroverde met kleene moeite, door Peter Hein, by Cuba de Mexicaensche vloot met goud, zilver, en andere kostelijcke waren geladen; en broght het gulden vlies, waermede Philips den Vorsten van Europe schrick aenjoegh, niet in Griecken, maer in Nederland, [fol. H3r, p. 47] ’t welck noit te voren gehoort of gezien was. Door het beleit van dit zelve Huis bewoonen wy noch een ander Nederland over zee, en verkeeren daer met andere Hollanders. Wy bezitten de goudrijcke havens en stranden van Africa; zulcx dat onze Staet, op twee Compagnien, als op twee zuilen, steunende, zijn heerschappye uitbreidt zo verre de zon haer straelen schiet. [De Dam.] De Koningin quam oock op de marckt, een ruime plaets, den Dam geheten, overmits zy, als een dijck, Y en Amstel scheidende, een dam verstreckt. ’s Maendaghs, als het marcktdag is, woelt het hier van koopers en verkoopers: op andere dagen wandelen daer de kooplieden. [Het Stadhuis.] Hier zaghze het Stadhuis, om zijn oudheid alleen aenzienelijck. Andere Stads gebouwen zijn meest al nieuw en schoon. D’ouderdom en bouwvalligheid geven dit gebouw eenige achtbaerheid. De Stad die doorgaens heerlijck van gebouw is, toont hier hoe eenvouwdigh zy van ouds was. Dit Raedhuis ontbeert zelf het cieraed en de ruimte, die het de gansche Stadt mede deelt. Dit vervalt zelf, terwijl alsins nieuwe timmeragien rijzen; en ’t geen eerst zorge droegh voor den luister van Amsterdam, is lest voor zich zelven bekommert. Het wil liever met raed en daed het gemeene welvaeren bevorderen, dan op zijn eigen cieraed letten. Het Stadhuis, in zich zelven naeuw en kleen van begrip, leit zijn vesten en wallen ruim en wijd uit; de Raed, door wiens bestier men wijd en zijd zeilt, woont benaeuwt. Het Stadhuis, welcx koophandel naulijcx bepaelt kan worden, beslaet een plaets van luttel voeten. Het jaeght den vreemde- [fol. H3v, p. 48] lingen een verwondering aen, ende zoeckt met kostelijck gebouw by den zijnen niet te proncken. Het en leit aen zich zelve goud nochte zilver te kost, maer bewaert het zorghvuldelijck tot dienst der ingezetenen, en bevordering van ’t Gemene Beste. [De Waegh.] Hier vertoonde zich oock de Waegh, een zwaer en schoon gebouw, vierkant, boven met een galery, daer men om kan gaen. Aen alle vier de zijden heeftze wijde deuren, na de vier winden, in welcke de waren, op kleene en groote schaelen, gewogen worden, daer mede het alle daegh zoo drock en bezigh is, dat men naulijcx elck met afwegen kan gerieven. Hier af treckt Stad en land groot inkomen. De Koningin zagh de Waegh op dien zelven dagh, dat de zon in het hemelsch teicken van de weeghschael ging: en hoewelze zoo groot niet en is als de vorstelijcke paleizen te Florenssen, zoo geloof ick nochtans, dat in geheel Europe geen gebouw te zien is, dat jaerlijcx meer opbrengt. [De Beurs.] Toenze reed over de steene brugh, die over den Amstel leit, kreegh haere Majesteit in ’t gezicht de Beurs, de vergader en wandelplaets der kooplieden, dat een braef en geweldigh stuck wercx is, van binnen verciert met vier heerlijcke galeryen. Al dat gevaerte is onder doorgaens gewelft, en het bovenste werk staet op veertigh blaewe steene zuilen, zo sterk in een gebonden, dat het onvergankelijck schijnt. Men zou naulijcx konnen zeggen, wie hier het meeste is, of de kunst, of de kosten, of de nuttigheid. Beneden aan de straet ter zijden, en voor en achter over den Amstel, zijn rondom zes en twintigh winkels; daer men de trappen op gaet, staen, [fol. H4r, p. 49] op de panden, over de hondert kassen en winkels, waer in men zijn gading vind van allerhande schoone uit en inlandsche kraemeryen, van de natuur, of met de hand gewrocht. Op deze Beurs verhandelt men de geheele weereld. Hier spreeckt men anders niet dan van den prijs der waeren; van koopmanschappen te vermangelen; van schepen te laeden en te lossen; van wissel en herwissel. De oude historischrijvers verhaelen van zeven gebouwen, die men voor wonderen hiel: namelijck den tempel van Diane t’Ephesen, het graf van den Koning Mausool, het koperen zonnebeeld te Rhodes, het beeld van den Olympischen lupijn, het hof van Cyrus, der Meden koning, de muuren van Babel, en de naelden en spitsgebouwen van Egypten: maer ’s Konings Moeder, hebbende in de Stadt zo veele wonderen, en aanmerckens waerdige gebouwen bezichtight, achte toen de vorige zeven wonderen zoo hoogh niet, die in waerde zijn gehouden geweest om hunne aeloudheid, en om dat men in dien ruwen tijd al wat ’er nieuws opquam voor heerlijck en voor wat wonders hiel. Nu scheen de hele Stad een wonder, ja hier om alleen, overmits zy tot zulck een schoonheid, cierlijckheid, en Majesteit gestegen is, niettegenstaande zy op masten gebouwt staat, en op Noordsche bosschagien steunt, laegh van grond, hoogh van gebouw: onder moerassigh en nat, boven droogh en net: onder hout, boven steen: onder weeck en zackende, maer nu dus geheit zijnde onder en boven vast, stijf, en onbeweeghlijck: zoo dat men met recht van haer magh zeggen: [fol. H4v, p. 50] Keer om de Stadt, z’is bosch van onder, en gebouwt Op boomen, onlangs noch gehaelt in’t Noordsche woud. De Vrydag werd doorgebracht met nieuwe vertoningen op den Amstel, ter plaatze daar hy Zuidwaart van de Damsluis af het Rokkin heet. Want de Amstel van het Zuiden na de Stad vloejende, en recht uit na de Damsluis lopende, komt door de sluis in het Damrak vallen, mengt zich, in ’t Noorden, met het Y, en deelt de Stad in Oude en Nieuwe zyde. Het Noorderdeel des Amstels, tusschen twee bruggen, gaf een ruimte voor de yverige toestellers, en nieuwsgierige kykers van de vertoningen. Hier stonden weder nieuwe triomfbogen in eenen nacht gebout, zo groot als een heel huis, op een eiland, dat met een wonderlyke snelheid anderhalve myl van de Stad, uit de veenen gehaalt, op het water dreef, gelyk een ander Delos, of Samos, of klipachtig Neritos, daar welig gras, riet, liezen, en biezen op groeiden. Dit gebouw had twee gevels, een in ’t Zuiden, een in ’t Noorden, waar op men van wederzyden voor de Koningin nieuwe vertoningen zoude doen. De twee voorgaande dagen stond het land, op dezen dag ’t water hare Majesteit ten dienst: toen reedmen en rostemen met wagens de Stad door; nu was het met schuiten, sloepen, en speeljagten te doen: toen liep men herwaart en derwaart om te kyken; nu bleef men op den wal staan, of men dreef en sworf op het water: toen zag hare Majesteit de voornaamste Stads gebouwen; nu zagze vertoningen, die haar, den Toscaan- [fol. I1r, p. 51] sche Hartogen, en de Staat van Vrankryk meest betroffen. Hier was de gantsche Stad op malkanderen gedrongen, en de burgery, die de hele Stad door woont, in een kleine plaats besloten. Op den kant van ’t water stonden mannen, vrouwen, en kinders op malkanderen gepakt. Vreemdeling, en inboorling, koopman en makelaar, arm en ryk, Duitsch en Waal stonden onder malkanderen: Westfaling en Vries, Zeeu en Geldersman, Deen en Zweet, Sax en Hes, swarmden door een, elk even nieusgierig om deze vreemdigheden te zien. De bruggen, dier om geld gehuurt, stonden vol kykers. Uit de vensters van de huizen daar rondom lag niet hier en daar een mensch, maar hele swermen en heiren van menschen, en dat meest voor hun geld. De rapste gasten waren in de bomen geklommen. Matroos zat en sloeg zyn armen om de palen, waar aan men de schuiten bind, en wist zich geestig in het gewicht te houden, om aan d’ een of d’ ander zyde niet over te vallen. Op den vorst van de huizen, goten, transsen van torens, onvolmaakte huizen, en schoorsteenen zat volk: en hoewel nu alleman zonder onderscheid hier niet mogt invaren, zo slopender nochtans veel schuitjes vol kykers in, die aan den kant des Amstels lagen en verlangden na het geen dat ’er vertoont en gedaan zoude worden. De ruimte tusschen beide de bruggen verstrekte een doorluchtige Schouburg. De Koningin, over die menigte verwondert, zeide, dat zy noit in Italien, nocht in Vrankryk, nocht zelf binnen Parys, een zeer volkryke Stad, zulk een wereld van menschen, op zo eng een plaats [fol. I1v, p. 52] by malkanderen gezien hadde. De zon was over het Zuiden, wanneer de heldere Zon van Vrankrijck weder voor d’ Amsterdammers met haere straelen te voorschijn quam. Zy zat met de Princesse van Oranje, Schout, en Burgemeesteren in een braeve sloep, overdeckt, en behangen met schoone tapijten; Raeden, Schepens, Amiraeliteits heeren, en eenige voornaemste burgers zaten in andere sloepen. [Neptuin gemoet de Koningin op het water.] Toen gingen twee sluizen recht tegens over malkanderen open. De Koningin quam door de eene, de Grimmenesse sluis genaemt, in den Amstel, en ziet, uit de andere, de Ossesluis geheeten, quam, onder het vaeren, na het schutten, Neptuin al bruizende haere Majesteit tegen, dat het water voor hem wegh stoof. Zijn wagen was een zeeschulp, gelijck dien Zeegod voeght. Hier waren zeepaerden voor gespannen, kunstigh gemaekt, het achterlijf visch, de voeten geschubt, en stekende hoofd en rugh te water uit. Men zagh ’er den Zeegod met zijnen ruigen en grijzen kop, langen baerd vol zeeschuim, en vreesselijcken drietand, met een gerimpelt en bars aanzicht, die naeckt met lange toomen zyn paerden mende. Merkuur, de God der koopmanschap, wel ter taele, en op den koophandel afgerecht, zat in de Kogge achter hem. Hy had, na zyn gewoonte, eenen hoed met vleugelen op, en in de rechte hand den slangenstaf, waermede Hy geesten, doodsch van verf, uit Plutoos jammerpoel Verdaghvaert, of hen drijft na ’s afgronds duistren stoel. Ter zijde van de Kogge quamen uit houte kassen met het halve lijf uitkijcken vier watergodinnen, [fol. I2r, p. 53] bekranst met groene kranssen, gevlochten van wier, mosch, bladen, en bloemen, uitbeeldende Europe, Asien, America, en Africa. Elk hadde eenen vruchthoren onder den arm, gestoffeert met de vruchten die in iders geweste vallen. Voor op liet zich zien een schoone Maeghd, Amsterdam uitbeeldende, die, eerbiedigh neigende, de Koningin met deze vaerzen verwellekomde: Met welck een offerhand zal ick den hemel dancken, Dat my bezoecken koomt de grootste Koningin, Die bey de Weerelden beschaduwt met haer rancken, En my een Voorspraeck streckte, en trouwe Noodvriendin, By Vader en bij Zoon, in haere heerschappye. Weest overwellekoom, gezegende MARYE.
Die met zijn spitze vorck opborrelt uit den vloed, En in een vloocke schulp van monsters word getogen, Daer waternymfen vast hem strecken tot een’stoet; Merkuur, des koopmans God, beleider van den handel, Die met zijn gladde tong nu koopt, en dan verkoopt, [fol. I2v, p. 54] En wispeltuur in gunst, en licht van aerd en wandel, Veroirzaeckt, dat de winst nu stand houd, dan verloopt; En deze schoone Maeghd, die met een nedrigh wezen Zich neight eerbiedighlijck; dees Godheén algelijck Verwellekomen hier de schoone, d’ uitgelezen, Onsterflijcke Godin van’t Fransche koningkrijck. Zy storten over haer een’ algemeenen zegen. De Zeevooghd draeght haer op ’t gezagh der gansche zee, Van alle wateren, en hobbelende wegen; Zoo veer van Sein, of Theems, of Spanjens veerste ree De scepters van haer wijd gevreesde kindren reicken. Der Goden Taelman wijd zijn Stadt dees Koningin, En haere Lelien, tot een gehdorzaem teicken: Maer d’Amsterdamsche Maeghd, ons stroom en Zeeheldin, Van zee en handelgod gestut, vernedert bloode Deez Koopgoôn voor MARIE, en haer alleen voor GODE. [Het huwelijck van François de Medicis, en Ioanna van Oostenrijck.] Van hier voer de sloep, waar in de Koningin zat, na de Noordzy van ’t eiland, daer men eerst vertoonde het trouwen van FRANÇOIS VAN MEDICIS, en LOANNA VAN OOSTENRYCK, Vader en Moeder van MARIA DE MEDICIS, in ’t gezicht van den doorluchtigen Keizer FERDINAND, haeren grootvader. De vader van dezen FRANÇOIS was COSMUS, die van Hartogh van Florenssen Groot-Hartogh van Toskanen werd, door gunst van Paus PIUS de V; zoo datze van ’s vaders zijde, gesproten is uit dien stam, die zijnen eerste luister kreegh van COSMUS DE MEDICIS, by eenpaerige stemmen des Raeds, VADER DES VADERLANDS genaemt. In de bestiering van dat huis volghden PETRUS MEDICIS, die zijnen vader in dapperheid na yverde, en LAURENS [fol. I3r, p. 55] DE GROOTE, mitsgaders zyn broeder JULIAAN, dien het volk, uit goetgunstigheid, den Vorst der jeughd noemden: alle drie telgen in manhaftigheid en dapperheid niet verbastert van haeren stamme: Op dat ick zwijgh van IOAN en IULIUS MEDICIS, dewelcke tot de waerdigheid des Pausdoms verheven, de een met den naem van LEO de X, de ander van CLEMENS de VII, het huis van MEDICIS met de Pauzelijcke mijterkroon verheerlijckt hebben. IOANNA VAN OOSTENRYCK, haer Moeder, van den loflijcken Keizer FERDINAND geteelt, roemt met recht op haren Grootvader PHILIPS VAN OOSTENRYCK, koning van Spanjen, en op haeren overgrootvader MAXIMILIAEN, die aen MARIA, dochter van KAREL DE STOUTE, en eenige erfgenaem van deze landen trouwde. Onder de oudoomen van MARIA was Keizer KAREL de V, Vorst en Heer van alle de Nederlanden; die, in oorlogsgeluck, ervarenheid, grootmoedigheid, spoedigheid in ’t uitvoeren van groote zaecken, en voorzichtigheid in gevaer, allen die oit wapen voerden overtrof. Uit zulke ouderen is MARIA geboren in Toskanen, eertijds vermaert door veelerley godsdienst; waar van daen de Romeinen in haer stad, en onder haer gewoonten invoerde de roebondels, rechtbijlen, triomfrocken, yvoire zetels, ringen, paerdebehangzels, paltrocken, amptkleederen, triomfcieraden, staattabberds, en andere stacigewaeden: want het betaemde niet, dat de Vorstin, die zo wijd heerschen, en Moeder van zoo veel Koningen wezen zoude, ergens anders geboren werd, als op die plaets waer her het [fol. I3v, p. 56] heerschende Rome zich niet schaemde te haelen de cieraden en lievreien, waar mede de waerdigheit der heerschappye uitmunte.
Met d’eer van OOSTENRYCK, IOANNA, uw verkoren. Hier trouwt uw halve ziel noch eens haer ander deel, Waer uit Hartogen en regeerders zijn geboren. Door huwelijcken rijst de Zon van MEDICIS, En steeckt haer starren aen, die straelen van zich schieten, Haer heldre starren, daer MARIA een van is, Die door de gunst van God, die elck niet magh genieten, Geen blijde Moeder wordt zoo menighmael zy baert, ’t En zy van Koningen. dat ’s baeren; dat ’s beklijven: Dat’s ’taerdrijck geregeert, door haer geslacht en aerd. Dat heet door hijlicken de koningkrijcken stijven. [Keizer Maximiliaen beschenckt Amsterdam met de Keizelijcke Kroon.] De gordijnen toegeschoven, en de vertooning verandert zijnde, zoo quam Keizer MAXIMILLAEN, in zijn keizerlijck gewaed, voor den dagh, beschenckende Amsterdam in tegenwoordigheid der Keurvorsten met de Keizerlijcke Kroon. Hy, van zijnen troon afstijgende, gaf de Kroon aen Amsterdam, die, in de gedaente van een Maeghd, voor ’s Keizers voeten op haer knien leggende, ootmoedigh en eerbiedigh de aengebode schenckagie aen- [fol. I4r, p. 57] vaerde. In ’s Keizers aenschijn blonck een Majesteit, die eenen Keizer voeghde, en de vorige deughden van wijsheid, rechtvaerdigheid, starkheid, en goedertierenheid, zagen hem ten oogen uit; en in het aenschijn van de Maeghd was een ongemaeckte stemmigheid met mewaerdigheid en zonderlinge beleeftheid gemengt. De gewaden van verscheide verwen, waer van al het tooneel scheen te blincken, gaven een aengenaem gezicht voor den aenschouweren: want zy waren aertigh gemengelt, wit, violet, geel, rood, groen, purper, en meer andere verwen, die niet quaeds spellen: maer bruin, vael, zwart, doodverf, die eenigh ramp en ongeluck bedieden, zaghmer niet.
Verkoopt, en koopt, en wint, en winnen doet veel andren, En stutte ’s oorlooghs last, het zy oock van wat kant, En hoe veel vyanden my druckten met malkandren; ’t Zy my Venetien, of Vlaendren dreighde uit haet, En Brugh zijn’ eigen Vorst en Landsheer hiel gevangen Aenvaerd ons goude KROON, der Keizren hoofdcieraed, En wil die, tot een loon van uwe deughd, ontfangen, Dat zy in ’t midden sta by leeuwen rood van goud, Voor den nakomeling, om met die eer te proncken. Ghy triomfeert ter zee met vlugh en zeilbaer hout. Ons Keizerlijcke KROON zy u uit gunst geschoncken. Te lande blinckt mijn KROON, en word alom gevreest: Maer uwe SCHILDKROON blinckt te water allermeest. [fol. I4v, p. 58] [Vertooninge hoe Vranckrijck onder Henrick de II gescheurt, door Henrick de IV geheelt werd.] Aen de Zuidzijde van ’t eiland werd in vijf vertooningen vertoont de ellendige staet van Vranckrijck, onder HENRICK de III, en de bloeiende onder HENRICK de IV. In de eerste vertooning verscheen Vranckrijck in de gedaente van een vrouw, zuchtende en schreiende, om dat haer Weereld en gebied, door de brandende fackel der twistighe Nijdigheid van tweedraghtige vorsten aengesteecken, in eenen heillozen en schrickelijcken brand stond. Bacchus, Ceres, Pomoon, en Flora, Godheden deelachtigh van zoo groot een ramp en ongeluck, hadden medelijden met het bedruckte en verslege Vranckrijck. Venus, gezeten op eenen wagen van duiven voortgetogen, nam oock de gemeene ellende ter harte. Herkules daer by, leggende op de aerde, aenziende den droevigen en jammerlijcken staet van ’t ellendige Vranckrijck, kropte vast de droefheid in. Vrede en Rechtvaerdigheid, die eerwaerde naemen, lagen versmaed en veracht onder de voet. Door den brandenden en gekloofden wereldkloot, werd de stand van geheel Vranckrijck en Europe aengewezen, toen Vranckrijck jammerlijck verdeelt, en de Vorsten van dat land en Europe over hoop leggende, HENRICK de III, koning van Vranckrijck, omgebraght was. Hier liet die Fransche Atlas, als te zwack en niet maghtigh dien last te draegen, Vranckrijck in twijffel, wie zijn schouders zoude willen leenen, om den rijckskloot te torssen, terwijl Hercules, dat is HENRICK de IV, koning van Navarre, vast toezagh, op d’uitkomst van zoo gewightigh een stuck, als was het herstellen van ’t vervallen Vranckrijk. Terwijl het [fol. K1r, p. 59] Rijck in rep en roer was, en het land van krijghsvolck en heiren overloopen, geraeckte d’ackerbouw onder de voet, met Ceres, Bacchus, Pomoon, en andre Goden, die in tijd van vrede bloeien. D’Eendraght, die inwoonders t’zaemen houdt, most gaen zwerven, en terwijl de heilheilige wetten van Themis onder ’t gerammel der wapenen zwegen Verliet Astrea op het lest Na d’andre Godheen ’t aerdsch gewest. [Tweede Vertooning.] De tweede Vertooning broght het zelve Vranckrijck op het tooneel, op geboge knien de Goden biddende, dat zylieden het gescheurde en verdeelde Vranckrijck geliefden te hulpe te komen, het vervallen op te rechten, het gekneusde te herstellen, en het verzwackte door hun hemelsche hulp wilden stercken. Iupijn, onder de Goden, wijzende met d’eene hand op Hercules, met de ander op Merkuur, belaste hem, dat men Hercules, dat is HENRICK de IV zoude nemen, om Vranckrijck te herstellen: want dezen last, om ’t Rijck te aenvaerden, hadde HENDRICK de III, op zijn doodbedde, toen hem zijn krachten ontvielen, voor de Grooten van Vranckrijck, den koning van Navarre overgegeven met deze woorden: Het komt u lieden toe de wettigen koning te verdaedigen, en zoo ’er geen waer, eenen bequaemen voor het Rijck te kiezen. Ghylieden hebt Navarre, die, gelijck hy van rechts wegen de naeste is, oock alzoo in waerdigheid uytsteeckt, den welcken, indien het wettige erfrecht hem niet tot de kroon riep, zoo zou de waerdigheid, die hy naest my in ’t leger heeft, hem, na mijn dood, veldoverste [fol. K1v, p. 60] maecken. Dees, begaeft met de opperste billijckheid, en, door lange ervaerenheid van zaecken, wel afgerecht, door de onuitspreeckelijcke voorzienigheid Gods, die alles bestiert, tegens veeler gevoelen met my weder verzoent, schijnt in ’t opperste gebied over dit leger gestelt, op dat hy den vallenden staet des Rijcks met zijne dapperheid zoude onderstutten. Bewijst dezen dan de gehoorzaemheid, die ghy hem schuldigh zijt, indien ghy wilt dat het Rijck behouden blijve: ’t welck zoo ghy ’t niet doet trouwshalven, zoo doet het dan om den tegenwoordigen nood en uw eigen gevaer. [Derde Vertooning.] De derde Vertooninge voerde dezen Hercules in, geleit door Mercuur, dien, door der Goden bevel, Mars en Pallas hunne hulp aenboden, om den Rijcxkloot te onderstutten: d’een met daed, d’ander met raed, terwijl de vergaderde Goden dit van boven vast aenzagen. [Vierde Vertooning.] In de vierde Vertooning zaghmen Hercules bezigh met zoo groot een werck, en hem weder op haere plaetze herstellen de assen die uit de naven gesprongen waren. Starckheid, Wijsheid, Goedertierenheid, en Wackerheid, eige deughden van HENRICK de IV, boden hem de behulpzaeme hand. [Vijfde Vertooning.] De vijfde Vertooning stelde voor oogen, hoe Vranckrijck weder te recht gebroght en geheelt was, en hoe rustigh de Fransche Hercules den rijxkloot op zijn stercke schouders droeg. Want hy, tot het Rijck gekomen, de oorloogh ter neer geleit, de tweedraght geslist, en alle ongelijck uit zijnen zin gezet zijnde, heeft, met een wonderbaere gezeggelijkcheid en genade tegens zijn aertsvyanden, een [fol. K2r, p. 61] onsterffelijcke eere, voor den nagebuuren ruste, den onderdaenen vrede verworven, de Gerechtigheid op haeren troon geholpen, en de geheele Christe weereld bevredight. LUIDEWYCK de XIII, erfgenaem van ’s vaders dapperheid en glori, en zijn voetstappen natredende, draeght zich, gelijck een’ nazaet van zoo groot een voorzaet betaemt, en onderstut en onderschoort door Gods genade met zijn stijve schouderen, als een tweede Alcides, den zelven rijcxkloot door zijn sterckheid, wijsheid, en voorzichtigh beleit, in vrede en oorloogh.
Door Burgerlijcken krijgh, en ’t land gedeelt in twee, De Vorsten handgemeen, en hart op hart gebeeten, Den Koning zelf vermoort; doet dit haer harte wee; Om dat de Kloot des Rijcx met kracht leit afgesmeeten Van zulcke schouderen, waer op zich elck verliet, En d’assen uit den naef geheven: dies bekreeten In dien benaeuwden schijn het na den hemel ziet, En smeeckt Jupijn om hulp, en al de groote Goden, En wacht van boven troost, in dien vervallen Staet. Pomoon, en Bromius, en Ceres weghgevloden, En van het zwaerd verdruckt, en Venus, bloot van raed, Met d’andre Godheen staen bedruckt aen Vranckrijx zijde. De Goôn erbarmen zich om die verlege schaer, Verdaghvaerden BORBON, dat hy hen al bevrijde, En op zijn schouders neem den last van’t Rijxgevaer. [fol. K2v, p. 62] Tritoon met Mavors helpt den Held, op Vranckrijx bede, Waer hy door hun beleit de vyanden verstoort; Zoo word het Rijck geheelt door lang gewenschten vrede. NAVARRE, sterck van hals, den Rijxkloot onderschoort, Zet d’assen in de naef met kracht: zoo word herboren De rust van ’t oude Rijck: zoo bloeien alle steên, De kercken, en het land weêr heerlijck, als te voren. De Vrêe keert wederom. Astrea gaet bekleên Haer’ troon en eersten Staet. gevlughte Goden keeren Uit hunne ballingschap in’t voorige bezit. Dit word u hier vertoont. dit wil Alcides leeren, Daer hy ’t gerabraeckt land weer zet in zijn gelidt, En heelt ’t gespliste Rijck, gelijck dees stommen spreecken. Met recht word HENRICK dan by Hercules geleecken. [Het Watersteecken.] De gordijnen geschoven zijnde, ging men van de Vertooningen na het Watersteecken, of tornoispel te water. Het voorgaende zagh men met een bedaertheid, maer dit met vreughd aen. Deze oeffening was een van de Roomsche kreitsspeelen, waer mede men eenen scheepsstrijd op zee, of stroom, of meer uitbeelde. August, die, in ’t geduurigh en heerlijck toestellen van schouspelen, alle anderen te boven ging, vertoonde eenen scheepstrijd op den Tiber; Nero op het water, uit de nabuurige zee ter stad ingelaten; en Domitiaen midden in den schouwburgh. Caesar liet op het meer, dat uit den bergh Coelius gegraven was, de Tyrische en Aegyptische vlooten van galeien tegens malkandren aen gaen. Thien maetroozen, borsten die tegens weer en wind mogen, al in linne kleeren, met roode mutsen op ’t hoofd, daer een weitse haneveer op stack, waren partyen van dezen waterstrijd. Zy stonden achter op, [fol. K3r, p. 63] en zagen malkanderen leelijck aen, als of ’er halzen aen hingen. Hun geweer was een boom, of een steeckstock, dien zy voor de borst hielden, en waer mede d’een en d’ ander zijnen vyand, die hem in de schuit, met maght van armen snellijck voortgeroeit, tegens quam vaeren, met groote kracht op de borst stiet. Maer het quam kluchtigh, dat onze watersteeckers, toen men verwachte, datze d’eerste mael tegens malkanderen zouden aengaen, malkanderen voorby voeren, vriendelijck groeten, hun speeren lieten vallen, en alzoo de toezienders in hun verlangen bedrogen. Daer na ging ’t op een vechten, als of het lijf om lijf was: zomtijds stieten ze even starck, en plompten beide, over hals over hoofd, in’t water: zomtijds raeckte ’r een over boord, en d’ander hiel, als een triomfeerder, stand: zomtijds staeckenze mis, en bleven beide staen: en dit spel en endighde niet voor datze alle, zoo overwinners als verwonnen, in’t water gelegen hadden. Al wie dezen scheepstrijd aenzagh most’er om lachen, dat het schaterde, en’t geluid daer van ten hemel klonck: zoo was al het volck hier mede vermaeckt. En’s Konings Moeder, hoe stemmigh zy oock was, kon zich qualijck van lachen onthouden. Men zeit dat Iupijn loech, toen hy Vulkaen uit den hemel van boven neêr bonsde. Wat wonder is het dan, zo dees waterstryd van maetroos haere Majesteits aanschijn in een vrolijcker ploy zette. Men leest dat Achilles, onder de wapenen, op luit en snaeren speelde, en hier mede zyn bekommert en verbolgen gemoet vermaeckte. D’overwinners der geheele wereld, Griecken en Romeinen zelfs, die oorlooghsblixems en schrick op [fol. K3v, p. 64] zee, midden onder den drang van ’t volck gezeten, in schouwburgen, vecht- worstel- en speelplaetzen, zetten hunne Princelijcke hoogheid aen een zy. Heeren van groot bewind begeven zich by wijlen tot geringe en vermaekelijcke dingen, om dat moeielijckheid der bekommeringen en landzaecken met vreugd en vrolijckheid te temperen ’t Is waer, het was maer spel; want hedensdaeghs neemtmen geen behaegen in ’t onderling moorden en ombrengen der slaeven, gelijk bij de Romeinen op maeltijden en feesten, tot vermaek van hunne gasten, plagh te geschieden. Als dit alles op den Amstel geschied en vertoont was, roeidemen, tegens den avond, in aller yl, na het Y toe, en volghden de Koningin ontelbaere jaghten en speelschuiten, die, om dat elck eerst door de brugh wou, en te zeer spoeide, malkanderen in den wegh waren, en de vaert stopten; waer door eenige kleene en lichte schuiten in de klem, en byna in den grond raeckten. De Koningin met zommige sloepen wat stijver voorvaerende, en eenigen, die zoo wel niet voort konden, achter latende, quam door sint Anthonis sluis op het Y, nu een groot en wijd water geworden, overmits de Zuider zee de oevers ter wederzijden van langer hand afspoelde; welke stroom zich Oost en West, langs de Noordzy der Stad, strekt, en hier een goede ree voor de schepen geeft. Die heele waterkant langs is met een dubbele ry van ingeheide paelen, tegens den slag van ’t water, bezet, en deze verstrekken daar een wal. Hier zagh de Koningin een ruime plaets, de Wael geheeten, besloten tusschen de Stad en die paelen: daer de schepen ’s winters, bui- [fol. K4r, p. 65] ten gevaer van onweer, winterlaegh houden, en veiligh leggen tot op het voorjaer. Ter zijden af is een groote werf, daer geweldige schepen, voor de Oost Indische Compagnie, of nieuw gebouwt, of gekalfaet worden. Toen MEDICIS, hier langs vaerende, haere oogen derwaert sloegh, zaghze een groot schip, dat eerst afgeloopen was, waer mede men waeren en koopmanschappen uit OostIndien haelt. Men is gewoon den schepen naemen te geven, om die te onderscheiden, gelijck men oock van ouds dede. [De Koningin noemt een OostIndisch schip Maria de Medicis.] ’s Konings Moeder van Burgemeesteren gebeden, datze het schip,’t welck op een verre reis ging, zou gelieven eenen naem te geven, zoo vereerde zy het met den naem van MARIA DE MEDICIS, en wenschte het met eenen behoude reis: Dat magh nu zeggen: MARIA is mijn naem, mijn toenaem MEDICIS. Het streck tot gunst, is ’t niet tot mijn behoudenis. Laat andere schepen vry stoffen op den naam van Neptunus, Triton, Meerminnen: anderen op den naam van de steden die hun uitreeden: laat anderen in de achterstevens met Leeuwen, Tigers, Windhonden, Draken, Zon en Maan pronken: laat anderen brageeren met het lands wapen; anderen brallen met namen van Princen. Dit zal ’t eerste, die het eenige zyn, dat onder den naam van MEDICIS, als onder een gelukkig gestarnte, God de voorste, zeilen zal na die gewesten, daar ’s menschen geld en eerzucht zo verre gaat, als de zon schynt; en stuit, om datze niet verder kan. Strax daar op zag de Koningin de Stad op het breedste voor haar leggen, met de to- [fol. K4v, p. 66] rens, die langs den waterkant staan, en de schoone huizen, die op een lange ry tusschen beide rijzen. Hier zaghze vlooten van schepen op ancker leggen, als een dichte bosschagie, in ’t lang uitgestrekt, waer mede de vlijtige koopman, om armoede t’ ontgaen, over zee en zand den heelen aerdbodem om zwerft, oock daar geen zon en komt. Daer lagen oorlooghsschepen en koopvaerders, fluiten en spiegelschepen, pinassen, jaghten en boeiers: groote en kleine door een. De speeljaghten, die in groote menighte de Koningin, twee dagen te voren verwachten, zeilende met vlaggen en wimpels, besloegen een gedeelte van ’t Y. Eenige van die groote schepen vaeren na Italien, Cyprus, Aegypten, Syrien, Grieckenland, en Venetien: anderen werden uitgereet, om te handelen in Vrankrijk, Engeland, Schotland, Yrland, Duitschland, Denemarck, Noorwegen, Zweden, Polen, Pruissen, Moskovien en Groenland: andere lopen na Guinea, Persien, Arabien, OostIndien en d’ eilanden van dien, oock na China, Iapon, en d’uiterste kusten van Asien: anderen zoecken hun geluck, door wapen of koophandel, in de weereld daer tegens over, in Brazyl, Nieuw Nederland, Nieuw Spanjen, en door de straeten by Ferdinand Magelaen, en Iacob le Maire eerst ontdeckt. Zommiger laeding is linnen, zout, witte en roode wijn, oly, papier, wol, lood, tin, bieren: anderen laden honigh, wasch, koren, salpeter, glas, Rijnsche wijn, pelteryen, huiden en houtwaren: anderen weder lakens, zijde, stokvisch, Kandische wijnen, zwavel, rhabarber, mumie, cassia, tutia, kottoen, rijs, hars, peck en teer, potasch, en vulaerde: oock allerley slagh van kruidery, peper, nagels, kanneel, wier- [fol. L1r, p. 67] roock, myrrhe, balssem, &c. Haere Majesteit zagh, niet zonder verwondering, die holle wijde buicken, waar mede de schatten en rijckdommen van de geheele wereld, in deze koopstad af en aengevoert worden. Zy zagh de schepen, als kasteelen, op ’t water met hun schanskleeden en laegen geschuts ter poorten uit als slaeghsree leggen, om Spanjards, Portugezen, Duinkerckers, en Turcksche roovers te bestoocken. Terwijl de Koningin noch op het water was, werden overal in Stad kortouwen en metaele stucken afgebrand: en haere Majesteit zagh geen grooter wonder, dan de schepen, om datze Amsterdam als eigen zijn, en nergens zoo groot een menighte by malkanderen gezien word. Deeze scheepsvlooten zijn die houte wallen, waer mede, zoo de schrandere Themistocles uit Apolloos orakel verstond, de Griecken mosten beschut worden. De Roomsche Burgemeester, in de Verdediging van Flackus, beveelt aen allen Regeringen op het hooghste voor de scheepsvaert zorgh te draegen, niet alleen tot bescherminge van den Staet, en koophandel, maer oock om daer mede hun gebied te verheerlijcken. Thucydides zeit, dat den grooten Vorsten toekomt, te wege te brengen, dat geen volck hen in maght van schepen overtreffe: zoo niet, datze ten minsten zoecken met die wel te staen, die de maghtighste en starckste te* water is: dat ’er ten hoogsten aen gelegen is meester ter zee te wezen, nadien d’ oorloogh te water, den oorloogh te lande verlicht. Het Y langs gevaeren hebbende, verzelschapt van alle de speeljaghen, voerze door de Zoutketen, daer de stroom tegens aen spoelt, en quam van daer door de Prince- [fol. L1v, p. 68] graft weder in Stad, en des avonds in haer hof, met de vier Burgemeesters altoos by haer. Terwijl de Raed, Burgemeesters, en burgers de Koningin aldus onthaelden, zwegen de poëten niet, die met Latijnsche, ltaliaensche, Fransche, en Neerlandsche dichten, de groote Moeder der Koningen verwellekomden en onthaelden: welcke gedichten voor en na uitkomende, de heele Stad door, de Boeckwinckels vervulden, en de Iezers vermaeckten. De Ioden zelfs, om mede hunne genegentheid te toonen, broghten, op de tafel der Koninginne, eenige gerechten van ongeheven brood op hunne wijze gemaeckt. Terwijl de Koningin haer middaghmael hiel, was ’er zulck een toeloop van menschen op het hof, dat de gansche Stad scheen by beurten uit en in te gaen, als of hun eige Princes of Landsvrouw tegenwoordigh waer. Oock dient niet gezwegen, hoe in al deze toestelling van triomfbogen op te rechten, vertooningen te doen, tooneelen te openen, en in der yl een drijvende eiland, tot verwondering van alle menschen, op het water te spreien, uitgemunt heeft de overvliegende geest, het vernuft, de wackerheid, en arbeid van den wel ervaeren arts Samuel Koster, en loan Victorijn Rechtsgeleerde, die oock tot deze vertooningen en onthaelingen geestigh en rustigh het zijne dede. Saterdaghs was ’er zonderling niet te doen, en het genoeghelijcke gewoel van drie dagen over zijnde, raeckte de burger wat in rust. [De Koningin gaet zonder gevolgh de winkels bezichtigen.] Na den middagh ging de Koningin al stillekens, zonder veel gewagh te maecken, haeren stoet hier en daer verzonden hebbende, zitten, niet in de koningklijcke en gewoone, [fol. L2r, p. 69] maer slechter karros, en gevoert door straeten en stegen, ging in verscheide winckels naerstigh vraegen na den prijs van waren en porceleinen, en bejegende de winckeliers vriendelijck, bood en dong na koopers wijze, hiel spraeck met geringe lieden, en nam ’t niet euvel dat men haer juist na haere waerdigheid niet antwoorde. Dus gelietze zich by de burgers als een koopwijf, en niet als een Koningin. Met zulk een gelaat nam Pallas by Homeer, als zy in Ithaka aanquam, haar godheid en naam ontveinzende, een koopmans gedaante aan. De hooghwijze Koningin hadde van Keizer Adriaen geleert, dat een Prins zomtijds zijn Majesteit wel magh afleggen, en dat men den Prinssen niet moet misgunnen dezen lust van beleeftheid, met geringe lieden beleefdelijck spraeck te houden. Men leest dat Plotina, Keizer Trajaens gemaelin, op het Capitolium komende, en zich tot het volk keerende zeide: Ik trede hier in, gelijck ick denck hier uit te gaen: daar mede te kennen gevende, dat zy, zo wel op de plaets van haer gebied, als daer buiten, zich tegens een yeder minnelijck en gemeenzaem draegen woude. Uit die zelve edelmoedige beleeftheid sproot het, dat zy haere schildery, hoewelze noode zit om zich te laeten uitschilderen, den weledelen grootachtbaeren Burgemeesteren van Amsterdam beloofde, en de zelve van den uitmuntenden schilder Hondhorst, in’s Graevenhaegh gedaen, hun tot een eeuwige gedachtenisse van haer zelve geschoncken en toegeeigent heeft: en men is van meening die schildery op het Raedhuis te hangen by den onverwinnelijcksten Keizer, KAREL de V, haren oudoom, met dit schrift daer onder: [fol. L2v, p. 70] De groote MEDICIS, een Moeder van drie kroonen, Quam dus, ter goeder uur, zich in ons Stadt vertoonen. Toen de Koningin weder in ’t Princenhof gekeert was, bevalen de zeventien van de OostIndische Compagnie, door den Heer President Diedrick Tholincx, en door andere uit hun gekoren, den voortgan en voorspoed van de zelve Compagnie, en den koophandel door geheel OostIndien in haere Majesteits gunst en beschutting en vereerden haere Majesteit in alle nedrigheid eenige fraeyigheden van porceleinen, en kostelijcke Iaponsche kisten, kunstigh met lack, goud, en parlemoer ingeleit. De Prinssen, en die, om hun hooge Majesteit, maght hebben misdaedigen t’ontslaen, pleegen t’hunner aenkomste genade te bewijzen aen de genen, die daer om bidden. Dit dede oock de Koningin, en verbad, voor de vierschaer van Amsterdam, eenen die in lijfs gevaer was, om dat hy buiten zijn meening, met het worpen van eenen steen, eenen manslaght begaen hadde. [De Koningin vertreckt.] Des Zondaghs maeckten zich de Koningin, vastelijck voorgenomen hebbende te vertrecken, tot de reize gereed. Burgemeesters bewezen haer in ’tscheiden de zelve beleeftheid en eere, dieze haer Majesteit, t’haerer aenkomste, gedaen hadden. Op der zelver Heeren last was wederom, als te voren, de ruitery van Amsterdm by der hand, zeer prachtigh uitgestreecken in wapens en kleederen, om ’s Konings Moeder te geleiden. By de Haerlemmer poort stonden vijf honderd uitgeleze muskettiers in orden, al burgers. Eer de Koningin, uit het Prinssenhof [fol. L3r, p. 71] ging, gingen Burgemeesters afscheid van haer nemen. De Pensionaris Wilhelm Boreel dede weder het woord in Fransche taele aldus: ALLERDOORLUCHTIGHSTE KONINGIN, [Burgemeesters nemen hun afscheid van de Koningin door den Pensionaris Boreel.] “Dewijl het uwer Koninglijke Majesteit belieft haer verblijf in deze Stad af te breken, en van hier te scheiden, verzoecken alleronderdaenighst mijn Heeren de Burgemeesters en Regeerders hier tegenwoordigh, dat haer believe voor goed en aengenaem te houden het bewijs van eere, en den goeden wille, die de tegenwoordige gelegentheid en kortheid des tijds hun toegelaten heeft aen uwe Majesteit te doen, als gesproten zijnde uit hunne alleroprechtste genegentheid t’ uwer Majesteit; die oock gezien heeft, hoe hier alle d’ ingezetenen zich verblijd hebben over uwe Koninglijcke tegenwoordigheid, gelijckze noch doen, in dier voegen datze zig niet kunnen verzaedigen van haer te aenschouwen. Het Huis, dat uwe Majesteit hier ziet, is van ouds her de plaets waer in onze goede Prinssen, uwe voorouders, hier ter Stede plachten te verblijven. Wy beelden ons in, dat wy hen noch tegenwoordigh aenschouwen in uw Koningklijck aenschijn. Onder anderen Keizer MAXIMILIAEN, Uw Overgrootvader: dien ’t geliefde ons byzonderlijck te vereeren met het vercieren van Stads wapen met de Keizerlijcke Kroon boven op, nu honderd vijftigh jaeren geleden. Laet toe, Mevrouw, dat wy noch heden mogen erkennen deze Koningklijcke weldaed in uwe Majesteits persoon: de welcke, gelijckze zich verwaerdighde ons [fol. L3v, p. 72] te bezoecken, en zich te verheugen over den tegenwoordigen voorspoed en aenwas dezer Stede, oock zal gelieven goed te vinden, dat wy, door het aenschouwen dezer Keizerlijcke Kroone, als door een tweede Iris, of regenboogh, ons verzekeren mogen, dat uwe Majesteit voor altijd deze Stad, haere zaken, en handel, zal beschermen door haere Koningklijcke gunst en genade; ’t welck het geen is, waerom wy de zelve zonder ophouden bidden: zoo zal deze Stad in der eeuwigheid ten hooghsten verbonden blijven aen uwe Majesteit, nevens mijn Heeren de Burgemeesters en Regeerders der zelve; die bidden, dat haer gelieve, hen voor altijd aen te nemen voor hare allernederighste en alleronderdaenighste dienaers.” Toen de Pensionaris ophieldt, zeide de Koningin met een minnelijck en vriendelijck gelaet: datze eertijds veel gehoort hadde van den luister en voortreffelijckheid dezer Stede, maer bevond dat de Faem die veel te kort dede: datze deze Stede en den inwoonderen alle voorspoed en geluck wenschte: datze altijd genegen was geweest en blijven zoude aen de zelve en de Regeerders van dien: datze by alle gelegentheid Stads voordeel en beste zoude zoecken: datze de goede wille en genegentheid t’haerwaert van Burgemeesteren, Regeerders, en burgers van dien, met gelijcke liefde en genegentheid omhelsde; en ’t geen zy voort met een koningklijcke welspreeckentheid in dier meeninge wijsselijck en deftigh sprack. [Burgemeesters nemen hun afscheid van haere Hoogheid Amelia.] Burgemeesters van hier gaende, naemen oock oorlof van haere Hoogheid de Princes van Oranje, en [fol. L4r, p. 73] offerden haer in ’t breede en met behoorlijcke eerbiedinge zich, en hunne, en hunner burgeren dienst op. Ondertusschen grimmelden marckten, stegen, straeten, en wegen van menschen. De yver dien een yeder hadde om de Koningin te zien, toenze in Ste quam, was op hare Majesteits vertreck noch niet verkoelt. Zy, om den openbaeren Godsdienst, door nieuw gewoel, om harent wil en langer vertoef, niet te versteuren, reed ontrent negen uuren wegh. Voorby het Stadhuis rydende namen Burgemeesters weder oorlof van haere Majesteit. Na dat de Koningin met een vrolijck en openhartigh gelaet te kennen gegeven hadde, dat de goede genegentheid van Burgemeesteren t’ haerwaert, door zoo vele teeckens bewezen, haer zeer aengenaem was, trockze, vergezelschapt met de kornet paerden, over den Nieuwen Dijck, door de Haerlemmer poort, daerze inquam, den dijck langs. Niet verre buiten de Stadt nam de Heer van Petten, die voor aen trock, het leste afscheid van de Koningin, met deze woorden: MEVROUW, [Oratie des Heeren van Petten.] ,,Hier zyn wy bykans gekomen op de uiterste paelen des vrydoms van Amsterdam, en bedancken uwe Majesteit voor al de eere, waer mede het haer beliefde deze Stad en ons, die t’uwer aenkomste u voorreden, en nu weder geleiden, te begenadigen. Het was de last van myn Heeren Burgemeesteren en Regeerderen der Stad, dat wy u zoo verre zouden geleiden als het uwe Majesteit gelieven zoude ons te bevelen, ’t welck wy doen zullen blijdelijck, en uit [fol. L4v, p. 74] alle onze genegentheid, u biddende ons te willen gebieden, gelijck uwe allerootmoedighste en alleronderdanighste dienaers.” De Koningin antwoorde, dat zy den Heeren Burgemeesteren, voor zoo veele teickenen van hunnen goeden wille, en de ruitery voor ’t geley, bedankte: datze nu vry moghten scheiden, en weder na Stad trecken. Hier op is de Heer van Petten, oorlof nemende van de Koninginne, haer geluck op reis, en een langduurigh leven toegewenscht hebbende, met het gansche kornet weder na huis gereden. Zy haeren wegh vorderende, trock door Haerlem, en quam tegens den avond te Leiden: daer zy, met groote eere van den grootachtbaeren Raed, Burgemeesteren, en burgerye ingehaelt zijnde, vernachtede, en des anderen daeghs behouden en gezond in ’s Graevenhaege quam. Het is gedenck en verwonderens waerdigh, dat op den zelven dagh, als MARIA DE MEDICIS uit Amsterdam scheide, LUIDEWYCK de allerchristelijckste Koning van Vranckrijck, door de geboorte van den Dolfijn verkregen heeft den zeer gewenschten naem van Vader; zijne gemaelin, de Koningin, den naem van Moeder; en M. de MEDICIS den naem van Grootmoeder. Toen die groote vrouw uit deze Stad vertrock, quam ter weereld ’t allerdoorluchtighste kind, en d’erfgenaem van geheel Vranckrijck. De tijd, die ons de Koningin ontvoerde, gaf den Francoisen den allergrootsten Zoon, na twintigh jaeren wachtens. Het was een geluckigh vertreck, ’t welck, als door bestemming van ’t Noodlot, viel, juist op dien zelven tijd, toen dat langgewenschte kind eerst de zon aenschouwde. De groo- [fol. L5r, p. 75] te en nieuwgeboren Zoon des grootsten Konings, die, zo ’t God belieft te gehengen, regeerder zal zijn van zo een weereld als Vrankrijck, begroete de weereld, als die uitsteeckende en roemwaerdige Koningin ’s weerelds koopstad Amsterdam verliet, die haere poorten noit voor waerdiger vrouw opende. Tot een besluit wensch ik, dat de Goddelijcke Majesteit bewaere, beschutte, en bescherme ’s Konings Moeder, nu Grootmoeder van eenen lelidraegenden Neef; ook Koning LUIDEWYCK, nu Vader; en de Koningin, nu Moeder geworden; mitsgaders den Dolfijn, geboren tot gemeene blyschap en nut van Vrankrijck en geheel Europe; op dat zy altyd wel en loflijck mogen volharden in wel te doen aen hunne onderzaeten en bontgenooten, en dat deze daertegens hen daer over altyd mogen loven en prijzen; dan staet te hopen dat geheel Europe en de gansche Christe weereld, die nu jammerlijck door oorloogen in stucken gereten zijn, t’eeniger tijd, door vlijt en tusschenspraeck van de zelve Koningen en Prinssen, weder geheelt zullen worden; en dat, na dat alles in rust en vrede zy gebroght, zy weder in haeren eersten welstand zullen geraecken, en voortaen in voorspoed groeien en bloeien. Dit gunne de groote en eeuwige God, onzen Vaderlande, den Koningen, den Volcke, en zijne Gemeente. [fol. L5v, p. 76]
Veranderen van beurt door op en ondergaen, En nu in d’een, en dan in d’andre weereld straelen; Aleveneens, terwijl de Koningklijcke raên Ontvoeren Amsterdam de Starre van Florenssen, Verschijnt ’er aen de Sein een Zon, een ander Licht, En d’ Erfgenaem des Rijx, tot heil en troost der menschen, Geboren juist dien dagh, toen wy het aengezicht De Majesteit en glans van MEDICIS verloren: Op d’uur, dat Amsterdam betreurde haer vertreck, Was ’t hooghtijd te Parijs, daer een DOLFYN geboren Gansch Vranckrijck juichen deed met opgeheven neck. Leef lang, MARIAES neef: dat Hollanders en Vrancken Van uwe LELIEN gezegent, u bedancken. |
| EINDE. |
|