Barlaeus: Poemata Neerlandica

Nederlandse gedichten
van en voor
Caspar Barlaeus

Uitgegeven door H. Mahfouz.
Redactie dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Het merendeel van de hier gepubliceerde gedichten is eerder verzameld door P.S. Schull in Poëzy van Casper van Baerle. Zierikzee 1835. Zoveel mogelijk zijn de teksten hier naar de oorspronkelijke (meest zeventiende-eeuwse) edities uitgegeven, met verwijzing naar de bibliografie van Barlaeus’ werken.
J.C. Arens publiceerde in Spiegel der Letteren 9 (1965-1966), p. 261-263, enkele aanvullingen op het materiaal dat door Schull verzameld is.
Dit is een werkeditie. Nauwkeurige controle en bibliografische toevoegingen volgen in najaar 2018.

TREUR-DICHT,

Over de doot van de wel Edele Juffrouw

CATARINA VAN OVERBEECK,

Vrouw van kleyn Poelgeest.

TReurt, treurt nu Schoncks geslacht, en die ter Poelgeest woonen,
Laet voor de deur Cypres en ’t droef geboomt sich toonen,
De Want, die eertijts was behangen met Tapijt,
Verbleeckt, en is ontverwt in een soo korten tijt.
(5) De Ackers ongeploegt met al de weyden weenen,
Men hoort in ’t cierlijck Huys geen ander stem dan steenen,
Het Dack is sonder glans, ’t gewelft beswijckt van rouw,
De Marmersteenen selfs beschreyen hare Vrouw,
Ja self den Rijn bedroeft, heeft snick op snick gegeven,
(10) Sijn wateren ontstelt staen sitteren en beven,
En in de glase Sael staet yder Nimph bedruckt,
Om dat haer waerde Vrouw van haer is afgeruckt,
[Sy heeft der armen mont soo menichmael versaet,
Den ryckdom was by haer tot andrer menschen baet.]
(15) De Tortelduyf sit op een hoogen Boom verschoven,
Besiet het nieuw gebouw, sijn Toorens en sijn Hooven,
Roept suchtend’ sijn Gemael, beschuldigt de Natuer:
Breekt gy ons echte-bant, die weelde staet my duer;
Bataefsche Pallas Hooft van hooghgeleerde sinnen,
(20) Oock Moeder van den krijgh en die het swaert beminnen,
Als gy d’onnoosle romp saegt leggen uitgestrekt,
Wiert buiten u verstant in toorn opgeweckt,
Gy vat den rouwen Schilt en hebt hem wech gesmeten,
Gy breekt u Spies in tween, en droevig neer geseten
(25) Legt af het krijgs-gewaet, u hoog gemoet en macht
Word door medogentheyt gebroken en versacht.
Catrina ghy zijt doot, geluckigh Catharijn
Ontlast van ’s Werelts pack, die Moeder is van pijn,
U lichaem is van smert en kranckheyt afgesleten,
(30) U Ziel onsterffelijck is by Godts Volck geseten.
Gy waert hier in den strijdt, maer nu ontfangt u deugt
Het leven sonder druck, en d’ alderhoogste vreugt.
Ick sagh uw doode Lijf, het huis van goede seden,
Ick sagh het doode Lijf, een Hof van wijse reden,
(35) Ick sagh het doode Lijf, de wooning van ’t gemoet,
Dat eerlijk was en sagt en minnelijk en vroet.
Ick suchte en weende op ’t Lijck, en dacht gy pleeg te vatten
De schaemte, kuysheit, eer en al des Hemels schatten,
Recht als een vroome Vrouw, die voor de mensch vertoont
(40) Waer mee een suyvre Ziel van binnen is gekroont.
Weent Moeders over haer, gy siet met haer verdwijnen
De Moederlijcke plicht, die in haer plach te schijnen.
Weent Vrouwen over haer, in haer was afgemaelt
Wat van een huysich Wijf by ymant wert verhaelt.
(45) Wie tot dees doode Romp komt met bedroefde treden,
Pronckt niet op ’t trotse kleet, noch op uw trotse seden,
Maer legtse by dit Graf. Bant alle hoogmoet ras,
Die uit dees waerde Ziel altijt gebannen was,
Wilt bij dit doode Lijck een Vreden-outaer stellen,
(50) Daer voor men haet en nijt en twist siet nedervellen.
Drijft verde van dit Graf het quistigh dertel Wijf
Die in de Overdaet alleen vint tijt verdrijf.
Wijckt Vrouwen van dit Graf, die over uwe Mannen
De kroon van heerschappy en huysvoogdy derft spannen.
(55) Of die ’t gerimpelt hooft met vuylicheyt blancket,
Of die u gantsche lust in luyheyt hebt geset.
Dees’ was een levend Beeld van alle goe manieren,
Sy leerde hoe men liefd’ en eendracht saem most stieren.
Een trouwe voetster van haer nagelaten stam,
(60) Waerin nooyt Roomsch Matroon dees Vrouw te boven quam.
Sy steunde op geen goedt, soght wijs daer af te leven,
Besat al wat haer was van Godt met recht gegeven.
Sy gaf haer man noyt reên om over haer te klagen.
Dit was haer grootste lust haer weer-helft te behagen.
(65) Gelijck voor ’s Menschen oogh so was sy in der daet,
’t Kleet niet te seer getoyt maer eerlick na haer staet.
Haer kuysche tongh, gewoon geen leugentael te smeden,
Haer wandel sonder arch vermijde quade treden.
Dit licht bracht Franckfoort voort, dit overschoone pant
(70) De Mainstroom schenckt aen Schonck, en aen ons Nederlandt,
Aen Schonck, wiens edel Bloet, en oordeel en welspreken,
En wijsheyt sonder roem by andere uyt kan steeken.
Beminde en waerde Schonck, soo gy ’t maer toe en laet
Dat ick uyt ’s harten grondt beweenen mach u staet
(75) U droefheyt is de mijn, dees tranen die wij brengen
Versmelten sich in d’uw, u smerten die vermengen
Zich met de mijn, soo dat u niet met al aengaet
Het welck oock niet met een u liefste vrient en slaet.
Indiender vrienden zijn verbonden aen malkander;
(80) Geluck en ongeluck treft d’een soo wel als d’ander.
Die in sijn vrienden druck verheugt is, niet verdient
Den heerelijken naem te voeren van een vrient.
’t Is een kleene saek geen konst sich niet t’ontstellen,
Maer ’t is een mannen Hert in ’t swaer sich niet te quellen.
(85) Heeft God haer weg geruckt, stelt dan u Ziel gerust,
Daer ’t alles onder buygt dien heeft het soo gelust:
De wet des doods staet vast in Gods geheim geschreven,
Gelijck des levens uur soo is des doots gegeven,
Op d’aerd is niemant waert maer yder isser gast,
(90) Daer op de felle doot met snelle gangen past.
U vrouw is van u wegh, maer niet van Godt gescheyden,
Gy en u soete spruyt die mist gy alle beyde.
Denckt niet (dat weere Godt) mijn vrouw is nu in pijn,
Sy is voor uijt gegaen om eeuwigh wel te zijn.
(95) Wel waerom dan getreurt? haer kan geen smert genaken,
Waer toe te seer beweent, die haer by Godt vermaken.
’t Is reden dat gy treurt, maer hout in treuren maet,
Door reden Gods besluyt daer in niet tegen gaet.
In ’t leste sal de Ziel weer tot haer lichaem keren.
(100) Benijt gy niet de geen die Godt heeft willen eeren.
Wie Godt toont sijn Geloof, voorwaer onsterflijk is,
En hier beneden laet sijn suyvere gewis.
Sy sterft niet die als noch wert in uw hart gehouwen:
Sy leeft noch in uw Ziel en in het groot vertrouwen
(105) Van d’alderlaetste dach, gy sult noch sien dien tijt
Daer in sy wesen sal met u van quaet bevrijt.
Gy sult haer noch eens sien by Godt den Heer ontfangen;
Met ’s Hemel’s glans en eer van alle kant omhangen,
Ja eeuwich sonder tijt. Dit altijt overdenckt:
(110) ’t Gaet my als yder mensch, en dus u droefheyt krenkt.
Siet, dus wort overheert ’t geen ’t hart so droevig klemt.
Dus wort de Ziel ontlast, de swarigheijt getemt.

[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 2 (1653), p. 130-133.]
Vs. 13 en 14 niet in 1653, maar wel in Schull, Poezy van Caspar van Baerle, p. 39.
Vertaling van Threnus, in obitum nobilis Dominae, Catharinae
Overbeeckiae Danielis Schonckii, Minoris Poelgeestae Domini, coniugis.

Eer-ghedicht,
Op de Beschrijvinge van de wijt beroemde Belegeringe
VAN
’s HERTOGEN-BOSCH.
In’t licht gegeven door den wijt vermaerden Histori-schrijver
Pieter Christiaensz. Bor.

In: Petit 29

HEt ijsre-stalen huys, daer Mavors plach te woonen,
Wt welck Bellona steets haer manlijck quam vertoonen:
Der Bondgenoten spijt: ons’ Nabuyr sonder min:
De Koopstat van den buyt, en van ’t gerooft gewin:
(5) De schrick van onsen Staet: de weechschael van ons eere:
Verslinster onversaet van meenigh Heldt en Heere:
Ons’ Oudste vyandin: het eer-punt van ons’ strijt,
Beschermt door Schanssen macht, en Water-poelen wijt:
Is nu met ons versoent; en doet de Werelt weeten,
(10) Dat alles winbaer is, ’t geen weerbaer wort geheeten:
Dat wijsheyt krachten breekt, dat Oorlogs-toeversicht
De Hel by naer verwint, en ’t gantsche Helsch gesticht.
Hier siet gy het patroon. Hoe ’tWater landt kan worden,
Hoe ’twater wederom de dijcken kan om-gorden;
(15) Hoe Hemel, Aerd’, en Locht, en Water t’samenspant,
En in ons’ FREDERICK sijn manheyt en verstant.
Hier siet gy het patroon van Godes wonder segen,
Van d’algemeene sucht en ’s Vaderlants bewegen.
Ons’ aller sorgh was een. een yder dee hier wat,
(20) Hoe-wel met handen niet. ons wenschen won de Stadt.
O Romen, roemt niet meer. Carthago kont ghy branden,
Ghy wont het sterck’ Alees. Hier swicht voor ’s Princen handen
’t Carthago van dees’ tijt, ’t Alees van Nederlandt,
En ’t tweede Tyrus hoogh, in ’t water neer geplant.
(25) De Eeuwen brengen voort haer deuchden en haer helden.
En ’tgeen men eertijts plach, dat kan men nu oock melden.
Siet hier ons’ Scipio, ons Caesar, ons Camill,
Wiens macht te wegen brenght, niet ’tgeen hy kan, maer wil.
Siet hier ons FREDRICK, Stee-winner, Muyren-breecker,
(30) Krijghs-listigh, ’sVyants vrees, sijns Vaders rechte wreecker,
Wtbreyder van ons Landt; die oock met rijpe sin,
En wijse lancksaemheyt besorght der Borgers min.
Wel aen dan, oude Bor, verbreydt door alle Landen
Dit wonderbaer Belegh. verjonckt u pen, en handen
(35) In sulcken grooten werck, ververscht u eer en naem,
En set in aller oogh der Batavieren Faem.
Schrijft: ’t Komen voor den Bos was ’twerk van stoute sinnen,
Schrijft: ’t Sluyten van den Bos was d’eenig hoop van winnen,
Maer ’t Blijven voor den Bos in sulcken schijn en staet,
(40) En Veluws ongeluck, all’ Eer te boven gaet.

[In: P. Bor Cz.: Gelegentheyt van ’s-Hertogen-Bosch,. ’s-Gravenhage, Aert Meurs, 1630, fol. (d)2v-(d)3r.]
[Ook in: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 2 (1653), p. 66-67.]

GEDICHT
TER EEREN VAN
PIETER CHRISTIAENSZ. BOR,
VERMAERT HISTORI-SCHRYVER VAN DE NEDERLANDSE OORLOG

In: Petit 20a

Poëten van ons Land, verkondigers der daden,
Op welke noch de nijt, noch ’s vyands haet kan smaden,
Die met u vlugge Pen en hoog gestegen dicht
De Helden van NASSOU tot in den Hemel licht:
(5) Verstanden hoog van naem, geswinde Phaebus koppen,
Die rontsom hebt beset Parnassus hoge toppen;
Ik bidde dat ik mag heel vere van u al
Beneden aen den Berg my setten in het dal.
Ik bidde dat mijn hoofd alleen gekroont mag wesen
(10) Met kael Laurieren hout; de bladeren gepresen
Als kranssen omgevlocht, die laet ik aen den boort
Van uwer aller hooft uw’ eere breiden voort.
Gij hebt dat klare nat van Castalis gedronken;
Ik bidde dat my maer den droesem sy geschonken
(15) En nademael u geest is dronken in de konst,
So laet my hebben maer een droppel van u gonst.
Ik sie hier ’t Nederland verswolgen in de baren
Van tweedracht ondergaen: ik sie de gulde jaren
Van Nederlands geluk: ik sie de oorlog aen,
(20) Die eerst haer glants bedwelmt en dan weer schoon doet staen.
Ik sie den fellen Mars verwoet de Steden branden,
Sijn stale sweert gescherpt verdelgt de droeve Landen,
De oorsaek van het quad is Vryheid en Geloof,
Die beide van ons sijn genomen tot een roof.
(25) De Vryheid klaegt voor ’t Land, ’t Gelove voor de Zielen,
De Vryheid siet den Staet, ’t Geloof de Kerk vernielen.
De Vryheid weert van haer der Spangiaerts trotsen moet:
’t Gelove weert van haer de dwing-wet van ’t gemoet.
De Vryheid word gekrenkt: der Staten eer geschonden,
(30) ’t Gelove leid verdrukt met toegesloten monden,
De Vryheid lijd geweld: ’t Gelove tyranny,
Den Hemel sucht in ’t kruis: de Aerd’ in slaverny.
De Vryheid staet verbaest, en siet haer Ed’le Heeren
Hier duiken voor den Beul, daer sterven in oneeren.
(35) ’t Gelove word besprengt met Martelaren bloed,
En die de waerheid spreekt de waerheid tuigen moet.
De Vryheid wordt verheert van nieuwe Bisschops staven,
En die ’t geloof beleid word levend’ weg gegraven.
De Vryheid siet haer kroon vertreden van haer Heer,
(40) ’t Gelove word vervalscht met nieuwe Paussen leer.
De Vryheid word beroofd van ’s Lands bedaegde Wetten,
’t Gelove siet voor Godt, des Koninx wille setten.
En die een Conink was en Hoeder van sijn Land,
De vryheid en ’t Geloof met strenge woorden bant.
(45) Het geen ondwinglijk is gevoelt de Roomse banden:
Het geen dat Godlijk is bevechten menschen handen.
Het geen dat voor geweld noch wapenen niet swicht,
Word midden in ’t geweld en wapenen gesticht.
De wreetheid woed met schijn van recht en heiligheden,
(50) Door ’s Keisers hoogst gebied en Kerkelijke seden.
Eersucht de wreetheid voeit, en lang bedolven haet,
Door gierigheid gestookt en liefd’ van eigen baet.
Het Vaderland verloopt, en moet als ballink dwalen,
Door ’t ruime werelts velt en naestgelegen palen.
(55) Haer Borger is sy quijt, het vreemde Spaens gespuis
Besit door oorlogs macht der Nederlanders huis.
Een moeder soekt haer kint, daer ’t niet en is geboren,
De sone heeft het recht van ’s vaders erf verloren,
En daer sijn wiege was te voren en sijn rust,
(60) Den dertelen Maraen sijn bastaert heeft gekust.
Den Hertog FERDINAND den Standaert heeft verheven
Van ’t wrede ondersoek; en vyand van ons leven,
Recht galgen, raders op, tonelen van sijn schult
En lang gebroeden haet, en waerheids sterk gedult.
(65) De ketens die hy sluit om ’t vry geloof te dwingen
Ontsluiten haer van dwang, en doen haer ruimer springen,
De kelen die hy worcht, den adem die hy perst,
De tonge die hy snijt tot meerder vryheid berst.
De vlammen die hij stookt de dwael-mist doen verdwijnen,
(70) En midden in het vier des waerheids vlamme schijnen,
Het Asschen geeft sijn vrucht en door dat selve stof
Als door een Offerand verkondigt Godt sijn lof.
De sak daerin hy doet d’onnoselheid verdrinken
Is ’t graft van ’s Coninks eer: het water doet versinken
(75) De liefde van sijn volk, en onder uit den grond
De waerheid niettemin geopent heeft haer mond.
De pijnbank doet met vreugt op ’s Hemels vreugde denken,
Het Lichaem uitgerekt en kan de Ziel niet krenken.
Het uitgeperste bloed maekt vruchtbaer Christi Kerk,
(80) En ’t geen de duyvel doet gedijt tot Godes werk.
De swaerden die den hals van menig mensch doorsnijden
Vermanen ’t Nederland om ’t Spaense jok te mijden;
En daer de wreetheid eint, en op het hoogste woet
Begint ons Vryheid weer, en krijgt veel meerder moet;
(85) Gelijk wanneer de Zee, verstoort door storm en winden,
Haer schielijk set ter neer en kalmt’ begint te vinden:
De Son vertoont haer glants, de Wolken klaren op,
De Schipper recht sijn mast en seylen in den top.
Ik sie een Duitse Vorst, en Prince Hooggeboren
(90) Manhaftig tot ons treen, een Gideon gekoren
Voor ’t Nederlandse volk; die met sijn sweert en raed
Ons Vryheid en Geloof hersteld in beter staer.
De ballink komt weer t’huis: de bloedige Placaten
En straffen houden op: de kerkers, kuilen, gaten
(95) Haer grendels open doen: der duisternissen macht,
Ontwapent van geweld, verdwijnt voor waerheids kracht.
Den Adel krijgt sijn glants: de steden trouwe Heeren,
Den Borger word beschermt: de kerken straks vermeren,
De koopman gaet ter zee: den Ackerman te veld:
(100) Allene blijft ons by de heugnis van ’t geweld.
Een moorder omgekocht de Scherm-Heer van de Landen
Ter aerden neder velt: en die sijn ’s vyands handen
In ’t veld noit had gevreest, betuigt door dit verraed
Dat Spangien hem alleen met moort te boven gaet.
(105) De Sone neemt de wraek. Ik sie de Doever Stranden
Verkondigen sijn lof: de driftige waranden
En Vloten toegerust, gedolven in het zant,
Sijn tekens van sijn eer, en van des Spanjaerts schand.
Sijn swaert bespringt met bloed van Varax doet hem leven:
(110) Den Vlaenderlandschen slag Mendosa heeft doen beven:
Het oude Werelds eind, en Gibralter vervaert,
Canarien verbrand sijn wapens maekt vermaert.
Het Oosten buigt voor hem, en daer de Son komt rijsen,
En daerse weder daelt, het Zuiden sal ons wijsen
(115) De Vlaggen van NASSOU; het Noorden kent sijn naem,
En daer de Son niet kan, doch komen kan sijn faam,
Geen wallen sijn soo hoog, of hoger derf hy trachten,
Geen grachten sijn so diep, of dieper gaen sijn krachten,
En als de Aerde niet wil wijken op het Land,
(120) So graeft hy na de Hel, en krijgt de overhand.
Dit schrijft de Pen van BOR: en laet de werelt weten,
Dat Neerland haer onheil noch niet en heeft vergeten.
De waerheid niet vervalscht door gunste of door nijd
Spreekt wat ons Vaderland en Spangien doet of lijd.
(125) Hy steld ons hier voor oog de onversaegde daden
Van ’t gram getergde volk: hy wijst het ydel raden
Tot demping van ’t Geloof; en wat een Heer verliest
Die boven ’s Lands geluk der Papen raed verkiest.
Poëten van ons Land wilt met u Lof-gedichten
(130) Den Schrijver en het schrift dit eeuwig Graf-dicht stichten:
Die Nederland beschrijft, haer Oorloog en haer strijd,
Sal leven na de dood, ook tot sijns vyandds spijt.

OP ’T VERVOLG
VAN DE
HISTORIE DER NEDERLANDESE OORLOGEN,
BESCHREVEN DOOR DEN VERMAARDEN HISTORIESCHRYVER,
PIETER. CHRISTIAANSZ. BOR.

Petit 20c

Noch gaet den oorlog voort, noch hoor’ ik het geschreeu
Hier van den Arent wreet, daarvan den trotsen Leeu,
Noch staet de Spanjaert styf, noch staet de Nederlander
Elk met het bloote sweert, verhittigt op malkander,
(5) Ons Vryheit worstelt noch, en ryst hoe lanks, hoe meer.
En MAURITS klimt vast op in ouderdom en eer.
Sijn sweterig Helmet en rust tot genen tyden,
De somers jaer op jaer gewapent voor hem stryden.
De Delfse moordersschent ontroert het eele bloet,
(10) En d’heugenis van ’t quaed veroorsaakt hooger goed.
Hij maakt den Yssel klaer, en wint syn vaste steden,
Hij dringt ter Poorten in, en sterkt der Landen leden,
’Bewalde Groeningen ontwalt hy met gewelt,
En als een oorlogs-post doordraeft hy ’t Vriesse velt.
(15) Men plag de Laure-krans van jaer tot jaer te tellen,
Nu siet men week op week des vyands sterkten vellen,
Nu past op NASSAU ook eens Roomschen Vorst advys;
Ik quam, ik sag, ik wan, en kreeg der wapenprys.
Dit alles schryft gy Bor, en doet de wereld lesen
(20) Wie dat het Spaense Hof so dikwils heeft doen vresen.
Wie dat den eersten grond der Vryheyt heeft geleit,
En naer syn Vaders dood, Je maintiendray geseit.
Dit wensch ik nu alleen, dat gy so langh mocht leven,
Dat Fredricx oorlogsdoen van u mocht syn beschreven,
(25) En dat gy, die u Pen ten oorlog hebt gewent,
Mocht schryven voor het lest het blyde oorlogs ent.

Aen de Achtbare, Wijse Heer
PIETER BOR, vermaert Historie-schrijver,
Over het vijfde Deel sijner Nederlandse Historien.

Petit 30

WIe is ’t, die daer gereden komt?
En op sijn heylig purper romt?
Wie soekt ’t Albaens onheil te weren,
En van Farnees een sachter aerd te leren?
(5) Wie is de hoop en onderstandt
Van ’t afgesloofde Nederland?
Wie schijnt de Vree-vaen op te rechten,
En met sijn naem het krijgs-gebaer te slechten?
Het is de hooge Cardinael,
(10) Bestemt tot Coninklijk Gemael.
De macht en heyligheid sich binden,
Om Land en ziel door kracht en schijn te slinden.
De hoop van Vreé wanhopig vlucht,
De Oorloogsgalm rijst met gesucht,
(15) Mars staet verbaest en is verwondert,
Dat ’t Geestelijk hooft dus blixemt ende dondert.
Hulst wordt vermand en buigt haer neer,
Voor Oostenrijks geboren Heer,
De Spanjaert vecht en dringt manhaftig
(20) Van voet tot voet dwars door de wallen kraftig.
’t Frans Amiens hem ook gelukt,
En word de Lely-bloem ontrukt
Fortuin die lacht, en los van sinnen
Voert Albert op, en laet hem overwinnen.
(25) Maer wie is ’t die hem tegen gaet,
En ment de wagen van ons’ Staet?
Wie doet de vlag van voorspoet strijken,
En Alberts roem en Spaenschen hoogmoet wijken?
Het is de Held van ’t Nassous bloed,
(30) Die Varax Standaerts vallen doet,
Die ’s vyands heir op Turnhouts heide
Ter nederlaeg in groter yl bereide
Die Rhijn en stroom gedwongen bind,
En ’t hoog-gewalde Berk gewind,
(35) Die Meurs en Grol aen sijn laurieren,
Door wapens, macht en kunst doet swieren.
Die Brefoort temt en maekt gedwe,
En Oldenzeel en Lingens ste,
Die ’t Admirants geweld kan breken,
(40) En Sint Andries, de Maes en Wael ontwreken.
Die ’t Vlaemsche sand en ’t dorre velt,
Met beend’ren van so menig Held
Geheyligt heeft tot droeve graven,
En Arragon gewisselt voor ons’ slaven.
(45) Doen zee en land ons dwong te slaen,
Doen wanhoop kloekheid wees de baen,
Doen schip en riem stak van de stranden,
En waters vrees ons vyand bracht ter schanden.
Doen Mars met Pallas hadde twist,
(50) Of Holland niet en hadd’ gemist,
Van buiten spoor en pael te dragen
’s Lands heil en eer, en alles eens te wagen.
Dit leest de vrome Batavier
In ’t midden van het Oorloogs vier.
(55) Dewijl de Steden bersten, kraken,
Kan, BOR, u pen dees daden eeuwig maken.
U grijsen onderdom verjeugt,
U schrijf-lust wackert door de deugt;
En als een ander rust van schrijven,
(60) Begint gy onvermoeit u werk te drijven.
Sijn dan u jaren omgekeert?
Is ’t jonk of oudheid die ons leert?
Of is u ziel in al haer gangen
Aen ’t kromme lijf en stramheid niet gehangen?
(65) De Faem, die Hollands eer betuigt,
Uit uwe borsten ’t leven suigt,
En als sy blaest op haer trompetten,
’t Is u geklank, daer op sy steeds moet letten.
Doch die ons’ vrijheids lang gevecht
(70) De duisternis en dood ontsegt,
Die Nassous zegens schrijft sorgvuldig,
Wat is hem Nederland (spreekt Leser) schuldig?

CONSTANTINI HUGENIJ hysteron
CASPARIS BARLAEJ proteron,
ofte
OP EEN JOFFROU,
DIE TEN UYTERST’ MAEGHD WIL STERVEN.

Die ten uyterst maeghd wil sterven,
Mocht de maeghdom lever derven;
Want waertoe dat poppegoet,
Als het niemand deucht en doet?

(5) Die ten uyterst maeghd wil sterven,
Sal op ’t lest een klooster erven;
Want dat is de drooghe cust,
Daer men niet en lacht noch kust.

Die ten uyterst maeghd wil sterven,
(10) Sal de bloem haers jeuchts bederven,
Want die wijser is als zy,
Schiep de man en ’t wyff daerby.

Die ten uyterst maeghd wil sterven,
Dient by nacht het stroo te kerven,
(15) Want verlooren is de nacht,
Daer men niemant toe en lacht.

Die ten uyterst maeghd wil sterven,
Moest haer als een Duyvel verven;
Want wat is een vrousgesicht
(20) Anders, als een Venusschicht?

Die ten uyterst maeghd wil sterven,
Heeft geen recht geboren erven,
En de vrienden onderleyt
Segghen: hey, daer leyt de meyt.

(25) Die ten uyterst maeghd wil sterven,
Mach wel tuschen d’hemels swerven:
Want de locht, de zee, de aard,
Houden ’t minnevuyr in waard’

Die ten uyterst maeghd wil sterven,
(30) Sal van my geen dank verwerven;
Want wat is een bonte kraey,
Sonder paer off wedergaey?
Off het oey en ’t jonge lam,
Sonder eenen frisschen ram?
(35) Off conijntjens, jonck van hayr,
Sonder eenen rammelaer?
Off de herten sonder hind?
Off een jachtteeff sonder wind?

Als de potten decksel-loos,
(40) Sijn de vrouwen manneloos.

[In: Hoofts Brieven, ed. J. van Vloten, deel IV (Leiden 1854), p. 291-292.]
[Vergelijk Huygens’ gedichten, 1634.]

Op de
HOFSTEDE
Inde BEEMSTER, genaamt
OOSTWIJCK.

In: Petit 99

Vreuchde-plaets, vermaeck van zinnen,
OOSTWYCK, neem dit Dicht in danck,
Want Poëten die u minnen,
Scheyden met geen and’re klanck.
(5) Daer Neptunus plach te* razen,
En te rijzen met zijn stroom,
Staet ghy cierlyck met u glazen,
En zoo meenigh Linde-boom.
Uwe Vijvers, u Waranden,
(10) U gekroonde groenten hoogh,
Uwe wijt gestreckte Landen
Zijn verwonderingh van ’t oogh.
Uwe Zee-Godt ziet men rijzen
Uyt het water onder op,
(15) U Fonteynen zwygend’ prijzen
Hem, die woont in ’s Hemels top.
Uwe Tuynen, uwe Hoven,
Uwe lange dichte Laen
Sal ik altijdt dankbaer loven,
(20) Voor de vreucht my aengedaen.
Doen u Herten namen spronghen,
Nam ik ook by naer een sprongh,
Doen u Vogeltjens daar zongen,
Ick met haer van weelde zongh.
(25) Uwe weyden als Tapyten
Zach ick met genuchten aen,
Die de Schilderen verwijten,
Dat haer konst moet stille staen.
Als ik sagh de Visschjens swemmen,
(30) Zeyd’ ick; Visschjens duyckt te gront.
Zoo de Netten u beklemmen,
Raeckt ghy flusjens in de mont.
Piramiden en prieelen
Groeyen zonder jemants hoon,
(35) Echo roept met luyder keelen,
Dat ghy zijt de Beemsters Kroon.
Smaeck, gesicht, gehoor, gevoelen,
Reuck, een yder ziels gedeelt,
Konnen hier haer lusten koelen,
(40) Niet en isser dat verveelt.
Als ik t’savonts was geseten
Op en onder t’Linden-blat
Liet ik Iupiter dit weeten,
Dat hy noyt zoo wel en sat.
(45) Maer de vrientschap van u Heere,
Van u waarde schrand’re Vrou,
Van Lucretia vol eere,
Banden alle druck en rou.
OOSTWYCK, wie kan u vergeten?
(50) Wie kan swijgen uwen loff?
ROUWYCK moest ghy zijn geheten.
Rou verdrijft u huys en hoff.

[Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 2 (1653), p. 24-25.]

Lof van de

LINDEBOOM,

OP OOSTWIJCK,

De Hofstede van de Heer
BOUDEWYNS,
In de Beemster.

Aen
F. BOUDEWYNS J.

UW’ Oostwijck is mijn lust, en ’t leven van mijn leven,
Uw’ Oostwijck is de plaets, die arbeyt rust kan geven,
Uw’ Oostwijk is de plaets, die uyt de graven treckt
Wat half verstorven was, ja die de doodt verweckt.
(5) Uw’ Oostwijck laet mij sien het wonder van mijn oogen,
Sijn Lindeboomtjen, groen van kroonen en van boogen.
En ommeloopen vijf, die van der aerden op
Allenskens boven een bereycken ’s Hemels top;
Ick swijgh van al de rest. Dees’ Lindeboom derf roemen
(10) Van wasdom en van kunst; en magh sich selver noemen
De pronckstar van ’t geboomt, de Koningin van ’t veldt,
Daer vreemt en ingeland sijn sinlijck oogh op stelt.
Dees Boom is ’t vrindlijck huys gegroeyt in d’eerste Hemel,
Gehangen in de locht, en levend’ van ’t gewemel
(15) Van bladt en vogeltjens, die met haer soet geluydt
Den rooden morgenstondt begroeten als een bruydt.
Dees’ Boom is ’t schoon Paleys, daer Godt ons doet bemercken,
Sijn wijsheyt, en sijn maght, en goetheydt van sijn wercken,
Daer in geschildert staet de groente met de bast,
(20) Waer in de Schepper wordt als met der handt getast.
Dees’ Boom is als een sael en solderingh van vreughden,
Een kamer voor de jeugt, een woning voor de deughden.
Dees Boom rijst met sijn trap, en slingert soo om hoogh,
En wijst rondom sijn tuyn en hof aen yders oogh.
(25) Dees’ Boom is een prieel, daer ’t tafeltjen in ’t ronde
De ongekochte spijs kan schaffen voor den monde.
De haes in ’t vlacke veldt gevangen, en den visch
In ’t water opgequeekt, komt in de locht ten disch.
De windekens rondom verkoelen hier de spijsen,
(30) En konnen ons den wegh van son en mane wijsen.
Den Hemel is sijn dack, het water geeft hem vocht,
De aerde is sijn grondt, sijn leven is de locht.
Dit Lindeboomtjen kan sijn Heer van sorgh bevryden,
Dit Lindeboomtjen set sijn Joffrouw aen sijn zyde;
(35) Dit Lindeboomtjen geeft Lucretie haer verblijf;
Dit Lindeboomtjen streckt Franciscus tot gerijf,
Wanneer sijn vlugge geest en opgetogen sinnen
De koopmanschap ontgaen, en Phoebus konst beminnen;
Wanneer hy onverwacht Barlaeus komt aen boort.
(40) En stort sijn dichten uyt van al de Goôn verhoort.
Franciscus, nu wel aen, die Man die ghy wilt prijsen,
Sal u, soo lang hy leeft en sweeft, sijn dienst bewijsen.
En wat ick niet en kan vergelden met ’er daet.
Dat sal ick met mijn wil volbrengen sonder maet.

[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten 1651, p. 89-90.]
[Herdrukt in: Verscheyde Nederduytsche gedichten 1659, p. 99-100.]

LOF-GEDICHT

Op het Eeuwighstroomende

BEECKJE,

Van den Heer

LAURENS J. BAECK,
In sijn Hofstede te Beverwijck.

Aan de Iuffrouwen
MAGDALENA en SARA
BAECK.

BEeckje, daar het duyn haer droppen
’t Saem vergadert in een bron,
Als sij met haar witte toppen
Glinstert in de morgen-son.

(5) Beeckje, opent al uw ad’ren,
Die verhoolen gaen door ’t sandt.
Wilt op mijne komst vergad’ren
Al de stroomtjens van het landt.

Streelt mijn opgetooge sinnen,
(10) Met uw heldre waterval,
Soo sal ick uw lof beginnen
In het haselare dal.

Beeckje, al de Zeegoddinnen
Brengen in uw beeck haar nat,
(15) Al de traentjens van haer minne,
Soeten in uw waterbadt.

Waer Acteon komen vluchten
Naar dit Beeckje uyt sijn duyn,
Nooyt en hadmen hem sien suchten
(20) Om de hoorens op sijn kruyn.

Had Apollo willen loopen
Naer sijn Daphne bij uw stroom,
Nooyt en waer sij wegh gesloopen,
Of verandert in een boom.

(25) Had Narcissus, schoon van wesen,
Sich gespiegelt aan uw boort,
Nooyt en waer hij sonder vresen
In sijn eygen liefd versmoort.

Waer Leander hier gedompelt,
(30) Als hij naer sijn Ero keeck,
Nooyt en waer hij overrompelt
In de golfjens van dees Beeck.

Al de dropjens die daar dringen
d’Een op d’ander’ door de steen.
(35) Doen de Minne-aertjens springen,
En verquicken al ons leên.

’k Sie een dropje van meêdoogen,
’k Voel een staeltjen van uw gunst;
’k Sie een dropje, dat de oogen
(40) Leert de soete lonckjeskunst.

’k Sie een straeltjen vol van vrede,
’k Sie een straeltjen van verstandt,
’k Sie de staeltjen van goê zeden
Loopen uit het gulle landt.

(45) Beeckjen, als men u siet vloeijen,
Als men hoort uw soet geruys,
Voelt men al sijn geesjens gloeyen,
En verhuysen druck en kruys;

Hier is ’t beeckje der Poëten,
(50) Niet in ’t liegend’ Griekenlandt:
Hier heeft Perseus paert gesmeten
’t Hippocreentjen uyt het sandt.

Hier heeft Hooft gescherpt sijn veder,
Als hij wrocht sijn krachtigh dicht;
(55) Hier sat Vondlen dikwijls neder,
Als hij van der aerd gelicht,

Drongh omhoogh door al de wolcken,
Boven bergen, boven locht,
En verliet de aerdsche kolcken,
(60) Van dit Beeeckje nat bevocht.

Dit is ’t Beeckje daar de BAECKEN
Van het vrouwelijck geslacht,
Al te met haer kransjens maecken,
Vol van geur en deughdens kracht.

(65) Lachjens, kusjens, lieve woordjens,
Lusjes sonder argh of list,
Groejen aan dees waterboordjens,
Haet en nijd wordt hier gemist.

Beeckje vol van minlijckheden,
(70) Beeckje vol van alle lust,
Vloeyt in alle eeuwigheden,
Nooyt verdroogh uw vochte kust.

Sleept het leven van de Baecken,
Alsoo langh als ghij hier loopt,
(75) Wilt niet eer uw stroomen staecken,
Voor dat Baeck sijn leven sloopt.

Dan sal Phoebus met sijn stralen,
Al uw dropjens, al uw nat,
Opwaerts bij de sterren halen
Boven d’ oude Bever-stadt.
C. BARLAEUS.

[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, 1651, p. 91-94.]
[Herdrukt in Klioos Kraam, 1656, p. 161-164]
[Herdrukt in Verscheyde Nederduytsche gedichten, 1659, p. 101-104.]
[Herdrukt in M.A. Schenkeveld: Op jacht naar de Gezwinde Grijsaard, 2012, p. 54-55]

GEDICHT.
Op ons hengel-visschen in ’t Veen met Haegs-geselschap.

VIschje, dat ons rust kan breecken,
Midden in de nare nacht,
Eer de Sterren* zijn geweecken,
Eer de daeg’raet* met ons lacht:
(5) Zwemt met ongeruste zinnen,
In u klaer en glazich nat,
Laet van droefheyt al u Vinnen
Hangen, heel verbleeckt en mat.
Ziet, die op het aertrijck zweven,
(10) Vallen in u waet’righ Rijck.
’k Zie haer loeren op u leven,
En u dreygen al gelijck.
Visschje schuylt in ’t Kroos of blaatjens,
Wacht de Hengel met zijn haeck.
(15) Bercht u in verhoole gaetjens
Gaept niet met u graege kaeck.
Laet de Hengelaer staen wachten,
Laet hen soecken, waer ghy zijt,
Hoort zijn vloecken en zijn klachten,
(20) Als het visschen niet bedijt.
Bijt niet, maekt hem tot een Misscher,
Zuycht het Wormtje van den haeck.
Geeft maer nop en hoop den Visscher,
En verydelt al zijn zaeck.
(25) Al de Werelt gaet uyt vissen,
d’Een om eer, en d’een om gelt,
Dees verkrijght, en die moet missen,
Dus is ’t visschen oock gestelt.
Vischt al vrienden, vischt vriendinnen,
(30) Laet u Hengel ondergaen,
Maer ick mis schier al mijn zinnen,
Dat de Dobber niet wil staen.
Water Goden en Goddinnen,
Laet de Baersjens root van buyck
(35) Aen mijn Hengel haer verzinnen,
Onder die of deze kruyck.
Dat’s de eerste, riep mijn mee-maet,
Dat’s een Voet-baers, dat’s een gast,
Dat’s de grootste, (dit’s de visch praet).
(40) Elck een op sijn tuychje past.
Maer als ’t Visschjen is gevangen,
En van al zijn kroost ontlijft,
Wort het visschjen mijn verlangen,
Als het in de Boter drijft.
(45) Warme Joffertjens van binnen,
Leert van ’t Vischje wat ghy zijt,
’t Lok-aes van ons lust en minnen,
’t Lock-aes dat de Man verblijt.
Bijt naer ’t aes van deucht en zeden,
Van een schrander vroom gemoet.
(50) Duyckt in ’t vryen naer de reden,
Dan ist minnen altijdt goet.
Mijt de Hengel van wellusten,
En de Pen van hooge-moet.
Mint de Lipjens die u kusten.
(55) Dat is ’t Loot, dat sincken doet.
Braet de Visjens op de Rooster,
Daer het vier op ’t heetste pranght,
Laet u liefste zijn u trooster.
Dat’s de vin daer ’t al aen hangt.
(60) Laet u Liefde niet vergallen,
Schrapse, maer niet al te zeer,
Dan zal ’t vissen, dan zal ’t mallen,
Strecken tot vermaeck en leer.

[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 2 (1653), p. 21-23.]

Aan d’achtbare Joffrou T. Roemers.

Thessaliaensche Vrouw, die met u soete dichten
Proserpinam vermeucht selfs uijt de hel te lichten,
Ghij hebt de Maen verruckt, ghy hebt de Son ontspoort,
Ghij hebt het starrelicht door uwen glans bekoort.
(5) De puijck van ’t Haegsche hoff, van naem en daet Stantvastich,
Valt u, verlichte Vrou, met duijstre Schaduw’ lastich,
Hij komt, en steeckt u maer een Schaduw in de handt,
Om van u wederom te krijghen ’t licht te pandt,
De ooghen van u Hooft verdonkert ghij met kunsten,
(10) En Muijdens heerschappij beschijnt ghij met u gunsten.
De dwingelant van ’t Oost, de geestighe Reael,
Verheucht hem in u duecht en glinstert door u strael.
Het raeckt al uijt syn snor, als ghy begint te spoocken;
U pen, u tongh, u geest kan eunjer papiens koocken.
(15) Doch syn dees’ Goden dus hoochwaerdich met u naem,
Ist wonder dat ick soeck te rijsen door u Faem.

Een onwaerdeerlycke vrouw. Brieven en verzen van en aan Maria Tesselschade (1918): ‘Naar het Hs. in de Leidsche Bibliotheek, Uitgegeven in Tesselschade Roemers en hare vrienden, blz. 31. Dit gedicht begeleidde een exemplaar van Barlaeus’ rede De coeli admirandis (Over de wonderen des hemels), die hij den 11 den Februari 1636 had gehouden.’

Aen Joffrou Tesselschaa, met de Oratie van de Ziel.

Ontfanght dit boecksken van de ziel,
Die eerstmael uyt den hemel viel;
Waer door de Schaa van Tessel leeft,
En boven alle Vrouwen sweeft.
(5) Waer door de hand van Roemers kint
In roomers Suum cuique print,
Waer door u susters hooch vernuft
De geesten van ons’ eeuw verbluft,
Waer door Duarta, als sy singht,
(10) De nachtegael van Alckmaer dwinght.
O Zieltiens, zieltiens sonder pijn,
Wanneer ghy sult ontlichaemt syn,
Wanneer ghy, soete Tesselschaa,
Niet meer sult voelen ’s werelts schaa,
(15) Wanneer Duarta aan uw sij
Vergeten sal naer melodij,
Ontfanght mij dan, en laet mijn geest
Bij uwe zieltiens dwalen meest,
Want nu ick ben een levend lijck
(20) Ben ick eijlaas, niet lijdelijck.

DANCK

Aen de aerdige

TESSELSCHADE,

Voor het Festoen opgehangen in de
Sale op ’t Huys te Muyden.

GEluckige Sale, daer ’t Weeutjen in spoockt,
Geluckige Schouw, daer ’t selden in roockt.
Wie Schildert u dus, wie stelt u te pronck;
Wie maeckt u dus kruydigh, dus aerdigh dus jonk?
(5) Is Flora gevallen uyt Junoos Paleys?
Is Pales in aentocht? Is Ceres op reys?
Heeft Hebe gevlochten dit trots Festoen?
Pomona getempert het root met het groen?
Neen, ’t is noch Goddinnen noch Goden hun vondt;
(10) Selfs staen sy verbaest, en seggen in ’t rondt:
De wasdom is ons, die konst van een handt,
Die self de nijdt door haer geest heeft vermandt.
Ick sie, seyde Ceres, mijn lof en mijn halm;
Ick hoor, sey Pomoon, mijner bladeren galm;
(15) Ick rieck, sey Flora, de vrucht en de blom,
Die ’t Sonnetje van ’t Oost treckt Westewaert om;
Ick voel, sprack Juventa, mijn Appeltjens rondt;
Ich proeve, sprack Pales, mijn Pruymtjens gesondt.
Doe sey de Poëet: ’t Is Tesseltjens doen,
(20) Die het oude maekt jonck, de steenen maekt groen.
O Tessela leeft, van de Goden gekust,
Die al de vijf sinnen kunt geven haer lust.
Op ’t Huys te Muyden, in de Pruymtijdt, 1639.

[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, 1651, p. 88.
Herdrukt in: Verscheyde Nederduytsche gedichten, 1659, p. 98.]

Op het Festoen
Gemaeckt van Juffrouw
Maria Tesselschaa,
Van Herfst-vruchten op ’t Huys
te Muyden.

ZIet met aendacht dit Festoen,
Dat alleen geen enckle zoen,
Maer meer kusjes waerdig is,
Als’ser blaên staen schoon en fris.
(5) Die de handt gevlochten heeft
Van de zoetste, die daer leeft.
Dit zijn wond’ren van ons eeuw,
Dat een ongepaerde weeu,
Rontsom aen een geestich Lint
(10) Goden en Godinnen bint.
Die zy met haer kruyt en loff
Ruckt van buyten uyt den hoff;
En doet hangen op haer glans
In de Zalen aen een Krans.
(15) Ziet Pomona schoon van blos,
Ziet hier Bacchus met sijn tros,
Ceres en Autumnus schoon,
Hangen hier als in een troon.
Kruyden wilt en tam van aert
(20) Proncken naer de kunst gepaert.
Vruchten elck met haer coleur
Zietmen flick’ren in haar fleur.
Zonder ymandts nijdt en hoon
Staen sy nevens een ten toon.
(25) Elck een lacht de Ioffrou aen,
Waer door sy dus vrolijck staen.
En de Kruytjens dus geplant,
Spreecken van haer groot verstant,
Als ick alles sie en merck
(30) Spreeck ick: dit is Tessels werck.
Zeecker die de Goden kan
Brengen in soo schoon gespan,
Die Godinnen bint aen’t touw
Heeft verdient der Goden trouw.
[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 2 (1653), p. 20-21.]

Op de Cirkel der vrouwen, doen zij de
Heer Constantijn Huygens, Heere van Zuulichem,
beslooten en verbaden.

Daer staet de man en kijckt int middelpunct der Vrouwen,
En ’t harde hart, dat leert sijn hardigheydt verdouwen;
Der Wijven circkel maekt dat Vastaert leut’ren moet,
En Tessels crachtich woort de Suijle buijgen doet;
(5) Hij schaft het reijsen aff, hy blijft hier wel beraden,
Want morgen sal het Speck ons graghe vleesch versaden.
Nu, Vrouwtjens. triumpheert. Siet, siet, die brave helt
Wordt door de doeck en huyff en spinroch neergevelt.

OP HET HOOGHDRAVEND TREURSPEL
VAN
JAN DE VOS,
GLASEMAECKER.

In: Petit 75

Siet hier de kunst op ’t hooghst, de Schouburgh op sijn top,
Het Treurspel op sijn wreetst, de wraecklust vol van krop.
Nooyt daverd’ het aeloud tooneel met meer gespoocks,
Nooyt sagh men by de Grieck meer bloedtgespat noch roocks.
(5) Orestes houdt uw mondt. Andronicus die raest,
En dubbelt wee op wee, en wraeck op wraeck, verbaest.
Medea stilt u toorn. Laet Thamera vol gals,
Uytbulderen voor ’t volck, en liegen door haer hals.
Boosdadigh Pelops huys, swijght van uw moordery,
(10) Nu Aran hoopt op een en torst sijn schelmery.
Waer was ’er ooyt een disch gesteurt met meer geraes?
Dan daer de kinders zijn haers moeders laetste aes.
Cassandra wordt geschendt in Roselijns gewaedt,
Geknot van tongh en handt, en eer door ’s Moorts verraet.
(15) Hier klaeght de onnooselheydt. Hier dolt een Hercules.
Hier krijght de Strengheydt en Barmhertigheydt haer les.
Hier strijdt de Keysers kroon met d’ongetoomde min.
Hier kijft de oorloghs mondt met ’t Geestlijck hofgesin.
Ick stae gelijck bedwelmt en overstolpt van geest.
(20) De Schouburgh wordt verset, en schoeyt op hooger leest.
Rijst Sophocles weêr op? Stampt Aeschylus weêr hier?
Of maeckt Euripides dit ongewoon getier?
Neen. ’t Is een Ambachtsman, een onglettert gast,
(25) Die nu de gantsche rey van Helicon verrast.
Die nooyt geseten heeft aen Griecks of Roomsche disch,
Wijst nu de werelt aen wat dat een Treurspel is.
Athenen las het Spel, en sprack: Ick schrijf niet meer,
Die ons door glas verlicht, verduystert al ons eer.

[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten 1651, p. 94-95.]
[Herdrukt inVerscheyde Nederduytsche gedichten, 1659, p. 104-105.]

Op het Treurspel van

BRANDT,

DE VEINSENDE

TORQUATUS.

’t WAs eertijts mannen werck. nu komt de teêre jeucht,
En davert op ’t tooneel, en tart de grijse hairen
In treurspel uitgetreurt, ja d’onbesneeude jaren
Versetten tijt en kunst. de Wijsheit gantsch verheucht
(5) En weet niet, of sy is geleert of aangeboren.
TORQUATUS veynst de wraack. het veinsen is vol kunst,
En daarse schijnt te zijn, daar is de minste gunst.
De Liefde doet haar best Geveinstheits werck te stooren.
Doch Wraack-lust dwingt de Min en overstelpt de vlam,
(10) En Norons vreese wort door ’t veinsen overwonnen.
De Waarheit was vermomt. het trou-bed was geschonnen.
En in een wreede vlam de wraack haar einde nam.
Dus veinst de Jonge BRANDT en doet ons al verwond’ren
Dat jonckheit veinsen kan. hy bergt noch grooter licht,
(15) En als Torquatus veinst, soo veinst oock sijn gedicht.
’t Is weerlicht tot een proef. daar na soo sal hy dond’ren.
Ons’Amstel als hy las den veinsenden TORQUAAT,
Sprack uit de waterstroom: de outheit baat nu niet,
Nu Pallas sulcken geest in kintsheit leggen siet.
(20) De eerklock van ’t Tooneel nu niet als BRANDT en slaat.

C. BARLAEUS.

[In: Petit 90, G. Brandt: De veinzende Torquatus. Amsterdam, Jacob Lescailje, 1645.
[Herdrukt in: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, 1651, p. 95-96,
en in Verscheyde Nederduytsche gedichten, 1659, p. 105-106.]

Op den naem van Grol.

Petit C05

Ook in: Petit 99 en in: Petit 105

AL heeft de Stadt van Grol geen luyster in sijn Naem,
Nochtans soo krijght de Naem sijn luyster van de Faem:
De Faem krijght al haer glantz, en luyster van de daet:
De daed in ’s Konincks schand, en ’s Princen eer bestaet.
(5) En die dan Grol gewint, door lofflijck krijchsgevecht,
Heeft loff, en nut, en danck aan sijnen naem gehecht.

[In: Joost van den Vondel: Verovering van Grol, door Frederick Henrick,
Prince van Oranje. Noch sommiger gedichten op de selve stof. Deus nobis
haec otia fecit. [Vignet: Indefessus agendo]. T’Amsterdam,
Ghedruckt by Willem Jansz Blaeu, op’t Water in den gulden Sonnewijser, M D C XXVII.]
[Herdrukt in: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 2 (1653), p. 224.]

BRUYLOFTS-VRAEGH.

Op de Bruyloft van J. V. P.

JOnge Dochters, kloeck van oordeel,
Die hier aan den Amstelkant
Boven and’re hebt het voordeel
Van te vryen met verstandt:
(5) Wilt mijn slechtheydt niet verachten,
Soo ick u een vrage vraegh,
Die om vreughde te betrachten,
Noch te hoogh is noch te laegh.
Seght my, wat ’er op der aerden,
(10) t’Samen bitter is en soet:
Dan geacht heel groot van waerden;
Dan vertreden met de voet;
Dan is ’t plomp; dan scherp en spitsigh;
Dan is ’t vlugh; en dan is ’t tam;
(15) Dan is ’t koudt; en dan is ’t hitsigh;
Dan is ’t goet; en dan is ’t gram;
Dan kan ’t lacchen; dan weêr schreyen;
Dan vol droefheydt; dan vol vreught;
Dan kan ’t knorren; dan weêr vleyen;
(20) ’t Soekt meest geldt, en selden deught;
’t Is van jonghs af blindt gebooren;
’t Siet noch deur, noch venster aen;
Kond’ het, ’t sou door muuren booren;
’t Laet sijn werck en rust vergaen;
(25) ’t Doet uw achter Landen doolen;
’t Past op pijnen noch op doodt;
’t Houdt sijn sieckte niet verhoolen;
’t Wordt genesen in uw schoot;
Dan soo wordt het vergeleecken,
(30) Bij een jong gevleugeld kindt;
Dat sijn pijlen heeft bestreecken
Dan met heunigh, dan met int.
’t Kan gelijck de Katten streelen,
’t Geeft sijn soetheydt als een By;
(35) Maer het streelen kan verveelen,
En sijn angel brenght in ly.
’t Wordt gelijck een Visch gevangen,
’t Wil in ’t net al willens zijn:
Doch gevangen sal ’t verlangen
(40) Om te wesen uyt de pijn:
’t Is een vyer, dat in sijn branden
Naar geen zee of water hoort,
Om te raecken uyt sijn schanden
Moet het zijn met vyer gesmoort.
(45) ’t Heeft betoovert Goden, menschen,
Al wat op der aerden leeft,
Selfs de voghels hier om wenschen,
En dat in de stroomen sweeft
’t Kan gelijck de Duyven trecken
(50) Mondt aan mondt, en beck aan beck:
’t Kan sijn armen draeijen, recken,
Als de wijngaert om een steck.
’t Kan, gelijck de Mossels, hechten
Schelp aan Schelp, en huys aan huys.
(55) ’t Helpt sijn lientjes arbeyt slechten,
’t Voelt te samen vreught en kruys:
’t Rust by daegh, en ’t werckt in ’t doncker,
Niet als andre werkers doen:
Steêluy, Boeren, Joffer, Joncker,
(60) Tot dit werck haer alle spoên.
Bruydegom wilt dit versinnen;
Dat soo ghy dit hebben wilt,
Ghy uw weerhelft moet beminnen,
Want soo wordt uw lust gestilt.
(65) Soo de Bruyt dit wil genieten,
Moet sij lieven haren Man,
Anders sal sij met verdrieten
Derven, ’t geen sij krijgen kan.
Een en kan ’t alleen niet geven:
(70) Een en krijght het niet alleen:
Want daer twee te samen leven,
Wordt dit dinck eerst recht gemeen.
’t Leeft te samen, ’t sterft te samen,
’t Groeyt en bloeyt maar tusschen twee;
(75) Soo er meer omtrent haer quamen,
Stracks soo breeckt de rust en vreê.
Wilt het bij u twee behouden,
Laet het waerdigh zijn en soet:
Laet het bij uw niet verkouden:
(80) Laet het blijven scherp en goet:
Soeckt het, doch om enckel deughden:
Soeckt het met een blijde mondt;
Houdt het matigh in sijn vreughden;
Maeckt sijn blindtheydt weer gesondt.
(85) Laet het uw sijn pijlen smaken,
Sonder bitter, sonder gal;
Soo ’er gal komt aen te raeken,
Draegjt gewilligh ’t ongeval.
Laet het vlechten sijne rancken,
(90) Als de wijngaert tacken vast:
Dan so sult ghy uw bedancken,
Als u tegenspoet verrast.
Is ’t gevangen, laet het blijven
In het eerlijck Houwlijcks net:
(95) Soo sal ’t vangen wel beklijven,
En uw blijdschap zijn geset.
Laet het vyer met maten branden,
Stoockt de vlam niet al te seer:
Want de son sal in dees landen
(100) Morgen, acht ik, dalen weêr.
Als het Duyfken veel wil woelen;
Als het Musken dickwijls speelt,
Sal het, kael van pluymen, voelen
Dat onmatigheydt verveelt.
(105) Bruygom laet uw Bruyt verklaren
Dese vraegh en haren sin:
Soo sy die kan openbaren,
Is sy waerdig uwe min.
1627. 28. April.

[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten deel 1 (1651), p. 32-35.]
[Herdrukt in: Verscheyde Nederduytsche gedichten 1659, p. 42-45.]

Petit 74e

ICk val, ô Christe, voor u offer-plaatse neer,
En sie in ’t smaedlik cruys mijns heylants hoogste eer.
Gy lijt, maar ’t is mijn schult, ghy onbelast van sonden,
Boet myne doot-schult door u doodelijcke wonden.
(5) Ik mensch verdoem mijn zelfs, ghy treurt als ’t offer lam,
Een ander lijd de straf, die anderen toequam.
Ick ben de schuldenaer. ghy stelt u in tot Borge,
En ghy, mijn voorspraeck, neemt op u myn schult en sorge.
U handen zijn door-boort, de mijne deden ’t quaed:
(10) Maer voelen niet de straf der straffens waerde daed.
De spies doorsteect u zijd, maer is van ’t wit geweken,
Die spies moest haere spits in myne syde steken.
Het godloos krijgs-volck laeft u tong met suren eeck.
Maer mijnen dorst moest zijn gelaeft uit sulcken beeck.
(15) Een scharpe doorne-kroon is om u hooft gevlochten,
Op dat wy aen die kroon ons schande kennen mochten.
Waerom doorstaet u rugh de onverdiende roed’?
Waeromme stort ghy uyt u over dierbaer bloet?
O Ioden slaet op my, want trouwloos is myn leven,
(20) Myn ziele trouweloos, mijn tong niet trouw gebleven,
Die boose lasteraer bespoogh u aegesicht,
Bespu my, want in my geen eerlijck aenschijn licht,
Ach! ysre ketenen beknellen uwe handen,
Maer my behoordemen te binden met u banden.
(25) Ghy sucht gevange Heer! maer best verwees men my,
En in het Richters huys mijn quaet gedongen zy.
Men maeckt u moorders-maet, de wolf by ’t lam beteeckent
De goddeloosheyt by godvruchtigheyt gereeckent.
Die moorder is myn maet. ’k heb deel aen sijn misdrijf,
(30) Ick heb verdient, dat ick in sulck geselschap blijf.
Uws Rechters mont quam self u menigmaal vry spreken.
Ik, Rechter en getuygh, doem selven mijn gebreken,
Ach! ach! ellendige, ghy torst het schandigh hout,
Ghy droeght den autaer selfs daer ghy op sterven soud.
(35) Mijn druckt een sware last, ick onderworp my vaerdig
De sond’, en ben daerom het kruycen dobbel waerdig.
Waerom, ô Christus is ’t dat ghy so doodlijck sucht,
En tot den hemel toe beroert met klacht de lucht?
Ick ben de man des doots. ick sta voor God misdader,
(40) Hy trecke d’hand van my als een verstoorde Vader.
Waerom, o Iesus! sluyt ghy stervend’ u gesicht.
Die straffe moet aen my, een sondaer zijn verricht.
Ghy hangt hier nagel-vast, aen handen en aen voeten,
Maer komt my dus tot mijn verlossinge ontmoeten.
(45) Ghekruyste zijt gegroet, myn hoop, myn hulp in pijn,
Myn leven, en de troost van die weemoedig zijn:
Der droeven vaste Burcht in ’t swack geloovig-wenschen,
De toevlucht, saligheyt, en roem der Christen menschen.
Ghy salicht ons aen ’t kruys, en zijt te saem het lam,
(50) En Priester, en verneert u Godheyt aen dees Stam.
U hooft hanght nederwaerts, met een genegen wesen,
En hebt alsoo u volck u hoogste liefd’ bewesen;
U hals helt naer my toe, als of ghy, Iesu, wout
Met uytgereckten hals my kussen aen het hout.
(55) U handen steeckt ghy uyt, alswilde ghy my wencken,
En myn verslaghen geest den kelck van blyschap schencken.
Uw’ armen die ghy hebt gespannen wijt van een,
Omhelsen aen het kruys de sondaers in ’t gemeen.
De rechter arm de Iood, de slincker nood den Heyden,
(60) Dus stervende begeert ghy ’t leven deser beyden.
Wt uwe oogen drupt een volle tranen vliet.
Op dat die droeve vloed afwassche myn verdriet.
Des werelts vuyligheyt en sond’ is wegh genomen,
Door ’t onbesmette bloed, dat uyt u zy komt stromen,
(65) U smerte brenght my vreughd’, u smaetheyt eere aen.
Ick heb een vryen hals om dat ghy syt gevaen.
De slagen die ghy voelt, beschutten my voor slagen,
En voor my mensch, ghy God, dien geessels moest verdragen.
Een doorne kranst u hooft, doch mynen hoofde past
(70) Een doorne-krans die dicht van angels is getast.
U Koninghlijcke hand een riedt-staf op moest steken,
Op dat my in u Rijck geen Scepter soud ontbreken.
Toen ghy verlaten wierdt, stond my den hemel by.
En uwe klachte maakt my klachteloos en bly.
(75) U doodt myn leven is. ’k wert uyt u lijck herboren.
En ’t geen u ’t licht ontrooft, brenght my het licht te voren.
Wat vrees ick? myn geloof op u, ô Iesu rust.
Wat vrees ick? al u leedt, ô Iesu! is myn lust.
Wat sondigh ick? myn Borch my door zyn dood komt vryden.
(80) Wat sondig ick? als ick bedenck dees uur van lyden.
Dit beelt, dit droef gesicht van myn gekruysten Godt,
Doet my, verlost van straf, beleven sijn Gebodt.

[In de Oratie, over ’t Lijden, Cruys en Doot onses Heeren en Saligmakers
Iesu Christi, Wtgesproken inde Illustre Schole tot Amsterdam, den 25. Maert, 1641.
t’Amsterdam, gedruckt voor Ian Benningh, 1641.

Een andere versie in Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 1 (1651), p. 199-202. (books.google)

Een andere versie afgedrukt na de Gedichten van Franciscus Martinius. ’s-Gravenhage, Jac. de Jongh, 1729. Petit 65a:]

CASPAR VAN BAERLES
HEYLIGE AENDACHT
OP HET LYDEN
VAN ONSEN
SALIGHMAKER
JESUS CHRISTUS.

[fol. *1v]

DICHTLIEVENDE
LEZER,

NA het afdrukken der Gedichten van den Heere Franciskus Martinius, vonden wy het goet de volgende Vaerzen op Christus Lyden, zoo om nunne voortreffelykheit als wegens hunnen stichtelyken inhoudt, alhier eene plaets te vergunnen. De doorluchtige Professor en uitmuntende Dichter KASPER VAN BAERLE, door zyne Latynsche gedichten en andere schriften der geleerde werelt genoeg bekent, heeft ook deze Vaerzen in de gemelde taele geschreven. En hoewel wy niet verzekeren kunnen, dat de vertaling (die wy hier volgen laten.) mede van zyne hant is, durven wy echter wel zeggen dat de Vertaler, hy zy dan wie hy zy, zich in het vertolken van dit Rymstukje wonder wel gequeten, mitsgaders de geestryke vonden van het Latyn met veel kracht en nadruk in het Nederduitsch naegevolgt heeft. Dit hebben wy noodigh geacht u te berichten Lezer. Hou ons doen ten goede, lees met stichting, en vaar wel.

[fol. *2r]

CASPAR VAN BAERLES
HEYLIGE AENDACHT
OP HET LYDEN
VAN ONSEN
SALIGHMAKER
JESUS CHRISTUS.

ICk kniel, O JESUS! op uw offer-plaetse neêr,
En sie in ’t smadig Kruys, mijns Heylandts maght en eer.
Ghy lijdt, maer ’t is mijn schult. Ghy onbelast van sonden,
Voldoet mijn doodsschuldt door u doodelyke wonden.
(5) Ik mensch verdoem my selfs; ghy treurt als ’t Offerlam.
Een ander lijdt de straf, die anderen toequam.
Ick ben de schuldenaer: ghy stelt u in tot borge.
En ghy, mijn voorspraeck, neemt op u myn schuldt en sorge.
Uw handen zijn doorboort, de mijne deden ’t quaedt;
(10) Maer lijden niet de straf der straffenswaerde daedt.
De spies doorsteect u zijd’; maer is van ’t wit geweken:
Die spies moest haere spits in mijne zyde steken.
[fol. *2v]
Het godloos krijghsvolck laeft uw tong met gal en eeck:
Maer mijne dorst moest zijn gelaeft uit sulcken beeck.
(15) Een scharpe doorne kroon is om u hooft gevlochten;
Op dat wy aen die kroon ons schande kennen moghten.
Waerom doorstaet uw rugh die onverdiende roed’?
En waerom stort ghy uyt u overdierbaer bloedt?
O Joden! slaet op my, want trouwloos is mijn leven,
(20) Mijn ziel is trouweloos, mijn tongh niet trouw gebleven.
De boose lasteraer bespoogh uw aengesicht;
Bespuw my, want in my geen eerlijck aenschijn licht.
Och! ysre ketenen beknellen uwe handen,
Maer my behoorde men te binden met uw banden.
(25) Ghy sucht, gevangen Heer! maer best verwees men my,
Dat ick in ’t Richters huys om ’t quaet beschuldight zy.
Men maeckt u moorders vriendt. De Wolf by ’t Lam, beteeckent
De goddeloosheydt by Godtvruchticheydt gereeckent.
Die moorder is mijn vriendt. ’k Heb deel aan sijn misdrijf.
(30) Ick heb verdient dat ick in sulck geselschap blijf.
Ghy dwongt uw Rechters mont u dickwils vry te spreken,
Ick, Rechter en getuyg’, doem selve mijn gebreken.
Och! och! ellendige, ghy torst het schandigh hout,
Ghy droeght den outer self, waer op ghy sterven soudt.
(35) My druckt een sware last: ick, ick ben onrechtvaerdigh
En sondigh, en daerom het kruycen dubbel waerdigh.
Waerom, ô JESUS! is ’t dat ghy soo doodlijck sucht,
En tot den Hemel toe beroert met klaght de lucht?
Ick ben de man des doodts: ’k verdien als een misdader,
(40) Dat ick verlaten wordt van Godt, mijn grammen Vader.
Waerom, ô JESUS! sluyt ghy stervende uw gesicht?
Die straffe moest aen my, een sondaer, zijn verricht.
Ghy hanght hier nagelvast aen handen en aen voeten,
Maer koomt my dus tot mijn verlossingh self ontmoeten.
[fol. *3r]
(45) Ghekruyste, zijt gegroet, mijn hoop, mijn hulp in pijn,
Mijn leven, en de troost van die weemoedigh zijn:
Der droeven vaste burgh in ’t swack geloovigh wenschen,
De toevlucht, saligheyt, en roem der Christe menschen.
Ghy salight ons aen ’t Kruys, en zijt te saem het Lam,
(50) En Priester, en verneert uw Godtheydt aen dees stam.
U hooft hanght nederwaert met een genegen wesen,
Tot teycken van uw liefd’ hier aen uw volck bewesen.
Uw hals heldt naer my toe, als of ghy, JESUS, woudt
Met uytgereckten hals my kussen aen het hout.
(55) Ghy steeckt uw handen uyt, als wilde ghy my wencken,
En mijn verslagen geest den kelck van blijdtschap schencken.
Uw armen, die ghy hebt gespannen wijt van een,
Omhelsen aen het hout, de sondaers in ’t gemeen.
De rechter arm de Jood’, de slincker noodt den Heyden,
(60) Dus stervende begeert ghy ’t leven deser beyden.
Uyt beyd’ uw oogen stort een volle tranenvliet,
Op dat die droeve vloedt verdrijve mijn verdriet.
Des werelts vuyligheyt, en sonde is weghgenomen,
Door ’t onbesmette bloedt, dat uyt uw zyd’ quam stroomen.
(65) Uw smerte brengt my vreugd, uw smaetheyt glori aen.
Ick heb een vryen hals om dat ghy zijt gevaen.
De slagen die ghy voelt, beschutten my voor slagen;
En voor my mensch, ghy Godt, dien geessels moest verdragen.
De Doornekroon die ghy op ’t hooft onschuldig droegt,
(70) Dat is een loon, die best mijn quade sinnen voeght.
Uw Konincklijcke handt een scepter op moest steken,
Op dat my in uw Rijck geen scepter soud’ gebreken.
Toen ghy verlaten wierd, stondt my de Hemel by;
En uwe klaghte maekt my klaghteloos en bly.
(75) Uw doodt mijn leven is. ’k werd’ uyt uw Lijck herbooren,
En ’t geen u ’t licht ontrooft, brenght my het licht te vooren.
[fol. *3v]
Wat vrees ick? mijn geloof op u, ô JESUS! rust.
Wat vrees ick? al uw leedt, ô JESUS! is mijn lust.
Wat sondigh ick? mijn Borgh! moet my uw doodt bevryden?
(80) Wat sondigh ick? als ick bedenck dees uur van lyden.
Uw beeldt, uw droef gesicht, ô mijn gekruyste Godt,
Leert my, verlost van straf, beleven uw gebodt:
En als ick mijn elende, en uw verdienst hoor noemen,
Soo kan ick anders niet dan in uw kruyce roemen.

25. Martij, 1641.
Uyt het latyn vertaelt.

EINDE.

[Herdrukt in Verscheyde Nederduytsche gedichten, 1659, p. 273-276.]

Gedicht over de Kribbe van Christus

KRibbe, daer de Heer in leyt,
Ons tot saligheyt bereyt:
Kribbe daer het Kint in rust
Alle Christ’nen heyl en rust:
(5) Alsmen uwe armoed siet,
Is de werelt min als niet.
Alsmen op u slechtheyt let,
Is de werelt maer een slet.
Scepters, Croonen, eer en pracht
(10) Zijn by u gantsch niet geacht.
Al ’t gepurperde gewaet,
Al het Conincklijck cieraet,
Al wat flickert in het gout,
Iaspis, Peerlen, Amerout,
(15) Moet zijn luyster leggen neer
Voor de Kribbe van ons’ Heer.
Die de hemels door sijn macht
Heeft geschapen, en sijn kracht
Door de gantsche werelt toont,
(20) En als God dit Al bewoont:
Leyt verschoven in een Stal
In gebreck en ongeval.
Sonder aensien swack en teer,
En nochtans der sondaers eer.
(25) Een die ’t al te boven gaet,
Leit hier zonder glans of staet:
Als een Ballinck op der aerd,
Als een schoveling onwaerd:
En nochtans het waertste kint,
(30) Datmen op der aerden vint.
Sulcken Kindt dat zonder prael
In sijn selfs is altemael.
Selfs zijn licht en heerlijckheyt,
Selfs sijn glants en waerdigheyt.
(35) Naer sijn Godtheit hoogh-geacht,
Naar sijn Menscheit nu veracht,
Die voor Abram eeuwigh gaet,
Is geboren uyt sijn zaet.
En de Schepper van ons al,
(40) Wort een Schepzel op dit dal.
Die geen eynd of palen heeft
In syn moeders lichaem leeft.
En de moeder die hem baert
Blijft in maeghdom reyn bewaert.
(45) Sy is Moeder van dit pant,
Sy is ’t schepsel van syn hant.
Sy als moeder sooght een kint
Daer haer ziel haer spijs in vint.
Die de gantsche weerelt draeght,
(50) Wort gedragen van een maeght.
Dat sy moeder is geweest
Is geschiet door synen Geest.
Hy bemint haer als een kint,
Sy hem als haer God bemint.
(55) ’t Spraeckloos kint ons voorspraeck is,
En ons Middelaer gewis:
Die het licht is langh verwacht,
Wort geboren in der nacht.
Die een yeder plaetse geeft,
(60) Nauwlijcks hier syn plaetse heeft.
’t Stal is ’t voorhuys, kamer, sael,
Slaep plaets, ’t stal is ’t altemael.
En die over al hem spreyt,
Vint hier nu geen onderscheyt:
(65) Hy is onze Koninck groot,
En ons Priester in der noot,
En de Leeraer, die de baen
Wijst, om tot ons Godt te gaen.
Hy is Priester, oock het pant
(70) Dat hem geeft tot offerand.
Herders die al waeckend staen,
Tot den grooten Herder gaen.
Wysen leggen gaven neer
Voor den alderwijsten Heer.
(75) Simeon gelijck verjeught
Singt om ’t kindeken verheugt:
En dit leven wort hy zat
Als hy ’t kindt in d’armen vat.
d’Engelen vervult van vreucht
(80) Loven Christum in syn jeught.
Hemel, Aerde zyn verblijt
Out en Ionck te dezer tijt:
Want die ons verzoenen zal
En herstellen uit den val,
(85) Is gebooren tot een Raedt,
Daer ons heyl alleen opstaet.
Wonderbaer en machtigh kint,
Die des Sathans macht verwint,
Die de hel en ’t helsch gespuys
(90) Komt verstooren door u kruys,
Die verrezen uit het gracht,
Breeckt alleen der sonden kracht;
Kint geboren op dat pas
Doen de Weerelt vredigh was:
(95) Geeft ons uwe vrede Heer
Die vergaen sal nimmermeer.
Segent Staten van ons Landt.
Segent Kerck en Vaderlandt.
Segent uyt u hoogen troon
(100) ’s Princen huys, en ’s Princen Soon.
Zegent dees vermaerde stadt,
Die door ’t groot en woeste nat
’t Oost en ’t Wester perck bekijckt,
Geeft Heer dat zy noyt en wijckt
(105) Van u Woort en van u Leer;
Zegent alle Christ’nen, Heer,
Die u hier en over al
Recht aenbidden in uw Stal.

[In: Oratie, over de Kribbe, ofte Gheboorte onses Heeren ende Saligmakers Jesu Christi, t’Amsterdam, gedruckt voor Ian Benningh, 1641. Petit 65a
Vertaling van Praesepe Christi]

Beschryving van het Leste Oordeel, door Geeraert Brandt

Tegens het

LYSTERVANGEN.

Aen

JACOB BAECK

Rechtsgeleerde.

WAt mooght ghy Jacob Baeck, goedtaardig vreedsaem borst,
Die nooyt naer wreetheyt, bloedt, of moorden hebt gedorst,
My tot een overwreedt en droevigh schouwspel nooden?
En wilt dat ick kom sien de halfgehange dooden,
(5) En leden, fel verscheurt, en beenen uyt haer lidt,
Verstickte strotten daer uw strick noch vast om sit;
Soo veelerhande slagh van die haer selfs verhangen?
Hoe ’t menschelijck bedrogh de vogels weet te vangen,
En voor d’onnooselhydt de strick door ’t aes verbloemt,
(10) En sonder reden vanght, en sonder recht verdoemt.
Ick las Ixions pijn, op ’t schricklijck radt gebonden,
Hoe Tantalus vergeefs werdt van sijn hoop verslonden,
En hoe Prometheus is aen Caucasus geboeyt,
Hoe Sisyphus de steen staegh rollende vermoeyt,
(15) En hoe Megeer verschrickt met haer gewisse slagen,
En geesselt met een toorts om ons gemoedt te plagen,
En hoe Arachnes trots in ’t eygen net bleef vast,
Orions Dochters straf, en lijden: oock wat last
Van straffen Pluto op het heftighste kan brouwen;
(20) Maer alles was verziert. ’k Plagh ’t voor verdicht te houwen,
Wat d’aengesteecke geest der Dichters had bedacht:
Maer ’t doôn en ’t wurgen van het vliegende geslacht
Geloof ick soo te zijn, en houd ’t voor ware woorden:
Uw laen streckt voor ’t schavot van ’t strengh gericht en ’t moorden;
(25) Uw hoev’ is ’t schouwtooneel van dit bloedtstortend spel.
De Lijster weeckt uw sandt in bloedt; de Vinck, te snel
Van het bedrieglijck net op ’t onversienst gegrepen,
Wordt van de wreede duym des veldt-tijrans genepen,
Dus oeffent hy sijn maght, en kneust het kleene hooft,
(30) Van ’t teere vogeltje, dat hy soo ’t leven rooft.
Maer soo sijn klaghte kon de grage Lijster uytten,
Sy souw dan tegens Baeck met dese reên besluyten:
,,Dat haer een snoode doodt werdt t’ onrecht aengedaen;
,,Dat vogels onder wet noch oock geboden staen:
,,(35) Dat sy de nootwet volght, daar ’t al zich naer moet neygen;
,,Dat vrye keur noch wil haer nooyt geweest is eygen;
,,En dat de wijde lucht voor elck een open staet;
,,Dat sy en haer geslacht den honger en haer quaet
,,Voorsichtig vlieden, en het Noord om ’t Zuyd begeven,
,,(40) En lijden nae de wil van ’t weêr een doolend’ leven:
,,Roò bessen eeten, of al ’t geen het afgaend jaer
,,Haer schaft tot levens nut. Sij zijn geen oorlooghsschaar
,,Die Rijcken druckt: noch zijn in Kerck-krackeel bevonden,
,,s’ En eyschen soldt, noch geldt, noch roof; nooijt schulden stonden
,,(45) Op haren naem, die valsch bij haer zijn uytgeschrapt;
,,s’ En raên tot pleyten niet dat goedt en bloedt aftapt;
,,Noch sy verdubbelden haer haev’ met schendigh liegen;
,,Noch voeren oorlogh met geweldt of met bedriegen;
,,Of plagen stadt of dorp, of vreemd’ of nagebuur,
,,(50) Of nestlen immermeer in s’huysmanskoorenschuur;
,,Noch komen over, om een Maeght haer borst te grieven.
,,Of Huwlyksbant t’ ontdoen van twee vereende lieven.
,,Sy eyschen deurtocht slechts, en ’t geen m’een doolend gast,
,,Niet weyg’ren magh na ’t recht, dat de natuur belast.
,,(55) Sulcks dat sy ’t hangen als onschuldigh nooyt verdienden;
,,Noch dat men stricken aen tack span, daer sy siende
,,Doch blindt uyt hongers-noot, geen noot sien voor haer doodt;
,,Maer dat self Jupiter haer klaghten niet verstoot,
,,En dat den moordenaer haer doodt sal staen te boeten.
(60) Indien ’t mijn waerde Baeck geoorloft is, ’k sal moeten
Medoogend’ klagen met de Lijster en Patrijs;
De Papegaey voor waer te Hoof, als waer hy wijs,
Die wenscht sijn Vorst geluck, en eert de Purpre kleeden,
De Reyger sit hier op sijn Olmboom oock met vreden.
(65) En veylig sit de Gier daer hij zijn wild braet eet,
De Pauw leeft veylighlijck terwijl sij moedig treet,
De Swanen swemmen vrij in ’t diepste der moerassen,
De Oyevaer is door sijn deught ’t gevaer ontwassen,
En ’t meeste pluym-gediert dat bergh en bosschen siet,
(70) En kent die slagh van doodt noch ’t dieflijck hangen niet:
Den Lijster vol ellend, in wilgenschauw gehangen,
Moet van de felle mensch dees snoode straf ontfangen,
Haer keel word toegeknoopt gelijck een moordenaer
Of dief gestraft werdt, die ’t gemeen braght in gevaer.
(75) Het doet mij seer, ja self mijn oogh verpijnt haer stralen,
Daer sy de Lijcken reys op reys sou in sien halen,
Haer doodt, haer uitvaert geeft aen geen Poëet vermaeck.
Maer lust u ’t lacchen en dat ick mijn klaghten staeck?
Soo soekt my Nymphen, die vernoeght op ’t lant nu leven,
(80) Soo laet my Tesselschaê een deftigh praetjen geven:
Ick hoorde liever dat Duarta vriendlijck songh:
En dat door dit geluydt uw veldtstrick stucken sprongh.

Uyt het Latijn nagevolght.
[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 1 (1651), p. 85-87.
Herdrukt in: Verscheyde Nederduytsche gedichten, 1659, p. 95-97.
Het Latijnse origineel:
In Capturam Turdorum, ad Iacobum Baeckium.
(Cf. Ad Iacobum Baeckium, de turdorum captura.)]

OP d’ANATOMIE t’AMSTERDAM

DIe levend schade deê, doet voordeel na zyn sterven,
De kunst die ziekten heelt trekt nut uit zulk een doodt.
Het vel leert zonder stem. en is uw leerkunst groot
Dit lyk al is het doodt laat u geen lessen derven,
(5) Maar ’t leert met ieder lidt, en ’t wil dat gy u wacht
Voor ’t endt van zulk een doodt daar droevige eeuwigheden
Aan vast zyn in de pyn van een verdoemden nacht.
Hier leert die levend is van al de dode leden.
De Schoudren, Arm en Hooft, en Brein, en Tong en Handen,
(10) De Voeten, Nier, en Milt, en ingewant, en Long,
En ’t Harte daar zo veel van ’s Menschen heil aan hong,
Verdelen leeringen aan levende verstanden.
Aanschouwer die dit ziet, kom leer hier wat gy zyt.
En als gy ieder Lidt en deel hebt overwogen,
(15) En nagespeurt, en uw onwetenheid beleit,
En evenwel iets ziet, geloof dan door uw ogen
Dat Godt, met al zyn macht en goedertierenheit,
Hier ook in ’t minste lidt en deel verborgen leit.

[In: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 2 (1653), p. 227-228.
Herdrukt in: G. Brandt, Poëzy, derde deel, 1727, p. 371.
Vergelijk het Latijnse origineel, In Mensam Anatomicam

D. CASPARIS BARLAEI

Latijnsche Versjens; staande rond om de Amsteldamsche

ONTLEDEN-KAMER.

Aldus verduitscht.

DOod zijn de quade nut die schaden in haar leven:
En de geneeskonst treckt daar veel voordeelen uit,
Wanneer zij na haar straff t’ontleden zijn gegeven.
Haar vel leert zonder stem. Elk stuk schoon dood roept luid,
(5) Dat wij ons wachten doch tot zulke dood te komen.
De schouders, arm, en hand, hoofd, lippen, tand, en tong,
Het brein en ’t doode hert van ’t koude rif genomen
Leert u, die leeft, gelijk ook lever mild en long.
Toehoorder leert u zelf, en bezig met beschouwen
(10) Van elk bijzonder Lid, drukt diep in uw verstand,
Dat nooit ontleder kon een dooden romp ontvouwen,
Daar hij in ’t minste deel niet Godes wijsheid vand.

N. Borremans.

Vergelijk het Latijnse origineel, In Mensam Anatomicam

OP HET OVERLIJDEN
Van
Den vermaerden Historischrijver
PIETER BOR CHRISTIAENSZOON,
Naer Caspar van Baerles Latijn gevolght.

Petit 57a

BOR schreef onsterflijk werk in ’s levens leste dagen,
Veel boeken, ’t aerdtrijk door geleesen wijdt en sijdt.
Zijn handt schreef bevende van Helden, oorlogs plagen,
Den wrok van Koning Flips, de bron der booze tijdt.
(5) ’T Geloof te vier te zwaerdt vervolgt, ’t Verbondt der Grooten,
En ’t smeekschrft even fier van ’t trotse Hof veracht;
’S Landts recht door Alvaes voet vertrapt, verschupt, verstooten,
En Spanjes ydle hoop op wettelooze magt:
Zijn pen vertoonde Oranje in ’t harnas, met zijn Helden,
(10) Den balling, die het juk der slavernye brak;
Met kracht gewonne steên, de bloedige oorlogsvelden,
En wat gerechte wraek na lang gedult ontstak.
Nu schoot hem over van een stiller tijdt te schrijven,
En hoe ’t Bestant een poos den dollen Mavors boeit.
(15) Terwijl hy dit beschrijft, en ’t oorlog wil verdrijven,
En van die vredestof zijn inkt veel zachter vloeit,
Terwijl zijn vlijt zich haast, om rust by ramp te voegen,
’S Lants blijder daegen net te melden op papier,
Ontvalt de pen zijn hant, en moê en mat van ploegen,
(20) Bezwijkt in ’t vredewerk zijn geest, zoo vol van vier.
Want Godt verbiedt het, en de vreê, zijn hooge jaeren
Vergunt, gebeurt hem niet t’ontvouwen in zijn werk.
Zijn blat zou rust en vreê van luttel duurs verklaeren,
Maer beter past hem rust, die einde kent noch perk.

G.B.

[Het Latijnse origineel: In obitum Clarissimi Viri
Petri Christiani Bor, Historiarum belli Belgici scriptoris.]

KLAGTE

VAN

LUKRETIA,

Aan haren Vader, Man, en Vrienden.

Volgens ’t Latyn van den Heere C. Barleus.

MYn waarde KOLLATYN, vergun uw droeve Vrouwe,
Dat zy haar ramp u melde, en d’ oorzaak haarer rouwe.
Gy ziet LUKRETIA, uw Gemalin: maar ach!
Ontbloot van al heur glans, getroffen van een slag,
(5) Nooit heelbaar door den tyd. De Prins, gewoon te leeven
In alle dartelheid, van kriele lust gedreven
Bestond door schalk bedrog zyn goddeloozen brand
Aan my te blusschen in ons Huwlyx ledekant;
Het dierbaarste sieraad, de kuisheid, my t’ontrooven;
(10) Te smetten uwe Trouw. Zoo Rome kan gelooven,
Dat het een schendaad zy, te lyden deezen hoon
Door dwang van moordgeweer: des Konings wulpschen Zoon,
In weerwil van zich zelf, zyn driften toe te laaten:
Dan geef ik Rome recht LUKRET1A te haaten.
(15) Dan geef ik Rome recht te doemen myn bedryf.
Maar zoo men schuldloos acht haar, die alleen het lyf
Ziet schenden met geweld, doch stemt niet in de schennis:
Dan houw my Rome vry. Gy draagt genoegzaam kennis,
o Kuisheid ! van myn hart. Schoon ’t lichaam wierd besmet;
(20) Ik hield een reine ziel, nooit wars van ’t echte bed,
Na dat de Huwlyxknoop ons heeft aan een verbonden.
’k Zocht nooit TARQUINIUS door lonken ’t hart te wonden.
Geen geile Min, maar dwang bragt my tot deezen staat.
Hy, die me een walge was, schiep lust in myn gelaat.
(25) Beklaagde Griekenland de schaking van Heleene;
En Klytemnestres doods met meerder reên beweene
De Roomsche Jufferschap myn droevig noodlot. ach !
Een tweeden Paris toont zich SEXTUS in gedrag.
En ’t heeft ter deezer tyd in Rome klaar gebleken,
(30) Dat Troje alleen niet was gespitst op zulke streeken.
Ons Hof draaft Priams Hof in slimmer quaad voorby.
Waar vind ik heul of troost in deezen druks ai my!
Men zal me nu niet in den rang der ed’le Vrouwen
Meêr tellen, als wel eër, maar eeuwig eerloos houwen!
(35) Al ben ik vry van schuld, en geenes quaads bewust.
Schoon d’Overspeeler heeft geboet zyn vuile lust
Aan ’t lichaam, echter heeft ’t gemoed geen breuk geleden.
’t Geweld heeft uitgewrocht, ’t geen mangelde aan de reden:
En nooit is # my uit vryen wil geschend.
(40) Of twyffelt iemant nochs en is hem onbekend
Myn onschulds’k zal hem haast daar klaarder blyk van geeven,
En toonen, dat ik nu eer sterven wil, dan leeven.
Want dood te wezen is my beter, dan myn naam
Te zien bezoed’len door een schandelyken blaam.
(45) Geen Roomsche Juffer zal LUKREEs te bits braveeren,
En haar in ’t aangezicht verwyten ’t schelms onteeren.
Neen: liever grieve ik my den boezem door het staal,
Als dat een ander tot myn schande scherse en smaal.
Door ’t zwaard alleen, door ’t zwaard zag ik myn eer ontsteelen:
(50) Door ’t zwaard, door ’t zwaard alleen zal ik myn eer weêr heelen’
En stooten ’t in de borst met onverschrokken moed;
En zuiveren die vlek in eigen hartebloed.
Op dat geen Huisvrouw ooit my als een voorbeeld houwe.
In ’t schenden van haar beds en ’t breeken haarer trouwe.
(55) Gy zult, o Vaderland, niet vreezen, naa myn dood,
Een Prins, een Dwingeland t’ ontfangen uit myn schoot.
’k Zie, dunkt me,hoe de Wraak reeds moedigt dappre handen,
Om af te werpen ’t juk van wreede dwingelanden:
De gulde Vryheid op te delven uit den grond;
(60) En haar te plaatzen, daar eer ’s Konings zetel stond.
Dan zal het Nageslacht noch van myn daad gewagen,
Rampzalige eerbaarheid verheffen en beklagen:
Enyder, schoon men my voor ongeduldig houw’,
Steeds melden ’t stout bestaan van Kot.LATINUs Vrouw.
(65) ’T çiment van Romes wal was Broederbloed. De degen
Eens grammen Broeders heeft daar na de borst doorreegen
Van zyne Zuster. Dat de grond myn bloed nu weer
Opslorpe met vermaak! dat elk gehuwde leer’
Uit myn bedryf den band des Huwlyx nooit te slaaken
(70) Door overspel, noch in verbode min te blaaken.
Hoe BRUtus, toeft ge nochs ruk uit, ruk uit het zwaard,
Myn Vader! uwe deugd met kloek beleid gepaart
Berei verdienden loon voor die vervloekte boosheid.
Leg eindelyk eens af de mom van zinneloosheid.
(75) Leer leer, dien Laffen, die uw Dochter heeft verkracht,
Haast beeven voor uw moed, en duiken voor uw macht.
En gy, myn lieve Man, help, help dien gruwel straffen.
Zoo zult ge myne schim den besten troost verschaffen.
Wreek ’t onrecht op het felst: geef geen genade. Dus
(80) Kryg SEXTUS loon naar werk, als eertyds Metius;
Die, toen hy niet ontzag het Godendom te smaaden,
Aan stukken wierd gescheurt van vlugge wagenraden.
Volg ’t voorbeeld van Orest, die d’overspeel’ge smet
In ’t bloed des schenders wiesch, en wreekte ’s Vaders bed
(85) Aan die troulooze Vrouw, zyn Moeder, met den zwaarde
Ik, die myne eerbaarheid steeds ongekreukt bewaarde,
En hield een zuiv’re Ziel, met geenen schyn vergult,
En leefde schuldeloos, zal sterven zonder schuld:
Want, wyl ik heden heb myn besten schat verlooren:
(90) Kan my geen leven, maar de dood alleen, bekooren,

Dichtlievende tydkortingen. 1717 (herdruk 1728).

Veturia aan Koriolanus in Dichtlievende tydkortingen. 1717 (herdruk 1728).
Vertaling van Oratio Veturiae (Poemata I, 461 e.v.)
[p. 121]

AANSPRAAK
VAN
VETURIA,

Aan haren Zoon

MARTIUS KORIOLANUS.

Volgens het Latyn van den Heere C. Barleus.

Waar heen, onzinnige, waar heen KORIOLAAN?
Ontaart Romein, hoe dryft u dus de Wraaklust aan,
Om uw Vaderstad, met dreigende ongelukken,
Te teisteren, en door uw wapenen te drukken?
Wat deed ooit Rome? wat ooit Romes Borgery,
’t Geen eerst ontsteeken heeft dit vuur van razerny?
Zie, zie, wie gy bestryd. VOLUMNIA, uw Vrouwe,
Bereid ge dubbeld wee: de panden uwer Trouwe,
Uw Kind’ren, worden tot een offerspys bewaart
Voor Mavors krygsaltaar: gy zult met eigen zwaard
Hun halzen kerven; en uw hand, te fel in ’t wreeken,
Zal my het doodlyk staal door ’t bange harte steeken.
Ach! viert ge noch den toom aan zulken euveldaad?
Neemt noch die wrevel toe, en staaft ge noch dien haat?
En vloekt ge Romes naam hoe langer, hoe verwoeder?
Wilt gy, o Zoon, dan zyn een vyand uwer Moeder?
[p. 122]
Wilt gy dan, dat ik en uw ega zy de bron
Des krygs? De plaatzen, die uw strenge vuist verwon,
Zyn onze. ’t Vruchtbaar land, van ’t heir vertrapt; de steden
Zoo wreedelyk verwoest, geblaakt, gesloopt beneden
De grondsteun onder d’aard, zyn d’eige goed’ren van
Uw Kroost en Gemalin. die schaade brengt de man
Zyn echte wederhelft. o Daad, waar van ik gruwe!
In and’rer onheil sleept gy mede my, en d’uwen.
Wy deelen in den ramp van tien Romeinsche steên,
Wier macht, wier schoonheid door uw leger ligt vertreên.
Gy zegt: ik wil myn wraak in ’t eerloos bloed verkoelen
Der Roomsche borgeren; ’k wil hen de straf doen voelen
Van snoode ondankbaarheid, waar door zy hunnen Held,
Voorheen hun trouwste hulp, nu bannen met geweld.
Het zy zoo. ’k acht met u hun boosheid menigvuldig,
Maar maakt der mannen doen ’t onnoozel vrouwvolk schuldigs
Wy wraaken hun misdryf. Men straffe slechs die geen,
Wier twistvuur eerst ontstak de driften van ’t gemeen.
Ik heb uw lot beweent: ’k voldeed myn Moederplichten:
En trachtte met myn troost uw rampen te verlichten.
Doch ’t was helaas! vergeefs. Nu zyn we hier vergaert
In ’s vyands legerplaats, terwyl men vast het zwaard
Van schede ontbloot, en wet, ten koste van ons allen.
Wat lust het u dan noch my om den hals te vallen,
U, die niet meer myn Zoon, maar my een Wyand zyt?
Ik schuwe uwe armen, dus gewapent tot den stryd!
[p. 123]
Het hart ontzinktme door het schitt’ren uwer blikken.
Uw kussen pynigt my: uw aanspraak doet me schrikken.
’t Is al vyandelyk, het geen ge heden doet,
Zoo lang gy met dat volk dus tegen Rome woed,
En door de wapenklank uw ’s Moeders hart doet scheuren!
Helaas! wat ongeval staat my noch te gebeurens
Wanneer VETURIA (gevangen door de hand
Van Hem, dien zy gevoed in ’t zwangere ingewand,
En als een lieve vrucht heeft onder ’t hart gedragen)
Zal treden, als Slavin voor uwen Zegewagen!
Wanneer men vleug’len zal deeze armen, die met vreugd
U eertyds droegen in den uchtend uwer jeugd.
Wanneer het scherpe staal myn borsten zal doorshy’en,
Wier melk u menigmaal tot voedzel moest gedy’en;
En stilde vaak den dorst van ’t kindjen, jong en teêr.
Wel aan! voldoe uw lust, verdelg met krygsgeweer
Uw eerste bakermat, en sloop uw huis, voorhenen
U aangenaam en waard; lach vrolyk, als wy weenen:
Doem, doem den zuigeling tot onverdiende strafs
O my, onzalig Wyf! och of de Hemel gaf
Dat nooit die wreede was uit mynen schoot geboren,
Die zoo veel rampen heeft den Roomschen staat beschooren,
En, als der Volschen Hoofd, verderft den bloei der stad!
Moet ik, o Romulus! dan weezen d’oorzaak, dat
Dit quaad uw Borgers trefts o ja. ik heb gegeeven
Het leven aan dien geen, die Rome dingt naar ’t leven.
[p. 124]
Wat schaft ge al oorzaak tot een schandelyke faams
Die eeuwen naamyn dood zal smetten stam en naam.
Indien men my slechs had uit ’t Vaderland verdreven;
Dat waar een lichter lot: maar door uw hand te sneeven,
Die gruwel gaat te verr’. Het is een dubb’le spyt,
Dat gy, ’s Lands balling, en uw ’s Moeders vyand zyt.
Het een doet gy door dwang, het ander met behagen:
Het eerste is lydelyk; het twede niet te dragen.
Betoom, o MARTIUS! uw gramschap. Hoor den raad,
Den goeden raad van ons. Beschouw eens, daar ge staat,
Die wydvermaarde stad, die schuilplaats der Trojaanen 3
Dat huis van Krygsgod Mars. Hoes barsten u de traanen
Noch niet ten oogen uits en krygt ge geen berouws
Keer, keer dan eens uw oog naar my, naar uwe Vrouws
En naar uw Kind’ren toe. Met wat triomflauwrieren
Zult gy dan pronken, zegs hoe zult ge zegevieren,
Daar ik, uw’ Echtgenoote, en zy, die uit haar lyf
Voortquamen, slaaven zyns vervloek dit misbedryf:
Stel uwen toren maat: houw op met orelogen.
De Godheid zelf, tot straf der menschen vaak bewogen,
Word ook wel wederom bevredigt door gebeen
En traanen, die het hart des grooten Vaders kneén.
Achilles, schoon zoo streng, wierd evenwel verbeden
Door der Trojaanen Vorst, en schonk hem Hektors leden
Op zyne smeeking toe. Alkmenes dapp’re Zoon
Won’t machtig llium, en schonk daar na de kroon
[p. 125]
Des ryx aan Priam weêr: ook wilde Orest wel boeten
Om zyne misdaad, en de wraak der Goôn verzoeten,
Voor ’t altaar van Diaan. En gy, myn Zoon, zult gy
Alleen onwinbaar zyn? zal ik uw dwinglandy
Niet buigen door getraan? zult gy uw Vrouw dus haaten?
Bespotten ’t Roomsche gezach? te roekloos en verwaten
Verderven al die geen, die u in bloed bestaan?
En honen ’t priesterdom? Begin van my. welaan!
Jaag ’t zwaard door deezen nek; doorstoot uw Gemalinne,
Haar, die voorhenen was het voorwerp uwer minne;
Verban uw teeder Kroost: verdelg uw Borgerschap,
Ga, spoei u ylings heen ten hoogsten gruweltrap.
Dan lache al ’t uitheemsch heir, en laate een juichstem hooren,
Wanneer men Rome ziet door een Romein verstooren.

Send-Brief
Ingestelt op de naem van Me-Vrouwe de Princesse
AMELIA,
als schrijvende aen haeren Man
FREDERICK HENRICK,
Prince van Orangien, &c.
te dier tijdt als hy hem voor ’sHertogen-
Bosch al te seer waeghde.
Eerst int Latijn
beschreven door den vermaerden Poeet
CASPAR BARLAEUS,
ende nu int Nederlantsch uytgegeven.
[Vignet: Basis actionum Charitas]
Gedruckt tot Leyden,
By Govert Basson. M D C. XXX.

[Door P. Scriverius; Petit 27a. Zie voor het Latijnse origineel Petit 27;
zie ook het antwoord van Frederik Hendrik door Westerbaen.]

Op de Geluckighe ende wijd beroemde
VEROVERINGE
Van de maghtige ende tot-noch-toe on-ver-winnelicke Stadt
’s HERTOGEN-BOS,
By den Doorluchtigsten Prince
FREDERICK HENRICK,
Prince van Orangien, &c.

DEn Bos, die haer beroemt een oude Maegd te wesen,
En heel onwinbaer scheen, en ’t gansche Landt dee vresen,
Die vyer en vlamme spoogh wanneer zy Vyandt sagh,
Die uytermaten starck in haer beschermingh lagh;
(5) Daer Grobbendonck de wacht sorghvuldelick bestelde,
En daermen strijdtbaer volck en veel soldaten telde,
Bebolwerckt en bewalt, en trotsich op ’t Moeras,
En moedigh oock om dat de Stadt drie-schanssigh was;
Is evenwel verkracht, en aen ons Prins gekomen:
(10) Hoe kloecken held hy was, is daer te vroegh vernomen.
Geluckigh! voor den welck den Hemel selve vecht:
Die met de Spae soo veel als met het Swaerdt uyt-recht.
Thien mijlen in het rondt leyt daer ons Prins bedolven,
En hout soo uyt den Bos de schadelicke wolven.
(15) Daer magh noch hond noch kat ter poorten in, of uyt.
Wie isser die een Stadt soo wonderlick besluyt?
Beleggen, stormen, slaen, en op ’t Canon te spelen,
Dat wijst men wel van outs: maer ’t water soo te stelen,
En soo te delven, niet. Godt geef hem een goet Iaer,
(20) En dat langh leven magh den groten Delvenaer.

P. Scriverius

Aen Me-Vrouwe
de
PRINCESSE
van Orangien

ME-Vrou, leest desen Brief, op uwen naem geschreven,
Op uwen naem gedicht, en in het licht gegeven,
Van een, die doen de Prins hem voor den Bos begaf,
Bekommert was met u, en vreesde door zijn graf.

(5) Sy sprack eerst in’t latijn met soeten aerdt van klagen,
Ten eynde dat u Man hem niet soo seer sou wagen.
En even als wel-eer Ovidius die geest
Princessen schrijven dee, soo schrijft ghy oock bevreest.

Sy draeft door ’t gansche Landt, ten Hemel toe gepresen,
(10) En ghy weet selve niet wat van u Brief magh wesen,
Of wat se seggen wil. ’Twaer vreemt dat diese sent,
Den inhout vanden Brief soo lang bleef onbekent.

My docht het reden was, dat ghy oock eens soud weten
De aerdigheydt van dien, en vryheydt der Poeeten;
(15) Die al wat hun van hoogh komt vallen inden sin,
Doen seggen na haer wil der grootster Vrouwen Min.

Leest hoe beswaert het sy te trouwen aen Soldaten,
Aen Princen die haer lijf voor ’tLandt soo willen laten;
En die om Oorlogs eer staegh woelen in het veldt.
(20) Ghy weet selfs hoe een Vrou dan is om ’thert ghestelt.

Ick roem niet van mijn werck. Soo’t u belieft te lesen,
Soo is my dancks genoeg, ’twerck eers genoeg bewesen.
Doch, soo ick over al den sin niet heb geraeckt,
Denckt dat verlaten wijn ons niet als d’eerste smaeckt.

(25) Ick heb ’t om u bestaen, en u daerom gesonden.
Wy waren aen’t Latyijn en t’hoog verstandt gebonden.
Al evenwel is ’t daer. Oft and’ren niet behaegt,
Ick hebt met minder moot, als uwen Man, gewaegt.

P. Scriverius

SEND-BRIEF
Ingestelt op de naem van Me-Vrouwe
de
PRINCESSE
aen haeren Man
den PRINCE van ORANGIEN, &c.

MYn Heer, so nu misschien geen trommels u beletten,
Noch ’t ijsselick geraes der klinckende trompetten;
En soo gy nu ter tijt niet dicht by ’t ongeval
En onder het Canon gaet rijden nae de wal:
(5) Went herwaerts u gesicht, en wilt den Brief door-lesen
Van u beangste Vrou, (hoe kan ’t doch anders wesen?)
Gebiedt een kleyne rust, en stilstant van geweer,
En dat geen donder-kruyt de huysen slae ter neer.
Ick met u Soon den Prins, en Dochters, uwe erven,
(10) Die sullen licht by u soo corten tijdt verwerven.
En siet, dewijl mijn pen loopt over dit papier,
Soo maeckte inde wieg Charlotte kints getier.
Wilhelmus leyt in ’t bedd’ in stede van zijn Vader,
En roept die hy niet siet: Loysa komt my nader.
(15) Sy vliegen om mijn hals en kussen met haer tween,
Ick krijge kus op kus: de Vader krijgter geen.
Dit kladdige geschrift, dit vreemt fatsoen van woorden,
Komt by, om dat u Soon my in het schrijven stoorde;
Hy stiet my aen den arm: mijn hand, die bevend’ schreef
(20) Om dat ghy u soo waeght, ’t een deur het ander wreef.
Maer dat ghy siet den Brief met vochtigheyd betogen,
End’ hier en daer besprengt, dat komt uyt mijne oogen.
’T is niet dan tranen dau. Wy offeren dees dranck,
O grooten Oorlogs-held, uw’ strijdbaerheydt ten danck.
(25) Als ghy hier me bedaut en eens geraeckt sult wesen,
Soo sult ghy mogelick u Vyandt meerder vresen.
Want ghy, nae dat ick hoor, u gantslick niet ontsiet,
Tot in de Vest te gaen, en daermen felste schiet;
In ’t midden vande brandt, dicht onder schans en wallen;
(30) Daer, soo die teerling loopt, ’tlot op dijn hooft mogt vallen.
Indien ghy eenig treck en liefd’ hebt tot u Vrou,
Waerom bevrijdt ghy haer niet van soo grooten rou?
En sooder oyt yet was behaeglick in mijn wesen,
Waerom soo maeckt gy dat mishaeglick door het vresen?
(35) Moet dan mijn blije verw, soo levend wel-gedaen,
Bedroeft door angst en schrick gans sterven en vergaen?
Mijn milde spraecksaemheyd, te vooren onbedwongen,
Belemmert ghy nu heel: mijn tong is als gewrongen:
En daerom (siet) dat lit ter antwoordt soo bereydt,
(40) Nu door bekommering gantsch inder muyten leyt.
Moet dan mijn glans en fleur van mijne jonge jaeren
Soo haestigh voor de tijdt de rimpelen vergaeren?
Des nachts so wel als daegs de Vrou haer Man beklaegt;
Onrustigh, om dat ghy soo harde rusting draegt.
(45) Mijn hayr is ongechiert, mijn hayr dat vliegt daer henen:
En ’thulsel niet, als ’t plag, van kostelicke steenen.
Daer vlamt geen purper vonck, geen gout aen mijn gewaet:
Daer is noch vreugt, noch lust; niets dat ter herten gaet.
Ick magh geen sleuyers sien, soo lang als uwe lenden
(50) Gegort zijn in ’t pansier: soo lang als u de benden
Van uwe Ruytery geleyden nae ’t gevaer,
Soo gae ick liefst aleen, en sucht eens hier en daer.
De Wereld is al doot. My kan doch niet vermaecken:
Ick slae geen acht op my, veel min op ander saecken.
(55) Men seyt my, nu het weer u helpt en voor u vecht,
Dat ick een beter kleet sou nemen voor dit slecht.
Sal ick om ’swerelds eer mijn Garde-robbe moeyen,
En ghy, ô strijdbaer Held, nae ’t Arsenael u spoeyen?
Sal dan Amelia in sachte kleren gaen,
(60)En ghy als een soldaet in ’t harde harnas staen?
Iae seker, soud’ ick dan soo langs de straten rijden,
En soud’ ghy vroeg en laet voor’t Vaderland daer strijden:
En soud’ mijn hooft rontsom met paerlen zijn beset,
En soud’ het uwe zijn verborgen in ’t helmet!
(65) En sal mijn hand de kam, u hand den degen dragen!
Ick sorgeloos gaen treen, en ghy u lijf daer wagen!
Neen, neen; ick wil soo mee wat volgen uwen tret:
My raeckt den Oorlog oock, en stelt my nu de wet.
Ick klee my nae den tijdt, en nae mijn droevigh leven,
(70) Iae Weduwe misschien als dese wort geschreven.
Ick geef om gelt noch goet, ick my’ het Hoofs geschal,
Met al haer pracht en prael; mijn Heer, mijn Prins ist al.
Hoe kan ick anders doen, en anders zijn van sinnen
Als was Penelope, en and’re veel Heldinnen?
[De Brieven van dese Heldinnen leest men by den Poeet Ovidius.]
(75) Oenone leyt te last de geylheydt haren man;
De strijdbaerheyd alleen ick hier beklagen kan.
Een ander schrijft beveynst, ick geef ront uyt te lesen
De oorsaeck van mijn smert: wy seggen ’tgeen wy vresen.
Leander wort vermaent dat hy doch wacht de Zee;
(80) Wy bidden dat ghy u wat verder houd van Stee.
Ten waer den Oorlog my benijde mijn ghenoegen,
Ick soude my terstont by Frederick vervoeghen.
Mae nu ’t niet wesen magh, dat ick zy by mijn Lief,
Soo doe ick mijn beklagh u weten door een Brief.
(85) Soo langh ick raden magh, soo wil ick vlijtigh raden;
Des raeds verdriet my niet, als’t u maer komt te stade.
Om dat ick u niet sie, voor-sie ick ’tgheen my quelt:
Hoe dickwils heeft een Vrou s’Mans ongeluck gespelt!
De schanssen, strijdbaer volck, schermutsingen, en kogels,
(90) Sijn schrickelick voor my, en schadelicke vogels.
De vrees bestolpt mijn hert. Ick acht mijn selve niet,
Terwijl ghy u niet acht, en staeg in ’t voorste biet.
De Princen ist genoeg, haer krijgs-volck te bestieren:
Sy selfs en vechten niet. een Prins die moet hem vieren.
(95) ’Tgebieden staet aen u. ’tberoep van een soldaet
Is, dat hy slaet en vecht, en in batailje staet.
Het hangt al aen den Prins. aent heyr is veel gelegen,
Maer meerder aen den Heer. Ey, gaet dit overwegen,
Dat niet nae u alleen, maer Al, geschoten wort,
(100) En dat soo Heer en heyr te samen neder stort.
U wonde wondt het Landt: u Kinderen voor allen,
En uw’ Amelia. u wonde doet ons vallen.
Doch als ghy immers wilt hoog-steygeren nae loff,
Soo hebt ghy levendig, als doot, veel meerder stoff.
(105) Ghy hebt soo rappe maets en fluxe jongh-gesellen,
Laet die nae u bevel haer in de wapens stellen.
Daer is ’t Britannisch volck voorbarig in het veldt,
Twelck uwen Fransman ’thert met jalousy onsteldt.
Daer is den harden Schot: daer zijn de Nederlanders,
(110) Die volgen onbevreest u vaendels ende standers.
Daer zijn de Walen oock: de Switsers onvertsaeght,
Die over berg en dal de eersucht heeft gejaeght.
Sendt dese naer de Mijn, en d’ondergraven wallen,
Laet haer op’t alder heetst of staen, of nedervallen.
(115) Het nood-lot treft de Heer veel eerder dan de knecht,
En Mars is veeltijdts blindt, die sonder oordeel vecht.
Dus raed’ ick, siet voor u. aen u is meer ghelegen
Als aen een slecht soldaet. om u waert’t Landt verlegen.
Bedenckt eens wat al bloets wel eer in u Geslacht
(120) Vergoten is, en hoe de Vyandt daer om lacht.
Graef Adolf bleef int veldt, en and’re vrome Helden,
Die voor het Vaderland haer lijf te pande stelden.
Des Spangiaerts onderganck, en zijn verheerd gemoet
Is met ons nederlaeg al over-lang geboet.
(125) Het Vaderlandt en ick, en u drie jonge spruyten
Die souden te gelijck met u haer oogen sluyten.
U leven is’t Gemeen, u Kinderen, en My
Veel nutter, op dat ons veel Helden komen by.
En op dat mijn vermaen te krachtiger moght wesen,
(130) Soo let doch op den Held die Africa dee vreesen:
Dees weygerde te zijn een vechter, een soldaet,
Maer wild’ alleen het heyr bestieren met zijn raet.
[Scipio Africanus, plag te seggen: De natuyr heeft my tot een Overste en tot geen Soldaet gemaeckt.]
Ey, stelt eens tegen een, het Vechten, en het Raden,
Sal’t een niet seker gaen, en ’tander eerder schaden?
(135) Mijns oordeels, doet hy meer die vecht met koelen raet,
Dan die met heeten sin zijn vyandt tegen gaet.
Wat heeft Andromache benodigt soo te klagen,
Als Hector selfs zijn lijf voor Trojaes heyl ging wagen,
En als hy onvertsaegt marcheerde naer het strant,
(140) Om daer der Griecken vloot te steken inden brant?
Sy wist wel, dat de Stadt, het welvaert van haer allen
Te samen met haer man te gronde soude vallen:
En soo hy bleef by lijf, dat Troja konde staen,
En gants der Griecken trots te gronde moeste gaen.
(145) Och! hoe ben ick beducht, hoe vol van angst en schromen,
Soo eenig ongeluck den Prins mogt overkomen;
Dat dan in sulck geval *Laodamia sou
[*Protesilaus de man van Laodamia bleef allereerst voor Trojen.]
Als weergae in ’t verdriet, my troosten met haer rou.
Hoe sou dan Oostenrijck en ’tgantsche Hoff van Spangien
(150) Verheugen in ons schae, en lacchen om Orangien.
En Brussel soude dan naevolgen haer Madril,
En meynen dat sy’t beyd’ al hadden naer haer wil.
En ick heb immers niet u, lieve Man, verkoren,
Om dat soo rassche doot ons beyde soude storen.
(155) Dit houlick was my waert; en nu het is gebeurt,
Waert jammer dat ons bed soo drae sou zijn gescheurt.
Hoe qualick zijn verknocht, hoe vreemt aen een gebonden
Den Oorlog en de Min, my beyde toe-gesonden.
Hoe qualick schickt het my! hoe qualick voegt althans
(160) By’t lieve Myrtus kruyt der Helden Laure-crans!
[’t Kruyt Myrtus is van outs Venus toegeeygent.]
Ick wil wel zijn een Vrou van sulcken Prins geheten,
Geen Vrou van een Soldaet steeds in’t gevaer geseten,
Steeds voor aen in de krijg. Ontlast my van dit een,
Soo ben ick met de naem van Prins heel wel te vreen.
(165) Nu steeck ick in de vrees. de Liefd doet my oock vresen
Tgeen niet te vreesen is, doch vreeslijck schijnt te wesen:
En mooglick ’tgeen ick wil,en schrijf nu met mijn hand,
Sal door mijn sorg en Liefd ondienstig zijn voor’t Land.
Wat past de Liefd daer op? de Liefd hout niet verborgen,
(170) De Liefd weet niet te doen, als voor de Man te sorgen,
Wat afbreuck datmen lijdt, wat hinder of wat schae,
Als hy behouden, is soo vraegdse daer niet nae.
Wat soud’ haer helpen doch, ey lieve, wat soud baten,
Al quam de Stad aen ons, en hy het lijf moest laten?
(175) Het voordeel waer gemeen, de schade gaet my an:
Voor my en is de Bos soo veel niet als mijn Man.
Het ging wel nae mijn wensch, dat gy de Stad mogt winnen:
Maer meer noch datje leeft, en ick u langh magh minnen.
Den roem van Decius die slae ick vander handt,
(180) Die door voorbarigheyd de eerste viel in’t sandt.
[De Decii, Roomsche Helden, haer te seer wagende, wierden int velt verslagen.]
Och, of ghy Scipio en Nestor wilde volgen,
Niet ’Priams stout geslacht, en ’’Peleus soon verbolgen!
[’ Hector ’’Achilles]
Ulysses wont met raed, maer Ajax heet van bloet
Verloor de Wapen-strijdt. de koelheydt was daer goet.
(185) Tis waer: der Sweden Vorst Gustavus hoog-verheven,
Gaet tegen’t Poolsche heyr hem selfs ten strijd begeven.
Maer ’tis een ander saeck; de harde Noorder kou
Verhart des Konings hert, en maeckt hem nergens schou.
Maer ghy mijn lieve Man, mijn Batavier verkoren,
(190) Sijt in een ander Landt van soeter lucht gheboren.
Delff is u Vader-stadt; een plaats van sachter aerdt,
Daer noch de felle Beer, noch ’t rouwe Noorden baert.
Ick heb oock wel verstaen, hoe dat u kloecke Vader
Den Oorlog heeft ghevoert meest als een goede Rader.
(195) De wapens had hy lief; maer Pallas wees hem aen,
Dat hy niet al te stout ten strijde moeste gaen.
Siet! ’tgantsche Leger leyt bewalt en wel begraven.
Siet hier de Ruytery, siet daer het voetvolck draven.
Hier dondert het geschut, daer wroet men met de schop.
(200) Hier springt de Mijn om hoog, daer werptmen ’twater op.
Hier staet men op de wacht, daer sietmen scharmutseren.
Hier sietmen inbreuck doen, daer sietmen inbreuck weren.
Dit alles, en wat meer noch hier en daer gheschiet,
Behoort genoeg te zijn, als’t maer mijn Heer gebiet.
(205) Al watter wort gedaen, al watter wort bedreven,
Tgaet al op uwe naem, de eer wort u gegeven.
Ghy werpt de wallen om: ’tMoeras dat maelt gy uyt,
En tapt de waters af: den Dommel ghy oock stuyt.
Al ’twerck dat draeyt op u. ghy moet het al gebieden,
(210) En sonder u bestier en kander niet gheschieden.
Ick bidde dit alleen (nu zijn mijn tranen int)
Draegt sorge, dat men u soo nae den Bos niet vint.
Doch soo ick niet en kan met bidden yet verwerven,
En leven moet in vrees, soo sal ick met u sterven,
(215) En volgen daer gy gaet, door vyer, en vlam, en swaerdt:
Als ick maer by u ben, soo ben ick niet vervaert.
Gaet dan waer dat ghy wilt; jae selfs tot aen de wallen,
In ’tmidden van de gracht, ick sal u niet ontvallen.
En soo ghy wort geraeckt, soo hoop ick dat de bal
(220) Die u sal treffen, my met een oock treffen sal.
En die met u my treft, als ghy getreft moet wesen,
Soo sal een goede dienst my daer aen zijn bewesen.
Het sy het blinde lot, of reden daer me speelt,
Als ick maer met u sterf, de rest my niet en scheelt.
(225) Een trou heeft ons verknoght, een eenigheyt van leven;
Ons beyder wil is een: Och! dat my Godt wou geven,
Dat ick die met u leef, van hier met u mogt gaen
En dat op eene wijs, soo waer mijn wensch voldaen.

AEN DE PRINCESSE

DAer is ’t, of daer omtrent, Me-Vrouwe, naer het leven,
Dat gy aen uwen Man sorgh-vuldig hebt geschreven,
Nae ’t opset des Poeets. Met lief, int ander Jaer
Schrijft met ghelijcke winst, en ongelijck ghevaer.
(5) Ses maenden heeft den Haeg haer Prince moeten derven,
Ses maenden heeft den Held in ’t Leger moeten swerven,
Tot ’s Lants en sijner eer. Want anders hingh althans
So menig Sege-tack niet aen sijn Laure-krans.
En noch soo was den Bos des Hertogs Bos gebleven,
(10) En Wesel niet verrast. De Velau en het Sticht
En waren van haer last misschien noch niet verlicht:
Den Yssel soude noch de Brug zijns ondancks dragen:
Daer Yssel, Velau, Sticht nu vry zijn van de plagen
All’ onheyl is geweert. Al wat men wenschen kan
(15) Geniet het vrije Landt, en ghy geniet u Man.

P. Scriverius.

Constantijn Huygens: gedeeltelijke vertaling van de Epistola Ameliae.
’T en zij u tijd ontbreeckt; ’t en [z]ij het rouw gerommel,
Hier van een’ schrael trompet, daer van een’ trotser trommel,
Uw’ tent doe daveren, gelijck uws vijands hert;
’T en zij ghij ’t in den drang van dusend kogels herdt,
(5) En, soo voll bloeds als moeds op ’tstadigh menschen-slachten
Uw loopgraef en uw lijf legt in des vijands grachten;
Verleeght uw bezigh oogh op ’t droevige pampier
Van Amelie uw Vrouw, en van benautheid schier
Niet meer uw Amelie: staeckt dat gedurigh krijgen,
(10) En laet den bangen Bosch een’ klinck te minder krijgen
Dewijl ick met u spreeck: Wilm, kleine Wilm, en ick
Verdienen ’t uytstell licht van eenen oogenblick,
En zoo veel min gevechts. Loïses teere tranen
(Sij staets’ hier bij en schreyt) met kinderlick vermanen
Doen ’tselvighe geweld van mijn’ beswaerde hand:
Wilm, noch eens, kleine Wilm:

In: C. Huygens: Korenbloemen
Herdrukt in Oratien 1689.
Herdrukt in Gedichten, ed. Worp dl. 2, 213 en noot 4.

Kasper van Baerles AENSPRAEK aen Iakob Baeck,
Rechtsgeleerde, toen hy hem riet te herhu-
wen, vertaelt uit het Latijn.

Petit C14

O Baack, de Baack van eerbre zeden,
Die met een schrandren geest verciert,
En veelerley bevalligheden,
Uw heilge voester Themis viert:
(5) Wiens tong met honigh is begoten,
En sap van duisent aardigheên,
En in uw boezem draaght besloten
De wetenschappen, en al ’t geen
De jonckheit leert van minnetreecken:
(10) Wat wiltge my tot huwen raên?
Wat wiltge een wijser hart ontsteecken,
En in Cupidoos boeyen slaan?
De lieve Barber och! die bluschte
In haren arm mijn kuische vlam;
(15) Toen ick niet vruchteloos haar kuste,
En aan den naam van vader quam;
Zoo wel gepaart, als ’t hart moght wenschen.
’k Heb my gequeten als een helt.
’k Voel nu de bloem der jeught verslenssen,
(20) En d’allereerste hitte smelt,
En leert my met der tijd bedaren.
My voeght geen Min, maar deftigheit.
Mijn waarde Baack, dit voeght uw jaren:
Dit is uw werck, en Venus vleit
(25) En noodight u. de roode kaken
Der maaghden zijn met u gedient.
Uw jeughd is rijp, uw bloet aan ’t blaken.
Ghy zijt der maaghden rechte vrient.
Ga toe, de vlugge minnestoocker
(30) Bestelt u wapens en geweer:
Treck pijlen uit een vollen koker,
En tref de vrijster, u tot eer.
Het minnekoozen past uw zinnen,
My wijze woorden. uw gezicht
(35) Ontfonckt de jeught: uw oogen minnen.
Nu hecht op my geen wulpsche schicht.
Uw May die bloeit noch ongeschonden.
Mijn bloet verkoelt. ghy, in uw kracht,
Verbeit de vrolicke avontstonden,
(40) En ick verslijt den naren nacht
In eenzaamheit. de Kraamgodesse
Verheugh u met een jonge spruit.
lck heb volleert mijn huwlixlesse,
En munt door zeven kinders uit.
(45) ’k Wil u dat ampt dan overgeven.
Op vryer, naar de vrijster toe,
En kus haar, dat de kuskens kleven,
En streel en wort geen kussen moe,
En spreeck: mijn echt moet wel gedyen,
(50) Mijn liefste eerlange zwanger gaan.
lck onbeqaam tot dartel vryen,
En om mijn ega noch belaên,
Legh hier de wapens neêr met vreden.
’t Is voor dees tijt genoegh gestreden.

CASPARIS BARLAEI

TRANEN,

Op het

Overlijden van den voortreffelijcken
en seer Geleerden

JACOB vander STRATEN.

WEgh voorspoock van de doodt, wegh klagelijcke trouwe,
Wegh fackels van de liefd’, die nu versmelt van rouwe,
Voorbarigh tot een lijck. En ghy ontijdigh licht
Die dit beschouwde, blijft vervreemt van mijn gedicht,
(5) Vertreckt uyt het getal der heuchelijcke dagen,
En dat ghy nimmer naem door mijn gesangh moet dragen:
En soo ghy weêr verschijnt door ’s Hemels stage loop,
Dat u de nacht bestort’ en in den afgrondt doop’,
Al soud ’er alles om ten ondergangh weêr keeren;
(10) Want wat sal nu Natuur van dees’ verwarringh weeren,
Nu haer de vreught verdriet en sy geen wit magh sien?
Maar self de Min belacht die ’ t alles kan gebiên.
De Lijck-Goddinne scheydt dat vaster was gebonden,
Als ooyt twee zielen t’saem ter werelt zijn gevonden.
(15) Een graf sal ’ t bedde zijn. De langh gehoopte lust
Werdt door een bracken dauw van tranen uytgeblust.
De trap daer Venus stondt tot stuur van hare gangen,
Daer staet de droefheydt selfs met swarte kleên behangen:
De Zael die noch soo korts ter eeren van de Bruydt,
(20) Soo blonck en klonck, hoort nu een deerelijck geluydt,
En sit in duysterheydt. De stomme steenen steenen,
En ’t gantsche dack dat dreunt van ’t Maeghdelijcke weenen.
Dus gingh het Venus oock doen sy Adonis sagh,
Als hy ontzielt op haer benaeuwde hartje lagh,
(25) En daers’ hem had gemeent, met nadruck van haer armen,
Op ’t gloeyend blanck albast haers boesems te verwarmen,
Omheltse maer een riff. De trony die van vreught
Noch korts een spiegel was, was ’ t nu van ongeneught.
De Babylonsche Maeght en was niet min bedrogen,
(30) Doen Piramus haer Lief soo stil lagh voor haer oogen,
En vond hem onverwacht een beelt soo koudt als steen,
En ’ t minnevuur gebluscht in sijn verstijfde leên.
Soo gingh het Hero, doen haer Minnaer aen quam dryven,
En sy aen ’ t blonde hayr haer tranen af most wryven.
(35) Lijckgierigh Saxen, en wangunnend’ Elvestroom,
Die nu op ’ t Krijghs-toonneel verbluft de Donauw-zoom,
En laet in ’t Duytsche bloedt verdrencken uwe velden,
Waer toe soo soeten ziel in drangh van strijdbre Helden
Gemengelt? En dat hooft daer Phoebus soo van roemt,
(40) Hier onder schimmen, wreedt ten ondergangh gedoemt?
Daer gantsche legers u ten dienst ter aerden villen,
En dooden sonder tal, om uwen moedt te stillen,
Door ’s Hemels schickingh die der Princen wreecker is;
Most dees’ u te geval noch meê ter duysternis?
(45) Die uyt gedweger aert der werelt is verschenen,
By Pallas opgevoedt, in ’t midden van Athenen,
En nu met smert beweent. Wat rooft ghy doch het geen
Eens anders is, en ghy alleenlijck hield te leên?
Soo grooten ziel vertrouwt aen over-zeesche landen,
(50) Moet sich van graf versien op vergelege stranden,
Soo langh mijn waerde vrient van Cypris daer geleydt,
Soo langh mijn Pylades, ter kuysscher Min bereydt
Sich op uw oever vondt, moght ick uw Stroom-god lyen,
Nu kom ick u met haet en grammen moedt bestryen,
(55) En Hollandt klaeght u aen. De Musen spannen t’saem,
En yeder gaet om strijdt bekladden uwen naem.
De Dichters reden toe. De kracht van soo veel klaghten
Dijd u gewis tot schae. En laet u Elb’ sich wachten
Van langer langhs uw kil te kussen onse kust:
(60) Maer laet het Woeste dier daer ’ t Noorder aes op rust
Opslorpen al uw nat, en uw’ verwesen golven,
Of werden onder ’t sneeuw van Parrhasis gedolven,
Of doe het wreede strandt van ’t klippigh Cimbren aen,
Op dat ghy de natuur haer wraeck niet moght ontgaen,
(65) Die dese schae gevoelt. De Moeder der rivieren
Stopp’ uwe Bron, en dat nooyt kielen mogen swieren,
Op uw versande vloedt; onveyligh zy u reê.
Het was uw lieve geest VERSTRATEN, die my deê
Dees’ woorden tot mijn troost dus klagelijck tot u seggen:
(70) Mijn tweede Self waer heen? Ey laet ick by u leggen,
Een graf is ruym genoegh voor twee van eene wil,
Die onser beyder trouw soo langh vereenight hil:
Ick sou u aen uw zy veellicht noch teeckens geven,
Hoe ick u altijdt liefd’ en lieve naer uw leven;
(75) Mijn schimme sou gewis noch weten wie ghy waerd,
En ghy soud uwen vriendt noch kennen onder d’ aerd.
Doch of den Oceaen my van u soeckt te weeren,
En Nereus woeste stem mijn stemme soeckt te keeren,
Noch draef ick nae u toe, en onder vreemde lucht,
(80) Daer staet uw graf en schud door kracht van mijn gesucht.
O Graf! ô Cabinet van Phoebus waertste schatten,
Maer nu een vat der deught, uw wanden die omvatten
d’Ontruymde leên der Trou. ’t Huys van een kuysche sin,
Werdt ghy voortaen genoemt, en van gebroken Min.
(85) O waerde wooningh van soo veel bevalligheden,
Daer Cirrha al haer vloedt tot tranen wil besteden,
Om een die ghy bewaert, aen wien de heyligheen
Van Helicon al t’saem haer boecken open deên,
Van wien de Wijsheydt sprack, en seyd, dit is den mijnen:
(90) In men voorsienigheydt quam door de jonckheydt schijnen,
De vroomheydt had syn ziel op ’t suyverst afgemaelt,
Geleertheydt rijck van sin was in hem neêrgedaelt;
Al wat de oudtheydt gaf voor wijse duysterheden,
Al wat ’er in haer School is heen en weêr bestreden,
(95) Al ’t geen Astrea heeft geheylight tot een Wet,
Al waer de wijste eeuw heeft immer op gelet,
Dat huysd’ in dese man, die wijs kost zijn en swijgen,
En spreecken op sijn pas, die nooyt sijn moedt deê stijgen
Op rijckdom, maer die pracht kost treden met de voet,
(100) En sich nooyt heeft vergaept aen Circes overvloet;
Noch staetsucht, noch bewindt van veelderhanden saken
Vervoerd’ hem; maer hy nam in Godtsdienst sijn vermaken,
De Hemel was sijn sorgh, en Godt besat sijn ziel;
Sijn levens soetigheydt die yeder een beviel,
(105) Blonck door sijn Godtsdienst heên; geen haet kost hem vermannen;
De gierigheydt was uyt dit mildt gemoedt gebannen:
Hy was een vyandt van des eeuws verdorventheên,
Hy haete het bedrogh van ongemeende reên;
De ronde oprechtigheydt die kon hem bet’ behagen,
(110) Hoon deed hy niemandt aen, maer konse wel verdragen,
By sijns gelijck gelijck, en minder als de geen
Die meerder was als hy, en lief by yeder een.
Sijn uytspraeck niet te hard, maer kracht van rijpe woorden
Gaf haer bevalligheyt die tot de ziele in-boorden.
(115) Hier leer’ de werelt, dat de doodt het beste kiest,
En Hollandt treurt om datse soo veel deughts verliest:
De Musen staen om ’t Lijck, die hoort men droevigh klagen:
En Phoebus laet hem nu met een ter aerden dragen:
Minerva deyst nae ’t graf; en soo veel Godlijckheên
(120) Bedrijven dit misbaer om dese ziel alleen.
Wu gis ick, waerde mensch, dat Haerlem al de stroomen
Van ’t helder Sparen vast veel trager in siet komen,
De stroomen die daer staen en klagen ’t aen uw lant,
By ’t lieffelijck gewest van Heemstee rijck beplant,
(125) Aen ’ t lant nu heereloos; de bosschen hoort men schreyen;
En uw verscheyen blijckt, aen ’t dorren van de weyen;
De boomen neygen sich en sygen in uw graf,
En elcken tack, soo ’t schijnt, heeft hier bewegen af:
Doch niemandt is het hart soo seer beklemt van klagen,
(130) Als wel de waerde Vrouw uw Moeder, wiens behagen
En troost ghy waert alleen, als hoope van haer Stam;
Gelijck de Nachtegael al sijn vermaecken nam
In Itis vroege doodt geduerigh te beschreyen:
En uwe Bruydt is van geen treuren af te leyen,
(135) Die sint de doot haer ’t hoogst’ van haer vermaeck ontnam,
De Goden vast verwijt haer krachteloose vlam.
Ick selver daer ick stondt, en storte dese woorden,
Soo verre van uw graf, daer docht my dat ick hoorden,
Dat Venus swarelijck versucht’, en dat haer kindt,
(140) Sijn koocker brack, en wierp de pijlen in de windt.
J. vander BURGH.

[In: Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 1 (1651), p. 48-52.
Herdrukt in Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 1 (1659), p. 58-62.]

Titelpagina van het ex. UBGent Acc 2964, met opdracht van Vondel:
“Eerbaere en zedige Jovvrouw Katharine Baeck. — J.V. Vondel.”

Blyde inkomst van Maria de Medicis. Amsterdam, 1639.

Petit 67c Vertaling door Joost van den Vondel van Barlaeus’ Medicea Hospes, sive descriptio publicae gratulationis, qua Serenissimam, Augustissimamque Reginam, Mariam de Medicis, excepit Senatus Populusque Amstelodamensis. Petit 67

Herdrukt in Oratien 1689.

Editie in een apart document: BarlaeusBlydeInkomst1639

DE MUSCH
van
SUZANNE BARTELOT,
uit BAERLES Latyn vertaelt.

Petit C17

In: Vondel, Verscheide gedichten. Amsterdam, Ioost Hartgers, 1644, p. 365-370.
MUschken, voesterkint, te minne
By de minnelijcke Maaghdt,
Vleiertje van uw vriendinne;
Die uw gild den krans ontdraaght,
(5) En hoe kleen, in wetenschappen
Baas en overvlieger zijt,
En met tjilpen, hupplen, trappen,
Boertigh picken alletijdt
Uw Suzanne kunt verquicken,
(10) En doen lachen; en nu stout
In de pruick op ’t hooft koomt picken,
En haar met de tuitjes houdt:
Dan van daar om laagh komt vliegen,
En op neck of armen zit,
(15) Armen, die het sneeuw bedriegen;
En van daar op ’t hagelwit
Van haar borsjes alle beide
Speelen loopt, en zoeckt ’er rust,
Op Cupidoos rechte weide,
(20) ’t Lockaas van den lieven lust:
O mijn Musch, hoe hooge sprongen
Doet uw luck: wat lof verdooft
Uwen lof, altijt gesongen
Van ’t onsterffelicke Hoofdt.
(25) Zeghme toch, wat jaghtgodinnen,
Boschgod, Pales, of wat Pan,
Of wat Goyer, ruigh van zinnen,
Die de nesjes steuren kan,
U verkocht ter goeder uuren
(30) Aan de tangre Bartelot,
[p. 366]
Om in spijt van uw gebuuren,
Vogelnest en musschepot,
Tot haar boezem in te sluipen?
Of nu d’een nu d’andre knie
(35) Te genaken? of te kruipen
Langs dees hant, en dan langs die?
’t Lichaam te betreên, waar ’t schoon is,
Met uw korte pootjes? ach,
Een genade, die Adonis
(40) Noch Menalkas beuren magh.
Zedigh durftge ’t bexken stippen
In den onbevleckten mondt,
En ontwijt de maaghdelippen,
Zonder vleck, en zonder wont:
(45) En ghy zuight ’er, en ghy leckt ’er
Lecker spoghjen, en ghy drinckt
Honighdaauw, en wijn, ja neckter,
En al wat men zoeters schinckt.
Op de schouders laatge u dragen,
(50) En schijnt Isis zelf alree,
En wat meer, naar uw behagen,
Als de maaght en moeder meê:
En ghy tjillept haar in d’ooren:
En hoe heet en geil van min,
(55) Nochtans luistert (kan men ’t hooren)
Ghy haar schaamte en kuischeit in:
En ghy kust het roode koontje,
Daar een hoveling op vlamt,
Of een trots Bewintheers zoontje:
(60) En geen klaauwtje ’t kaaxke schramt.
Ghy belonckt haar heldre lonckers,
Spiegelt daar u zelven in,
En verbaast door veel geflonckers
Wort ontvonckt door eige min.
(65) Ghy ziet hier vol wonderheden
’t Glazen huis aen reis op reis,
’t Hof der drie Bevallickheden,
Dat u streckt een braaf paleis:
[p. 367]
Daar Pyraam, Catul, Leander,
(70) Die in zee zonck, of Achil,
Schoone Faon, d’een by d’ander
Wel in herrebergen wil.
Huppelende wel te vrede
Op het nette parlesnoer,
(75) Picktge t’elckens, treê by trede,
In de perlen, die een boer
Op den oever heeft gevonden
Van Hydasp, den kostlen vliet,
Of een slaaf uit Indus gronden
(80) Vischt, en zijnen meester biedt.
Komt de honger u bekooren,
Zoo verteert uw hart, van spijt,
Om dat ghy zoo lang verlooren
In de harde steentjes bijt;
(85) Om datze u te leure stellen.
’t Missen van uw onderstaan
Geeft u oirzaack u te quellen,
En ghy vlieght ’er af, en aan.
En ghy wiltze t’elckens hebben,
(90) En ghy wiltze weder niet,
En ghy grijptze met de nebben,
En verpicktze, van verdriet.
Kleur en ronde uw oogen rooven.
Vw onnozelheid aldus
(95) Doet Suzanneke gelooven
Dat ge brein hebt van een musch.
Ghy durft wel op ’t schaamroot laken,
Dat het reine bed bespreet,
Springen, en de koets genaken,
(100) Daar zich Bartelotte ontkleedt:
Daar de zon zal onderduicken,
En haar beentjes kruissen koomt,
En het licht der oogjes luicken;
Daarze zoo genoeghlijck droomt;
(105) Daarze van den zachten wieger
Opschiet, in de ledekant,
[p. 368]
En den tjilper en den vlieger
Naar zich lockt, met mont, en hant.
Leestze rijmen van omhelzen,
(110) Minnebrief, of deftigh dicht,
En het bloedigh spel van Velzen,
Daar heur vaders geest in licht;
Dan schijnt ghy den zin te vatten.
Maar uw wieckjes schud ghy meest,
(115) En verkiest de zy’ der Katten,
Als zy Batoos treurspel leest.
’k Zie nu treuren droef en druckigh
D’arent van den godt Iupijn.
’t Kleene Muschken is geluckigh,
(120) By dat groote vogels zijn.
Zou Iupijn, die ’t al doet trillen,
En de rotzen breeckt, als glas,
Nu niet om zijn scepter willen
Dat hy oock een Muschken was,
(125) En den hemel moght verruilen,
Voor de kamer van dit slot,
Daar mijn muschken in magh schuilen
By de blancke Bartelot.
Febus wenscht een musch te wezen,
(130) Wou dees Dafne met hem door:
Peleus zoon, in musch verrezen,
Nam ’er geen Brizeis voor.
Paris quam in musscheveeren,
Zoo hy die Helene kreegh.
(135) Mars zou in een musch verkeeren,
Zoo dees Venus voor hem neegh.
Flakkus wou een musch gelijcken,
Gaf dees Lydia gehoor:
Gal uit musschenoogen kijcken,
(140) Had hij deel aan dees Lykoor:
En Tibul met musschevloglen
Vloogh by dese Delia:
Stella (onder andre voglen)
Snorde deze Hyas na.
[p. 369]
(145) Elck van hun wenscht in een muschken
Te verandren zijne jeughdt,
Om een byslaap, om een kusken
Van die Maaght, om al die vreughdt.
Aexters, groene papegaeien,
(150) Hanen van uitheemschen slagh,
Tortelduiven, paauwen, kraeien,
Treurt, zoo treuren helpen magh:
Watervogels, en faizanten,
En ghy al die in de kouw,
(155) Zonder hoop, van allen kanten
Zit betralyt, maackt nu rouw;
Die u moet met water lyen,
En met haver wort geloont;
Daar ons muschken, t’allen tyen,
(160) Huis en hof en burgh bewoont;
Vry en vranck op ley en panne,
Spitze en steile toorens zweeft,
En de kamer van Suzanne
Tot vertreck en wooning heeft:
(165) En zich mest met lekkernyen,
Daar men Ioffrouws tafel deckt;
En laat d’arent dat benyen,
En de duif, die Venus treckt.
Muschken, schrander, gaauw en aardigh,
(170) Uw vernuft en snedigheit
Maken u de starren waardigh,
Daer men u een plaats bereit.
Ghy bestiert, dat nimmer faalde,
Overkunstigh, na als voor,
(175) Met uw bexken Ioffrouws naalde,
En treckt gaauw de draatjes door.
’k Ga in uw geleertheit weien.
’k Zie wat Bartelot beschickt,
Die ghy wercken helpt en neien,
(180) Als zy hemde of neusdoeck stickt.
Huif en sluier helptge zoomen,
Die Thalas zijn Cinxia
[p. 370]
Zou vereeren, om te komen
Aan haar gunst en haar gena.
(185) Gaat de jongkvrouw zich onthullen,
Ghy ontspelt haar huive knap.
’s Morgens vlijtge pruick, en krullen,
Kemt heur hair, en zet heur kap.
Wat magh nu Arachne weven?
(190) Pallas, die de wolle spint,
Moet het met haar schietspoel geven,
Nu een musch d’olijfkroon wint.
Peneloop, hoe kan ick prijzen,
Dat ghy uw tapyten neit?
(195) ’t Muschken laat zich onderwijzen.
Zie eens, hoe ’t borduurt en breit.
Geestigh Muschken, puick van geesjes,
Koning, Professoor, en Drost,
Kroon van uws gelijcke beesjes,
(200) Kleene najer om den kost;
Geestiger dan alle musjes;
Die, te Muiden op het slot,
Kunt voltojen alle lusjes,
Vreught en troost van Bartelot:
(205) Die uw dichter niet verlegen
Laat, maar rijcke stof bestelt,
Zoo hy met noch meerder zegen
Vwen roem op maat vermelt.
’k Most uw tjilpen dus verbreien,
(210) En wat kunst uw naalde ons gaf.
’k Sal uw uitvaart gaan beschreien;
En dit snijden op uw graf:
Hier leit een musch, Suzannes tijdverdrijf, en bel.
Suzan, het tijdverdrijf der musch, acht dit voor spel.

GHEDICHT
Op de veroveringh van
LIMBURGH
In Latijn ghestelt door
CASPAR BARLAEUS,
en in Hollandts naergevolght door
IACOB vander BURGH.

Petit 42a

FLus was ’t der Steden beurt, nu geldt het Hertochdommen.
Der Vesten ramp is nu gansch Limburgh opghecommen.
De Luyster ons gelucx heeft langer wet noch pael,
Soo lang Orangien heft sijn zegerijcke stael.
(5) Nau was de Maas getempt door sijn verheerde wallen,
Der Tongren moet besnoeyt, nieu Ilion gevallen
Voor Nassaus hand; en nau ’t onlijdelijck gewelt
En taeye hovaerdy van Arragon gevelt;
Men had Guadalquivir gedwonghen te geloven
(10) Dat bondig’ eendracht gaet een klagend rijck te boven;
Hoe Hollants wapens meer door wijsen aenleg spoen
Dan de gedeylde macht van Oostenrijck kan doen;
Dient ’t licht geloven, en ’t mistrouwende vertrouwen,
Onwisheyts teeckens, staegh in een verwarringh houwen.
(15) Mit ruct de Velt-heer voort, wiens sucht tot ’t Vaderlant
Geen marren leed’, en nu ten strijde bet gekant
Door smaeck van soo veel spoets, heeft machtigh ingedrongen,
En Spangien, Stad, en Land, en titels afgewrongen.
Tot Vorsten maecten ons ’t Geluck en wapenspoet,
(20) Dat geeft ons nu een Graefs, en dan een Coninx goet,
Wy mengen ’t onder een. Het onderscheyt der namen
Groeyt in de naem alleen van Nederlant te samen.
Tot noch toe saten wy in weelderigen stand,
In seven Landen wel, doch eenen oorlochs-band.
(25) Op dit getal kost sich de Vryheyt wel verlaten.
Ghy kloecken Geldersman en waarde lit der Staten,
Hoe weynich paste ghy op Philips overmoet,
Doen ghy sijn bloedich jock dorst stoten met de voet.
En ghy, die daer den Rhyn langs ’t uyterst sijner randen
(30) Bewoont, tot daer hy kropt aen Catwyx dorre sanden,
Ghy, die met dobblen keel het ongemeten nat
Van Thetis bracke rijck zoo langh verswolghen had,
Die kost Madrils gebot nu langer niet verdouwen,
En dwongt den Coning woort aen onderdaen te houwen.
(35) De noyht-vertsaechde Zeeu die in de baren woont,
Die ’t zuyd en noorder as sijn wimpels heeft verthoont,
Is beyde d’Indien ontsachlijck opgekomen.
De Vries, de Stichtenaer lacht met den ban van Romen,
Velt Myters te gelijck en Albâas macht ter neer,
(40) Hij lijdt noch dwingeland, noch Gheestelijcken heer.
En d’Yssel, op ’t gerucht van ’t vryen van de stromen,
Die hecht aen dit geluck sijn stederijcke zoomen.
Soo veeler goede saack alleen te wederstaen
Was Groeninghen te veel, en sloeg’er hand met aen.
(45) Dus bittren haet ontsprong in zo veel onderdanen,
O grote Coning, uyt des Vryheyts droeve tranen,
Door dwang van Godsdienst en ’t verachten van ’s Lands recht,
Gestort. Wat hoopt ghy doch zoo langh dit voor ons vecht?
Aenschout hem die daer briescht op ’t brieschen vande baren
(50) En die ghy dick gevoelt het galeon bewaren,
De pijlen die hy daer heeft in sijn klaeu gevat,
Sijn zoo veel Heeren als de Leeu te voren had.
Nu meerdert haer getal door ’t wyen van haer palen,
Daer ’t mogende ghestoelt sijn achtste lit kan halen.
(55) Wy rijsen, en ’t begin van zoo geringe kracht
Wint alle hoop, en schrickt nu voor sijn eygen macht.
’t Geluck schijnt vol te zijn, en vreest sijn eyge treden.
Waer wendt ons deucht het hooft, en Neerlants roem sijn schreden?
Of spijt ons Romens eer en eyndeloos gesach?
(60) Of geeft den Hemel ’t geen de mensch niet hopen mach?
De Tyber die wel eer d’onnosele gebouwen
Van zoden opgeset heeft voor een stad gehouwen,
Die korts haer kleynicheyt niet ongewoon en was
Doe BRENNUS toogh te rugh, als Rome lagh in as,
(65) Dien hoop van wapens-spoet had alles af doen wachten,
Dwongh nae Vejentse macht, en Crustumijnsche grachten,
Liet in Italien geen steden onvermant,
En stelde metter tijd de werelt nae sijn hand.
Soo drongh zijn’ yver voort gevest op gunst der Goden,
(70) Tot dat de Meden selfs ontfinghen zijn gheboden.
Dusdanich was ’t begin van Pellâs jongelingh,
In wiens bedorven oogh een werelt was geringh.
Hy voegd’ aen Grieckeland de Babyloonsche muuren,
En Zoroastris rijck kon tegen ’t sijn niet duuren.
(75) Het vollick daer de Zee van Adria voor beeft,
Dat heeft wel eer op ’t weeck en naer moras geleeft;
Nae knoopten ’t Cyprus noch en Rodus aen sijn rijcken,
En Iovis waer de wiegh most voor haer leger wijcken.
Dus redd’ ons lijdsaemheyt, en d’ongekneusde moet
(80) In Vryheit van gewis, dwers door ons’ arremoed,
Tot verre boven ’t rijck van Memnons edel’ erven.
’T gewelt dat parsten ons dan oost, dan west te swerven.
Hoe kleyner van gebiet hoe hooger van bestaen.
Gelijck als van de wint een vlam komt voort te slaen
(85) Die uyt een teere vonck allenxkens werd gedreven,
Soo lang zy spijs ontmoet zoo houtser in het leven.
Hier bleef ’t Geluck niet by, dan ’t mangel datter was
Dat boet de wester Prins uyt Spagniens rijcke kas.
Dus lang was ons gesach gewent aen enge palen,
(90) Nu wert het uytgeleyt door Nereus blaeuwe zaelen.
De ruymen Oceaen maeckt van ons kleyne staet,
Een macht die ’t grootste Rijck in macht te boven gaet.
Het Land dat de voochdes Maria was gegeven,
En ’t geen een Keysers vrou uyt recht vervolgh van neven
(95) Te samen bracht, geteelt uyt ’s stouten Carels saet,
Dat houwlijcx goet wert nu gedeelt met onse staet.
De wapens schrijven ons tot wettigh’ erfgenamen,
Mits wettigh’ Oorlogh deê dat wy ons deel bequamen.
’T geen ghy besit dat is uyt aengereeckent bloet.
(100) Des Hemels gunst en ’t stael dat hielp ons aen dit goet.
Ghy staet op uw’ geslacht en vergehaelde maeghen,
Maer wy op onse deugt, daer wy ’t alleen op waghen.
Navolgers van ons’ eeuw schout Hollants wonder aen,
En prijst de naesmaeck noch van ’t welgeluct bestaen.
(105) Laet Troyen vry de eer van legers uyt te harden;
Het langsaem overgaen, doe die van Rome marden,
Sy Saguntiner lof. en dat de Lombard stae
Op ’t stoute houwen van ’t benaude Modena.
Numantia dat roem’ op tweemael seven jaeren
(110) Dat haer noch swaer belegh, noch honger kon vervaren.
Wy roemen op de hand van d’onverwonnen helt,
Die in een Sonneschijn meer als een vesting velt.
Die ’t Land met stad en recht bequam in weynigh daghen.
Oostend’ in’t derde jaer den Coninck opghedraghen,
(115) Breda alleen met tijd’ en gelt, en niet door deucht
Gewonnen, ’t is wat schoons. gunt Spagnien dese vrecht.
Limburgh is in een wenck aen onse staet vervallen.
Daer leyt een machtigh slot in sijn verheven wallen,
Dat ’t Capitolium in swaerte schier gelijckt,
(120) En dat Tarpejas steen in steylheyt niet en wijckt,
Dit, daer ’t een rouwe klip zoo veylich kan beschermen,
Gaf sich zoo schielijk op in onsen Winnaers ermen.
Dus ginck het Walachij ter komste van Trajaen,
Den Unger, die zoo zeer op pijl en boogh mocht staen,
(125) En Sevenberger dien noyt ongemack verveelde.
Ierusalem dat schier in arremoed vereelde,
(Des hemels troetelkint) viel Tito dus te buyt,
Dien haer hartneckicheyt t’hans swoer ten nagel uyt.
Nau roockten ’t lant van ’t stof en van ’t gewoel de bergen,
(130) Ons stucken hadden nau haer muur begost te tergen,
Of hare hevicheyt die wiert terstondt ghedweê
En sond volmachten uyt tot panden vande vreê.
Mit recht sich Limburgh op, dat nu was aen ’t bedaren,
Met maechdelijcken krans, die zy zoo menigh jaren
(135) Droegh ongeschent, en is bevallijck voortgetreen,
En sprack den Veltheer aen, by na met dese reen
Het Land, onwinbaer Prins, dat u werd opgedragen,
Is ’t geen dat sich wel eer met wapens heeft ontslagen
Wt ’s kloecken Geldersmans ontsachelijke hand,
(140) Doen Brabant eerstmael daer sijn wetten heeft geplant.
Een Keyser heeft my ’t recht van Hertochdom gegeven.
’K heb onder het gebiet van Lottrijck moeten leven.
Dat Portugael de eer van Coninckrijck bequam,
Wijt Tagus gulde stroom noch danck aen onse stam.
(145) Mijn naem was noyt gering, noch ongeacht mijn Landen,
Hoe licht sy vielen aen uw’ zegerijcke handen.
Of schoon u voorspoet al zo menich jaer beslaet,
En staegh nieuw Lauwerlof om uwe hayren gaet,
Soo gaf noch desen dach een luyster aen uw’ daden.
(150) Gelijck de Sonne praelt in ’t schoonst van sijn gewaden,
Als Phoebus langs het hoochst van ’s Hemels salen sweeft,
De laechte mydt en soeckt te rusten op de kreeft.
Niet anders wast uw’ glans, aenzienelijckste sterre,
Van Neerlands Hemel, nu ’t uw’ deught bestraelt van verre.
(155) Al is mijn kruyn zoo hoogh, dat sich de Winter daar
En ’s Somers ys en sneeuw kan bergen in mijn haar,
Te hoogher stijght uw’ macht en steunt op mijne bergen,
Daer ’t niemant veylich is u vyantlijck te tergen.
Hier koont ghy Vranckrijcks roem, de lang gelockte lien,
(160) En de verborgentheen van haer Druiden zien;
De heuvels van het Landt te Gulick zijn mijn palen,
En ’t heylsaem nat van Spa dat borrelt uyt mijn dalen,
De barsse Luyckenaer stijft my met kracht en moedt,
Wiens schadu-milde wout my voor de hitte hoedt.
(165) ’T Ardenner dichte bosch en groen bewassen holen
Doen menich Velt-godin ontrent mijn ackers dolen,
Triptolemus verleent my graen ten overvloet,
En Pan behaegh ick bet als heel Arcaadjen doet.
De Satirs komen hier haer geyle lusjes stelen
(170) By dertle Nimphjes, die haer lancx mijn wortel spelen,
En wentelen te saem met menich water-val,
En danssen op ’t geruysch van beeckjes sonder tal.
Daer vaeck de Maes af swelt, wanneer de groene telgen
En ’t weelderigh geboomt haer nat niet kan verswelghen.
(175) Campanien dat wijckt en geeft my d’eer van ’t bad,
En nergens zoo veel vreuchts als mijn gebiet bevat.
De Iachtgoddinne dwaelt met lust door mijn waranden,
Haer wint krijgt niet in ’t oogh, of ’t valt hem in sijn tanden.
De schoonste vogel die op Phasis oever leeft,
(180) Die Iason overbracht, daer Colchis eer af heeft,
Is my ghemeene spijs. Mijn bergen moeten lyen
Dat daer een rouwe hand rock marber uyt haer zyen,
En leeren my ’t gedult. Mijn aaren vol metael
Die geven puyck van ’t schut en schrickelijcke stael.
(185) Van Iaspis blinckt mijn borst. Mijn gronden uytgehouwen
Verleenen ’t beste stof daer ’t koper aen mach trouwen.
Het hert van Nederland dat valt u nu te buyt,
En Iuppiter die koos hier toe mijn ackers uyt.
Aennvaert my, Prince, doch als een van uwe leden,
(190) Al soeck ick schoon wat laet in uw’ verbond te treden.
Ick eerden Isabel doen ’t nood-lot zo geviel:
Maer doen my haere macht niet langer woord en hiel,
Veranderd’ ick van Heer en van besetting beyde,
Nu wensch ick dat ick noyt uyt uw’ bescherming scheyde.
(195) Besit voortaen gerust mijn hooghe sloten vry,
Op dat ick ’s krijchs gewelt hier nae niet meer en ly;
Omhelst mijn borgery doch eenmael met de vrede,
En dat geen vyants voet mijn klippen meer betrede.
Bewaert my als de uw’. O eenich toeverlaet
(200) Van eerbaerheyt, op wien nu al het mijne staet.
Al deê den Hemel my voor uwe wapens buyghen,
Soo doed my dies te meer van u genade tuyghen.
Die will’, en vyand dwingt, is dubbeld Zeege-heer.
Die komt den Hemel naest, die Gode geeft de eer,
(205) En die met dwangh van recht en met geschickte zeden
Sijn heyr hout in de macht, en in haer plicht de steden.
Al waer ghy heenen treckt daer volght u een gerucht,
Van ’t houwen van u woort en scherpe leeger-tucht.
Noyt straffens moe zoo langh de moetwil lust te leven,
(210) En doet den dullen Mars voor u castydingh beven
In ’t heetste van ’t gevecht. En nu ten strijde reê,
Maeck ghy ontfermingh plaets, en raserny gedweê.
Aenvaert ook mijn besit. Mijn Landen die verlanghen,
En strijden wie der eerst u wetten zal ontfanghen.
(215) Mit staeckt de Maeght haer reen. en maeckt een bly geschal.
Stracx hoortmen een gheluyt in heuvel en in dal,
Gelijck de cimbels en der Priesters kelen geven,
Als Berecintia ten hemel werd gedreven
In haer ghewyde coets. Of als Cythaeron maeckt
(220) Als ’t vrouwlijk Priesterdom van Bacchus is geraeckt.
Stracx wies de swavel aen in haer verheughde velden,
En d’ackers sachmen straxc een welgevallen melden.
Het Marber kreegh terstondt wat meerder als gemeen,
En d’oyen meerder melck als zy te vooren deen.
(225) De Wese toonde vreucht en scheen zijn heyl te voelen,
En liet de rijcke Maas vry door sijn groeven spoelen,
Met ruympt van oorloghs-tuych en allerhande waer.
So groten toegift had het natste deel van ’t jaer.

I. vander Burgh.

Petit 42a
[Ook in: Verscheyde Nederduytsche gedichten 2, p. 71-77]

[fol. A1r, p. 1]

UYTVAERT

DER

VEREENICHDE NEDERLANDEN,

gehouden over

Sijne Doorluchtige HOOGHEYD

FREDERIC HENRIC,

Hoogl. Gedach.

In sijn leven
By de Gratie GODES, Prince van Orangien, Graeve van
Nassau, &c. Gouverneur, Capiteyn Generael, ende
Ammirael, &c.

voor desen
In Latijnsche Verssen beschreven
Door den Hoogberoemden Poeët, ende Professor

D. CASPAR BARLAEUS:

Ende nu in Nederduyts naegevolgt
Door J. WESTERBAEN.

[Drukkersvignet].

IN ’S GRAVENHAGE,
By Anthony Janssz. Tongerloo, Boeckverkooper, wonende inde
Veen-Straet, inde Tien Gheboden. 1647.

Petit 95b
Vertaling van Iusta foederati Belgii, sive Exequiae celsissimi & invictissimi principis, Frederici Henrici: Petit 95

[fol. A1v, p. 2]

Aen mijn Heere
Mijn HEERE de Professor
BARLAEUS, &c.

MIJN HEER,

ALs ick my somwijlen in de weelige weyen uwe Latijnsche Poësye verlustige, benijde ick by nae my selven ende den genen, die de Roomsche spraecke kennen, dat vermaeck alleen te genieten, en wilde wel dat die wellust oock konde genoomen werden by onse Lands-luyden, die dier taele onkundigh wel wenschten deelachtich te kunnen sijn aen die leckernije die in uwe onvergelijckelijcke gedichten te proeven is. Dit is de oorsaecke dat ick dit u EE. laetste werck van sijne Hoogheyds hooglof. ged. Uytvaert weder in handen krijgende, en met groot genoegen herlesende, de pen in de hand nam, om te versoecken of ick in onse taele uwen sin enigsins konde uytdrucken. Ick weet wel dat uwe EE. reden sal vinden om haer dit mijn onderstaen te belgen, ende bekenne selver dat ick u groot ongelijck gedaen hebbe om dat ick my onderwonden hebbe het gene onmogelijck was, naemelijck, uwe hooge sprongen nae te springen, en u den volcke te vertoonen den genen die gy zijt. Waer door ick wel lichtelijck de groote opinie, die al de wereld met recht heeft van de voortreffelijckheyd uws verstands ende vruchten des selfs, soude koomen te krencken by den geenen die geen Latijn verstaende, uyt dese mijne naevolginge mochten koomen te oordeelen van de waerdye uwer wercken: Maer ick begere wel uytdruckelijck alhier, dat alle ende een ygelijck, die dit moghen koomen te lesen, uyt mijnen monde weeten dat ick de majesteyt uwer verssen soo groot en hoogdraevende, het çieraed soo kostelijck ende uytmuntende, de soetheyd soo volmondigh ende vloeyende kenne, dat noch ick, noch yemand die in desen geluckiger mochte sijn, die uytnementheyd uwer gedichten op verre nae souden kunnen nae aapen, ende die dat sich selven soude willen inbeelden te doen, soo veel soude uytrechten als of hy de straelen van de Son met een pinçeel wilde afmaelen. Versoecke voorts, dat ick hier mede magh voldoen, ende daer door uwe goede genegentheyd t’mywaerts niet en verliese, ende dat ick magh behouden de eere, die ick my inbeelde eniger maete overlanghe gehad te hebben, van te sijn ende te blijven,

Mijn Heere

Uwer E E goede vriend ende ootmoedige
Dienaer,

J. WESTERBAEN.
Op den Huyse van
Westescamp.
den I. Octob.
Anno 1647.

[fol. A2r, p. 3]

SIIN HOOGHEYDS
UYTVAERT.

DE Veld-Heer is van d’Aerd ten Hemel in gekomen,
De Soon des dapp’ren Mars heeft nu sijn plaets genomen
Ter Schouburgh vande Goon, en d’onverwonnen Held
Raeckt onder het gesternt waer aen hy maegschap telt.
(5) Noch ’s Hemels voor-beschick, noch ’s Werelds gunst en bede,
Noch Fame kan den Vorst versien van hooger stede,
Als dat hy sy gevoert tot boven wolck en lucht,
En sie hoe onder hem ’t verwonnen Spanje sucht.
Hy, tot des hoogheyds spits allenxkens opgeklommen
(10) Vervulde Zee en Aerd door d’eer van sijne trommen,
’T lof sijner Wapenen gingh wijder met de Son,
En wijl hy Phebus volght met zeege-koets, so von
’s Verwinners manhaft haer ten Hemel toe ghekoomen
In het Palleys der Goon, en Volck’ en aerd’ ontnoomen
(15) Geraeckt daer het geslacht der Helden leeft in lust,
En neemt versaet van eer by Hercules haer rust.
Bellone treed bedroeft met afgebroocke Lanssen,
Mars leunt op sijnen Schild, de Peck en Swaevel-kranssen
De Busch, het Lood en Lont, de Pieck, de Klingh, de Vuyst
(20) En arm van sweet en stof en ’s Vyands bloed begruyst
Verdoemt hy, en al ’t geen hem onlanx noch behaegde,
Als hy met vier en swaerd den boer en borger plaegde,
En wijl hy nergens meer de Prins in Waepen siet
So ken den Krijghs-God selfs sijn Ambacht langer niet.
(25) In ’t brandend’ Lipara daer is nau kool of voncken:
Geen Harnasch werter aen malkand’ren meer gekloncken,
[fol. A2v, p. 4]
Geen Blixemen gesmeet. Pyragmon sit vol rouw
En Steropes verstijft, en Brontes klaegt van kouw,
Om datter nu voortaen niet veel en valt te wercken,
(30) Men hoort geen gul metael in gloeyend’ oovens snercken
Gelijck het eertijts plagh. de frissche klepper staet
En stort niet eenen traen, en moglijck oft hem gaet
Als die door klem van rouw geen traenen kunnen lossen
En dat dit oock gheschiedt met reden in de rossen.
(35) De Krijschman die sijn Swaerd trock moedigh uyt de schee
Wet nu sijn toorn niet meer met staele punt of snee,
En wirp sijn Waepens neer doe ’t Hooft van ’t Krijsheyr ruste.
De Ruyter steeckt de walg, nu loom en sonder luste,
Van ’t kostelijck ghetuygh van sijn behangen ros,
(40) Van bruyn, van appelgraeuw, van schimmel, rap of vos.
Hy heeft geen vreugde meer met lint en fraeye stricken
De maenen, bles, en staert der Henxsten op te schicken,
Het mond’stuk wert niet veel geknabbelt dat het schuym,
Men oeffents’ in geen schuyr noch tommelts’ op het ruym.
(45) Geen sinlijckheyd en doet de Waepens onderhouwen,
De Leegers leggen leegh, geen donder van Kortouwen
Verbrijselt Huys en Kerck, nu sat van mensche-bloed,
En vree ist, daer so langh de twedracht heeft ghewoet
En stont op punt en recht. De Leeuw der Nederlanden
(50) Leyt neer sijn grimmigheyd nu Spanje bied haer handen.
De strijdbaer Zeeuw omringht van Zee aen alle kant,
De vrye Vrieseman beschermer van sijn land,
Byt ’t Gelders Vorstendom voegt sijn bekreeten oogen:
De naare Graf-godin de Rijx-steên door gevloogen
(55) Met ysselijck gehuyl verschrickt den Yssel kant
En brenght een diep gesucht en traenen over ’t Land
Daer Bisschops muts en staf haer seggen sagh verliesen;
De Waes-boer is bedroeft en mompelt in de biesen
Rondeel en Refereyn, en dicht een klaegend lied;
(60) De boesem, daer de Rhijn sijn stroom door heenen schiet,
[fol. A3r, p. 5]
Looft den geheelen Wael door ’t overtolligh hicken,
En daer de Maes den boord der Luyckse steên komt licken
Wert stael en yser bleeck en kool en swaevel-goon.
Noch wijder gaet de schrick. de gouwe Lely-kroon
(65) Vast aen den Pijlen-bos door dieren eed verbonden,
Het groote Britten-land, so in, als buyten Londen
Door Rijcks-twist afgement van rouw en droefheyd smelt,
Den Hes gevoelt sijn huys ontbloot van desen Held,
En Sweede stort op dien Achilles haere traenen
(70) Die desen Spits-broer mist. oock de Venetianen
Verliesen in dit Lijck des Oorloghs voor-geschrift
En ’t puyck van krijgens kunst, soo door en door gesift,
En wenschten uyt dees stam een spruyt te sien her leven
Die ’t Ottomannisch heyr mocht in sijn ysers geven
(75) En drijven met geweld de Turcken uyt het land
Daer Iupiter wel eer een veyligh’ Herbergh vand.
Vrou Tethys, die de kust bespoelt met soute stroomen,
Schrickt, nu haer sijn ghebied te waeter is genoomen,
En soeckt vast om en d’om dien Ammirael in Zee,
(80) En tracht het rancke Schip te bergen op de ree.
Des Vorsts doorluchte Siel van ’t Lichaem is ontbonden,
Sijn daegen zijn voorby, en d’ eeuwig’ avond-stonden
Gevallen op dit Hooft ontvoeren Son en Dagh
’t Verbonden Nederland, Europens Blixem-slagh
(85) Moet door de bleecke Dood in duysternisse smooren,
De groote klock ons tijds en laet sich niet meer hooren.
Die eertijs op den Helm de zeeghe-pluymen droegh
En dapper met het swaerd op ’s vyands drommen sloegh
Gepurpert van het bloed, en in de Spaensche benden
(90) Van damp en roock verwart, sich von alleen in ’t enden,
Leyt neder, op sich selfs niet al te wel gesint
Om dat hy in sijn hand gheweer noch waepen vind.
Soo was het aenghesight van Drusus aen te schouwen
Doe Gods-vrucht binnen Room’ het lijck-vuer dede bouwen;
[fol. A3v, p. 6]
(95) So was de Macedoon op purpre sprey te sien
Omçingelt van het puyck der hoogher Oorlogs-lien.
So toonde Scipio, so was sijn doode wesen:
Want oock in onsen Vorst is Roomsche deught te lesen,
So valt oock in de dood sijn oogh den vyand bars
(100) En blijckt daer uyt het hert van een gewissen Mars.
So, als de felle Leeuw ghetroffen door en weder
Sich streckt en met de dood sijn gramschap leyt ter neder,
Verdwijnt niet heel en al de wreedheyd van het dier;
Men merckt noch in sijn oog een vonck van ’t eerste vier,
(105) Sijn klaeuw schijnt noch te slaen, sijn tanden noch te scheuren
En heel de rompe dreyght indien ’t hem mocht gebeuren.
Wy treeden al te groeff, en volgen achter aen
De lijck-koets, aedemloos, om mee in ’t graf te gaen,
Wy sterven met den Prins, en op de selve steede
(110) Daer sijne dood-kist staet daer is den onse meede.
Nochtans de Castiljaen hier in geen eer en wan,
Geen beuyt off plunderingh van een verslaegen Man,
Hy sleypt geen Perses mee, den Vorst der Macedoonen,
Noch voert in een triomf Jugurthaes hooge throonen,
(115) Hy hout geen uytvaert hier van Crassus omgebraght,
Off Varus, met het puyck van Romulus geslacht.
Geen Cannens nederlaegh kan onsen roem verkorten
Geen stroom van Allia sagh Vorst en leger storten,
Men heeft in Regulus sijn spot-lust niet gelest,
(120) Noch het geluck begaff dees Hannibal op ’t lest.
In ’t midden van sijn eer en versche laure-kranssen
Gaet onsen Veld-heer heen: en Vlaemse stêen en schanssen
Noch van den bloede laeuw, den Spangiaert af geporst
Verçieren het gebeent van desen Zeege-Vorst.
(125) Doorluchtigh Graf, ick sal u pijlers niet besetten
Met roos’ off lelien of sachte violetten,
Noch op u marbre-sarck den balssem storten uyt
In ’t rijck Arabien geleeckt uyt rieckend kruyt.
[fol. A4r, p. 7]
Ick klaegh niet by ’t gebeent van murwe Venus-wichten,
(130) By geen Leanders as versuchten myn gedichten,
By schaduwen of schim van sielen, laf en weeck.
Maer een die Peleus-Soon off Hector wel geleeck
Stelt sich mijn geest te voor, een lijck-vier doet my spreecken
Om Cesars, om Marcels, om Brutussen ontsteecken,
(135) En op dees Schou-burgh toont sich menig braef Romeyn
En wie ter oorlogh was oyt dapper Capiteyn.
Gy liever, ô Soldaet, komt stapelt hier ter aerden
Uw’ ysre rustingen, uw’ helmen, pieck en swaerden,
Kruyt, kogels, lont en schut, en klinckend Harrenas,
(140) Die voegen alderbest by desen Helden-as.
Hier mee plagh hy te veld sijn vyand aen te treffen
En maeckte wallen laegh en hooge toorens effen
En deedse springen door de lucht tot puyn en stoff;
Door sulcken waepen-tuygh bevocht hy roem en loff
(145) En dee sijn heldre naem door al de wereld klincken
So wyd om ’t groote Rond de Sonne-straelen blincken.
De voetknecht gae bedroeft, de straffe ruytery
Met wanckelbaere schreen vervoege sich ter zy.
Dien staet en oorloghs-eer gelijckheyt heeft verbooden
(150) Doe gaen in een gelit de liefde tot den dooden.
De reeden die alhier den Hopman weenen doet
Betreckt in een geschrey den minsten man te voet.
Men speel geen vrolijck lied off heldre leger-stucken,
Men hoore geen Clairon, en doe den blaeser drucken
(155) Een dooff en naer gebrul ter droever trompen uyt*
[vs. 155 trompen uyt er staat: tromp en uyt]
De trommel stom gemaeckt bromm’ een bedompt gheluyt.
Gy oock, die s’Hemels wil den volcke moet verkonden
En haere herten leyt door wel-bespraeckte monden,
Komt send met my tot God oprechte suchten heen
(160) En soeten offer-reuck van vierige gebeen.
Vry onder sijn beschut stont gods-dienst en gewissen,
Hy reyckte waeter toe om ’t knibbel-vier te slissen,
[fol. A4v, p. 8]
Door sijn gesagh so kreegh vervolgingh bocht en krack
Die in den burgeren de vreed’ en liefde brack.
(165) Hy wist met soete macht ’t verstrooyde te vergaeren
En het onstelde bloed met sachtigheyd bedaeren,
Een yder ongeschend sich van dees Prince roemt
En voor sijn richter-stoel is geen party gedoemt.
Gy, Raed-huys, die het volck bestiert nae goede wetten
(170) En schrickt den boose-wicht om ’t quaed-doen te beletten,
Die onder HENRICKS naem de misdaet hebt ghestraft
En den onnoselen genae en recht beschaft,
Behanght u kaemeren met droeve cyparissen
En doet het opgeschift van uw papieren wissen.
(175) Geen dictum, geen arrest, of erger mandement
Beswaere man off vrouw, geen landman sy geschent
Door hongerigen buyck van die de boeren plaegen,
Men gun den schuldighen, die men te hooff komt daeghen
Een weynigh aedem-tochts, om voor het algemeen
(180) Sijn eygen droeffenis Godvruchtich te besteen.
Gy Pallas opent nu dijn Tempelen en Panden,
Men wees oock onder Hem den deftighen verstanden
De weegen om haer hoogh te heffen uyt het stoff,
Geef haer wel spreeckendheyd tot uytingh van sijn loff
(185) En doe door meer geluyt de hooge Schoolen brommen,
Door dees Mecenas is geleertheyds eer geklommen.
Breda, door zeege-vier de wereld door bekent
Steeckt u een fackel aen; die niet en was gewent
Als dolle trommelen en bloedighe trompetten,
(190) Als donder van ’t geschut en blixem der musquetten
En ’t vreesselijck geknars van harnas en van stael
Vervult haer wallen nu met hoogh-geleerde tael.
U saghmen oock de dood, ô wyt beroemd’ Athenen,
Van Alexander ver van Babylon beweenen,
(195) Gelijck de Tiber oock aen sijne Prinssen dee,
Het sy Vrouw Agrippyn ’t gebeente sleypte mee
[fol. B1r, p. 9]
Van haer Germanicus uyt Syrien te Roomen,
Off d’ assche van August begroeff aen zyne stroomen.
Maer dat een mensche treurt en is soo euvel niet:
(200) U, Sterren, vorder’ ick, die eeuw’ge stralen schiet.
Door U bleeff menichmael de Zeege by Oranjen,
Ghy kost verminderen de Heerschappy van Spanjen
En kreucken het ghesagh der grooten Castiljaen
Daer wy aen ’t laeuwe West de Son sien onder-gaen.
(205) Ghy, Persen, die om hoogh uw brandend swaerd gaet heffen
En dreycht met grammen moedt uw vyandt noch te treffen,
Bedeckt uw klare glans met swarte Wolcke-kleen:
Ghy hebt al eers genoech door uwen arm bestrêen
En in het heete bloed uw rechter-hand gewassen;
(210) Ghy, die het Noorder punt bewaert van ’s Werels assen,
Beerinnen, groot en kleen, voor ’s Hollands Scherm-heer wijckt,
Vergeet u grimmigheyt wijl ghy dees staesy kijckt,
En treckt Boötes mee van boven nae beneden.
Alcide, die de Hel en monsters hebt bestreden
(215) En ’t Wilt en Koninghen verwont met knods’ en knuyst,
Dees Prins, wiens Lijck men nu hier in der aerden huyst,
Nae-yvrig van uw’ eer tradt achter op uw’ hielen,
En sloegh op ’s Koninghs hooft dat Helm en Pluymen vielen.
Men denck niet dat ghy zijt Engonasis alleen
(220) Om met de slincker voet op ’t Draecken-hooft te treen,
Dees eere sal na u d’ Oranje-Vorst behooren.
En ghy, ô Cepheu, die de Croon droeght van de Mooren,
Bestraft het dreygement der straffe Spin-godin,
En doet haer ’s levens draet verlengen nae u sin.
(225) Cassiopaea slae uw’ handen van malkander
Dat Ariadnes Kroon in duysterheyd verander
Der Seve-sterren glans van droeffenis vergae
En volg’ het Vorstenlijck de bleeck’ Andromeda.
Soo voele desen rouw wat boven en beneen is,
(230) En toone mede-leet in schaede die ghemeen is,
[fol. B1v, p. 10]
En volge my die ’t al met schreyen gae te voor.
Schud nu dijn Tempelen en beeve Kerck en Koor,
Ghy waerdigh Opper-hooft der neghen Sangh-Godessen,
Schenck my het hoeven-vocht uyt ongemeene flessen,
(235) Breng aen de Noorder Strand u Delos en Parnas
En geef uw Dichter kracht als ’t wel voor desen was.
Ick, die so dickmael van uw daeden heb gesongen,
Van Land en Waeter-Goon door waepenen ghedwongen,
Van volckeren getemt daer ons de Son verlaet
(240) En daer de dagh-bodin weer voor hem henen gaet,
Van Konincklijcke schat geplondert in het Westen,
Van vlooten overmant en ingenoomen vesten,
Sal voor de laetste mael opstijgen tot u loff
Doorluchte FREDERICK, en onder ’t schreyend Hoff
(245) En traenen van het Land, van Koninghen en Vorsten,
Sal uyt godvruchtigheyt tot uwen roem uytborsten,
Op dat het Vaderland, dat uwe daeden kent,
Vertel door mijn gedicht u zeege sonder end.
Te Delft dee u geboort den Borgeren verblyen
(250) Doe dees, nu grijse krijgh, was in zijn groene tyen,
Maer haest wierd uwe wiegh met s’Vaeders bloed besprengt
Door de vervloeckte hand eens moordenaers geplenght.
Gy schreyden onbewust van sulcken overkoomen
En kende niet de wraeck by Arragon genoomen,
(255) Doe Koningh Phlips sijn ban en blixem had gevelt
En op ’t onschuldigh hooft het moort-loon was gestelt.
Heel Lemnos was voor uw tot voorspoock aen het sweeten,
Doe stoockte Steropes zijn oovenen en keeten
En sloegh met armen naeckt op ’t ysren aenbeeld sterck,
(260) Pyragmon sagh voor heen het volgend oorloghs werck,
Wat krijghs-tuygh muyr en wal en sterckten souw verkrachten,
Wat steden openen by overtrocke nachten
En breecken poort en slot en grendelen in tween,
En werpen stuck en stol door lucht en wolcken heen,
[fol. B2r, p. 11]
(265) En weer ter hellen toe het Aerdrijck open scheuren.
Men hoorde Lachesis ontrent de wiege neuren,
Men rolt in dese wiegh Europaes deel en lot,
Sijn zeege-rijcken arm sal niet beswijcken, tot
Philips, al om gevreest, door tal van Koninghrijcken,
(270) Sal krijgen selver schrick voor sijn musquet en pijcken;
Door dit so teer geschrey sal noch de kroon en top
Vry neder daelen van so hoogh verheeven kop.
En, even als een Leeuw getemt leert aen den band staen,
De trotse Castiliaen ootmoedigh aen de hand gaen,
(275) In Holland krijgen vree en volle vryigheyd
Den Spanjaert afgepynt door haere dapperheyd.
Ghy reyckt met u geboort aen Keyserlijcke kroonen
En ingevlochten in so steyl verheeven throonen
Telt uwen af-komst van Voor-Oudren hoog vermaert,
(280) Die Roomen beven deen, dat niet te wel bewaert
Sich haest gewonnen sagh, gerooft, geschat, geschooren,
De Paus in hechtenis, de gansche stad verlooren.
Den genen dien de Staf en Mijter was vertrout,
Heeft Vranckrijck oock gevreest, hoe wel op wapens stout
(285) Dien Geldre en Henegouw toeschickte mans en paerden
Die draefden over veld versien van Lans en swaerden,
En Vlaendren sond gewelt van dappre soldenaers
En bond de gramschap in, gespitst op Adelaers.
Uw Vaeder wast, die ons, ons vryheyt, onse rechten
(290) Beschermde voor ’t gewelt der wreede Konings-knechten
En Neerland staenden hiel, doe ’t moeloos Algemeyn
Versuchten onder ’t jock gedruckt op groot en kleyn,
Doe ’t nemmer eynde was van branden en van blaecken
En d’armen Onderdaen aen galgen en aen staecken
(295) Den Hertoghs moord-lust boet’, en pael en vier en as
Van onverschrocke deugd de rechte meester was.
Vergeet niet heldre Faem, te spreecken van Louyse,
Komt uyt dit duystre graf, doorluchte Moeder, rijsen,
[fol. B2v, p. 12]
U naem, Mevrouw, sy oock in boeck en schrift vermelt
(300) Daer men van Coligny de deught en daden stelt,
En sich* de groote lof des Admiraels laet hooren,
De soon des Oorlogs-God wert uyt de Zee geboren,
En Aeol maeckt hem hardt door water, lucht, en windt,
En vult met strijdb’re moet het onvertsaeghde kindt.
(305) Sijn Moeder selver bindt den Degen op sijn syde,
En hitst hem op om ’t leed sijns vaders niet te lyden,
En geeft hem wrock en wraeck van jonghs op in sijn pap.
Nu speelt hy met ’t Geweer en set sijn voeten schrap
Terwijl den arm en hand, noch wat te swack tot vechten,
(310) Het geen sy niet vermach wel wenschten uyt te rechten:
Nu handelt hy ’t Pistool, Musquet of Carabijn,
En doet door oeffeningh zyn krachten grooter sijn.
Soo dee Phillyrides Achillis sterckte wassen
En kost de wapenen op macht en jaeren passen,
(315) Daer na quam ’t volle pit in beenen en gewricht
En uyt zyn handen gingh een snel geschooten schicht.
So velde Mars de Pieck noch in zyn kindtsche jaren,
En ’t spel van Atreus-soon kon Griecken-landt vervaeren;
So wreeckte Fabius den sijnen met de wil
(320) En meenigen Romeyn die door den swaerde vil,
Beschreyt van Vrindt en Maegh, doe hy noch naeu ghebooren
Wist van geen sammelen om Hannibal te smooren.
Sijn broeder, hoogh-beroemt door Wapens, gingh hem voor
En gaff den Jongelingh tot dapperheyt de spoor.
(325) Die moedigh op ’t geluck sich voeghde by het vechten
Daer s’ daegs of in de nacht yet groots viel uyt te rechten.
Gy, Vlaend’ren, zyt getuygh, doen gy ontrent uw strandt
Twee Legers tegen een, twee Oversten gekant
Saeght met een rouwen draf d’ een op den and’ren schocken
(330) En schilderen met bloet hun wapenen en rocken,
Daer ’s Velt-heers wijsheyt sondt de Schepen van de kust
En yder vechten dee, of met, of sonder lust.
[fol. B3r, p. 13]
Men sagh den eersten wol noch naeulijx op uw wangen
Gy wenst met eygen handt den Ammirant te vangen,
(335) En dryven Aelberts Heyr nae boey en ysers heen;
Ghy saeght hoe wedersyds halsterrigh wierd gestreen
En wout wel sijn gemengt, kloeckmoedigh boven jaren,
In ’t heetste van ’t gevecht der voet of Ruyter-scharen,
Om Maurits moed noch meer t’ ontvoncken door den loff
(340) Van uw, noch teeren arm, geverwt van bloet en stoff.
Dyn broeders Zeege quam veel tyts u slaep verstooren
En sijn verwinningen mishaeghden wel uw’ ooren,
Het speet u al-te=mets als sulcke tydingh quam,
Om dat hy so veel blaen van die Laurieren nam
(345) Die metter tyd uw Hooft behoorden te bekranssen.
Nu nam hy al te veel den Vlamingh Steen en Schanssen,
Nu Geldersman, dan Vries, en ’t scheen u dat alleen
Aen hem den Hemel wouw het Zeege-lof besteen.
Hoe dickmaels hebt ghy wel des Koninghs ysre benden,
(350) Gevoert van ’t moedigh Ros, aen Wael en Rhijn doen wenden,
En hieuwt haer op de vlucht van acht’ren in de staert,
Of braeckt haer dommen deur, en Krijghsman sonder baert,
Verwont de dapperheyt der gryse Oorloghs-helden?
Wat saeght gy roock en vlam verwoesten Dorp en Velden,
(355) Doorluchte Spinola, doe Leuven adem-loos
Besuchten haere scha, en Brussel gram en boos
Vervloeckte ’theyloos vier, wanneer sy van haer Wallen
Sagh menigh Huys en Hoeff in as en koolen vallen
En hoorde voor de Poort, vervult met schrick en rouw,
(360) Het oude Geuse-liedt, WILHELMUS van Nassouw.
Wat heerlijckheyt verscheen aen Rhijn en Necker-stroomen
Doe verre boven Maes en Moesel is gekomen
Sijn uyt-getrompte naem, doen hy der Staten macht
Op vreemden boom by ’t Heyr der Duytsche Vorste bracht!
(365) Daer ’t Leger, oneens door verscheyden Opper-hoofden
Om voor een achter-tocht, terwijl men haeyre-kloofden,
[fol. B3v, p. 14]
Verspilde tyd en kans, tot dat met schut en pack
De Vos van Genua ontslipte met gemack.
So menigh Schans of Stad uw Broeder heeft gewonnen
(370) So veele wonjer mee; de Somerdaeghse Sonnen
Bescheenen u gelijck als ’t Leger lagh te Velt:
Gy waert de Twelinggen by ’t Creeften-Heck gestelt,
So liepen u gemeyn de nachten en de daegen:
En watter in de Krijgh off Vrede was te waegen
(375) Daer deelden gy gelijck aen voor off tegenspoet,
Als Castor in den strijd met sijnen broeder doet.
Men sag u naeuwelijx van ’t Land tot Veld-heer maecken
En van haer draegen op het hoogh bewind der saecken
Off vanght van Oorlogh aen, en even als voor heen
(380) Wert voor de Vryheyd weer met lyf en siel gestreen.
Ghy let op s’ Lands bestier en rust u toe ten stryde,
Bellone ryp van breyn vervoeght haer aen u zyde
Met trommel en Trompet, die selver uytgeleert
In krijghs-kund’, u de naem van meesterschap vereert,
(385) Nu lust haer aen te sien het heyr te voet te paerde
Sich oeffenen in ’t velt, met busch, met pieck, en swaerde,
Nu ’t voorhooft grypen aen, nu geven in de sy,
Nu sluyten de geleen, nu openen de ry,
Nu rond, nu vierkant staen, nu rechts nu slinx te keeren,
(390) Nu sich begraeven om den vyand af te weeren,
Nu buyten graft en wal in oopen velden staen,
Nu bruggens over ’t valck van diepe stroomen slaen,
Nu maecken wegh en pad door sinckende moerassen
En neemen ’t waeter wegh uyt poelen en uyt plassen.
(395) Dit is u eygen kunst. Nu neemt u yder aen
Om onder s’ Vaders sorgh en Velt-heers last te staen.
Elck Hopman is bereyt met willige Soldaeten
Te volgen waer gy ’t heyr der Hoogh-vermogen Staten
Te waeter off te land te voeren zyt gesint,
(400) Elck luystert nae u woord en past op sijn bewind.
[fol. B4r, p. 15]
Ontsluyt my, Erato, het langh vervolgh der saecken,
Doet uwen Dichter vry door alle Landen raecken,
Leyt hem ter poorten in met oogen opgespert,
Vermengt hem onverzaegt daer hard gevochten wert,
(405) Brenght hem te scheep vervult met helsche dreyghementen,
Hy vall’ op ’s Koninghs vloot, hy neem zyn schat en renten
En pronck met silvren beuyt. Gy Sang-godinne wend
U seegen op zyn pen, en sterck hem tot het end.
Het eerst is Oldenzeel aen zyn Victory-kroonen
(410) En komt voor uyt den wegh tot grooter dingehen toonen.
Grol volght. De zeege-faem te met gesteegen op
Klimt tusschen Oostenrijck en Nassauw na den top.
Mars opent ruymer veld, en stort door enge sluysen
Zijn krachten wyder uyt. Wy saeghen meer verhuysen
(415) De meesters van die stadt, die daer in gloory stelt
Dat sy gewonnen is van sulcken oorloghs Held,
En best geraeden vind den Leeuw getrouw te wesen
Als vorigh’ heerschappy of Adelaer te vreesen.
Doe wiert het Weseltje verrast by morgestont,
(420) Daer Diedens wackerheyd een openinge vont
Door een vervalle vack der onbewaerde Vesten,
En wijl voor Koeck-koecks-bergh de Veluw is ten besten
En Phlips en Ferdinand daer draeven over veld,
Berooft haer eene nacht haer beuyt, haer schat en geld,
(425) En sluyt de poorten toe wanneer sy wederkeeren,
En lacht den aenslach uyt der Oostenrijcxse Heeren.
’Tverbonde Land nu schier in schrick en angst versonck,
Doe Spaensch’ en Duytsche knecht het Yssel-waeter dronck,
Doe Gelderland den brand van ’t schraele land beschreyde
(430) En Dorpen sagh in vlam en toorens in der Heyde.
Hier is nu Hannibal, en Brenno voor de stadt.
Maer onder dese Vorst is weder moed ghevat.
De Son quam ’t Vaderland met nieuwe glans beschijnen
En joegh de wolcken wegh. De Spaens’ en Duyts verdwijnen
[fol. B4v, p. 16]
(435) En decken het gesicht van spijt en schaemte gram
En treuren om den val die schielijck over quam.
Men had met dam en dijck en waeteren gestreeden,
Men had de Vecht beschanst, den Vyand afgesneeden,
Men hadde by der hand wat macht en moet vermagh:
(440) Maer kracht noch dapperheyd gaf so bequamen slagh
Als die haer dreygen quam het keelgat toe te schricken,
Juyst als de dageraet den silvren dauw quam licken
En sagh de brugge slaen, de Krijghsman op de wal,
De poorten overmant, de Wesel in de val.
(445) Niet anders ginght in Zee den Koninghlijcke scheepen
Van goud en silver rijck. Men sagh van Nassau sleepen
Het Colchis van Peru, en met de gulde vacht,
Den Spaenschen uytgeschudt, sijn kielen weer bevracht.
Die lichten haer den huygh, en swolgen in haer rompen
(450) Den kostelijcken schat van goud’ en silvre klompen.
Daer Phebus aen de Kreeft sijn soomer-straelen went
En ruckt sijn paerden om, is s’ Vorsten loff gement.
Daer Cuba leyt en lijt de barningh van de baeren
En daer Matança ver den Schippers die ’t bevaeren
(455) Sijn ree en Haeven toont, valt plunderigh en vracht,
En met so rijcken beuyt versiet men Schip en jaght.
Het blinckend ingewant de Potosijnsche bergen,
Dat met sijn wittigheyd de blancke Maen kan tergen,
Vaert heen na Hollandt toe; de Schipper staet verblijt
(460) Verwondert van sijn vracht, gekreegen sonder strijt,
En siet de schatten aen met sweet noch bloet bedropen;
Waer sou men beter koop so grooten roof beloopen?
Men seyt dat Panamá dit onheyl heeft beschreyt,
En al wat uyt Peru daer heen sijn rijckdom spreyt.
(465) So deelen wy met Phlips oock in de nieuwe Landen
En nemen laete wraeck der ketenen en banden
Van Attapalibá, en ’t goddeloos bestaen
Dat tegen ’t volckren recht Pizarro dorst begaen.
[fol. C1r, p. 17]
Fortuyn gaet uyt het spoor der mogelijcke dingen
(470) En moedigh op ’t geluck derft noch al hooger springen.
De Vorst wint ’s Hertoghs-Bosch, dat al de werelt leert
Dat niet onwinbaer blijft daer hy sijn waepens keert.
De Goden swoeren ’t stuck, en was die stad en wallen
Van hooger hand gedoemt in sijn geweld te vallen.
(475) Vrouw Vesta slorpte ’t nat en maeckte poelen droogh,
Neptuyn nam wegh waer uyt de krijgh sijn voedsel soog,
Mars maeckte krachteloos het kruyd der Hertoginne,
Diane leerd’ hem met de wyse Schild-goddinne
Rivier en waeteren bedwingen met een toom;
(480) Nu werpen overhoop het aertrijck in de stroom,
Nu weder over ’t land de woeste stroomen brengen,
Der Goden wooningen d’ een met den andren mengen,
De Satyr in het bosch door waeter-nymf behoen,
Door ’t duystere Palleys van Pluto henen woen,
(485) Ontsteken in der aerd bedriegelijcke vuyren
En door salpeters kracht doen bersten wal en muyren[,]
Nae dat die buyten-schrick, die bos-draek lag verkracht,
Scheen minder als het plag wat d’ outheyt eertijts wracht.
Geen Room’ off Grieckenland haer wercken meer verwondert,
(490) Dees groote zeege-klock all’ andren overdondert.
Wat men voor Capua, off voor Karthago dee,
Wat Tyrus, wat Sagunth van haer beleggers lee
En kan by dit gevaert in een gelit niet draeven.
Hier is van Xerxes weer een Athos door gegraeven,
(495) Men heeft hier schans op schans, en dijck op dijck gheplant,
Men brachter Pelion op Ossa metter hand,
Men lieter tot de krijgh niet ovrigh voor de Goden;
Hier heeft aen het geweld vernuft sijn hand gebooden,
Den arbeyd aen ’t verstand, ’t geluck aen al-te-mael;
(500) Des overwinners loff was al de werelts tael,
So keerde Bacchus weer uyt d’ Indiaensche Steden,
So quam Aemylius te Roomen in gereden,
[fol. C1v, p. 18]
So Titus na ’t verdelgh van ’t sterck Jerusalem,
So juychte ’t Land al om met hand-geklap en stem.
(505) Nu is de Spaensche macht weer elders aen te randen
Men roept my over Zee aen ver gelegen stranden
Van waer my ’t wilde Land belast te spreecken uyt
Dat in Philippus oor niet al te wel en luyt.
Ick volgh u, groote Vorst, en sal aldaer begieten
(510) Uw’ Lauw’ren met het sap der soete suycker-rieten.
’T is niet genoegh dat gy die wont in ’t kruydigh Oost,
Daer de Moluc met winst den graegen Koopman troost,
Off daer de Niger stroom sich berght in swarte sanden,
Alwaer de Moriaen blinckt met zyn witte tanden,
(515) Off daer de Persiaen in sachte zyden duyckt,
Off daer den Arabier nae soete balssem ruyckt:
Den Oorlogh rijst in ’t west, daer in Vrouw Thetis stroomen
De Son verdwijnt en ciert haer rock met gulde zoomen.
Men send op sijn beleyt bemande Vlooten heen
(520) Die met haer kielen dwers door Atlas golven sneen,
En namen in met macht de Baey van menigh Heyligh:
Noch voor Sin Salvadoor, noch voor haer selven veyligh,
Het schoon’ Olinda volght het lot van Fernabuck
En gaf voor kleyne prijs haer val en ongeluck.
(525) Hoe neep den Portugijs die neerlaegh in sijn lenden,
Hoe sagh de Castiljaen sijn ondergangh in ’t enden,
Sijn vleugelen gefnuyckt, sijn schatten wyd gerooft,
Alwaer de Sonnetoorts in tween den Hemel klooft,
En maeckt de Wereld door den dagh van twaeliff uyren!
(530) Hier boutmen and’re Steen, hier rijsen nieuwe muyren,
Men doet rivieren wyd met vaste brugh begaen
En om ’t vermaert Recif veel stercke Schanssen staen,
Casteelen in de Zee, en steene Bateryen
Om haer voor s’vyands macht te waeter te bevryen.
(535) De vogel-struys betreet de boord van Rio-grand,
En die gebooren is aen Wael of Maese-kant
[fol. C2r, p. 19]
Gaet voor gheselschap mee. Tamarck geeft druyf en rancken
En schenckt den Noortman most; en liefelijke drancken
Deylt vreemden Hemels gunst den vreemdelingen mee.
(540) Pariba komter by en maeckt zyn giften ree
Van soete leckerny. De Pernambockse Maget
Met helder’ oogen siet hoe sy haer selfs behaget
In ’t klappend spiegel-glas, verwondert van den aert
En milde schoot des lands dat sulcke vruchten baert,
(545) En geeft het soete sap in ’t hooge riet gewassen;
Het Noordsche Krijghs-volck vecht daer met zyn vierig’ assen
De Son voor henen loopt; De silvere rivier
Gevoelt op zijnen rugh het Zeeusche roer en stier.
De stromen zyn verschrickt van d’ ongewoone volcken
(550) ’t Barbarisch waeter suypt ons bloed in zyne kolcken,
De nieuwe vreemdelingh siet Adams kinders naeckt
En loopen sonder schaemt’, en na de reeden haeckt
Waerom de broeders, d’ een van d’ ander, so verschillen,
Die dus, die so gekleedt, en die met bloote billen.
(555) Den ingeboorelingh voor den uytheemschen vlucht
En ziddert als een bladt voor ’t yslijck krijghs gerucht.
De schepen, die hy siet, vreest hy dat Legers voeren,
En beelt sich selven in dat uyt geloste roeren
De dood hem sekerlijck sal vallen op het lijf,
(560) En ’t Schut vermorselen, hem, kinderen, en wijf.
Wy sien recht boven ’t hooft de felle Sonne-paerden:
Wy sien een vreemt gesternt verrijsen van der aerden;
Hier is het Grieckse schip dat gulde Vliesen vaert,
Hier brandt het Wieroock-vat, hier pronckt de Paeuwestaert;
(565) Hier is de Water-slangh en toont zyn rugge bochtich,
Hier zyn ons Winters warm, ons Soomer-maenden vochtich,
Hier heeft men tweemael Oegst, en d’ onbekende siet
Hoe dat de Son de schaeuw nu Noord nu Zuyden schiet,
Nae hy de middellijn nu gints nu weer komt warmen.
(570) Hier vult met menschen vleesch Tapoeyer maegh en darmen
[fol. C2v, p. 20]
En heeft de muyl en hand met vrinden bloed begruyst,
Die hy niet in der aerd, maer in zyn pensen, huyst,
En schept een groot vermaeck in danssen en in springen
Op vreesselijck geluyt van ongeregelt zingen.
(575) So men te huys oyt schae van Duyne-kercken lee,
Hier rijst een ander op, dat dreyght Philippus mee,
Van waer men tegens hem noch schepen toe sal rusten
Om hem te plunderen op vreemde zeen en kusten.
Dees zeeghe wert gevolcht van nieuwe lauren looff
(580) Weer in een ander werlt, daer Toolen siet ten rooff
De vloot van Isabel met schut en volck gegeven,
En door dit nieuw bestaen de Scheld van vreese beven.
Geswooren Oversten en Chrijschluy grof en dick
Versuypen in het Slaeck, en smooren in het slick.
(585) De kreecken uyt haer mond ontelb’re sloepen braecken,
De bancken, riem en spaen van ’t heftigh dreygen kraecken,
Een yslijck scheeps geschrey doet loeyen lucht en stroom.
So gingh met dappre moed wel eer het strijdbaer Room
Den Africaen te keer, en klonck hem in zyn lenden;
(590) So dee Carthago mee, wanneer de kans sich wende,
En dat Xantippus weer versloegh de Roomsche macht
En haren Veldheers selfs gevangen binnen bracht.
So deckte Xerxes mee het Helles-diep met kielen
Doe hy geswooren had Athenen te vernielen;
(595) So Nicias, so oock de Macedoniaen
Doe hy door strengh belegh dee Tyros overgaen;
So quaemen sich ter zee met volck en schepen spoeyen
De t’ saem gespanne broers om Troyen uyt te roeyen.
Hier zyn Thermopylen, hier Salamin, hier mee
(600) Zyn enghten, daer men kloeck den Vyand in bestree.
Geen Trebia so veegh voor Sevenberghse knechten,
Daer Romens borger-hooft de neerlaegh lee in ’t vechten.
De kloecke Batavier neemt alles wat hy vind,
En sleypt de Spaensche macht, gedient van ty en wind,
[fol. C3r, p. 21]
(605) De zeeusche stroomen af, met scheepen, schut en knechten.
Niet minder was ’t, doe hy de Maese gingh bevechten,
En dee hem vast geboeyt versuchten in sijn kolck
En voerde vol van moet sijn waepenen en volck
Door ’t hooge Luycker-land. Hier wert al weer gewonnen;
(610) Het spel is naeuw geeynt, het ander is begonnen.
Siet, Neerland set sich voor de poorten van Mastricht
En voert sijn heyrcracht wegh ver buyten ons gesight.
De Vorst des Vaederlands sagh Keysers macht af-sacken
En lacht den Donauw uyt. hoe wel hy op sijn hacken
(615) So menigh Krijsman siet, en sich al om beset,
So swicht hy echter niet, maer arrebeyd te bet
Om de beleege stad in spijt van haer te dwingen,
Gerust en wel getroost om zich te zien bespringen
Van Flips en Ferdinand, en wijckt niet eene voet
(620) Hoe dul dat Papenheym op sijn begraevingh woedt.
De toorens, half vernielt, die dreygen vast te vallen,
De weeringh, wegh geruckt van wercken en van wallen
Door donder en gebeuck der stucken grof en groot,
Stelt borger en soldaet voor loot en yser bloot.
(625) De blaes-kaeck gaat weer heen (daer helpt geen macht van Hanssen)
En sleypt de lands-knecht mee, geweert van sterckt’ en schanssen.
Men schud sijn kaerels uyt, so onlanx fors en bars:
Haer plundje wert ten danck geoffert op aen Mars.
Hy kan ter naeuwer nood het overschot vergaeren
(630) En treet op pieck en swaerd van sijn gematste schaeren
En wert onzinnigh op der dooden schimmen gram.
’T was Venloo, ’t was Roermond, dat men te voorens nam,
En Straelen gaff zich mee aen onsen Vorst gevangen.
Gy waert geen kleyne peerl oock aen sijn kroon gehangen,
(635) Rhijnberck, die driemael sijt van Nassauw overmant,
En stoot den hoogmoed stomp van Oostenrijck, en brandt
Een merck in ’t groene hout der Borgonjonsche stocken.
Gy groote rooveres, gewent al om te plocken
[fol. C3v, p. 22]
U buyren aen den Rhijn, boet veler luyden schae
(640) Nu selver afgesneen door onse schop en spae,
En valt van uwen throon van boven neer gestooten.
Geen strijckweer hoogh en dick, geen stercte, Schans of Slooten,
Geen stroomen kunnen u voor desen slagh behoen;
Gy moet, als anderen, uw poorten open doen.
(645) O groote Zeege-Vorst, noch is dyn eer geklommen;
Thans wont gy Stad op Stad, nu wint gy Hertogdommen;
Limburgh, nu machteloos, geeft zigh in uw behoed
En treet des Koninghs Kroon nu gaeren met de voet,
En sweert den Scepter af van het geweldigh Spanjen;
(650) Dit Troye geeft sich aen dees Pyrrhus van Oranjen,
En maeckt tot Hertogen de Staten van het Land
Ter Oorlogh t’ saem verknocht door eendrachts vasten band.
Dit is den achsten pijl, die ’t bondel doet vermeeren
Gevat in Leeuwe-klaeuw. So wast het tal der Heeren
(655) Aen ’t stuyr van ’t Vaderland, so breyd haer Rijck sich uyt
Dat sijn gesagh niet meer in enge paelen sluyt.
Sagunthus wierd getemt door menighte van dagen,
Het dapper Ilion stont stormen uyt en slagen
En sleypte sijn belegh tot in het tiende Jaer:
(660) Dees sterckte gaf sich op alst Nassauw wierd gewaer.
De Goden openen de hoogh-gelegen muyren;
Een Vorstendom is hier een werck van weynigh uyren:
Dit is de gunste van een goede KrijghsGodin,
Men quam, men sagh, men nam des Konings Landen in.
(665) En gy, ô strydb’re Stad, die eertyds most gedyen
Den braeven Genuees ter eere sonder stryen,
Breda, weerom verciert met groenen Lauwerier
Het Zeege-rijcke hooft van onsen Batavier.
Geen vuylen hongers-nood, geen slecht en eerloos vasten
(670) Verwint u Oversten, en breeckt den moed der gasten:
Men gaeter met gewelt, en tast u aen met kracht:
Door ’t heetst’ en ’t hartste werd den soldenier gebraght.
[fol. C4r, p. 23]
Daer ’s niet so vreesselijck dat niet en wert begonnen
En kloecklick uytghewrocht. Ghy wiert in ’t kort gewonnen,
(675) En dese dulligheyd geen langen duyr en had,
En saeght haest uw Baron in ’t midden van sijn Stad;
Wat spreeckt ghy teghens my van valsche Turrif-schuyten,
Van mannen overdeckt met veen en dary-kluyten?
Ons Velt-Heer weet hier niet van aenslagh of bedrogh,
(680) Dat deden wy wel eer, doen hier de Krijghs-God noch
Liep in de langen rock, nu is hy heel volwassen
En soeckt geen hulp in list of voordeel in ’t verrassen.
Hy vecht nu onvermomt en wint het voor de vuyst.
Noch is het niet genoegh dat men hier Goden huyst
(685) Die steeds haer vreughde sien in hacken en in kerven
En wat de wreedheyd lust: de statige Minerve
Staet aen Bellonaes zy; so ongelijcken aert
Gaet hier in een gelit met minsaemheyd gepaert.
Hier laet welsprekentheyd sich onder Trommels hooren,
(690) En uyt het nieuw gestoelt dringt in het hert door d’ ooren
Geleertheyts heldre stem, die Maet en Regel set,
En bindt de Wapenen aen Reedlijckheyd en Wet,
Op dat, dewijl de schop den Spanjaert is gegeven
En ’t erger onverstand en woestheyd wert verdreven
(695) Door konst en wetenschap, de Stad gelooven magh
Dat sy gewonnen is tweemael op eenen dagh.
Die dagh, ô FREDERIICK, schoot oock gewenst straelen
Op wien de Minne-moer haer tempelen en saelen
Voor uw doorluchtig huys in Britteland ontsluyt
(700) En brenght in WILHELMS bed een Koninghlijcke Bruyd.
Terwyl gy voor en nae dwinght sterckten en kasteelen
En doet uw grof Geschut op wal en muyren speelen,
So neemt gy over Zee het hert des Koninghs in,
En buyght de Scepters selfs ten dienste van de Min.
(705) Gy maeckt drie Kroonen vast aen uwe Laure-blaeren
Terwijl de jonge Jeugd in noch onrijpe Iaeren
[fol. C4v, p. 24]
Onnoosel minnekoost in ’t prachtich Ledekant.
Doe schoot de Min voor u een pijltje met zyn hand,
Doe snee Ascanius de rugh der Noordsche baeren,
(710) Als ’t vier en minne-toorts noch sonder herte waeren
En van des Schutters boogh geen groote smert en quam.
Dit was een waerdigh lot voor u verheven stam.
Geen minder glory was ’t, die blonck in yders oogen,
Met eeren-tytelen u naem te sien verhoogen.
(715) Die gaf u Vranckrijck wel, maer gy, doorluchte man,
Had u dat self gemaeckt: sy streecker oordeel van.
Ick bid u houd my op, ô goede Sang-meesterssen,
Terwijl my grooter drift komt na de zee toe perssen
En ick vol vechtens lust vast op de Noord-zee drijf,
(720) Daer my den Oceaen spuwt golven op het lijf,
Daer Amphitrite spoelt myn mond met soute baeren
In plaets van ’t soete nat uyt heylg’ hoeven-aeren,
En dat uw trompen, Tromp, benemen dagh en lucht,
En my de vliende Vloot noch niet en is ontvlucht.
(725) Komt, Spaensche schimmen, komt, en laet uw suchten hooren
Omtrent dit Helden-graf, komt dit ghebeent verstooren,
Beswalckt het gulden hooft der heugelijcke Son
Met naere fackelen. Dees’ ist die u verwon;
In hem vernielde men de driftige Casteelen,
(730) In hem gingt gy te grond en ’t waeter in uw keelen.
Den half gebraede Speck swom door de golven heen,
Men steeckt de zee in brand, om door die vlam met een
Te leeren Arragon de gulle Noord-zee drincken,
En Jason en Terees sien springen of versincken.
(735) O vrind der Hemelen aenschout van boven neer
De mercken van u deughd, van dapperheyd en eer.
Gy heerscher van de zee, gy deed de schepen stranden
En setten haer in Duyns op barningen en sanden,
Die monsters van het diep, dat schrickelijck gedrocht,
(740) Ghy zydt het, die naest God, dees macht te schande brocht.
[fol. D1r, p. 25]
En joeght te grondewaert so groove Zee-gebouwen.
De vlam die weeligh woedt door plancken, peck, en touwen
Tast oock den Tagus aen. Het vier dat hier soo woelt
Schijnt dat Castilien oock aen het herte voelt.
(745) Men siet het masten-bosch dat wolcken kan genaecken,
Dicht onder ’t kryte-strand door hars en swaevel blaecken;
Lycaons dochter geeft haer weeldrigh hout-gewas
Ten wissen ondergangh, en laet tot kool en as
Haer eygen eyck en yp geluckiger gedyen.
(750) Sy voelt de wermt’ om hoogh, en sonder medelyen
Siet heyligen in nood van vier, van damp en smoock,
En Karels goude kroon beswalcken van den roock.
Het ysselijck gespan der helsche Raesernyen
Schud vast den slanghen-tros, die langhs haer hoofden glyen,
(755) En hitst het heete bloed der mannen fel en gram
Tot slaen en plonderen op. Den hel-hond selfs vernam
Den brand, en Phlegethon en Stijx van vreese beeven,
’t Omspoelend waeter kan geen troost de schepen geeven:
Het vier verswelght de Zee, en slorpt de naeste vocht
(760) Die door het heete sand verteert in damp en locht.
Doen uyt Galissien dees vloot gingh onder seylen,
Dees masten torens-hoogh, die sterren konden peylen,
Besweeck de bleecke Maen als sy dit schouwspel sagh
En kroop van vreese wegh al langh voor dauw voor dag.
(765) Argo, die ’t zuyder As genaeckt met sterre-straelen
En met haer stengh bereyckt des Steenbocks Sonne-paelen
Siet dit verslaegen aen, en vlagg’ en wimpels strijckt
En ’t oudt Thessalien voor Spaensche Scepters wijckt.
Laet vry de grijse Tijd den dappren Mnestheus noemen
(770) En stoffen op Cloanth, en op Sergestus roemen,
Dat men hier Danaus, datmen Duïllus hael,
Wy sijn in eene Prins dit al, en menichmael.
So langh sich Sandwich toont met sijn verheven rotsen,
So langh als Nereus komt de Kentsche stranden trotsen,
[fol. D1v, p. 26]
(775) So langh men ’t ancker spoelt voor Dover op de ree,
So langh Oquendos naem sal stincken over zee,
So sal ter hooger stengh Oranje booven streven.
Segh Bergen aen de Zoom, segh, wallen hoogh verheven,
Wat nederlaegh, wat dôon, wat lijcken Wilhem gaf,
(780) Wat Oversten hy sond, wat ruyters, nae het graf,
Doe hy des Uchtends vroegh in sijn so jonge jaeren
Den vyand lockten uyt, en hieuw hem in sijn schaeren;
Doe sijn manhafte jeughd op ’t moedigh oorloghs-paerd
Een dapper proef-stuck gaf van sijn en ’s vaeders aert,
(785) Die ’t voorspel van sijn Soon al voor sijn aenkomst hoorde
En in hem voor het land een waerdig Veld-heer spoorde.
Terwijl de Dageraet met goud en roosen praelt
En Venus met haer ster de Son voor henen dwaelt,
Sey hy met het pistool Kantelmo goeden morgen
(790) En vulde sijn quartier met moord, gevaer, en sorgen,
En maeckter menigh neer ontrent der Reusen Stêe,
En voerde Borgia met veel gevangens mêe.
Soo hoogh gy, groote Vorst, syt door u selfs verheven
So sietmen u weerom in uwe looten leven.
(795) Ick spreeck van geen Chalon of rep van Reynout niet,
Ick spel geen Ottoos naem so wijtberoemt; men siet
Geen eeren-tijtels hier van Ouderen en oomen,
Men pronckt hier met gheen stam daer ghy syt afgekoomen:
Genoegh is ’t, dat gy leeft in een so braeven Soon
(800) Die sijne jonckheyd set so heerlijck op den throon,
En voertse zeege-rijck door so veel vromigheden
Van sijn voor-ouderen, terwijl dijn stramme leden
Een onvermoeyde siel noch op de beenen hout.
Herdenckt noch eens met my uw rampen menighvout,
(805) O dapper Vlaenderland, u onlanx op gekommen,
Uw stroomen dicht beset kloeckmoedigh door geswommen,
Haer weeringen verkracht door snelheyd en geweld,
Beschreyt van ’t machtigh Ghent, van Lieve, Ley en Scheld.
[fol. D2r, p. 27]
Nu sijn uw haevens ons, uw Sassen toe geslooten
(810) Voor vrind en ingeland’, uw’ ackers overgooten
Met Vyand om end’ om, die ’t land onveyligh maeckt
So dat de Zeeuw daer vry uyt sijne grensen raeckt.
En gy, ô Gennips-huys, die stout op wal en grachten
Op stroom van Niers en Maes een leger kunt verachten,
(815) Moet buygen voor den Vorst, en ’t doet u swijgent goed
Dat ’s Konings oorlogs-volck haer nesten ruymen moet.
De Maeghd van ’t Waesse-land, so langh onoverwinlijck
Voor Nassauws waepenen, vertoont uyt noot haer minlijck
En soeckt ons vrinschap aen, nu nedrigh en beschreyt,
(820) En kent eerbiedighlijck haer Hooge-Mogentheyd,
En seyt Antwerpen aen, die Keyserlijcke Vesten,
Dat sy oock wel een beurt mocht krygen op het lesten,
Die sagh hoe snel men ’t heyr ter stroomen over bracht
En ’t land aen alle kant beset met Staeten-macht,
(825) Tot dat nu afgemat door ’t spelen der Kortouwen,
Door ’t bersten van Granaen, die moord en brand uytspouwen,
Het Hulst verlooren gaf, dat alsins oopen lagh
En nu vergeefs om hulp nae sijne Schanssen sagh.
Malacken onderwijl voelt onder s’ Prinssen Vaenen
(830) De maght van Hollands Mars, die by d’ Oost-Indianen
Komt Spanjen op het lijff, dat Goa staet en beeft
En wat den Koopman kruyd en speceryen geeft.
De woeste Zee liet sich van alle buyt beroven,
De schepen opghestuwt van onderen tot boven
(835) Die braeckten oeghsten uyt van liefelijcke waer.
Neptunus in sijn rijck was selver in gevaer.
Dees Veltheer heeft gevoert de zee-vork met drie tanden
En rompen wijd verstroyt op wild’ en woeste sanden.
De swart onfanght sijn wet. De wreede Mooriaen
(840) Leert bucken onder ’t jock en aen sijn handen gaen,
En wet vergeefs op ons sijn naegelen entanden,
En sluyt tot een verbond met desen held sijn handen.
[fol. D2v, p. 28]
Löandaes lantsaet senght voor ons sijn naeckte vel
En vloeckt de slaeverny der Spanjaerts, al te fel.
(845) De goud-kust van Gûniné en Mîna staet ons oopen,
En doet den Africaen sijn goud oprecht verkoopen
Die onse kielen laedt met ongevalschte waer.
De Swart van Sint Tomé onfanght den Amstelaer
Die om de winst veracht het vinni[n?]gh sonne-blaecken.
(850) Wy sijn nae Chile toe, daer wy verbonden maecken.
Daer stond den stommen hoop, en als het door den tolck
Verstond des Princen naem, boog sich Casijck en volck.
Geluckigh Oorloghs Vorst, het is door u bestieren
Al t’ samen uytgerecht, wat door de Batavieren
(855) Of by of buytens huys is loflijck uytgevoert.
So breed sich d’ Aerde sterckt [=streckt?], so wijd sich ’t waeter roert
Blinckt over ’t woeste ruym de luyster uwer daeden.
Uw’ onverwinlijck hooft pronckt met de laure-blaeden,
Te land, ter zee, verdient. Nu ryst gy met de Son
(860) En klimt ten Hemel op van onsen Horizon,
Nu syt gy daer hy maeckt den middagh in het Suyen,
Nu daer hy onder gaet; nu daer de Noorder-buyen
Bestoocken man en schip met hagel, ys en snee;
Daer is geen s’ weerelds oord, ghy syt, of waerter mee.
(865) Seght my, ô Recht-godin, die luyden, land en steden
Op sachte toomen rijd, met wat genegentheden
Het volck en overheyd hem waeren toegedaen;
Men sagh, terwijl hy heeft aen ’t roer van ’t schip gestaen
Vree, liefd’, oprechtigheyd weer op een nieuw gebooren,
(870) Geen twist of fellen haet de borgeren verstooren,
Het Hoff en berste niet door onbeschofte pracht,
Geen gullen overdaed de grooten t’ onder bracht,
(Die ’t slordigh huys-bestier met armoe doet bekoopen)
Geleerde Wetenschap is weder op-gekroopen,
(875) De vlugge paerden-hoef ontsluyt den ouden bron,
Daer vloeyd weer geestigh nat van ’t heyligh Helicon.
[fol. D3r, p. 29]
De rol verstaet de trom, de trom de rechter-bancken,
De tabbert en ’t geweer malkanderen bedancken,
Des Veldheers hoogh gesag wert door het recht bewaert
(880) En dat weerom gestut door pieck en hellebaert.
Voorsichtigheyd hem steets ter rechter hand geleyde,
Ter slincker, vaste Trouw; de Wackerheyd verspreyde
Sich om en om, en sagh met seven oogen toe,
Die wierden in den nood van waecken nemmer moe.
(885) Onvroomheyd sonder schaemt wierd by hem niet geleden,
Sijn woord was minnelijck, sijn macht vol sachticheden,
Sijn tongh bekoorelijck, die veler herten stal.
Hy wist dat soet gesagh bemint is over al,
En dat het strengh gebien den Princen wel doet vresen,
(890) Maer dat van yder een sulck heerschen wert gepresen
Als een sachtmoedigh Vorst sijn volck te vooren leght
Met liefgetalligheyd dat billijck is en recht.
Hy gingh sich selver voor, en vraegd’ aen eygen sinnen
En kloecke herssens raed van ’t geen hy wou beginnen,
(895) En vond niet goed dat sich een Vorst geheel betrout
Op anders onderricht, gelijck het jeughdigh hout
Door ’s meesters vingers wert nu dus, nu so geboogen.
Zyn lydsaemheyd in nood stont vast en onbewoogen.
Hy kost zyn tegenspoet verswelgen tot den dagh
(900) Dat hy weer goede kans tot wraeck en straffe sagh.
In desen boesem school de sachtheyd van Trajanus,
Hier was Fabricius, Titus Vespasianus,
Hier Brutus in te sien, die voor de vrydom styf
Der Roomscher borgeren opsette goed en lyf.
(905) Wat was de Batavier in ’s Hemels gunst en segen,
Doen onder ’t selvigh hooft de Krijghsman trock den degen,
Het Raedhuys wetten gaf, en d’ eenvoud Holland steef
Die slinxe guytery uyt goede zeeden dreef!
Hem heeft het Nederland geeert gelijck een Vaeder,
(910) De Lely-bloem bemint (aen ’t Franse bloed wat naeder
[fol. D3v, p. 30]
Door maeghschap ingewickt) de Teems wel hoogh gheacht,
De vaeders van Sint Mark zyn eysch met gunst betracht;
Zyn oorloghs metgesel, de koene Vorst der Sweden
Erkende de waerdy van sijne dapperheden,
(915) De Duytsch ontsagh sich niet van hem te nemen aen
Een voorbeeld om een slagh in open veld te slaen.
Hy dee alleenelijck den Spanjaert van hem schricken:
Hy had hem afgescheurt so groote werelds sticken,
Zyn vedren uytgepluckt, in Oosten, West en Zuyd,
(920) Zyn goud’ en silvre vloot gemaeckt tot roof en buyt,
En rijcken sonder eynd verr’ over zee besprongen
En ’s Konings armen uyt het lidt met kracht gewrongen.
Zyn onverwinbaerheyd bekent de Moluccaen,
So doet Sumatra mee, so oock de wree Iavaen,
(925) En watter Koningen der Oost-gelegen landen
Sich spreyen door de Zee met haevenen en stranden,
’T zy men aen Celebes off aen Gilolo koom,
Of aen de Sundaes straet, of aen de Ganges-stroom.
Terwijl dit uytgevoert wert op verscheyden oorden
(930) En dat Europa scheen, van wesen en van woorden
Verandert, nu te zyn den langhen oorlogh sat:
Wie heeft het fel geweer uyt Mavors vuyst gevat?
Wie greep het bloedigh swaert uyt zyn metalen handen?
Wie raede tot de Peys den afgematte landen?
(935) Wie heeft de Koningen, spijt trommel en trompet,
De wet, en maet, en mart van rust en vree geset?
Dit is, ô Prins, uw werck. Ghy leght de buyen neder
En brenght de Son in plaets van ’t ongestuymigh weder;
Gy neemt den ouden wrock ter Vorsten boesem uyt
(940) En brenght haer hert en hand tot minsaem vree-besluyt.
Ghy maeckt, wanneer ghy voert het Staeten heyr te velde,
Dat yder voor u vreest, en Donauw, Rhijn, en Schelde,
En Lech en Yser-stroom voor uwe waepens beef
En vry al beter koop en goede woorden geef.
[fol. D4r, p. 31]
(945) Trompetten, diemen plagh met opgeswolle kaecken
Te steecken in het veld om mans en moed te maecken,
Sijn booden van de peys; de trommel, langh gewoon
Op rouwen oorloghs slagh sal met een soeter toon
Ons oorens streelen, en de gulde Vree verkonden.
(950) Gy neemt u voordeel waer, en arbeyt tot verbonden
Met waepens in de vuyst, en drijft de wereld aen
Om tegens wil en danck nae eygen rust te staen.
De kroon, die u het hooft omcingelt met laurieren,
Sal haest de wereld self met haere blaen verçieren:
(955) Wy sullen deelen mee aen uw olijven-tack
En leven sonder twist in vreughde met gemack.
Dit is, ô groote Vorst, te hebben recht gewonnen,
Als Eersucht door sijn winst gelijck als afgeronnen
De Krijgh den hals af-snyt, en vast in boeyen sluyt
(960) Wat over land en luy sich stort ter hellen uyt.
Als Eendracht op het lest van de geswollen oogen
Der droeve moederen de traenen af komt droogen,
Als weer de soete Son breeckt door de wolcken heen,
Als men de swaerden siet tot zicht en zeyssens smeen,
(965) Het helbaert tot de ploegh, de pieck tot egge tanden,
’t Onenigh burger-lijff weer voegen hert en handen,
En op het vriendelijxst omhelsen met een kus:
Als ’t yselijck geluyt des fellen donder-bus
En ’t vreeslijck kallifs vel verandert werd in fluyten,
(970) Trompet en Ketel trom in Veelen en in Luyten,
Gheen stuck meer blixems braeckt, en vrees en twist en haet
En vreckheyd en bedrogh weer nae den afgrond gaet,
Segh, Holland, wyd beroemt, segt gy vermaerde Zeeuwen
Off gy oyt sulcken Vorst had in voorgaende eeuwen?
(975) Slaet rondom uw gesicht en wandelt door het ouw,
Gaet door het Beyers huys, doorsnuffelt Henegouw,
Siet op Borgondien, en doet uw oogen draeven
Noch hooger, en voorloopt de beurt der Franse Graeven,
[fol. D4v, p. 32]
Voegt hier de luyster by van ’t Oostenrijcks geslacht
(980) En die noch hedendaeghs de Luck-godin toelacht
En ’t hooge Lands bestier in handen is gegeven.
Hier is d’ uytmuntenheyd ter hooghsten top geheven,
Hier is het puyck van al; wat is, of was voor heen
In velen omgedeylt, dat vint men hier in een.
(985) Beroemde Vorst, gy hebt uw perck ten eynd geloopen,
De baen tot voorder eer staet u niet langer oopen,
En snydt myn woorden af en algemeyne vreughd;
Gy hebt genoegh, en meer, door onvermoeyde deughd
Het Vaederland gedaen. Gods-dienstige gebouwen,
(990) De Kercken zyn aen U op ’t alderhooghst gehouwen:
En Stêen door u bewaert of aen den staet gebracht,
Kasteelen overmant door meer als menschen macht:
Soo meenigh sterckt’ en schans door uw gheschut ghedwongen,
Bolwercken door ’t geweld van polver opgesprongen
(995) En watter buygen most voor een onwinbaer hand
En ’s Veldheers eere-vaen op ’s werelds Schouw-burgh plant.
Ghy wiens verheven naem kon aen de sterren stooten,
Wert, als by een gepackt, hier in der aerd geslooten,
Die elders door u schut heeft menichmael gebeeft;
(1000) De stad, die op haer schoot u eerst ontfangen heeft,
Ontfanght weer in haer schoot uw asschen en gebeente.
’t Is alles op de straet; nieus-gierige gemeente
Van in en buyten ’t land propt Haegh en Dellift vol,
En sent haer suchten mee tot in het doncker hol.
(1005) Men hout oock niet alleen dijn uytvaert in de muyren
Van u geboorte-plaets, of van haer naeste buyren;
Men draeght u alsins uyt, daer is niet eene stad
Die mee niet met de hand de Baer en heeft gevat.
Uw Lijck-staet wert gevolght van meenigh duysent zielen
(1010) Van wien de lange wegh en steegh en straeten krielen.
Het rouw-gewaed so veel getemde volcken deckt;
De klocken, diemen staegh in hooge toorens treckt,
[fol. E1r, p. 33]
En doen ten bomgat uyt des Prinssen uytvaert hooren,
Beroeren meer den geest van binnen als de ooren;
(1015) Het komt den Hopman voor of Neerland was in last
Die werd met schrick en anghst, en droefheyd, aengetast
De bange benden sijn in roeren door het luyen,
De schildwacht, die voor wind en natte regen-buyen
In enge huysjes schuylt en op sijn waecken past,
(1020) Maeckt sich vervaert by nacht, en de verschrickte gast
Beeld sich voorseker in het Lijck te gaen geleyen
En raeckt door mede-leed wel lichtelijck aen ’t schreyen.
Terwijl de Ruyters knecht sijn paerden rost of toomt
En spreeckt misschien een woord waer voor de klepper schroomt,
(1025) Gelooft dat ’s Prinssen geest komt in de stallen waeren,
En ’t beest, dat van het quaed onkundigh is, vervaeren.
Terwijl wy swermen in de schaduw van de vree
So werter noch gestreen. Op yder oord en stee
Komt den soldaet sijn amp en kanssen voor sijn ooghen,
(1030) Hem dunckt hy siet den Prins met yver aengetooghen
Sich setten voor een stad, en vaerdigh met de schop
Het aerdrijck openen en schanssen werpen op,
Des legers ommetreck vast aen malkandren sluyten,
Voor gracht en boesem-weer des vyands aenval stuyten,
(1035) Op alles gaede slaen tot voortgangh van het werck,
Een yder porren aen, die sacht, dees met een snerck,
Den bloode met een graeu, den will’gen met beloften,
Den stouten met een wenck, met bier den onbeschoften,
Om dul en roeckeloos ter heeter plaets te gaen,
(1040) Den kalisen met geld tot haestigh graeven raen.
Hy, die de loopgraft delft en opent blinde paeden,
Sou op sijn lijff het sand en zôon wel willen laeden
En met dit lijck sijn werck te hebben tot een graf;
De ruyme galery loopt achter smaller af
(1045) En werd een kist gelijck. Eer berst uyt de speloncken,
Geopent door den slagh van ’t wrede vier en voncken.
[fol. D1v, p. 34]
Hier wenscht een ygelijck dat hy begraeven sy,
Hier is het lijck-vier, hier, hier swerft de kijcker by.
Wat haest ghy, Gelderland, en wilt het alles waegen?
(1050) Die uwen Hector was leyt van de dood verslaegen.
Bouwt hem een kostlijck graf, daer uyt den snellen Rhijn
De Wael sijn stroomen swelgt. sijn as, sijn beenen sijn
Daer hy de Schencker Schans by duyster overvallen
Herstelde met geweld, en die onwinbre wallen
(1055) Ontwrongh met loutre kraft den jongen Ferdinand,
En kreegh die stercke klaeuw uyt uw benaeude land,
En sloot de Betuw toe. Gy, Vriesen, op, aen ’t draeven,
Brengt steen en sarcken aen; Hy wert, niet hier begraeven
Maer in uw’ ackeren. Hy, die vol sorge was
(1060) Om te verseeckeren uw poelen en moeras,
Rust daer; en wilde wel dat dit mocht sijn onthouwen.
Doet hem, gy Yssel-stroom een marbre Tombe bouwen,
Maer daer, daer Cuculi weerom te rugge most
En geven ’t spel dat so geluckigh was begost.
(1065) Vergeefs, ô Zeeuw, hout gy den uytvaert by uw buyren;
Deckt daer met droeven rouw u selven en uw muyren
Daer hy uw grensen van uw vyand heeft bevrijt.
En gy, ô Holland, die sijn Hoogheyds voedster syt,
En gy, doorluchte Stad, des Bisschops oude zeetel,
(1070) En gy, ô Groeningen, die machtich en vermeetel
Op uwe wallen stoft, gelooft dat noch de Vorst
Sweeft alsins onder u, en in sijn trouwe borst
Noch teedre sorge leeft, bereydt voor u te stryden.
Het graf en droefheyd sijn gemeyn aen allen syden
(1075) En treft het heele Land, en over al is ’t lijck
Van Wilhem, Mauritz, en van Hendrick Frederyck.
Die d’ aerde niet en kost, kan Delft nu over-gaepen;
Op een’ en selve plaets leyt Mars, geweer, en waepen,
En die het oorlogs lot so langh heeft uytgestaen
(1080) Vlecht nu des oorloghs eynd aen sijne lauwre-blaen.
[fol. E2r*, p. 35*]
En wijl hy besigh is voorsichtich de geschillen
Ten weder sijde recht te juysten en te stillen,
Vertreckt hier stil van daen. Hy schaft den Rijcken rust
Die hy nu moe, geniet. En die met hert en lust
(1085) So menigh maelen plagh tot waepenen te dringen
Ten besten van ’t gemeyn, en ’s Lands Vergaederingen
Met yver tot de krijgh t’ ontsteecken was gewoon,
Verstaet nu dat men voorts den Spanjaerden verschoon.
Siet uyt het selfde graf, (hoe lieflijck is ’t om hooren!)
(1090) Dat Mars en waepens deckt, wert ons de Vree gebooren
En wegh genoomen wat tot vyandschap en moord
En oorlogh oorsaeck geeft, en land en luyden stoort.
De korte levens uyr heeft U, ô Vorst, begeven.
En ick, wel eer met lust tot rijmen aengedreven,
(1095) Voel my verlaeten van myn oude Sangh-godin
En ick betrouw my niet myn vorigh onderwin.
Wanneer uw Hoogheyd quynt so quijnen myn ghedichten,
Wanneer de sieckt verswackt uw leden en gewrichten,
Hinckt myn Calliopé, die uwe daeden songh,
(1100) En is niet rap genoegh tot sulcken hoogen sprongh.
Nu gy niet meer en syt mocht ick van hier wel scheyden,
Maer uw doorluchte Soon doet my noch wat verbeyden,
En wijl ick weer verjongh’ die t’ eynden aessem lagh.
En gy, ô braeve Vorst, die hooghe krijghs-gesagh
(1105) En ’t roer van ’t Neerlands Schip in ’s Vaeders plaets aenvaerde,
Regeerde goedertier dat my den Hemel spaerde
Om te getuygen van uw lofflijck lands-bestier,
En boven kruyt en lood en ’t vinnigh oorloghs vier
Te prijsen goede vree, indien men die kan treffen,
(1110) En boven snoode peys de trommels te verheffen,
Indien ’t so werd verstaen tot welvaert van den staet.
Kom treed ter goeder uyr in uw gebied, en laedt
Den last van sulcken ampt kloeckmoedigh op uw schoudren,
En beelt ons weder uyt de deughden uwer oudren,
[fol. E2v, p. 36]
(1115) Troost Vrou AMELIA in ’t geen haer over quam,
Doe God haer heer en man en U dijn vaeder nam;
En wijl sijn heldre geest u voor-licht met sijn luyster,
Gelijck de Noorder ster der [lees: den] schepen in het duyster,
Ciert oock met uwen naem Oranjens Eere-kroon
(1120) En glinstert als een Son op uwen Vorsten-throon,
U Vaeder in sijn tijd omvatte Zee en Aerde,
Vervolghde sonder rust sijn vyand met den swaerde,
Trad haet en nijd en vrees voor sterven met de voet.
De Dood, die’t niet en kon wijl hy in waepens woed’,
(1125) Nu hy die neder leyd quam hem met list bestoocken,
En temden hem te met van langer hand gebroocken.
Voort laetste toont haer glans der landen Vryjigheyd,
De Coningh selfs versaeckt aldaer sijn Majesteyt,
En kent voor Hooghste-macht der landen Overheden,
(1130) Nu onder het beleyd uws Vaeders vry gestreden.
Hy staet dien tytel toe: daer schort niet wyders aen,
Alleen de billickheyd en eersucht dient voldaen.
Dit is de saeck: De Kerck, de Gods-dienst is behouwen,
Verseeckert is den haert, de kinderen en vrouwen.
(1135) So eyndight FREDERIIC sijn uytgeloope baen:
So wert het WILHELMS beurt sijn poos te roer te staen.

Raadsel van den TABACK.
uyt de Latijnsche Poëtische wercken van CASPARUS
BARLAEUS overgheset.

In: Petri Scriverii Vasten-avond-spel, den tweeden druck. vervatende ’t ghevbruyck en ’t misbruyck van den taback, uyt het Latijn int Neder-duytsch vertaelt, door S.A. Noch zijn hier by gevoeght XL. vermaeckelicke POËTISCHE GRILLEN, den selven Here door P.S. toe-ghe-eygent, door H.V.D. [Typografisch ornament]. Tot Leyden, By Willem Christiaensz. ANNO 1631.

(Petit C28. Naar Barlaeus’ Tabacum)
[p. 49]
IK worde tot een spijs in Indien genoten;
[in margine: In West Indien knauwen sy den tabak.]
En ben nochtans geen spijs, van water niet gesproten,
En evenwel voor drank gebruyktmen my alhier:
Nochtans en heb ik niets gemeyn met wijn, noch bier.
(5) Soo wie dat water drinkt, die weet met sulke gaven
Sijn droog en dorstig hert, en sijnen brand te laven:
Wie my drinkt, krijgt meer dorst. ’kben ’tvolk hun offerhand,
Ik word gedraeyd, gerold, gesneen, gedroogd, verbrand.
Wanneer de drinke-broers te samen sijn geseten,
(10) So is-men flukx op my heel rasend, en gebeten:
Deen snijt en kerft my kleyn, dees droogd mijn huyd, en blaen,
Dees steeckt my niet een kool, of met een kaerze aen.
Die luyden, die quanzuys niet ledig willen heten,
En soeken hunnen tijd met kortswijl te vergeten;
[p. 50]
(15) Verquisten dus met my dien kostelijcken tijd,
En rechten gansch niet uyt met al hun doen, en vlijt.
Daer ik me word gevat, daer word ik me verdreven,
Ik word met eene mond genomen, en gegeven;
En die mijn kost bemind, en in sijn mond besluyt,
(20) Die laet my weder gaen, die laet my weder uyt.
O vroukens, wie gy sijt, die my in uwe salen
In uwe huysen wilt ontfangen, en onthalen,
Wascht, schrobt, em dweylt de vloer, en maekt u Kamer schoon,
Gy krijgt voor al u werk maar slijm en quijl ten loon.

De rooktabak spreekt.

In: A. Hoppestein: Mengelpoëzy, bestaande in herderszangen, minnedichten,
brieven, mengeldicht, en vertaalingen. [Vignet: Dum audes, ardua vinces]. Leiden, Johan Arnold Langerak, 1718.
Gebruikt exemplaar: UBL 1204 H 10.
(Petit C41. Naar Barlaeus’ Tabacum)

DE ROOKTABAK SPREEKT.

Uit het II^de BOEK der

MENGELDICHTEN

VAN KASPARUS VAN BAERLE.

MEn drinkt my nimmer, en nóchtans ik word gedronken:
’k Ben drank by ’t vólk genaamt, schoon ’k nooit wierd ingeschonken.
In ’t Westen werd ik veel gekaauwt, en ’k was nooit spys,
De dorst by die my drinkt, vermeerdert op die wys.
Slachtóffer van ’t Gemeen. Ik word geroost, doorsneeden,

Gepynigt, en voor ’t laatst verbrand met al myn leden.
’t Gezélschap zet zich nêer op ’t zien der Hemelgaaf,
En tot myn ondergang toont elk zich even braaf.
Dees kerft my fyn en gróf, die legt myn vogte blad’ren
Op ’t vuur: een ander doet me aan kaers of vlamme nad’ren.
Hy zoekt de ledigheid in my, die ’t meest haar mydt;
En voert, hoe zeer hy slooft, niets uit met al zyn vlyt.
’k Word door een zelven mond ontfangen en verlooren,
[p. 192]
En weêr verdreven van die me insloot korts te vooren
Ja hy die myn banké t recht goed en smaak’lyk vondt,
Blaast my, eene yd’le rook, veracht’lyk uit den mond,
De Juffers, die voor my geen best salét verschoonen,
Zal ik voor al heur dank met spóg en quyl beloonen.

1717.

Aan Huygens

Vertaald door Mr. W. Bilderdijk

’t Uitmuntendst Vrouwelijn zeilt Amstels haven binnen;
Zy, ’t werk der Hemelgoôn en de afgunst der Godinnen!
Zy lacht den Dichtrenrei, zy smeelt haar vrienden toe,
Zet broeders-zelf in roer als met een tooverroe’.
(5) Het Hof benijdt de School, de School den Hovelingen,
Om kille kuischheids gunst, om naar heur lonk te dingen.
Ach! Huygens, ’t is vergeefs. Die kuische kent geen min;
Het schuim van Alkmaars vloed smoort Pafos’ schuimgodin.
Zij spinn’, graveer’, en maal’, en zing’, en smelte in beden,
(10) En speel de Duitsche Lier, naar onze of vreemde zeden;
Zij kent geen minnaarszucht, geen kust van louter vuur,
Of wat den balsem stort in ’s minnaars hart-kwetsuur;
Ze is Gode alleen gewijd, en ademt, teedre moeder,
Voor ’t kind dat, aan haar schoot, geen vader heeft of hoeder;
(15) Of, Huygens, ze is aan u. Uw dicht behaalt dien prijs;
’t Is heilig als haar hart, en warsch van moordgekrijsch.
U leest ze, en, Constantijn, uw heilige en arbeidsdagen,
Met d’indruk eens gemoeds, den hemel opgedragen.

Gij wint het Ridder; ja, uw adel haalt het over;
(20) Uw stand en uw laurier verdooft mijn eppelover.
Wij zwichten; als Jupijn zijn bliksem blinken laat,
Voert minder Godendom de wapens zonder baat.

In: Huygens, Korenbloemen, ed. Bilderdijk. Deel V (Leiden 1825).
Vertaling van Ad Constantinum Hugenium (Poemata II, p. 436).

Noachs waarschou, door J. van Santen

Jefta, door J. van Santen

Aandacht op de kribbe door P. Dubbels.
o Heilig kindt! die in een needrig hert wil woonen,
[...]
Schull p. 102.

Aandacht op ’t lyden
Ick kniel, O JEZUS! op uw offerplaatse neêr,
[...]
Schull p. 107.

Bedenkingen over de kruice Christi, door B. Boekholt Ik val, o Christe, voor u offerplaatze neêr,
[...]
Schull p. 112.

KAIN’S REDE,

NA HET VERMOORDEN VAN ZIJNEN BROEDER ABEL.

Gevolgd naar ’t latijn van Barlaeus.

Mijn God! ik heb misdaen, en volg, door snoder zonden,
’t Gebaende gruwelspoor van vader Adams val:
Ik heb de bittre vrucht der schennisse onder vonden,
Die mij ook deelgenoot van ’t onheil maken zal!
(5) Het schuldig aardrijk zuigt het bloed van mijnen broeder,
Dat ’s Hemels wraakvuur tergt op ’t versch geploegde land,
En ik, helaes! ik heb dien vromen schapenhoeder,
(Beschouw mijn schuld ô God!) geveld met deze hand:
Dan, ik ben ’t niet alleen: de Hemel heeft gezondigd:
(10) Gij zelve, ô Godheid! hebt uw deel in mijn verdriet.
Waarom mijn offer voor onwaardiger verkondigd?
Waarom behaegden U mijne eerstelingen niet?
Waartoe die afgekeurd? dees‘ giften aangenomen?
Ik dacht, de Godheid gaf geen onrecht immer plaets.
(15) Ik, uit een’ zelfden schoot, ter eener dracht, gekomen,
Verdiende een zelfde loon ook eener zelfden daeds.
Maer dit, dit gong zoo niet: de blaeuwe nijd aen ’t zieden,
Vereenigde geweld en wraeklust in mijn ziel,
En daer de woede mij heur wapens aen kwam bieden,
(20) Was ’t, of het aerdrijk zelf van schrik aen ’t zuchten viel.
De naneef zegge vrij; ook broeders kunnen wrokken;
Dit zal ook ’t onheil zijn van ’t late nageslacht:
De nijd zal steeds als mij den sterveling verlokken,
En maken dat hij vriend noch bloedverwantschap acht.
(25) De broeder zal dan ’t bloed ook van den broeder plengen,
En steken met zijn kling des broeders hartaer af;
Dan zal de stiefmoêr ook� vergifte bekers mengen,
En ’t kind den vader doôn, die hem het leven gaf.
Een snoode Tullia zal heur gareelen drijven
(30) Langs ’t afgemaekte lijk van haren vader heên.
En Rome zal den held zijn zuster zien ontlijven,
Die tegen Alba voor haer vrijheid had gestreên:
De moord zal in ’t vervolg een snoder vloekrol spelen,
’t Geweld heeft nog haer lust in Abel niet geboet,
(35) Dit kwaed zal vruehtbaer zijn en groter rampen telen,
En storten op deze aerd nog meer onnozel bloed;
Een kille doodschrik zal mijn leeftijd nu verzellen,
Nu dreigt mij elk die mij ontmoet met doodsgevaer,
’k Moet mij den haet van God, mij zelv’ en anderen spellen,
(40) En zwerven ommeziende en bevend’ hier en daer.
Het aerdrijk doe heur’ schoot voor mij vervloekten open!
Ik wacht, o Koning! na dees schennis geen genaê.
De deur der hoop valt toe, daer is niet meer te hopen�
Ik heb te veel misdaen berouw komt hier te spaê,
(45) ’k Zal geen vergeefsch gebed na zulk een gruwel wagen,
Niets is mj overig, dan dat ik eeuwig tril:
Zie ik de watren aen, het water legt mij lagen,
Als of het met haer vloed mij overstelpen wil.
’t Geboomte dat ik zie vertoont me een wrokkend wezen,
(50) Ik beef wen ik een rots zie hellen naer beneên,
Het gapen van den leeuw doet mij zijn tanden vrezen,
Hij brult, hij komt, me dunkt, hij rijt me straks van een:
Zie ik ten hemel op, die zelfs is doof voor klachten,
Gods gramschap vordert wraek en scheldt mj met haer tong,
(55) Ik heb den bliksem of den donderslag te wachten:
Ja, de aerde schaemt zich, dat zij ’t broederbloed ontfong:
Straks wil me een wolkbreuk of een hagelbui verpletten,
Straks velt mij ’t zachtst gemis van d’ aller stilsten wind,
Hier doet mj ’t starrenheir, daer weer de zee ontzetten;
(60) Geen schepsel waer de vrees haer’ vijand niet in vindt.
’t Heeft alles door Gods wraak in mijn verderf gezworen,
’t Heelal volgt ’s Hemels last, ’t spant alles aen tot straf,
Het minst geritsel van een kruittje ontroert mijne ooren,
En ’t enkel denken aen het bloedveld is mijn graf.
(65) ’t Is of de weerklank zich verdubbelt van zijn zuchten,
Hem met den laetsten snik ten veegen monde ontgleên.
‘k Moest voor ’t bebloede lijk van ’t slagloos leger vluchten,
Eer nog de morgenzon aan ’t halve rond verscheen.
Ja, naeuwlijks heeft de droom mijn kranke ziel begeven,
(70) Of ’k zie dat zelfde beeld, dat zelfde wezen aan:
Ach ware ik in den slaep voor eeuwig dood gebleven!
Ik leef toch niet, dan om voor eeuwig te vergaen:
Doch schoon ik alles vrees, dit maekt mj ‘t meest verlegen,
Dat, eer ik sterven moet, men mij vermoorden zal.
(75) Mijn eigen vonnis van ’t geweten valt mj tegen,
Geen wroeging is te fel voor ’t nadrend ongeval.
Wat rampen!... Kain moet voor gruwlen straf betalen,
En de onvermijdbre wraek vervolgt mìj wijd en zijd:
Zal ik langs berg en bosch en veld en stromen dwalen,
(80) Geen land of stroom, die mij mijn misdaed niet verwijt�
’k Moet bevende, overkropt van ramp, als balling sterven,
En dragen ‘t kenmerk van mijn schandvlek met mij om,
Deed Käin’s vuige hand zijn’ broeder ’t leven derven,
Mijn leven boete voor ’t geschonden heiligdom.
(85) Hij stierf door mijn geweld, ik sterf door lang te leven.
De trage voortgang van mijn dagen valt mij bang,
Ik moet, zoo lang ik ben, door’t vlammend wraekvuer sneven�
En leef alleen, helaes! om lang te sterven, lang.

[Vertaling van Oratio Caini]

DE

MACHABEEUWSCHE VROUW.

Verblinde Antiochus! wat dolheid grijpt u aan,
Wilt gij ’t geweten zelfs in slaafsche boeijen slaan?
O snoode onbillijkheid geen magt van folteringen
Kan ’t God geheiligd hart, geloof mij, immer dwingen.
(5) Helaas, wat vergt gij mij? Benauwend oogenblik!
O Hemel, red mij uit! waar berg ik mij van schrik?
Gevarelijke strijd! Tijran, ik moet dan kiezen,
De gunst van mijnen God, of ’t leven te verliezen.
Hier wenkt des hemels wil, daar dreigt des konings magt,
(10) De een lacht als de andre dreigt, de een dreigt als de andre lacht.
Volg ik des konings wil, dan doet Gods wraak mij beven,
Volg ik des hemels wil, de koning doet mij sneven.
Volg ik des konings wil,’ k word schuldig aan verraad,
En bij mijn eigen volk een prooi van vloek en smaad.
(15) Volg ik des Hemels wil, de stem van mijn geweten,
Straks wordt door wreed geweld mijn lijf van een gereten�
Ik schrik voor uwe wraak, ’t is waar, ontaarde vorst!
Maar schrik voor uwen Heer weegt zwaarder op mijn borst.
Gods wil heeft de overhand. Versterk mijn zwakke krachten,
(20) Beschermer van uw volk! ’k zal op uw bijstand wachten,
Formeerder van dit stof! Ontvang deze offerand,
Ontvang dit stervend lijf aan uwen dienst verpand!
Mijn dood moog droevig zijn, ik wacht een eeuwig leven,
Dat kan in ’t bangste kruis een blij vooruitzigt geven.
(25) Wie hier uit vreeze zwicht’, geen vrees verbijstert mij,
Ik blijf in nood en dood mijn’ God en godsdienst bij.
Blaak vrij, Antiochus! uw vlam, hoe fel aan ‘t groeijen,
Doet mijn gesterkte ziel in hemelliefde ontgloejen.
Blaak vrij! de blijde hoop op onverliesbaar goed
(30) Brandt sterker in mijn’ ziel, door uwe vlam gevoed.
Zie daar mijn hand! Houw af! ’t geloof veracht uw woeden!
Een heuchelijker eeuw zal mijn verlies vergoeden.
Doorhouw mijn voet! mijn roem vliegt straks de wereld door:
Mis ik het voetgebruik, ik krijg er vleugels voor.
(35) Ontwring mijn tong! zij zal, in aangenamer dreven,
Met eeuwig feestgejuich der Godheid eere geven.
Stroop mij de huid van ’t lijf! een kleed vol majesteit,
Een vorstelijk gewaad is mij omhoog bereid.
’k Herleef eens onverminkt, al hieuwt gij mij aan stukken,
(40) Als ’t eindloos naberouw ondraaglijk U zal drukken.
Zóó zegepraalt mijn deugd, en streeft, door zwaard en vier,
Gehard door hemelhulp, naar d’ eeuwgen eerlauwrier
En gij, mijn dierbaar kroost, mijn bloed- en lotgenooten,
Wilt door uw heldenmoed mijne eer en vreugd vergrooten.
(45) Het vleeseh zij U een walg, dat God zijn volk ontnam!
Geen telg van Israël ontaarte van zijn’ stam!
Geeft gij den vorst gehoor, wilt gij uw God verlaten,
Mijn gunst verkeert in vloek, uw moeder zal u haten.
Noemt mij geen moeder meer, die naam strekt mij ten hoon.
(50) Wie zwaard en vlammen tart, die is alleen mijn zoon.
Helaas! zij branden reeds! Tijran, heb medelijden!
Geef mij mijn kinders weer! neen....; laat hen moedig strijden!
’k Herroep mijn wufte beê! Spot liever met hun smart!
De Godsvrueht zegeviert op ’t moederlijke hart.
(55) Mijn dierbre zoons, houdt moed! Gij zult als helden sneven!
’t Is glorierijker zóó te sterven, dan te leven.
Dezelfde moeder heeft U allen voortgebragt,
Dezelfde borst gezoogd — nu doet dezelfde magt,
Dezelfde wreedheid U dezelfde smarten dragen.
(60) Één ketel wordt uw graf en de eindpaal uwer plagen.
Één dag schenkt U een plaats in ’t rijk der heerlijkheid,
Één luister, één geluk is allen toebereid.

Triumf !van uwen druk maait gij de rijkste vruchten.
De kracht van mijn geloof en hoop verstikt mijn zuchten.
(65) Mijn zoons! ik volg uw spoor! uw afzijn baart mij pijn.
Komt, beulen, randt mij aan!... ’k wil bij mijn’ kinders zijn!

B.B.

(Het latijn van C. van Baarle
vrijlijk naargevolgd.) [Oratio]

Geeraert Brandt: Aen Sr. Barlaeus
In: Verscheyde Nederduytsche gedichten,
deel 2 (1653), p. 128-129.

AEN S^r. BARLAEUS,

Op het uitgeven van’t eerste deel der Ver-
scheyde Gedichten.

VRiendin, ontfang nu dees Papieren,
Verzet met velerley Laurieren,
Met Myrt, Cypres en Maegde-palm,
Met zoet en zout, met klank en galm.
(5) Hier hoort de Min wat Hooft al queelde,

Aen de E. Heere Professor

C. BARLAEUS.
THessaliansche konst om ’t
In: Verscheyde Nederduytsche gedichten,
deel 2 (1653), p. 31.

LIJCKSANG OVER DIONYS VOS
AEN KASPER VAN BAERLE.

Doorluchtige van Baerle,
Ghy kostelijcke paerle
Aen Amstels wapenkroon;
Nu helpme ’t roukleed dragen,
(5) En Dionys beklagen,
Sijn vaders waerdste soon.

Die goudbloem leyt vertreden,
En van den struyck gesneden,
In’t vrolijckst van haer lent.
(10) Wat gaet het sterflot over,
Dat het de beste lover
Van Phebus lauwer schent?

Of trof hem’t heylloos weder,
Om dat de Sweedsche veder
(15) Sijn hand was toebetrouwt;
Die, swanger van histori,
Gustaefs verdiende glori
Beschrijven sou met goud?

Of kon de Nijd niet lijen
(20) Dat hem de Teems quam vrijen?
Of dat hy docht te treên
In onsen Fredricx laersen,
Met soete vredevaersen,
Als in triomf voorheen?

(25) Ghy heeregraftgodinnen,
Ghy burreghwals meerminnen,
Besluyt een treurverbond:
Bestroyt het lijck met reucken,
En weest een pel van spreucken,
(30) Gevloeyt uyt sijnen mond.

Bedouwtse met meedoogen,
En tranen van uw oogen:
Misschien of dit verlicht
Soo veel bedruckte vrinden
(35) En geesten, die hem minden,
En schencken dit gedicht:

Al leyt hier ’t lijf begraven;
De deughdelijcke gaven
En geest van Dionys
(40) Sijn boven ’t graf gevaren,
By d’uytgeleerde scharen,
In’t hemelsch paradijs.

Gedichten 1657, p. 366-368.

Aen de Heere

C. BARLAEUS

Professor tot Amsterdam, op de Bruyloft van zijn E. Soon.

’TIs nu langh genoegh geseten
Aen de vette bruylofs beeten,
Al de gasten syn versaedt
Aen gebacken en gebraedt.
Wat sou nu een posje smaecken,
Om de maegh weer scherp te maecken,
Wat sou nu een leckerny
Syn een botjen uyt het Y?
So de zee-visch nu kon duyren,
Visch, gevangen van ons buyren,
Voor ons oogen onder land
Lanx het Schevelinger strand,
’Ksond u schel-visch, kleyn gekurven,
Even van het mes gesturven,
Dicke schar, gekrompe schol,
Kreeft en Krabbens, versch en vol,
Wel voorsien in schaer en schelpen,
Om den Bruygom wat te helpen;
Pietermannen, hard van vis,
Die t’hans op syn eelsten is;
Tongen die de Fransse prysen!
Boven alle zee patrysen,
En wat dat de soomer-stond
Aen den armen Visscher gont.
Doe ick niet met leege handen
Twaeter koomen in uw tanden?
Heb ick niet uw honger met
Ydle woorden weer gewet?
[p. 367]
Waerom hoor ick u dan kyven
Dat ick u m’er tergh met schryven,
Dat het bitter is als roet
Lust gemaeckt en niet geboet?
Wel ick sal het beter maecken
Als ick hier uw hand sal raecken,
Hier by ’t loose-duyner sand
Als gy eens aen dese kant
Sult uyt spelen koomen vaeren
Met de luyden die nu paeren,
Daer het vinnigh bedel-wys
Uyt Margrietje Floris lijs
Heel den Almanack vol sielen
Door haer vloecken dede krielen,
So de Coster of syn knecht
Hier de kijckers onderrecht :
Als gy in de oorlofs weecken
Eensjes uyt sult willen breecken
En uw Son sich eens vertoont
Daer uw vriend en dienaer woont.
Maer begint gy niet te lacchen
Dat ick hier in rym kom pracchen
Daer gy t’uwent zyt versien
Met de staepel van de lien
Die in kunst van wel te dichten
Voor geen volckeren en swichten?
Doch al syn’t hier drooge stroomen,
Al en valtter niet te droomen
Op Parnas noch Helicon,
Al is uyt den Hengsten-bron
Ons geen heyligh nat geschoncken,
Daer gy t’ uwent af syt droncken,
Daer den Amstel is verkeert
In den aeder van het Peert,
Evenwel so wil ick rymen
Alsou uw gedult beswymen.
[p. 368] Hola weer: ick scheyer uyt,
Want daer door myn ooren tuyt
Dat, al quam Homerus binnen
Selver met de Sang-Godinnen,
Met Apollo aen syn hand,
Schoon hy was so lieven Sant
Datter seve Stéen om keven,
Heeft hy niemendal te geven,
ls hy nergens mee gelaen,
So magh hy wel henen gaen.
Dat gevaer mocht ick mee loopen:
Doch om meer gelux te hoopen
Send ick hier een Sallem mee
Die te nacht noch swom in zee.

28 July Anno 1644.

Aen den selfden.

Myn Heer, wanneer ick u somtyts een haese send
Segt gy, Dit is een spys tot mynent ongewent,
En dat ick so vereer de taefel der Pöeten
Met een gerecht, alleen van Princen waerd gegeten:
Maer ick, wyl van de Goon de dichters syn bemint
En d’een en d’ander vry wat godlijx in haer vindt,
Seg, datse waerdigh syn van Goden-kost te leven,
En haesen syn te slecht om op haer disch te geven.
Die u dan willen sou onthaelen nae waerdy
Die most u geven niet als hemelsch’ ambrosy.

KLINCK-DICHT,
Aan den Poeët Boetius van Elslandt.

Uw grijze jeucht heeft ons van jongs af iets belooft
Dat krachtiger zou zijn als doen was af te meeten,
Nu hebt gy ’t geurig pit eergierig opgegeeten
Van Baerlen, en geniet den orber van dat Hooft.

Zijn klaarheit blinkt in u, z’en is niet uitgedooft,
Gelijk den Yver zeidt, zijn geest blinkt door de reeten
Van uw verstandig Dicht. Hy heeft hem wel gequeeten,
Na dat hy was van Hooft zijn vrindt en zin berooft,

Zoo vrindtlijk was zijn aart, zoo trouw zijn vrindtlijkheden,
Dats’ hem met zoet gewelt van hier verhuizen deeden.
Is hy verhoogt van plaats, wat dient’er dan geweent?

Verbetert zijn geluk met oogen uit te weenen?
De wijsheit wil dat niet, het Amsterdams Athenen
Dat neem u voor hem aan, als zuyg’ling wel gespeent.

Maria Tesselschade Roemers Visscher, Elk zijn waarom.
In: Apollos harp. Amsterdam, Jan Hendriksz. en Jan Rieuwertsz., 1658, p. 318. UBL 1180 G 1

Ammon aan Thamar
Thamar aan Ammon
Petit C63

Tessela, Thessalicis non enutrita sub oris vertaald door Willem Bilderdijk in Gedichten 9, p. 141.

Kasper van Baerle aan Tesselschade Roemers,
met zijn afbeeldsel.

Tessel, die Thessaaljes lauweren
Naam noch bakermat ontleent,
Maar, de roem van uw Batouweren,
Maagd- en mannenlof vereent!
Tessel, van wier lieve lippen,
Van Atheenschen daauw besproeid,
Geestig jok en kwikjens glippen,
Heusche boert en rondheid vloeit!
Die Arachne met de naalde,
Zeuxis door ’t penseel verwint;
Hoofts en Huighens lof behaalde;
Goden aan uw tonen bindt!
Tessel, wier betoovrend zingen,
Door geen hart te wederstaan,
Mavors-zelv’ tot vreê zou dwingen,
Febe lokken uit haar baan!
Die de weduwlijke sponde
Eenzaam drukt en zonder leed,
Spottend met geklag en wonde
Van een’ wakenden Poëet!
Laat van baerles wezenstrekken,
Afgeteekend op ’t papier,
In dit beeld een blijk verstrekken
Van het zuiverst vriendschapsvier!
Mag uw beeld my niet gebeuren;
Ieder vaersjen uit uw pen,
Zal ik voor een Beeldsel keuren,
Waar ik Tessel in herken.

(Uit van Baerles Latijn.)
1808.

Mijn Vondel, gy wiens lier den weêrgalm van mijn snaren
Zoo vaak herklinken deed in Nederduitsche maat!
Mijn Vondel, eer en roem van Hollands dichterscharen,
Wiens onnavolgbaar lied onze ooren nooit verzaadt!
(5) Wat pynigt gy u af, de gruwlen af te beelden,
Die dwingeland Maxens in langverloopen tijd
Of wrevele Licijn aan ’t zuchtend Rome teelden,
De toortsen, ’s Heeren graf door Helena gewijd!
Wat volgt gy over de aard den trotschen zegewagen
(10) Van ’s waerelds opperheer roemruchten Konstantijn!
De ware God regeert: de Heidnen zijn verslagen:
Dit zongt ge: ’t zij genoeg: ’t moge uw voldoening zijn.
Werp weg de krijgsbazuin: uw cyther klink van vrede.
Leef voor u zelven, zoek een lieve gezellin:
(15) Verlaat de legerplaats voor zoeter legerstede,
En fluister Liefde zelve u zachte deuntjens in.
Wees zelf uw Konstantijn: zoo ge uw Heleen moest derven,
O! in een nieuwe gaê herleef weêr uw Heleen.
Zing, als gy door Gods gunst dit heil u mocht verwerven,
(20) Van d’echtelijken kamp de blijde zaligheên.�
Zoek, zoek als Konstantijn het teeken u te ontdekken,
Dat u den zege spelt, waarin gy overwint;
Maar wees — opdat u nooit die gade een kruis moog’ strekken,
Bezadigd en bedaard by ’t geen u onderwindt.

Jacob van Lennep, Vondels werken III, p. 312.
Vertaling van Poemata II, p. 209. Over deze vertaling schreef Sonja Witstein.

Return to the top of this document
Return to the index of Caspar Barlaeus’s works
Return to the index of Caspar Barlaeus’s poetry
Return to the home page of the Heinsius-collection
Canonisations Dutch Language and Literature

Nederlandse gedichtenvan en voorCaspar Barlaeus

Door Barlaeus in het Nederlands geschreven of vertaalde gedichten:

Vertalingen uit het Latijn van Barlaeus

Gedichten aan Barlaeus:

Funeraire poëzie:

TREUR-DICHT,Over de doot van de wel Edele JuffrouwCATARINA VAN OVERBEECK,Vrouw van kleyn Poelgeest.

Eer-ghedicht, Op de Beschrijvinge van de wijt beroemde BelegeringeVAN ’s HERTOGEN-BOSCH. In’t licht gegeven door den wijt vermaerden Histori-schrijver Pieter Christiaensz. Bor.

GEDICHT TER EEREN VAN PIETER CHRISTIAENSZ. BOR, VERMAERT HISTORI-SCHRYVER VAN DE NEDERLANDSE OORLOG

OP ’T VERVOLG VAN DE HISTORIE DER NEDERLANDESE OORLOGEN, BESCHREVEN DOOR DEN VERMAARDEN HISTORIESCHRYVER, PIETER. CHRISTIAANSZ. BOR.

Aen de Achtbare, Wijse Heer PIETER BOR, vermaert Historie-schrijver, Over het vijfde Deel sijner Nederlandse Historien.

CONSTANTINI HUGENIJ hysteron CASPARIS BARLAEJ proteron, ofteOP EEN JOFFROU, DIE TEN UYTERST’ MAEGHD WIL STERVEN.

Op de HOFSTEDE Inde BEEMSTER, genaamt OOSTWIJCK.

Lof van deLINDEBOOM,OP OOSTWIJCK,De Hofstede van de HeerBOUDEWYNS,In de Beemster.AenF. BOUDEWYNS J.

LOF-GEDICHTOp het EeuwighstroomendeBEECKJE,Van den HeerLAURENS J. BAECK,In sijn Hofstede te Beverwijck.Aan de IuffrouwenMAGDALENA en SARABAECK.

GEDICHT. Op ons hengel-visschen in ’t Veen met Haegs-geselschap.

Aan d’achtbare Joffrou T. Roemers.

Aen Joffrou Tesselschaa, met de Oratie van de Ziel.

DANCKAen de aerdigeTESSELSCHADE, Voor het Festoen opgehangen in de Sale op ’t Huys te Muyden.

Op het Festoen Gemaeckt van Juffrouw Maria Tesselschaa, Van Herfst-vruchten op ’t Huys te Muyden.

Op de Cirkel der vrouwen, doen zij de Heer Constantijn Huygens, Heere van Zuulichem, beslooten en verbaden.

OP HET HOOGHDRAVEND TREURSPEL VAN JAN DE VOS, GLASEMAECKER.

Op het Treurspel vanBRANDT,DE VEINSENDETORQUATUS.

Op den naem van Grol.

BRUYLOFTS-VRAEGH. Op de Bruyloft van J. V. P.

CASPAR VAN BAERLESHEYLIGE AENDACHTOP HET LYDENVAN ONSENSALIGHMAKERJESUS CHRISTUS.

DICHTLIEVENDELEZER,

CASPAR VAN BAERLESHEYLIGE AENDACHTOP HET LYDENVAN ONSENSALIGHMAKERJESUS CHRISTUS.

Gedicht over de Kribbe van Christus

Beschryving van het Leste Oordeel, door Geeraert Brandt

Tegens hetLYSTERVANGEN. AenJACOB BAECKRechtsgeleerde.

OP d’ANATOMIE t’AMSTERDAM

D. CASPARIS BARLAEILatijnsche Versjens; staande rond om de AmsteldamscheONTLEDEN-KAMER.Aldus verduitscht.

OP HET OVERLIJDEN VanDen vermaerden Historischrijver PIETER BOR CHRISTIAENSZOON, Naer Caspar van Baerles Latijn gevolght.

KLAGTEVANLUKRETIA,Aan haren Vader, Man, en Vrienden.Volgens ’t Latyn van den Heere C. Barleus.

AANSPRAAKVANVETURIA,Aan haren ZoonMARTIUS KORIOLANUS.Volgens het Latyn van den Heere C. Barleus.

Op de Geluckighe ende wijd beroemde VEROVERINGE Van de maghtige ende tot-noch-toe on-ver-winnelicke Stadt ’s HERTOGEN-BOS, By den Doorluchtigsten Prince FREDERICK HENRICK, Prince van Orangien, &c.

Aen Me-VrouwedePRINCESSEvan Orangien

SEND-BRIEFIngestelt op de naem van Me-VrouwedePRINCESSE aen haeren Manden PRINCE van ORANGIEN, &c.

AEN DE PRINCESSE

Kasper van Baerles AENSPRAEK aen Iakob Baeck, Rechtsgeleerde, toen hy hem riet te herhu- wen, vertaelt uit het Latijn.

CASPARIS BARLAEITRANEN,Op hetOverlijden van den voortreffelijckenen seer GeleerdenJACOB vander STRATEN.

DE MUSCHvanSUZANNE BARTELOT,uit BAERLES Latyn vertaelt.

GHEDICHTOp de veroveringh vanLIMBURGH In Latijn ghestelt doorCASPAR BARLAEUS, en in Hollandts naergevolght doorIACOB vander BURGH.

UYTVAERT

Aen mijn HeereMijn HEERE de ProfessorBARLAEUS, &c.

SIIN HOOGHEYDS UYTVAERT.

Raadsel van den TABACK. uyt de Latijnsche Poëtische wercken van CASPARUSBARLAEUS overgheset.

De rooktabak spreekt.

DE ROOKTABAK SPREEKT. Uit het IIde BOEK derMENGELDICHTENVAN KASPARUS VAN BAERLE.

Aan Huygens

KAIN’S REDE,NA HET VERMOORDEN VAN ZIJNEN BROEDER ABEL.Gevolgd naar ’t latijn van Barlaeus.

DEMACHABEEUWSCHE VROUW.

AEN Sr. BARLAEUS, Op het uitgeven van’t eerste deel der Ver-scheyde Gedichten.

LIJCKSANG OVER DIONYS VOS AEN KASPER VAN BAERLE.

Aen de HeereC. BARLAEUSProfessor tot Amsterdam, op de Bruyloft van zijn E. Soon.

Aen den selfden.

KLINCK-DICHT, Aan den Poeët Boetius van Elslandt.

Nederlandse gedichten
van en voor
Caspar Barlaeus

TREUR-DICHT,

Over de doot van de wel Edele Juffrouw

CATARINA VAN OVERBEECK,

Vrouw van kleyn Poelgeest.

Eer-ghedicht,
Op de Beschrijvinge van de wijt beroemde Belegeringe
VAN
’s HERTOGEN-BOSCH.
In’t licht gegeven door den wijt vermaerden Histori-schrijver
Pieter Christiaensz. Bor.

GEDICHT
TER EEREN VAN
PIETER CHRISTIAENSZ. BOR,
VERMAERT HISTORI-SCHRYVER VAN DE NEDERLANDSE OORLOG

OP ’T VERVOLG
VAN DE
HISTORIE DER NEDERLANDESE OORLOGEN,
BESCHREVEN DOOR DEN VERMAARDEN HISTORIESCHRYVER,
PIETER. CHRISTIAANSZ. BOR.

Aen de Achtbare, Wijse Heer
PIETER BOR, vermaert Historie-schrijver,
Over het vijfde Deel sijner Nederlandse Historien.

CONSTANTINI HUGENIJ hysteron
CASPARIS BARLAEJ proteron,
ofte
OP EEN JOFFROU,
DIE TEN UYTERST’ MAEGHD WIL STERVEN.

Op de
HOFSTEDE
Inde BEEMSTER, genaamt
OOSTWIJCK.

Lof van de

LINDEBOOM,

OP OOSTWIJCK,

De Hofstede van de Heer
BOUDEWYNS,
In de Beemster.

Aen
F. BOUDEWYNS J.

LOF-GEDICHT

Op het Eeuwighstroomende

BEECKJE,

Van den Heer

LAURENS J. BAECK,
In sijn Hofstede te Beverwijck.

Aan de Iuffrouwen
MAGDALENA en SARA
BAECK.

GEDICHT.
Op ons hengel-visschen in ’t Veen met Haegs-geselschap.

DANCK

Aen de aerdige

TESSELSCHADE,

Voor het Festoen opgehangen in de
Sale op ’t Huys te Muyden.

Op het Festoen
Gemaeckt van Juffrouw
Maria Tesselschaa,
Van Herfst-vruchten op ’t Huys
te Muyden.

Op de Cirkel der vrouwen, doen zij de
Heer Constantijn Huygens, Heere van Zuulichem,
beslooten en verbaden.

OP HET HOOGHDRAVEND TREURSPEL
VAN
JAN DE VOS,
GLASEMAECKER.

Op het Treurspel van

BRANDT,

DE VEINSENDE

TORQUATUS.

BRUYLOFTS-VRAEGH.

Op de Bruyloft van J. V. P.

CASPAR VAN BAERLES
HEYLIGE AENDACHT
OP HET LYDEN
VAN ONSEN
SALIGHMAKER
JESUS CHRISTUS.

DICHTLIEVENDE
LEZER,

CASPAR VAN BAERLES
HEYLIGE AENDACHT
OP HET LYDEN
VAN ONSEN
SALIGHMAKER
JESUS CHRISTUS.

Tegens het

LYSTERVANGEN.

Aen

JACOB BAECK

Rechtsgeleerde.

D. CASPARIS BARLAEI

Latijnsche Versjens; staande rond om de Amsteldamsche

ONTLEDEN-KAMER.

Aldus verduitscht.

OP HET OVERLIJDEN
Van
Den vermaerden Historischrijver
PIETER BOR CHRISTIAENSZOON,
Naer Caspar van Baerles Latijn gevolght.

KLAGTE

VAN

LUKRETIA,

Aan haren Vader, Man, en Vrienden.

Volgens ’t Latyn van den Heere C. Barleus.

AANSPRAAK
VAN
VETURIA,

Aan haren Zoon

MARTIUS KORIOLANUS.

Volgens het Latyn van den Heere C. Barleus.

Op de Geluckighe ende wijd beroemde
VEROVERINGE
Van de maghtige ende tot-noch-toe on-ver-winnelicke Stadt
’s HERTOGEN-BOS,
By den Doorluchtigsten Prince
FREDERICK HENRICK,
Prince van Orangien, &c.

Aen Me-Vrouwe
de
PRINCESSE
van Orangien

SEND-BRIEF
Ingestelt op de naem van Me-Vrouwe
de
PRINCESSE
aen haeren Man
den PRINCE van ORANGIEN, &c.

Kasper van Baerles AENSPRAEK aen Iakob Baeck,
Rechtsgeleerde, toen hy hem riet te herhu-
wen, vertaelt uit het Latijn.

CASPARIS BARLAEI

TRANEN,

Op het

Overlijden van den voortreffelijcken
en seer Geleerden

JACOB vander STRATEN.

DE MUSCH
van
SUZANNE BARTELOT,
uit BAERLES Latyn vertaelt.

GHEDICHT
Op de veroveringh van
LIMBURGH
In Latijn ghestelt door
CASPAR BARLAEUS,
en in Hollandts naergevolght door
IACOB vander BURGH.

Aen mijn Heere
Mijn HEERE de Professor
BARLAEUS, &c.

SIIN HOOGHEYDS
UYTVAERT.

Raadsel van den TABACK.
uyt de Latijnsche Poëtische wercken van CASPARUS
BARLAEUS overgheset.

DE ROOKTABAK SPREEKT.

Uit het II^de BOEK der

MENGELDICHTEN

VAN KASPARUS VAN BAERLE.

KAIN’S REDE,

NA HET VERMOORDEN VAN ZIJNEN BROEDER ABEL.

Gevolgd naar ’t latijn van Barlaeus.

DE

MACHABEEUWSCHE VROUW.

AEN S^r. BARLAEUS,

Op het uitgeven van’t eerste deel der Ver-
scheyde Gedichten.

LIJCKSANG OVER DIONYS VOS
AEN KASPER VAN BAERLE.

Aen de Heere

C. BARLAEUS

Professor tot Amsterdam, op de Bruyloft van zijn E. Soon.

KLINCK-DICHT,
Aan den Poeët Boetius van Elslandt.