|
Laus Stultitiae / Lof der Zotheid.
De auteur, die zichzelf aanduidt als J.G., is waarschijnlijk Johan Geillyaert of Gailliart. Zie hierover:
|
 |
Dat Conste-
|
|
[fol. 2r] ¶ Tot den Leser.
recht verstaen, ende sal u wonderlijcke saken vertoonen. So is dan der Sotten oft Sottinnen aerdt ende nature, dat sy het ghene dat sy spreken, recht wt spreken, recht so zijt meynen: het sy aen hemselfs waer oft lueghen: so ist doch by haer altijt waer, want sy meynent alsoo waer ende recht te zijn: doch by den hoorders staet dat onderscheet. Hooren sy dan van sulcke de waerheyt, so hooren sy de waerheyt goetront wt, sonder eenich becleeden oft bewimpelen: Hooren sy nu van haer dat contrarie, so hooren sy doch een on- ghebloemde goetronde Redene, onghe- verwet oft verciert, oock Ja ende waer by den Sotten oft Sottinnen (waer van de Werelt vol is) diet spreken, maer in der waerheyt alsoot voor Godt ghelt, lueghen ende dwaesheyt. Alsoo spreeckt hier dese Goddinne Moriae, recht soot haer voorcoemt, ende menget al onder malcander, also, dat sy | ||||
|
[fol. 2v] somtijts loeft, dat te bespotten is, oock somtijts prijst, dat te prijsen is. Somma, doorgaens loeft ende prijst sy, dat de We- relt ooc loeft ende prijst, maer voor Godt de hoochste sotheyt is: Ja ordeel ende ver- doemenisse. Loeft oock somwijls, dat voor God lovelic is, maer daer spreect sy als een Sottinne, die niet en weet wat sy seyt, noch en merct, wat haer teghen of me gaet. Dit aenmerckt ende onder- scheyt, so wilt u tot groote wijsheyt ende verstant leyden: ende u wijsen wat een grontlicke dwaesheyt der Werelt, met al- le het gene dat sy (als werelt) loeft, prijst, ende aenhangt, is. Het welck ons de Hey- lige Bibelsche Schrift duysentfoudich betuycht. Dat oock den Autheur deses Boecks gedrongen heeft onder het decsel eender Sottinnen Redene, de Weerelt voor te houden, hoe dul ende verdraeyt de selve sy, of by avonturen dat daer door yemant de ooghen mocht geopent wor- den, ende hem tot de wijsheydt Gods be- keeren. Welcke wijsheyt Gods, wederom een Moriae, dwaesheyt ende sotheyt voor de werelt is, ende blijven sal, tot dat de We- relt niet meer Werelt sy. Soo alle Pro- pheten, Christus ende Apostelen, betuygen. Leest, merct, ende verstaet, So siet ghy hoet in de werelt gaet. J.G. | ||||
|
[fol. 3r] ¶ Erasmus van Roter-
|
| I | N voorgaende daghen, doen ick wt Italien na Engelant reysde: op dat niet de geheele tijt, in welcken ick te peerde |
| H | Oe de menschen int ghe- meyn van my spreken, (want het en is my niet verborghen, hoe seer de Sotheyt ghelastert wort, oock door de aldersotste) |
|
|
[fol. 14r] sche woordekens vermenghen, hoewel die daer geen plaetse en hebben. Ende ist dat sy gheene vreemde woorden en weten, soo trecken sy vier of vijf oude afgheleyde woorden wt oude verrotte Boecken, om daer mede den Leser te verblinden: †te weten, op dat de gene die- †Sotten willen verstandich schijnen, ende en decken oft verschoonen niemant soo seer, als den Sotten. se verstaen, hen selven meer ende meer behaghen: ende diet niet en verstaen, so veel te seerder prijsen, hoe sy min ver- staen: (want dit is voorwaer eenen schoo- nen aert der lusten onses volckx, dat sy de alder vreemste dinghen alder meest achten) ende die wat eerghieriger zijn, nochtans toelacchen ende prijsen, ende als †Esels de ooren roeren, op dat sy †De Esels hebben seer lange ende roerlic- ke ooren, so dat sy schijnen seer goet ordeel in de ooren te hebben, hoewel sy de alder dwaes- te zijn. den anderen schijnen de sake seer wel te verstaen [seggende] Dat is wel alsoo. Maer nu come ic weder totten voor- genomen handel. So weet ghy dan mij- nen naem, O mannen, hoe sal ick u by- namen? Hoe anders, dan aldersotste? Want wat Naem can de Goddinne Sot- heyt haren dienaren geven, die eerlicker sy? |
Wie de Vader der Sotheit sy. | |
|
[fol. 14v] Maer dewijle het niet so velen bekent en is, van wat Gheslachte ick geboren ben, dat sal ick nu door de goede hulpe der †Musen arbeyden te verclaren. Voorwaer noch Chaos, noch Orcus, noch Saturnus, noch Japetus, noch eenighe ander wt de afghesette ende ver- rotte Goden en heeft mijn Vader niet gheweest, maer Plutus, die de eenighe (oock met ondanck Homeri ende He- siodi, ende oock Jupiters selve) Vader der menschen ende der Goden is: Hesiodus schrijvende van het Gheslachte der Goden, bewijst dat Chaos ende Orcus de oorspronck aller Goden zijn. Ende Jupi- ter is by Hesiodum ende Homerum dickwils ghenaemt, de Vader der Menschen ende Go- den. Saturnus was Jupiters Vader. Jape- tus was Saturni Broeders Sone. Plutus is Rijcdom, ende de Godt des Rijcdoms. Na wiens wille alleen, ghelijck voortij- den, alsoo oock nu alle dinghen, heyli- ghe ende onheylige, opwaerts ende ne- derwaerts verandert ende vermenght worden: na wiens goetduncken, Krijgen, vrede, rijcken, raden, ordeelen, vergade- ringhen, houwelicken, beloften, verbon- den, Wetten, consten, schimp, ernst (de adem feylt my) int corte, alle ghemeyne ende eygen saken der menschen bedient worden: sonder wiens hulpe dat gantse | Muse waren negen God- dinnen aller Wetenschap ende Consten. | |
|
[fol. 15r] volck der Poetscher Goden: Ja (ick sal vermetelicker segghen) oock de wtver- coren Goden souden oft ganschelijck niets zijn, of voorwaer magerlic ende coudelick met haren eygenen cost leven. So wie Plutum vertoornt heeft, dien en can oock Pallas niet hulpe genoech doen. Maer hierenteghen wie Pallas was de Goddinne der Consten, ende oock der Wapenen. Conste ende duecht son- der ghelt, en zijn niet gheacht: ende de zenu- wen des Crijchs zijn ghelt. | ||
|
zijn gonste heeft, die mach oock den op- persten Godt Jupiter met zijnen blixem ghebieden, dat hy hemselven gae aen eenen strop verhangen. Van desen Va- der roem ick my selven geboren te zijne. Dese heeft my ghegenereert: niet voor- waer wt zijne hersenen, ghelijck Jupi- ter die ernstighe Pallas ghegenereert heeft, maer wt de alderschoonste ende lustichste Goddinne Neotes: ende we- derom niet aen haer ghebonden zijnde door het droevich houwelick, ghelijck die †Cruepel Smit gheboren is, maer ghelijck onsen Homerus spreect, in lief- de vermengt: het welcke niet weynich soeter is. †Cruepel Smit] Hy meynt Vulcanum, de welcke wt Jupiter ende Juno gheboren zijnde, was om zijner leelicheyt ende onsien- |
De moeder der Sotheit Neotes is Joncheyt, so coemt de Sotheyt voor- namelic van rijcdom ende Jonckheyt. | |
|
[fol. 15v] heyt wille wt den Hemel ghestooten, ende door dien swaren val cruepel geworden, ende heeft daer na der Goden Wapensmit geweest. In liefde vermengt] Dese woorden ghe- bruyct Homerus ghewoonlick als hy wil ge- stolen byslapinghe beduyden: also schendt de Sotheyt haer selven (ghelijct der Sotheydt betaemt) segghende dat sy niet wt houwelic, maer wt overspel is geboren. Also roemen de Sotten van dingen, daer van sy hen behooren te schamen. Ende (op dat ghy niet en dwaelt) Plu- tus en heeft my niet ghegenereert nu oudt ende blindt zijnde, ghelijck hy by Aristophanen is: maer voortijden, doen hy noch ongheschent was, ende heedt door de iuecht, ende niet alleenlick door de iuecht, maer veel meer door den God- delicken dranck, den welcken hy doe bi gevalle aen der Goden disch overvloe- dich ende onghewatert ghedroncken hadde. Ist dat ghy oock begheert de plaetse te weten waer ick gheboren ben (dewij- le te desen tijde dat voornamelick ghe- acht wordt de edelheyt aen te gaen, in wat plaetse men eerst gheweynt heeft) Ick en ben niet geboren in de dwalen- de Delo, noch inde waterige Zee, noch in de holle speloncken, maer in de ghe- luckige Eylanden, daer alle dinck wast ende voorcoemt ongesaeyt ende onghe- |
Apollo was in Delo ghe- boren, ende Venus in de Zee. | |
|
[fol. 16r] ploecht: in de welcke geen arbeyt, noch oudde, noch crancheyt en is, noch ergens in de velden †Asphodelus Malva, squilla, of wickse, of boonen, noch eenige ande- †Dit zijn dinghen van cleyner weerden, ende dienen tot armer luyden cost. re dierghelijcke bueselinghe ghesien en worden. Maer daer is alom den oogen ende der nuese seer aenghenaem †Mo- ly, *Panace, †Nepenthes, Amaracus, Ambrosia, Lotus, Rosa, Viola, Hyacin- thus, Adonidis Hovekens. Ende ic in | ||
|
†Moly] Mercurius gaf Ulysse dit Cruyt, tegen Circes venijn ende tooverie. *Panace] is goet teghen alle siecte, daer van heetet, Heelt alleman. †Nepenthe] is Boragie, ende maect vrolick. dese wellusticheydt gheboren zijnde, en hebbe mijn leven niet met weenen be- gost: maer hebbe mijner moeder ter- stont toeghelachen. Ende nu, ick en benijde niet, dat den oppersten †Jupiter van een Geyte ge- †Jupiter was met Geyten melc opgevoet. soocht ende gevoestert is: dewijle my ge- voestert hebben met hare Borsten, twee de alderschoonste Goddinnen, †Me- the, die van *Baccho gheboren is, ende †Apedia, de Dochter Panis: de welcke †Methe] is Dronckenschap. *Bacchus] is des Wijns. †Apedia] is onverstant ende ongeleertheyt. |
Dit zijn cos- telicke, ende welrieckende ende schoone Cruyden. voestervrou- wen der Sot- heyt. | |
|
[fol. 16v] ghy hier oock siet in het geselschap mij- ner Medegesellinnen ende Dienstmaech- den: der welcker Namen so ghy wilt we- ten, ghy en sult die by Hercules, niet an- ders van my hooren, dan in Griecks. Te weten dese die ghy met verheven wijn- brauwen siet, is †Philautia. Ende dese die ghy siet als met toelachende oogen ende tsamen slaende handen prijsen, is *Kolakia. Dese die half slaperich ende den slapenden gelijck is, is †Lethe ghe- naemt. Dese, die op beyde elleboghen ligt, met tsamen ghevouden handen, is *Misoponia. Dese, die metten Roosen Crans gecroont is, ende alomme met wel- rieckende Salve overgoten is, is †He- done genaemt. Dese, met slipperige ende ongestadige oogen, is *Anoia genaemt. Dese, met de clare huydt ende welgevoed- den lichame, is genaemt †Tryphe. Ghy siet oock twee Goden mede onder dese Vrouwen: waervan sy den eenen *Ko- mon, ende den anderen †Negreton Hyp- non noemen. Met deser (segge ick) die- naren getrouwe hulpe, brenge ick alle dingen onder mijne Heerschappie, reg- nerende oock over de Coningen selve. Dus hebt ghy mijn Geslachte, opbren- ginge ende Medegesellinnen gehoort. Nu, op dat ick niemandt en schijne |
Der Sotheyt Camenieren ende medege- sellinnen. †Philautia eygen liefde. *Kolakia, Flatteringe †Lethe, Vergetelheyt. *Misoponia haet des ar- beydts, ofte leuycheyt. †Hedone, Wellust. *Anoia, wt- sinnicheyt. †Tryphe, Genoechte. *Komon, dat is de God der dronckenscap, ende onma- ticheyt. †Negreton Hypnon, dat noemt Home- rus seer die- pen slaep, waer van men niet wel en can wacker worden. | |
|
[fol. 17r] sonder oorsake my selven een Goddin- ne te noemen, so hoort toe met toeghe- recten ooren, wat grooter nut ic beyde den Goden ende menschen aenbren- ge, ende hoe wijt mijnen Naem strect. Want ist dat een niet ongeleerdelic ge- schreven heeft, dat Godt zijn, is de men- schen helpen: ende ist dat die te rechte zijn inden Raet der Goden aengheno- men, die wijn oft kooren ofte eenige an- der nutticheyt den menschen ghetoont hebben: waerom en soude ic niet te rech- te de †Alpha aller Goden genaemt en- de gheacht worden? †Alpha] noemden sy den eersten ende voor- naemsten, om dat de Griecken (by de welcke Alpha de eerste letter is) het ghetal met lette- ren teeckenden. Ten eersten, wat can soeter of dier- baerder zijn dan het leven? Maer het be- gin hier van, wien behoortmen toe te schrijven dan my? Want noch de †Lan- ce Palladis van machtigen Vader ghe- boren, noch de Schilt Jovis des wolc- ken samelers en genereert noch ver- breyt het menschelijcke geslachte niet: Maer hy selve de Vader der Goden, ende Coninck der menschen, die met eenen wenck den gantschen Hemel doet be- ven, moet zijnen driespitsigen blixem af- leggen, ende dat wreede Titanisch aen- |
Desen aen- worp geeft Homerus Palladi toe om dat hy ee- nen stercken Vader Jo- vem hadde. | |
|
[fol. 17v] schijn, waer mede hy als hy wel alle de Goden verschrict, ende moet ellendich als de Guychelaers eenen anderen Per- soon aendoen, als hy wil doen dat hy som- tijts doet, dat is, kinderen maken. En- de nu de Stoici achten henselven den Go- den aldernaest te zijne. Maer geeft my eenen die driemael oft viermael, of (soo ghy wilt) seshondertmael Stoisch sy, nochtans moet oock dese selve (of hy schoon den baert, dat teecken der wijs- heyt, dwelck hy ooc met den Bocken ghemeyn heeft, niet af en legt) zijnen hoochmoet nederleggen, ende het voor- hooft ontrumpelen, ende de Adaman- tische leeringhen wechworpen, ende een wijle ongheschict ende sot zijn: In sum- ma, die wijse moet my, my (segghe ick) moet hy roepen, ist dat hy wil Vader worden. Ende waerom en soude ick niet nae mijn gewoonte claerlicker met u spre- ken? Ick bidde u, ist het hooft, oft aen- sichte, oft borst, oft handt, oft oor (welc- ke de eerlicste leden geacht zijn) dat de Goden ende menschen genereert? Ick meyne neen, maer dat lidt dat so sot en- de spottelick is dattet sonder lacchen niet en can ghenoemt worden, is het ghene dat des menschen gheslachte verbreyt. | ||
|
[fol. 18r] Dit is eerst de heylige Fonteyne waer wt alle dingen het leven scheppen wa- rachtelicker dan wt de Pythagorische †viere. Welaen nu, ic bidde u, wat man †Pythagoras hielt het ghetal Viere, voor eenen oorspronck alles dincks. soude den mont willen tot den thoom des houwelicks begeven, die (ghelijck die wijse pleghen te doen) eerst deses le- vens onlust ende ongerief by hemselven overleyde: of wat wijf soude ten eynde den man toelaten, waert dat sy den sor- gelicken arbeyt des barens, ende de swa- richeyt der opbrenginge der kinderen wiste ofte bedachte? Nu, ist dat ghy het leven hebt door het houwelic, ende het houwelic door mijn dienstmaecht Ano- ia, soo verstaet ghy wel wat ghy door my hebt. Ende wat wijf die dese dingen eenmael versocht heeft, soudese willen wederom aengaen, ten ware dat de Goddinne Lethe haer bystonde? Ende oock Venus selve (of oock Lucretius daer teghen spreeckt) en sal niet versa- ken, dat hare cracht (so onse goetheyt daer niet toe en coemt) crachteloos en- de te vergheefs is. Soodan wt desen onsen Dronckighen ende Spottighen Spele comen de hoochmoedighe Phi- losophen, in der welcker plaetse nu |
Waer door de echt be- staet. Anoia, wt- sinnicheyt. Lethe, Ver- getenheyt. Lucretius scrijft Vene- ri toe de cracht ende overhant van alle dingen te genereren. | |
|
[fol. 18v] zijn, diemen int gemeene †Muenicken †Dat voortijts by den Hebreen waren de kinderen der Propheten: dat waren by de Griec- ken ende Indiers de Philosophen: dat selve schijnen de Muenicken by de Christenen te zijn. noemt, ende de Coningen die in purper gaen, ende de Godtsalige Priesters, ende de driemael alderheylichste Pausen: ende ten laetsten oock den gantschen hoop der Poetscher Goden: welcke so groot is van getale, datse †Olympus nu nau- we can vaten, hoewel sy seer wijdt is. †Olympus is een berch in Thessalia, soo hooge, dat hy schijnt de wolcken te geraken: waerom hy ooc dicwils voor den Hemel ghe- nomen wort. | ||
|
Maer het is weynich, dat den oor- spronck ende Fonteyne des levens wt my coemt: ten sy dat ic bewijse alle nut dat in het gantsche leven is, mijn gave te zijne. Want dit leven, acht ghy dattet eenichsins moet een leven genaemt zijn, ist dat den lust daer af getrocken is? Ghy hebt my met de handen †toegheklapt: †Met de handen toeklappen, is gelijck ge- ven, ende achten dattet recht ende wel sy, dat- ter geseyt of gedaen is. want ick wist wel, datter niemant onder u so wijs en was, of eer onwijs, Ja ym- mers liever wijs, dat hy also soude ghe- voelen. Ja, oock de †Stoische Philoso- phen en verachten den wellust niet, hoe- |
Sotheyt heeft alle dinghen in haerder macht, ende regeert de werelt ende het gantsche leven. | |
|
[fol. 19r] †Stoici zijn suersiende Philosophen: als nu by ons de Muenicken. wel sy dien neerstelick bedecken, ende die met duysent lasterwoorden verschueren by het gemeyn volck: te weten, op dat sy andere daer van verschrickende, sou- den selve dien te meer ghebruycken. Maer laetse my segghen, by Jupiter, wat deel des levens en is eyndelic niet droevich, niet onlustich, niet onlieffelic, niet smakeloos, ende niet swaer, ten sy datmen den wellust, dat is de sauce der Sotheyt daer toe doet? Van welcke sa- ke een ghenoechsaem ghetuyghe mach wesen, die nemmermeer ghenoech ghe- presen Sophocles, de welcke heeft de- sen seer schoonen lof van ons gheschre- ven: †In gheen wijsheyt hebben, is het soetste leven. Maer welaen, laet ons de gantsche sake by stucken verclaren. Ten eersten, wie en weet niet, dat het eerste deel des menschelicken levens is het alder vro- lickste ende het alder aengenaemste al- len menschen? Want wat is dat in de onmondighe kinderkens, dat wy alsoo kussen ende omhelsen ende ophelpen, soo dat oock de vianden den kinderkens hulpe doen? Wat is dat anders dan de behaghelicheit der Sotheyt, de welcke |
Niet te we- ten, is het lus- tichste leven. †Horatius scrijft, dat een Schipper te- gen zijn vrien- den seer ver- toorende, om dat hy door hare hulpe, vander licht- sinnicheyt ghe- nesen was. | |
|
[fol. 19v] de voorsichtighe natuere heeft den nieu gheboren †kinderkens ingegeven, om †Sotheyt is den kinderen aengheboren. dat sy met der lust, als met eenighe be- soldinghe, souden den arbeyt der voe- steringhe versoeten, ende de gonste der bewaringhe wtsmeecken? Daer na de Joncheyt die nae de kindtscheyt volgt, hoe aengenaem is die by alle menschen, hoe hertelick zijn sy alle haer gonstich, hoe neerstelick helpen sy die voort, hoe bedienstelick reycken sy haer de behul- pelicke handen toe? Maer ick bidde u, waervan heeft de Joncheyt dese gena- de? Waervan anders dan van my, door wiens weldaet sy seer weynich wijs is, ende daeromme seer weynich ontstelt wordt. Ick lieghe, ist dat niet terstont als sy grooter gheworden zijn, ende door het ghebruyck der dinghen ende door lee- ringen beginnen wat manlijck te wor- den, terstont de schoonheydt des aen- schijns valt, de blijmoedicheyt verflout, de lusticheit vercout, de iuecht vervalt. Ende hoe yemandt voorder wordt van my afgheleyt, soo veel te min leeft hy, tot dat de sware oudtheyt aencoemt: de welcke sy niet alleenlick haer selven, maer ooc anderen hatelick is. De welc- | ||
|
[fol. 20r] ke en soude van gheenen mensche ver- draghelick zijn, ten ware dat ick weder- om over sulcken grooten arbeyt barm- herticheyt hebbende, spoedichlijck by- stonde, ende (gelijck de Poetische Go- den pleghen den genen die verderven, met eenighe veranderinghe tot een an- der ghestalte te hulpe comen, alsoo ick oock) als sy nu den grave na by zijn, so veel moghelick is, tot de kindtscheyt weder brachte: waerom sy niet sonder oorsake en zijn van het ghemeyn volck ghenaemt, wederom kinderen. Nu ist dat yemant wil weten hoe ick die verandere: ick en sal oock dat niet verberghen. Ick brengese tot de †Fon- †Oorsaecke waerom de Vergheet Fon- teyne haer toebehoort: Want sy ontspringt in haer Eylandt: ende Lethes, het welck verge- telheyt luyt, is haer Maecht ende Medeghe- sellinne, als vooren verhaelt is. teyne onser Lethe (want dese springt wt in de gheluckighe Eylanden: want by de Helle vloeyt alleenlic een cleyn beecx- ken) op dat sy daer langhe vergheten- heyt ghedroncken hebbende, de sorgen des herten af leggen, ende wederom ionck worden. Maer men seyt, dat sy sinne- loos ende onwijs worden. Het sy wel also: | ||
|
[fol. 20v] maer dat selve is wederom kintsch worden. Is kindtsch zijn, anders dan sinneloos ende onwijs zijn? Is niet dat alder be- hagelicste in die oudde, dat onwijst is? Want wie en soude een kint met man- licke wijsheyt niet als een onnatuerlick wonder haten ende vervloecken? Hier mede stemt oock het ghemeyne spreec- woort: Ick hate het kint dat voortijdi- ghe wijsheyt heeft. Ende wie soude wil- len ghemeynschap of verkeeringe heb- ben met sulck eenen ouden, die boven so groote experientie aller dingen, ooc ghe- lijcke groote cracht des verstants, ende scherpsinnicheit des ordeels hadde? So dan de oude wort wtsinnich door mijn gave: maer nochtans hierentusschen is dese mijn wtsinnige vrij van die sorgen, daermede de wijse ghequelt wort. Hierentusschen is hy een lustich drinc- kebroeder, ende en gevoelt het verdriet des levens niet, het welcke de stercke ou- de nauwe can verdraghen. Ende som- tijts coemt hy weder met den †Plauti- schen ouden tot die drie letteren: ende wa- re de alder ongheluckichste, so hy wijs ware: maer nu is hy door mijn weldaet gheluckich, ende den vrienden aenghe- naem, ende oock een lustich Schwetz- gheselle. Want by Homerum vloeyt |
Een voortij- dich wijs kint is hate- lick. By Plautum spreeckt een out man: Ic heb drie let- teren geleert: A.m.o. ende Amo is te seggen, Ick minne. | |
|
[fol. 21r] een reden soeter dan honich, wt Nestors mont, daer de reden Achillis bitter is: ende by den selven de oude op de stadt- mueren sittende, gheven een iuechdelic- ke stemme. Met welcken ghelucke sy oock de kinderen te boven gaen, de welc- ke wel lieflick zijn, maer zijn sonder spra- ke, ende hen ghebreeckt de voorneme- lickste behaghelickheyt des levens, te weten, clappericheyt. Hier toe dient oock dat de oude groot behaghen heb- ben in de kinderen, ende wederom de kinderen in de oude: ghelijck God al- tijts ghelijcke tot gelijcke trect. Want wat isser daer in sy malcanderen niet ghelijck en zijn, wtghenomen dat deen rumpeligher is, ende meer Jaren heeft. Anders, is de witheyt des hayrs, de tan- deloose mont, de cleynheyt des lichaems, de begheerlickheyt des melcx, de bab- belinghe, de clappericheyt, ongeschict- heyt, verghetelickheyt, onbedachtsaem- heyt: int corte, alle andere dingen over- een. Ende hoe sy naerder de oudtheyt komen, so veel worden sy der kintscheyt te ghelijcker, tot dat sy op kindtsche wijse sonder verdriet des levens, son- der ghevoelen des doots wt dit leven verhuysen. Nu gae wie wil, ende verghelijcke |
Oude men- schen worden door der sot- heyt weldaet weder kinde- ren. | |
|
[fol. 21v] dese mijne weldaet met de veranderin- ghe daer mede de andere Goden de men- schen in een ander ghestalte veranderen. Want wat die doen toornich zijnde, en lust my niet te verhalen: maer dien sy seer gonstich zijn, die pleghen sy te verande- ren in Boonen, Voghelen, Crekels, of oock in Serpenten, gelijck of dat selve verandert te worden, niet en ware ver- gaen ende verderven. Maer ick brenge den selven mensche wederom tot het beste ende gheluckichste deel des levens. Waert dat de menschen henselven ganschelick onthielden van alle gemeyn- schap der wijsheyt, ende altijts met my haer leven dreven, so en souder selfs gheen oudtheyt zijn, maer sy souden ghe- luckich zijn met eewige ionckheyt. Siet ghy niet die suere menschen die met de Philosophische leeringen, ofte met ern- stighe ende sware saken becommert zijn, dat sy ghemeynlick eer sy wel ionghe- linghen zijn, oude mannen worden? (te weten dewijle de sorchfuldicheyt, ende de gheduerighe ende stranghe roeringe der ghedachten, den natuerlicken adem ende sap metter tijt verteeren) daer daerente- ghen mijne Sotten vet zijn, ende claer, ende een welbesorchde huyt hebben, ende gan- schelick Acarnanische swijnen zijn, ende |
Wijsheyt, be- commeringe, sorge, ende on- derwindin- ghe maken de oudtheyt. | |
|
[fol. 22r] Acarnanische Swijnen noemtmen leckere ende overvette menschen: moghelick om dat wt dat lant de vetste Swijnen quamen. en souden nemmermeer eenich onghe- rief der oudtheyt ghevoelen, waert dat sy (ghelijckt gheschiet) niet wat met der Wijsen besmettinge bevlect en werden. So gansch en lijt het leven der menschen niet dat op allen zijden gheluckich sy. Hier toe coemt oock des gemeynen * spreeckwoorts gheen licht ghetuyghe- nisse, waermede men seyt dat de Sotheyt dat eenich dinck is, dat de ioncheyt (die anders seer haestich door loopt) ver- traecht, ende de onloflicke outheyt verre veriaecht. So dat niet sonder oorsake een gemeyn † spreeckwoort van de Bra- banders gheseyt en wort, dat dese (hoe- wel de oudtheyt anderen menschen pleecht voorsichticheyt aen te brenghen) hoe sy der oudtheyt naerder comen, so veel te meer ende meer sot worden. Ende daer en is gheen ander volck dat lustiger is tot de gemeyne handelinge des levens, of de droefheyt der oudtheyt min ghe- voelt. Dese zijn mijne Hollanders alder- naest ghelijck met den lande, also oock met de wijse des levens. Want waerom en soude ick die niet mijne noemen, die my so neerstichlick dienen dat sy daer |
* Sot te zijn verlangt de ionckheyt son- der pijn. † De Braban- ders dat alder vriendelicste volc, zijn al- tijts vrolick. Waer wt dat ghemeyn spreecwoort coemt, De Brabander hoe ouder hoe sotter. Hollanders worden om hare eenvou- dicheyt ende ongeveynsde manieren mal ghenoemt op schimpsche wijse Hollant dollant. | |
|
[fol. 22v] door by het ghemeyn volck eenen toe- naem verdient hebben? Waer van sy hen alleenlick niet en schamen, maer roe- men voornamelick daer van. Laet nu de aldersotste menschen gaen, ende Medeas, Circes, Veneres, Auro- ras, ende ick en weet niet wat fonteyne versoecken om de ionckheyt weder te ghecrijghen, dewijle ick alleen dat can ende pleghe te doen. By my is dat sap, waer mede Mennonis dochter heeft de ionckheyt Tithoni haers grootva- ders verlangt. Ick ben die Venus door wiens gonste Phaon is weder leven- dich gheworden, so dat hy van Sapo- ne is so seer bemint gheweest. Mijne zijn de cruyden, so daer eenighe zijn, mijne zijn de tooveringhen, mijne is de Fonteyne de welcke niet alleenlick de vergangen ionckheyt weder en brengt, maer (het welcke veel meer te wenschen is) die eewelick bewaert. Ist dat ghy | ||
|
Medea was een beroemde Tooverinne, de welcke met hare Toovercruyden heeft den ouden Emsonem wederghebracht tot ionck- heyt, so de Poeten versieren. Circe heeft met hare roede ende drinck- pot de menschen verandert in wat gestalte sy wilde, ghelijck sy den gesellen Ulyssis dede. Venus heeft wt den ouden Phaone eenen schoonen ionghelinck ghemaeckt, so dat hem Sapho seer ghemint heeft. |
Medea. Circe. Venus. | |
|
[fol. 23r] | ||
|
Aurora heeft Tithone de ionckheyt tot ve- le Jaren verlangt. alle aldus met my ghevoelt, datter niet beters en is dan ioncheyt, ende niet grou- welickers dan oudtheyt: so siet ghy (so ick meyne) hoe veel ghy van my ont- fangt, dewijle ick u so groot een goet behoude, ende so groot een quaet wtsluyte. Maer wat spreke ick noch van men- schen? Doorluystert den gantschen he- mel, ende so wie wil, die sal my mijnen naem mogen verwijten, ist dat hy gant- schelick yemant van de Goden vint, die niet onlieflick ende verachtelick en is, ten sy dat hy door mijn Godheyt aen- ghenaem worde. Want waerom is Bacchus altijts een ionghelinck ende lanckharich? te weten om dat hy onsin- nich ende droncken is, ende alle het le- ven met brassen, danssen, springhen, ende spelen doorbrenghende, niet een hayr ghemeynschaps en heeft met Pallade. Ende en wil niet alleenlick niet wijs gheacht worden, maer begheert oock met spot ende schimp gedient te zijn: ende en wort niet gheergert door dat spreec- woort waer door hy dwaes ghebynaemt wort, het welcke dusdanich is, Sotter dan Morychus. Want sy hebben Bac- chum ghenaemt Morychus, om dat |
Aurora. Der Heyde- nen Goden zijn Sotten. De oude heb- ben altijts Bacchum ge- beeldet met een iongelincx gedaente, ende lanck hangen- de hayr. | |
|
[fol. 23v] de ackerlieden door dertelheyt hem voor de dore des tempels sittende, plegen den mont met fijgen ende most te besmeeren. Ende oock wat spotwoort isser, dat de oude Comedia hen niet tegen en worpt? O dwasen God (seggen sy) ende weer- dich wt Jovis inghewant gheboren te worden. Maer wie en soude hier niet liever dwaes ende onwijs zijn, ende al- tijts lustich, altijts ionghelinck, altijts eenen yegelicken spel ende wellust aen- brenghende: dan die dobbelhertich Ju- piter eenen yegelicken verschrickelick, of Pan door zijne beroerten alle dinck met oudtheyt verdervende, of Vulcanus met vyervoncken bedect, ende altijts on- reyn van den arbeyt zijns winckels, of oock Pallas selve die met haren Gorgo- nischen schilde ende lance verschrickelick is, ende altijts wreedelick siende. Waerom is Cupido altijts een kint, anders dan om dat hy een bueselaer is, ende niet gesonts noch doet noch denct? Waerom is de gulden Venus altijts Cupido wort ghemaelt als een kint, om dat hy een boeleerder is, nemmermeer eeni- ghe wijsheyt denckende. Venus wort met blosende kaken ende gout- gheel hayr gheset, ende is vander Sottinnen gheslacht, ende van verwe als Plutus, altijts lachende. | ||
|
[fol. 24r] iuechdelick van ghestalte? te weten om dat sy maechschap met my heeft: daer wt sy oock der verwe mijns vaders ge- lijck is, ende om deser oorsake wille by Homerum genaemt, de gulden Venus. Boven desen is sy altijts lachende, so ver- re wy den Poeten ofte den beeldesnij- deren die de Poeten navolgen, eenich gheloove gheven. Wat Godheyt heb- ben de Romeynen oyt seerder gheeert ende ghedient, dan Flore der moeder alder wellust? Zenodotus beschrijft dat Bacchus de God des Wijns, wort in Sicilia ghenaemt Mo- rychus. Ende dat daerom datmen inden tijt der wijnpressinghe, placht Bacchi mont met Most ende groene fijgen te besmeeren. Ende alomme wort Bacchus van de Poeten ghe- maect spottisch ende onwijs, te weten, dewijle hy een droncken God was. Ghelijck hy oock spottichlick was geboren: want doe zijn moe- der Semele van den blixem was verslaghen eer sy hem voldragen hadde, heeft Juppiter zijn vader hem wt zijns moeders lijf ghesne- den, ende in zijn inghewant genaeyt, ende daer in voldreghen, ende als den tijt vol was, heeft hy hem op der vrouwen wijse gebaert: waer om hy oock ghenaemt wort tweemael geboren. Wat de oude Comedie sy, is boven in Eras- mi sendebrief tot Morum, verclaert. Jupiter wort by Homerum genaemt val- schen raet ofte valsch herte te hebben, om dat hy altijts anders wtwijst, ende anders int her- te draecht, vertoont hem anders dan hy is, ende wederom anders is dan hy hem vertoont. |
Bacchus. Comedie. Jupiter. | |
|
[fol. 24v] Pan was by de Heydenen geacht een God te zijne die de menschen verschrickt. Hy was oock de God der Herderen ende Velden. Vulcanus was der Goden smit, die den blixem ende donder smeedde, ende wort een God des vyers gheacht. Pallas was Jupiters dochter, ende wt zijne herssenen geboren, sonder moeder. Waer om sy oock ghenaemt is een Goddinne der wijsheyt, konste ende wapen. Dese droech het grouwelick hooft Meduse (diemen oock Gor- gonem naemt) altijts in haren schildt, om dat sy haren vyanden soude te verschrijckelicker schijnen: Want Medusa seer schoone zijnde ende voornamelick van hayre, is van Neptuno gemint geweest, de welcke haer als sy vluch- tede ghegrepen heeft, ende by haer gheslapen in Pallas tempel. Waerom Pallas verstoort zijnde, heeft dat ghewroken, ende dat schoon haer Meduse (daer mede sy aldermeest Nep- tuno behaecht hadde) in Slangen verandert: ende daer toe ghegheven dat alle diese aensa- ghen, in steenen verandert worden. Daer na heeft Perseus (met Mercurius vluegelen ende sweert, ende met Pallas schilt ghewapent zijn- de) Medusam met eenen slach (dewijle sy ende alle de Slanghen sliepen) ghedoodt, ende de vyanden dien hy het hooft ghetoont heeft, in steenen verandert, ende daer na heeft Pallas dit hooft altijts in haren schilt ghedraghen, waer van hy oock Gorgonisch ghenaemt is, dewijle Medusa ende hare suster, Gorgones ghenaemt waren. Flora was de Goddinne aller bloemen. Daer is oock een seer rijcke hoere gheweest, met name Flora, de welcke het volck van Roomen erfgenaem maecte: waerom sy oock int ghetal der Goden gheset is, ende gheeert |
Pan. Vulcanus. Pallas. Gorgon. Flora. | |
|
[fol. 25r] gheworden met groote dertelheyt ende vrijheyt der woorden, ende alder dinghen. Hoewel, so yemant oock der ernsti- gher Goden leven neerstichlick onder- soect by Homerum ende andere Poeten, die sal bevinden dattet alom vol Sot- heyt is. Want wat noot ist der ander Goden wercken te verhalen, dewijle ghy het minnen ende spelen Jovis des don- dereers wel weet? Dewijle die ernstige Diana des vrouwelicken aerts verghe- tende, niet anders en doet dan Jagen, ende daerentusschen brant sy met liefde tot Endymion? Maer ick hebbe liever dat die hare schandelicke wercken hoo- ren van Momo, vanden welcken sy die voortijden dickmael plachten te hooren. Maer sy verthoornt zijnde, hebben hen met Ate over langen tijt afgestooten op der aerde, om dat hy met zijne wijsheyt der Goden geluckicheyt ontijdichlick teghenstont. Ende gheen mensche en gheweerdicht desen ballinck te herber- gen, so verre ist dat hy soude in der Prin- cen hoven plaetse hebben, in de welcke nochtans mijn Kolakia de voornaemste is: de welcke niet bet met †Momus overeen en coemt, dan de Wolven met den Lam- me. So dan dewijle dese Momus is wechgenomen, so spelen de Goden nu |
Kolakia, flatterie. †Momus en heeft gheen plaetse inder Goden hoven, om dat hy met zijn wijs- heyt alle dinck verstoort, ende straft wat- men aengaet, waer by men hem niet lij- den can. | |
|
[fol. 25v] veel vrijelicker ende lustichlicker, wa- rachtichlick ghemackelick levende, ge- lijck Homerus spreect, te weten, dewijle daer geen straffer en is. Want wat boer- den zijnder die de onnutte Priapus niet en maeckt. Wat spel isser dat Mercu- rius niet voort en brengt met zijne too- verien ende dieften. Ja oock Vulcanus selve pleecht den Sot te maken in der Goden bancketten, ende de drinckerie nu met hincken, nu met schimpen, nu met spottelicke woorden te vervroeylicken. Ende oock die oude boeleerder Silenus die den boeren dans pleecht te danssen, mede met Polyphemo die pleecht den Tretanelo dans te danssen, dewijle de Goddinnen den blootvoets dans dansen. De Satyri, die half bocken zijn, springen den Atellaenschen dans. Pan maect eenen yegelicken te lachen met eenich dwaes liedeken, den welcken sy liever also heb- ben, dan de Musas selve, voornamelick als sy nu beghinnen van den dranck der Goden nat te zijne. Maer wat wil ick nu verhalen wat de wel ghedroncken Goden na de gasterije maken? het welc- ke (so helpe my Hercules) so dwaes is, dat ick selve my somtijts niet en kan ont- houden van lachen. Maer het is beter dat ick hierin Harpocratis ghedachtich | ||
|
[fol. 26r] sy, op dat niet misschien ons oock eenich bespiende God en luystere, dewijle wy sulcke dinghen verhalen, als Momus selve niet en soude onghestraft wtghe- sproken hebben. | ||
|
Jupiter was by de Heydensche Poeten de opperste God, waerom sy oock hem alleen den donder ende blixem toeschrijven. Desen dichten sy oock dat hy hemselven nu in dese, nu in die ghestalte verandert, om zijn spel der minnen te volbrenghen, ghelijck hy oock hemselven in eenen gouden regen verandert heeft, ende also Danaim die in eenen torren besloten was, be- vrucht ende met kinde ghemaect. Diana anders Luna ghenaemt, een God- dinne, welcke de Poeten dichten dat sy haer altijts in de bosschen ende Wouden houdt ende iaecht, ende dat sy Endymionem so lief hadde, dat sy hem in Latmo den berch in Caria ver- berch, op dat sy hem mochte alleenlick ghe- noech cussen, want sy hadde behaghen in ee- wighe cuysheyt. Momus is de God der berispinge, de welc- ke niet alleenlick al wat de menschen deden en strafte, maer sprack oock vrijlick teghen Jupiter ende de andere Goden in haren raet, ghelijck Lucianus dichtet. Ate, is te segghen schade, ende wort van Homero gedichtet een Goddinne te zijne, die de menschen in quade dinghen verwerret, ende verleydt ende beroert. Priapus een soon Veneris ende Bacchi, met ongeschicter grooter schamelheyt, ende een God der oncuysheyt, wiens beelt naect ende schan- delick gheset wert. Waer van Augustinus schrijft, dat onder andere stucken zijns Gods- |
Jupiter. Diana. Endymion. Momus. Ate. Priapus. | |
|
[fol. 26v] diensts was, dat de eerbaerste vrouwe der stadt moeste deser grouwelicker beelde eenen crans opsetten. Ende ghelijck men by ons de Bruyt ter kercken leyt, also moesten daer alle Bruyden haer te voren setten, op deses beeldes schamper ontucht. Hier sietmen wat de men- schelicke natuere niet en doet, wanneer sy haer selven ghelaten is, datter niet so schandelick can bedacht worden, dat sy niet en derf doen. Mercurius de God der Dieven ende Coop- luyden, de welcke (so Lucianus verhaelt) met tooveren Vulcani smetanghe van der smisse ghestolen heeft, ende Apollinis ossen ende pijlen. Vulcanus dient den Goden ten dissche (ghe- lijck Homerus dichtet) ende is hare Sot ende Speelman, de welcke met zijn hincken ende on- sienheyt de Goden doet lachen: ende brengt Junoni zijnder moeder den drinckbeker, lache- licke woorden sprekende, op dat hy den twist verdrijve, die tusschen Juno ende Jupiter is. Polyphemus, een eenoogich groot Ruese, die menschen vleesch at, den welcken Ulysses met zijne ghesellen de ooge heeft wt gesteken als hy sommighe van haren gesellen verslint hadde, dese minde de Goddinne Galatheam. Satyri zijn dieren in India, hebbende een menschelick aensichte, maer bocken voeten ende hoornen, ende het geheel lichaem hayrich, ende en hebben gheene menschelicke zeden, die Poeten dichten dat sy der Wouden Goden zijn, ende seggen dat sy dertel ende onschamel zijn, ende seer gheneghen tot oncuyscheyt. Atella is een stadt waer van Atellane een maniere van danssinghe, waerin de oncuys- heyt wort voor ooghen gestelt met oneerlicke beweghinghe des lichaems. Pan is de God der Herderen, onsinnich ende ongheschickt. |
Mercurius. Vulcanus. Polyphemus. Satyri. Atella. Pan. | |
|
[fol. 27r] | ||
|
Silenus de voester ende leermeester Bac- chi, dese volcht de Goddinnen, ende leyt la- ghen na haer. Harpocrates was een God des stilswijgens, wiens beelt wert ghemaect met de vingeren zijnen mont toehoudende. Also is die Harpo- crates ghedachtich, die swijghen can. Muse waren neghen Goddinnen der con- sten, leeringhe, ende ghesangs. Maer het is nu tijt dat wy (na het ex- empel Homeri) de Goden verlatende wederom op de aerde comen, hoewel wy daer niet vrolicx, noch gheluckichs en sien, dan door mijn gave. Ten eersten siet ghy met wat grooter voorsichticheyt de nature, de Moeder ende Werckmee- stersse des menschelicken geslachts, toe- ghesien heeft, dat de sauce der Sotheyt nerghens en soude ghebreken. Want de wijle na de Stoische beschrijvingen de wijsheyt niet anders en is, dan door ver- nuft gheleydt te worden: ende daerentegen Sotheyt, na het goetduncken der begeer- licheden gheroert te worden, hoe veel meer begeerlicheyts dan vernufts heeft Jupiter in de menschen ghegeven, om dat haer leven niet en soude ganschelick droevich ende bitter zijn. Dat is, ghelijck of ghy een halve once vergheleect tegen een pont. Boven desen heeft hy het ver- nuft in den engen hoeck des hoofts he- nen gheschict, ende heeft voort het gansche |
Silenus. Harpocra- tes. Muse. Sotheyt is den menschen aengeboren. Wat wijsheyt is. Plaetse des vernufts. | |
|
[fol. 27v] lichaem den begeerten ghelaten. Daer na heeft hy twee seer geweldige Tyrannen tegen het eenige vernuft geset: te weten, den Toorn, de welcke het slot ende stercte der borst besit, ende oock de fonteyne des levens selve, namelick, het Herte: ende de Begheerte, de welcke seer breede heer- schappie besit tot het onderste lidt der gheboorte. Teghen dese dobbel macht hoe veel het vernuft vermach, dat ver- claert het gemeyn leven der menschen genoechsaem, dewijle het vernuft oock (het welcke sy alleen vermach) so seer tegen roept dat het heesch wort, ende for- men der duecht voorgeeft: maer toorn ende Begeerte senden haren Coninge den strop, ende wederstaen hem veel ha- telicker, tot dat hy nu oock vermoeyt zijnde, van selfs wijct, ende ghewonnen gheeft. Plato set het vernuft als eenen koninck in de herssenen om daer zijn hof te houden: ende maect den Toorn zijnen stoel int herte, ende der Begeerte in den gemachte ofte schamelheyt. Laqueum mandare, den strick gebieden, is yemant also verachten, dat men daer niet na en vraecht al waert dat hy hen oock verhin- ghe. Het is een spreeckwoort. Maer dewijle den manne als die tot regeren gheboren is, meer van der on- ce des vernufts moeste ghegeven wor- | ||
[fol. 28r]
haer vermoghen te hulpe te comen, my hierin, ghelijck in alle andere dinghen, raet ghevraecht: ende ick hebbe terstont sulcken raet gegeven, als my betaemde, te weten, dat sy hem soude een wijf toe- voegen (te weten, een dier dat wel dwaes is, ende ongeschict, maer is ooc lachelick ende lieflick) het welcke met ghewoonlic- ke bywooninge soude met hare sotheyt de droefheyt des manlicken verstants versaucen ende versoeten. Want dat Pla- to schijnt te twijffelen, onder wat aerdt hy de wijven wil setten, onder de rede- licke, of onder de onredelicke dieren, daermede en heeft hy anders niet ghe- wilt, dan de wtnemende sotticheyt des vrouwelicken aerts te kennen gheven. Ende ist dat misschien eenich wijf wil wijs gheacht worden, die en maect niet anders dan dat sy dobbel sot sy: gelijck of yemant den Osse tot vechten bereyd- de tegen zijn natuere. Want so wie te- ghen nature, der duecht valsche verwe vertoont, ende hemselven teghen natuere ergens toe buycht, die dobbelt zijn feyl. Want gelijc na der Griecken spreecwoort, de simme altijts een simme is, oock als sy met purpur becleedt is: also is een wijf altijts een wijf, dat is sot, sy veran- |
Plato van het Wijf. Een wijf dat wijs wil zijn is dobbel sot. | |
|
[fol. 28v] dere haer selven in wat gestalte sy wil. Maer ick en achte het geslachte der wijven so seer sot niet, dat sy daerom sou- den mogen toornich op my zijn, om dat ick selve een wijf ende de Sotheyt zijnde haer Sotheyt toeschrijve. Want ist dat sy de sake recht overleggen, so moeten sy daer van der Sotheyt dancken, dat sy veelsins gheluckigher zijn dan de man- nen. Ten eersten om der schoonheyt wil- le, de welcke sy te rechte boven alle an- dere dingen achten, ende door de welcke sy oock teghen de Tyrannen tyrannie bedrijven. Waer van coemt anders dat onsien ghestalte, die ruyde huyt, ende den bosch des baerts, ende ganschelick wat oudts inden man is, ten sy van het quaet der wijsheyt, dewijle der wijven wan- gen altijts glat, ende de stemme altijts cleyne, ende de huyt saechte, gelijck een eewighe ionckheyt wtgeven? Daer na wat soecken sy anders in dit leven, dan den mannen seer te behaghen? Dienen niet hier toe so veel vercierin- ghen, so veel aenstrijckingen ende ver- wen, so veel badens, so veel kemmens, so veel welrieckende water, so veel ruec- ken, so veel konsten om het aenschijn, ooghen, ende huyt te schilderen ende ver- cieren. Ende nu, zijn sy den mannen met |
De Wijven gheluckiger dan de mannen. | |
|
[fol. 29r] eenige sake aengenamer dan met Sot- heyt? Want wat isser dat sy den Wijven niet toe en laten? Maer voor wat besol- dinge anders, dan des wellusts? Ende de Wijven en maken met gheenen an- deren dinghe vruechde, dan met Sot- heyt. Dat dit waerachtich is, en sal die niet versaken, die by hemselven over- dacht heeft, wat dwaesheit de man met den wijve spreect, wat boerden hy be- drijft, soo wanneer hy heeft voorgheno- men de vrouwelicke wellust te gebruyc- ken. So hebt ghy dan wt wat oorspronc de eerste ende meeste vruechde des le- vens coemt. Maer daer zijn sommige (ende voor- namelic de oude mannen, die meer tot drincken dan tot vrouwen gheneghen zijn) die den oppersten wellust setten in drinckerien. Voorwaer, of eenige gaste- rie can lustich zijn, daer geen wijven en zijn, dat moghen andere bedencken: dit is voorwaer vast, dat sonder de sauce der Sotheyt gheen gasterie vrolijck en is. So dat sy (so daer niemant en is, die so met warachtige oft geveinsde dwaes- heyt doet lacchen) eenigen gheck oock voor loon hueren diese doe lacchen, oft eenigen spotschen Pluymstrijcker roe- pen, die om des buycx wille spreect, wat- |
Oude man- nen dronc- kaerts. Sonder wijf geen blijde geselscap. Disch die- naers, tafel- vrienden ende tellyoor lec- kers aenghe- tast. | |
|
[fol. 29v] men hooren wil, ende met sotte woor- den de stilheyt ende droevicheyt der drinc- kerie veriaghet. Want wat noodt wast den buyck met so veel Hofrechten, banc- ketten ende leckerheden te beswaren, ten ware dat oock de ooghen ende ooren, ende den gantschen gheest met lachen ende spotten ende boerden gevoet wor- de? Maer van dusdanighe bancketten ben ick de eenighe Meestersse. Hoewel oock dese selve dinghen die- nen in de gasterijen ghewoonlick ghe- bruyct, als eenen Coninck loten, op het Schaeckbert spelen, wt vrientschap den anderen toedrincken, den drinckbeker suighen, springhen, ende andere dingen doen ommegaen om prijs. Dese dingen en zijn niet van de seven Wijse der Griec- ken, maer van ons ghevonden tot wel- vaert des menschelijcken gheslachts. Ende alle dese dinghen zijn van sulcker nature, dat sy, hoe daer meer sotheyt in is, so veel te meer goets doen den leven der menschen, het welcke gheen leven en schijnt gheacht te zijne, soo het droe- vich is. Ende het moet droevich zijn, ten sy datmen dat aengheboren ver- driet verdrijft door sulcke wellusten. Maer daer sullen mueghelick som- mighe zijn, die oock desen aert der wel- | ||
|
[fol. 30r] lusten verachten, ende met de liefde en- de ghemeynschap der vrienden te vre- den zijn, segghende, dat vrientschap bo- ven alle dinghen gaet: te weten, dewij- le sy soo noodtsakelick een dinck is, dat noch lucht, noch vyer, noch water noot- sakelicker en sy. Ende wederom, dat sy soo lustich is, dat, soo yemandt die wech name, mochte schijnen de Son- ne wech ghenomen te hebben. Boven desen, dat sy eerlick is (ist dattet yet tot- ter sake doet) soo dat oock de Philoso- phen selve niet en vreesen, die onder de voornaemste goeden te tellen. Maer wat, of ick bewijse dat ick deses sulcks groots goedts beghin ende eynde ben. Ende dat sal ick bewijsen, niet met lis- tighe, scherpsinnighe, ende bedrieghe- lijcke Argumenten der Sophisten, maer groffelijck, ende sal de saecke by nae met den vingher toonen. Wel aen, Door de vingheren sien, feylen, blindt zijn, toe gheven in der vrienden feylen, ende sommighe groo- te feylen voor Duechden lief hebben ende verheffen, schijnt dit niet der Sot- heydt seer nae te zijne? Wat? als den eenen de aengheboren vlecke zijnder Vriendinne lieffelijck schijnt, den ande- ren ghenoechte ende wellust heeft in | Sotheydt maect ende hout vrient- schap. Door sot- heydt ver- draechtmen alle dinck. | |
|
[fol. 30v] zijns liefs rieckende nuese: als de vader zijnen scheeloogigen soon noemt schoon ooge: wat (segge ick) is dit anders dan enckel Sotheyt? Sy mogen roepen so seer als sy willen dattet Sotheyt is: noch- tans dese eenige Sotheyt vereenicht de vrienden, ende bewaertse in eenicheyt. Ick spreke van de menschen, der welc- ker niemant sonder feylen en leeft: ende die is de beste, die met de minste is be- vangen: daer hierentusschen onder die wijse Goden ganschelick geen vrient- schap en coemt, ten sy eenige droevige ende onlieffelicke: ende die met seer wey- nige. Want met niemande, en dorste ic niet segghen, daerom dat den meesten hoop der menschen dwaes is: Ja daer en is niemandt, die niet menichsins en dwaelt: ende de vrientschap en blijft niet dan tusschen die, die malcanderen ghe- lijck zijn. Ist dat somtijts tusschen die ernstighe mannen onderlinghe vrient- schap coemt, die en is voorwaer niet stantfastich, ende en sal niet seer gedue- rich zijn, te weten, onder die eyghensin- nige ende meer te seer gheoochde men- schen, die op der vrienden feylen so scherp sien, als den Arent ofte de Epidaurische Slanghe. Maer dese selve, hoe qualick sien sy in haer eyghen feylen, ende hoe |
Geen vrient- schap sonder Sotheyt. Die veel haet, wort van velen gehaet. | |
|
[fol. 31r] qualick sien sy de Tessche die op den rug- ghe hangt. Esopus pleecht te seggen, dat de mensche twee Tesschen heeft aen hem hangende: deen achter op zijnen rugge, daer in hy zijne feylen ende gebreken heeft stekende: dander voor on- der de oogen op den buyck, waerin ander men- schen feylen zijn: Dese siet een yegelijc altijts aen, maer de zijne nimmermeer. Hier van mel- det oock Persius. | ||
|
So dan, dewijle de Nature der men- sche sulcks is, dat geen vernuftich men- sche gevonden en wort, die niet met ve- le feylen bevanghen en is: hier toe oock dewijle so groote verscheydenheyt der sinnen ende oeffeningen is, ende so vele feylen ende vallen des menschelicken le- vens zijn, hoe sal de lusticheyt der vrient- schap oock een ure stantfastich zijn on- der dese hondertoogige †Argos, ten sy dat die daer toe coemt, de welcke van de Griecken wonderlick wordt Euetheia ghenaemt: het welcke ghy muecht duy- den, Sotheyt oft lichtsinnicheyt der se- den. Ende wat? Cupido die oorspronck ende Vader aller vrientschap, is die niet ganschelick blindt? Ende gelijck het ge- ne dat niet schoon en is, hem schoon schijnt, also maect hy oock onder u, dat eenen yegelicken het zijne schoon schijnt, so dat den ouden man het oude wijf, ende |
Niemant son- der feyl. Argos had- de hondert oogen, daer mede door- sach hy alle dinck. | |
|
[fol. 31v] de knecht het Machdeken lief heeft. De- Cupido is by de Poeten de Godt der lief- de, ende wordt ghedicht blindt ende naect te zijne, ende vlueghelen ende Pijlen ende Bo- ge te hebben. se dinghen gheschieden alomme, ende worden alomme belachen, ende noch- tans dese lachelicke dinghen vereeni- ghen ende verbinden te samen het lusti- ghe gheselschap deses levens. Nu, dat van de vrientschap gheseyt is, dat moetmen veel meer ghevoelen van den Houwelicke: het welcke an- ders niet en is, dan een onscheydelijcke vereeninghe des levens. O onsterffe- lijcke Godt, wat houwelick scheydin- ghen, of oock booser dinghen souden alomme gheschieden, ten ware dat de ghewoonlicke bywoninghe des mans ende wijfs door flatteringhe, boerdin- ghe, lichtsinnicheydt, dwalinghe, en- de veynsinghe (de welcke mijne dienst- maechden zijn) onderhouden ende ghe- voet worde? Ey hoe weynighe houwe- licken souden ghemaect worden, waert dat den Bruydegom voorsichtichlijck ondersochte, wat spelen dat teeder (ghe- lijck het schijnt) ende beschaemt Maech- deken nu lange voor de Bruyloft heeft ghespeelt? Ende hoe veel weynigher |
Het houwe- lick gheen bestant son- der sotheyt. | |
|
[fol. 32r] houwelijcken souden vereenicht blij- ven, waert dat seer veel daden der wij- ven niet door der mannen onachtsaem- heyt oft onghevoelicheydt verborghen bleven? Ende dese dingen worden met rechte der Sotheyt toegescreven: maer hierentusschen comet hier door, dat het wijf den manne, ende de man den wijve aengenaem is, dat het huys in ruste en- de vrede is, dat de vrientschap staende blijft. Men spot metten Cochuyt ende Cu- curra, ende wat naem en geeftmen die niet, die des overspeelsters tranen met de lip- pen opsuypt. Maer hoeveel geluckiger ist also te dwalen, dan met de neersticheyt der zeloersheyt hemselven wt te teeren, ende allen dinck met droefheyt ende onlust te vermengen? In somma, niet alleen- lick en can geen geselschap noch gheen vereeninghe des levens lustich of ghe- durich zijn sonder my: maer ooc het volc en can zijnen Prince niet langer verdra- gen, noch de dienstknecht zijnen Heere, noch de Heere zijnen dienstknecht, noch de dienstmaecht haer vrouwe, noch de meester zijnen discipel, noch de vrient zij- nen vrient, noch de man zijn wijf, noch de verhuerder zijnen huerder, noch de bywoner den bywoner, noch de huysgenoot den |
Cucurra is een voghel, die ander vo- gelen eyeren broedt. Geen ghesel- schap sonder Sotheyt. Sonder sot- heyt en can niemandt den anderen lij- den. | |
|
[fol. 32v] Huysghenoot langher verdraghen, ten sy dat sy onder malcanderen nu dwalen, nu flatteren, nu willens door de vinge- ren sien, nu met eenich honich der Sot- heyt malcanderen bestrijcken. Nu, ic weet dat dit schijnt seer groot ende veel te zijne, maer ghy sult groo- ter dingen hooren. Ick bidde u, sal die yemandt lief hebben, die selve hemsel- ven haet? Sal die met eenen anderen eendrachticheyt hebben, die met hem- selven oneens is? Sal die yemanden lust aenbrenghen, die selve hemselven swaer ende lastich is? Dit en sal (meyne ic) nie- mandt segghen, ten sy dat hy sotter sy dan de Sotheyt selve. Ende nu, ist dat ghy my wtsluyt, en sal niemandt den an- deren verdraghen, maer sal oock hem- selven stincken, ende een yegelick sal van het zijne walgen, ende hemselven haten. Want dit quaet heeft de natuere (de welcke in vele dingen meer is stiefmoe- der dan moeder) in het vernuft der men- schen gheplant, voornamelick der ghe- ner die wat verstandich zijn, dat een ye- ghelijck mishagen heeft in zijne dingen, ende ander luyden dingen verheft: waer door alle gaven ende alle schoonheit ende cierlicheyt des levens verdorven wordt, ende vergaet. |
Elck mis- haecht het zijne. | |
|
[fol. 33r] Want wat voordeel sal de schoon- heyt zijn (de welcke een sonderlinge ga- ve der onsterffelicker Goden is) ist dat sy met stanck besmet is? Wat sal de ionc- heyt, ist dat sy met den suerdeessem der oudelicker droefheyt verdorven wort? Eyndelick, wat sult ghy met alle de ga- ve uwes levens, of by u selven, of by an- dere betamelick doen (want het en is niet alleenlick conste, maer is oock het hooft alles doens, dattet betame dat- men doet) ten sy dat dese Philautia ge- luckichlic daer by sy, die ick houde voor mijne oprechte Suster: soo neerstich is sy alomme in mijne saken. Ende wat is sotters dan u selven behagen? U selven verheffen? Maer wederom, wat salder lustich ende aenghenaem, ende niet on- betamelick zijn, dat ghy doet, u selven mishaghende? Neemt dese sauce des le- vens wech, ende terstont sal de Ora- toor vercouden met zijn Oratie, de San- gher en sal niemande behaghen met zij- nen sanghe, de Guychelaer sal met zij- nen Guychelsack wtghestooten wor- den, de Poete sal met de Musis bespot worden, de Schilder sal stincken met zij- ne conste, de Medecijnmeester sal met de Medecijne hongher lijden. Ja ghy sult voor Nereo Thersites, voor Phao- |
Philautia, eygen liefde. | |
|
[fol. 33v] ne Nestor, voor Minerva een Soth, voor welsprekende een onmondich kint, voor een Borgher een Boer schijnen: soo seer noodich ist dat een yeghelijck Nereus was de alderschoonste onder alle die voor Troiam quamen: ende Thersites was de alder onsienste. Nestor was twee hondert Jaer oudt, doe hy voor Troiam quam. Phaon was de alderschoonste aller Men- schen. Minerva was de Goddinne der Consten ende wijsheyt. oock hemselven flattere, ende met eeni- ghe pluymstrijckinghe hemselven eerst aenghenaem worde, eer hy anderen can aengenaem zijn. Eyndelick, dewijle het voornaemste deel der ghelucksalicheyt is, te willen zijn datmen is, alle dit maect int corte mijn Philautia, dat niemandt in zijne schoonheyt, noch in zijn ver- nuft, noch in zijn Gheslachte, noch in zijn plaetse, noch in zijn voornemen en- de standt, noch in zijn Vaderlant misha- ghen en hebbe. So dat noch de Irlan- der met den Italianen, noch die van Thracia is met den Atheniensen, noch de Scythe met de geluckige Eylanden en begeert te wisselen. Ende, O wtnemen- de sorchfuldicheyt der nature, hoe heeft |
Nereus. Thersites. Nestor. Phaon. Minerva. | |
|
[fol. 34r] sy in so groote verscheydenheyt der din- gen alle dinc gelijck gemaect. Daer sy wat van hare gaven heeft onttrocken, daer pleecht sy wat meer eyghen liefde te geven: hoewel dit selve hebbe ic voor- waer sottelick gheseyt, dewijle dit de al- dermeeste gave is. Op dat ic hierentusschen niet en seg- ghe dat gheen schoon wtnemende daet aenghegrepen en wort, dan door mijn inghevinghe, ende dat gheene schoone consten sonder my ghevonden en zijn. Is niet de Crijch de Fonteyne ende oor- spronck aller loflicker daden? Ende wat isser Sotters (dan om ick en weet niet wat oorsaken) sulcken strijt beginnen, waerwt beyde partijen meer hinders dan voordeels halen. Want de ghene die verslaghen worden, zijn ghelijck de Megarenses niet gherekent. Ende als By de Griecken was een Spreeckwoort, De Megarenses en zijn noch de derde noch de vierde, dat is, sy en zijn in geen getal noch niet gheacht. Ende dat Spreecwoort wordt gheseyt op menschen, die boven maten ondue- ghende ende verachtelick, ende geender eere weerdich waren. nu van beyde zijden de gewapende ende yseren spitsen tegen malcander staen, ende de trommel te strijden slaet, ick bidde u, |
Crijch wort wt Sotheyt aengenomen. | |
|
[fol. 34v] | ||
|
wat nut zijn dan die Wijse, die door het studeren zijn wtgheteert, ende nauwe- lick door het magher ende coude bloet den adem halen. Grove ende vette man- nen zijn daer noodich, die seer veel stou- ticheyts, ende seer weynich wijsheyts hebben. Ten sy dat yemant Demosthe- nem liever heeft tot eenen Crijchsman: de welcke den raet Archilochi navolgen- de, heeft (de vianden nauwe gesien heb- bende) den schilt henen wech geworpen, ende ghevlucht, alsoo onduegende een Crijchsman zijnde, als hy een wijs Ora- toor was. Aristoteles meynt, dat de ghene die min verstants hebben, stercker ende stouter zijn: want dat grove bloet, dat overvloedich in de stercke is, vermeerdert de sterckte, ende maect het vernuft bot. Ende hierentegen het dunne ende magher bloet maect het lichaem swack ende vreesachtich, ende het vernuft scherpsin- nich ende bevreest. De Lacedemonische hebben Archilochum den Poete wt haren Lande verdreven, om dat hy erghens in een geschrift geroemt had- de, dat hy den Schilt hadde wech geworpen ende ghevlucht, ghelijck oft bet geraden wa- re te vluchten, dan inden strijdt te sterven. Maer den Raedt (segghen sy) heeft veel nuts inden Crijch. Dat bekenne ic waer te zijne inden Hooftman, maer dien raet moet niet Philosophisch, maer Krijghisch zijn. Want dese soo eerlicke |
Wijse tot den Krijch on- nut. Archilo- chus. | |
|
[fol. 35r] sake wordt door Buyckbeesten, Hoe- reerders, Roovers, Moorders, Acker- luyden, Verstandeloose, met Soldtghe- cochte, ende door dierghelijcke schuym der menschen, ghehandelt, ende niet door de Luchtslijtersche Philosophen: de welc- ke, hoe onnut sy zijn tot alle ghebruyck des levens, daervan mach oock Socra- tes (die alleen door de antwoorde Apol- linis wijs was (maer niet wijsselick) ge- ordeelt) een bewijs zijn, de welcke, als hy, ick en weet niet wat, soude opentlic int ghemeyn handelen, is seere van alle belachen, henen wech gegaen. Hoewel dese man en is daer in niet seer onwijs, dat hy den bynaem, Wijs, niet en bekent, maer Gode alleen toeschrijft: ende dat hy acht, dat een wijs man hem behoort te onthouden van de regeringe der ge- meente: hoewel hy behoorde meer ver- maent te hebben, dat die hem moet ont- houden van wijsheyt, die wil in het ghe- tal der menschen gheacht worden. Bo- ven desen, wat heeft den selven, als hy beschuldicht was, bedwonghen fenijn te drincken, anders dan de Wijsheydt? Want dewijle hy van de Wolcken en- de Ideen ofte gedaenten philosopheert, ende de voeten der Vloy meet, ende de stemme der Mugghe verwondert, en |
Wat volck tot den krijch dient. | |
|
[fol. 35v] heeft hy niet gheleert de dinghen die tot het ghemeyn leven dienen. Maer desen Meester in perijckel des levens zijnde, staet zijn Discipel Plato by, te weten, een wtnemende Patroon, de welcke door het gheruchte des volcks soo verstoort wert, so dat hy nauwe een halve reden conde wtspreken. Ende wat sal ick segghen van Theophrasto? de welcke voortgecomen zijnde in de ver- gaderinghe, is terstont stom ghewor- den, gelijck of hy haestelijc eenen Wolf gesien hadde: hoe soude dese den crijchs volcke in den Crijch moedt gegheven hebben? Isocrates en heeft door de ver- saghinghe zijns vernufts, noyt derven zijnen mont op doen. Marcus Tullius de Vader der Latijnscher wtsprake placht altijts zijn Oratie te beginnen met on- betamelicke bevinghe, hoestende ghe- lijck een kindt. Ende dit legt Fabius wt, dattet sy een teecken eens Oratoors die wijs is, ende het perijckel verstaet. Maer als hy dat seyt, bekent hy niet Plato schrijft van Socrates, dat hy leer- de sekere ghedaenten ende Formen aller din- ghen erghens te zijne, waer nae alle dinghen gheschapen ende ghemaeckt worden. Dese leere bespot Aristoteles. Aristophanes dichtet van Socrate, dat hy de Wolcken aenbadt, ende de voeten der vloy | ||
|
[fol. 36r] mat, ende oorsaecke sochte, hoe de Mugghe so cleyn een Dierken soo groot een stemme heeft. Plato, hoewel hy in de Schole de alder- welsprekenste was, soo leestmen nochtans in de beschrijvinghe zijns levens, dat hy door de roeringhe ende gheluyt des volcks soo ver- stoort wert, dat hy niet en conde een halve re- den spreken. Theophrastus was een Discipel Aristote- lis ende hadde den naem van welspreken: noch- tans om dat hy niet geoeffent en was by het volck te spreken, soo is hy stom gheweest als hy den volcke soude spreken. Isocrates heeft vele Oratien geschreven, maer gheene gesproken, om dat hy een cleyn stemme hadde ende van nature vreesachtich was, ghelijckmen in zijn leven leest. openbaerlick, dat de wijsheyt een ver- hinderinghe is om de saken wel te be- dienen? Dese die alsoo verschricken van vreese als sy souden met woorden strij- den, wat sullen sy doen, als de sake met den sweerde ghehandelt wordt? Ende †nochtans wort die schoon Reden Pla- Dese Redene en schrijft hy niet van herten: maer tot den Persoon der Sotheyt mercken- de, spot hy. Want Erasmus al verre een an- der ghevoelen hadde. tonis gepresen (soot den Goden behaecht) te weten, dat de Policien sullen geluckich zijn, ist dat de Philosophen regeren, of de Regeerders philosopheren. Ja ist dat | ||
|
[fol. 36v] ghy de Hystorischrijver bevraecht, ghy sult bevinden dat gheene Princen scha- delicker gheregeert en hebben, dan als het Rijcke is tot eenighen gevallen, die de Philosophen navolchde, of hem tot de Letterconsten begaf. Het welcke (soo ick meyne) ghenoech can bewesen wor- den door die Catones: der welcker dee- ne de ruste der Borgherlijcker Politie met schandelijcke beschuldinghen ghe- quelt heeft: dander heeft de vrijheit des Roomschen volcks ganschelick verlo- ren, dewijle hy die te wijsselick bescher- met. Neemt hier toe oock Brutos, Cas- sios, Gracchos, ende oock Ciceronem selve: de welcke niet min schadelick en is geweest der Roomscher Politie, dan Demosthenes der Athenischer. Ende aen- gaende Marcum Antoninum, of wy schoon toelaten, dat hy een goet Key- ser gheweest sy (want dat soude ick con- nen crachtelick anders bewijsen, want hy was om dier oorsake wille den Bor- gheren swaer ende hatelick, om dat hy so seer philosopheerde. Maer nochtans op dat wy toelaten dat hi goet geweest sy) hy heeft voorwaer der Policie scha- delicker geweest, sulck een sone achter- latende, dan hy vorderlick was met zijn regeringe. Want die aert der menschen, | ||
|
[fol. 37r] Cato Censorius heeft meer dan tseventich mael andere voor het recht beschuldicht: ende hy selve heeft veertichmael beschuldicht ghe- weest, ende is altijts onschuldich geoordeelt gheweest. Cato Uticensis terchde Julium Cesarem, de welcke de vrijheyt des Roomschen volcks heeft wechghenomen. Bruti ende Cassij doodden Julium Cesarem. Gracchi, Tiberius ende Caius waren twee welsprekende mannen, maer beyde oproerich, ende zijn in oproer ghestorven. Cicero heeft Antonium ghetercht tot ver- derf des Roumschen rijcks. Demosthenes heeft de Athenienses ver- wect om te crijghen teghen Philippum den Coninck van Macedonia, het welcke hem qualick vergaen is. Marcus Antonius was oock ghenaemt Pius (dat is Godsalich) ende Philosophus, ende was de alderloflickste Keyser, maer was de vader Commodi, de welcke de alderschan- delickste Keyser was. die hen tot de wijsheyt begeven hebben, pleghen ghelijck in ander dingen, also oock in kinderen op te brenghen, de al- der ongheluckichste te zijne: het welcke (so ick meyne) gheschiet door de voor- sichticheyt der natuere, op dat sulc quaet der wijsheyt niet te seere onder de men- schen en verbreyde. Also ist openbaer dat Cicero eenen onaerdigen soon had- de: ende de wijse Socrates hadde kinde- ren die meer der moeder dan den vader, |
Wijse lieden, sotte kinde- ren. | |
|
[fol. 37v] ghelijck (dat is Sot) waren, gelijck een niet seer qualick en heeft gheschreven. Maer het ware eenichsins te lijden, waren de wijse mannen alleenlick tot de ghemeyne ampten als Esels tot de lute, ten ware dat sy ganschelick tot allen dienst des levens oock also ondoogende zijn. Brengt eenen wijsen man in gaste- rie, hy salse door droevich swijghen, of door lastighe vragen verstooren. Roept hem tot den dans, ghy sult seggen dat- ter een Kemel danst. Trect hem tot de ghemeyne spelen, hy sal selfs met den aensichte den wellust des volcx verhin- deren: ende de wijse Cato sal bedwongen worden wt den schouspele te gaen, de- wijle hy zijn suer opsien niet en kan af- leggen. Ist dat hy in de tsamensprekin- ghe coemt, so is onvoorsiens de Wolf in de Fabel. Daer yet is te coopen ofte te handelen, int corte, daer yet is te doen waer sonder dit daghelicxsche leven niet en kan doorgebracht worden, ghy sult segghen dat de wijse man een staeck is, ende gheen mensche. So weynich kan hy hemselven of zijnen vaderlande ofte zijne vrienden ergens voorderlick zijn, om dat hy hem in de ghemeyne saken, des gemeynen levens niet en verstaet, ende van het ghevoelen des volcx ende van |
Wijse onnut, hoe. De wolf in de fabel, is een spreeck- woort geseit wanneer de gene daermen van spreect, onvoorsiens int gespreck coemt. | |
|
[fol. 38r] de ghemeyne ordeninge wijt ende breedt verscheyden is. Wt welcke sake hy oock voorwaer moet haet ghecrijgen, te we- ten door so groote onghelijckheyt des levens ende der herten. Want wat wort ergens onder de menschen gedaen dat niet vol sotheyt en is, ende by sotten, ende door sotten gedaen en wort? Ist dat ye- mant alleen wil hen allen teghenstaen, dien soude ick raden dat hy Timonem navolgende, in eenighe woestijne gin- ghe woonen, ende daer alleen zijne wijs- heyt ghebruycte. Timon gheerghert zijnde in het leven der menschen, is gaen woonen in de woestijne, schuy- wende aller menschen ghemeynschap, so dat oock zijn graf is door het water der zee van- den lande afgheschoort ende verscheyden. Maer op dat ick wederkeere tot het ghene dat ick voorgenomen hadde: wat cracht heeft de steenen, ende eycken, ende acker menschen tot steden versamelt, an- ders dan flatteringe? Want anders niet en wort door de harpe Amphionis ende Orphei beduydt. Wat dinck heeft het volck te Roome, doe sy nu het wterste versochten, wedergebracht tot des stadts eendrachticheyt? heeft dat een Philo- sophische Oracie ghedaen? Neen: maer een lachelicke ende kintsche fabel versiert | ||
|
[fol. 38v] van den buyck ende andere leden. Sulc- ke kracht hadde oock een ghelijcke fa- bel Themistoclis van den vos ende den eghel. Wat wijse Oracie soude so veel vermocht hebben, als die gedichte Hin- de Sertorij vermochte, ende oock Licur- gi van de twee honden, ende des voor- noemden Sertorij van het hayr wt des peerts steert te trecken? op dat ick swij- ghe van Minoe, ende Numa, de welcke beyde de dwase Ghemeynte, met ghe- dichte vonden gheregeert hebben. | ||
|
Amphion is by de Poeten de Autoor ende vinder der Musijcke, in de welcke hy so kon- stich was, dat hy met zijn Harpe, die seer har- de steenen te hoope gebracht heeft om de mue- ren der stadt Thebe te maken. Dat is daerom versiert om dat hy een seer welsprekende man zijnde, de grove ende wilde menschen te dien tijde, die als beesten leefden, tot menschelicker ende borgherlicker leven ghebracht heeft. Orpheus desghelicx is so konstich een har- penslagher gheweest, dat hy daer door de wil- de dieren, bosschen ende steenen beweecht heeft, Ja oock de Helle: ende zijn wijf Eurydicen wt der Hellen heeft wederghehaelt. Het welcke Horatius wtleyt, dat hy de ongheschicte ende boersche menichte heeft door zijn soet spreken tot een Borgherlick leven ghebracht. Doe het ghemeyn volck te Roome tot op- roer ontsteken zijnde, was van de Regeerders die sy Vaders noemden, afgheweken, so dat- tet scheen nu met der stadt verloren werck te zijne, so hebben de Vaders eenen Orator ghe- |
Amphion. Orpheus. Fabel van- den buyck ende leden. | |
|
[fol. 39r] naemt Marcus Menentus Agrippa, tot het volck ghesonden: die welcke het volck heeft met dusdanige een gedichte Fabel wederom tot eenicheyt met de Vaders ghebracht. Ten tijde (seyde hy) doe in den Mensche alle de le- den niet overeen quamen ghelijck nu, maer een yeghelick lidt zijnen raet ende sprake had- de, namen de andere leden onweerdichlick dat door hare sorge, ende arbeyt, ende dienst, alle dinck voor den buyck gesocht wert, ende dat de buyck in den midden gherust was, ende niet anders dan de toeghebrachte wellusten ghe- bruycte: waerom sy eens werden dat de han- den niet en souden de spijse tot den mont dra- ghen, ende de mont niet en soude de ghegheven spijse nemen, noch de tanden de genomen spijse knouwen noch breken. Ende also, doe sy den buyck wilden door hongher temmen, so zijn de leden selve daer mede, ende het gheheel lich- aem tot de wterste swackheyt ende onmacht ghekomen, ende daer wt ist openbaer gewor- den, dat de dienst des buycx niet traech en was, als die het bloet (waer by wy leven ende sterck zijn) in alle de deelen des lichaems sendt. Ende met dese Fabel bewees hy, dat de toor- nicheyt des volcks teghen de Vaders, was ghelijck den oproer der leden tegen den buyck, ende heeft de herten der menschen beweecht, ghelijck Livius beschrijft. Themistocles heeft het volck van Athenen, dwelck de giericheyt der Overicheyt qualick verdroech, verschrict van oproer door dusda- nighe Fabel. Een vosken (seyde hy) was seer dorstich midden inden Somer, als de Sonne seer heet was, ende gaende in eenen gracht om water te soecken, ist blijven stekende in het slijck, die door de hitte der Sonne verhardt was: ende daer hebben de Vlieghen het gan- |
Themisto- cles van het Vosken ende Eghel | |
|
[fol. 39v] sche lichaem des Voskens beseten, ende zijn bloet wtghesoghen. Dit siende een Eghel die by ghevalle op den oever der gracht voorby ghinck, heeft willen den vosken te hulpe co- men, ende begonste de vlieghen met zijnen door- nighen hayre te veriagen. Doe badt het vos- ken dat hy die vlieghen niet en soude veria- ghen, segghende, Dese zijn nu versaedt van mijnen bloede, ist dat ghijse veriaecht, so sul- len andere hongerige vliegen in hare plaetse comen, ende alle het bloet dat ick noch in mij- nen lichame behouden hebbe, ganschelick wt- suyghen. Als Sertorius Iberiam overwonnen had- de, so heeft hy dat ongheschickte volck aldus bedroghen ende ghetemt. Hy hadde een witte Hynde die so tam was dat sy hem hoorde als hy riep, ende volchde waer hy ghinck: van dese roemde hy dat hem die was van Diana ghe- sonden, ende dat hy daer door van vele dingen gheleert wert. So dan, wanneer hy vermoed- de dat de vyanden quamen, so veynsde hy dat hem dat vander Hinde was te kennen ghege- ven, als hem eenighe victorie zijnder hooft- mannen gebootschapt was, so verberchde hy de boden, ende roemde dat hem dat van de gon- stighe Hynde vercondicht was. Ende door dese conste heeft hy ghemaect dat hy van dien on- gheschicten volcke, is als een God gheeert geweest. Dit verhaelt Plutarchus in het le- ven Sertorij. Lycurgus de Laconische Prince nam twee ionghe hondekens beyde vanden selven vader ende moeder, ende brachte die also op, dat deen luy ende vratich wert, ende dander een edel ende iach hont. Ende daer na de Lacedemonische zijn volck te samen geroepen hebbende, sprack hy tot hen aldus, O Lacedemonij, de zeden ende |
De Hynde Sertorij. Lycurgus Lacon met zijn twee hon- den. | |
|
[fol. 40r] leeringhe ende opbrenginge heeft groote cracht tot de duecht: ende dit sal ick u openbaer ma- ken. Ende dit gheseyt hebbende, sette hy inden midden eenen brijpot, ende eenen hase, ende liet bey- de de honden wt, doe nam die edel hont zijnen loop na den Hase, ende dander voechde hem by den pot. Ende als de Lacedemonische noch niet en verstonden wat hy hier mede wilde, sprack Lycurgus segghende, Dese twee hon- den zijn beyde van eenen vader ende een moe- der ghecomen, maer verscheydenlick opghe- voedt zijnde, is deen een iagher gheworden, ende dander luy ende vratich. Dit verhaelt Plutarchus inden boeck van de opbrenginge. Doe Sertorius teghen Pompeium krijch- de, ende de menichte des Barbarischen volcx den bevele des Hooftmans niet genoech ghe- hoorsaem en was, so heeft hy desen vont ghe- bruyckt. Hy riep de gansche heyrcracht te sa- men, ende dede daer twee peerden brenghen, het een seer oudt ende magher, het ander seer sterck, ende eenen swarten steert hebbende: ende aen het magher peert sette hy eenen stercken man, ende by het sterck peert een swac man- neken. Ende als hy een teecken ghegeven had- de, begonste die groote stercke man (ghelijck hem bevolen was) den steert des mageren peerts met beyden handen grijpende, te arbeyden om alle de hayren met eenen gheweldighen treck wt te trecken. Ende daerenteghen dat cleyn manneken track den steert des stercken peerts, weynich te samen wt: ende ten eynde als dan- der te vergheefs arbeydde ende hemselven swa- richeyt aen dede, ende van de andere belacht wert: ende dese met cleynen arbeydt terstont het hayr wt track, stont Sertorius op, ende sey- de tot zijn volck: Ghy siet, O medestrijders, dat het vernuft meer vermach dan de cracht. |
Sertorij exem- pel van de twee peerts steerten. | |
|
[fol. 40v] Want vele dingen die met eenen oploop niet en connen overwonnen worden, worden wey- nich te samen overwonnen. Dit schrift Plu- tarchus in het leven Sertorij. Minos de Coninc in Creta, gaf voor, dat hy alle neghen Jaren in den Raet Jupiters des Vaders toeghelaten wert, ende dat hy daer de Wetten ende ghesetten haelde, die hy den volcke gaf. Dit dede hy, om dat de Wetten sou- den te meer gheacht worden. Als Numa Pompilius de tweedde Ko- ninck der Romeynen vrede hadde met de om- ligghende landen: vreesde hy dat het volck hemselven soude tot overdaet begheven, het welcke te voren door de vreese der vyanden ende des crijchs ordeninghe in reghel ghehou- den wert. Waerom hy gheacht heeft dat hyse behoorde te brengen tot de vreese der Goden, het welcke een seer crachtich dinck was, om het ongheleerde ende ongheschickte volck te dien tijde. Ende dewijle hy dat niet en heeft connen doen sonder wonderlicke vonden, so heeft hy voorghegeven, dat hy by nachte tot de Goddinne Egeria te rade ginck, ende door haren Raet Gods dienst insette, ende Wetten gaf. Dit beschrijft Livius. Met dusdanighe boerden wert die groote ende machtighe beeste (namelick) het volck beweecht. Ende wederom, wat stadt heeft oyt Platonis of Aristotelis wetten aenghenomen, of Socratis lee- ringhe? Ende wat sake hevet den Decijs aengheraden, dat sy henselven souden in den doot geven? Wat heeft Quintum Curtium in den kuyl ghetrocken, an- |
Minos. Numa. Het gemeyn- te wort door ende met waen gheregeert. | |
|
[fol. 41r] ders dan ydel glorie, de welcke een over- soete Siren is, maer wonderlick van de wijse mannen verdoemt. Want wat is sotters (seggen sy) dan wt eersoeckinge hemselven te bucken, ende het volck smeec- ken, met gaven gonste coopen, so veler Sotten lof iaghen, door toeroepinghen henselven behaghen, in triumphe als een teecken om ghesien te worde, voor het volck omghedraghen worden, met allen op de marct staen? Hier toe dient oock de aenneminghe der namen ende byna- men, ende de Godlicke eere diemen den menschelken doet, ende dat oock overboo- se Tyrannen, worden met openbare Ce- remonien Goden gemaect. Dit zijn seer sotte dingen, ende een Democritus en is niet genoechsaem om die te belachen. Wie wilt versaken? Maer wt dese fon- teyne zijn der stercken Hansen groote da- den gecomen, die door so veler welspre- kender mannen gheschriften tot den he- mel ghepresen ende verheven worden. Dese Sotheyt maect Steden, hier door staen Rijcken, Overicheden, Religien, Raden, ende oordeelen: ende het leven der menschen en is ganschelick anders niet dan een spel der Sotheyt. Plato seyt dat de Sophisten anders niet en leeren dan het gevoelen des gemeynen volcx, &c. |
Dit placht te Roome te gheschieden. | |
|
[fol. 41v] ende dat sy alle dinck namen na dier grooter beesten ghevoelen, te weten, dat sy dat goet namen daerin die beeste lust heeft, ende quaet daer in sy gheergert wort, ende dat sy van sulc- ke dingen geen ander reden en geven. Sommi- ge Predikers te desen tijde en zijn desen So- phisten niet ongelijc, meer leerende dat tot haer gewin dient na het welbehagen des volcx, dan dat tot de warachtige godsalicheyt dient. Horatius noemt ooc het volck, een beeste met vele hoofden. Plato ende Aristoteles hebben vele van der politie geschreven. Ende Socrates heeft schoo- ne leeringhe ghegheven, ghelijck dese: Het is beter ongelijck te lijden, dan te doen. De doot en is niet quaets. Ende de Philosophie en is anders niet, dan bedenckinghe des doots. Decius een Romeyn, heeft hemselven voor de welvaert des vaderlants tot de doot be- gheven. Want doe hy sach dat het Roomsche heyr by na verslaghen was, so heeft hy zijn peert met sporen stekende tot midden onder den hoop der vyanden doorgebroken. Dit selve heeft oock daer na zijn sone ghedaen, die den selven naem hadde, ende daer na oock zijn neve. Quintus Curtius een edel Romeyn, heeft oock hemselven voor de welvaert des volcx tot de doot begeven. Want doe te Roome op de marckt de aerde cloof ende op ginck, ende hare Propheten seyden dat de helsche Goden eenen offer begeerden, te weten, dat een seer sterck man soude daer gesonden worden, so heeft Q. Cur- tius hemselven gewapent, ende is op zijn peert geseten ende in den cuyl gereden. Ende dat ghedaen zijnde, de plaetse is wederom toeghegaen. Sirenes zijn dieren in de zee geweest, boven hebbende de gedaente der ionger vrouwen, ende onder waren sy visschen. Dese waren so kon- stich in singen ende spelen op de harpe ende fluyte, |
Het gemeyn volck is een groote bee- ste. Plato. Aristoteles. Socrates. Decij. Q. Curtius. Siren. | |
|
[fol. 42r] dat sy door de soeticheyt des sangs, de scheep- luyden tot slapen brachten, ende die als sy sliepen verdroncken, ende als sy verdroncken waren, verslonden. Daerom Ulysses als hy moeste daer voorby varen, heeft de ooren zijner medeghe- sellen met Was gestopt, om dat sy de Sirenes niet en soude hooren, ende hemselven dede hy aen den Mast binden: ende is also ontgaen, ende daerom zijn de Sirenes gestorven, also sommige seggen. Democritus was een Philosooph, die al- der menschen leven belachte, ghelijck het He- raclitus beweende. Nu op dat ick van de consten spreke, wat heeft doch het vernuft der menschen verwect, om soveel schoone consten (ge- lijck sy meynen) te vinden ende voort te bren- gen, anders dan eergiericheyt? Want de menschen die warachtichlick de aldersot- ste zijn, hebben geacht dat sy (ick en weet niet wat naem ende faem) mogen met so veel wakens ende sweetens coopen. Maer hierentusschen hebt ghy soveel ende so groot nut des levens vander Sotheyt ont- fangen: ende (het welck verre het aldersoetste is) ghy gebruyct ander luyden wtsinnicheyt. Dewijle ick nu den lof der stercheyt ende der scherpsinnicheyt hebbe bewesen mijne te zijne: wat, of ic ooc bewijse den lof der voorsichticheyt oock mijne te zijne? maer daer mochte yemant seggen, Ghy mocht met den selfsten arbeyt het vyer met den water vermengen. Maer ic meyne |
Democritus. Sotheyt heeft alle konsten ghevonden. Water ende vyer strijden teghen mal- cander, gelijc ooc voorsich- ticheyt ende sotheyt. | |
|
[fol. 42v] dat my oock dit sal gelucken, ist dat ghy (ghelijck ghy te voren ghedaen hebt) my voort met ooren ende herten gonstich zijt. Ten eersten, Ist dat de voorsichticheyt coemt wt het ghebruyck veler dingen, wien sal de eere der voorsichticheyt toe- comen? den wijsen die eensdeels wt be- schaemtheyt, eensdeels wt bevreestheyt zijns herten geen dinck aen en gaet: of den sotten, die noch door schaemte, (de welcke hy niet en heeft) noch door pe- rijckel (het welcke hy niet en aensiet) van eenighe sake verschrict en wort? De wijse neemt zijn toevlucht tot de boecken der ouder schrijvers, waer wt hy enckel scherpsinnicheyt der woorden leert. Maer de sot ghecrijcht (so ick meyne) warach- tighe voorsichticheyt met vele dingen te aengaen ende versoecken. Dit schijnt Ho- merus (hoe wel hy blint was) gesien te hebben, als hy seyt, †De Sot bekent oock dat gedaen is. Want daer zijn twee din- ghen die verhinderen kennisse der dingen te ghecrijgen, te weten schaemte die het vernuft als met eenen roock ende wolcke verduystert, ende de vreese (de welcke het perijckel vertoonende) ontraedt groote dinghen te aengaen. Maer hier van ver- lost ons de Sotheyt grootelick. Wey- nighe menschen verstaen tot hoeveel an- |
Dat is, De Sot wort niet sonder scha- de wijs. | |
|
[fol. 43r] der voordeel het nut sy nemmermeer te schamen, ende alle dinck te bestaen. Ist dat sy liever voorsichticheyt verstaen die int oordeel der dingen ghelegen is: hoort doch hoe verre die van dese zijn die hen daerop verheffen. Ten eersten ist openbaer dat alle menschelicke dingen twee aensichten hebben (ghelijck Alci- biades Sileni) die onder henselven on- ghelijck zijn: so dat het gene dat int eer- ste aenschijn de doot is, het leven sy, so ghijt inwendichlic insiet: ende wederom, dat schijnt het leven, de doot sy: dat schoo- ne schijnt, onsien sy: dat rijcke, seer arm: dat oneerlick, seer eerlick: dat blijde, droevich: dat voorspoedich, teghenspoe- dich: dat vriendelick, vyandelick: dat ghesont, onghesont: int korte, ghy sult alle dinck haestichlick verkeert vinden, so ghy den Silenum opent. Ist dat dit Sileni waren opgherechte beelden die wt- wendich spottichlick waren, ende binnen God- licke beelden hadden. Ende Alcibiades seyde dat Socrates den sulcken ghelijck was, om dat hy van buyten scheen een grof Boer, maer van binnen een suyver God. yemande schijnt te Philosophelick ghe- seyt te zijne, welaen ick salt grovelicker ende slechtelicker seggen. Wie isser die niet en belijdt dat een Coninck rijcke is, ende een Heere sy? Maer ist dat hy |
Alle dingen hebben twee aensien. Met de we- relt alle dinc omgekeert. Sileni Alci- biadis | |
|
[fol. 43v] met geen goet der siele begaeft en is, ist dat hem gheen dinck genoech en is, so is hy nu seer arm: Ende ist dat zijn herte tot vele sonden is begheven, so is hy nu een schandelick dienstknecht. Na dese wijse soude men oock in andere dingen moghen philosopheren: maer het is ghe- noech dit exempel voorgeheven te heb- ben. Maer waer toe dient dit? sal yemant seggen. Hoort waer toe wy de sake bren- gen. Waert dat yemant den Speelluyden die eenige Personage in een Schouspel spelen, wilde de Personagen ende Schou- bert af trecken, ende hare warachtighe ende aengeboren aensichten den aenschouweren toonen, soude die niet het gansche Spel verkeeren ende verderven, ende weerdich zijn, als wtsinnich van eenen yegelicken met steenen wt den Schouspele gedreven te worden? Daer soude onversiens een nieu gesichte aller dingen voortcomen, so dat de ghene die weynich te voren een wijf scheen, nu een man sy: die een iongelinc scheen, nu een oudt man sy: die een koninc scheen, nu een verachtelic mensche sy: die een God scheen, nu onvoorsiens een menschel- ken bevonden werde. Maer sulcke dwa- linge wech nemen, is het gansche Spel verstooren. Dit selve gedichtsel ende bedroch is het gene waer door de oogen der aen- |
Des werelts loop een schouspel, ende batement. | |
|
[fol. 44r] schouweren aengehouden worden. Nu, alle het leven der menschen wat ist anders dan een Schouspel, waerin deen als dese, dan- der als die Personage voort coemt, ende een yegelick zijn deel speelt, tot dat sy van den Meester des Schouspels worden wt de schouplaetse geleyt? De welcke noch- tans eenen dickmael doet in verscheyden gestaltenisse voortcomen, so dat de gene die weynich te voren gespeelt heeft eenen Coninck met purpur gecleedt, nu eenen dienstknecht speelt met ghelapte cleede- ren. Het zijn wel alle als schaduwen ende beworpinghen, maer dit schouspel en wort niet anders ghespeelt. So my nu hier eenich wijs man (als wt den hemel ghedaelt) onvoorsiens voortquame, ende riepe dat dese, welcken een yeghelick als eenen God ende Heere verheft, selfs geen mensche en is, om dat hy na der beesten wijse door begeerten beweecht wort, ende dat hy van de verachtste diensknechten is, om dat hy willens so velen ende schandelicken Heeren dient: ende wederom den genen die zijnen gestorven vader beweent, bevolen te lachen, om dat hy nu eerst heeft begonnen te leven, dewijle dit leven anders niet en is dan een doot: ende den genen die van zijn edelheyt roemt onedel, ende bastaert noemde, om dat hy verre van der duecht is, de welcke al- | ||
|
[fol. 44v] leen de fonteyne der edelheyt is: ende in sulcke wijse van alle de andere sprake: Ick bidde u, wat soude dese anders ma- ken dan dat hy alleen soude wtsinnich ende rasende schijnen? Gelijck geen sot- ter dinck en is, dan verkeerde wijsheyt, also en isser geen onvoorsichtiger dinck, dan verkeerde voorsichticheyt. Want die doet verkeerdelick, die hemselven niet en voecht na dat de tegenwoordige dingen zijn, noch wil niet doen na marct ganck, noch ten minsten der gasterije wet en gedenckt, Dat hy drincke of he- nen wech gae, ende wil dat het schouspel nu gheen schouspel en sy. Wie veel heeft die heet sy rijck, wie een cap aen heeft, noemt sy, ende houdt hem voor geeste- lick, maer diet in besiet, daer ist moeyte, ende arbeyt, ende herten leedt, daerom straft de sotheyt de Wijse, om dat sy daer henen sien, verliest daer mede alle vruecht ende salicheyt: dewijle sy haer ooghen van de dingen af weynden, ende in dese dinghen niet dan een Fabel ofte larve en la- ten zijn, alsoot doch is, diet van na by aensiet, dien heefter een verleyden af, ende moet met Salomon roepen: Ydelheyt alder ydelheyt: ende der sotten en is geen getal, ende dese wijsheyt, Ja dat weten, maect hem de werelt te enge: so dat sy hem aen de tanden hange, daerom die na veel const ende wetenschap staet, maect hemselfs moeyte ende arbeyt, so Salomon seyt: Alleen in veel we- ten is veel onmoets: daer tegen, in niet verstaen de grootste ruste ende salicheyt: daerom is dien beter na den vleesche, die wel waent, dan die wel weet. |
Wijse lieden en hebben geen ghekijf. | |
|
[fol. 45r] Menighen waent wel, ende laet hem ghenoe- ghen, wist hy zijn verderven, hoe zijn sake so qualick stonde, hy en hadde nimmermeer rus- te. De Sotten zijn altijt vrolick, worden out, en laten hen niet aenvechten, hanghen inden waen, haer Marotte behaecht hen, haer wij- se, maniere ende alles seer wel. Achten Loot voor Silver: de schaduwe voor dat eewich. Wie slechs wel waent, dien is wel. Proxima rebus opinio. Dese verantwoort ende be- schermt de Sotheydt, als dat desen wel sy. De Wijse vreesen der Wuwen schadewe, des Hemels val. Jae vreesen haer, daer dick- wils gheen vreese en is: beven voor een ruys- schende bladt ende waggelende riet. Also dat recht ende wel Lucianus heeft gheseyt: De wijsheyt maect ledich ende versuymelick: de onwetenheyt cloeck, koen ende veerdich. Ja dat geluck is desen oock gunstich, also dat de ervaringhe leert, ende oock veel ghemeyne Spreeckwoorden: Waer weynich verstants is, daer is veel gelucx. De Vrouwen en zijn gheenen Wijsen gunstich. Den stouten is de Venus gunstich, Niet wegen, Wagen, Vaer- wel, Seylwel, Waghen gewint, Bisschop of Bedelaer. Soo drucken de Wijse, ende gaen om als een Haen die een Ey wil legghen: en waghent nimmermeer, tot dat sy dat geluck versuymen. Oorsake. Sy en wagens gheen- tijt niet: of aldereerst alst gheluck voorby is: Hooren dat gras wassen. Sien het gheluc te naby opden mont, daerom ist hen viant. Som- ma, Sotten hebben altijt beter gheluck, dan rechtschapen menschen, alsomen seyt: de Wij- se neemt thien Jaer een wijf, soo wee doet hem dat kiesen, so nauwe waecht hijt: ten laetsten valt hy inden dreck met alle thien, ende wil- de dat hy niemant gheen schade en hadde ge- |
Sprecwoor- den van der sotten ghe- luck. | |
|
[fol. 45v] daen. Dat sietmen dicwils in de werelt ganc- baer. Soo viant is oock de wijsheyt de natu- re, dewijl sy in een enckel Sotheyt ende duy- sternisse verdruct is. | ||
|
Sy noemt dit leven een Schouspel of Fa- bel, om dat, gelijc in een Schouspel alle won- der ende schimp een eynde heeft, als ghy de Personage ende het waensicht aftrect: alsoo oock in dit leven, wanneer ghy den dinge de Personage af trect ende inwendich aensiet, soo schijnet veel anders dan te vooren: Ja alle dinck keert hem omme, ende ghy vindt dat contrarie. Wat voor de werelt groot schijnt, dat is een grouwel voor Godt. De gantsche werelt hangt in de larve ende waensicht, ver- wondert ende verlaet haer op het wtwendich aensien. | ||
|
Hierenteghen betamet dien, die wa- rachtelick voorsichtich is, dat hy (dewij- le hy een mensche is) niet en wille te wijs zijn boven dat hem toecoemt, ende met de gantsche menichte der menschen gheeren door de vingheren sie, of lieffe- lic mede dwale. Maer dit selve (seggen sy) is Sotheyt. Dat en sal ick niet versa- ken, so verre sy wederom bekennen, dat dit is het Schouspel des levens spelen. Maer dit, O onsterffelicke Goden, sal ickt wt spreken, of swijgen? Maer waer- om soude ick swijgen, dewijl het meer dan warachtich is? Maer het is muege- lick beter dat ick †Musas wt Helicone roepe, de welcke de Poeten dickwils | ||
|
[fol. 46r] | ||
|
om enckel boerden pleghen te roepen. So staet my een weynich by, O Jupi- ters Dochters, dewijle ick bewijse, dat oock tot die schoone wijsheyt, ende (ge- lijck sy meynen) Slot der geluckicheyt gheen toeganck en is, dan door de ley- dinghe der Sotheyt. Nu ten eersten ist openbaer, dat alle begeerte tot de Sotheyt behoort. Want met dit teecken wort de Sot van den Wijsen onderscheyden, dat dien de begeerte, desen het vernuft regeert: ende daerom scheyden de Stoi- ci alle die beroerige begeerten vanden Wijsen. Maer die begeerten en doen niet al- leenlic het ampt eens Schoolmeesters aen de gene die tot de haven der wijsheyt arbeyden te comen: maer plegen ooc in alle gebruyck der duecht, als sporen ende prickels ende vermaners tot weldoen te zijne. Hoewel de dobbel Stoische Se- neca sterckelic hier tegen staet, de welcke ganschelic alle begeerte den Wijsen ont- neemt. Maer als hi dat doet, so en laet hi selfs geenen mensche blijven, maer maect eer eenigen nieuwen God, die noyt ergens geweest en is, noch wesen sal: Ja (op dat ic claerlic spreke) hy maect een marmo- ren menschen beelt, dat sonder verstant ende ganschelic sonder menschelic gevoelen |
†De Poeten plegen Mu- sas (de welc- ke de God- dinnen der Consten zijn) aen te roepen als sy wilden yet beginnen te verhalen, ofte scrijven. | |
|
[fol. 46v] sy. Daerom sy mogen hare wijsen hou- den (ist dat sy willen) ende alleen min- nen, ende met hem in Platonis Stadt, ofte in der Ideen ende Formen landt, ofte in de Hoven Tantali wonen. Want De Philosophen, Peripatetici genaemt, meynen dat de begheerten ende ghesintheden daer toe gegeven ende ons ingegoten zijn, om dat wy daer door totter duecht gheleyt ende ontsteken worden. In dese meyninge is oock Cicero: daerom worden sy hier geheeten, een Schoolmeester, spooren ende prickels tot de duecht. Maer de Philosophen genaemt Stoi- ci, ende Seneca een vander selver Secte strijt sterckelick daer teghen, ende onttrect den Wij- sen alle begheerten. Dese meyninghe coemt met onse geloove ende met de heylige schrift overeen. Want wy moeten alle vleeschelijcke begheerten wtworpen, ende nieugeboren wor- den. Het welcke oock Seneca heeft als door een wolcke gesien, ende bet getreft, dan veel Jaren onse school Theologi. Want alle onse affecten ende begheerten zijn boos, ende zijn de rechte sporen ende prickels tot alle quaet, Gen.6.8. Math.15. Plato hadde also de forme eener goeder Stadt beschreven, dat niemandt die en heeft willen na volghen. Daerom seyt Lucianus spottende, dat Plato alleen in zijne Stadt woont. Plato set oock sekere formen aller dingen, van alle materie verscheyden: de welcke Ari- stoteles bespot, om dat nerghens sulckx yet en is. Tantalus was van de Goden ghestraft, (om dat hy hen menschen vlees hadde ten dis- |
Seneca. Platonis Stadt. Der For- men lant. Tantali Hof. | |
|
[fol. 47r] sche voorgheset, ofte (gelijck andere willen) om dat hy der Goden secreet den menschen gheopenbaert hadde) dat hy soude by de Hel- le eewighen hongher lijden, ende nochtans water ende vruchten soude aen zijnen mondt hebben, de welcke van hem vloden, als hy die wilde grijpen. Maer dewijle dit een Fa- bel is, ende nergens en geschiet, daerom segt men, In Tantali hof, voor, Nergens. wie en soude sulcken mensche niet schou- wen ende vergrouwen als een onnatuer- lick wonder ende ydel ghesichte, die in alle natuerlick ghevoelen is doof ghe- worden, ende door gheen begheerte, noch door liefde, noch door barmher- ticheit meer beweecht en wort, dan ghe- lijck of hy een harde key, ofte onbewe- ghelijcke Steenrootse ware: ende dien gheen dinck verborghen en is, die niet en dwaelt, maer als een Lynceus alle dinck doorsiet, alle dinck stranghelijck overlegt, ende geen dinck en vergeeft, †ende alleen met hemselven te vreden Plutarchus seyt: U selven suldy laten ge- noeghen, ist dat ghy leert wattet sy van eer- baerheyt ende duecht: ghy sult weeldich zijn in armoede, ende regneren. is, alleen rijcke, alleen verstandich, al- leen Coninck, alleen vrij: Int corte, die alle dinck alleen is, maer na zijn ordeel alleen, die na gheenen vrient en vraecht, ende selve niemandts vriendt en is, die |
Beelt eens rechten wij- sen. | |
|
[fol. 47v] oock niet en twijfelt selfs den Goden den †strop te gebieden, ende al wat in alle het Den strop gebieden, is, seer verachten. leven gheschiet, verdoemt ende bespot, ghelijck oft wtsinnicheyt ware? Sulck een dier is de volmaecte wijse mensche. Maer ic bidde u, als de sake met keur- stemmen gehandelt worde, wat Stadt soude sulcke Overicheyt willen? of wat Heyrlegher soude sulcken Hooftman be- geeren? Ja wat wijf soude sulcken man, wat weert sulcken gast, wat dienstknecht soude sulcken Heere wenschen ofte lij- den? Wie en soude niet liever hebben eenighen, midden wt den volcke der al- dersotster menschen, op dat hy sot zijn- de, de Sotten regeerde, ofte den Sotten ghehoorsaem ware, ende den ghenen die hem ghelijck zijn (de welcke seer ve- le zijn) behaechde, die den wijve vriende- lick, den vrienden vrolick ware, een lus- tich gast, een lichtsinnich bylever ware: ten laetsten, die geen menschelick dinc en achte vreemde van hem te zijne? |
De recht wij- se onlijdelijc op aerden. | |
|
Maer ick hebbe nu langhe een mis- hagen in sulcken Wijsen, daerom laet ick mijn Oratie voortgaen tot andere nutticheden. Welaen dan, of yemandt als wt eenen hoogen Wachtthoorn om- mesage (gelijck de Poeten schrijven, dat | ||
|
[fol. 48r] Jupiter somtijts doet) hoe velen ellen- dicheden het leven der menschen is on- derworpen, hoe deerlick ende onreyn de geboorte sy, hoe arbeytlick de opbren- ginge, hoe velen onrechte de kintsheyt is onderworpen, tot hoeveel sweets de Joncheyt is bedwongen, hoe swaer de oudtheyt, hoe hardt den noot des doots is: boven desen in alle het leven hoevele cranckheden by hoopen dat leven quel- len, hoeveel ghevallen daer staen te co- men, hoeveel ongeriefs daer over coemt, hoe alle dinck alomme met vele galle vermengt is, op dat ick verswijghe dat quaet dat de mensche pleecht den men- schen aen te brengen: gelijck armoede, gevanckenisse, schande, schaemte, pijnen, lagen, verraderie, lasteringe, kijvinge, bedroch. Maer ick beghinne nu het †Sandt te meten. Nu, met wat sonden de menschen dese dingen verdient heb- ben, of wat toornich Godt hen heeft bedwonghen in dese ellendicheyt te co- men, dat en betaemt my niet als nu te segghen. Maer soo wie dese dingen by hemselven overdenct, sal die niet het exem- pel der *Milesischer Maechden prij- sen, hoewel het deerlick is? Ende wie hebben meest henselven den doot aenge- daen door verdriet des levens? Hebbent |
Het sant me- ten of tellen, is een dinck doen dat on- mogelic is te doen, want het sant is so ve- le, dattet niet gemeten noch ghetelt can worden. *Aulus Gel. scrijft, dat de maechden in Milesia gro- te begheerte hadden hen- selven te doo- den. | |
|
[fol. 48v] niet die geweest, die der wijsheyt naest waren? Onder de welcke (op dat ick hierentusschen de Diogenes, Xenocra- tes, Catones, Cassios ende Brutos ver- swijghe) die Chiron (doe hy mochte on- sterffelick zijn) heeft van selfs den doot aengegaen. Ghy siet nu (meyne ick) hoe het gaen soude, waert dat de menschen alomme wijs waren: te weten, datter an- der slijck, ende een ander Prometheus soude noodich zijn. Maer ick come in so veel quaets te hulpe, somtijts door Diogenes ende Xenocrates (gelijc Laer- tius schrijft) ende Brutus, ende Cassius, en- de Cato (ghelijck Plutarchus beschrijft) heb- ben henselven ghedoot. Chiron was om zijner rechtveerdicheydt wille begaeft van de Goden, dat hy mochte eewelick leven: maer hy hadde liever te ster- ven, om dattet hem verdroot der dinghen die altijts op eenderley wijse weder quamen. Van Prometheo is een Fabel, dat hy eens menschen Beelde heeft van leem ghemaect, ende Jupiters vyer ghestolen, ende den beel- de tot een Siele ingegeven. onwetenheyt, somtijts door onbedacht- saemheyt, somtijts door vergetenheyt des quaets, somtijts door hope des goets, somtijts wat huenichs in de wellusten vermengende, so dattet hem oock dan niet en behaecht het leven te verlaten, als het leven hen lange heeft verlaten, |
Chiron. Prometheus | |
|
[fol. 49r] | ||
|
ende de †Parce de webbe hebben afge- wracht, ende hoe sy min oorsake hebben om leven, soo veel te meer lust hebben te leven. So verre ist dat hen het leven soude eenichsins verdrieten. Het is voor- waer mijn gave, dat ghy alomme siet oude menschen, die tot *Nestors oudde ghecomen zijn, ende nu selfs gheen ge- daente van menschen behouden hebben, qualick sprekende, sinneloos, tandeloos, grijs, kael, of (op dat ickse liever met Aristophanis woorden beschrijve) sloor- dich, krom, rompelich, cael, tandeloos, sonder gheboorte lidt, ende nochtans so groot behagen hebben in het leven, en- de so seere den Jonghelinck spelen, dat deen het grijs haer verwet, dander den kalen kop met aengheset hayr bedeckt: dese, tanden ghebruyct, die hy mueghe- lick van eenigher Soch ontleent heeft, een ander deerlick brandt door liefde eenichs ionges Maechdekens, ende ooc alle Jonghelinghen met Boeleersche bootsen te boven gaet. Want, dat oude mannen, die nu den grave naby zijn, ende de ooghen ganschelick na der Aerde ge- cromt hebben, een teeder ionc Maech- deken tot een wijf trouwen, ende dat son- der Bruydtschat, ende dwelck tot an- der menschen ghebruyck sal zijn, dit ge- |
Parcen zijn drie Goddin- nen, die het leven des men- schen meten metter web- be ende spille. Nestors ou- de, dat is gro- te oudde, want Nestor was meer dan twee hon- dert iaer out doe hy voor Troiam quam. | |
|
[fol. 49v] schiet soo ghemeenlick, dattet byna ge- presen wordt. Maer het is oock noch veel lustigher, soo yemandt aensiet ou- de wijven, die nu door lange oudde ver- storven ende soo doodtachtich zijn, dat sy moghen schijnen wt den grave te co- men, ende nochtans altijts inden mont hebben, Het licht is goet, ende noch ion- ghelicke dertelheyt bedrijven, ende als Bocken oncuyscheyt soecken, ende eeni- gen met grooten loongehuerden †Pha- onem in leyden, ende het aensichte ghe- Phaon was een wonderlick schoon gesel- le, ende was van Saphone bemint, maer hy en minde haer niet. Also minnen die oude wij- ven, maer en worden niet gemint, dan inden buydel. duerichlic met verwe bestrijcken, nim- mermeer van den Spieghel gaen, den bosch der onderster schamelheit wt ruc- ken, de verwelckende ende verrotte bor- sten op proncken, ende met lispender stemme de swacke oncuyscheyt verwec- ken, drincken, haer in der maechden dans vermengen, minnebriefkens schrijven. Dese dingen worden bespot van eenen yeghelicken als oversotte dingen, ghe- lijck sy ooc zijn. Maer dese Quenen be- hagen henselven, ende leven in grooter wellust, ende besmeeren henselven gansche- lick met huenich, te weten, gheluckich |
Het leven is een licht. | |
|
[fol. 50r] zijnde door mijn gave. Nu, dien dese din- gen spottelick schijnen, die wilde ick dat sy by henselven overdochten, welck sy beter achten, het leven door sulcke Sot- heyt ganschelick ghesuyckert doorbren- gen, of (gelijckmen pleecht te segghen) eenen balck soecken om hem te verhan- gen. Dat nu dese dingen int ghemeyne voor schandelick gheacht worden, dat en gaet mijne Sotten niet aen, de welc- ke dat quaet, of niet en ghevoelen, ofte ist dat sy yet ghevoelen, lichtelic verghe- ten. Het ware warachtelick quaet, dat een steen op het hooft viele: maer schaem- te, schande, oneere, lasteringhe, die bren- ghen so groote hinder mede, als sy seer gevoelt worden. Ist dat sy niet gevoelt en worden, so en zijn sy niet selfs quaet. Wat hinder ist, oft schoon de gantsche Werelt van u schande spreect, soo ver- re ghy u selven prijst? Maer datmen dit doen can, dat gheeft alleen de Sot- heyt. Maer my dunct dat ic Philosophen hoore, die my tegenroepen, segghende, maer dat selve is ellendich, met Sotheyt bevangen zijn, dwalen, bedrogen worden ende niet weten. Ja, dat is een mensche zijn: maer ic en sie niet waerom zijt ellendich noemen, dewijle ghy zijt also geboren, | ||
|
[fol. 50v] alsoo onderwesen, alsoo geschapen, en- de eens yegelicks geval sulck is. Daer en is niet ellendich dat in zijnen aerdt staet, ten sy dat muegelick yemant acht den mensche ellendich te zijne, dat hy noch vlieghen en can met de vogelen, noch op vier voeten gaen met de an- dere beesten, noch met hoornen ghewa- pent en is ghelijck de Ossen. Maer de sulcke sal op sulcker wijse het alder lus- tichste Peert ongheluckich noemen, om dattet noch Grammaticam gheleert en heeft, noch soete koecken oft vlaeyen en eet: ende sal den Osse ellendich noemen, om dat hy onnut is tot de Schermscho- le. So dan, ghelijck een Peert dat geen Grammaticam en can, niet ellendich en is, alsoo en is een Sot mensche niet ongheluckich, want het coemt met zijn nature overeen. Maer wederom dringen my de scherp- sinnighe Disputeerders, seggende: Den mensche is sonderlinghe ghegheven de kennisse der leeringhen, door der welc- ker hulpe hy het ghene dat in de natu- re vercort, can met vernuft beteren. Maer dat is gesproken, ghelijck oft ee- nichsins der waerheyt ghelijck schene, dat de nature die in de muggen ende ooc in de Cruyden ende Bloemkens so sorch- | ||
|
[fol. 51r] fuldelick heeft ghewaect, in de mensche alleenlick soude geslapen hebben, so dat de leeringhen souden noodich zijn, de welcke die geest †Theutus op het men- Theutus een oudt Godt by de oude Heyde- nen, wort genaemt een vinder alles Speels, als Teerlingen, Caerten, ende oock de Con- ste der Letteren. Dese ghevraecht zijnde van den Coninck Thamus, waer toe de Letteren daer mede men schreef, nut waren, Antwoor- de, dat sy nut zijn tot versterckinge ende hul- pe der memorie. Maer de Coninck bewees, dat de Letteren meer hinderlick waren der memorie, dewijle de menschen hen daer op ver- laten, ende niet in het herte, maer in het Pa- pier schrijven dat sy dagelicx hooren. schelicke gheslachte vertoornt zijnde, gevonden ende bedacht heeft tot groot verderf, ende en zijn niet alleenlick niet nut tot gheluckicheyt, maer zijn der sel- ver sake hinderlic, om der welcker wil- le men seyt, dat sy ghevonden zijn, ghe- lijck by Platonem wel wort vertoont van den seer voorsichtigen Coninck, van- den vondt der Letterconsten. Soo zijn dan de Letterconsten met de andere pla- gen des menschelicken levens ingheco- men door de selve Autoren, door de welc- ke alle boosheydt coemt, te weten, door de Duyvelen, de welcke oock daer van den naem hebben, dat sy Demones, ge- lijck ofmen seggen wilde Demones, dat | ||
|
[fol. 51v] is, wetende genaemt worden. Want dat eenvoudich volc der gulden Eeuwe en was met geene letterconsten gewapent, maer leefde alleenlic na de beweginge ende ingevinge der nature. Want wat was de †Grammatica noodich, doe sy alle eenerley tale hadden, ende niet anders ghesocht en wert door de tale, dan dat deen den anderen mochte verstaen? Waer wert *Dialectica gebruyct, doen gheen Dialectica is een conste die leert de sake (daermen van spreect) wel bescrijven, ende dee- len ende goede Argumenten maken, ende de quade wederleggen. twist en was tusschen lieden die verschey- delick ghevoelden. Wat plaetse hadde †Rhetorica, doe niemant den anderen te Rhetorica leert, de sake wel wtspreken ende vercieren. rechte en moeyde? Waer toe soude de voorsichticheyt der Wetten begheert worden, alsser geene quade seden en wa- ren, wt de welcke sonder twijfel de goe- de Wetten gecomen zijn? Sy waren oock Godvreesender, dan dat sy met ongodlic- ke sorge de secreten der nature, ende de mate ende roeringe ende werckingen der gesteernten, ende de verborgen oorsaken der dingen souden ondersocht hebben, achtende ongeoorloft te zijn, dat de sterf- felicken mensche arbeyt wijs te zijne bo- |
Grammati- ca is een con- ste, die leert recht schrij- ven, ende spre- ken, ende wt- legghen. | |
|
[fol. 52r] ven dat hem toecoemt. Ende te ondersoec- ken wat buyten den Hemel ware, die wt- sinnicheyt en is henselfs noyt te vooren gecomen. Maer als de suyverheyt der gouden Eewe weynich te samen verviel, zijn van de boose geesten (gelijck voor- seyt is) consten gevonden, maer niet ve- le, ende van niet velen aengenomen, maer daer na heefter der †Chaldeen supersti- tie wel ses hondert toegebracht, ende de ydel lichtveerdicheyt der Griecken heeft enckel quellingen der vernuften voort- gebracht, so dat alleen de Grammatica overvloedich genoech is voor een eewich vagevyer ende pijninge des levens. Hoe- wel onder dese letterconsten zijn die alleen- lic in weerde, die den gemeenen gevoelen, dat is, die der sotheyt aldernaest zijn. De Theologi lijden honger, de Phisici vercou- den, de Astrologi worden bespot, de Dia- lectici worden veracht, alleen de medecijn- man is vele andere weerdich. Ende onder desen selven aert, hoe een yeghelick on- geleerder, stouter, ende onbedachtsamer is, so veel te meer wort hy geacht: oock by de Princen die gouden ketenen dra- ghen. Maer de medecijn const (voorna- melick gelijc die nu ghebruyct wort) en is anders niet dan een deelken der flat- terie, niet min voorwaer dan Rhetorica. |
Den Caldeen de swarte conste ghe- vonden. | |
|
[fol. 52v] Na dese wort den Juristen de naeste (ende ic en weet niet of de eerste) plaetse gege- ven, der welcker const ende oeffeninge ple- gen de Philosophen (op dat ickse selve geen ordeel en gheve) met grooter een- drachticheyt te bespotten, als Eselscon- ste. Maer nochtans worden nae deser Eselen goetduncken de meeste ende min- ste saken gehandelt. Der sulcker breede Ackers worden vermeerdert, daer hier- entusschen de Theologus alle de kisten ende Schrijnen der Godtheyt doorluys- tert hebbende, wicken knout ende eewi- gen strijt heeft met weechluysen ende cleer- luysen. So dan, gelijc die consten de geluc- kichst zijn, die der Sotheyt aldernaest zijn: also zijn die verre de aldergheluc- kichste, die henselven hebben connen ganschelick van alle ghemeynschap der Letterconsten onthouden, ende alleenlic de leydinge der nature volgen, de welcke in geenen deele kruepel en is, ten sy dat wy misschien over de palen der mensche- licker nature willen comen. De nature haet veynsinge, ende het wast veel ghe- luckigher dat door gheen Conste ghe- valscht en is. Welaen doch, siet ghy niet dat onder de andere Dieren die al- dergheluckelickste leven, die van de Leeringhe aldervreemste zijn, ende |
Theologus die de heyli- ge Schriftu- re handelt en- de voort leert. | |
|
[fol. 53r] door niemandts meesterschap dan der natuere gheleydt en worden? Wat isser gheluckigher ofte wonderlicker dan de Bien, maer desen gebreken oock som- mighe sinnen des lichaems. Wat dier- ghelijcke heeft de timmerkonst gevon- den in de timmeringe der huysen? Wat Philosophe heeft oyt sulcke Politie in- gheset? Hierentusschen een Peert, om dat het den menschelicken ghevoelen na by is, ende met de menschen is co- men woonen, so ist oock der menschen ellendicheden deelachtich. Want het sleypt dickmael zijn ingewant, dewijle het hem schaemt overwonnen te worden: ende wort inden crijch doorsteken, ende bijt de aerde met den monde met zijnen opsitter, dewijle het soect te triumphe- ren: op dat ick hierentusschen niet en ver- hale de dwinghende Toomen, ende pric- kende Sporen, de ghevanghenisse des stals, de Sweepen, Cluppelen, Banden, ende opsitter: int corte de gantsche Tra- gedie der dienstbaerheyt, daer toe het hem van selfs begheven heeft, dewijle het de stercke mannen navolghende, te seer arbeyt om den vyant te wreken. Hoe veel meer is het leven der Vlie- ghen ende Vogelkens te wenschen, die sonder de morghen sorghe, ende alleen- |
De Bien ge- luckich. | |
|
[fol. 53v] lick na de beweghinghe der natuere le- ven, so verre sy connen van de listen der menschen. Maer ist dat sy in de muyten ghesloten zijnde, beginnen der menschen tonghen na te volgen, het is te verwon- deren hoe seer sy van de natuerlicke lu- sticheyt afwijcken. So seer ist allesins vrolicker dat de natuere heeft ghescha- pen, dan dat de conste vervalscht heeft. Daerom en can ick den Gallum Py- thagoram nemmermeer ghenoech prij- sen, de welcke doe hy alleen alle dinck gheweest hadde, Philosophus, Man, Wijf, Coninc, Onderdaen, Visch, Peert, Vorsch (ick meyne oock een Spongie) nochtans en oordeelde hy geen dier el- lendigher dan den mensche, om dat alle andere dieren met eynden der natuere te vrede zijn, maer de mensche alleen ar- beyt om buyten de palen zijnder natue- re te gaen. Ende wederom onder de men- schen acht hy de ongeleerde veelsins ge- luckiger dan de Gheleerde, ende groote. Ende die Gryllus heeft niet weynich wijser geweest dan de raedtrijcke Ulys- ses, want hy hadde liever in den swijnen- stal te grunnen, dan met Ulysse so veel onghevals onderworpen zijn. Met dese dunckt my Homerus der Boerden va- der wel overeen te comen, de welcke |
Alle creatue- re behalven de mensche met het zijn te vreden. Gallum. Grillus. Ulysse. | |
|
[fol. 54r] alle menschen somtijts arm ende ellen- dich naemt, ende zijnen Ulyssem dat exem- pel der Wijsheyt, noemt hy dickmael be- nout, ende suchtende, maer nergens en noemt hy Paridem also, noch Aiacem, noch Achillem. Waerom doch dat? Niet anders dan dat die schalcke, ende constige Ulysses alle dinck dede na Palladis raet, ende veel te wijs was, seer verre afwijckende van de leydinghe der na- tuere. So dan, ghelijck onder de men- schen die alderveerst van de gheluckic- heyt zijn, die na wijsheyt staen, te weten, dewijle sy met dat selve dobbel Sotten zijn, om dat sy menschen gheboren zijn- de, hare conditie vergheten, ende soecken der onsterffelicker Goden leven te heb- ben, ende na der Giganten exempel, met Gigantes waren Ruesen met so groote hooveerdicheyt, dat sy hen oock tegen de Goden setten, ende die wt den hemel drijven wilden. der letterconsten te ernstigen crijch voe- ren teghen de natuere: also schijnen die alderminst ellendich te zijne, die der on- redelicker beesten aerdt ende Sotheyt aldernaest zijn, ende niet en aengaen dat boven den mensche is. Wel aen, laet ons besoecken of wy dit ooc (niet met Stoische argumenten, maer met een grof exempel) connen bewijsen. Ende by de onsterffelicke | ||
|
[fol. 54v] Goden, isser oock yet gheluckighers dan die aerdt der menschen diemen int ghemeyne, so ick meyne met seer schoo- ne namen, Gecken, Sotten, Dwasen, ende Narren noemt? Ick sal een dinck seggen, dat mogelick in het eerste aen- sien sal Sot ende ongheschict schijnen, maer sal nochtans verre het warachti- ghe zijn. Ten eersten zijn sy vrij van de vreese des doots, het welcke, by Jupi- ter, geen cleyn quaet en is. Sy zijn son- der quellinghe der consciencie. Sy en worden niet verschrict door de fabulen van de Helsche gheesten, noch door de Ghesichten ende Nachtgesichten, noch worden niet ghequelt door vreese des toecomenden quaets, noch en verlangen niet door hope des toecomenden goets. Somma, sy en worden niet van een ver- schoort door duysent sorghen, der welc- ker dit leven is onderworpen. Sy en wor- den niet beschaemt, vreesen niet, zijn niet begheerich, niet nijdich, hebben niet lief. Ja oock, ist dat sy de onwijsheyt der on- redelicker dieren naerder comen, so en sondighen sy selfs niet, na de autoriteyt der Theologen. Hier begheere ick dat ghy my over- legt, O aldersotste Wijse, met hoe vele sorchfuldicheden uwe herte nacht ende |
De sotten zijn vrij van mis- doen. | |
|
[fol. 55r] dach ghequelt wordt, ende alle het on- ghemack uwes levens op eenen hoop versamelt, ende dan sult ghy eerst ver- staen van hoe veel groot quaet ick mijne Sotten bevrijt hebbe. Boven desen hoe dat sy niet alleenlick selve vrolick zijn, spelen, singhen, ende lachen, maer oock allen anderen (waer sy hen oock henen wenden) Wellust, Boerden, Spel ende ghelach aenbrenghen, gelijck of sy hier toe door der Goden toelatinghe ghege- ven waren, om de droefheyt des men- schelicken levens te vervrolijcken. Waer wt het oock coemt, dat sy (hoewel de eene tot de andere menigherley is ghe- sint) dese alle even ghelijck als de hare bekennen, begeeren, voeden, ophouden, omhelsen, ende helpen, so hen yet is toe- ghekomen, ende ongestraft toelatent al wat sy seggen ofte doen. Ende so gansch en begeert niemant hen schade te doen, dat oock de wilde dieren hen onthouden van Dit sietmen gheschieden in de honden, welc- ke die kinderen (van natueren sot) niet licht en hinderen, als een bekennen der natueren eenvoudicheyt. hen leedt te doen door een natuerlick ghevoelen der onnooselheyt. Want sy zijn warachtichlick den Goden heylich, voornamelick my: ende niet tonrechte | ||
|
[fol. 55v] en doen sy hen alle dese eere. Wat? dat sy oock den machtichsten Coninghen so aenghenaem zijn, dat de sommige son- der dese, noch eten noch wandelen, noch oock niet een ure zijn en willen. Ende sy en achten dese Sotten niet weynich bo- ven hare ernstige Wijse, der welcker sy nochtans sommige, om der eere wille, plegen te voeden. Waerom sy die hoo- gher achten, dat en meyne ick niet onbe- kent te zijne, ende het en moet oock geen wonder schijnen, dewijle de Wijse niet en pleghen anders den Princen aen te brenghen dan droefheyt, ende op hare gheleertheyt vertrouwende, niet en vree- sen somtijts de teedere ooren met de bij- tende Waerheyt te schaven: ende de Sot- ten dat bybrengen dat sy alleenlick van allen zijden allesins begeeren, te weten, spotreden, boerden, ghelach, wellust. De Princen hebben hare Sotten liever dan haren Raet, ende waerom. Maer hoort nu oock dese gave mij- ner Sotten, welcke niet en is te verach- ten, te weten, dat sy alleen eenvoudich, ende Waerseggers zijn. Ende wat is lof- licker dan de Waerheyt? Want hoewel het Alcibiadeische spreecwoort by Pla- tonem, de Waerheyt den Wijne ende der Kindtscheyt toeschrijft, nochtans | ||
|
[fol. 56r] coemt alle den Lof my sonderlinge toe, oock met Euripidis ghetuygenisse, die dit treffelick woort van ons gheschreven heeft, De Sot spreeckt sotte dinghen. Wat een Sot int herte heeft, dat geeft hy wt met den aensichte, ende spreket wt metter tonghe. Maer de Wijse hebben die twee tonghen (ghelijck de selve Eu- ripides meldet) ende spreken met de eene waerheyt, met dander wat sy na ghele- ghentheyt des tijts achten bequaem te zijne. Deser werck is swart wit maken, ende wt den selven monde †beyde coudt De Fabeldichters schrijven van eenen Sa- tyrus, dat een wilt dier is, half Geyte, half men- sche. Als nu de coude des Winters opt alder- gheweldichste was, so nam een Huysman dat selve Dier in zijn huys ter herberghe, aldaer sacht eenen in zijn hant blasen: hem vragende wat dat beduydde, antwoordde, om zijn cou- de handen te verwarmen. Na dien, den Disch ghedect zijnde, so blies hy weder in een hee- te schotel moes: Den Satyrus verwonderen- de, vraechde waeromme hy dat dede: Hy ant- woordde, Om de Schotel te coelen. Doe stont den Satyrus op, Wat hoore ick (sprack hy) Condt ghy dan wt eenen monde heet ende cout brenghen? met sulcken en staet my gheen ghe- meynschap te hebben. Ende dit segghende, ghinck hy wech. ende heet wt blasen, ende veel anders in het herte verborghen houden, anders met den woorden veynsen. | ||
|
[fol. 56v] Nu duncken my de Princen in so groo- te gheluckicheyt nochtans seer onghe- luckich te zijne, om dat sy niemant en hebben daer van sy de Waerheyt hooren, ende moeten Flatteerders tot vrienden hebben. Maer yemant mochte seggen, Der Princen ooren grouwelen van de Waerheyt, ende om deser selver oorsaken wille schouwen sy de Wijse, om dat sy vreesen datter niet yemant te vrij en wer- de, die derve spreken dat meer warach- tich dan vrolick sy. Het is wel also, de Co- ningen haten de Waerheyt. Maer noch- tans gheschiet dit wonderlick in mijne Sotten, dat niet alleenlick de Waerheyt, maer oock openbare Lasterwoorden van hen gehoort worden met lust: so dat het selve woort (so het wt eens Wijsen mont quame) het leven golde, maer alst van eenen Sot koemt, ongeloovelicke wel- lust aenbrengt. Want de Waerheyt heeft een natuerlicke cracht om te behagen, so daer niet by en coemt dat vertoornt: maer dit hebben de Goden den Sotten alleenlick ghegeven. By na om der sel- ver oorsaken wille, pleghen de Wijven grooten lust tot sulcken aerdt der men- schen te hebben, als die van natuere tot Wellust ende Boerden meer gheneghen zijn. Daerom wat sy met sulcke menschen | ||
|
[fol. 57r] doen, hoewel het somtijts meer te ern- stich is, sy duydent nochtans spot ende spel te zijne, ghelijck der Wijven aerdt vernuftich is, sonderlinge om hare mis- daden te bedecken. Op dat ick dan wederkeere tot de ge- luckicheyt der Sotten, als sy het leven met grooter wellust doorgebracht heb- ben, so verhuysen sy recht toe sonder vree- se ofte gevoelen des doots, tot de Elysij velden, om der Godsalighen ende ledigen Sielen aldaer met hare spelen wellust te maken. Laet ons nu gaen ende eenigen Wijsen (wien ghy wilt) met deses Sots gheluck verghelijcken. Neemt nu een exempel der Wijsheyt, dat ghy hier te- ghen moecht setten, te weten, eenen men- sche die alle zijn kintsche ende ionge da- ghen heeft met de letterconsten te leeren versleten, ende het aldersoetste deel des levens met eewich waken, sorghen ende sweeten verloren, ende oock in de reste des levens niet een hayr wellusts ghe- bruyct en heeft, altijts gesparich, arm, droevich, ernstich, hemselven hardt ende overlastich, den anderen swaer ende ha- telick door bleecheyt, magerheyt, cranc- heyt, ende druypende ooghen: versleten door veel oudtheyt ende grijsheyt voor den tijt gecregen: voor den tijt het leven |
Elysium is by de Poeten een plaetse daer de recht- veerdige sie- len rusten, na dat sy vanden lichame ver- scheyden zijn. | |
|
[fol. 57v] verlatende. Hoe wel, wat leyt daer aen wanneer de sulcke sterft, die noyt ghe- leeft heeft. Hier hebt ghy het schoon beelt eens Wijsen mans. Maer hier roepen wederom de Stoi- sche Vorsschen teghen my, segghende, Hy noemt de Stoische Philosophen, Vors- schen, om dat sy altijts teghen roepen met ar- gumenten. Origenes ende Hieronymus ver- staen by de Egyptsche Vorsschen, der So- phisten lastighen snater. Gheen ellendigher dinck dan wtsinnic- heyt. Maer wtnemende Sotheyt is der wtsinnicheyt aldernaest. Want wat is wtsinnicheyt, anders dan dwalinghe des herten? Maer dese dwalen ganschelick. Welaen, laet ons oock dit Argument breken door der Musen bystant. Sy spre- ken wel scherpsinnichlick. Maer gelijck Socrates in Platone leert, wt een ghe- deelde Venus twee, ende wt een gedeel- de Cupido twee makende: also behoorden dese Sophisten de wtsinnicheyt van wtsin- nicheyt te scheyden, so verre sy willen scijnen wel by hare sinnen te zijn. Want alle wt- sinnicheyt en is niet terstont ellendich: want anders en soude Horatius niet gheseyt hebben, Of bedriecht my de lieflicke wt- sinnicheyt? noch Plato en soude de wtsin- nicheyt der Poeten, Propheten, ende Boelen niet onder het voornaemste goet des levens |
Phedrus wort by Pla- tonem gestraft om dat hy van de liefde sprekende, die niet en be- schreef, noch en deelde. Want om wel van een sake te spreken, so moetmense deelen, so sy niet gansch eenerley is. | |
|
[fol. 58r] ghetelt hebben: noch †die Prophetisse †Die seyt aldus: De onsinnicheyt helpt den arbeyt lijden: want onsinnicheyt noemt sy alle dat onmatelick is, wat van dat spreeckwoort coemt, Men mach onsinnich zijn. en soude den arbeydt Enee niet wtsin- nich ghenaemt hebben. Maer daer is tweederley aerdt der wtsinnicheyt: te we- ten, een, welcken de wraeckgierige Di- re wt der Helle opworpen, als sy hare slanghen worpende: oft hittigen crijch, of onversadelicke gheltghiericheyt, of schandelicke ende ongheoorloefde liefde, of moordinge der Ouderen, of oncuys- heyt met maechschap, of kercroof, ofte eenige ander diergelijcke plaghe in der menschen herten brengen: ofte als sy het sondighe herte met furien ende fackelen der verschrickinge beroeren. Maer daer is een aerdt der wtsinnicheyt wijt van desen verscheyden: te weten, die van my coemt, ende is boven alle dinck te wenschen. Dese is, so wanneer eenighe lustighe dwalinghe des gemoets het herte van de benoude sorghen verlost, ende met menigherley wellust besmeert. Dese dwalinghe des gemoets wenscht Ci- cero (schrijvende tot Atticum) als een groote gave der Goden, te weten om dat hy so groot quaet niet en soude ge- |
Sibylla. Dire, zijn drye Goddin- nen by de Poe- ten, die aller- ley quaet ma- ken den men- schen ter straf- fe, ende haer hayr zijn slan- ghen. | |
|
[fol. 58v] voelen. Ende die Argivisch man en ge- voelde niet qualick, die welcke so wtsin- nich was, dat hy geheele dagen alleen sat inde Schouplaetse, lachende, de han- den clappende, ende vrolick zijnde, om dat hy meynde dat daer wonderlicke spelen ghespeelt werden, hoewel daer gansch niet gespeelt en wert: ende in an- dere handelingen des levens droech hy hem wel, was vrolick den vrienden, ende vriendelick den wijve, ende conde den dienstknechten vergeven, ende de wt- sinnicheyt in het breken der Flessche niet thoonen. Als dese door de vrienden hulpe met medecijne was van der cranc- heyt ghenesen, ende tot hemselven gan- schelick ghebracht, so heeft hy aldus zij- ne vrienden bescholden, O vrienden ghy hebt my, by Pol, verdorven, Ghy en hebt my (seyde hy) niet genesen, dewijle my den wellust also is afghedrongen, ende de seer aenghename dwalinge des ghe- moets door gewelt benomen. Ende te- rechte seyde hy dat, want sy dwaelden selve, ende hadden selve dat Niescruyt meer van noode om de Herssenen reyn te maken, dewijle sy achteden, dat so ge- luckighe ende lustige wtsinnicheyt moe- ste ghelijck eenich quaet met drancken wtghedreven worden. | ||
|
[fol. 59r] Cicero nam dat so ter herten, dat de Trium- viri Tyrannie bedreven, dat hem sommighe achteden wtsinnich te zijne. Ende hy antwoord- de, dat hy ganschelick ghevoelde: ende wensch- te hem sulcke dwalinghe des ghemoets, op dat hy mochte vrij zijn van het ghevoelen sulcx groots quaets. Also is oeck by Euripidem Aiax droevich, dat hy van der dwalinge des ghemoets was ghenesen, ende Phedra by Se- necam, ende een Griecx man by Horatium. Hoewel ick en hebbe noch voorwaer dit niet besloten, of alderley dwalinghe der sinnen, ofte des gemoets wtsinnic- heyt is te noemen. Want so yemant met duyster of loopende oogen, eenen Muyl voor eenen Esel aensage, ofte so yemant eenighe ongheleerde ende ongeschicte Veersen voor de aldergeleerste achtede ende prese: dese en soude niet terstont schijnen wtsinnich te zijn. Maer so ye- mant niet alleenlick met sinnen, maer ooc met den oordeele zijns herten dwaelt, ende dat gheduerichlick ende boven ghe- woonlicke wijse, dese sal eerst schijnen der wtsinnicheyt na by te zijne: ghelijck so yemant, wanneer hy eenen Esel hoort crijten, meynt dat hy wonderlicken soe- ten Sanck hoort: of so een arm menschel- ken van alderverachtelickste afcoemste meynt dat hy †Cresus de Coninck van Lydia is. Maer so dese aerdt der wtsin- nicheyt (ghelijct ghemeynlick geschiet) |
Cresus was de alderrijck- ste Coninck den welcken nochtans So- lon niet en wil- de oordeelen den alderge- luckichsten te zijn, eer hy (seyde hy) hoorde dat hy geluckichlic ghestorven ware. | |
|
[fol. 59v] tot wellust vergaet, so coemt daer geen cleyne vrolickheyt van beyde den genen die daermede bevanghen zijn, ende oock die het aenmercken, ende nochtans daer mede niet wtsinnich en zijn. Want dese aerdt der wtsinnicheyt strect hem veel wijder dan de gemeynen man verstaet. Maer de wtsinnige bespot den wtsinni- gen, ende brengen malcanderen lust aen. Ende ghy siet dickmael dat de meeste wtsin- nighe den minderen seer bespot. Maer een yeghelick is soveel te gheluckigher hoe hy op meniger wijse dwaser is, na het oordeel der Sotheyt, so verre hy in dien aert der wtsinnicheyt blijft, die ey- ghentlick onse is, de welcke hem so wijdt bestrect, dat ick niet en weet oftmen wt den ganschen ghetale der menschen ye- mant can vinden, die taller stonde wijs is, ende niet met eenigen aerde der wt- sinnicheyt bevangen en is. Hoewel dit onderscheyt isser alleenlic, Die een Cau- woorde siende, meynt dattet een wijf is, desen noemen sy wtsinnich, om dat, dat niet velen en geschiet. Maer als yemant sweert dat zijn wijf (die hy met velen ge- meyn heeft) meer dan Penelope is, ende hemselven daerin boven maten behaecht, geluckichlick dwalende, desen en wort van niemant wtsinnich, om dat sy sien |
Penelope, was een dat aldercuysste wijf. | |
|
[fol. 60r] dat dit den mannen alomme gheschiet. Tot dese orden behooren oock die het iagen der wilder dieren boven alle dinck setten, ende seggen dat sy ongeloovelic- ken wellust scheppen, als sy dat stincken- de gheluyt der Hoornen hooren, ende de huylinge der Honden. Ick meyne oock als sy der Honden dreck ruecken, dattet hen Cinanomum schijnt. Boven desen wat grooter behagen so wanneerder een Wilt is te verschueren? Ossen ende We- ders mach het nederige volc verschoo- ren: maer een Wilt is niet gheoorloeft ghesneden te worden anders dan van den Edelen. Van desen wert dat met bloo- ten hoofde, ende ghevouden knien, ende met een Sweert daer toe verordent (want het en is niet gheoorloeft met allerley Sweert dat selve te doen) met sekere ge- beerden, ende sekere ordeninghe in se- kere leden religioselick gesneden. Hier- entusschen verwondert haer de omstaen- de stilswijghende menichte, gelijck oft een nieu heylich dinck ware, hoewel sy dit schouspel meer dan duysentmael ge- sien heeft. Dien het nu geluckt van den Wilde wat te smaken, die meynt dat hy niet weynich edelheyts gecregen heeft. So dan, hoewel sy door geduerich iagen, ende eten des Wilts, niet anders en vercrij- |
Wellust tot iaghen. | |
|
[fol. 60v] ghen, dan dat sy by na tot Wilde dieren veraerden, nochtans meynen sy dat sy een Conincklick leven leyden. Ende den desen is de aerdt der men- schen seer gelijc, die daer branden met on- versadelicke begeerte tot timmeren, nu het ronde tot viercant, nu het viercante tot ront veranderende: ende sy en hebben noch eynde noch mate, tot dat sy tot de wterste armoede gecomen zijnde, niet meer en hebben om te woonen, noch om te eten. Wat ist dan? sy hebben hieren- tusschen sommige Jaren met seer groo- te wellust doorghebracht. Den desen duncken my aldernaest te zijne, die met nieuwe Consten arbeyden de ghedaenten der dingen te verande- ren, ende beyde te water ende te lande een vijfste essentie iaghen. Dese worden so seer door de soete Hope aenghehouden, dat hen nemmermeer noch arbeyt, noch cost en verdriet, ende dat sy met wonder- licken vernufte altijts wat bedencken waer mede sy henselven mogen wederom bedriegen, ende henselven de schade aenge- naem maken, tot dat zijt also na verteert hebben, dat sy nu niet en hebben om een Ovenken te bereyden. Ende nochtans en houden sy niet op behagelicke droomen te droomen, anderen menschen na haer |
Wellust tot timmeren. Alckemisten | |
|
[fol. 61r] vermueghen tot de selve geluckicheyt moet gevende. Ende als sy nu gansche- lick van alle hope berooft zijn, so hebben sy nochtans een reden die troosts ghe- noech is: Namelick, in groote dinghen ist ghenoech den wille te hebben. Ende dan legghen sy de schult op de cortheyt des levens, het welcke niet lanck ghe- noech en is tot so groote sake. Nu, van de Teerlinckspelers twijfel ick wat, of sy in onse Collegie moeten toeghelaten worden. Maer nochtans ist een sot ende spottich Schouspel, soo wanneer wy sommighe sien die so seer daer toe begeven zijn, dat hen terstont het herte springt ende clopt, so haest als sy het gheluyt der Teerlinghen hooren. Daer nae als sy (altijts door hope des ghewins getrocken zijnde) alles hares goets schipbruecke lijden, het Schip aen der Teerlingen rootse ghestooten heb- bende (de welcke veel vreeselicker is dan †Malea) ende nauwe naect en ontswem- Malea, is een voorgheberchte in de Laco- nische Zee, by den welcken het seer sorgelick is te varen, so dat daervan een Spreecwoort is by de Griecken, Als ghy Maleam voorby gaet, soo vergheet uwe Huysghenooten. men, so bedriegen sy yederman liever, dan den winner, te weten, op dat sy niet en schijnen lichtveerdighe mannen te | ||
|
[fol. 61v] zijne. Wat? als sy nu out zijnde, ende qua- lick siende, ooc met glasen oogen spelen? Ten laetsten, als nu de rechtvaerdighe Artijcke, de artijckelen der handen heeft verdorven, so hueren sy oock met loon eenen Stadhouder, die voor hen de teer- lingen in het berdt worpe. Het is wel een lustich dinck, anders dan dat dit Spel pleecht gemeynlick tot raserie wt te comen, ende nu niet my, maer den Fu- rien toe te behooren. Maer sonder twijfel, die aerdt der menschen is gheheel van onsen geslach- te, die lust hebben om miraculen ende on- natuerlicke wonderlicke lueghenen te hooren ofte te vertellen , ende nimmermeer versaet en zijn van sulcke Fabulen, als eenighe wonderlicke dinghen verhaelt worden van gesichten, van nachtghees- ten, van bockelmannen, van cabouters, van helsche Sielen, ende duysent dierghe- lijcke Miraculen: de welcke, hoe sy ver- der vander waerheyt zijn, so veel wor- den sy liever ghelooft, ende zijn lustiger om hooren. Ende dese dingen en zijn niet alleenlic seer bequaem om het verdriet des tijts te verdrijven, maer dienen ooc tot gewin, sonderlinge den Priesteren ende predickeren. Dese zijn ooc die na by, die wel eenen |
Furie, zijn Helsche god- dinnen, die de menschen straffen. Muylstoo- ters. | |
|
[fol. 62r] sotten, maer nochtans eenen lustighen waen ende gevoelen hebben, dat sy, soo sy eenigen houten ofte gemaelden Polyphe- mischen Christophel aengesien hebben, in dien dage niet en sullen vergaen: of, dat die een geschilderde Barber met se- kere woorden gegroet heeft, sal gesont wedercomen wt den Krijch: of, die Eras- mum heeft sekere dagen met sekere was- sen keerskens ende sekere gebedekens aen- gesproken, sal in corten tijde rijcke wor- den. Nu hebben sy oock eenen Joris ge- vonden, als eenen anderen Herculem ende Hyppolitum, des welcken Peert met spangen ende boffen seer religieuselic ver- ciert, sy byna aenbidden: ende ondertusschen met eenige nieuwe gave hem goet doen: by des welcken coperen helmet te swee- ren, is gans een Coninclicke daet. Maer wat sal ic van die seggen, die hen selven seer lustichlick flatteren met ver- sierde vergevingen der sonden, ende de lanc- heyt des vageviers als met een ureglas meten, de eewen, Jaren, maenden, dagen ende uren als in eene Mathematische Tafel sonder eenige feylinge tellende. Of van de gene die op eenige Tooversche teec- kenkens ende gebedekens (die eenich God- salich bedrieger of tot zijnen lust, of tot ge- win gedicht heeft) betrouwende, henselven |
Verkeert be- trouwen op dienst der Hei- lighen. Polyphe- mus was een groot onghe- schict ende wreet ruese, waervan de Poeten scrij- ven. S. Joris le- gende schijnt wt de Histo- rie Herculis ende Hyppoli- ti genomen te zijne. | |
|
[fol. 62v] alle dinck beloven, goet, eere, wellust, versaetheyt, eewelick voorspoedige ge- sontheyt, lanck leven, iuechdelicke out- heyt, ende ten eynde inden Hemel de plaetse aldernaest Christum, de welcke sy nochtans niet en willen hebben dan seer late, dat is, als hen de wellusten de- ses levens (die sy noch als metten tan- den teghen houden) teghen haren wil- le verlaten: laet dan die Hemelsche vruech- de comen. Hier acht nu yemant (denct een Coopman, of Crijchsman, oft Rich- ter) dat den gantschen poel zijns levens door een pennincxken dat hy wt so veel roofs wechworpt, ghesuyvert is, ende meynt, dat so vele valsche eeden, so vele oncuyscheden, soo vele dronckenschap- pen, soo vele kijvinghen, soo vele doot- slaghen, soo vele bedriegherie, soo veel onghetrouwicheyt, soo veel verraderie als wt een verbont versoent wordt, en- de alsoo versoent wordt, dattet gheoor- loft sy nu van nieus aen tot een nieuwe Werelt der boosheyt weder te keeren. Ende wat is sotter, Ja wat is geluc- kigher, dan die, die de Veersekens der seven Heyligher Psalmen alle dage le- sende, henselven meer dan de opperste gheluckicheyt beloven? Ende men ghe- looft, dat dese Tooversche Veersekens | ||
|
[fol. 63r] †Bernhardo ghetoont zijn van eenen Daer is een Fabel van Bernhardo, dat de Duyvel hem teghen comende, roemde dat hy seven Versekens wiste in de Psalmen Da- vids: soo wie die alle dage lase, die moeste in- den Hemel comen. Maer als Bernhardus die begheerde te weten, soo weygherde de Duy- vel die te segghen. Waerom Bernhardus ant- woordde: Welaen, het en sal u niet baten, ick sal alle dage den gantschen Psalmboeck wt- lesen, so en sal ick die seven Veersekens niet missen. De Duyvel dan vreesende voor soo groote duecht, heeft liever de seven versekens ghetoont. Duyvel die wel cluchtich was, maer meer lichtveerdich dan listich: maer den armen Duyvel is constelick bedrogen gheweest: ende dese dinghen die so Sot zijn, dat ick selve by na my daer van scha- me, worden nochtans gepresen, ende dat niet alleenlick van den gemeynen man, maer oock van de Leeraers der Religie. Wat nu? Dienet niet tot dit selve, dat een yegelick Landt eenen sonderlingen Sant hemselven eyghentlick aentrect, ende dat sy eenen yeghelijcken wat son- derlincx toedeylen, ende eenen yegelic- ken zijnen sonderlicken dienst toe schrij- ven: soo dat deen de pijne der tanden helpt, dander den Wijven int baren voorspoedichlick bystaet: dese, gestolen dingen wedergeeft: een ander, in schip- bruecke te hulpe coemt: een ander, de | ||
|
[fol. 63v] cudde beschermt, ende also voort van de andere: want het ware seer lanck alle te verhalen. Daer zijn sommighe die in vele din- ghen macht hebben, voornamelick de Godtbarende Maecht, der welcker de ghemeyne man meer toe scrijft dan ha- ren Sone. Maer wat bidden de men- schen eyndelick van dese Santen, dan dat tot Sotheyt dient? Welaen doch, onder so vele †Ophanckselen, waervan ghy sommige Tempelen, Wanden en- de gewelften vol siet, hebt ghy ooc oyt yemant gesien, die de Sotheyt ontgaen sy, die oock een hayr sy wijser gheworden? Deen is gesont wtgeswommen: dander is vanden viant doorsteken zijnde, leven- dich bleven. Dese is (dewijle dandere stre- den) niet min geluckichlic dan stercke- lick ontloopen. Een ander aen de galghe geknocht zijnde, is door eenich Sants (die der Dieven vrient is) gonste, afghe- vallen, om dat hy noch meer soude som- mige die qualic met goet geladen zijn, ontladen. Hier heeft een de ghevancke- nisse gebroken, ende is ontloopen: daer is een tegen des Medecijns danc van de cortse genesen: ginder is een, dien gedroncken fenijn is door den eers geloopen, ende is hem niet hinderlic, maer vorderlick ge- |
Anathema- ta, is het ge- ne datmen op- hangt, tot een gesichte, als Gode gheof- fert: tsy beel- den van men- schen, schepen, &cet. tot een dancseggen der verlossin- ge wten pe- rijckel. | |
|
[fol. 64r] weest, ende dat met geen groote vruechde des wijfs, die den arbeyt ende cost heeft te vergeefs gedaen. Deen heeft den wagen ommegeworpen, ende de peerden gesont te huys ghebracht: dander, is door eenen val ondergedruct zijnde, levendich ble- ven: een ander van des wijfs man be- vonden zijnde, is ontghuychelt: Maer niemant en seyt danck, dat hy van Sot- heyt is verlost gheweest. Soo seer soet een dinck ist onwijs zijn, dat de Men- schen liever alle dinck afbidden dan de Sotheyt. Maer wat trede ic nu in de- se Zee der Superstitien? Wanneer ick oock hondert tonghen hadde ende hon- dert monden, ende een yseren stemme, soo en conde ick niet aller Sotten ghe- daenten ende alle namen der Sotheyt overloopen: so seer vol is aller Christe- nen leven van allen syden vol sulcker wtsinnicheydt: de welcke nochtans de Priesters niet onghewillichlick toe en laten ende voeden, wetende wat groo- ter ghewinneken hier wt pleecht te was- sen. Soo nu onder dese dinghen ee- nich hatelijck Wijs man opstonde, en- de hier toe seyde het ghene dat waer is, Ghy en sult niet qualick sterven, ist dat ghy wel leeft: Ghy versoent uwe sonden, ist dat ghy tot den Penninck, | ||
|
[fol. 64v] welcken ghy gheeft, oock doet haet der booser daden, tranen, waken, bidden, ende vasten, ende de gantsche ordeninge des levens verandert. Dese Sant sal dy gon- stich zijn, ist dat ghy zijn leven navolgt. Ist dat (segghe ick) de Wijse man dese ende derghelijcke dinghen tegenbleet, siet wt wat grooter gheluckicheyt ende tot wat grooter beroerte hy de herten der menschen onvoorsiens sal trecken? Tot dit Collegie behooren oock die, die noch levende soo neerstelick ordine- ren met wat pompe sy willen ten grave ghedraghen zijn, dat sy oock by name verordenen, hoeveel Fackelen, hoeveel Roudraghers, hoeveel Sanghers, hoe- veel Roumakers sy daer willen by heb- ben, even gelijck of sy eenich gevoelen deses Schouspels souden hebben, ende ghelijck of de ghestorvenen souden be- schaemt worden, soo het lichaem niet prachtelic ghegraven en worde: ende met gheen ander neersticheyt, dan ghe- lijck of sy †Ediles ghemaect waren, ende spelen oft spijse wilden voortbrengen. Voorwaer, hoewel ick haestich ben, can ick nochtans niet swijghende die voorby gaen, die (hoewel sy niet en schil- len vanden alderverachsten Hantwerc- ker ofte vuylghewinsoecker, nochtans |
Begravenis- se. Aediles, wa- ren mannen verordent om de ghemeyne spelen te be- sorgen, ende in sommige fee- sten vlees wt te deelen. | |
|
[fol. 65r] henselven wonderlic flatteren met den ydelen Titel der Edelheyt. Deen rekent zijn Gheslachte tot Eneam, dander tot Brutum, een ander tot Arcturum. Sy toonen alomme ghegraven ende ghe- schilderde Beelden der Ouderen. Sy tellen hare Oude Grootvaders ende derde Grootvaders, ende verhalen ou- de Bynamen: hoewel sy selve niet veel min en zijn dan een stomme Beelde, ende byna erger dan de teeckenen die sy too- nen. Ende nochtans leven sy een gantsch gheluckich leven door dese seer soete Eyghen liefde. Ende daer zijn oock men- schen die even so Sot zijn, ende dit bee- stelick Gheslachte als Goden verwon- deren. Maer wat spreke ick van eenen aert ofte twee, ghelijck of dese Eyghen- liefde niet alomme seer vele wonder- licken gheluckich en maeckte? Dewijle dese onsiender zijnde dan eenige Sim- me, henselven duncken *Nireus te zijne: die so haest als hy drie linien heeft met den Circkel ghetrocken, ganschelijck meynt dat hy †Euclides is: Een ander, die als een Esel aen de Lyre is, ende niet bet en singt dan een Hane, meynt noch- tans dat hy *Hermogenes is. Dat is oock een soete aerdt der wtsinnicheyt, waerdoor sommige niet anders en roe- |
Philautia. *Nireus was de alder- schoonste voor Troie. †Euclides is de leeraer der Geome- trie. *Hermoge- nes was een sonderlinge constenaer in gesanghe. | |
|
[fol. 65v] men van alle gaven die zijn in de ghene die hen aengaen, dan of sy hare eygen wa- ren. Sulck was die tweemael gelucki- ge rijcke man by Senecam, de welcke, als hy een Hystoriken soude vertellen, hadde dienstknechten bereyt, die hem souden de namen in gedachtenisse bren- gen: ende hoewel hy so swack een men- sche was, dat hy nouwe en leefde, en sou- de niet getwijfelt hebben in der vuyst- camperen strijt te gaen, daer op betrou- wende, dat hy te huys vele wtnemende stercke dienstknechten hadde. Nu, van de Leeraers der vrijer con- sten, wat noot ist daervan te verhalen? Want desen allen coemt Eyghen liefde eygentlick toe: so seer datter te vinden zijn, die liever van Vaderlijcke Erve wijcken, dan van haer vernuft: maer son- derlinge den †Comedispeelderen, San- geren, Oratoren ende Poeten, der welc- ker een yeghelijck hoe hy ongeleerder is, soveel te hooveerdichlicker hemselven behaecht, roemt ende verheft. Ende sy vin- den sulcke toehoorers, gelijck sy Mee- sters zijn: Ja hoe een yegelic ongeschic- ter is, soveel te meer prijsers ghecrijcht hy, gelijck alle slimste dingen altijts den meesten hoop behagen, om dat den mee- sten hoop der menschen (gelijc voorseit |
Retorijcke. | |
|
[fol. 66r] is) der Sotheyt onderworpen is. Daerom dewijle de ongheleerste hemselven meest behaecht, ende van meest menschen wort ver- heven, waerom soude de sulcke, warachti- ge geleertheyt liever hebben, de welcke ten eersten soude veel costen, ende daer na hem stinckender ende verachtelicker maken, ende ten laetsten seer weinigen menschen behagen? Ende nu sie ic dat de nature niet alleen- lick eenen yegelicken mensche zijne sonder- linge, maer ooc eener yegelicker nacie, ende byna eener yegelicker stadt hare ge- meyn eygenliefde heeft ingegeven, ende dat- tet hierdoor coemt dat de Engelsche boven andere dingen: Schoonheyt, Musijcke, ende welbereyde lecker Tafel henselven eygent- lic toeschrijven: dat de Schotten henselven behagen met Edelheyt ende Koninclicker maechschaps Titel, ende ooc in Sophisti- sche scherpsinnicheyt: dat de Fransoysen nemen tot hen eerbaerheyt der zeden: de Pa- rijsche schrijven henselven sonderlinge toe (by na alle menschen ter syden gheset) de we- tenschap der Theologie: De Italianen houden voor hen de vrije consten ende conste der wtsprake, ende pluymstrijcken alle hen- selven seer lustichlic daer in, dat sy allee- ne onder alle menschen, niet ongeleert noch Barbari en zijn. In dese geluckic- heyt zijn de Romeynen de voornaemste, ende | ||
|
[fol. 66v] droomen noch seer lustelick die oude Roome. De Veneetsche zijn gheluckich door den waen der Edelheit. De Griec- ken, als Autueren der Letterconste, ver- heffen henselven met de Tittelen der ou- der gepresen Hanssen. De Turcken, ende den geheelen poel der Barbarischer men- schen houden voor hen den lof der Reli- gie, de Christenen als Superstitieuse bespottende. Ende de Joden verwach- ten ooc noch seer lustichlick haren Mes- siam, ende houden hen noch huyden vast aen haren Mosen. De Spaniaerden laten niemant toe den lof des Krijchs. De Duytsche behaghen henselven in lanckheyt der lichamen, ende kennisse der Swarter consten. Ende op dat ickt niet al en verhale, ghy siet (meyne ick) wat groter wellust Philautia alomme eenen yegelicken bysonder ende allen int ghemeyn aenbrengt: ende Flatteringe oft Pluymstrijckinghe haer Suster is by na alsoo groot. Want Philautia en is anders niet, dan als yemant hemsel- ven pluymstrijct: ende so yemandt dat eenen anderen doet, so salt Kolakia zijn. Maer Pluymstrijckinge is huyden een schandelic dinck: Ja maer by de ge- ne die meer beroert worden door de na- men der dingen, dan door de dingen selve. |
Eygen liefde. Flatteringe of Pluym- strijckinge. | |
|
[fol. 67r] Sy achten dat de ghetrouwicheyt niet wel met de Pluymstrijckinge overeen en coemt. Maer dat dit veel anders is, mochten sy oock door exempelen der on- redelicker Dieren vermaent worden. Want wat is flateriger dan een hondt? Ende wederom, wat is getrouwer? Wat is lieffelicker dan een Inckhoorenken? Ende wat is den mensche vriendelic- ker? Ten sy mogelic dat de grimmende Leeuwen, oft wreede Tygerdieren, ofte de seer haest gheterchde Pardeldieren bequamer schijnen tot des menschen le- ven. Hoewel daer is ganschelick een schadelicke flatteringe: waer door som- mige ongetrouwe menschen ende spot- ters, de arme menschen tot verderf bren- gen. Maer dese mijn Flatteringe coemt van eene goedicheyt ende vriendelick- heyt des vernufts, ende is der Duecht veel naerder, dan die daer teghen geset wort, namelick, die ongeschicte ende swa- re (gelijck Horatius seyt) scherpicheydt ende eygensinnicheyt. Dese Flatteringhe heft de verslagen herten op, versoet de droevige, vermaent de slappe, verwect de ongevoelige, verlicht de crancke, ver- sacht de wreede, maect ende houdt liefde, trect de ioncheyt tot leeren, vervruecht de oude, vermaent ende leert de Princen | ||
|
[fol. 67v] sonder vertoornen, onder den schijn des Lofs. Somma, sy maeckt dat een ye- ghelijck hemselven sy aengenamer en- de liever: het welcke is oock het voor- naemste deel der gheluckicheyt. Ende wat isser bedienstighers, dan dat deen Muyl den anderen crauwet? Op dat ick hierentusschen niet en segghe, dat dese Flatterie een groot deel is der con- ste der Welsprekenheyt, ende een meer- der deel der Medecijnconst, ende het grootste deel der Poeterie. Summa, dat dese is der gantscher menschelijcker Ghemeynschap honich ende Sauce. Maer bedroghen worden (segghen sy) is erbarmelijck, Jae niet bedroghen worden, is het alder erbarmelickste. Want sy zijn veel te onwijs, die ach- ten dat de gheluckicheyt des menschen in de dinghen selve gheleghen is. Sy hangt aen de Meyninghen. Want de duysterheyt ende verscheydenheyt der menschelijcker dinghen is soo groot, datmen niets claerlick weten en can: ge- lijck wel gheseyt is van mijne Acade- mische, die onder de Philosophen al- derminst hooveerdich zijn. Of ist dat- men yet can weten, dat is dickwils der Wellust des levens hinderlick. | ||
|
[fol. 68r] Hier worden ghelooft de Toesmeeckers ende Pluymstrijckers: maer het waer beter den Guyl bleve int Stal. Daerom en sullen wijt niet alsoo verstaen, als de Sotten (vol- ghende haren aert) doen: wanneermen hare Sotheyt loeft, so meynen sy het sy ernst. En- de wanneermense schelt, soo achten zijt voor boerde. Ende alsoo laten wy dat goelicx toe, wanneer daer oock gheen ernst by en is. De straffe gaet ter eender oore in, ter ander wt, als een boerderie: dat allijcke wel ernst is. Dit Boeck is meest een stedighe Yronie, Spotredene, een Spotlof: daer hy dat ghe- straft wil hebben, dat hy prijst. Op die manie- re prijst dit boeck hier de Pluymstrijckerie: Een groot ghesin ende Familie aen der Vor- sten Hoven, die met alle winden zeylen, die met eenen mont blasen ende slicken connen, Dat water toonen, ende vyer meynen. Die met een handt broot voorbieden, in dander eenen steen hebben. Siet, dese namen alle gheeft de Werelt: oock de daghelicksche ervaringhe ende Scrift, den Toesmeeckers. Ende noch meer heet sy die Smoutpots, Penneleckers, Jaeseg- gers, Smeeckers, Dorenclauwers, Loftuy- ters, Huychelaers, Gheveynsde. Hoewel dit zijn die henselfs ooren maken, yucken, kitte- len ende clouwen, Gnatones, woortvercoo- pers, toesmeeckers, liefschrijvers. Van desen is de Scrift vol, Ja vol, beyde de Heylighe ende Heydensche. Leest alle Hystorien, so suldy vinden, dat dese altijt de Vorsten verdorven hebben. Ja dien tot eenen Godt ghemaect, ende daer he- nen ghebracht, dat hy in een opentlick Edict heeft laten wtroepen, datmen hem soude aen- bidden. Desen hebben sy tot eenen Tyranne | ||
|
[fol. 68v] ghemaect, ende doch als eenen welregerenden Weldader ghepresen: Ooren ghemaect ende op- gheset, hem tot eenen Narre, &c. Alsulcke ar- me Knechten zijn de Vorsten den Pluymstrijc- keren, die Vorsten, Landt ende Lieden ver- derven. Voor desen Middaechschen Duyvel, die inden schijn der liefde, &c. henen sluypt, en can hem niemandt genoech behoeden. Academici, is een Secte der Schoolwij- se: en bevestighen gheen dinck voor waer ende recht: en hingen aen gheen opinie, om met ge- kijf ende twist wt te richten. Meynden men vant gheen dinck soo swaer noch sterck, dat- men niet en mocht omstooten. Hielden een dinc soo langhe voor recht (verstaet van Schools ghekijf) tot dattet hen omgestooten wort. Onder dese was oock Socrates, die daer bekent, hy en weet ende en conde niet. Hy be- spotte eenen Weereltwijsen, die hemselfs wt- gaf, hy wiste alle dinck. Ende desen Socra- tes, achtende selve, dat hy effen daerom sy van Apolline voor wijs gheacht: niet om zijnder Conste ende Wijsheyt, maer daerom dat hy zijne dwaesheyt bekent heeft, doen hy sprac: Dat weet ick alleen ende ghewis, dat ic niet en weet noch can. Item, dat de duystere Werelt, door ydel waen ende opinie gheregeert wort, bewijsen de daghelicsche ervaringhen, van soo veel ge- meyne Spreecwoorden, als: Proxima rebus opinio: Een dinc is, also, of na datment acht. Alleen dat Heylighe Woort Gods sluyt al- ler menschen ende Enghelen mondt: en wil geen bedencken, twijfelen, oft omsien lijden. Tegen welc woort wy niet en connen seggen. Also drijft Godes Woort alle sinnen ende gedachten, in eenen hoeck, wijnckel ende nootstal. | ||
|
[fol. 69r] Ten laetsten het herte des menschen is also, dattet veel meer door bedroch ende veynsinge, dan door de waerheyt ghetrocken wort. Ist dat yemant hier van een openbaer proeve soect, die gae in de kercke tot de predikinghe, ist dat daer eenich ernstich dinck ghesproken wort, so slapen, gheeuwen, ende walghen sy alle. Maer ist dat de Roeper (ick heb- be ghefeylt, ick wilde seggen Prediker) eenighe Oude queensche Fabel begint (ghelijckt dicmael gheschiet) so worden sy alle wacker, opgerecht, ende neerste- lick toehoorende. Item so daer eenigen Fabelschen oft Poeetschen Sant is (ist dat ghy een exempel begeert, denct dat Georgius, ofte Christophorus, ofte Barbara van dien aerde is) ghy sult sien dat dese veel religioselicker ghediendt wort, dan Petrus, ofte Paulus, ofte oock Christus selve. Maer dese dingen en behooren tot dese plaetse niet. Nu, hoeveel weynigher cost den toe- ganck deser gheluckicheyt? Want ghy moet dickmael de dinghen, hoewel sy seer licht zijn, met grooten arbeyt ver- crijgen, ghelijck Grammaticam. Maer de waen ende meyninge wort seer lich- telick ghenomen, de welcke nochtans also veel, of oock meer dient tot de ghe- |
De mensche laet hem veel eer met cluch- ten vanghen dan met der waerheyt. | |
|
[fol. 69v] luckicheyt, dan de sake selve. Welaen, so yemant verrotte gesouten spijse eet, waer van een ander niet en soude con- nen den rueck verdraghen, ende noch- tans desen smaect sy gelijck oft der Go- den spijse ware, ick bidde u, wat is daer aen ghelegen, so veel de gheluckicheyt aengaet. Wederom, so yemant de wal- ge heeft van een Acipenser , wat doet dat tot de gheluckicheyt des levens? So ye- mant een wtnemende onsien wijf heeft, de welcke nochtans haren manne schijnt also schoon als Venus selve, is dat niet also vele als of sy warachtichlick schoon ware? So yemant een tafel die met mi- nie ende slijck ongeschict besmeert ware, verwonderde ende prese, gheloovende dat het Apellis of Zeusidis schilderie Plinius schrijft dat Apelles in zijn conste is te boven ghegaen alle die voor hem ende na hem zijn gheboren, ende dat hy gheschildert heeft dingen die andere niet en conden schilderen. Zeusis een schilder vercreech grooten rijc- dom met zijn conste, ende daer na achtende dat zijn werck costelicker was dan datment sou- de met eenighen prijs vergelijcken, begonste dat vergheefs te schencken. ware, soude die niet oock gheluckiger zijn, dan die, die deser constenaren hant- werck diere ghecocht heeft, ende moghe- lick min wellusts wt dat schouspel sal |
Acipenser is een Visch van seer goeder smake, ende is voortijden in seer grooter weerde ghe- houden ghe- weest. Apelles. Zeusis. | |
|
[fol. 70r] hebben? Ick kenne eenen van mijnen name, die eener bruyt sommige valsce Peerlen gaf, wijsmakende (ghelijck hy een welsprekende Boerder was) datse niet alleenlick warachtighe ende natuer- licke Peerlen, maer oock van sonder- linghe ende onprijselicke dierbaerheyt waren. Ic bidde u wat was der maecht daer aen gheleghen? dewijle sy hare ooghen ende herte also lustichlichlick voedde met de glaeskens, ende de kin- dische dingen, gelijck eenen wtnemen- den schat bewaerde by haer wechghe- leyt? Hierentusschen spaerde haer man den cost, ende ghebruyckte zijns wijfs dwalinge, ende haddese nochtans niet min aen hem verbonden, dan ghelijck of hy wat costelicx ghegheven hadde. Denckt ghy datter eenich onderscheyt is, tusschen die menschen die in dat hol Platonis menigerley schaduwen ende beelden der dingen aensien, so verre sy niet anders en begeeren, noch henselven min behagen: ende tusschen dien Wijsen die wt het hol gegaen zijnde, de warach- tighe dingen aensiet? Hadde die Lucia- nische Mycillus moghen dien gouden droom eewelick droomen, hy en hadde gheen oorsake gehadt om ander geluc- kicheyt te wenschen. So dan, daer en is | ||
|
[fol. 70v] De menschen die de Godlicke ghedaenten ende gheestelicke dingen die warachtichlick zijn, verlaten, ende niet dan lichamelicke din- ghen ende schaduwen der warachtigher din- ghen verwonderen. Dese dichtet Plato dat sy als blint ende droomende sitten met hare ghesintheden gebonden in een huys onder de aerde, dwelck een Hol ghelijck is, &c. By Lucianum is een arm hantwercker, de welcke by eenen seer rijcken Nabuer het A- vontmael geten hebbende, droomde des nachts dat hy onvoorsiens (als rijcke) wert op de schouderen ghedraghen, ende alle dingen be- sat die de rijcke besitten. Ende dreycht daerom den Haen, om dat hy met zijn craeyen so groo- te gheluckicheyt afghebroken heeft. gheen onderscheyt, ofte so daer eenich onderscheyt is, so is der Sotten condi- cie beter. Ten eersten, om dat hare ghe- luckicheyt met seer weynigen cost ghe- creghen wort, dat is, alleenlick met een wijsmakinge. Ten anderen, om dat sy die met velen ghemeyn ghebruycken: Ende gheens dincx besit en is lustich sonder medegeselle. Want wie en weet niet hoe weynich het getal der Wijsen is, so daer oock eenich gevonden wort? Hoewel wt so vele Eeuwen tellen de Griecken ymmers seven Wijse: de welc- ke (also helpe my Hercules) so se yemant neerstichlick ondersochte, sterven moet ick, so hy ooc eenen half Wijsen, ia so hy het vierde deel eens Wijsen mans vint. | ||
|
[fol. 71r] Nu, dewijle onder veel lofs des Wijns dit voor het voornaemste (gelijct is) ge- acht wort, dat hy de sorghen des herten wech neemt: (ende dit geduert alleenlick eenen corten tijt: want so haest als ghy den Wijn hebt wtgeslapen, so comen terstont de swaricheden des herten haestichlick wederom) hoeveel is mijn weldaet vol- maecter ende crachtigher, dewijle ick het herte droncken make met ghedue- righe vruechde, wellust, ende danssen, ende dat met een seer cleyne sake? Ick en late oock niemant onbegaeft met mij- ner weldaet, maer der anderer Goden gaven, comen deen tot dese, dander tot die. De edele milde Wijn en wast niet overal, die de sorghen veriaecht, ende met rijcker hope vloeyt. De ghenade der schoonheyt, Veneris gave, is weynigen ghegheven: de constige wtsprake, Mer- curij gave, weynigheren. Niet seer vele en hebben rijcdom vercregen door Her- culis gonste. De Homerische Jupiter en laet niet eenen yegelicken het rijcke toe. Mars en is dickmael noch den eenen heyrlegher noch den anderen gonstich. Vele treden droevich af van Apollinis antwoorde. Saturnius blixemt dicmael. Phebus sendt dickmael Peste door zij- ne pijlen. Neptunus doot meer menschen | ||
|
[fol. 71v] dan hy behoedt. Op dat ick hierentus- schen die Veioves, Plutones, Atas, Pe- nas, Febres, ende dierghelijcke, niet Goden, maer Vleeschouwers, niet en verhale. | ||
|
Venus was de Goddinne der oncuysheyt ende schoonheyt. Mercurius de God der sprake, ende der Goden boden ende wtleggher. Herculi gaven de Heydenen thiende, om dat sy souden rijcke worden. Homerus schrijft dat Jupiter den Conin- ghen den Scepter ende de macht gheeft. Mars was de God des Crijchs. Apollo voorseyde toecomende dinghen, ende gaf antwoorde den ghenen die hem qua- men vraghen. Ende als hy anders antwoordde dan de vraghers begeerden te hooren, so gin- ghen sy droevich henen wech. Saturnius, dat is Jupiter, Saturni soon: desen schreven sy den blixem toe. Phebus was de god der medecijne, ende oock de Sonne, de welcke door hare hittige stralen somtijts Pestilentien verwect. Neptunus de God der wateren. Dese waren alle Heydensche Goden die der menschen vernuft erdichtet heeft: also blint stubbelt het vernuft in Godes werck. Sy hebben sommige ghedient om dat sy sou- den voordeel doen, sommighe om dat sy niet en souden schadighen: ghelijck de Romeynen, die welcke Jovem ghenaemt hebben, a Ju- vando, Den helpenden God. Veioves, de Goden die niet en conden helpen, maer scha- dighen. Pluto, de God der Helle. Ate, de Goddinne der straffe. Pena, de Straffe. |
Venus. Mercurius. Hercules. Jupiter. Mars. Apollo. Saturnius. Phebus. Neptunus. Veioves. Pluto. Ate. Pena. Febris. | |
[fol. 72r]
den, namelick, Beneficium, de Weldaet, ende Pena, de Straffe. Febris, de Cortse. Pli- nius verhaelt dat Febri oock eenen openba- ren tempel gheheylicht was. Ick ben de eenighe Sotheyt die ee- nen yeghelicken even ghelijck met so bereydde weldaet omhelse. Ick en vra- ghe na geene beloften, noch en ben niet toornich, versoeninghe begeerende, so daer eenighe Ceremonie is naghelaten. Noch ick en stelle niet alle dinck in be- roerte, als yemant de andere Goden noodende, my te huys laet, ende niet toe en laet tot den ruecke der Offeran- den. Want de andere Goden zijn so eyghensinnich, dattet by na meer noo- dich ende oock onsorghelijcker sy die te verachten, dan te dienen. Ghelijck oock sommighe menschen so swaer zijn om mede te handelen, ende so licht om terghen, dattet beter is seer vreemde daer van, dan ghemeynsaem daer me- de te zijne. Maer niemant (segghen sy) en doet der Sotheyt Offerande, noch niemant en maeckt haer eenen Tempel. Voor- waer (ghelijck ick geseyt hebbe) ick ver- wondere my wat van dese ondancbaer- heyt. Maer ick neme dit ooc, na mijne lichtsinnicheyt, int goede. Hoewel, ick en | ||
[fol. 72v]
waerom soude ick wieroock ofte ghe- brant meel met Sout, of eenen Bock, of een Swijn begheeren, dewijle my al- le menschen in allen lande dien dienst doen, die oock van de Theologen, alder- meest pleecht gepresen te zijne? Ten sy dat ick moghelick behoore Dianam te benijden, om dat haer menschen bloet gheoffert wort. Ick meyne dat ick dan seer religioselick ghedient worde, als sy alomme (ghelijck sy alle doen) my met der herten ommehelsen, met de zeden wt- drucken, ende met den leven af beelden. Welcke heyligen dienst oock onder de Christenen niet seer gemeyn en is. Hoe groot is de menichte der gener die der Godbarende Maget een Wassen keers- ken setten, ende dat des Middaechs, alst niet noodich en is? Wederom hoe wey- nighe zijnder die de selve met suyver- heyt des levens, maticheyt, ende liefde der Hemelscher dinghen soecken na te volgen? Want dit is eerst den warach- tighen dienst, ende den Hemelschen Bor- gheren alder aenghenaemst. Boven desen, waerom soude ick eenen tempel begheeren, dewijle dese gansche werelt my een seer schoon (so ick meyne) Tempel is? ende my en gebreken geene |
Heylighen eere, wat. | |
|
[fol. 73r] dienaren, dan daer geene menschen en zijn. Ick en ben oock nu so sot niet, dat ick soude Steenen ende met verwe be- smeerde Beelden begeeren, die somtijts onsen dienst verhinderen, als van die on- verstandighe ende vette menschen de teec- kenen voor de Santen selve aengebe- den werden. Ende hierentusschen ghe- schiet ons, dat dien pleecht te gheschie- den, die van hare Stadthouderen wtge- stooten worden. Ick meyne dat my so menich Beeldt opgericht is, alsser men- schen zijn, die mijn levende Beeldt wt- drucken, oock als sy niet en willen. So dan, ick en hebbe geen oorsake waerom ick den anderen Goden soude benijden, dat deen inden eenen hoeck des aertrijcx, dander in den anderen, ghedient wort, ende dat op sekere daghen (ghelijck Phe- bus in Rhodo, Venus in Cypro, Juno in Argo, Minerva te Athenen, Jupiter in Olympo, Neptunus in Tarento, Priapus in Lampasco) so verre de gan- sche Werelt my int gemeyn sonder op- houden veel beter offerande doet. Maer ist dat ick dit schijne meer stou- telick dan warachtichlick te spreken, wel- aen dan, laet ons een weynich het leven der menschen insien, op dattet openbaer worde, hoeveel sy van my ontfanghen | ||
|
[fol. 73v] hebben, ende hoe seer ick gheacht worde beyde van de meeste ende minste. Maer wy en sullen niet aller menschen leven verhalen, want dat ware seer lanc, maer alleenlick der wtnemenster, waer wt men de andere mach lichtelick waerderen. Want wat noot ist vanden gemeynen volcke te verhalen, het welcke sonder twij- fel geheel mijne is? Want het is van allen zijden so overvloedich in so menigerley forme der Sotheyt, ende vint alle dage so vele nieuwe sotheyt, dat duysent Demo- criti niet genoech en waren tot so veel lachens, hoewel die selve Democriti sou- den wederom eenen anderen Democritum van noode hebben. Het is oock ongeloof- lick te seggen hoeveel lachens ende spels ende wellusts de menschelkens dagelicx den Goden maken. Want dese bedeelen de nuchtere ende voormiddaechsche uren tot kijfachtighe raetslaghen, ende om de gebeden te hooren. Maer als sy nu met den Godlicken Wijn nat zijn, ende niet en begheeren eenich ernstich dinck te han- delen, dan sitten sy te hoope daer den He- mel aldernaest der aerden is, ende sien met de aensichten nederwaerts wat de menschen maken. Ende sy en hebben geen ander soeter Schouspel. O onsterffelic- ke God, wat een Schouspel is dat, ende | ||
|
[fol. 74r] hoe menigerley is der Sotten oproer: Want ick pleghe oock somtijts te sitten in de ordenen der Poetischer Goden. Deen brandt door liefde tot een vrou- ken, ende hoe hy min gemint wort, so veel mint hy te onmatichlicker. Dan- der trout de Bruydtschat, ende niet het Wijf. Dese maect zijn Bruyt gemeyn: dander die ialours is, bewaertse ghe- lijck een Argus. Dese inden rouwe: Ey Argus hadde hondert ooghen, ende was de bewaerder Io. wat sotter dingen spreect ende doet hy, huerende oock guychelaers om het spel des Rous te volspelen: die weent aen zijns stiefmoeders graf. Dese wat hy van allen zijden can te hoope ghescrapen, dat steeckt hy gheheel inden buyck, ende sal een weynich daer na grooten hon- gher lijden: die en acht niet ghelucki- ghers dan slaep ende ledicheyt. Daer zijn oock menschen die seer neerstich- lick woelen om ander menschen saken te beschicken, ende vergheten de hare. Oock zijnder die den Leener met †ghe- leenden gelde betalen, meynende dat sy rijcke zijn met ander menschen gelt, moe- ten terstont al wat sy hebben verlaten. Deen en acht niet geluckigers, dan dat hy selve arm zijnde, zijnen nacomer rijcke maect. |
†namelic, dat sy van ander weder ghe- leent hebben. | |
|
[fol. 74v] Dese doorreyst alle de Zeen, om cley- ne ende onseker winninghe, den Watere ende Winden zijn leven bevelende, dwelck door geen gelt en ware weder te gecrij- gen. Dander heeft liever met Crijgen goet te soecken, dan te huys onbevreesde ru- ste te hebben. Daer zijn sommighe die meynen datmen door vrientschap der ouder luyden die gheen kinderen en heb- ben, alderbequamelickst tot rijckdom coemt: sommige zijnder die liever heb- ben dat te soecken met oude quenen te minnen. Dese beyde maken dan eerst den Goden diet aenschouwen grooten wellust, als sy constichlick bedroghen worden van de ghene die sy soecken te vanghen. De aerdt der Coopluyden is de aldersotste ende schandelickste, als die de alderschandelickste sake handelen, ende dat op de alderschandelickste wijse. De welcke, hoewel sy alomme liegen, val- schen eedt doen, stelen, ende bedriegen, nochtans maken sy henselven alomme de eerste, om dat hare vingheren met goude ommeringt zijn. Ende daer en gebreken geene pluymstrijckende Broe- derkens, die dese verheffen, ende open- baerlick Eerweerdige noemen, te weten, op dat sy eenich deel der qualick vercre- ghen goeden ghecrijgen. Men siet er- |
Cooplieden. Pluymstrijc- kende monic- ken. | |
|
[fol. 75r] In de orden des goets, achten de Peripa- tetische Philosophen geen dinck snooder ende min te achten dan ghelt, het welck alleen de Coopluyden iaghen. Cicero en laet oock den aerdt der Coopluyden niet toe, die hier goet coopen om ginder dierder te vercoopen. Ende daer zijn seer weynighe Coopluyden (Ja ick dencke geene) die sonder bedroch rijcke wor- den. Ende nochtans worden dese alleen in weer- de ghehouden: hoewel de coopmanschap gan- schelick verdoemt is in der Theologen senten- cien, so wy Gregorio geloove geven, ende Chry- sostomo ende Augustino, ende Cassiodoro. Au- gustinus seyt oock openbaerlick in het boeck van de Penitencie, dat de Coopluyden ende Crijchslieden gheen Penitencie connen doen. gens sommige Pythagorische, de welc- ke alle dinck so seer gemeyn houden, dat sy al wat sy erghens onbeweert vinden, dat selve ghelijck oft hen aengeerft wa- re, goets moets wechnemen. Daer zijn sommighe die alleenlick met begeerten ende wenschen rijcke zijn, ende dichten henselven lustighe droomen, ende mey- nen dat sulcx ghenoechsaem is tot ghe- luckicheyt. Sommighe begheeren buy- ten rijcke gheacht te worden, ende lijden te huys grooten honger. Deen haesticht om al wat hy heeft door te brenghen: dander versamelt met recht ende onrecht. Dese staet na een ampt der overicheyt ende soect eere by het volck: die heeft zijnen lust by het vyer sittende. Vele handelen |
Dieven. Phythago- ras seyde dat der vrienden goet al ghe- meyn was. Dese leere schijnen de Dieven te volghen, de- wijle sy van eenen yege- licken, als van hare vrienden nemen. | |
|
[fol. 75v] oneyndelicke pleytingen ende twisten, ende arbeyden van beyden zijden om den ver- traghenden Richter ende den medespe- lenden Advocaet rijcke te maken. Deen soect veranderinge. Dander heeft wat groots onderhanden. Sommige gaen te Hierusalem of te Roome, oft tot S. Jacob daer sy niet te doen en hebben, ende verlaten te huys het Wijf met de kinderen. In summa, so ghy wt der Ma- ne (ghelijck Menippus voortijden) de ontallicke beroeringhen der menschen aensaecht, ghy mocht dencken dat ghy eenen hoop Vliegen ofte Muggen saecht onder malcanderen kijven, strijden, be- driegen, rooven, spelen, oncuysheyt be- drijven, geboren worden, vallen, sterven. Ende het en can niet genoech gelooft wor- den, wat beroeringen, wat droevige spe- len, te weghe ghebracht worden van so cleyn een dierken, ende dat so haestichlick moet vergaen. Want daer worden dic- wils veel duysenden wechghenomen ende verstroyt door het onweder eens cley- nen Crijchs ofte Pestilencie. Maer ick soude de aldersotste zijn, ende ganschelick weerdich met veel ghe- lachs van Democrito bespot te worden, waert dat ick wilde de formen der sot- ticheden ende wtsinnicheden des volcx |
Menippus wort gedicht in de Mane te sitten, ende dese aensiet des menschen leven | |
|
[fol. 76r] voort vertellen. Ick wil my tot die berey- den, die onder de menschen eenen schijn der wijsheyt hebben, ende (gelijc men pleecht te seggen) na dien gouden Tack staen: onder dese zijn de Grammatici de eerste, voorwaer een aerdt der menschen die de alder ellendichste ende alderbedrucste, ende van de Goden alderseerst souden gehaet zijn, ten ware dat ick het verdriet der al- der erbarmlicster leeringhe met eenen soeten aerdt der wtsinnicheyt versach- tede. Want sy en zijn niet †vijf vloecken, †Gramschap, onnoemelicke smerte, de Sie- le in de Helle, ontijdighen ouderdom, Ende de ghevanghenisse des bedwancx. dat is, alleenlick vijf plagen onderworpen, (gelijc de Griecsche opschrift te kennen geeft) maer ses hondert, als die altijts hon- gerich ende onreyn in hare scholen (wat seg- ge ic scholen) Ja in de sorchcamer of trec- molen, of slachthuys, onder de cudden der kinderen oudt worden door arbeyt, ende doof door roepen, ende versmachten door den stanc ende veesten: maer het geschiet door mijn weldaet dat sy henselven schijnen de op- perste onder alle menschen te zijn. So seer behagen sy henselven, als sy den bevreesden hoop met dreygelicken aensichte ende stem- me verschricken, als sy de ellendige met hantplackers, roeden, ende sweepen door- |
Dese tack is de Wijsheyt. Grammatici. | |
[fol. 76v]
ken wreedicheyt bedrijven, dien Cu- maenschen Esel navolghende. Hieren- De Cumaensche Esel vant een Leeuwen- huyt, de welcke hy aen dede, ende wert voor een Leeu gheacht, tot datmen hem by zijne ooren bekende: doe werdt hy met cluppelen gheslaghen, ende ten stalle ghebracht. tusschen schijnt hen de onreynicheyt enckel reynicheyt, ende die stanck riect hen als Amaricinum, ende die alder el- lendichste dienstbaerheyt wort voor een Rijcke geacht, so dat sy hare Tyrannie niet en souden voor Phalaridis ofte Phalaris was een seer wreedt Coninck, desgelijcx oock Dionysius, de welcke wt zijn rijcke verstooten zijnde, heeft te Corinthen Schole gehouden, dewijle hy sonder Tyran- nie niet en conde leven, ende is also quaet een Schoelmeester, als hy een quaet Coninck ge- weest hadde. Dionysij rijcke gheven. Maer sy zijn oock veel gheluckigher door eenighen nieuwen waen der leeringe. Want hoe- wel sy vele den kinderen enckele raserien instampen, nochtans, O goede Goden, wat Palemonem, wat Donatum en ver- achten sy niet voor hare eygen Gram- matica? Ende sy maken dat wonderlick met (ick en weet niet wat) Tooverye, dat sy de sotten moederen ende ongeleerden vade- ren sulck schijnen, als sy henselven maken. |
Amaricinum, is een coste- licke welriec- kende confectie |
[fol. 77r]
lusts, soo wanneer yemandt wt hen de moeder Anchise, ofte een woordeken dat int gemeyne onbekent is, in eenich verrot papyer gevonden heeft: als, Bub- sequa, Bovinator, Manticulator: of so yemant erghens een stuck van eenen ou- den steen gevonden heeft met geschend- de letteren: O Jupiter, wat verhuegin- ge, wat triomphe, wat lof isser dan? Ge- lijck of sy Africam overwonnen, ofte Ba- byloniam inghenomen hadden. Maer wat? als sy hare seer coude ende onghe- schicte Versekens alomme vertoonen, ende daer sommighe zijn diese prijsen, dan ghelooven sy ganschelick dat Ma- ronis Siele is in haer herte comen wo- nen. Maer gheen lustigher dinck, dan als sy malcanderen (als met vergeldin- ge) prijsen ende verheffen, ende malcan- deren onderlinghe crauwen. Soo daer een ander in een woordeken feylt, ende dese scherpsichtighe dat by avontuere siet, O Hercules, wat Tragedien, wat Schermutsinghen, wat Lasterwoorden, wat schampige Brieven comen daer ter- stont? Ongonstich moeten my alle de Grammatici zijn, ist dat ick yet lieghe. Ick weet eenen seer veel wetenden Con- stenaer, die Grecus, Latinus, Mathe- |
Maro is de aldergepre- senste latijn- sche Poete. | |
|
[fol. 77v] maticus, Philosophus, ende Medicus is, ende dat Coninclick: nu tsestich Jaer oudt, de welcke alle de andere consten na gelaten hebbende, hemselven nu meer dan twintich Jaer lanck gequelt heeft in Grammatica, ganschelick meynen- de, dat hy sal geluckich zijn, waert dat hy so lange mochte leven, dat hy gewis- selick beslote hoe de achte deelen der re- den ofte Oratie behooren onderschey- den te worden. Het welcke dus langhe niemant onder de Griecksche noch La- tijnsche en heeft volcomelick connen doen. Even gelijck oft een sake ware, diemen oock met Crijch behoorde te wreken, so yemant een Coniunctie maec- te, van een woordeken dat tot der Ad- verbium recht behoort. Ende om deser sake wille, hoewel daer so veel Gramma- ticae als Grammatici zijn (Ja meer, want mijn Aldus alleen heeft meer dan vijf- mael Grammaticam gegeven) nochtans en laet dese niet eene (hoe ongeschict ende qualick sy geschreven sy) voorby, maer doorloopt ende ondersoectse alle, ende be- nijdt eenen yegelicken die yet arbeyt in dusdanige sake (hoe ongeschictelick het sy) ellendichlic vreesende, dat hem mis- schien yemant sal dese eere ontwinnen, ende dat zijn so veler Jaren arbeyt sal ver- | ||
|
[fol. 78r] loren gaen. Wat hebt ghy liever, dit wt- sinnicheit of Sotticheyt te noemen? Want voorwaer my en is daer aen niet vele ge- leghen, so verre ghy bekent dattet door mijn weldaet geschiet, dat dit Dier, dat anders het alder ellendichste is, tot sulc- ke geluckicheyt verheven wort, dattet zijn geluck niet en soude willen met de †Coninghen der Persen veranderen. De Poeten hebben weyniger van my, hoewel sy van haerder consten wegen van mijnder bende zijn, te weten, een vrij ghe- slachte, gelijc het Spreecwoort seyt, der welcker arbeyt alle, nergens toe anders en dient, dan om der Sotten ooren te besmee- ren, ende dat met enckel boerden ende spotte- licke Fabulen. Ende nochtans ist wonder hoe sy hierop betrouwende, onsterffelicheyt ende een leven der Goden gelijc, henselven be- loven, ende anderen toeseggen. In dese Or- den is Eygenliefde ende Flatteringe seer gewoonlic. Ic en worde ooc van geenen geslachte der menschen eenvoudichlic- ker noch stantfastichlicker gedient. Nu, de Oratoren, hoewel sy voorwaer wat overtreden, ende met de Philosophen spelen, nochtans dat sy oock van onser bende zijn, dat wort door vele dingen, ende sonderlinge hier door bewesen, dat sy boven andere boerden so neerstelic ende |
De Conin- gen der Per- sen waren overrijcke. Poeten. Malers en- de Poeten hebben de macht te ma- ken wat sy willen. Oratoren. | |
|
[fol. 78v] so veel gheschreven hebben hoemen sal spotten. Ja oock wie hy sy, die tot Here- nnium heeft van de conste der sprake ge- schreven, die telt de Sotheyt selve onder de boerden: ende dat by Quintilianum den Prince deser Orden is een Capitel van spot, byna langer dan Ilias Home- ri. Eyndelick, sy schrijven der Sotheyt so veel toe, dat dicwils een sake die door gheene Argumenten en can nederghe- leyt worden, nochtans met gelach ont- guychelt wort: Ten sy dat yemant meynt, dat sulcks tot de Sotheydt niet en be- hoort, alsmen met spottelicke woorden ghelach verwect, ende dat met conste. Van desen aerde zijn oock die, die on- sterffelicheyt soecken met Boecken te schrijven. Dese hebben alle seer veel van my, maer voornamelick die, die enckel bueselen in het Papyer smeeren. Want die geleerdelick schrijven nae weyniger Geleerden ordeel, ende die niet en wey- geren van Persio ende Lelio geordeelt te worden: die schijnen my meer ellen- dich dan gheluckich te zijne, als die ee- wichlick verwerret zijn, doen toe, ver- anderen, doen af, legghen wech, halen weder, versmeden, toonen, verdruckent neghen Jaer lanck, ende en doen hen- selven nimmermeer genoech, ende eenen |
Homerus heeft een groot boeck gheschreven van Troie, het welcke Ilias ghe- naemt is. Scrijvers. Lucilius en wilde van Persio noch Lelio niet ghe- ordeelt zijn, om dat sy ge- leerde man- nen waren. | |
|
[fol. 79r] lichtveerdighen prijs (te weten, weyni- gher menschen Lof) coopen sy so diere, met soo veel wakens, ende so groot ver- lies des slaeps, die het alder behagelic- ste dinck is, met so veel sweets ende quel- linge: set hier by oock schade in de ghe- sontheyt, verderf der schoonheyt, loo- pende ooghen, oft oock blindtheyt, ar- moede, nijdt, aflatinghe des wellusts, voortijdighe oudtheyt ende doot, ende ander diergelijcke. Met so veel quaets moet de Wijseman coopen (gelijck hy acht) dat hy van een Druypooghe ofte twee gepresen worde. Maer mijn schrij- ver is veel gheluckigher wtsinnich: de- wijle hy sonder eenighe nachtwerckin- ghe al wat zijn herte goet dunckt, oock zijne droomen terstont met schrijven int openbare sendt, alleenlic met cleyn ver- lies des papyers: wetende, dat hoe hy boerdiger boerden gheschreven heeft, van soo veel te meer menschen (dat is, van alle dwase ende ongheleerde) sal ge- presen worden. Want wat arbeyt ist, drye gheleerde (soo sy het nochtans le- sen) verachten? Of wat sal so weyniger Wijsen lof maken, in so grooten hoop die daer teghen roept? Maer die zijn oock noch Wijser, die anderer menschen geschriften laten op | ||
|
[fol. 79v] haren naem wtgaen, ende met woorden die eere (die door anderer grooten ar- beyt vercregen is) op henselven trecken: te weten, daer op betrouwende, dat sy meynen dat sy (of sy schoon ooc van dief- te beschuldicht worden) nochtans eenen tijt lanck de eere sullen hebben. Het is den arbeyt weerdich te sien, hoe seer sy henselven behaghen, als sy onder het ghemeen volck worden ghepresen, en- de met de vingheren ghetoont onder het volck seggende: Dit is die wonder- licke man, als sy by de boeckcoopers veyl staen, als in de voorhoofden aller bladeren des boecks drie namen ghele- sen worden, ende die sonderlinge vreemde, ende den Tooverwoorden ghelijck. De welcke, by den onsterffelicken Godt, wat zijnt anders, dan namen? Boven de- sen, van hoe weynigen sullen sy bekent worden, soo ghy de wijde Werelt aen- siet: ende van hoeveel weynigheren sul- len sy ghepresen worden: ghelijck oock der ongeleerden ordeel menigerley is. Wat? dat oock die selve namen dicwils worden gedicht, ofte wt oude Boecken toeghevoecht? Als deen begheert Tele- machus, dander Scelenus of Laertes, dese Polycrates, die Thrasimachus ge- naemt te worden: also datter nu niet en | ||
|
[fol. 80r] is aen gelegen, of ghy het Boeck Cha- melion, ofte Cauwoorde naemt, of (ge- lijck de Philosophen) Alpha ofte Beta. Maer dit is het alderlustichste, als sy met Brieven ende Versen ende Lofboecken, malcanderen onderlinge prijsen, deen sot den anderen, ende deen ongeleerde den anderen. Dese wordt door diens lof, Alceus: die door desens lof Callimachus. Dese is dien hooger dan Mar. Tull. Die is desen geleerder dan Plato. Somtijts soecken sy ee- nen Tegenstrijder, om door zijn tegenstrij- den haren naem te vermeeren. Hier wt wort het wanckelbaer gemeyn volc tot verschey- den dingen gedeelt, tot dat beyde de leyts- mannen de sake wel gehandelt hebbende, als overwinners af laten, ende beyde triom- pheren. Dese dingen bespotten de Wijse als seer Sotte dingen, gelijc sy ooc zijn: want wie loochenet? Maer hierentus- schen leven sy door mijn weldaet een soet leven, ende en souden hare triomphe niet willen met de Scipiones verwisselen. Hoewel de geleerde hierentusschen, de- wijle sy dese dinghen met grooten wel- lust des herten belachen, ende anderer wt- sinnicheyt gebruycken: oock selve niet wey- nich van my en ontfanghen: het welcke sy niet en connen versaken, ten sy dat sy seer ondancbaer zijn. | ||
|
[fol. 80v] Onder de gheleerde nemen die, die wijs zijn in de Rechten, de eerste plaet- se voor henselven: ende gheen ander aert en behaecht hemselven so seer, als sy den †Steen Sisyphi sonder ophouden rol- len, ende Seshondert Ghesetten (daer Sisyphus een Roover ende Moorder (ge- lijck de Poeten schrijven) wordt in de Helle met dese straffe ghestraft, dat hy eenen steen (die altijts van den top des berchs af valt) moet wederom op rollen, het welcke een las- tich werck is sonder eynde. en leyt niet aen hoe die totter sake die- nen) met eenen adem aen een weven, ende als sy Glossen tot Glossen, ende Meyningen tot Meyningen hoopen- de, maken dat die oeffeninghe schijnt de alderswaerste te zijne. Want wat arbey- delick is, dat selve achten sy terstont wt- nemende schoon te wesen. Laet ons by dese setten de Dialecti- cos ende Sophisten, eenen aert der men- schen die meer sprekens maken, dan eenich *Dodonisch Metael, als wt de Ter plaetse daer Jupiter Dodoneus ant- woorde gaf, was een plaetse rondtomme af- ghesondert met Metalen Potten, die also ge- schict waren, dat deen gheroert zijnde, den naesten roerde, ende het geluyt also rondtom- me gaende van den eenen totten anderen, duer- de seer langhe. welcke een yegelick mochte tegen twin- tich wtghecoren vrouwen om te meest | Juristen. Sophisten | |
|
[fol. 81r] snateren: de welcke nochtans souden ge- luckiger zijn, waren sy alleenlick snate- rich, ende niet oock kijfachtich, soo dat sy seer hartneckichlick strijden van des Bocks wolle, ende met te veel gekijfs ghemeynlick de waerheydt verliesen. Nochtans zijn dese door hare Eygen lief- de geluckich, als sy met drie Argumen- ten ghewapent, derven van alderley sa- ke teghen allerley menschen strijden. Maer de hardtneckicheyt maectse on- verwinnelic, of ghy oock schoon Sten- torem daer teghen settet. Na dese, comen de Philosophen met den vreeselicken Baerde ende Mantel, de welcke roemen dat sy alleen wijs zijn, ende dat alle de andere menschen vlie- gende schaduwen zijn. Maer hoe lus- tichlick dwalen dese, als sy ontallicke ve- le Werelden timmeren, als sy de Son- ne, de Mane, de Sterren ende Werel- den, als metten duym of draet meten: als sy der Blixemen, Winden, Eclipsen, ende anderer onverclaerlicker dingen oorsaken geven, nergens niet twijfelen- de, gelijck of sy der nature, die alle dinc gemaeckt heeft, Raetsluyden gheweest waren, ofte ghelijck of sy wt den Raet der Goden tot ons ghecomen waren: de welcke hierentusschen met hare gis- |
Drie, dat is seer weyni- ge. Stentor wert alsoo verre gehoort, als vijftich men- schen. Philosophen. | |
|
[fol. 81v] singen grootelick van de nature bespot worden. Want datter niet sekers by hen en is, wort hierby genoech bewesen, dat van alle dinghen oneyndelicke strijt on- der hen is. Dese, hoewel sy niet en we- ten, geven nochtans wt dat sy alle dinck weten: ende hoewel sy henselven niet en weten, ende dicwils een graf ofte steen die hen inden wech ligt, niet en sien: het Hy noopt hier twee Fabulen, deen van ee- nen Philosooph, de welcke de Ghesteernten aensiende, in een graf viel: den welcken een oudt Wijf bespottede, om dat hy wilde sien dat inden Hemel was, ende en sach niet dat voor zijne voeten was. Dander Fabel is van eenen Sterrenkijcker, die vanden Aventmale co- mende, hemselven stootte aen eenen steen, die in de muer des huys wtstack. sy om dat hen de oogen druypen, of om dat hare sinnen dolen: nochtans roemen sy dat sy de Ideas, Universalia, Formas separatas, Primas materias, Quiddi- tates, Ecceitates, Formalitates, Instan- tia sien: dinghen die so teeder zijn, datse oock Lynceus (so ick meyne) niet en sou- de connen doorsien. Ende dan voorna- Lynceus was een man van seer scherpen ghesichte, gelijck Lynx (een Dier vander Wol- ven aert) so scherp van gesichte is, dattet ooc de hoevelen der berghen doorsiet. melijck verachten sy het ongheleerde volck, als sy door hare Driehoecken ende |
Mathematici. | |
|
[fol. 82r] Vierhoecken, Circkelen, ende dierghe- lijcke Mathematische malingen deen op dander ghetrocken, ende ghelijc een †Doolhof vermengt: boven desen door letteren, als in Crijchsordeninghe ghe- schict, ende ondertusschen op ander en- de ander orden geset, den ongeleerden duysternisse aenbrengen. Daer zijn oock sommighe wt desen gheslachte, die oock toecomende din- ghen vercondighen wt de gesteernten, ende beloven meer dan Toovenaersche Miraculen: ende dese gheluckige men- schen vinden luyden die oock dit ghe- looven. Nu, het ware mueghelijck beter de Theologos voorby te gaen, ende dese Ca- marinam niet te roeren, noch dese Anagy- rim niet aen te tasten, dewijle sy een aert van menschen zijn, hooveerdich ende licht om Camarina was een Poel, die door Pesti- lentialen domp der aenliggender Stadt scha- delick was. Waerom de Borgers Apollinem vraechden, of sy oock dien Poel souden wt droogen: de welcke hen antwoorde: En roert den Camerinam niet. Daer na de antwoorde vergheten hebbende, hebben sy den Poel wt gedroocht, ende de Peste hielt wel af, maer de vianden zijn door den dorren poel gheco- men, ende hebben de Stadt verwoest. Anagyris, is een Cruydt, het welcke ghe- handelt zijnde, seer qualick rieckt. |
Labyrintus. Prognostici. Theologi | |
|
[fol. 82v] tergen, op dat sy niet misschien by hoo- pen met seshondert Conclusien teghen my en comen, ende bedwinghen te we- derroepen: ende (ist dat ick dat weyge- re) terstont roepen dat ic een Kettersche ben: Want met desen blixem plegen sy terstont die te verschricken, dien sy niet seer gonstich en zijn. Voorwaer, hoewel daer geene menschen en zijn die onghe- willichlicker mijn weldaet bekennen, nochtans zijn sy met geene cleyne din- gen aen my verbonden, dewijle sy geluc- kich zijnde door hare eygenliefde, even gelijck of sy inden derden Hemel woon- den, also alle andere menschen als Aerdt- wormen van hooge verachten ende byna ontfermen, dewijle sy ghewapent zijn met so grooten Heyrcracht der meester- licker Diffinitien, Conclusien, Corolla- rische Propositien wtgedruct ende hey- melick verstaen: ende hebben so overvloe- dige vele Stercten ende Toevluchten, dat sy niet en connen (ooc met de Vulcanis- sche stricken) verstrict worden, maer ont- gaen met hare Distinctien, met de welc- ke sy alle cnoopen so lichtelic doorsnijden, dattet met des Diefhenckers sweert niet bet en soude connen geschieden: so overvloe- delic vele cortsgevonden ende onnatuerlic- ke wonderlicke woorden hebben sy. | ||
|
[fol. 83r] Vulcanus de Smidt der Goden maeckte ketenen, die niemant breken noch ontdoen en conde: ende waren soo dunne, datse niemandt sien en conde, oock niemant der Goden. De- se dede hy rondtom ende over zijn bedde, om Venerem zijn wijf te bewaren, ende vinck Martem daer in met Venus. Boven desen, als sy de verborgen ge- heymenissen na haer goetduncken wt- leggen: hoe de werelt gheschapen ende geordineert sy. Door wat goten die on- reynicheyt is in de Nacomelingen geco- men. In wat wijse, in wat mate, ende hoe- veel tijts Christus volmaeckt is inder Maghet buyck. Op wat wijse in het Nachtmael de Accidenten zijn sonder Domicilie. Maer dese dingen zijn seer gemeyn. Sy achten die andere eerst den grooten ende verlichten (gelijck zijse noe- men) Theologen weerdich te zijne, tot desen worden sy wacker, als sy daer in vallen: te weten, of daer eenigen tegen- woordigen tijt sy in de Goddelicke ge- nereringhe, of daer vele kindtschappen zijn in Christo? of dit een mogelicke Pro- positie is, Godt de Vader haet den So- ne? Of Godt hadde connen een Wijf aennemen, of een Duyvel, of eenen Esel, of een Cauwoorde, of eenen Keysteen? Ende dan, op wat wijse de Cauwoorde soude gepredict ende miraculen ghedaen | ||
|
[fol. 83v] hebben, ende aen het Cruyce ghehecht worden? Ende, wat Petrus soude ghe- consacreert hebben, hadde hy te dien tij- de geconsacreert, doe het lichaem Chri- sti aen het Cruyce hinck? Ende, of Chri- stus te dien tijde mochte mensche ghe- naemt worden: Ende ofmen na de we- deropstandinghe sal moghen eten ofte drincken: nu alreede voor den hongher ende dorst sorghende. Daer zijn ontal- licke vele ydele scherpsinnicheden, ooc scherpsinniger dan dese, van de Notio- nibus, Relationibus, Instantibus, de Formalitatibus, Quidditatibus, Ec- ceitatibus, de welcke niemant en can met ooghen ghesien, ten ware dat hy sulck een Lynceus ware, dat hy oock die din- ghen die nergens en zijn, door seer die- pe duysternisse saghe. Doet nu hier toe Dit zijn woorden in de Scholen ghedicht, de welcke oock nerghens anders ghebruyckt en worden. Hier in zijn sy scherpsinnich, ende verachten hooveerdichlick de ghene die dese nietige dingen voorby varende, tot de saken selve comen. die Sententien, de welcke sulcke Won- derreden zijn, dat de Stoische Godlic- ke Sententien, die sy Paradora noe- men, mogen by desen schijnen seer grof ende slecht te zijne: als dattet lichter sonde is, duysent menschen te vermoor- | ||
|
[fol. 84r] den, dan eenmael op den Sondach eenen armen mensche de schoenen te lappen: Ende dattet beter ware te maken dat de gantsche werelt verginge met den cost ende cleedinghe (ghelijckmen seyt) dan een logenken, hoe cleyne het oock wa- re, te spreken. Nu, dese seer scherpsinni- Hier van vintmen in Decretis Canonicis, 22. Quest. 2. Ne quis arbitretur, & in Senten- tiis lib. 3. Distin. 38. Waer oock wt Augustini Sententie geseyt wort, dat een volmaect men- sche niet en moet om yemants leven lieghen, maer de waerheyt decken: gelijck of de waer- heyt decken een ander dinck ware dan liegen. ge scherpsinnicheden worden noch scherp sinniger gemaect door so veel weghen der Schoolscher Doctoren: so dat ghy u selven eer soudt wt de Labyrinthen helpen, dan wt de bewimpelingen Rea- lium, Nominalium, Thomistarum, Al- bertinistarum, Occanistarum, Scotis- tarum, ende ick en hebbe noch alle de Secten niet gheseyt, maer alleenlick de voornaemste. In de welcke alle so groo- te gheleertheyt is ende soo groote swa- richeydt, dat ick achte den Apostelen selve eenen anderen gheest noodich te zijne: waert dat sy moesten van dese dinghen met dit nieuwe Gheslachte der Theologen strijden. Paulus heeft connen ghelooven. Maer de selve en |
Labyrinthen waren plaet- sen met sulc- ke verwerde ommewegen, dat de ghene die daer in gecomen wa- ren, gheenen wtganc vin- den en conden. | |
|
[fol. 84v] | ||
|
heeft het gheloove niet seer meesterlick beschreven, als hy seyt, Het geloove is een versekertheyt der dingen die te ho- pen zijn, ende een bewijs der dingen die- men niet en siet. De selve Paulus, hoe- wel hy de liefde seer wel hadde, noch- tans en heeft hy die niet seer wel na der Sophisten conste gedeelt oft bescreven, in de eerste Epistel tot de Corinthen, Cap. 13. Ende de Apostelen consacreer- den het Nachtmael wel recht: maer nochtans, hadden sy gevraecht geweest De termino a quo, et termino ad quem, van transsubstantiatie, van de wijse waer- mede een lichaem in verscheyden plaet- sen is, van het onderscheet waer mede het lichaem Christi inden Hemel is ende aen het Cruyce was, ende in het Sacra- ment des Nachtmaels: in wat punct de Transsubstantiatie geschiet, als de re- den waer door die geschiet int vloeyen is als een discreta quantitas: hadden sy (segge ick) hiervan gevraecht geweest, sy en souden (meyne ick) niet gheant- woort hebben met sulcke scherpsinnic- heyt, als de Scotisten dese dingen handelen ende beschrijven. Sy kenden de moeder Jesu: maer wie van hen heeft so Philosophelic bewesen, als onse Theologen, hoe sy is van Adams smette bewaert gheweest? |
Dese bescrij- vinge Pau- li wort ghe- straft in het beginsel der Decretalen. Paulus vant Geloove. Nachtmael. | |
|
[fol. 85r] | ||
|
Petrus hadde de Sluetels ontfan- ghen, ende hy haddese ontfangen van dien diese den onweerdigen niet en geeft: maer ick en weet niet of hijt verstaen heeft (hy en heeftse ymmers nerghens geroert) die scherpsinnicheyt, hoe oock die den Sluetel der Wijsheydt heeft, die de Wijsheyt niet en heeft. Sy heb- ben alomme gedoopt, maer nochtans en hebben sy nerghens gheleert, welck daer sy, Causa, Formalis, Materia- lis, Efficiens, ende Finalis des Doops: noch daer en is van hen niet gemeldet van het wtwisschelicke ende onwtwis- schelicke teecken. Sy aenbaden oock wel, maer inden Gheest, niet anders volghende dan de Evangelische reden, God is een Geest, ende de ghene die hem aenbidden, moe- ten in den Gheest ende Waerheyt aen- bidden. Maer het en schijnt niet dat hen doe geopenbaert was, datmen met de selfde aenbiddinghe moeste aenbidden een Beeldeken met een Cole aen den wandt ghemaelt, ende Christum selve (so verre hy ghemaect sy met twee wt- ghestrecte vingheren, ende ongecorten hayre, ende met drye radien in den Circ- kel die achter aen het hooft hangt) want wie soude dit verstaen, ten ware dat hy |
Sluetels. Aenbidden. | |
|
[fol. 85v] gheheele sessendertich Jaren versleten hadde in de Scotetische ende Aristote- lische boecken, van de Natuerlicke ende buytenwereltsche dinghen? Desghelijcx leeren de Apostolen neer- stichlick de Ghenade: maer de selve en maken nergens geen onderscheyt tusschen de ghenade die onverdient is gegeven, ende de genade die aengenaem maect. Sy vermanen tot goede wercken, ende en ma- ken geen onderscheyt tusschen het werc- kende werck, ende het gewrochte werck. Sy vermanen alomme neerstichlick tot Liefde, ende en maken gheen onderscheyt tusschen de ingestorte Liefde, ende de ver- creghen Liefde, noch sy en legghen niet wt, of sy Accidens is, of Substantia: of sy sy gheschapen ofte ongeschapen. Sy straffen de Sonden seere, maer sterven moet ick, ist dat sy hebben connen con- stichlick beschrijven, wat dat sy, dat wy Sonde noemen, ten sy dat sy misschien door der Scotisten Gheest zijn geleert gheweest. Want ick en can daer toe niet ghebracht worden, dat ick soude ghe- looven, dat Paulus (wt welckes eeni- ghes gheleertheyt men alle de andere mach weerdeeren) so menichmael sou- de de vraghen, twistinghen, gheslacht- rekeninghen, ende (gelijck hy die noemt) |
Ghenade, hoe. | |
|
[fol. 86r] Woordenstrijden, verdoemt hebben, hadde hy die scherpsinnicheden wel ghe- weten: voornamelick, de wijle alle de twistinghen ende strijden die te dien tij- de waren, boerisch ende grof gheweest zijn, so sy met onser Magisteren, meer dan Chrysippische scherpsinnicheden ver- geleken worden. Hoewel, dese seer saecht- moedighe luyden en verdoement niet terstont, ist datter yet van de Apostelen niet seer neerstelick beschreven en is, maer sy legghent bequamelick wt: te weten de eere eensdeels der Oudtheyt, ende eensdeels den Apostolischen name toedraghende. Ende het en soude Her- cle gheen groot recht zijn, so grote din- ghen van hen te begeeren, van de welcke sy van haren Meester noyt een woort ge- hoort en hadden. Ende ist dat dit selve ge- schiet in Chrysostomo, Basilio, oft Hie- ronymo, so ist hen genoech dat sy daer aen schrijven, het en wort niet ghehou- den. Ende die hebben wel de Heydensche Philosophen ende de Joden die van haer natuere seer hardtneckich waren, over- wonnen: maer dat deden sy meer met den leven ende miraculen dan met argumenten: ende overwonnen sulcke, onder de welcke niet een bequaem en was, om met zijn vernuft oock een Quodlibetum Scoti te verstaen. | ||
|
[fol. 86v] Maer nu, wat Heyden of wat Ketter en soude niet terstont voor so vele seer dunne scherpsinnicheden wijcken, hy en ware so grof dat hyse niet en verstonde: of so onbeschaemt dat hyse nu schande- lick verworpe: of also met de selve stric- ken gewapent ware, dat nu den Strijt ghelijck ware, gelijck of ghy eenen groo- ten tegen eenen grooten settet, oft ghe- lijck of yemant met gheluckigen sweer- de strede met dien die een gheluckich Sweert heeft: Want dan en souder an- ders niet dan Penelopes Webbe ghe- Penelopes Webbe weven, is arbeyt ver- gheefs doen, ende wederom breken dat ghe- maect is. Het spreeckwoort is daerwt gheco- men dat Penelope Ulyssis wijf, dewijle haer man menich Jaer wt den lande was, ende sy daerentusschen wert tot houwelick begheert van velen die seer aendrongen, so heeft sy ten eynde beloeft vaste antwoorde te geven, als sy de Webbe die onder hare handen was, sou- de afgheweven hebben, ende doe sy met die conditie te vreden waren, heeft sy des nachts ontweven dat sy des daechs hadde geweven, ende also geenen voortganck gedaen op haer Webbe, haren man verwachtende, ende de Vrijers bedrieghende. weven worden. Ende voorwaer na mijn oordeel souden de Christenen wijs zijn, waert dat sy voor de vette hoopen der Crijchsluyden (door de welcke nu lan- | ||
|
[fol. 87r] ghe tijt onsekere crijch ghevoert wort) de sterckroepenste Scotisten, ende hardt- neckichste Occanisten, ende onverwin- nelicke Albertisten, met den ganschen heyrcrachte der Sophisten sonden tegen de Turcken ende Sarracenen: ick mey- ne sy souden sien eenen seer lustighen strijdt, ende een overwinninghe die voor- tijden niet en is ghesien geweest. Want wie isser so coudt, die door deser scherp- sinnicheden niet en soude worden bran- dende? Wie isser so onghevoelich, die door sulcke stralen niet en soude ver- wect worden? Wie isser so scherpsich- tich, die hier door niet en soude seer ver- duystert worden? Maer ick schijne u alle dese dingen byna spottende te seggen. En het en is voorwaer gheen wonder, dewijle oock selfs onder de Theologen sommighe zijn met beter leeringe onderwesen, die van sulcke lichtveerdighe (ghelijck sy die achten) scherpsinnicheden der Theo- logen de walghe hebben. Daer zijn som- mighe diet als kerckroof versmaden, ende voor groote Godloosheyt achten, datmen van dinghen die so groot zijn, ende meer aen te bidden dan wt te leg- ghen, spreeckt, met so onghewasschen monde, ende met sulcke onheylighe Hey- | ||
|
[fol. 87v] densche scherpsinnicheden disputeert, ende so hooveerdichlick beschrijft, ende de Maiesteyt der heyliger Theologie met so coude, Ja met so onreyne woorden ende sentencien ontreynicht. Maer hier- entusschen behagen dese hen selven, so seere dat sy in dese seer lustige dinghen nacht ende dach besich zijnde, niet selfs so veel ruste en hebben dat sy een Evan- gelium ofte de Epistelen Pauli souden eenmael moghen doorloopen. Ende hierentusschen als sy met dese ydelhe- den in de Scholen besich zijn, meynen sy dat sy de gansche Kercke (die anders soude neder storten) met de Pilaren der Argumenten ophouden, niet an- ders dan ghelijck Atlas by de Poeten den Hemel met zijne schouderen op- houdt. Nu, hoe groote geluckicheyt meynt ghy dat dit sy, de Heylige Schriftuere, (gelijck of sy van Wasse ware) na hare begheerte draeyen ende buyghen: als sy willen dat hare Conclusien die nu van sommighe Doctoren der Schole onderschreven zijn, meer dan Solonis Ghesetten gheacht, ende oock boven de Pauselicke Decreten gheset worden: ende als sy ghelijck Richters der We- relt, doen wederroepen, so daer ergens | ||
|
[fol. 88r] yet is, dat niet op eenen draet over een en coemt met hare wtghedruckte ende verswegen Conclusien: ende als sy niet anders dan ghelijck wt een Godlicke antwoorde, oordeel spreken. Dese Pro- positie is ergherlick, die en is niet seer Eerweerdichlick: Dese rieckt na Ket- terie, die clinct qualick: so dat nu noch Doop, noch Evangelium, noch Pau- lus ofte Petrus, noch de Heylighe Hie- ronymus ofte Augustinus, Ja oock noch Thomas selve de alder Aristote- lische gheenen Christen maect, ten sy dat der Baccalaurien stemme daer toe come, so groot is hare scherpsinnicheyt int oordeelen. Want wie soude gevoelt hebben, dat die geen Christen en was, die seyde dat dese twee redenen †Matu- la putes, ende Matula putet. Item, Olle †Pispot, ghy stinckt: de Pispot stinckt. fervere, ende Ollam fervere, even goet Latijn waren, en haddent de Wijse niet gheleert? Wie soude de Kercke van so groote dwalinghen der Duysternisse verlost hebben, de welcke oock noyt yemant en soude ghelesen hebben, en haddense dese niet met groote zegelen int openbare ghebracht? Maer en zijn sy niet seer gheluckich als sy dit doen? | ||
|
[fol. 88v] Boven desen als sy alle de dinghen der Helscher Gheesten so levendichlick af- malen, ghelijck oft sy vele Jaren onder die Politie verkeert hadden? Boven desen als sy na haer goetduncken nieu- we Werelden smeden, ten eynde oock daer toe makende die alderwijdtste ende alderschoonste Werelt: te weten, om datter gheen plaetse en soude ghebre- ken daer de gheluckighe sielen moch- ten bequamelick wandelen, gasterijen houden, ofte oock metten balle spelen. Met dese ende dierghelijcke meer dan twee duysent onnutte dinghen zijn ha- re hoofden so seer wtghespannen ende vol ghesteken, dat ick meyne dat oock Jupiters herssenen so swangher ende bevrucht niet en waren, doe hy arbey- dende om Palladem te baren, Vulcani Pallas (ghelijck de Poeten dichten) is wt Jupiters herssenen gheboren: Ende als Ju- piter haer soude baren, heeft hy Vulcanum ghebeden dat hy met een Bijle zijn hooft sou- de clieven, ende also is Pallas daer wt ghe- comen. Bijl aenroepende was. Daerom en wilt u niet verwonderen, als ghy hare hoof- den siet so neerstichlic met so veel Wen- delen ghebonden in de openbare Dis- putacien, want sy souden anders gan- schelick van een splijten. | ||
|
[fol. 89r] Dit pleghe ick oock somtijts te be- spotten, als sy dan aldermeest meynen Theologen te zijne, als sy alder onla- tijnlicxt ende onreynlicxt, ende so seer on- verstandichlick spreken dat sy van nie- mande dan van den onverstandelick sprekenden en connen verstaen wor- den, dat noemen sy scherpsinnicheyt die het ghemeyn volck niet en verstaet. Want sy segghen dattet der weerdic- heyt der Heyligher Schriftuere niet en betaemt, dat sy souden bedwonghen worden den Grammatischen Gesetten ghehoorsaem te zijne. Maer het is een wonderlicke Maiesteyt der Theologen, dattet alleenlick hen geoorloeft is quaet Latijn te spreken: hoewel sy hebben dit selve met vele hantwerckers ghemeyn. Ten laetsten achten sy henselven nu den Goden aldernaest te zijne, wan- neer sy religioselick ghegroet worden, Magistri Nostri: onder welcken naem sy meynen dat yet sulcx verborghen is, ghelijck by de Joden den Vierletter naem is. Daerom achten sy dattet on- gheoorloeft sy, M A G I S T E R N O S T E R anders te schrijven dan met groote letteren. Waert dat yemant verkeerdelick seyde, Noster Magi- ster, die soude eenmael alle de Maie- | ||
|
[fol. 89v] steyt des Theologischen naems ver- dorven hebben. Onder vele Namen Gods die de Joden tellen, is een van vier letteren, te weten, Jod, He, Uau ende He, welcke vier letteren te sa- men gheset, niet en luyden: waerom sy oock dien naem noemen, Onwtsprekelic. Ende waer die vier letteren staen, daer lesen sy eenen an- deren naem daer voor, te weten Adonai. Ende segghen dat ons door dien onwtsprekelicken Naem wort te kennen ghegeven, dat het we- sen Gods ganschelick onwtsprekelick is. Deser menschen gheluckicheyt, zijn die aldernaest, die henselven int gemeyn Religiosen ende Monachen noemen, Monachus beteeckent eenen die hem alleen houdt: ende Religiosus, die Godsalich ofte Godsdienstich is, ghelijck Religio, Godsa- licheyt, oft Godsdiensticheyt. met dese beyde seer loghenachtige na- men, dewijle het meeste deel van hen alderveerst van de Religie is, ende gee- ne menschen seerder alom in den wech en zijn. Ick en sie niet wat soude mo- ghen ellendigers zijn dan dese, ten wa- re dat ick hen menigherley wijse te hul- pe quame. Want hoewel een yegelick desen aert der menschen so versmaedt, datmen oock acht dat die te ghemoe- ten, een ongheluckich teecken sy: noch- tans behagen sy henselven grootelick. | ||
|
[fol. 90r] Ten eersten, achten zijt seer groote God- salicheyt te zijne, dat sy so vreemde van der leeringhe zijn, dat sy oock niet selfs en connen lesen. Ten anderen, als sy ha- re Psalmen wel ghetelt (maer niet ver- staen) met Eselsche stemmen in de Kerc- ke wt bleeten, dan meynen sy dat sy der Heylighen Ooren met grooter wellust besmeeren. Ende onder dese, zijn sommighe die hen op Armoede ende Bedelerie hoo- ghe verheffen, ende voor de doren met groote brullinghe Broot bidden, Ja in alle Herberghen, Waghenen ende Sche- pen lastich zijn, voorwaer met groote schade der anderer Bedelaren. Ende op dese wijse connen dese seer soete lieden met sloordischeyt, onwetenheyt, gro- vicheyt ende onbeschaemtheyt, de Apo- stelen (ghelijck sy segghen) ons wt- drucken. Ende wat isser lustigher, dan dat sy alle dinck doen wt een voorschrift, ghe- lijck of sy Mathematische rekeningen ghebruycten, de welcke het sonde wa- re te overtreden. Hoeveel knoopen de schoen sal hebben. Wat verwe een ye- gelick cleedt, hoe menichsins het cleedt moet met veranderinge gestreept ende gheschackiert zijn: van wat materie, ende | ||
|
[fol. 90v] hoe veel stroyen de Gordel moet breedt zijn: van wat Forme, ende hoe veel Mudden wijdt de Cappe moet zijn, hoe veel vingeren het Hayr moet breedt zijn, hoe veel Uren sy moeten slapen. Ende voorwaer dese ghelijckheyt in so groote verscheydenheyt der Lichamen ende verstanden, wie en siet niet hoe on- ghelijck die sy? Ende nochtans door de- se ydele dinghen en verachten sy niet alleenlick andere, maer versmaden oock malcanderen: Ende sy, die de Aposto- lische liefde leeren ende belijden, ver- mengen alle dinck met droevige Schou- spelen, om een Verwe die wat duyster- der is, ofte om een Cleedt dat weynich andersins ghegort is. Onder dese sietmen sommige so seer hardt Godvreesende, dat sy gheen Op- perste cleedt en ghebruycken dan van Hayre, ende het Onderste van Sijde: Hierenteghen andere, die boven Lijnen zijn, ende onder Wullen. Wederom andere, die het Ghelt te handelen schu- wen ghelijck fenijn, hierentusschen hen niet onthoudende van de handelinghe des Wijns noch der Vrouwen. Som- ma, in allen is wonderlicke neersticheyt, op dat sy in gheenen dinghe overeen comen in de wijse des levens. Ende sy | ||
|
[fol. 91r] en arbeyden niet om Christo ghelijck te zijne, maer om onder malcanderen onghelijck te zijne. Nu isser een groot deel der gheluc- kicheyt in de bynamen, dewijle som- mighe willen Coordendraghers ghe- naemt worden: ende onder dese de som- mighe willen Coleten ghenaemt wor- den, sommighe Minores, sommighe Minimi, sommighe Bulisten. Weder- om dese Benedictinen, die Bernardi- nen, ghene Brigidenses, andere Augu- stinenses. Dese Guilhelmiten, die Ja- cobiten, gelijck oft weynich ware, Chri- stenen ghenaemt te worden. Dese be- trouwen een groot deel so seer op ha- re Ceremonien ende menschelicke in- settinghen, dat sy meynen eenen He- mel niet ghenoechweerdighen loon te zijne, voor so groote verdiensten: ende en dencken niet dat Christus dese din- ghen sal versmaden, ende zijn ghebot eysschen, te weten, der liefde. Deen sal zijnen grooten Buyck thoonen met alderley aerdt van Visschen opghesper- ret. Dander sal hondert Mudden Psal- men wt storten. Dese sal thien duysent Vastendaghen aentellen, ende also me- nichmael zijnen Buyck by na met een Middachmael gheborsten, daer in re- | ||
|
[fol. 91v] kenen. Dander sal so grooten hoop der Ceremonien voortbrenghen, als nau seven lastbare schepen en souden voe- ren. Een ander sal roemen dat hy lx. iaren lanck noyt gheen Ghelt genaect en heeft, dan met vingheren die met dobbel Hantschoenen ghewapent wa- ren. Dese sal een Cappe voortbrengen die so sloordisch ende vet sy, datse geen Schipper en soude gheweerdigen aen zijn lichaem te trecken. Die sal verhalen dat hy meer dan vijvenvijftich Jaren der Spongien leven gheleydt heeft, al- tijts aen een plaetse ghehecht. Een an- der sal zijn stemme voortbrenghen die door gheduerighen Sanck heesch sy. Dese, Slapericheyt, Verghetenheyt, ende Traecheyt, wt eensaemheyt vercregen. Dander, een Tonghe door langhe swij- ghen, onbeweghelick, Maer Christus sal dit roemen (die anders nemmermeer en sullen een eynde hebben) af breken, ende segghen: Van waer coemt dese nieuwe aerdt der Joden? Een eenighe Wet be- kenne ick warachtichlick mijne te zijn, van de welcke ick niet en hoore. Ende ick hebbe voortijden openbaerlick ende sonder Parabolische bewimpelinghe, de Erve mijns Vaders beloeft, niet den Cappen, Ghebedekens, ofte Vastenen, |
De spongien wassen ende hangen altijts aen de steenen, ende Aristo- teles ende Pli- nius seggen dat sy leven. | |
|
[fol. 92r] maer den Gheloove, ende Wercken der Liefde. Ick en bekenne oock die niet, die hare wercken te seer bekennen: Dese die willen heyliger schijnen, dan ick selve, moghen der Abrarasen Hemelen besit- Basilides Ketter timmerde drye hondert ende vijventseventich Hemelen, waerom hy zijnen Discipulen beval den naem Abraras: want de Griecxsche Letteren deses Woorts, maken int getal, dry hondert ende vijventsestich. ten, so sy willen, ofte bevelen dat hen an- dere Hemelen ghemaeckt worden van de ghene der welcker insettingen sy bo- ven mijne Gheboden gheset hebben. Als sy dit sullen hooren, ende sien dat de Schipluyden ende Wagenaren boven hen gheacht worden, met wat aensich- ten meynt ghy, sullen sy malcanderen aensien? Maer hierentusschen en zijn sy niet sonder mijne weldaedt gheluckich door hare hope. Ende hoewel dese menschen zijn van de Borgherlijcke gemeynte afgheson- dert, nochtans en derfse niemant versma- den - sonderlinghe de Mendicanten, om dat sy alle secreet aller menschen weten wt de Biechten (so sy die noemen) het welcke sy nochtans achten ongheoor- loeft te openbaren, ten sy als sy wel ge- droncken zijnde, henselven willen met lustige fabulen vermaken ende dan geven | ||
|
[fol. 92v] sy de sake alleenlick met gissinghen te kennen, de namen daerentusschen ver- swijghende. Maer so yemant dese Hor- selen ghetercht heeft, dan wreken sy hen- selven seer wel in de ghemeyne Predi- kinghen, ende beteeckenen haren vyant met scheeve woorden, ende dat so be- dectelick, dattet een yegelick verstaet, ten sy dat hy niet en verstaet, ende en maken gheen eynde van tegen bassen, tot dat ghy hen een brocke inden Muyl hebt gheworpen. Maer segt my, wat †Comedispeelder of Guychelaer soudt ghy liever sien dan dese als sy in hare Predikinghen Rhe- toriceren? Het welck sy ganschelick spot- telick doen, maer volghen nochtans seer lustichlick na het ghene dat de Rhe- tores gheleert hebben van de wijse hoe men een Oracie sal doen. O onsterffe- licke God, wat ghebeer maken sy? hoe bequamelick veranderen sy haer stem- me, hoe singhen sy, hoe worpen ende sweven sy henselven, hoe nemen sy on- dertusschen nu een ander, ende dan wederom een ander aensichte aen, hoe vervullen zijt al met roepen. Ende de- se Conste van Prediken, gheven die Broederkens als een heymelick dinck den Broederkens over. Ende hoe wel |
†Dat zijn Rhetorijc- kers. | |
|
[fol. 93r] my niet gheoorloeft en is, dese conste te weten, soo sal ick nochtans eenich- sins daer na ghissen. Ten eersten aen- roepen sy, het welck sy van de Poeten ghenomen hebben. Daer na, als sy van de liefde willen spreken, nemen sy haer beghinsel van †Nilo de Riviere in Egypten: ofte als sy willen de verbor- ghentheyt des Cruyces wtleggen, be- ginnen sy gheluckichlick van de Baby- lonische Drake Bel: of als sy willen van de Vasten handelen, maken sy haer be- gin van de twelf Zodiasche teeckenen. Of als sy vanden gheloove willen spre- ken, maken sy een lange Voorreden van de viercantinghe des Circkels. Ick sel- ve hebbe eenen gehoort, die wtnemen- de Sot (Ick hebbe ghefeylt, Gheleert wilde ick seggen) was, die als hy soude in een seer groote Vergaderinge de ver- borgentheyt der Heyliger Dryvuldicheyt wtleggen, is (om zijne sonderlinge lee- ringe te verheffen, ende der Theologen ooren genoech te doen) ganschelic eenen nieuwen wech ingegaen, te weten, van de Letteren, Syllaben ende Oratie: dan ooc van de overeencominge Nominis & Verbi, Adiectivi Nominis ende Sub- stantivi. Waerentusschen hen nu vele verwonderden, ende sommige dat woort |
Namelic, een verkeerde ende verdraeyde Voorreden. | |
|
[fol. 93v] Horatij in henselven mummelden: Wat willen dese so onnutte dingen? Ten eyn- de heeft hy de sake daer toe ghebracht, dat hy dat Beelde ende ghelijckenisse der gantscher Drievuldicheyt toonde also wtgedruckt in de beghinselen der Grammarie, datse gheen Mathemati- cus en soude hebben connen claerlicker in het sandt afmalen. Ende in dese Ora- tie hadde die aldergrootste Theologus acht gheheele maenden also ghesweet, dat hy ooc te desen dage blinder is dan de Mollen: te weten, om dat alle de scherp- te des ghesichtes is tot de scherpheyt des vernufts getrocken. Maer dien mensche en verdriet zijne blindtheyt niet, ende meynt oock dat hy die eere met cleynen prijse gecocht heeft. Wy hebben eenen anderen gehoort van tachtentich Jaren, die so seer Theo- logus was, dat ghy mocht meynen dat Scotus in hem wedergheboren ware. Dese, als hy soude de verborgentheyt des Naems Jesu wtleggen, heeft met won- derlicke scherpsinnicheyt bewesen, dat in de selve letteren verborgen is al wat van hem mochte geseyt worden. Want dat hy alleenlick op drie Casus ghede- clineert wort, dat is (ghelijck hy seyde) | ||
|
[fol. 94r] een openbaer Beelde der Goddelicker Dryvuldicheyt. Daer na, dat de eerste Ca- sus Jesus op een S, eyndiget, de twee- de op een M, ende de derde op een U: dat daerin een onwtsprekelicke verborgent- heyt was: te weten, dewijle dese drie let- terkens te kennen gaven, dat hy is Sum- mus, Medius, ende Ultimus. Daer was een verborgentheyt die noch bedeckter was dan dese: den Naem Jesus deelde hi op Mathematische wijse also in twee ghelijcke deelen, dat het middeldeel van vijve inden midden bleef. Daer na leer- de hy dat die letter by den Hebreen was S. dewelcke sy Sciyn noemen. Nu, Syn is in de Schotsche tale (so ick meyne) te seggen, Sonde: ende hier wt bewees hy, dattet openbaerlick verclaert wert, dat- tet Jesus is, die de sonden der Werelt wechneemt. Dit soo nieu een beghinsel hebben sy alle so neerstelic toeghehoort ende verwondert (voornamelic de Theolo- gen) dat hen byna geschiet is, dat voortij- den Niobe is geschiet: hoewel my byna Niobe hadde vele seer schoone kinderen, ende als sy sach dat die van Apollo ende Dia- na met pijlen doorschoten waren, is sy door wtnemende droefheyt verboomt ende ver- hardt gheworden, ende (ghelijck de Poeten schrijven) in eenen steen verandert. |
Dopperste, Middelste, ende Laetste. | |
|
[fol. 94v] gheschiedde, dat de Fygenhouten Pria- po is ghesciet, doe hy met zijn groote Priapus (wiens Beelde van fijgenhout gemaect was) als hy de Nachtsacrificien Ca- nidie ende Sagane (daer mede sy de Furien ende der dooden Sielen wt riepen) aenschou- de, heeft door vreese een goede groote schete ghelaten, ghelijck of een stijf opgeblasen bla- se gheborsten hadde: waer door de oude Wij- ven verschrict worden ende wech liepen. schade de Nachtsacrificien Canidie en- de Sagane aenschoude. Ende voorwaer niet tonrechte: want wanneer heeft de Griecksche Demosthenes, ofte de La- tijnsche Cicero sulcken listigen inganc ghevonden? Die hebbent voor een on- gheschict begin gheacht, dat vander sa- ke seer vreemde was: gelijc of de Swijn- herders niet also hare reden begonsten, te weten, door het Meesterschap der na- ture. Maer dese gheleerde achten, dat hare voorwandel (want alsoo noemen zijt) alsoo eerst sal wtnemende Rheto- risch zijn, ist dattet nerghens met den voorgenomen Argumente overeen en coemt: op dat hierentusschen de toehoo- rer hem verwonderende, by hemselven dit mummele: Waer wil dese nu henen? Ten derden, in de stede der narratie verclaren sy wat wt den Evangelio, maer als onderweghe doorloopende, | ||
|
[fol. 95r] hoewel sy dat alleenlick behoorden te doen. Ten vierden nemen sy nu eenen nieu- wen Persoon aen, ende brenghen een Theologische vrage voort, die somtijts noch Hemel noch Aerde en gheraeckt: ende dit meynen sy oock totter conste te dienen. Hier verheffen sy eerst de Theo- logische wijnbrouwen, dese grootsche Namen in de ooren druckende, hooghe Leeraers, scherpsinnige Leeraers, alder- scherpsinnichste Leeraers, Seraphische Leeraers, Cherubische Leeraers, Heyli- ge Leeraers, onwedersprekelicke Lee- raers. Dan verheffen sy by het ongeleer- de volck hare Syllogismos, Maiores, Minores, Conclusiones, Corollaria, Suppositiones, ende seer coude ende meer dan Schoolsche bueselen. Nu isser noch het vijfste stuc, in welc- men behoort seer groote conste te too- nen. Hier brenghen sy my voort eenige dwase ende ongheleerde Fabel wt den Historischen Spieghel (soo ick meyne) ofte wt de Roomsche daden, ende leggen die wt Allegorice, Tropologice ende Ana- gogice. Ende op dese wijse voleyndighen sy hare *Chymeram, sulcke als oock Horatius noyt en heeft connen begrij- pen als hy schreef: Humano capiti. &c. | ||
|
[fol. 95v] Hare Chimeram] Dat is, hare ongeschic- te Oratie die nergens met malcanderen over- een en coemt: Want Chimera is by de Poeten een onnatuerlick dier, vooren een Leeu, ach- ter een Drake, in de midden veel vyers spou- wende. Sulcke Oratien straft ooc Horatius in Arte Poetica, dat sy zijn gelijc ofmen aen een menschen Hooft eenen Peerts hals set- te. &c. Maer sy hebben gehoort, ic en weet niet van wien, dat het begin der Oratie behoort stille, gherust, ende met gheen roepen te zijne. Daerom beghinnen sy int eerste also, dat sy oock selve hare ey- gen stemme niet en hooren: ghelijc oft erghens toe diende, te spreken dat nie- mant en verstaet. Sy hebben somtijts ghehoort, datmen (om de menschen te beweghen ende beroeren) behoort wt- roepingen te gebruycken: daerom hoe- wel sy anders de stemme leeghe genoech houden, ondertusschen verheffen sy die onversiens met een ganschelick wtsin- nich gheschrey, ooc alst niet noodich en is. Ghy soudt sweeren dat dien mensche Niescruyt noodich ware, even ghelijck of daer niet aen gheleghen ware, waer- men roept. Boven desen, om dat sy gehoort heb- ben, dat de Oratie behoort int voortgaen heet te worden, als sy de beghinselen in eenen yeghelicken deele eenichsins ver- |
Exclamatio | |
|
[fol. 96r] haelt hebben, ghebruycken sy wonder- licke ernsticheyt der stemme, oock als de sake seer koudt is: ende ten eynde la- ten sy also af, dat ghy soudt ghelooven dat hen den adem begave. Ten laetsten hebben sy gheleert, dat by de Rhetores ghemeldet wordt van spot, daerom arbeyden sy oock om som- mighe boerden daer in te menghen: O lieve Venus, hoe vol behagelickheyts, hoewel ter plaetse, soo dat ghy soudt segghen, dat sy ganschelick Esels aen de Luyte zijn. Sy bijten oock somtijts, maer alsoo, dat sy meer kittelen dan leedt doen. Ende nemmermeer en pluym- strijcken sy warachtelijcker, dan als sy aldermeest willen schijnen vrijmoedich- lickxt te spreken. Somma, de gantsche handelinge is soodanich, dat ghy soudt sweeren dat zijt gheleert hebben van de Guyche- laers op de Merckt, de welcke hen verre te boven gaen. Hoewel sy beyde malcanderen soo seer ghelijck zijn, dat nyemandt en twijfelt, dat dese van die, ofte die van dese hare Rhetoricam ghe- leert hebben. Ende nochtans soo vin- den dese oock (te weten, door mijn hul- pe) sommighe, die meynen, als sy de- se hooren, dat sy enckel Demosthenes | ||
|
[fol. 96v] ende Cicerones hooren. Van welcken aerdt voornamelic zijn de Coopluyden, ende de Vroukens: der welcker ooren sy seer soecken te behaghen, om dat de Coopluyden eenighen deel des Roofs van qualick vercreghen dingen plegen te deelen, als sy bequamelick gepluym- strijct zijn: ende de Vroukens (die om veel ander oorsaken wille deser Orden seer gonstich zijn) pleghen in deser men- schen schoot wt te storten, als sy yet op hare mannen vertoornt zijn. Ghy siet (meyn ick) hoeveel dese aerdt der men- schen van my ontfangt, die meynen dat sy Paulus ende Antonius zijn, als sy met Ceremonikens ende spottige bue- selen ende roepinghen eenichsins tyran- nie bedrijven onder de menschen. Maer dese Guychelaers, die also on- dancbaerlick mijne weldaden bedecken, als sy onduechdelick de Godtsalicheyt veynsen, wil ick ghewillichlick verlaten. Want ick hebbe overlanck lust om van de Coninghen ende Princelicke Hove- linghen (van de welcke ick seer eenvou- dichlick gedient worde) van die Edele, ghelijct betaemt, edelick wat te roeren. De welcke voorwaer, waert dat sy ooc een halve once wijsheyt des herten had- den, wat souder droeviger ofte soo seer | ||
|
[fol. 97r] te schuwen zijn, als der sulcker leven. Want die en sal niet achten dat hy het rijcke moet vercrijghen door valschen eedt ofte moort, die by hemselven over- leyt heeft hoe groot een last op zijn schou- deren ligt, die een warachtelick goet Prince wil wesen: dat de gene die de re- geringhe heeft aenghenomen, niet zijn eyghen, maer de ghemeyne sake han- delt: dat hy niet en behoort dan van ge- meyn nut te dencken: van de Wetten die hy gheeft ende wtricht, niet eenen vin- gherbreet te wijcken, der welcker hy sel- ve een ghever ende wtrechter is: dat hy aller zijner Officieren, ende Overiche- den oprechticheyt moet bewaren ende goet doen: dat hy alleen is voor aller men- schen oogen geset, ende gelijck een ghe- sont ghesteernte, can door onnooselheit der seden seer groote welvaert der men- schen aenbrengen: of gelijck een dootlic- ke Comete groot verderf opbrenghen, dat anderer menschen feylen niet so seer gevoelt, noch so wijt verbreyt en wor- den: dat de Prince in sulcke plaetse is, dat zijn feyl (als hy slechs ooc een wey- nich afwijct vander duecht) terstont als een peste voortgaet tot seer vele men- schen. Dan oock, dewijle der Princen Fortuyne dicwils vele dinghen mede- | ||
|
[fol. 97v] brengt, die pleghen vander duecht af te leyden, van welcken aerde zijn, wellust, vrijheyt, pluymstrijckinghe, overdaet: dat hy soo veel te neerstichlicker moet arbeyden, ende te sorchfuldichlicker moet waken, op dat hy nerghens (ooc als hy bedrogen is) traghe en sy in zijn ampt. Ten laetsten (op dat ick verraderie, haet, ende andere perijckelen ende vree- sen voorby gae) dat die warachtige Co- ninck over des Princen hooft staet, de welcke weynich hier na sal van hem (ooc van eene yegelicke alderminste daet) re- kenschap eyschen, ende dat soo veel te strengelicker, hoe hy hooger heerschap- pie bedient heeft. Waert (seg ick) dat een Prince dese ende vele diergelijcke din- ghen by hemselven overleyde (hy sou- dese overleggen waert dat hy wijs wa- re) die en soude (so ick meyne) noch spij- se noch slaep connen met lust ghebruyc- ken. Maer nu geven sy door mijn ga- ve alle dese sorghen den Goden over. Sy besorghen henselven gemackelick, ende en laten niemandt toe tot hare oo- ren, dan die weet behaghelicke dingen te spreken, op dat gheen sorchfuldicheit aen het herte en come. Maer sy mey- nen alle Princelicke wercken wel vol- bracht te hebben, als sy sonder ophou- | ||
|
[fol. 98r] den iaghen, schoone Peerden voeden, als sy tot haren voordeele de Officien ende Eerlickheden vercoopen: als sy daghelickx nieuwe vonden bedencken om der Borgheren goedt te verminde- ren, ende tot haren Schat te brenghen: maer dit onder Titelen die bequamelick ghevonden zijn, op dattet eenighen schijn der rechtvaerdicheyt hebbe, hoe- wel het ooc alder onrechtvaerdichst is. Hier toe doen sy oock willens wat flat- teringe, om de herten des volcx eenich- sins tot hen te verbinden. Bedenct my nu eenen mensche (hoedanige somtijts zijn) die in de Gesetten onwetende sy, ende byna een viandt des ghemeynen voordeels, eyghen nut soeckende, tot wellust begheven zijnde, de gheleert- heyt, Vrijheyt, ende warachticheyt ha- tende, niet min dan op de ghemeyne welvaert denckende, maer alle dinck met zijnen lust ende met zijn voordeel metende: Daer nae doet desen een gou- den Keten aen, die de eendrachticheydt der duechden die aen malcanderen han- ghen bewijse: Daer nae een Croone met costelijcke Peerlen verciert, de welcke vermane, dat hy behoort met alle Princelicke duechden de andere te boven te ghaen. Boven desen, eenen |
Der Vorsten Cleedinghe. | |
|
[fol. 98v] Scepter, de welcke een teecken sy der rechtvaerdicheyt, ende allesins geheel- heyt des herten: ten laetsten een purpu- ren cleet, het welcke zy een bewijs eener wtnemender liefde tot der ghemeyner welvaert. Waert dat de Prince dese cleedinghe met zijn leven vergeleke, ick meyne voorwaer dat hy hem gansche- lick soude zijner vercieringe schamen, ende vreesen dat eenich wel ghenuesde wtlegger, soude dese eerlicke cleedinge tot schimp ende spot verkeeren. Nu, wat soude ick seggen van de Hof- sche Edelingen? Der welcker vele, hoe- wel sy de eygenste, dienstbaerste, onver- standichste ende verworpelicste zijn, wil- len nochtans de aldereerste gesien wor- den. Nochtans zijn sy in dese eenige sa- ke seer saechtmoedich, dat sy te vreden zijnde, gout, Peerlen, Purper ende an- dere teeckenen der duecht ende wijsheyt aen het lichaem omme te dragen, ende de oeffeninge ende begeerte der duecht selve, anderen toelaten. Sy schijnen hen- selven daermede overvloedichlick ghe- luckich te zijne, dat sy den Coninck mo- ghen Heere noemen, dat sy geleert heb- ben met drie woorden te groeten, dat sy weten Hoofsche Titelen dickwils in te drucken, als genade, heerlicheyt, groot- |
Edele. | |
|
[fol. 99r] dadicheyt: dat sy de schaemte hebben wt- nemende seer afgeleyt, dat sy lustichlic flatteren. Want dit zijn de consten die den warachtighen Edelen ende Hoof- schen man betamen. Maer ist dat ghy de gantsche ordeninge des levens naer- der insiet, soo sult ghy vinden enckel Pheacas, Penelopes Vrijers. Het an- der des Vers bekent ghy, het welcke u Echo bet sal verhalen dan ick. Pheace] was een volck seer bot ende on- verstandich, by de welcke de Homerische U- lysses groote luegenen looch. Penelopes vrijers en deden anders niet dan hen oeffenen in Bancketeren, danssen, singhen, oncuysheyt bedrijven. Dese meldet Horatius in een Vers: waeraen hy oock set, Boeven ende Alcinoi, welcke twee woorden de Sotheyt hier verswijcht, segghende dat Echo die bet sal verhalen. Want Echo is die stemme die schijnt de twee laetste Syllaben teghen te roepen ende verhalen, alsmen in een Woudt of tusschen geberchten heeft geroepen. Sy slapen tot half den dach, dan is daer een gehuert Priesterken voor het bedde bereyt, om bynae den slapenden een Misse te becorten. Daer na tot het ontbijt: ende eer dit wel voleyndicht is, wordet door het Noenmael afgebroken. Daer na den Teerlinck, het Schaecspel, Lot, Rabbauwen, Sotten, Hoeren, Spel. | ||
|
[fol. 99v] Daer nae een naemiddach eten ofte twee. Wederom het Aventmael. Daer na Bancketten meer dan een, by Jupiter. Ende op dese wijse verloopen de uren, dagen, maenden, Jaren, ende Eeuwen, sonder ee- nich verdriet des levens. Ick selve gae somtijts vetter wech als icse hebbe sien roemen, dewijle der Goddinnen eene ye- gelicke haerselven schijnt den Goden so veel naerder te zijne, hoe sy eenen langeren steert sleypt: dewijle den eenen Edelinck den anderen met den elleboge voortsteect, op dat hy schijne Jovi naerder te zijne: dewijle een yegelic hemselven so veel te meer behaecht, hoe hy swaerder ketten aen den hals draecht, so dat hy ooc zijn stercte ende niet alleenlic zijnen rijcdom vertoone. Ende der Princen voornemen wort van de Pausen, Cardinalen ende Bis- schoppen nu over langhen tijt ernstich- lick naghevolcht, ende byna te boven ghegaen. Nu, ist dat yemandt overdenct wat dat sneeuwitte lijnen cleedt bediet, te weten, een leven dat allesins onschul- dich sy. Wat de tweehornighe Mijter meynt, wiens beyde soppen met eenen knoop aen malcanderen zijn ghehou- den, te weten, volcommen wetenschap des Nieuwen ende Ouden Testaments: wat de handen met Hantschoenen ghe- |
Bisschoppen. | |
|
[fol. 100r] wapent, te weten, bedieninghe der Sa- cramenten, die suyver, ende van alle besmet- tingen der menschelicker besmettingen vry sy: wat de Staf, te weten, seer neer- stighe sorghe over de bevolen Cudde: wat het voorghedragen Cruyce, te we- ten, overwinninge aller menschelicker gheneghentheden. So yemandt (segge ick) dese ende vele andere dierghelijcke dinghen overdochte, soude die niet een droevich ende sorchfuldich leven leyden? Maer nu doen sy fijnlick, dewijle sy hen selven voeden. Maer de sorge der Scha- pen bevelen sy Christo, ofte worpense den Broederen (die sy also noemen) oft den Stedehouderen op den hals. Noch en gedencken niet selfs haren naem, wat het woordt, Bisschop, bediet: te weten, arbeyt, neersticheyt ende sorchfuldicheyt. Maer om gelt int net te gecrijgen, zijn sy gantschelick Bisschoppen (dat is toe- sienders) ende niet een blinde wachte. Op dese selve wijse de Cardinalen, so sy bedencken dat sy inder Apostelen stede ghecomen zijn, ende dat de selve dinghen van hen geeyscht worden, die de Apostelen gedaen hebben. Boven de- sen, dat sy niet en zijn Heeren, maer be- dieners der geestelicker gaven, van welc- ke sy corts hier nae sullen seer strenghe |
Cardinalen. | |
|
[fol. 100v] rekenschap gheven. Jae soo sy oock in hare cleedinghe een weynich Philoso- pheren, ende aldus by henselven dunc- ken: Wat? dese cierlicheyt der cleedinge, bediet die niet seer groote ende wtne- mende onnooselheyt des levens? Ende de inwendige purper, bediet die niet seer brandende liefde tot God? Wederom, wat? Dat wterste cleet met groote wij- de wtbreydende, ende des Eerweerdich- sten geheele muyl bedeckende (hoewel het soude ghenoech zijn om oock mede eenen Kemel te bedecken) bediet dat niet Liefde, die haerselven seer wijt wtstrect om eenen yegelicken te hulpe te comen, dat is om te leeren, verwecken, vertroo- sten, straffen, vermanen, oorloghen ne- der te leggen, boose Princen te weder- staen, ende oock tbloet ghewillichlijck voor de Christen Cudde te coste te leg- ghen, ende niet alleenlick het goet. Hoe- wel, waer toe dient goet den genen die der armer Apostelen stede bedienen? Waert (segghe ick) dat sy dese dinghen overleyden, sy en souden die plaetse niet begheeren, ende soudense begeerichlick verlaten, ofte souden voorwaer een gan- schelick arbeydich ende sorchfuldich le- ven leyden, sulck als die oude Apostelen gheleeft hebben. | ||
|
[fol. 101r] Nu, de Pausen die de stede Christi bedienen, ist dat sy arbeyden om dessel- ven leven na te volghen, te weten, die Armoede, Arbeyt, Leere, Cruyce, Ver- achtinghe des levens, ist dat sy den naem Pape, dat is Vader, ofte den bynaem, Alderheylichste, bedencken, wat sal op de Aerde bedructer zijn? ofte wie soude die plaetse met alle zijne goeden coopen: ende de gecochte met Sweert, Fenijn, ende alle Ghewelt beschermen? Wat grooter gherief soude desen de Wijsheyt benemen, waert dat sy hen eenmael aen- quame. Wat segghe ick, de Wijsheyt? Ja oock een Brijselken van dat Sout daer van Christus meldet. So veel Rijc- doms, so veel Eere, so groote Heerlic- heden, so vele Overwinningen, so vele Officien, so vele Dispensacien, so vele Tollen, so vele Indulgencien, so vele Peerden, Muylen, so vele Trawanten, so veel Wellust. Ghy siet hoe groote Marcten, hoe grooten Oogst, wat groo- ter Zee des goets ick met corte woor- den vervatet hebbe. In der welcker ste- de soude comen, Waken, Vasten, Wee- nen, Bidden, Prediken, Studeren, such- ten, ende duysent diergelijcke swariche- den. Ende dat en is oock niet te verge- ten, dat so vele Schrijvers, so vele Co- |
Pausen. | |
|
[fol. 101v] pijers, so vele Notarien, so vele Advo- caten, so vele Promotores, so vele Se- cretarij, so veel Muyledrijvers, so vele Peerdeknechten, so vele Tafeldienaers, so vele Ruffianen (ick hadde byna wat weeckelickers daer toe gheseyt, maer ick vreese dattet soude den Ooren te hardt zijn, In summa, so groot ghe- druysch des volcx) dat den Roomschen Stoel, beswaert, (ic heb gefeylt, vereert meynde ick) soude tot hongernoot ghe- bracht worden. Dat ware wel een on- genadich ende grouwelick stuck: maer het ware veel grouwelicker dat ooc sel- ve de opperste Princen der Kercke, ende de warachtighe Lichten der Werelt tot den Staf ende Bedelsack weder ghe- roepen worden. Maer nu, so daer yet arbeydelicx is, dat laten sy gemeynlick Petro ende Pau- lo, de welcke overvloedichlick ledigen tijt hebben. Maer als daer eenige cier- lickheyt ofte wellust is, dat nemen sy tot henselven. Ende also gheschiedet door mijn hulpe, dat by na gheen aerdt der menschen saechtelicker ende min sorch- fuldich en leeft, als die achten dat Chri- sto overvloedichlick ghenoech gedaen sy, als sy met die heylighe ende by na guy- chelsche cleederen, Ceremonien, Titu- | ||
|
[fol. 102r] len der heylicheyt ende eerweerdicheyt, ende segheninghen, ende vervloeckin- ghen, den Bisschop spelen. Miraculen doen, is oudt ende verganghen, ende gan- schelick deses tijts niet: het volck leeren, is arbeydelick: de heylighe Schriftuere wt legghen, betaemt der Schole: bidden is een ledich dinck: tranen storten, is el- lendich ende wijfachtich: arm zijn, is sloordisch: overwonnen worden, is schan- de, ende en betaemt dien niet seer, die oock de opperste Coninghen nauwe toelaet der Heylighen voeten te cussen: eynde- lick, sterven is onlieflick, ghecruyst te worden is schandelick. Daer blijven al- leenlick dese wapenen ende soete seghe- ninghen, de welcke Paulus meldet, ende hier van zijn sy voorwaer seer milde, als Verbiedinghen, Suspensien, Verswaringen, Wederverswaringen, Banninghen, Wraeckbeelden, ende den grouwelicken Blixem, waer door Te Roome worden de ghene die sy toonen verbannen te zijn, op Lijnen doeck gemaelt, oft gheschildert met seer hatelicken gedaente. Sy sitten met wtsinnighen aenschijne: ende op beyde zijden zijn boose Gheesten, die hen een vlammighe croone opsetten: ende daer is vyer onder hare voeten, ende grouwelicke opschriften. |
Rom.16 c.18 | |
|
[fol. 102v] sy alleenlick met eenen wenck der men- schen Sielen oock over de Helle senden. De welcke nochtans die Heylichste Va- ders in Christo, ende Stadthouders Chri- sti, op niemant scherpelicker en schieten, dan op de ghene die door des Duyvels ingheven arbeyden, om de Patrimoni Erve Petri te verminderen, ende af te knaghen. Want hoewel inden Evan- gelio de stemme Petri is, Wy hebbent al achterghelaten, ende zijn dy na ghe- volcht: nochtans noemen sy desselven Patrimonigoet, Ackers, Steden, Tol- len, ende Heerlickheden. Als sy (tot na- volginghe Christi onsteken zijnde) voor dese dinghen strijden met Sweert ende Vyer, niet sonder groote schade des Christelicken bloets: dan achten sy eerst dat sy de Ghemeynte de Bruyt Christi Apostolischlick beschermen, de vyan- den (ghelijck zijse noemen) sterckelick verdreven hebbende. Ghelijck of daer eenige schadelicker vyanden der Ghe- meynte waren, dan boose Pausen, die met swijghen laten Christum te nie- te worden, ende aen Ghewinghesetten binden, ende met verdraeyde wtleggin- ghen vervalschen, ende met Pestilen- tialischen leven vermoorden. Ende hoe- wel de Christelicke Gemeynte is door | ||
[fol. 103r]
vesticht, ende door bloet vermeerdert, nochtans voeren sy nu de sake wt met den Sweerde, gelijck of Christus doot ware, die de zijne op zijn wijse mochte beschermen. Ende hoewel Oorloghe een sake so wreedt is, datse niet den men- schen, maer den Wilden dieren betaemt, ende so wtsinnich, datse de Poeten dich- ten van de Furien gesonden te worden, ende so schadelick, datse een gansche Peste der zeden over al inbrengt: ende so onrechtveerdich, datse van de alder- booste Roovers pleecht alderbest be- dient te worden: ende so Godloos datse geenssins met Christo overeen en coemt: nochtans laten sy alle andere dinghen, ende handelen dese alleenlick. Hier mach men oock sien stockoude mannen, die ionckhertighe sterckte bewijsen, ende noch costen ontsien, noch door arbeyt vermoeyt en worden, noch yet verschrict worden, oft sy schoon de Ghesetten, de Religie, de Vrede, ende al wat der men- schen regeringe aengaet, het opperste ne- derwaerts keeren. Ende daer en ghe- breken gheene gheleerde Pluymstrijc- kers, die dese openbare raserie, noemen Vyericheyt, Godsalicheyt, ende Stercheyt, bedenckende eenen wech, hoe yemant |
De Paus Julius de tweedde, een so ouden, doch so krijchgie- righen man, dat hy eenen yeghelijcken aen malcan- der histe. | |
|
[fol. 103v] mach het Sweert in zijns broeders le- den dwinghen, so dat niet te min die groote Liefde blijve, die een Christen zijnen naesten is schuldich wt Christi be- vel. Ick twijffele voorwaer noch, of sommighe Duytsche Bisschoppen hier toe een exempel hebben ghegeven, oft eer hier van een exempel genomen, de welcke eenvoudiger (oock den dienst, ende segheninghen, ende andere dier- ghelijcke Ceremonien verlatende) hen- selven ganschelick als Vorsten dragen, so seer dat zijt by na luyheyt ende onbe- tamelick achten voor eenen Bisschop, erghens dan in den strijdt Gode een stercke siele te offeren. Ende nu, den ghemeynen hoop der Priesteren, die achten ongheoorloeft te zijne, dat sy souden van de heylicheyt haerder voorgangheren afwijcken, ende veraerden, Helpe, hoe crijgelic strijden sy voor het recht der thienden, met Sweer- den, met geschut, met steenen, ende alder- ley aerdt der wapenen, hoe scherp sien sy hier toe, of sy yet connen wt der ou- den Schrijveren boecken trecken om het volcxken te verschricken, ende te ver- winnen datmen hen meer dan thiende schuldich sy. Maer hierentusschen en co- met hen in den sin niet, hoeveel alomme | ||
|
[fol. 104r] ghelesen wordt van den dienst, welcken sy wederom den volcke schuldich zijn te doen. Noch en worden niet vermaent, ten minsten door den gheschoren sop, dat een Priester behoort van alle be- gheerlickheden deser Werelt vrij te zij- ne, ende niet dan na Hemelsche dingen te staen. Maer dese soete menschen seg- ghen dat sy haren dienst eerlick gedaen hebben, als sy hare Gebedekens eenich- sins doorgemummelt hebben, waer van ick my, by Hercules, verwondere, of eenich God die hoort ofte verstaet, de- wijle sy selve by na die noch hooren noch verstaen, als zijse met den mont doorratelen. Maer dit is den Papen met den Leecken ghemeyn, dat sy alle wacker zijn tot den Oogst des profijts, ende niemant daer der Wetten onwetende en sy. Maer ist datter eenich last is, dat worpen sy voorsichtichlick op ander men- schen schouderen, ende gevent malcanderen over, ghelijck eenen Bal van hant tot hant. Want ooc de Wereltlicke Princen, ghelijck sy de deelen der regeringe des Rijcks den Stadthouderen bevelen, ende wederom de Stadthouder den Stadthou- dere overgheeft, also laten sy oock alle de oeffeninge der Godsalicheyt den slechten volcke over, van ootmoedicheyts wege. | ||
|
[fol. 104v] Het slechte volck wederom worpet op de ghene diemen noemt Gheestelicke, even ghelijck of sy met gheene Ghee- stelickheyt ghemeynschap en hadden, ghelijck of met de beloften des Doops gheheel niet bedreven en ware. Weder- om de Priesters die henselven noemen Wereltlick, ghelijck of sy tot de We- relt begheven waren, ende niet tot Chri- stum, schuyven desen last op de Regu- liere: de Reguliere wederom op de Mo- nicken: de Monicken van saechter Or- den, op de ghene die in strangher Orden zijn: ende alle gelijck op de Mendicanten: de Mendicanten op de Carthusianen, by de welcke alleenlick de Godsalicheyt begraven leyt, ende is so seer verbor- ghen, datmense nauwe te eenigen tijde can sien. Desgelijcx de Pausen overneerstich zijnde in den Gheltoogst, verworpen dien seer Apostolischen arbeydt op de Bisschoppen: de Bisschoppen, op de Pastooren: de Pastooren, op de Vica- rijsen: de Vicarijsen, op de Mendican- ten: Dese schuyvent wederom op die, die den Schapen sullen de Wolle scheeren. Maer ick en hebbe hier niet voorghe- nomen der Bisschoppen ende Prieste- ren leven te ondersoecken, op dat ick | ||
|
[fol. 105r] niet yemande en schijne met eenen Lof te verhalen, maer een Satyram te ma- Satyra was een Poetisch gescrifte, waer in de ghebreken der menschen opentlick ghe- straft, ende scherpelick ghescholden worden. ken: ende dat niet yemant en achte dat de goede Princen van my beschuldicht worden, dewijle ick de quade prijse. Maer dit hebbe ick met corte woor- den geroert, om dattet soude openbaer worden, dat gheen mensche en can lu- stichlick leven, ten sy dat hy tot mijnen Godsdienst sy begheven, ende dat ick hem gonstich sy. Want hoe soude dat connen geschieden, dewijle oock Rham- nusia selve, die de saken der menschen Rhamnusia was de Goddinne der Toor- nicheyt, die de Hooveerdighe ende Verachters anderer menschen strafte. Maer hier noemt hy de Fortune Rhamnusiam, de welcke (so men seyt) den Sotten gonstich is: Waer wt een gemeyn Spreeckwoort is, Hoe Sotter, hoe gheluckigher: ende hierenteghen is Rham- nusia altijts der Wijsen vyant geweest. Daer- om Sotades siende dat by na alle de Wijse droevighe eynden hadden, heeft wt verbol- ghentheyt geschreven: De Werelt heeft So- cratem ghemaeckt wijs te zijne: ende de Werelt heeft Socratem ellendichlick wech genomen: want hy is in de Ghevanckenisse gestorven, Fenijn drinckende. Diogenes is gestorven, rouwen Geernaert etende. Daer Eschilus schreef, is het gewelfsel op hem ghevallen. So- phocles etende het corenken eender Druyven, | ||
|
[fol. 105v] is verstict geworden ende vergaen: De Thra- cische honden hebben Euripidem verslonden: De Godlicke Homerus is van honger gestorven. gheluckigh maect, so seer met my eens is, dat sy altijts der Wijsen seer groot vyant gheweest sy, ende daerenteghen den Sotten (oock als sy sliepen) alle ghe- luck heeft toeghebracht. Ghy bekent dien Timotheum, den welcken oock Timotheus was de aldergheluckichste Leydtsman der Atheniensen, vanden welcken Suidas schrijft dat hem de Schilders afbeel- den, dat de Fortuyne hem, dewijle hy sliep, Steden in het Nette brachte: waer mede sy zijn Gheluck te kennen gaven. Hier wt is dit Spreeckwoort ghekomen, Des slapenders Nette vangt: het welcke geseyt wort van de ghene die sonder arbeyt ende neersticheyt ver- crijghen, al wat sy willen. Dese selve Timo- theus was oock ghebynaemt Geluckich, om dat hy meer gheluckich was dan Wijs. hier van een Bynaem ende een Spreeck- woort is ghekomen, Des slapendes nette vangt. Ende wederom: De Nacht- huyl vliecht. Hierenteghen de Wijse De Nachthuyl vliecht. Den ouden Athe- niensen was het vlieghen des Nachthuyls een gheluckich teecken der overwinninghe, om dat dese Vogel geacht was Minerve hey- lich te zijn, van de welcke men seyde, dat sy oock de quade raetslaghen der Atheniensen tot een goet eynde brachte. Hier wt als de sa- ke gheluckichlick ende na des herten wensch ghevalt, pleechtmen te segghen. De nacht- huyl vliecht. | ||
|
[fol. 106r] gaen dese Spreeckwoorden aen, Hy is in de vierde Mane gheboren, ende, Hy In de vierde Mane gheboren. Dit is een Spreeckwoort van de ghene die ongheluc- kichlick gheboren zijn, ofte die wt swaren ar- beyt, daermede sy anderen menschen voorder- lick zijn, selve geen voordeel en hebben. Want men seyt dat Hercules in sulcker Mane ghe- boren was, wiens leven was sonder alle Wel- lust, ende vol arbeyts. heeft een Seianisch Peert, ende Tolo- sanisch Gout. Maer ick late af Spreec- woorden te spreken, op dat ick niet en schijne de Schriften mijns Erasmi ghe- rooft te hebben. Hy heeft een Seianisch Peert. Dit wert voortijden gheseyt van de ghene die tot ellen- dicheyt ende wterste armoede gecomen waren. Hy heeft Tolosanisch Gout. Dit seyde men van de ghene die in seer swaer verdriet qua- men, ende op een nieuwe ellendige wijse ver- ginghen. Want doe de stadt Tolosa van Q. Cepione gerooft was, in welcker stadt Tem- plen veel Gouts was, alle die in die roovin- ghe Gout ghenaect hadden, die verginghen met een ellendich ende bitter eynde. So dan, op dat ick tot de sake we- derkeere, de Fortuyne heeft die lief die weynich wijs zijn, ende die stout zijn, ende dien dat Spreeckwoort behaecht, Den Teerlinck sy gansschelick gheworpen. Maer de Wijsheyt maect bevreest: daer- om siet ghy ghewoonlick dat de Wijse met Armoede, Honger, ende Roock te |
Den Teer- linck worpen is de sake der fortune overgeven. | |
|
[fol. 106v] doen hebben, ende veracht, ende sonder eere leven, ende ghehaet zijn: maer de Sotten hebben overvloedichlick Gelt, ende worden tot Polijtsche regeringen gheset: Int corte, sy bloeyen allesins. Want so yemant acht dattet geluckich sy den voornaemsten mannen te beha- ghen, ende onder die Gulden ende Be- peerelde Goden te wandelen, wat isser onnutter dan Wijsheyt? Ja wat is by dien aerdt der menschen seerder verdoemt? Ist datmen wil rijckdom ghecrijghen, wat sal doch de Coopman winnen, ist dat hy de Wijsheyt navolghende, den valschen eedt vermijdt? ist dat hy hem schaemt als hy in logen bevonden wort, ist dat hy die benoude becommernissen der Wijsen van Diefte ende Woecker een hayr acht? Ende ist dat yemant ghee- stelicke eere oft goet soeckt, daer toe sal een Esel ofte Buffel eer door dringen, dan een wijs man. Ist dat ghy door wel- lust beweecht wort, de ionge wijven (die hier van het meeste deel zijn) zijn met geheelder herten tot de Sotten beghe- ven: maer den Wijsen vlieden sy niet an- ders dan eenen Scorpioen. Ja oock al- le die willen wat lustigher ende vrolic- ker leven, die sluyten voornamelick den Wijsen buyten, ende laten liever toe wat | ||
|
[fol. 107r] Dier ghy wilt. Int corte, waer ghy u henen wendt, by Pausen, Princen, Rich- ters, Overicheyt, Vrienden, Vyanden, Groote, Cleyne: alle dinck wort wtge- richt, met ghereeden Ghelde: het welc- ke de Wijse also versmaedt, gelijck het seer pleecht van hem te vlieden. Maer dewijle mijn lof sonder mate ende eynde is, so moet nochtans mijn Oracie eenmael een eynde hebben. So dan, ick sal ophouden te spreken, maer als ick eerst met corte woorden sal ver- thoont hebben, datter oock groote Au- thoren gheweest zijn, die my beyde met hare gheschriften ende daden verclaert hebben: op dat ick moghelick niet en schijne sottelick my selven alleenlick te behaghen: ofte op dat de Juristen niet en segghen, dat ick niet en allegere. So dan, wy sullen allegeren, na haer exem- pel, dat is, niet tot den Propooste. Ten eersten, is dit allen menschen (oock door het wel bekende Spreeckwoort) seer se- ker, dat daer de veynsinge seer goet is, daer de sake selve niet en is. Ende daer- om wort dit Veers te rechte terstont den Kinderen geleert: Wel ter plaetse Sot- heyt veynsen, is de opperste Wijsheyt. Gist ghy nu selve wat grooter goet de Sotheyt sy, wiens bedrieghelicke scha- | ||
|
[fol. 107v] duwe ende navolginghe alleenlick so grootelick wort ghepresen by de Ghe- leerde. Maer veel rechtsinnigher wort van dat vette Swijn der cudde Epicu- Dit haelt hy wt Horatio, de welcke hemsel- ven noemt een vet Swijn, vander cudde Epicuri. ri bevolen datmen sal Sotheyt in den raet menghen, hoewel hy niet seer we- tenlick daer toe seyt dat sy sal cort zijn. Ende erghens, Het is lustich te rechter plaetse onwijs zijn. Wederom in een ander plaetse heeft hy liever wtsinnich ende onwetende te schijnen, dan wijs te zijne ende benout. Nu, by Homerum wort Telemachus (den welcken de Poete allesins prijst) dickmael ghenaemt on- verstandich: ende met desen bynaem (als die wat goets beduydt) plegen de Tra- gische Poeten ghemeynlick de ionghe- linghen, ende kinderen te noemen. Ende dat heylige boeck Ilias, wat begrijpet anders dan der sotten Coningen ende volcken hittighe roeringhe? Voort, hoe volcomen is den lof Ciceronis, Het is alomme vol Sotten. Want wie en weet niet, dat een yegelick goet so veel te be- ter is, hoe het wijder streckt? Maer moghelick zijn dese ghetuy- ghen by de Christenen cleyn gheacht: daerom laet ons oock (soo het u goet | ||
|
[fol. 108r] dunckt) met ghetuyghenissen der hey- ligher gheschriften onsen Lof versterc- ken, ofte (ghelijck de Gheleerde ple- ghen) funderen. Ten eersten begheeren wy van de Theologen, dat sy ons dit willen toelaten. Ten anderen, dewijle wy een sware sake aengaen, ende het en ware moghelick niet prijselick dat wy souden wederom Musas wt Helicone roepen tot so grooten wech, voorname- lick, dewijle de sake wat vreemder is van hen: so salt moghelick voegelicker zijn, te wenschen dat (so lange ick den Theo- logum spele, ende door dese Doornen gae) de Siele Scoti (de welcke doorni- gher is dan eenich Eghel) een weynich wt hare Sorbona come, in mijn herte, ende daer na wt vare waerse henen wil, oock tot de Galge. Och of ick mochte oock een ander aenschijn aennemen, ende Theologische cleedinghe hebben. Maer hierentusschen vreese ick dat yemant my sal van diefte beschuldigen, ghelijck of ick onser meesteren Kisten heymelick gherooft hadde, om dat ick so veel van der Theologen sake weet. Maer het en moet so groot gheen wonder schijnen, ist dat ick door so langhe gemeynschap die ick met de Theologen seer groot ge- bruyct hebbe, wat hebben aengenomen: |
Sorbona, is te Parijs de Theologi- sche Schole ghenaemt. | |
|
[fol. 108v] dewijle oock de Vijghenhouten God Priapus sommige Griecksche woorden heeft aengheteeckent ende behouden, dewijle zijn Heere las: ende dewijle de Lucianische Haen door lange gemeyn- schap der menschen, de menschelicke sprake wel gheconnen heeft. Priapus, is by de Poeten een God des gardens ofte Hofs, vanden welcken Horatius schrijft, dat hy was wt eenen Vijgenhouten Block gemaect. Dese leerde Griecx sprekent dewijl de Heere des Hofs Homerum las. Lucianus brengt in een ghespreck eenen Haen voort, die als een mensche can spreken. Maer nu come ick tot de sake met gheluckighen voorspoet. Ecclesiastes heeft gheschreven in het eerste Capittel, Der Sotten getal is sonder eynde. Als hy seyt, dat het getal is sonder eynde, schijnt hy niet alle menschen te begrijpen, wt- ghenomen sommige seer weynige, van de welcke ick niet en weet oftse yemant heeft connen sien? Maer dit belijdt Hie- remias vrijelicker int x. Capittel. Alle mensche (seyt hy) is Sot ghemaect van zijne wijsheyt. Hy schrijft alleenlic Go- de Wijsheyt toe, allen menschen de Sotheyt latende. Ende wederom een weynich opwaerts, De mensche en roe- me niet in zijne Wijsheyt. O beste Hie- remia, waerom en wilt ghy niet dat de | ||
|
[fol. 109r] mensche roeme in zijne wijsheyt? Te weten daerom (sal hy segghen) dat hy gheen wijsheyt en heeft. Maer ick keere wederom tot den Ec- clesiasten. Dewijle dese wtroept: Ydel- heyt der ydelheden, ende alle dinck is ydelheyt: wat meynt ghy dat hi anders ghevoelt heeft, dan (gelijck wy gheseyt hebben) dat het leven der menschen an- ders niet en is, dan een schouspel der Sotheyt? Hy heeft wonderlick den Ci- ceronischen lof bevesticht, vanden welc- ken hy met zijnen seer goeden rechte ge- sproken heeft, dat wy weynich te vooren verhaelt hebben: te weten, Het is alom- me vol Sotten. Wederom, die Wijse Ecclesiasticus, de welcke geseyt heeft: De Sot wort verandert gelijck de ma- ne: ende de Wijse blijft gelijck de Son- ne: wat gheeft hy anders te kennen, dan dat het gantsche menschelicke geslach- te dwaes is, ende dat den naem der Wijs- heyt alleen op Godt valt? Want sy leg- ghent wt, dat de Maen sy de mensche- licke nature: ende de Sonne, Godt de Fonteyne alles lichts. Hier mede stem- met ooc, dat Christus selve inden Evan- gelio seyt, datmen niemandt en moet Goet noemen, dan God alleen. Nu, ist dat een yegelic die niet wijs en is, Sot | ||
|
[fol. 109v] is: ende een yeghelick die goet is, oock wijs is, gelijck de Stoische leeren, so ist voorwaer noodich alle menschen onder de Sotheyt te begrijpen. Wederom seyt Salomon int. 15. Cap. De Sotheit is den Sotte een vruechde: openbaer- lick belijdende, dat sonder Sotheyt niet soete en is in het leven. Hier toe dient oock dit: Die de wetenschap vermeer- dert, die vermeerdert verdriet: ende in veel gevoelens, is veel onwille. Belijdt niet die goede Predicker dit selve open- baerlick int sevende Capittel? Het her- te der Wijsen is daer droefheyt is: ende het herte der Sotten is daer blijschap is. Ende hierom en wast hem niet ghe- noech de Wijsheydt te doorleeren, hy moeste daer toe oock ons leeren ken- nen. Ist datmen my cleyn geloove geeft, hoort zijns selfs woorden, de welcke hy heeft gheschreven in het eerste Capittel segghende: Ende ick hebbe mijn herte begheven om wijsheyt te weten, ende leeringhe, ende dwalinghe, ende Sot- heyt. In dese plaetse moetmen aenmerc- ken, dat dit tot den lof der Sotheydt dient, dat hy die heeft in de laetste plaet- se gheset. Die Predicker hevet ghescre- ven: ende ghy weet dat dese ordeninge by de Predikers is, dat die de eerste is | ||
|
[fol. 110r] in weerdicheydt, die de laetste plaetse houdt, ymmers ten minsten hier in het Evangelisch gbebot ghedachtich zijn- de. Maer dat de Sotheyt beter sy dan de wijsheyt, dat betuycht claerlick die Ecclesiasticus (wie hy oock sy) int het vierenveertichste Capittel: des welcken woorden ick, by Hercules, niet en sal voortbrenghen, eer ghy mijn inleydin- ghe met bequame antwoorde geholpen hebt, ghelijck die doen in Platone, die teghen Socratem disputeren. Welcke dinghen betamet meer te verberghen, die seldtsaem zijn ende dierbaer? Ofte die ghemeene ende oncostelick zijn? Wat swijcht ghy? Of ghy schoon veynst, soo antwoort doch dat Griecx Spreec- woort voor u. De watercruycke staet aen de dore. Ende op dat niemant dit Godtlooslick en verworpe, Aristoteles onser Magistren Godt verhaelt dit: Is yemandt onder u soo Sot, dat hy Peerlen ende Goudt wil inden wech laten? Ick en meyne dat niet, by Hercu- les, maer in de verborghenste binnen- ste plaetse des huys, ende dat en is niet ghenoech, in de alderbedeckste hoecx- kens der alderbest gewapenden kisten sluyt ghy sulcke dingen: ende den slijck laet |
De aerden va- ten staen open- baer, maer die van gout zijn of van sil- ver, sluytmen op. | |
|
[fol. 110v] ghy int openbare. Soo dan, ist dat het ghene dat costelicxt is, wort opgesloten: ende dat verachtelick is, wort wtgeset, ist niet openbaer, dat de Wijsheydt, de welcke hy verbiet te verbergen, een ver- achtelicker dinck is dan de Sotheyt, de welcke hy beveelt te verbergen? Hoort nu de woorden zijnder ghetuyghenisse: De mensche (seyt hy) is beter, die zijn Sotheyt verbercht, dan de mensche die zijn Wijsheyt verbercht. Wat? dat de Heylighe Schrifture oock den Sotten eenvoudicheyt des herten toeschrijft, daer hierentusschen de Wijse niemant en acht hem ghelijck te zijne. Want al- soo verstae ick dat Ecclesiastes seyt int thiende Capittel. Maer oock een Sot inden wech wandelende, dewijl hy on- wijs is, meynt dat alle menschen Sot zijn. Is dat niet een groote eenvoudic- heyt, dat yemant alle menschen hem ge- lijck acht, ende eenen yegelijcken zijnen lof mededeelt, hoewel niemant en is, die niet grootelick hemselven en verheft? Daerom en hevet oock so grooten Co- ninck deses Naems niet gheschaemt, als hy seyt int dertichste Capittel: Ick ben de Sotste aller mannen. Ende oock Paulus de groote Leeraer der Heyde- nen schrijvende tot de Corinthen, en be- | ||
|
[fol. 111r] kent den naem der dwaesheyt niet on- ghewillich: Ick spreke (seyt hy) als on- wijs, ick meer: even ghelijck oft schande ware in Sotheyt overwonnen te zijne. Maer hierentusschen schetteren tegen my sommighe, die wat Griecx connen, de welcke arbeyden om so veler Theo- logen deses tijts crayen oogen wt te ste- Die schijnt te willen der Crayen oogen wt- steken, die den alderscherpsienichsten het ghe- sichte benemen ende verduysteren, ofte die de dingen die de oude met groote eendrachticheyt hebben voor goet geacht, arbeyden te verwor- pen ende te niete te maken, ofte de oude ghe- leertheyt met eenen nieuwen vondt te ver- duysteren. ken, als sy hare Annotatien als eenen roock den anderen voor de oogen trec- ken. Van welcke Cudde, soo mijn Eras- mus niet de eerste en is, soo is hy voor- waer de tweede, den welcken ick dick- wils wt eerbiedinge noeme. O warach- tichlicke dwase allegatie (segghen sy) ende der Sotheyt weerdich. Den sin des Apo- stels is veel anders dan ghy droomt. Want hy en soect niet door dese woor- den te maken dat hy soude Sotter ghe- acht worden dan de ander Apostelen: maer doen hy gheseyt hadde, Sy zijn Dienaers Christi, ende ick oock: ende als roemende, hemselven ooc in desen deele | ||
|
[fol. 111v] den anderen ghelijck ghemaect hadde, so heeft hy als door een verbeteringhe daerby gheseyt: Ick meer: gevoelende, dat hy niet alleenlick den anderen Apo- stelen gelijck en was in de bedieninghe des Evangelij, maer oock wat meerder. Ende als hy wilde dat dit soude geacht worden alsoo waer te zijne, ende noch- tans niet en wilde de ooren daer mede als met een hooveerdich woordt verer- geren, so heeft hy dat met een voorwen- dinge der Sotheyt verhindert, seggen- de, Ick spreke onwijselick: want hy wis- te dattet der Sotten Previlegie is, dat sy alleen moghen de waerheydt sonder verergheren wtspoelen. Maer wat Paulus ghevoelt heeft, doe hy dit schreef, dat laet ic hem dispu- teren. Ick volghe die groote, vette, dic- ke, ende int ghemeen alderghepresenste Theologen, met de welcke, by Jupiter, de meeste menichte der Leeraren liever heeft te dwalen, dan met die Drietalige Daer zijn drie Talen, de Griecksche, La- tijnsche ende Hebreen, in de welcke alle con- sten ende wetenschappen gheleert worden, de welcke de oude soo nodich geacht hebben tot de Heylighe Schrift, dat oock in de Pau- selicke Decreten geboden is dese talen in de ghemeene Scholen te leeren, om dat sy ach- teden, dat sonder dese talen de verborgentheden der H. Schrifture niet en can verstaen worden. | ||
|
[fol. 112r] menschen wel te gevoelen. Ende niemant onder hen en acht oock die Griecksche niet meer dan Wouterloten ofte Kou- wen: voornamelick, dewijle een Eergie- rich Theologus (wiens naem ick wil- lens verswijghe, op dat onse Kouwen niet terstont dien Grieckxschen schimp op hem en worpen, De Esel aen de Lye- re) Meesterlick ende Theologelick de- se voornoemde Passage wtlegghende, van dier plaetse aen: Ick spreke onwij- selick, een nieu Capitel maect: ende (dwelc hy sonder seer groote Logicale Conste niet en conde doen) maect daer toe een nieuwe deelinge, de plaetse wtleggende op dese wijse, want ick sal zijn woorden verhalen niet alleenlic in Forma, maer oock in Materia. Ic spreke als onwijs, dat is, ist dat ick u schijne onwijs te zij- ne, als ic myselven met de valsche Apo- stelen verghelijcke, soo sal ick u min wijs schijnen als ick my boven hen set- te. Hoewel de selve weynich daer nae hemselven verghetende, valt op een an- der. Maer waerom bescherme ic my be- nouddelick met eens mans exempel, de- wijle dit het gemeyne recht der Theolo- gen is, dat sy den Hemel, dat is, de Heyli- ge Schrifture, gelijck een Vel wt recken: | ||
|
[fol. 112v] dewijle by Paulum de woorden der Heyligher Schrifture strijden, de welc- ke in hare plaetse niet en strijden (ist dat die vijftalighe Hieronymus yet is te ge- looven) als hy te Athenen den Titel des Altaers (welcken hy by gevalle gesien hadde) verdraeyt, tot een bewijsinghe des Christelicken gheloofs: ende de an- dere woorden achterlatende, die der sa- ke souden hinderlick geweest hebben, alleenlick twee van de laetste wt pluct, te weten, dese: Den onbekenden Gode: ende de selve verandert hy oock wat: want den gheheelen Titel luydt aldus: Den Goden Asie, Europe, ende Africe, den onbekenden ende vreemden Go- den. Nae dit Exempel (soo ick meyne) schueren de Theologen alomme hier ende daer vier of vijf woordekens af, ende (ist dattet noodich is) vervalschen oock de selve, ende schickense nae haer voordeel, hoewel het voorgaende ende navolgende, ofte niet tot de sake en die- nen, ofte oock daer teghen strijden. Ende dit doen sy met soo gheluckighe onbe- schaemtheit, dat dicwils de Theologen benijt worden van de Juristen. Want wat en soude hen nu niet geluckichlick vergaen, dewijle die groote (ick hadde byna den Naem wtgeclapt, maer vreese | ||
|
[fol. 113r] wederom dat Griecsche Spreecwoort) wt de woorden Luce heeft een meynin- ge wtghedruct, die also wel met den sin Christi overeen coemt, als het vyer met- ten watere. Want doen den wtersten noodt aenquam, in welcken tijde de goe- de onderdanen pleghen aldermeest ha- ren Patroonen by te staen, ende met wat hulpe sy connen, mede te strijden: Christus arbeydende om alle betrouwen sulcker hulpe den zijnen wt den sin te stooten, heeftse gevraecht of sy erghens eenich dinck hebben ghebreck gehadt, doe hyse hadde wtgesonden, niet alleen- lick niet voorsien van nootdruft des weechs, maer hadde oock hare voeten niet geschoeyt teghen de wreetheyt der doornen ende steenen, noch oock geen male gegunt, tegen den honger. Ende als sy versaecten dat sy eenich gebreck geleden hadden, seyde hi daer toe: Maer nu, wie sack ofte buydel heeft, die neme dien, desgelijcx ooc een male: ende diese niet en heeft, die vercoope zijn cleet, ende coope een Sweert. Dewijle de gantsche leeringe Christi niet anders in en druct, dan saechtmoedicheyt ende verdracht- saemheyt, ende verachtinghe deses le- vens, wien en ist niet claer, wat hy in de- se plaetse meynt? Te weten, dat hy wil | ||
|
[fol. 113v] zijne Sendtboden noch meer weerloos maken, op dat sy niet alleenlic de schoe- nen verachten ende de male, maer ooc bo- ven desen den rock afworpen, ende gant- schelic naect ende onverhindert den dienst des Evangelij aengaen: ende henselven van geenen dinge voorsien, dan van eenen sweerde: ende niet van dien sweerde daer mede de Roovers ende Moorders ruys- schen, maer vanden sweerde des Geests, dwelck tot in het binnenste des herten doordrengt, ende alle begeerten also een- mael afsnoeyt, dat hen nu niet ter herten en gaet, dan de Godsalicheyt. Maer ic bidde u, merckt doch waer dese heerlic- ke Theologus dit henen draeyt. Het Sweert legt hy wt dat het sy de bescher- minge tegen de vervolginge: ende dat de sack ofte buydel sy genoechsaem besor- ginge des noodtdrufts: even, gelijck of Christus zijn gevoelen veranderende, dat hy zijne Oratoren niet genoech Co- ninclick voorsien, wtghesonden hadde, nu wederriepe. Of, ghelijck of hy verge- ten hebbende dat hy gheseyt hadde dat sy sullen salich zijn, als hen oneere, schan- de, ende straffe aengedaen wort, verbie- dende den quaden te wederstaen: want de saechtmoedige sullen geluckich zijn, ende niet de wreede: Item, vergeten heb- | ||
|
[fol. 114r] bende dat hi hen hadde tot het exempel der musschen ende lelien geroepen, nu also gantsch niet gewilt en heeft dat sy sonder sweerdt souden wtreysen, dat hi bevolen heeft oock den rock te vercoo- pen om een sweert te coopen: ende liever heeft dat sy souden naect gaen, dan son- der sweert. Boven desen, ghelijck hy meynt dat onder den naem des sweerts, begrepen wort al wat dient om gewelt te wederstaen, also verstaet hy oock on- der den naem des buydels, al wat tot de noodtsakelicheydt des levens dient. Ende aldus worden van desen wtleg- gher des Goddelicken sins, de Aposte- len met lancen, bogen, Slingeren ende Bussen gewapent wtgeleyt, om den ge- cruysten te Predicken: ende boven desen, geladen met buydelen, overdecte kisten, ende packen, op dattet hen muegelic niet gelegen en sy wt de herberghe te gaen, anders dan eer sy het noenmael hebben gegeten. Ende dit en heeft ooc dien mensche niet beroert, dat Christus dit Sweert, dat hy so seer hadde bevolen te coopen, terstont bescheldende beveelt dat selve wech te steken: ende dattet noyt van monde en is ghehoort gheweest, dat de Apostelen Sweerden ofte Schilden ghebruyct hebben tegen der Heydenen | ||
|
[fol. 114v] ghewelt, tegen de welcke sy voorwaer souden sulcx ghebruyct hebben, hadde Christus also gevoelt, ghelijck dese wt- leght. Daer is een ander (den welcken ick wt eerbiedinge niet en noeme) die ghee- nen cleynen naem en heeft, de welcke wt de †Tenten die Habacuc meldet, seg- gende: De vellen Madian sullen ver- stoort worden, ghemaeckt heeft het vel des gevilden Bartholomei. Om dat de Tenten voormaels wt vellen zijn gemaect gheweest, daerom zijn sy vellen genaemt. Dit die Theologus niet wetende, heeft gemeynt dattet van menschen vellen ge- sproken was, ende hevet bediet op Bartholo- meum, des welckes vel (ghelijckmen seyt) is afghevilt gheworden. Ick selve hebbe niet lange vorleden geweest in der Theologen Disputatie (want dit doe ic dicwils) ende doe daer een versochte wat Autoriteyt der Heyli- ger Schrifture dat eyndelick ware, die beveelt de Ketters met den brandt te overwinnen, meer dan weder te winnen met Disputatie: Een oudt eernstich man die ymmers met den hoochmoet een Theologus was, antwoorde met groo- ter verbolgentheyt, dat den Apostel Pau- lus dese Wet heeft ghegheven, dewijle hy geseyt heeft: †Schuyt eenen Ketter- | ||
|
[fol. 115r] schen mensche, na dat hy eenmael ende andermael is vermaent gheweest. En- Dit woort, Schuyt, is int Latijn, Devi- ta, het welcke schuwen bediet: maer dewijle Vita, is te segghen, leven: ende De, beduyt Van, so heeft die Theologus het woort De- vita, verdrayt, ghelijck oft ware te segghen, het leven nemen. de doe hy die woorden dicwils wt don- derde, ende vele hen verwonderden, wat dien geschiet ware, ten eynde heeft hijt wtgheleyt, Datmen eenen Ketter moes- te wech doen wt den leven. Sommige hebben ghelachen, ende daer waren nochtans sommighe, den welcken die wtlegginge scheen geheel Theologisch te zijne. Maer doe sommige noch daer teghen stonden, is een cort verclarer, ende onwedersprekelick Autoor voort gecomen, segghende: Verstaet de sake. Daer is gheschreven, Ghy en sult den quaetdoender niet laten leven: alle ket- ters zijn quaetdoenders: Ergo, &c. Doe begonsten alle die daer waren diens men- schens vernuft te verwonderen, ende sy zijn in dit †gevoelen gegaen met voe- ten, de welcke oock met boeren schoe- nen gheschoeyt waren. Ende daer en quam niemanden inden sin, dat die wet de Waersegghers, Toovenaers, ende Swarte Constenaers aengaet, de welc- |
In een ghe- voelen gaen, is dat gevoe- len voor goet achten. | |
|
[fol. 115v] ke de Hebreen in hare tale noemen *Me- chashephim: anders moestmen over- spel ende Dronckenschap met der doot straffen. Maer ick arbeyde dwaselick om de- se dinghen te verhalen, de welcke so on- tallic zijn, dat se noch in Chrysippi, noch in Didymi boecken en souden connen vervaet worden. Dit alleenlick begeer ick te vermanen: dewijle dese dinghen dien Godlicken Magistren zijn gheor- loft gheweest, dattet my oock als eener Fijgenhouten Theologesse, is te verge- ven, ist dat ick niet alle dinghen op het Rechtsnoer geallegeert en hebbe. Chrysippus heeft ontallicke vele Boecken gescreven van Dialectica, vol ydele scherpsin- nicheden. Didymus Grammaticus heeft duysent boecken geschreven. Fijgenhout, is veracht ende onnut houdt. Maer nu keer ick ten eynde wederom tot Paulum, Ghy verdraecht geern de onwijse (seyt hy, sprekende van hemsel- ven.) Ende wederom, neemt my aen als eenen onwijsen: ende, Ic en spreke niet na Godt, maer na onwijsheyt. Wederom ergens: Wy (seyt hy) zijn Sot om Chri- sti wille. Nu hoort ghy van so grooten Autoor so grooten lof der Sotheyt. Wat, dat de selve ergens openbaerlic de sot- |
Exod. in 22. staet: Me- cassephde, Iho Tehhiae dat is, de To- versche en laet niet leven. | |
|
[fol. 116r] heyt gebiet, als een dinc dat voor al noo- dich is, ende seer tot de welvaert dient. So wie schijnt onder u wijs te zijne, die wor- de Sot, op dat hy wijs sy. Ende bi Lucam noemt Jesus de twee Discipelen Sot- ten, tot der welcker geselschap hy hem- selven inden wech voechde. Ic en weet niet of dat wonder schijnt, dat die God- licke Paulus oock Gode wat van de Sotheyt toescrijft. Dat Sot is in Godt (seyt hy) is wijser dan de menschen. Ende Origenes de wtlegger is daer tegen, dat ghy niet en muecht dese Sotheyt verstaen na der menschen meyninge: van welcken aerde dit is, Het woort des Cruyces is Sotheyt den genen die verloren gaen. Maer wat blijve ic te vergeefs sorchfuldelic dit met so veel getuychnissen leerende, dewijl in de H. Psalmen Christus selve spreect tot- ten Vader, seggende: Ghi weet mijn onwijsheyt. Ende het en is niet te vergheefs, dat de Sotten Gode so seer behaecht hebben: ic meyne het is daerom, dat gelijc de op- perste Princen quaet vermoeden ende haet hebben op die, die meer te wijs zijn (gelijc Julius op Brutum ende Cassium, hoewel hi den droncken Antonium niet en vreesde: ende gelijc Nero op Senecam, ende Dionysius op Platonem: ende hierentegen hebben sy lust aen grove ende slechte vernuften) | ||
|
[fol. 116v] also verworpt ende verdoemt oock Chri- stus altijts die Wijse, die op haer eygen Wijsheyt staen. Dat betuycht Paulus claerlic, als hy seyt: Dat Sotte der we- relt heeft God wtvercoren: ende als hy seyt dattet Gode behaecht heeft de weerelt door Sotheyt salich te maken, dewijle sy door wijsheyt niet en conde wederop ge- recht worden. Ja hy selve geeft dat selve genoech te kennen, als hy roept door den mont des Propheten: Ic sal de wijsheyt der Wijsen verderven, ende de voorsichticheyt der voorsichtigen sal ic verworpen. We- derom, als hy den Vader danct dat hy de verborgentheyt der salicheyt hadde voor de Wijse verborgen, ende den cleynen (dat is, den Sotten) geopenbaert. Want int Griec- sche voor cleynen is Nepiois, het welcke hy set tegen Sophois. Hier toe dienet, dat hy alom inden Evangelio de Phariseen ende Scriben ende Leeraers der Wet straft, ende het gemeen ende ongeleerde volc neer- stelic beschermt. Want wat is dat, Wee u ghy Scriben ende Phariseen, anders dan, Wee u ghy Wijse? maer aen kinderkens, vrouwen ende visschers schijnt hi alder- meest lust gehadt te hebben. Ja ooc wt de onredelicke Dieren, behaghen die Christo aldermeest, die alderveerst zijn van der Vossen Wijsheyt: waeromme |
Nepiois be- teeckent een seer ionc kint, ofte eenen die niet seer wijs en is. Sophos, is te segghen, wijs. | |
|
[fol. 117r] hy liever hadde op den Esel te sitten, hoewel hy (hadde hy gewilt) hadde mo- ghen sonder hinderen oock op eenen Leeu sitten. Ende de heylighe Gheest is niet in eens Arents ofte Wouwen, maer in eender Duyven ghedaente af- ghedaelt. Boven desen wort dickmael van Herten ende Hinden, ende Lamme- ren in de Schriftuere ghemeldet. Hier toe worden oock de ghene die God tot het eewighe leven heeft geroepen, Scha- pen ghenaemt: welck ghedierte het al- der onwijste is, oock na het ghetuyge- nisse des Aristotelischen Spreecwoorts, namelick Schaepszeden, het welcke hy vermaent van de Sotheyt dier Beesten ghenomen te zijne, ende voor een La- sterwoort gheseyt te worden op Sotte ende Onverstandighe menschen. Ende Christus belijdt hemselven deser Cud- de een Herder te zijn: Ja hy heeft oock lust ghehadt aen den naem, Lam, als hem Joannes toonde, segghende: Siet, het Lam Gods: waer van veel ghemeldet wort in de Openbaringhe Joannis. Wat roepen dese dinghen, anders dan dat alle menschen Sot zijn, oock de Godsalighe? ende dat oock Christus selve om de Sotheyt der menschen te hulpe te comen, doe hy de Wijsheyt des | ||
|
[fol. 117v] Vaders was, nochtans eenichsins is dwaes geworden, als hy des menschen natuere aengenomen hebbende, is ghe- vonden in ghedaente als een mensche? ghelijck hy oock sonde is gheworden, om de sonden te ghenesen. Ende hy en heeftse niet willen anders genesen, dan door sotheyt des Cruyces, door de on- gheleerde grove Apostelen, den welcken hy neerstichlick Sotheyt beveelt ende verschrickt van Wijsheyt, als hyse ver- wect door het exempel der kinderen, le- lien, mostaertzaet, ende musschen, de welcke dinghen zijn sonder verstant ende sinnen, ende leven alleenlick na de ley- dinge der natuere, sonder conste ende sorghe. Boven desen als hy hen verbiet sorchfuldich te zijne hoe sy souden by de Presidenten spreken, ende als hy verbiedt de tijden oft wijlen der tijden te onder- soecken, te weten, om dat sy niet en sou- den betrouwen op hare eyghen voor- sichticheyt, maer souden met gansche herten op hem staen. Hier toe dient oock dat God die schepper der Werelt ver- biedt dat sy niet en souden eten van den boom des wetenschaps, even ghelijck of de wetenschap ware fenijn der ghe- luckicheyt. Hoewel Paulus straft ooc opentlick de wetenschap als die op- | ||
|
[fol. 118r] blaest ende schadelick is. Den welcken de heylighe Bernardus navolghende (so ick meyne) beduydt dien berch (op welcken Lucifer synen stoel gheset had- de) dattet sy de berch des wetenschaps. Moghelick en is oock dit Argument niet voorby te gaen, dat de Sotheyt oock by de Goden aenghenaem is, dewijle haer alleenlick verghevinge der feylen wort ghegheven, den Wijsen en wort niet vergheven. Daerom, die om ver- ghevinghe bidden, hoewel sy wetende ghesondicht hebben, gebruycken noch- tans de voorwendinghe der Sotheyt. Want aldus verbidt Aaron de straffe zijnder suster, int boec der Tellinge (so ick wel onthoude) Ick bidde u mijn Heere, en legt ons dese sonde niet op, de welcke wy Sottelick ghedaen hebben. Aldus verbidt oock Saul zijn schult by David. Want (seyt hy) het is openbaer, dat ick sottelick gedaen hebbe. Weder- om David selve smeect aldus den Hee- re: Maer ick bidde u Heere, dat ghy de ongerechticheyt dijns dienstknechts wech neemt, want wy hebben sottelick gedaen: even gelijck of hy geen vergevinge en soude vercregen hebben, ten ware dat hy Sotheyt ende onwetenheyt voorwende. Maer dit dwingt scherpelicker, dat Christus |
Int boeck Numeri. | |
|
[fol. 118v] in het Cruyce doe hy voor zijne vyan- den badt, segghende, Vader, verghevet hen: en heeft geen ander onschult voor- ghewent, dan de Onwetenheyt: Want (seyde hy) sy en weten niet wat sy doen. Op dese selve wijse Paulus tot Timo- theum schrijvende. Maer daerom (seyt hy) hebbe ick de barmherticheyt Gods vercregen, om dat ickt onwetende ghe- daen hebbe in ongheloovicheyt. Wat is dat, Ick hebbet onwetende gedaen, anders dan, ick hebbet door Sotheyt ghedaen, ende niet door boosheyt? Wat is dat? Daerom hebbe ick barmhertic- heyt vercregen: anders dan, Ick en sou- de gheen barmherticheyt ghecrijghen, ware ick niet door de voorsprake der Sotheyt aenghepresen? Voor ons doet oock de Gheestelicke Psalmschrijver, de welcke my te zijnder plaetse niet en is inden sin ghecomen: De feylen mijn- der ionckheyt ende mijne onwetenhe- den en weest niet ghedachtich. Ghy hoort welcke twee dinghen hy voor- wendt, te weten, de ioncheyt, der welc- ker ick altijts pleghe een ghesellinne te zijne: ende onwetenheden, ende die int ghetal van vele, om dat wy souden de groote cracht der Sotheyt verstaen. Ende op dat ick dinghen die oneyn- | ||
|
[fol. 119r] delick ende ontallick zijn, niet voorder en verhale, maer teender summa seg- ghe. De Christelicke Religie schijnt gan- schelick eenighe maechschap te hebben met der Sotheyt, ende gheenssins met der Wijsheyt overeen te comen. Ist dat ghy wilt van deser sake bewijsinghen hebben, so aenmerct ten eersten dit, dat de kinders, oude menschen, wijven, ende dwase, boven andere menschen de hey- lighe ende religiose dinghen lief hebben, ende daerom altijts aldernaest de Ou- taren zijn, te weten, alleenlick door de drenghinghe der natuere. Boven desen siet ghy dat de eerste Autoren der Reli- gie wonderlick de slechticheyt lief had- den, ende seer strenge vyanden der Let- terconsten waren. Ten laetsten en schij- nen geene Sotten onwijser te zijne, dan die, die door den brant der Christelicker Godsalicheyt eenmael zijn ganschelick aenghegrepen: So seer verquisten ende verdoen sy het hare, vergheten het on- ghelijck, laten henselven bedriegen, heb- ben gheen onderscheyt tusschen Vyan- den ende Vrienden, schuwen Wellust, voeden henselven met Vasten, Waken, Weenen, Arbeydt, ende Versmaedtheyt, hebben de walghe van het leven, wen- schen seer om de doot. Int corte, sy schij- | ||
|
[fol. 119v] nen in alle Ghemeyn ghevoelen gans- schelick onghevoelich te zijne, ghelijck of de Siele erghens leefde dan in den lichame. Het welcke voorwaer, wat ist anders dan Sot zijn? Hoe veel te min moet dat wonder schijnen, dat de Apostelen zijn gheschenen van Mo- ste droncken te zijne, ende dat Paulus Festo den Richtere scheen wtsinnich te zijne. Maer dewijle wy eenmael de Leeu- wenhuydt hebben aengedaen, welaen laet ons oock dit leeren, dat de gheluc- kicheydt der Christenen, de welcke sy met soveel arbeydts soecken, anders niet en is dan een aerdt der wtsinnich- eyt ende sotheyt: Laet de woorden on- benijdt, ende overlegt liever de sake selve. Nu, ten eersten comen de Chri- stenen by na hier in met de Platoni- sche overeen, te weten, dat de Siele sy inghesoncken ende ghebonden met de Banden des Lichaems, ende door des Lichaems grovicheyt verhindert wordt, dat sy niet en can de dinghen die wa- rachtichlick zijn, aenmercken ende ghe- bruycken. Daerom beschrijft Plato, dat de Philosophie sy een bedenckin- ghe des doodts, om datse den Gheest van de sienlicke ende lichamelicke din- |
Plato van de siele. | |
|
[fol. 120r] ghen af leydt, het welcke oock de doot doet. Daerom so langhe de Siele de instrumenten des Lichaems wel ghe- bruyckt, so langhe wordt sy genaemt, wel besindt. Maer als sy (de Banden nu ghebroken zijnde) arbeyt om haer- selven tot vrijheydt te brenghen, ende soeckt als wt de Ghevanghenisse te vluchten, dan noemen zijse wtsinnich. Ende ist dat dit moghelick gheschiedt door sieckte ofte ghebreck der instru- menten, dan ist ganschelick na eens yeghelicx ghevoelen wtsinnicheyt. Ende nochtans sien wy dat oock dese aerdt der menschen toecomende dingen voor- seyt, verscheyden Talen ende Letter- consten weet, die sy te voren noyt ghe- leert en hebben, ende ganschelick wat Godlicks schijnt te hebben. Ende dat gheschiet sonder twijffel daer door, dat de Siele wat vrijer zijnde van de be- smettinghe des lichaems, beghint haer aengeboren cracht te verthoonen. Ick meyne dat dit oock de selve oorsake is, waerom dit selve den ghenen die teghen de aencomende doodt arbey- den, pleecht te gheschieden, dat sy als van den Gheest aengheblasen zijnde, sommighe wonderlicke dinghen spre- ken. Wederom als dat geschiet door de | ||
|
[fol. 120v] neersticheyt in Godsalicheyt, so en ist mogelick de selve aerdt der wtsinnicheyt niet, maer is nochtans so seer ghelijck, dat het meeste deel der menschen dat achten enckel wtsinnicheyt te zijne, voor- namelick, als weynighe menschelkens met gheheel haer leven vanden ganschen hoop der menschen schillen. Daerom pleecht hen toe te comen, dat ick meyne na dat dicht Platonis dien te gheschie- Plato in het sevende boeck der Policie, schrijft dat de menschen die de Godlicke ghe- daenten ende Gheestelicke dingen, de welcke warachtichlick zijn, verlatende, niet anders dan lichamelicke dinghen ende schaduwen der warachtigher dinghen en verwonderen, zijn ghelijck blinde ende droomende menschen, die in een Hol onder de aerde sitten, ende met ha- re ghesintheden zijn ghebonden. Ende na dat hy dat Hol heeft beschreven, seyt hy. Waert dat een wt die sloordische menschen die in het Hol zijn, door de scherpe ende steyle Steen- clippen opwaers ghetrocken worde, ende in den Hemel saghe, de Sonne, ende andere wa- rachtighe dinghen: ende also daer na wederom tot zijn oude Hol wederkeerde: hy soude son- der twijffel meynen dat die, die onder de gene die in het Hol sitten, in opperste eere zijn, seer ellendich waren. Boven desen seyt hy dat dese die wedergecomen ware in het Hol, niet sien en soude, om dat hy wt de seer luchtighe Sonne soude haestichlic in de seer diepe duy- sternissen ghecomen zijn: ende dat hy daerom der schaduwen niet en soude sien, soude ter- stont als hy begonde van de warachtige din- | ||
|
[fol. 121r] ghen te spreken, ghelijck als een Sot, ende ver- leydt mensche, van alle die in het Hol zijn, be- spot, ende verstooten worden. den, die in het Hol gebonden zijnde, de ghedaenten der dingen verwonderen: ende dien verloopere, die wederkeerende in het Hol, vercondichde dat hy warach- tighe dinghen ghesien hadde, ende dat de andere verre bedroghen waren, de welcke gheloofden datter niet anders en was dan de ellendige schaduwen der dingen. Want dese Wijse heeft mede- lijden, ende beweent dier menschen wt- sinnicheyt, die in so groote dwalinghe zijn. Ende die wederom, bespotten ende verworpen desen als eenen wtsinnigen. Also oock het ghemeyn volck verwon- dert ende verheft aldermeest de dingen die lichamelick zijn, ende meynt by na dat daer gheen ander dingen zijn. Hier- enteghen de Godsalighe verachten alle dinck so veel te seerder, hoe het den vlee- sche naerder coemt, ende worden gheheel tot de aenmerckinge der onsterffelicker dinghen ghetrocken. Want die andere gheven den rijckdomme de eerste stede, de naeste den goeden des lichaems, de laetste laten sy der siele: de welcke noch- tans sommighe gelooven datse niet en sy, om datse met ooghen niet gesien en |
Goeden des lichaems, zijn schoonheyt, sterckte, &c. | |
|
[fol. 121v] wort. Hierenteghen de Godsalige stue- nen eerst gheheel op God, die de een- voudichste aller dingen is: na desen ende nochtans †daer in dat dien aldernaest coemt, te weten, de siele: de besorginge des Lichaems verachten sy: ende den rijc- dom versmaden ende schuwen sy gan- schelick als Dreck. Ofte ist dat sy be- dwonghen worden sulcx yet te hande- len, so doen sy dat met beswaringhe ende verdriet, sy hebbent ghelijck of zijt niet en hadden, ende besittent ghelijck of zijt niet en besaten. Daer zijn oock in alle dinghen trap- pen, waerin onder dese groot onder- scheyt is. Ten eersten, de sinnen, hoewel sy alle met den Lichame gemeynschap hebben, nochtans zijnder sommighe die grover zijn, als tasten, ofte ghevoe- len, hooren, sien, riecken, smaken: ende sommighe wijder vanden Lichame ver- scheyden, als de gedachtenisse, het ver- stant, ende de wille. So dan, waer toe haer de Siele strect, daer in is sy crach- tich. Ende dewijle alle de cracht der Siele des Godsalighen haer bestreckt tot die dinghen die van de grofste sin- nen aldervreemst zijn, so worden sy in dese als onghevoelich ende beestelick. Maer daerenteghen vermach het ghe- |
Namelick, In God. | |
|
[fol. 122r] meyn volck veel hierin, ende in die an- dere seer weynich. Hier wt comet dat wy hooren dat sommighen Godlicken mannen gheschiet is, dat sy Olie voor Wijn ghedroncken hebben. Dit is Bernardo gheschiet: Want doe hy op eenen tijt seer neerstichlick (ghelijck zijn ghewoonte was) de heylighe Schriftuere be- dacht, ende dorstich zijne, een Cruycke vol Olie by aventuere ghesien hadde, so heeft hy daer wt ghedroncken, niet gevoelende dattet Olie was. Daer na doe een broeder tot hem ghecomen zijnde, hem vraechde, waerom hy den mont met Olie besmeert hadde (want daer was noch wat Olie aen zijnen mont ende kin- ne hanghende) so heeft hy lange verwondert geweest, waer van hy met Olie besmet was, ende ten eynde so is hem in ghedachtenisse ghecomen, dat hy wt de Cruycke ghedronc- ken hadde. So dan, in de Cruycke siende, be- vant hy datse vol was, niet Wijns, gelijck hy meynde, maer Olijs. Wederom, in de beweghinghe des ghemoets hebben sommige meer ghe- meynschaps met den groven Lichame, als oncuyssche begheerte, begheerte van spijse ende dranck, toornicheyt, hoovaerdicheyt, nijdt: teghen dese heb- ben de Godsalighe onversoenlicken strijdt: hierentegen het ghemeyn volck meynt dat sonder dese gheen leven en sy. Boven desen, zijn daer sommi- ghe beweghinghen in henselven, noch | ||
|
[fol. 122v] goet, noch quaet, ende als natuerlick, ghelijck de liefde tot zijn Vaderlant, ende Kinders, ende Ouders, ende Vrienden. Sulcken beweghinghe schrijft het ghe- meyn volck wat toe. Maer de Godsa- lighe arbeyden oock om dese wt te roeyen wt den ghemoede, ten sy dat sy tot dat opperste deel des gemoets opclimmen, so dat sy nu den Vader lief hebben, niet als eenen Vader, (want wat heeft hy ghegenereert anders dan het Lichaem? hoewel dat selve coemt van Gode den Vader) maer als eenen goeden man, ende in den welcken lichtet het beelt diens op- persten Gheests, den welcken alleen, sy het opperste goet noemen, ende buyten den welcken sy seggen dat gheen dinck en is te beminnen noch begheeren. Na desen selven Reghel, meten sy oock alle andere wercken des levens, so dat sy al- omme het ghene dat sienlick is, hoewel het niet ganschelick en is te verachten, nochtans veel min achten dan het ghe- ne dat niet en kan ghesien worden. Ende sy seggen dat oock in de Sacramenten, ende in de wercken der Godsalicheyt, lichaem ende Gheest gevonden wort. Ghelijck in het vasten, en achten zijt niet seer dat yemant hemselven onthoudt van vleesch ende Aventmael (het welcke het | ||
|
[fol. 123r] ghemeyn volck acht een volcomen va- sten te zijne) ten sy dat hy oock mede wat van zijne begheerten vermindere, op dat hy den thoorn ende hoovaerdicheyt min toelate dan hy ghewoon is: ende op dat de Geest als nu min verladen zijnde vanden last des lichaems, arbeyde na de smake ende ghebruyck der Hemelscher goeden. Desghelijcx oock in het Nacht- mael, hoewel het (segghen sy) niet en is te verachten dat met de Ceremonien gedaen wort, nochtans is dat in henselven of weynich nut, ofte oock schadelic, ten sy dat het ghene dat gheestelick is, daer toe come, te weten, het gene dat met die sienlicke teeckenen voor ooghen gheset wort. Nu, daer wort voor ooghen geset de doot Christi, de welcke de menschen behooren met temminge, wtblussinge, ende als begravinge der ghesintheden des lichaems wt te drucken, op dat sy tot nieuwicheyt des levens wederopstaen, ende op dat sy een met hem, ende oock een onder malcanderen mogen worden. So dan, dit doet ende bedenct de God- salighe. Hierenteghen de gemeyn man gelooft dat de Sacrificie niet anders en sy, dan by de Altaren te zijne, ende dat opt aldernaeste, ende het gheluyt der woorden hooren, ende andere diergelijcke Ceremo- | ||
|
[fol. 123v] nikens sien. Ende niet alleenlick in de- se dingen die wy tot een Exempel heb- ben voorgheset, maer ooc eenvoudich- lick in het gansche leven schuwt de Godsalighe die dinghen, die met den Lichame ghemeynschap hebben, ende wordt ghetrocken tot eewighe onsien- licke Gheestelicke dinghen. Daerom, de wijle tusschen dese ende die, seer groot verschil is in alle dingen, so gheschiet, dat sy malcanderen schijnen wtsinnich te zijne. Hoewel dit woordt beter ende rechter van de Godsalighe gheseyt wort, dan van den ghemeynen man, na mijn ghevoelen. Het welcke claerder sal worden, als ick (gelijck ick beloeft hebbe) sal met corte woorden be- wesen hebben, dat den oppersten loon niet anders en is dan een wtsinnicheyt. Ten eersten dan, achtet dat Plato doe alreede sulcx wat ghedroomt heeft, doe hy schreef dat de raserie der ghenen die minnen, sy de aldergheluckichste. Want wie seer mint, die en leeft nu niet in hem- selven, maer in het ghene dat hy mint: ende hoe hy voorder van hemselven wijct, ende tot dat coemt, dat hy mint, so veel te meer ende meer is hy verblijdt. Ende als de Siele soect van den Licha- me te reysen, ende zijne instrumenten | ||
|
[fol. 124r] niet wel en ghebruyct, dat moecht ghy sonder twijffel wel raserie noemen. An- ders wat wil dat wesen dat sy oock int gemeyne seggen, Hy en is by hemselven niet: ende, Keert wederom tot u selven: ende, Hy is tot hemselven wederghecomen. Nu, hoe de Liefde volmaecter is, so veel is de raserie grooter ende gheluckiger. So dan, hoedanich sal dat Hemelsch le- ven wesen, tot het welcke de Godsali- ghe Sielen so seer soecken te comen? Te weten, de Siele sal het vleesch ver- slinden, als die stercker ende een overwin- ner is. Ende dat sal sy daerom te lichtelic- ker doen, eensdeels om dat sy nu voor- tijden in den leven heeft het lichaem tot sulcke veranderinghe gereynicht ende vercleynt. Daer na sal de Siele van dien Gheest wonderlick verslonden worden, als die onmatichlicke vele machtigher is: so dat nu de geheele mensche sal buy- ten hemselven zijn, ende en sal op geen ander wijse gheluckich zijn, dan dat hy buyten hemselven gheset zijnde, sal wat onwtsprekelicks †lijden van dien, die dat opperste goet is, die alle dinck tot hem treckt. Nu, hoewel dese gheluckicheyt dan eerst volmaect vercregen wort, als de Sie- len hare voorleden lichamen weder aenge- |
†dat is, als eenen lijdet dat men alle goet doe, is so veel als ghe- bruycken. | |
|
[fol. 124v] nomen hebbende, sullen met onsterffe- lickheyt begaeft worden: nochtans de- wijle der Godsaligen leven niet anders en is dan een bedenckinghe, ende als een schaduwe, diens toecomenden levens, so comet dat sy oock diens loons eenige smake oft ruecke ghevoelen. Ende hoe- wel dit een het alderminste druppelken is, aengaende de Fonteyne der eewiger gheluckicheyt, nochtans gaet dat verre alle wellusten des lichaems te boven, wanneer oock alle vruechden aller men- schen in een ghebracht worden. So seer veel beter is het geestelicke dan het vlee- schelicke, ende het onsienlicke dan het sienlicke. Dit ist sonder twijffel dat de Prophete beloeft, segghende: Het en is met ooghen niet gesien, noch met ooren ghehoort, noch in des menschen herte ghecomen, dat God bereydt heeft den ghenen die hem lief hebben. Ende dit is het deel Marie, het welcke door de ver- anderinghe des levens niet en wordt wech ghenomen, maer volmaeckt. So dan, die dit hebben connen ghevoelen (het gheschiet seer weynighen) die heb- ben wat dat der wtsinnicheyt seer ghe- lijck is: Sy spreken sommighe dinghen die niet ghenoech overeen en comen, ende dat niet op menschelicke wijse, | ||
|
[fol. 125r] maer gheven gheluyt sonder verstant. Boven desen veranderen sy dickwils gheheel de ghedaente des mondts. Nu zijn sy vrolick, nu mistroostich, nu weenen, nu lachen, nu versuchten sy: In summa, sy zijn warachtelick geheel buyten henselven. Ende terstont als sy zijn wederom tot henselven gecomen, so segghen sy dat sy niet en weten waer sy geweest zijn, of inden lichame, of buy- ten den lichame, wakende oft slapende, wat sy ghehoort hebben, wat sy ghesien hebben, wat sy geseyt hebben, wat sy ge- daen hebben, dat en zijn sy niet gedach- tich, anders dan als door een wolcke ofte droom: alleenlick dat weten sy, dat sy de aldergeluckichste waren, doen sy alsoo wtsinnich waren. Daerom wee- nen sy, omdat sy zijn wijs gheworden, ende en hadden geen dinck liever, dan met sulcken aerde der wtsinnicheyt ee- wichlick wtsinnich te zijn. Ende dit is een cleyn smaecxken der toecomender geluckicheyt. Maer ick ben nu langhe (my selven vergeten hebbende) over de palen ghe- sprongen. Hoewel, ist datter yet schijnt te dertelick oft clapperlick ghesproken te zijne, so denckt dattet de Sotheyt en- de oock een wijf gesproken heeft: maer | ||
|
[fol. 125v] nochtans hierentusschen ghedenct dat Grieckx Spreecwoort, Dickwils heeft oock een Sot man bequame dinghen ghesproken: ten sy dat ghy mueghelick meynt, dat dit de wijven niet aen en gaet. Ick sie dat ghy de Sluytreden ver- wacht: maer ghy zijt veel te Sot, ist dat ghy meynt dat ick oock noch ghedach- tich ben wat ick gheseyt hebbe, dewijle ick soo groot een mengsel der woorden hebbe wtgestort. Dat is een out Spreec- woort, Ick hate eenen ghedachtighen mededrincker: Dit is een nieu, Ick ha- te eenen gedachtigen hoorer. Daer- om, O ghy vermaerde Priesters der Sotheyt, vaert wel, be- wijst dattet u behaecht, leeft, ende drinct. Eynde der Sotheyt Erasmi. |
| A. | ||
| APollo in Delo gheboren, | Folio. 15. 71 | |
| Apedia, is onverstant. | 16. | |
| Anoia, wtsinnicheyt. | 16. 18. | |
| Alpha, ende Omega. | 17. | |
| Acarnisce Swijnen wie. | 22. | |
| Aurora, veriongt. | 23. | |
| Athe. | 26. 71. | |
| Atelle. | 26. | |
| Argos. | 31. | |
| Archilochus. | 34. | |
| Aristophanes. | 35. | |
| Amphion. | 38. | |
| Aristoteles. | 41. | |
| Alle dinghen hebben twee aensien. | 43. | |
| Alle creaturen met het zijne te vreden, | ||
| behalven de mensche. | 53. | |
| Alckemisten. | 60. | |
| Anathemata, wat. | 63. | |
| Aediles, wat. | 64. | |
| Academici. | 68. | |
| Acipenser een visch, wat. | 69. | |
| Apelles. | 69. | |
| Argus. | 74. | |
| Amaricinum. | 76. | |
| Aragires [lees: Anagyres], een cruyt. | 82. | |
| [fol. 126v] | ||
| Aenbidden. | 85. | |
| Aerden vaten staen int openbaer, maer | ||
| gulden vaten sluytmen op. | 110. | |
| B. | ||
| Bacchus den wijn Godt. | 16. | |
| Brabanders, hoe ouder hoe sotter. | 22. | |
| Bacchus Beelde gheeert, hoe. | 23. 24. | |
| Bruti. | 37. | |
| Beelt eens rechten Wijsen. | 47. | |
| Bijen gheluckich. | 53. | |
| Betrouwen op dienst der Heylighen. | 62. | |
| Begravenisse. | 64. | |
| Boecken schrijvers. | 78. | |
| Bisschoppen. | 99. | |
| C. | ||
| Comedie, wat. | 24. | |
| Cicero. | 58. | |
| Cresus. | 58 [= 59]. | |
| Cardinalen. | 100. | |
| Comedia, een Schouspel. | 4. | |
| Claudius wilde Godt zijn. | 4. | |
| Cumanische ezel, wat. | 9 [ook: 76]. | |
| Cruepel Smit, wie. | 15. | |
| Costelicke Cruyden. | 16. | |
| Circe, verandert menschen. | 22. | |
| Cupido, is een kint. | 23. 31. | |
| Cucurra, wat. | 32. | |
| Crijch, door Sotheyt. | 34. | |
| [fol. 127r] | ||
| Cato. | 37. | |
| Cicero. | 37. | |
| Chiron. | 48. | |
| Cooplieden. | 74. | |
| Cumanischen Ezel. | 76 [ook: 9]. | |
| Coningen der Persen seer rijcke. | 78. | |
| Camarina, wat. | 82. | |
| Christus vanden Sophisten afgemaelt. | 94. | |
| Chimeram, wat. | 95. | |
| Crayen oogen wt steken. | 111. | |
| Crysippus schreef veel Boecken. | 115. | |
| D. | ||
| Democritus bespot alle dinck. | 3. 42. | |
| Decore persone, wat. | 9. | |
| De Ape in purper, wat. | 13. | |
| Dingen van cleyner weerden. | 16. | |
| Diana. | 26. | |
| Disch dienaers | 29. | |
| Die veel haet, wort ghehaet. | 30. | |
| Demosthenes. | 37. | |
| Dit leven een Schouspel. | 45. | |
| Diogenes. | 48. | |
| Dialectica. | 51. | |
| Dire, drie Goddinnen. | 58. | |
| Dit Boeck, waert henen wil. | 68. | |
| Duyster Weerelt. | 68. | |
| Dieven. | 75. | |
| Dodones, wat. | 80. | |
| Drie Argumenten. | 81. | |
| [fol. 127v] | ||
| Drie talen, Grieckx, Latijn ende Hebreeusch. | 111. | |
| Didymus, Grammaticus. | 115. | |
| E. | ||
| Ezels langhe ooren. | 14. | |
| Echt, waer door sy bestaet. | 18. | |
| Endimion. | 26. | |
| Esopus. | 31. | |
| Elck mishaecht het zijne. | 32. | |
| Elisium, wat. | 57. | |
| Euclides. | 65. | |
| Eyghen liefde. | 66. | |
| Een arm hantwercker. | 70. | |
| Exclamatio. | 95. | |
| Edelinghen. | 98. | |
| Exodi. 22. vanden Toovenaers wtgheleyt. | 115. | |
| F. | ||
| Fabel van de Craye. | 9. | |
| Fabel vanden Ezel. | 13. | |
| Flora. | 24. | |
| Fabel vanden buyck ende leden. | 38. | |
| Forme aller dingen. | 46. | |
| Furie, wat. | 61. | |
| Fabel van Bernhardo. | 63. 122. | |
| Flatteringhe. | 66. | |
| Febris. | 71. | |
| Fabelen van twee Sterrekijckers. | 81. | |
| Fabel van eenen Haen. | 108. | |
| Fijgenhout veracht. | 115. | |
| [fol. 128r] | ||
| G. | ||
| Gryllus, verkeert in een Swijn. | 5 [ook: 53]. | |
| Gorgones. | 24. | |
| Geen geselschap sonder Sotheyt. | 32. | |
| Gracchi. | 37. | |
| Ghemeynte door waen geregeert. | 40. | |
| Ghemeyn volck een groote beeste. | 41. | |
| Grammatica. | 51. 76. | |
| Gallum. | 53. | |
| Gryllus. | ibid. [ook: 5] | |
| Gigantes. | 54. | |
| Gods Woort alleen, sluyt alle monden. | 68. | |
| Gelt, het snootste. | 75. | |
| Gouden tack. | 76. | |
| Gramschap. | 76. | |
| Ghenade, hoe. | 85. | |
| Gods hoochste name. | 89. | |
| Goeden des lichaems. | 121. | |
| H. | ||
| Hercules, een sterck man. | 8. 71. | |
| Hemselfs in hemselven soecken. | 10. | |
| Hesiodus, van de Goden. | 14. | |
| Hidone [lees: Hedone], wat. | 16. | |
| Handen toeclappen, wat. | 18. | |
| Horatius, Fabel. | 19. | |
| Hollanders, Dollanders. | 22. | |
| Heydenen Goden, zijn Sotten. | 23. | |
| Harpocrates. | 27. | |
| Houwelick gheen bestant, dan. | 31. | |
| [fol. 128v] | ||
| Hinde Sertorij. | 39. | |
| Hemselven ghenoeghen. | 46 [= 47]. | |
| Honden, den kinderen gunstich. | 55. | |
| Hermogenes. | 65. | |
| Heylighen eere, wat. | 72. | |
| Homerus. | 78. | |
| I. | ||
| Iuvenalis berispet al. | 6. | |
| Iupiter, sooch een Geyte. | 16. 26. 71. | |
| Iupiter, valschen raet genaemt. | 24. | |
| Isocrates. | 36. | |
| Ilias Homeri. | 78. | |
| Iuristen. | 80. | |
| In een gevoelen gaen, wat. | 115. | |
| In liefde vermengt, wat. | 15. | |
| K. | ||
| Kolakia, Flatteringhe. | 16. 25. | |
| Komon, dronckenschap. | 16. | |
| Kinderen der Propheten, wie. | 18. | |
| Ketters te mijden, hoe. | 115. | |
| L. | ||
| Lethe, Vergetelheyt. | 16. 18. | |
| Lucretius. | 18. | |
| Leven, een licht. | 49. | |
| Lucianus, schimpich. | 4. | |
| Lance Palladis. | 17. | |
| Laqueum mandare. | 27. | |
| Lycurgus. | 39. | |
| Loeftuyters namen. | 68. | |
| Lucilius, Persio, Lelio. | 78. | |
| [fol. 129r] | ||
| Lynceus ghesichte. | 81. | |
| Labyrinthus, een Doolhof. | 81 [= 82]. 84. | |
| M. | ||
| Mydas ende Pan, wat. | 8. | |
| Minerva, een Goddinne der wijsheyt. | 12. 33. | |
| Midas Fabel. | 13. | |
| Morosophos, wat. | 13. | |
| Muse, negen Goddinnen. | 14. 27. 46. | |
| Moeder der Sotheyt. | 15. | |
| Moly, wat. | 16. | |
| Methe, is dronckenschap. | 16. | |
| Mesoponia, wat. | 16. | |
| Medea, een Tooverinne. | 22. | |
| Momus. | 25. 26. | |
| Mercurius. | 26. 71. | |
| Megarensis wat. | 34. | |
| Marcus Antonius. | 37. | |
| Minos. | 40. | |
| Milesische maechden. | 48. | |
| Malea wat. | 61. | |
| Muylstooters. | 61. | |
| Mensche wordt met cluchten gheleyt. | 69. | |
| Menschen, blint ende droomende. | 70. | |
| Mars. | 71. | |
| Muenicken, pluymstrijckers. | 74. | |
| [fol. 129v] | ||
| Menippus in de Mane. | 75. | |
| Maro, wie. | 77. | |
| Malers ende Poeten. | 78. | |
| Mathematici. | 81. | |
| Monachus, wat. | 89. | |
| Menschen sitten in duysternisse. | 121. | |
| N. | ||
| Nepentes, een cruyt. | 7. 16. | |
| Niemant ghelooven, dan u selven. | 18 [= 10]. | |
| Niemant en liecht, dan elck hemselven. | 11. | |
| Neotes, is Joncheyt. | 15. | |
| Negreton hypnon, wat. | 16. | |
| Niet weten, wijsheyt. | 19. | |
| Niemant sonder seyl. | 31. | |
| Nereus Thersites. | 33. | |
| Nestor. | 33. | |
| Numa. | 40. | |
| Nestoris ouderdom. | 48 [= 49]. | |
| Nireus seer schoon. | 65. | |
| Neptunus. | 71. | |
| Niet te lieghen. | 84. | |
| Nachtmael Christi. | 84. | |
| Nilo Egypti. | 93. | |
| Neiobus [lees: Niobes] kinderen. | 94. | |
| Nachthuyl die vliecht. | 105. | |
| Nepiois, wat. | 116. | |
| O. | ||
| Onnutte dinghen. | 5. | |
| [fol. 130r] | ||
| Oratoren, Wijse. | 12. 78. | |
| Olympus, wat. | 18. | |
| Oude menschen, tot kinderen. | 20 [= 21]. | |
| Oude mannen, dronckaerts. | 29. | |
| Orpheus. | 38. | |
| Onsinnicheyt helpt den arbeyt lijden. | 58. | |
| P. | ||
| Pallas de Goddinne der Wijsheyt. | 3. | |
| Patroon, een voorsprake. | 6. | |
| Pallas, Goddinne der consten. | 15. | |
| Panace. | 16. | |
| Philautia, eyghen liefde. | 16. 33. 65. | |
| Pythagoras. | 18. 75. | |
| Plautus van een oudt man. | 20. 71 [= alleen 20]. | |
| Pan. | 24. 26. | |
| Pallas. | 24. 88. | |
| Priapus. | 26. | |
| Polyphemus. | 26. | |
| Plaetse des vernufts. | 27. | |
| Plato. | 27. 28. 35. 36. 41. 46. 119. | |
| Paon [lees: Phaon]. | 33. 49. | |
| Prometheus. | 48. | |
| Parce, drie Goddinnen. | 49. | |
| Princen hebben Sotten. | 55. | |
| Phedrus. | 57. | |
| Penelope. | 58 [= 59]. | |
| Polyphemus. | 62. | |
| Pluymstrijckers lof. | 67. | |
| [fol. 130v] | ||
| Phebus. | 71. | |
| Pena. | 71. | |
| Phalaris. | 76. | |
| Poeten/Sotten. | 78. | |
| Philosophen. | 81. | |
| Prognostici. | 82. | |
| Paulus beschrijvinge. | 84. | |
| Paulus vant geloove. | 84. | |
| Penelopes webbe weven. | 86. 99. | |
| Pispot ghy stinct, etc. | 88. | |
| Priapus fabel. | 94. 108. | |
| Peace [lees: Pheace], een bot volck. | 99. | |
| Paus Julius, Crijchgierich. | 103. | |
| Pausen. | 101. | |
| Platonis hol. | 121. | |
| Priesters der Sotheyt. | 125. | |
| Q. | ||
| Quintus Curtius | 41. | |
| R. | ||
| Roomsche Flatteringe. | 41. | |
| Rhetorica. | 51. 65. 92. | |
| Roomschen Ban. | 102. | |
| Rhamnusia. | 105. | |
| S. | ||
| Spreeckwoort totten berispers. | 5. | |
| Sotheyt wort vanden Sotten gestraft. | 7. | |
| Sotheyt grijpt het volc byder nuese. | 8. | |
| Sotheyt verdraeyt alle dinck. | 8. | |
| Solon, een van de seven Wijse. | 8. | |
| [fol. 131r] | ||
| Stultitia ende Moria een. | 12. | |
| Sophia, beduydt Wijsheyt. | 12. | |
| Sotten verwijten andere hare, &c. | 13. | |
| Sotten willen verstandich schijnen. | 14. | |
| Der Sotten Camerieren. | 16. | |
| Sotheyt heeftet al in hare macht. | 18. | |
| Stoici, wie. | 19. 57. | |
| Sotheyt, den kinders aengeboren. | 19. 27. | |
| Sotheyt, verlanghet de ionckheyt. | 22. | |
| Satyri. | 26. 56. | |
| Sylenus. | 27. 43. | |
| Sonder wijf, geen blijde geselschap. | 29. | |
| Sotheyt, houdt vrientschap. | 30. 32. | |
| Spot Erasmi. | 36. | |
| Sertori. | 40. | |
| Socrates. | 41. 68. | |
| Siren. | 41. | |
| Sotheyt, vint konsten. | 42. | |
| Sot, niet sonder schade, wijs. | 41 [= 42]. | |
| Spreeckwoort vander sotten geluc. | 45. | |
| Seneca. | 46. | |
| Sandt meten, wat. | 47 [= 48]. | |
| Swarte conste, van wie. | 52. | |
| Sotten vrij van misdoen. | 54. | |
| S. Joris Legende. | 62. | |
| Saturnius. | 71. | |
| Sysiphus steen. | 80. | |
| Sophisten. | 80. | |
| Stentor, verre ghehoort. | 81. | |
| Schoolsche woorden. | 83. | |
| [fol. 131v] | ||
| Spongien, waer sy wassen. | 91. | |
| Sluetels. | 85. | |
| Summus, medius, et ultimus. | 94. | |
| Satyra, wat. | 105. | |
| Seianisch peert, wat. | 106. | |
| Sorbona, Parijsche Schole. | 108. | |
| Sophisten van de ketters. | 115. | |
| Sophos, is wijs. | 116. | |
| T. | ||
| Tersites, een onsien mensche. | 4. | |
| Triphoni hol, wat. | 7. | |
| Twee Octaven, wat. | 9. | |
| Tales, een Philosophe. | 13. | |
| Triphon, ghenoechte. | 16. | |
| Theophrastes. | 36. | |
| Timon. | 38. | |
| Themistocles. | 39. | |
| Tantali hof. | 46. | |
| Theutus. | 51. | |
| Theologus. | 52. | |
| Twee Goden. | 72. | |
| Theologi. | 82. | |
| Timotheus, een Crijchsman. | 105. | |
| Tolosanichs gout, wat. | 106. | |
| Teerlinck worpen, wat. | 106. | |
| Tenten die Habacuc beschrijft. | 114. | |
| V. | ||
| Voorhooft rumpelen. | 7. | |
| Vader der Sotheyt, wie. | 14. | |
| Voester vrouwen der Sotheyt. | 16. | |
| [fol. 132r] | ||
| Vergheet fonteyne, wiens. | 20. | |
| Voortijdighe wijsheyt, hatelick. | 20. | |
| Venus, verionght. | 22. 23. 71. | |
| Vulcanus. | 24. 26. 82. | |
| Ulysse. | 53. | |
| Veioves. | 71. | |
| Vorsten cleedinghe. | 98. | |
| Vierde Mane, wat. | 106. | |
| Vet Swijn, wat. | 107. | |
| W. | ||
| Wijsheyt, maect oudtheyt. | 21. | |
| Wijsheyt, wat. | 27. | |
| Wijf, wijs, is Sot | 28. | |
| Wijven, gheluckich. | 28. | |
| Wijse tot den Crijch onnut. | 34. | |
| Wat volck totten Crijch dient. | 35. | |
| Wijse lieden, sotte kinderen. | 37. | |
| Wijse onnut, hoe. | 37. | |
| Wolf in de fabel. | 37. | |
| Water ende vyer tegen malcanderen, &c. | 42. | |
| Werelt alle dinck verdraeyt. | 43. | |
| Werelts loop een Schouspel. | 43. | |
| Wijse lieden hebben gheen ghekijf. | 44. | |
| Wijse onlijdelic op aerden. | 47. | |
| Wellust tot iaghen. | 60. | |
| Wellust tot timmeren. | 60. | |
| Wat dit boeck meest is. | 68. | |
| Z. | ||
| Zeusis | 69. |
Eynde des Tafels.
