DESIDERIUS ERASMUS | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lof der Sotheyd. Vertaling door Jacob Westerbaen, ’s-Gravenhage (Gebr. Tongerloo) 1659.Uitgegeven door P. Koning te RotterdamRed. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden De Latijnse teksten op p. 112-115 en 133 zijn buiten de versnummering gehouden. Op p. 145 is een rijmwoord herhaald. Gebruikte exemplaren: GBR 8 F 28, KBH 33 D 6, UBGent BL 8504 : 3, UBL 1110 G 40. De herdruk vam 1672 is te vinden bij books.google [fol. *1r] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 LOF[Fleuron].In ’sGRAVEN-HAGE, | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[fol. *1v: blanco] [fol. *2r]
V.L. Dienstwillighe J. WESTERBAEN. [fol. *5r]
[p. 1]
Selfs die de sotste sijn, so is ’t nochtans een teken Dat ick die eene ben die mensch’ en Goon vermaeckt, Dat, also haest ick hier ter plaetse ben geraeckt (5) Daer ghy so dick en dicht nae toe zyt komen loopen, U ’t hert in ’t lichaem sprongh en gingh van blydschap open. Ick sie een vrolijckheyd waer ick myn oogen keer: Men klapt’er in de hand, men hippelt op en neer, Elck lacht my vriend’lijk toe als waert ghy hallif droncken, (10) Als of u by de Goon de Nectar was geschoncken, Of men u daer 1. Nepenth gemenght had in het glas, Daer onder u luy eerst noch lust noch vreugd en was. Gelijck, wanneer de Son des mergens is geresen, De heele Wereld kryght een bly en lustigh wesen: (15) Gelijck, wanneer weerom de lieve Lente komt En ’t zuyder windeke blaest allerley geblomt, Het aerdrijck weer verjonght en nae het vinnig klemmen Des strengen winter tijds haer krachten voelt ontstremmen
[p. 2] En haeren schoot ontsluyt: so is ’t met u gegaen (20) So haest als ghy my hier saegt voor uw oogen staen. Maer waerom ick van daegh in’t openbaer kom treden Dus weyts en kakelbont in ongewoone kleden Sal ick u doen verstaen, so ghy genegen zyt Te gunnen aen myn reen wat stilte met wat tyd, (25) En ghy my hooren wilt met opgesteken ooren. Niet sulcke, daer ghy mee gemeenelijck komt hooren Wat dat de Predicant sal seggen in de kerck: Maer sulcke die ghy stelt tot luysteren te werck In het Comedy-spel, ’t nae kermen en het suchten, (30) Van een verliefde vrou, nae tuchteloose kluchten, Nae een, die u verkoopt syn quacken met zyn vet. Maer sulcke, als 1. Midas van Apol syn aengeset. Het lust my den Sofist by u te koomen speelen: Maer niet van sulcken slagh die kinderen verveelen (35) Met haer diepsinnigheen, die wonderlijck in schyn Maer in der daed niet meer als beuselingen zyn: Die wat een ander leert belastren en verwerpen En met sorgvuldigheydt de jongelingen scherpen Tot twist en knibbelen om maer een dus of zoo, (40) Om maer wat geyten hayrs, of om wat boone-stroo: Maer van een andren aert van pryselijcker luyden, Die in den ouden tyd, en naederhand, en huyden Besteden haere kunst in aengenaemer stof En spraken van der Goon of vroomer mannen lof. (45) Oock sal het Lof syn daer ick u van sal vermelden, Maer niet van Solon, noch van Hercules, noch Helden, Maer van my selven; van de Sotheyd sal ick hier Den Lof verkondigen. Oock pass’ ick niet een zier Op het berispen van een naeu-gesette wyze (50) Die ’t voor het sotste keurt dat men sich selven pryze. ’T zy tegens het gebruyck,’t zy slecht,’t zy zot, als hy My toestae dat het my niet onbevoeght en zy.
[p. 3] Want, seght my, isser yet dat beter past een dwaese Als dat hy selfs zijn eer en eygen lof uytblaese? (55) Waer kreeght ghy yemand doch die my noch beter kan Afbeelden, als ick selfs, ten waer men vond een man Die meynde dat hy my noch naeder kennen soude Als ick my selven doe? hoewel ick ’t daer voor houde Dat sulcx veel heuscher is, als ’t geen wy veeltijds zien (60) By groote gaen in zwangh, die wel-bespraeckte liên, Pluymstrijckers nae de kunst en ydele Poeeten Opmaecken, om haer lof op ’t grootsten uyt te meeten En kryghen om wat gelds van so een huyrelingh Dat hy met tongh of pen quansuys haer eere zingh. (65) Die dan, gelijck de pauw, sich spieglen in haer veeren Terwijl de vleijers haer den mond met honigh smeeren: En kam en kuyf en kop hovaerdich steken op Terwijl dees’ onbeschaemt vercieren haere pop Met leughens, en een man, van gheen’ of kleyne waerde, (70) Afmaelen of hy was een voorbeeld op der aerde Van alle roem en deugd: terwijl de slimme gast Den moriaen bestrijckt met sijne witsel-quast, En maeckt den molick toe met and’rer luyden kleeren En schickt het kaeutjen op met wat geleende veeren, (75) Maeckt van een dwergh een reus, een Kemel van een mugh, En spreeckt u van een vliegh als had het dingh een rugh Eens heelen Olifants. Oock volgh ick ’t oude spreecken Dat men sich prijsen mag als vreemden ons ontbreecken: Hoe wel dat ick my niet genoegh verwondren kan (80) Des groot’ ondankbaerheyds, dat men nog vrou nog man (Schoon zy wil weten hoe sy in my zijn gehouden) Van so veel eeuwen af, van jonge noch van ouden [p. 4] Kan noemen, die om my te prysen heeft gedaght Of eenigh schrift in ’t licht tot lof der Sotheyd braght, (85) Daer andre haeren inckt verschreven aen Tyrannen Aen lof van Phalaris, van grouwelijcke mannen, Van vliegh, van kaele kop, van esels, van de koorts Die om den vierden dagh onsteeckt haer langhe toorts, En haeren arbeyd, tyd, en kaerssen aen verlooren. (90) Van my sult ghy een onbedachte Reden hooren, Die niet bearbeydt, maer so veel te waerer, is. Dat ick doch niet en wil dat yemand van u giss’ Of’t van my was verziert en loosselick geloogen Om myn vernuft en geest dus doende te verhoogen, (95) Gelijck de meeste van de Sprekers zyn gewent. Want dese sweeren wel gelijck u is bekent, Dat een’ Oraty, daer zy langhen tyd op dochten En die zy meenigh Iaer ontwirpen en bewrochten Of die oock somtijds van een ander is gemaeckt, (100) In twee drie daegen uyt haer schrijf-pen is geraeckt Al spelende quansuys, of uyt de vuyst gesproken. Voor my, ick heb myn hooft hier over niet gebroken, Die altyd myn vermaeck in soo te spreken nam Gelijck als het my eerst voor myne lippen quam. (105) Maer niemand dencke, nae den styl der Oratooren, Hier een beschryvinghe van my in ’t kort te hooren: Want waer toe hier een schetz of kleyn’ afbeeltenis Gegeven van het geen hier voor uw ooghen is? Ick ben de Sotheyd. Maer wat hoeft het oock te wesen (110) Dat ick dit segg’, als of men daed’lijck uyt myn weesen Niet sagh wie dat ick ben, en schoon’er yemand quam Die wilde datmen my voor een 1. Minerva nam Men hem niet krachtelijck sou kunnen wederleggen Uyt myn gelaet alleen, al quam ick ’t niet te seggen, (115) Al sprack ik niet een woord, waer door somtyds een man Ondekt werdt dien men ’t aen zyn Neus niet sien en kan.
[p. 5] Ick bruyck Pinceel nog salf; geen maskeren, nog voilen, Noch Floersen houden my, als andere, verschoolen: De Sotheyd kyckt altijd of hier of ginder uyt (120) En lydt niet dat men haer in voil of masker sluyt. Al wat ick draegh in ’t hert dat sietmen uyt myn oogen. Selfs, my te lochenen, is niet in het vermoogen Van die sich maecken wijs dat zy vol wijsheyd zyn: So ’t met den Esel gingh, die, in eens Leeuwen schyn (125) En met die huyd gedeckt, sich vreesselijck liet hooren, Maer nae een weynigh tijds ontdeckt wierdt door zyn ooren En ongenaedelijck met stocken afgerost: So ’t met de Simmen gaet, die, schoon zy zyn gedost Op menschelijcker wijs met zyd’ of silver-laecken, (130) Niet blyven onbekent, maer toonen door haer kaecken En ’t apen-backusje, dat uyt het rockje kijckt, Hoe weynigh dat het is dat aen den mensch gelijckt. Want schoon dat dese sich als wyze laten hooren Werd Midas evenwel verraden door zyn ooren. (135) Oock is dit volck van een geheel ondanckbaer slagh So ick by Hercules met waerheyd sweeren magh. Want schoon zy van de myn’ en hoofden van die bend zyn So meynen sy nochtans dat zy geheel geschent zyn So men haer houdt voor zot: want daer voor uyt te gaen (140) Was haer de grootste schand en oneer aen gedaen. Ghy hebt myn naem gehoort en hoe ick ben geheeten: Nu volgt’er dat ick u doe mynen afcomst weeten, Van wat geslacht of stam dat ick gesprooten ben, Gelijck ick oock sal doen, so my de Musen en (145) Apol een glaesje schenckt uyt ’s hengsten hoeven-aeder. Geen Chaos, noch Saturn, noch Orcus was myn vaeder Noch oock Iäpetus, noch yemand van het rot Der oude goden langh beschimmelt en verrot, Maer een, die Plutos van de Griecken is geheeten. (150) Dat’s Rijckert, so’t u lust zijn naem in’t duyts te weten. [p. 6] Een God, voor wien het al sich selven nederbuijgt, Voor wien het heylich en ’t onheylich nu betuijgt Haer onderdaenigheyd so ’t altijds dee voor desen. Die ’t onderst boven werpt, en sich alom doet vresen: (155) Dien Keysers manschap doen en Princen bidden aen Om dat sy sonder hem niet langh en kunnen staen: Die krijgh en vree beleydt, en schrijft en wischt de wetten: Die koopmanschappen drijft en elk de mert komt setten: Die houwelijcken sluyt, verbonden maeckt en breeckt: (160) Die konsten broet en voet en weetenschappen queeckt: Die in den Raed verschijnt, en op de Predickstoelen: Koopt woorden-dienaers om dat sy met hem gevoelen: Een die (om kort te zijn) stelt alles nae zijn hand Wat of bysondre raeckt of’t algemeene land. (165) Het slecht gepeupel van de Goden der Poeeten Had sonder zijne hulp, gheen Ambrosy gegeeten: En dese niet alleen, oock die de grootste zijn Die droncken scharre-bier in plaets van Nectar-wijn. Die hem te vyand heeft kan Pallas niet beschutten, (170) Noch met haer schild, noch spies, noch wijsheyd onderstutten, En die hem heeft te vriend magh selfs Iupijn gebien En hoeft nae donder noch naer blixem om te zien Dees’ is mijn vaeder, daer ick roem op heb te draegen. Oock heeft Vulcanus hem het hooft niet opgeslaegen (175) Met een verstaelde bijl, so Iupiter geschach Eer hy van Pallas in het kinder-bed gelagh, Een stuyrse vijze pry: maer ick ben hem gebooren Van d’aldersoetste Nymf, die hy sich had verkooren. Haer naem was Ionckheyd, een heel vroolijcke baezin. (180) By dese heeft hy my, geteelt met luchten sin, Niet onder ’t houlijx juck, daer veele sich in quijten Om vry te mogen zijn van ’t vrouwelijck verwijten, [p. 7] En by maenier van plicht het wijf maer werd gekust, Daer, wat ter snoep gebeurt, geschiet uyt gulle lust; (185) Oock niet, wanneer hy was geraeckt tot hooge jaeren, Maer als hem ’t jeugdich bloed dee swellen pols’ en aeren En hy ter Goden-disch sich vrolijck had gemaeckt En hem de Nectar so een weynich had geraeckt. Waer ick ghebooren ben dat dient ghy oock te weeten, (190) Dewijl men heden meest de luyden af siet meeten Nae haer geboorte-plaets, en voor geeft datter veel Gelegen is waer dat de teere kinder-keel Haer eerste schreeutjes gaf. 1. ’T en was oock zee, noch baeren, Noch ’t driftich 2. Delos, daer mijn moeder quam te baeren, (195) Maer’t leuye lecker-land, alwaer men ploegt noch zaeyt Nochtans in overvloedt de schoonste vruchten maeyt; Daer pijn, noch Ouderdom, noch gichten, noch graveelen, Noch hoest, noch sinckingen op longen of in keelen Noch sieckten sijn bekent, die op een ander wôen. (200) Hier wast geen voose knol, geen waterigh pompoen, Noch kool, noch beet, noch boon, noch sulke vodderijen: Maer roosen, maer ambroos, maer alle leckernijen. Hier is de Panacè, de 3. Moly van de Goon, De sacht’ Amaracus, de 4. Hofkens van Adoon.
[p. 8] (205) Daer’t oogh verlustight werdt door allerhande kleuren, Daer ’t alles ruyckt en smaeckt nae ongemeene geuren, Die door haer lieflijckheyd verquicken lijf en ziel. Dus lustigh was de plaets daer myn geboorte viel. Ick en begon hier oock myn leven niet met schreyen (210) Maer loegh myn moeder toe en teegh terstondt aen’t vleyen. Doet oock de voedster yet tot waerde van het kindt: In Creten van een geyt is 1. Iupiter gemint. ’k Beny hem dese niet: maer weet dat myne Minnen Twee Nimphen zyn gheweest, twee soete Bos-goddinnen, (215) Twee gôe, twee aerdighe: d’een was de dochter van Den vetten wyngert-God, en d’andere van Pan D’een heetmen Dronckenschap, Onwetenheyd den tweeden. Dees hebben niet geschroomt haer borsten te besteden En eygen bloed en zogh tot voedsel van een wicht (220) So lodderigh van oogh zoo minzaem van gesicht. Dees zyn altyds by my en zyn myn Stacy-vrouwen Die haer in myn gevolgh en by mijn Maegden houwen, Die ick u noemen sal indien ’t u niet verdriet Daer nae te luysteren. Dees, die so moedigh ziet (225) En stapt, gelijck een Paeuw, met opgeheve braeuwen, Is Eygen-liefde, die men noit en sagh verflaeuwen. Die in haer handen klapt en lacht my vriendlijck aen Dat is de Vleyerey, en Dees, die ghy ziet staen So vaeckerigh en met half toegevallen ooghen, (230) Is de Vergetenheyd; Die op haer elleboghen Haer hooft met handen stut, dat is de Ledigheyd; En dese, die om ’t hooft een kransjen heeft gebreyt En blinckt van salf en smout van boven tot beneden, Dat is de Wellust; dees met ongerege kleden
[p. 9] (235) Die met een los gesight het hooft steeckt in de wind, Is Sinneloosheyd; dees, die ’t schortekleedt ontbindt En leyt een reefjen uyt, en berst schier uyt haer kleeren, Is Ioffrou Leckerbeck. Hier siet gy noch twee Heeren: Den een is Slaep-langh, en den andre Smeert-de-borst, (240) Die altyds honger heeft en noyt is sonder dorst. Dees zyn gemengelt met myn Iofferen en Vrouwen Waer onder zy haer staeg ontrent myn lichaem houwen. Door hulp van dit gevolgh recht ick veel wonders aen En maeck dat Koninghen tot myn believen staen. (245) Ghy hebt gehoort van wien en waer ick ben gebooren, Van wien ick ben gemint, wie tot myn staet behooren: Hoort nu of ick het oock niet overwaerdigh ben Dat men my over al voor een Godinne ken. Komt met onzydigheyd uw ooren hier besteeden: (250) Hoort wat ick voor gemack en deugd en nuttigheden Aen Goon en menschen doe: hoe wijd myn Godlijckheyd, Hoe verre myn gesach sich over al verbreydt. So in voorleden tijd met reden by den ouden Die menschen bystandt dêen voor Goden zyn gehouden: (255) Verdiend’ hy sulcken naem die wyn, die kooren vond Of eenigh ander ding dat menschen helpen kond’; Hoe wert my dan die naem voor alle niet gegeven Die ’t al aen allen geef? Wat is so soet als ’t leven, Wat is so aengenaem, so kostelijck so waerd? (260) Maer wie geeft het begin van ’t leven op der aerd? Wien is, als my alleen, den aenvangh danck te weten? De teelingh sonder my wierd lichtelijck vergeten. Want dat de wereldt niet van menschen uyt en sterf, Is my, en niet de lans of stormhoed van Minerf, (265) Of 1. schild van Jupiter, of andre, toe te schrijven. Selfs hy die blixems voert, magh niet gewapent blyven,
[p. 10] Maer moet sijn donder-bus en straelen werpen heen, En van sijn majesteyt sich voor een tijdt ontkleen, En als een Camerist veranderen van kleeren, (270) En kruypen nu in ’t dons en sachte 1. swaene-veeren, Nu sich vervormen in een regen-vlaegh van goud Om ’t 2. meysje te verraen terwijl s’ haer keurs ophout Om van de druppelen in haeren schoot te gaeren, Nu als een* jonge stier met haegel-witte hayren (275) Sich geven inde wey by ’t Konincklijcke vee Om ’t schoon’ 3. Agenors kindt te voeren over zee, (Want min en Majesteyt syn strydelijcke saecken) Nu, een 4 Diane zijn als hy wil kinder-maecken, Dat is, als hy wil doen het gheen hy noyt en laet. (280) Dus leyt het by de Goon, hoort hoe ’t den menschen gaet. De Filosofen, die haer na de 5. Stoa noemen, Sijn mannen die zich naest in wijsheydt derven roemen Te koomen by de Goon: maer brenght’er voor den dagh Van seven-honderd een, van wien men segghen magh (285) Dat hy, so hy syn baert niet af begeert te leggen (Des wijsheyds eyghen merck, ten waer der viel te seggen Dat oock den botten bock die met hem heeft gemeen) Niet mede voor een tyd van sich sal werpen heen Sijn strengh en strack gelaet en ’t voorhooft eens ontvouwen (290) (Dat altijds staet gefronst) en leer noch les onthouwen, Maer mallen met de rest, so menighmaelen als
[p. 11] Hy vaeder werden wil. Want hooft, noch borst, noch hals, Noch neus, noch hand, noch oor, noch aengesight, noch deelen Die men voor eerlijck hout, sijn ’t die de mensen teelen: (295) Maer een so mallen dingh, dat selden vrou of man Het sonder lachen noemt of hooren noemen kan. Dit is de put, de bron, de sprong, den heylgen aeder Daer ’t vruchbaer nat uytvloeyt; dit maekt den man tot vaeder; Dit teelt de menschen voort; dit ’s de fonteyn, daer ’t al (300) Sijn leven uyt ontfanght. Segt my wat man doch zal Den wreeden cappeson van ’t houlijck lijden willen, Wie voor die naem alleen niet sidderen en trillen, So hy te vooren, eer hy zich daer toe begeeft, Bedenckt wat ongemack dat sulcken leven heeft? (305) Wat vrou sou leggen gaen of met een man vergaren So sy de pijn, de ween, den arbeyd van het baeren, So sy de moeylijckheyt van kinders op te voen Voor heenen overley eer dat sy ’t quam te doen? De Sinne-loosheyd, een van mijne staet-jonkvrouwen, (310) Beleyt de hyliken: ’t is dese, die men ’t trouwen Voor al moet weeten danck: maer so men ’t houwelijck Sijn leven schuldig is, wat eyscht gy dan voor blijck Hoe dapper dat ghy aen de Sotheyt sijt verbonden? Wie sou ’t oock weer bestaen, die ’t eens heeft ondervonden, (315) So de Vergetenheyt niet tusschen beyden quam En uyt der vrouwen hooft de heugenisse nam? So dat hier Venus selfs vrijwillich sal belijden (Of schoon 1. Lucretius daer tegens wilde strijden)
[p. 12] Dat zy, en oock haer soon, niet veel te seggen had (320) Indien zy sonder my op hare Waeghen sat. Uyt dit belachlijck spel werdt yder een gebooren, De Wyze deses tijds, hoe stemmigh, hoe geschoren, (Men noemtse Geest’lijckheyd) ’t zy graeu, ’t zy swert van Kap, De Purpre Koninghen, ’t Godtvruchtich Priesterschap, (325) Den dobbel-Heylgen Paus, zyn al hier uyt gekomen, En so veel Heylige (door waerheyd of door droomen Op dese rol geraeckt) dat heel den Almanach Niet groot genoech en waer kreegh yder daer een dagh. Dit geeft ons sulcken hoop van Goden der Poeeten, (330) Dat selver Iupiter sich haest sal op sien eeten, En zijn Ambroos vernielt, zyn Nectar uyt gepooyt, En sich in korten tijd verloopen en berooyt, So zyn Surintendent niet naerstigh op en lette En in zijns Heeren hof een beter regel sette (335) En brengh’ het laeger-huys op dagelijcx rantsoen, Iae so hy selfs een deel niet uyt den Hemel boen’. Maer ’t zy een kleyne saeck dat men’t begin van’t leven My schuldigh is, so ick niet toone daer beneven Dat oock de mensch, so langh hy op der aerde leeft, (340) Sijn voordeel en gemack door mijne weldaed heeft. So daer niet wat en waer dat hem genucht kon geven, Was dan het leven wel te houden voor een leven? Wat tijd en quamper niet die hem wel licht verdroot Indien de Sotheyd daer haer saus niet over goot? (345) So ick die met vermaeck en wellust niet versoete? En door genucht en vreugd somwylen niet en boete De droefheyd, ongenucht, en veelerley verdriet Dat hem alsins ontmoet waer dat hy henen siet? Van my komt dan de vreugd: en, heeft 1. hy recht gheschreven, (350) Die sey, Dat sot te zyn is ’t aldersoetste leven,
[p. 13] Wat hoeft het dan dat ick ’t u breeder doe verstaen? Noch wil ick evenwel wat nader met u gaen. Voor eerst, wie sal der niet het eerste deel van ’t leven Den naem van ’t alderblydst’ en ’t aengenaemste geven? (355) Maer wat ist, dat men in de Kinders so bemint, So kust en so omhelst, dat niet alleen een vrindt Maer selfs een vyandt haer zyn hulpe sal bewysen? Niet: als wat aengenaems, dat haer niet van de Wyzen Maer van de Sotheyd komt; dat de Natuer vond goed (360) (Die staegh voorsichtigh is in al wat dat zy doet) Die nieu-geboorenen met opset mee te deelen, Waer mee sy andere gelijck als mochten streelen Om haer de hand te bien en vriendelijck te zyn, En dat sy so veel sorgh en moeylijckheyd en pyn, (365) Als in het queecken steeckt, haer niet ontsien en souwen. Daer nae, wanneer de hul, en als de Kinder-mouwen En eerste wambasen nu heel syn afgeleyt, Hoe welkom is de jeugd, hoe vol bevalligheyd, Die na de kindsheyd volght? hoe is men haer genegen? (370) Hoe wert sy liefgekoost? hoe soecktmen aller wegen Te toonen, datmen haer is oprecht toegedaen Met een ondubbel hert? hoe haelt men haer niet aen Met alle minsaemheyd? maer wat is doch de reden Van dees gemeene gunst? wat voor bevalligheden (375) Bespeurtmen in de jeugd dat yder haer bemint, Als datmen noch by haer al vry wat sotheyd vindt? Als dat door myne hulp in sulcke groene jaeren Noch weynich wijsheyd steeckt? ick moet de waerheyd spaeren Indien, wanneer sy komt tot meerder jaeren-tal, (380) Haer dees bevalligheyd niet haest ontvallen sal. Alsmen in haer, dat nae den man begint te smaecken En nae de wijsheyd rieckt door kennis veeler saecken, En meerder wetenschap door ondervinding ziet, Verswakt haer wackerheyd, haer schoonheyd gaet te niet: [p. 14] (385) So dat, hoe dat men meer van my is afgeweecken Hoe dat men minder leeft, tot dat men vol gebreken Den swaeren ouderdom op synen rugge laedt Van andre niet alleen maer van sich selfs gehaet; Die weer van niemand waer te lyden noch te draegen (390) Ten waer ick weder quam den swacken onderschraegen En uyt medoogentheyd, die men met sulcke heeft, Den mensche by-stand dee die so langh heeft geleeft, En d’oude wederom tot kinders quam verkneden, Gelijck wel eer de Goon (die de Poeeten smeden) (395) Somwylen yemanden door een veranderingh Verlosten met der haest dat hy ’t gevaer ontgingh. Hoe ick den ouden nu in kinders kan verkeeren, So ’t yemant weeten wil, sal ’t hier mee kunnen leeren. In mijn geboorte plaets, die ick u heb geseyt, (400) Daer vintmen de Fonteyn van de Vergetenheyd. Hier breng ick haer na toe, en doese daer beschencken Met nat, dat alles doet vergeeten, en ’t gedencken Van ’t geen voorleden is uyt hooft en herssens spoelt, En maect oock, dat men niet van ’t tegenwoordig voelt, (405) So dat sy kommerloos gelijck als kinders leven. Maer, seght ghy, die syn mal: ick wil ’t u gaeren geven. Maer dat ’s verkinderen, en, wien behaeght het niet Dat hy de malligheyd in kindsche dagen ziet? Wie haet een jonge niet, die in zijn* teere jaeren (410) So wijse reden spreeckt als had hy grijse hayren? Iae wie vervloect hem niet, als of’t een voorspoock waer Van eenich ongeval, van onheyl, van gevaer Dat land en luyden dreygt? en wie en souw niet vreesen Wie sou niet schuwen by een oudeman te wesen (415) Die by zijn wetenschap en langh ervaerentheyd Gelijcke scherpten had in ’t oordeel en bescheyt? Dat oude werden mal is my dan danck te weeten. Maer waer mijn oude zijn gelegen of geseeten, Of waer sy gaen of staen, sy hebben smert noch pijn (420) Noch ergens kommer in, daer luy die wyser zijn [p. 15] Veel swaerigheen in sien, die haer gemoet ontstellen. Terwijl een ander sucht door sorgen, die hem knellen En nimmer rusten doen, sit mijn verkindste man Somwijlen met de luy by ’t glaesjen en de kan (425) En maeckt sich vrolijck met zijn oude spits-gesellen. Hy vint geen swaerigheyd daer wijse sich in quellen, En voelt noch last noch pack in ’t geen het leven geeft, Daer een wel onder smoort die minder jaeren heeft En meerder hersenen. So valt hy om zijn praeten (430) By veelen aengenaem, daer andre sich doen haeten Te naeu beset, te vijs. ’t is niet als honigh dat Van 1. Nestors lippen vloeyt, en niet als alsem wat De 2. soon van Peleus spreeckt. Noch wint hy ’t vande kindren So langh sy spraeckeloos haer soetigheyd vermindren. (435) Mijn oude sit en koost en rantelt vast en snapt Terwijl het jonge goed noch niemendal en klapt. So zijn de kinders meer tot oude luy genegen, En dees tot kinderen. Wie spreeckt my hier in tegen? Waer in doch koomen sy niet saemen over een? (440) Wat isser veel, dat haer niet beyden is gemeen, Als dat den ouden heeft meer rimpelen en vooren In syn verschrompelt vel en vroeger is gebooren En meerder taerten gaf? bey syn sy wit van hayr; Bey tandeloos, het Kindt en d’ over-groote vaer: (445) Bey hebben sy de neus besnot en korter leden Bey hebben sy tot pap en bry genegentheden, Bey syn sy staemelaers, bey slecht, bey onbedacht, Vergeetsaem, sotte-bols, bey slaepsieck dagh en nacht, Bey scheelen sy niet veel in uyterlijcke saecken, (450) En hoe den oude meer tot jaeren komt te raecken Hoe naeder hy in als den Kinderen gelijckt, Tot dat hy eyntelijck des levens vaentje strijckt
[p. 16] En hier vandaen verhuyst, gelijck de kleyne wichten, Gevoel-loos van de Dood en smert van hare schichten (455) Waer van een ander man so veel te lyden heeft Die met een vol verstant syn leste snackje geeft. Gaet nu en segt my eens of in den tijdt voorleden De Goden wel so goe veranderingen deden Als gy van my hier hoort? ’t geen sy uyt quaedheyt deen (460) ’t Is beter datmen swijgh, en alsser somtijds een Uyt goedheyd wiert vervormt, wat quamen s’hem te maecken Op dat hy uyt de nood en ’t ongeval mocht raecken Dat hem beschooren scheen? wat wierd hy voor een ding? Een boom, een vogeltjen, een dauw, een beuseling, (465) Een sprinckhaen van het veld; oock synder die verkeert syn In een hond, in een slangh, als of het meer mocht weerd syn Dat men yets anders wert dan ofmen heel vergingh. Ick laet den mensch een mensch; jae myn verandering Brenght hem tot beter lot; het beste deel van ’t leven, (470) De Ionckheyt, wert hem weer door myne kragt gegeven, En waer ’t, dat hy wat vroegh de wijsheyd sey Adieu, Noyt met haer om en ging, noyt kennis met haer hieu, En hy in tegendeel gestaeg met my verkeerde, Daer was noyt ouderdom nog swakheyt die hem deerde: (475) ’T was niet als vrolijckheyt wat datmen van hem sagh: Hy leefd’ in staege jeugd. Sien wy niet alle dagh Hoe dat een Filosooph, hoe hooghgeleerde mannen Die haer altijds in ’t tou van besigheden spannen Staegh ernstigh, staegh versuft, verouden voor den tijd (480) En eer sy jonghmans syn haer jonckheyt raecken quijt, Door arbeyt afgereen, door sorgen en gedachten (Die altyd syn in ’t werck, by dagen en by nachten) Verdrooght en uytgeput van ’t beste levens zap, Gebroken en verslenst om weynich wetenschap: (485) Daer men in tegendeel mijn sottekens siet bloeyen Wel vet en glad van vel, en uyt haer kleeren groeyen, [p. 17] En over al gestopt als een gemesten beer? So dat sy ’t ongeval gevoelden nimmermeer Van tijd noch ouderdom, so sy haer niet en lieten (490) Oyt van my leyden af, gelijck het wel geschiedt, en Haer hielden onbesmet van ’t overspruytend quaed, Dat hy ontfangt die met de wysen ommegaet. So valt het noyt volmaeckt in ’t leven van de menschen. Verstonden sy haer stuck sy hadden ’t al nae wenschen. (495) Seyt niet het spreeck-woord, dat een yder is bekent, Wat mal zijn houd wel jeugd, die anders heenen rent? Het weert den Ouderdom met al haer swaerigheden. Van Brabant werd geseyt van ouds, en noch op heden, Hoe ’t volck daer niet alleen in sottigheyd volherdt (500) Maer oock hoe ’t ouder werd hoe dat het sotter werdt, Daer op een ander komt de wijsheyd met de jaeren? Nochtans sijn dese luy met niemanden te paeren: Altijds vermaeckelijck, staegh jongh en in haer blom, Wanneer een ander voelt de smert van ouderdom. (505) By dese set ick mijn Hollanders, die ick gaeren De mijne noem, om dat sy steeds op mijn autaeren My dienst en offer doen; die ick noch eenmaels noem De mijne, om dat haer komt den alderhoogsten roem Van bot en mal te zijn; twee heerelijcke naemen. (510) En ’t is so ver van daer dat zy ’t haer souden schaemen, Dat sy daer op noch wel een voet te hooger treen. Wie spreeckt van Venussen, van Circen, van Medeen, Wie van Auroren, wie van vreemde waeter-spronghen, Wie van Fonteynen die de Menschen deen verjongen, (515) Daer ick ’t alleenigh ben die sulx te doen vermagh? Het geen zy selden deen dat doe ick alle dagh. By my is’t krachtigh sap, dat ick elck een kan geven, Waer mee Aurora dee haer grijse Pol herleven Gelijck een jongelingh; ick ben die Venus, ick, (520) Die Phaon heb verjonght in eenen oogenblick, [p. 18] Van Sapho so bemint; het syn mijn tover-zangen, Mijn kruyd, myn bus, mijn salf, die ’t leven doen verlangen, Waer door allenigh niet de jonckheyd wederkeert Maer oock den ouderdom gestut werdt en geweert. (525) Is jongh zyn dan wel ’t best dat yemand heeft te wenschen En is den ouderdom het quaedste voor de menschen Wie werdt ’er dan van my te dancken immer moe Die sulcken goed verschaf, en sulck een quaed verhoe Dat met veel ongemacks het leven komt bestooken? (530) Maer ’t is al langh genoech van menschen hier gesprooken: Ick keer my tot de Goon. gaet, siet den hemel deur: Ick lyde dat men my voor sot en ergher keur’ Indien ghy onder haer my een sult kunnen wysen Die men niet houden sal voor suyr, voor stuyr, voor vys, en (535) Voor ongemackelijck, so hy niet wat en heeft Van myne godlijckheyd dat hem wat waerde geeft. Want Bacchus waerom blijft die altijds jong van jaren, Staegh glad en poeseligh, en blond en dicht van hayren, Als dat hy, altoos los en droncken, synen tyd (540) Met slempen en vermaeck, met spel en danssen slijt? Die ’t sich niet aen en trekt dat yemand hem voor sot schelt Dat Aristofanes hem op ’t toneel ter spot stelt En nae de Hel doet gaen in Hercules gewaed, Of dat hy in ’t portael of by de kerck-deur staet, (545) Daer hy veel smaedheyd lijdt en van de dertle boeren Met vygen werd begaeyt, met most en hef en moeren. Maer seght my, wie hadt hier niet liever sot te zyn Staegh jeugdig, staeg verheugt staeg vrolijck by de wyn En altyt rond en vol, verciert met wyngaert-kranssen (550) En slyten synen tyd met singhen, springhen, dansen, Als selfs een Iupiter, onsichlijck van gelaet Daer ’t al voor schricken sou, te wesen in der daet? [p. 19] Of Pan of Mulciber; waer van den een de boeren De vrees jaegt op het lijf en ’t Land-volck stelt in roeren: (555) Den andre, staegh begruyst van vuyle roock en sweet, Sijn yser klopt en kneust en blixem-straelen smeedt: Of Pallas selver, die, onsoet en straf van wezen, De menschen door haer lans en’t grouwlijck hooft doet vresen Dat sy voert in haer schild, met slangen dicht omset. (560) Waerom is staegh de Min een jonge, rond en vet, Als dat hy niet en doet als beuselen en mallen? Waerom blijft Venus schoon, staegh jeugdich, noyt vervallen, Altyd met geluw hayr, als dat sy staegh met my So groote kennis hout? sy is geduyrigh bly, (565) Staegh lacchende, so ons de Dichters haer beschryven: So oock haer aepen doen, die of in silver dryven, Of beytelen in steen, of snyden in het hout, Of maelen op een doeck, of wercken in het goudt. Wie wierdt’er meer geviert als Flora binnen Roomen, (570) De môer van alle vreugd? maer (desen uytgenoomen) Die ’t leven ondersoeckt van ’t stemmigst slag der Goon Nae ’t seggen van Homeer en syne konst-genôon, Sal ’t alles dwaes en mal en vol van sotheyd vinden. Want wat behoef ick u hier naeckt en klaer t’ontwinden (575) Wat andre Goden deen, daer u ten vollen zyn Bekent de malligheen en’t minnen van Iupijn? De staetige Diaen had dwaesselijck vergeten Dat zy een wijfke was, of scheen noch niet te weten Dat sulcken niet en voeght te loopen op de jaght, (580) Verlieft op eenen, die sy kussen gingh by nacht, De schoone Endymion: hoewel ick liever hadde Dat sulcx haer Momus sey, als dat ick haer bekladde, Hy, die somtijds wel eer der Goden onwil sprack En seyde wat aen dees’ of wat aen dien gebrack, (585) Waerom den lang-tong uyt den hemel wierd gestooten Also den Goden syn berispingen verdrooten [p. 20] En hy haer moeyelijck met sijne wijsheyd was Die hem tot sijn verderf so quaelijck quam te pas. Nu loopt hy achter land, van yder een verschoven; (590) En ’t is so ver van daer dat hy in Princen-hoven Sou hebben voet of plaets, dat daer de Vleyery, (Een mijner Iofferen) sit in de voorste ry. Daer moed men nae de mond, niet nae de waerheyd, spreken, (Daer dees’ haer op verstaet) en prijsen de gebreken (595) Die hy bestraffen sou: waerom ’er tusschen twee Niet meer verdraghs en is als tusschen wolf en vee. So dat de Goden nu, nae dat hy is verdreven, In meerder vrydom sijn, en nae haer lusten leven Nu niemand meer bestraft het geen haer mogt mistaen. (600) Wat parten recht Priaep niet alle daghen aen? Wat kuyren niet 1. Mercuur met gochelen en steelen? Men siet Vulcaen nu selfs den geck aen taefel-speelen Wanneer den Donderaer de Goden heeft te gast, Daer hy wat poetsen maekt terwijl men drinkt en brast: (605) Hier is Sileen in ’t spel, de Nymphen aen de reijen, De Satijrs in de weer met Fluyten en schalmeijen, Men springter in de bocht met dit gehoorent goed, Pan singht een lijdtje voor, dat yder lacchen doet: Een lompen boeren-deun, daer sy met oopen ooren (610) Nae luystren als een vinck, en die sy liever hooren Als eenigh kunstigh stuck, al quamp het van Apol, Byzonder als de wyn geraeckt is in den bol. Wat nu de Goden doen wanneer sy sijn beschoncken En dat de Nectar werckt die sy met koppen droncken (615) Dat is so mal en sot, dat ick my selver niet Van lacchen speenen kan om ’tgeen daer wel geschiedt: Maer beter is ’t dat ick mijn vinger op de mond legh En dat ick daer van swijg, als dat ick ’t klaer en rond seg,
[p. 21] Op dat misschien van my geen luysteraer en hoor (620) ’Tgeen Momus vry en vrank mogt seggen van te voor. Ick schey dan van de Goon en wil den Hemel laeten En wederom tot u wat van de menschen praeten: ’K verhuyse nae der aerd; kom sien wy hoe daer niet Geluckigh is noch goed dat sonder my geschiedt. (625) Ghy weet hoe de Natuyr, de moeder aller dingen, Voor ’t menschelijck geslacht met veel bekommeringen Voorsichtigh heeft gesorght dat het haer nergens aen Mijn saus ontbreken mocht: want, om recht uyt te gaen, Wat is het, wijs te sijn, als luystren nae de Reden? (630) Wat is het sot te zijn, als sijn genegentheden En tochten volgen in daer sy ons rucken heen? Op dat het leven nu den menschen in ’t gemeen Niet droevigh vallen sou, heeft Iupiter de Reden Haer spaersaem meegedeylt, en de genegentheden (635) Met so een milde hand, dat het verschil so groot Van beyden is, als van een aesjen en een loot. De Reden heeft hy oock een hoeckje maer gegeven In ’t hooft, en haer aldaer als in een perck omschreven, Maer d’andre plaetste hy door het geheele lijf (640) En wilde dat het gansch sou sijn tot haer gerijf. Noch steld’ hy tegens haer alleen twee dwingelanden, Twee stercke vyanden, om staegh haer aen te randen: De Gramschap, die het hert (des levens bron) besit, En de Begeerlijckheyt, die tot op ’t uyterst lidt (645) ’T gebiet en ’t seggen neemt, wiens naem ick sal verswygen. Dit sijn geweldenaers die haer gestaegh bekrygen: Hoe weynigh tegen twee sy nu alleen vermagh Dat leert d’ervarentheyd; Sy roep vry nacht en dagh (Dat haer maer ovrigh is) wilt luystren nae de reden (650) En van wat eerlijck is de wet niet overtreden, Doet dat ick u gebîe: maer isser geen gehoor En so sy weygeren te blyven binnen ’t spoor En haere Koningin halsterrigh tegenstreven, So sal sy eyntelijck haer mee gevangen geven. [p. 22] (655) Voorts vond hy oorberlijck, dewijl hy tot bewindt Den man geschaepen had (gelijckmen ondervindt) Hem met wat ruymer hand de reden mee te deelen: En op dat hem die last niet quame te verveelen En hy de swaerigheyd te lichter draegen mocht (660) Die daer in steecken sou, heeft het hem goed gedocht Met my te raed te gaen, gelijck hy van te vooren Op andre dingen meer my veeltijds plagh te hooren. Ick raed’ hem, so my recht betaemde, dat hy sou Om daer in te voorsien hem voeghen met een vrou, (665) Een sot, aelwaerdigh dier, maer vriendelijck van oogen, Maer lief en aengenaem, op dat de man sou moogen Door het geselschap van een soet en minsaem wijf Het suyr en bitter van syn moeyelijck bedrijf So wat versuyckeren, en zy door malligheden (670) ’T swaermoedig mannen-hooft somwijlen wat verkneden. Want die by Plato leest, dat hy in twyfel stelt Waer onder dat een vrouw behoort te sijn getelt, Of onder reedlijck’ of onredelijcke dieren, Moet weeten, dat hy so gewilt heeft zyn scholieren (675) De groote sotheyd van de vrouwen wysen aen; Dat, so der een van haer daer op sou blyven staen Van wijs te willen zijn, het lichtlijck kon gebeuren Dat men het waenwijs wijf voor dobbel sot sou keuren. ’T gebrek schijnt eens so groot als men ’t niet wel en dekt, (680) Als ’t maskar van de deughd so verre niet en streckt Dat het geheel en al daer achter kan verschuylen. So blijft een aep een aep, en uylen blyven uylen, Al wierden dees gehuyft so men de valcken doet, Al stack men die in goud van ’t hooft af tot de voet; (685) So blijft een boer een boer, oock in syn beste mouwen, Schoon dat het Paesdach is; en vrouwen blyven vrouwen, Dat is te seggen, sot, hoe dat sy haer verkleên. Maer ick en achte niet, dat onder haer luy een So sot gevonden werd, die sich daer aen mocht stoote (690) Dat ick so van haer spreeck, selfs vrou en selfs malloote. [p. 23] Want, so sy haere saeck recht insien en verstaen: Self, dat sy in geluck de mans te boven gaen, Dat hebben sy alleen de sotheyd danck te weeten, Daer komt voor eerst van daen, ’tgeen sy so garen heeten, (695) Ick segge, schoon te syn; een dingh dat boven al By haer in waerden is; want om de schoonheyd sal Selfs een Tyran syn kroon gelijck als nederleggen En laeten als een wicht sich van een vrouw geseggen. En waer komt het van daen, als van de wijsheyd, dat (700) De man is rouw van vel, niet molligh, sacht noch glad, En kaecken heeft beset met stoppelen en hayren Al was syn baert een bosch, waer door hy voor syn jaeren Treckt nae den ouderdom, daer staegh de vrouwen syn Van kaecken kael en glad, van stem geduyrigh fijn, (705) En poeseligh van vel, en schynen jonge menschen? En voorts, wat isser dat sy meer ter wereld wenschen Als dat sy mogen syn den mannen aengenaem? Want waer toe anders streckt de Franste leure-kraem, Met al dat vrou cieraet, al ’t wassen en het smeeren, (710) So veele modekens van hullen en pareeren So meenigh krul en kleur, die kunst en poeder geeft Aen hayr, daer de Natuyr sulx aen geweygert heeft: So veele pleystertjes om ’t aensight op te schicken So meenigh slagh en keur van linten en van stricken, (715) So veelerley van verw, so meenigh in getal Dat niemand langher weet hoe hyse noemen zal? Maer isser yet in al dees lodderlijcke saecken Dat haer bevalliger kan by de mannen maecken Als wel de sotheyd doet? want wat en laet een man (720) Den vrouwen doch niet toe? wat reden isser van? Niet anders als ’t vermaeck. maer kan men my versaecken Dat het maer sotheyd is daer sy hem mee vermaecken? Dat het de waerheyd is ’t gheen ick u heb gezeyt Sal niemand lochenen die by sich over leyt [p. 24] (725) Wat sotte praet en tael hy niet met haer sal houwen Wanneer hy sijn vermaeck wil nemen van de vrouwen? Ick heb u dan geseyt de redenen, waer uyt Dat de voornaemste vreugd des menschen levens spruyt: Maer daer sijn sommighe, bysonder onder ouden, (730) Die van het glaesje meer als van de vrouwen houden, En meynen nergens in so groote vreugd te zijn Als met goe licke-broers te sitten in de wijn. Maer offer ergens wel een maeltijd werd gehouwen Daer men recht lustigh is en vrolijck sonder vrouwen, (735) Stel ick aen andere, maer dit segh ick voor vast: Daer mijne saus ontbreeckt is noyt verheugde gast. So dat, indien ter feest of maeltijd u ontbreeken Die yets belachlijx doen of sotte woorden spreeken, Uw gasten blyven stil, sy drincken uwen wijn: (740) En ghy en hoort noch niet dat sy in vreugde zijn. Maer so der yemand komt, al souwj’ hem daer toe huyren, Die met wat malle praet en klucht en aepe-kuyren Uw gasten onderhout, de kaemer raeckt vol vreugd; Ghy werdt een soeter waerd en al uw volck verheugt. (745) Want, seght my, wat het is, sijn maegh met spys te laeden, Met so veel leckerny syn darmen te versaeden, So niet met een het oogh, en ’t oor, en ’t heel gemoedt Met jock, met aerdigheyd, met lacchen werd gevoedt? Maer ick alleen kan dit bancket den gasten geven. (750) Gelijck oock my alleen moet werden toegeschreven Veel soetigheyd, die men ter maeltyd om siet gaen: Dat men een fluytje drinckt dat niet magh blyven staen; Dat men ’t malkander brenght op eensjes in te steken, Op beter kennis daer men naerder af sal spreeken, (755) Op een Hollanschen tuyn, of achter het servet, Of op een sommetje; dat men een Penitet Tot boet’ of breucke stelt voor die sich mocht verloopen En met een dubbeld glas syn feylen* moet bekoopen; [p. 25] Dat hy een lapje krijght die ’t syn niet uyt en veeght, (760) Of super nagelom syn roemer niet en leeght So ’t hem was voor gedaen, waer op hy ’t had onfangen. Dat men raeckt door de wijn tot deuntjes en gesangen En naemaels aen den dans, van allerhande slagh, En hondert speeltjes speelt tot ’smorgens aen den dagh. (765) Want dit, en noch veel meer, dat men alom siet prysen, Quam niet uyt Grieckeland van haere seven Wysen Of sulcke hersenen: maer ick ben ’t die ’t bedacht Tot welvaert en behoed van ’t menschelijck geslacht. Noch is ’t een eygen aert van diergelijcke saecken (770) Dat hoe sy malder syn en meer nae sotheyd smaecken Hoe dat het beter voor des menschen leven is, Dat selfs gheen leven is als ’t is vol droefenis, Gelijck het wesen sou, ten waer sy die verdreven Door de vermaecklijckheen die ick haer weet te gheven. (775) Maer mooghlijck synder die dit so niet toe en staen: Die sulck vermaeck geheel verwerpen en versmaen, En meynen dat men dat genoegh sou kunnen vinden In soeten ommegangh met kennissen en vrinden, En dat de Vriendschap is een saecke, die men moet (780) Verheffen boven al dat nodigh is en soet, So dat men die niet min als ’t waeter kan ontbeeren Of als het vyer en lucht, en die se quam te weeren De Son weghneemen sou die ’t al verquickt en voedt: Een saeck, so eerelijck (indien ’t ter saeck yet doet (785) Die ick verhandele) dat sy van alle wysen Gestelt werdt onder ’t goed dat sy ten hooghste prysen. Sy zy, en dat en meer: maer hoe, indien ick hier Oock toon so grooten saeck te zyn van myn bestier? Want, niet te naeu te sien, te wesen als de blinden, (790) Syn oogh te luyken in de feylen syner vrinden, Toegeven, recklijck zyn in eenich mis-verstand, Selfs de gebreken van een vriend of zyn verwant [p. 26] Te prysen als een deugd, dunckt u dat niet te paelen Dicht aen de sotheyd? en, de wratjes en de maelen, (795) Een aenwasch in de neus, de sproeten van de huyt Te kussen in syn Lief, waer of dat oock uyt spruyt? Wanneer een vader, die een soon heeft die vry scheel is, Seyt dat hy maer wat lonckt, en dat het fraey en eel is Wat lodderigh te sien, waer komt dat mee van daen (800) Als van de sotheyd, die sulx neemt voor welstant aen? ’T is sotheyd roepen sy; ick laet het sotheyd heeten: Maer haer alleenigh is de vriendschap danck te weeten Dit isse diese maeckt en voedt en onderhout Van menschen spreeck ick u, van sulcken is mijn kout (805) Van welcke niemand oyt volmaeckt en is gebooren. ’T schort of van binnen of van achtren of van vooren. Hy is de beste die de minste feylen heeft: Terwijl een vyser slagh dat nae haer wijsheyd leeft Of met malkanderen geheel gheen vrienschap houwen, (810) Of sulcke, die men niet ten vollen mach betrouwen. Een moeyelijcken hoop, die al te naeu geset So scherp op het gebreck van haere vrienden let Als waeren ’t arenden of altijds wackre draecken, Terwijl sy niet een steeck, sien in haer eyge saecken (815) Maer blindt als mollen syn, gelijck of in de sack, Die op haer rugghen hanght, oock niet wat quaeds en stack: Dewijl ’t dan met den mensch sodanigh is gelegen Dat hy tot veelerley gebreken is genegen, En datter tusschen haer so grooten onderscheydt (820) Van will’ en driften is, van sinnen, en beleydt, So meenigh misverstand, en swackheên, en gevallen Die ’t leven geeft en neemt, en dwaelingen en mallen, Hoe waer ’t dan mogelijck dat onder sulcken slagh Dat Argos oogen heeft, al was ’t maer eenen dagh, (825) De vriendschap duyren kan, so ’t vriendelijck Verdraeghen Niet tusschen beyden komt, en onder vriend’ en magen [p. 27] Niet mee wat sotheyts speelt? wert niet van outs de Min, Die aen de Vriendschap gheeft haer oorspronck en begin, Als blindt ons afgebeeldt, die wel voor schoon sal keuren (830) ’T geen dubbel-lelijck is, en, so men siet gebeuren, Maeckt dat een yder ’t syn voor ’t beste kiesen sal, En elck syn popjen houdt voor ’t fraeyste dingh van al: Dat yder een syn kat een Koningh meent te wesen En gaeren syn marot van andren hoort gepresen? (835) Dus gaet het in ’t gemeyn, en ’t werdt oock uytgelacht: Maer dit belacchelijck heeft een bysondre kracht Om de gemoederen, als lijm, aen een te kleven; En doen de menschen ’t saem in goed geselschap leven. Het geen ick u alhier van Vriendschap heb geseyt (840) Heeft in het houwelijck noch naeder syn bescheydt, Dat een vereening is van lyven en gemoeden. Die groote Iupiter will’ yder een behoeden! Wat meenich bed en waer niet jammerlijck gescheurt, Wat droeve scheydingen en waeren niet gebeurt, (845) Iae ’t gheen noch ergher is, indien der mans en vrouwen By-wooningh niet en wierdt gestut en onderhouwen Door wat voor by te sien aen d’een en d’andre zy, Door lacchen, door gevley, door jock en boertery, Al volck van mijne bend’: hoe weynigh saghmer paeren, (850) Hoe meenigh koppeltjen en soud’er noyt vergaeren, Hoe meenigh houwelijck en bleef niet ongeknocht, Indien een bruydegom sorgvuldigh ondersocht Wat speeltjes dat wel eer de teer’ en schaemle deeren Met andren heeft gespeelt, en so hy mocht begeeren (855) Te voorens ’t onderstaen wat leven dat de meyt Met meenigh hups gesel voor heenen heeft geleyt? Maer hoe veel weynigher sach mer te saemen blyven Van die nu zyn gepaert, indien het doen der wyven [p. 28] Niet onbekent en bleef door slofheyt van den man, (860) Of domheyd die hem maeckt dat hy niet sien en kan? Dit moet de sottigheyd mee werden toegeschreven. So dient haer oock daer by die eer te syn gegeven Dat zy aldus versorght dat saemen man en wijf Syn vriendlijck onder een, en datter vreede blijf (865) En goed verdrag in huys, daer ’t anders licht sou spoocken. Indien den goeden bloed van verr’ yets heeft geroocken Sy huylt om ’t ongelijck dat zy onnosel lijdt: Den armen koeck-koeck slorpt de traentjes die sy krijt, En heeft genoegh te doen met troosten en verspreecken (870) Dat sy haer niet verkort of koome doodt te steecken Door onverduldigheyd, terwijl de slimme hoer Sit in haer vuyst en lacht om den gekroonden loer. Maer hoe veel beter is’t aldus te zyn bedroogen Als door jaloursheyd, of nae-yver, uyt te droogen? (875) Als dat men quynen gae en hert en lever knaegh, Of ’t huys in roeren stell’ en eens het uyterst waegh’ Om in syns vrouwen bed den linckert te betrappen? Maer soo den aenslagh mist en komt hy hem ’t ontsnappen So is het spel verbrutst; ’t gerucht komt op de straet, (880) Men dichter lijdtjes van; al wat om mostert gaet Doet ’s avonds voor syn huys hem synen onwil hooren. Hy speele, Lyden best: daer helpt noch vloek noch tooren. Nu blijft hy yders spot. Waer komt het hem van daen? Het is de wijsheyds schuld: die heeft den man verraen. (885) Schoon hy dan naderhand by my komt met syn stucken Dat ick hem helpen souw, ’t wil altyds niet gelucken; Hy speelt de sot te laet. al kent hy ’t wijf voor kuys, Sy dient haer van syn schrift, en hout hem buytens huys. Het is so ver van daer dat vriendschap sou beklyven (890) Of de verselling van gemoederen en lyven Soet wesen sonder my, of langh sou blyven staen, En niet in korten tyd versuyren of vergaen, [p. 29] Dat noch een Prins syn volk, noch volckeren haer Heeren Noch man syn wijf, noch Heer syn knecht, noch vrou haer deeren, (895) Noch meester sijn scholier, noch reyser synen maet, Noch een soldaet syn spits en trouwste kameraet, Noch gast syn mede-gast, noch eygen sijnen huyrman, Noch land-heer synen boer, noch een gebuyr sijn buyrman Een tijd verdraegen sal, so men van weder-zy (900) Niet so wat misverstands en doolinghen en ly En met voorsichtigheyd malkanderen ontmoete, Wat over ’t hooft en sie, met sachtheyd yets versoete: So daer niet onder speel wat streelens, wat gevley, En daer de Sotheyd niet wat suykers over sprey. (905) Ick weet dat u dit komt, als vry wat groots, te vooren, Maer ’tsal noch grooter sijn dat ghy van my sult hooren. Ghy hebt te luysteren op, dat ghy ’t wel verstaet Dat ick u seggen sal: Een die sich selven haet Sal die een ander wel liefhebben of beminnen, (910) En die sich selfs bevecht met ingespanne sinnen En met sich selven twist, wel koomen over een Met andre? sal een man met yemand wel gemeen Of minlijck wesen, die sich selven niet kan lyden Maer swaer en moeylijck valt? wie sal hier tegen stryden? (915) Ick meyn dat yder een dit aenneemt voor gewis Ten sy hy sotter als de sotheyd selver is: Maer, die my buyten sluyt, sal niet alleen verdraegen Gheen andre, maer hy sal sich selfs oock niet behaegen; ’T sal stincken in sijn neus wat dat hy doet of laet, (920) Sich selven in de weeg en van hem selfs gehaet; Dewijl dat de Natuyr geplant heeft in de menschen Die van de wijste syn, dat sy yets anders wenschen Te sijn als ’t geen zy zijn, so dat men vint verdriet In ’t geen men is, en prijst dat men in andre siet: (925) Waer door ’t gebeurt dat al wat fraey is in het leven Sijn waerdigheyd verliest. Wat kan de schoonheyd geven [p. 30] (Die groote gaef der Goon) indien sy is besmet Met yet dat stinckend is, en haere prijs belet? Wat helpt het jongh te syn, indien men in de jaeren (930) Van d’ alderbeste jeugd sich selven siet beswaeren Met yet, dat nae den hef, of nae den zuyrdeeg smaeckt Des droeven ouderdoms, eer dat sy u genaeckt? Iae hoe sult ghy verstaen in’t gheen u voor mocht vallen (Dat in het leven is het swaerste stuck van allen) (935) Of by u eygen selfs of oock by andre doen Wat dat betaemlijck is, en met een goet fatsoen In alle dingen gaen, indien dat Eygen-minne Niet staegh by u en is, wat datmen oock beginne? Die ick met reden voor mijn volle suster acht. (940) So vlytigh wert myn dienst en werck van haer betracht. Maer wat’s er sotter als sich selven te behaegen? Maer oock in tegendeel sal ick u wedervraegen Wat is’er aengenaem, wat liefelijck, wat soet, Iae wat betaemelijck van ’t geen ghy seght of doet, (945) So ghy u selfs mishaeght? neemt uyt der menschen leven Die saus alleen maer wegh, ’t sal niet als lafheyd geven: De Prediker sal staen of hy een molijck waer En hebben op syn stoel bewegingh noch gebaer; ’T sal wesen koel en kout wat hy voor ’t volck sal segghen: (950) De luytenist sal met syn luyt geen eer in leggen De zanger sal geen lof behaelen met syn keel Men sal self * Valeran uyt stampen op ’t tonneel En sien eer langh Apol met al de negen Musen En al wat rijmt en dicht van den Parnas verhuisen; (955) De schilder met syn kunst sal leggen in de ly; Den Doctor sal vergaen met zyn aptekery De Pleyter, die sy by de boeren op doet snyden Van Bartel en van Bald, sal dorst en honger lyden;
[p. 31] Ghy sult Thersites sijn die nu Narcissus syt, (960) Een bloed, een blooden uyl die nu Princessen vrydt: Een sogh, die heden voor Diana werd gehouwen: Een staem’laer, die sy voor een Cicero nu schouwen: Een slechten boer, die nu gaet voor een Ioncker deur En van de Iofferen hebt alle daegs de keur. (965) Het is so nodich dat men oock hem selven streele En door wat vleyery sich aen sich selfs beveele, Als ’t nodich is dat men sich selven eerst behaegh Eer dat men om de gunst van yemand anders vraegh. Om dat oock het geluck der menschen is gelegen (970) Voor het voornaemste deel, dat yder zy genegen Te wesen dat hy is, so werdt door Eygen-min Dit mee te weegh gebracht, dat yder hebbe sin In syne schoonheyd in gestel van lijf en leden, Dat niemant sich beklaeght van syn verstand en reden (975) So veel hy des besit, noch van sijn Vaderland, Noch van de stam, waer van hy voort magh sijn geplant, Dat yder gaeren is alwaer hy is gebooren, Al was’t er noch soo schrael, al wies’er loof noch kooren: So dat gheen Yer en ruyld’ aen een Italiaen (980) Sijn bosch en wildernis, en die daer syn van daen Daer sich de Tarter deckt met beer’ en vosse vellen Gheen Tempe, geen Atheen voor haere klippen stellen. Aensiet hier in Natuyrs bysonderlijck beleyt Die ’t all gelijck maeckt in so grooten onderscheydt. (985) Die, daer sy het vermaeck met schaerse handen deelde, Gaf dat daer Eygen-min wat meerder onderspeelde. Hoewel ick dat voorwaer wel dwaeslijck heb geseyt Dewijl haer grootste gift hier in verborgen leyt: Op dat ick niet en segh, dat geen verheve daeden (990) En werden uytgevoert die ick niet heb geraeden; Gheen kunst gevonden wert, hoe treffelijck en goet, Waer van men my voor al den lof niet geven moet. [p. 32] Seght, is den oorlogh niet de wegh tot groote daeden Die veele doet betreen de loffelijcke paeden (995) Waer lanx men raeckt tot eer? Maer isser sotter dingh Als dat men meenichmael om maer een beuselingh Vanght krijgh en oorloch aen, waer door aen beyde zyden Meer onghemacks, meer quaeds, meer onheyls valt te lyden Als daer wel goed uytkomt? want alsmen hackt en kerft (1000) Hoe gaet het met den man die daer dan valt, en sterft? Men spreeckt van hem niet meer. Wanneer* de trommels raesen, Trompetters wedersyds allarm en vechten blasen, Hoe weynich koomen dan de wyse luy te pas? Hy die niet anders dee als dat hy boecken las (1005) Is swack en uytghemerght, en heeft noch kracht noch spieren. Hier dient een ander slagh van groov’ en vette dieren, By wien veel stoutheyd zy en maer een kleyn verstandt, Ten waerder yemand was die ’t oorberlijcker vand Van een Demosthenes een oorlogsman te maecken: (1010) Die eertijds naeuwelijx syn vyand quam te naecken Of smeet sijn swaert daer heen en schild en harrenas, So bloden krijsch-gesel als hy uytstekend was In wijsheyd, en vermaert door kunst van wel te spreken. Maer, seght ghy, in de krygh moet geen beleyt ontbreken, (1015) De wijsheyd geldt daer mee so wel als in den Staet: ’T is waer, in ’t Hooft, en maer ’t beleyt van een Soldaet Niet van een Filosoof. Want van beroyde heeren, Pluymstrijkers, roffiaens, struyck-rovers, haene-veeren, Van plompe boeren, van verloope schuldenaers, (1020) Van kaele banckroetiers, van die men seyt haer aers, (Met oorlof) aen de poort te veegen, en van boeven, Van pijpe-stelders en van onverlaets en schroeven, [p. 33] Werdt so een heerlijck werck voor ’t meesten uytghewracht, Niet van de Filosoofs by ’t lampjen in der nacht. (1025) Hoe onbequaem die syn tot het gebruyck van ’t leven Daer kan ons Socrates getuygenis afgeven Die van ’t Orakel voor de wijste wierd verklaert, Hoe wel onwijselijck. dat segh ick in syn baert, Hoewel dat hy daer in niet quaelijck was beraeden (1030) Dat hy ’t niet toe en stond, maer wijslijk kon versmaeden Die by-naem, die hy sey dat God maer toe en quam, En dat hy niet alleen die gansch niet aen en nam Maer dat hy oock verstondt geen wijse te betaemen Dat sy het lands-bestuyr in haere handen naemen, (1035) Behalven dat hy noch veel beter had gedaen Had hy de menschen selfs de wijsheyd afgeraen, En haer geleert dat sy sich daer voor mosten wachten Die wilden dat men haer voor menschen maer sou achten. Waer quam hem oock daer na de swaerigheyd van daen (1040) Dat hy den beker met vergift most neemen aen Als van de wijsheyd, die haer meester bragt om ’t leven? Want hy die besigh was door ydelheyd gedreven Met wolcken in de lucht, en vloye-voeten mat, En syn verwonderingh in magre muggens had (1045) Wat dat so kleynen dingh so grooten stem kon geven, Had noch niet eens geleert wat in ’t gemeene leven Den menschen komt te pas. Sie Plato die hem souw Voor ’t volck verdedigen (den Philosoof getrouw Wiens leerlingh dat hy was) hoe lelijck liet hy ’t leggen (1050) Die door ’t geraes verbaest drie woorden naeu kon segghen Of liep ter spreeck-stoel* af, een slechten Advocaet Wanneer het halsen gelt en aen het leven gaet. So gingt met Theofrast. Die, als hy was getreden Daer ’t volck vergaedert was, verstomd’ in syne reden (1055) Gelijck of hy een wolf gesien had in syn krop. Hoe sou die den soldaet tot vechten hitsen op? [p. 34] Hoe gingt Isocrates, die sich verstond op ’t schryven Maer daer te spreecken viel mee sonder spraeck most blyven Door vrees, die hem bevingh? hoe gingt met Cicero (1060) Die de welsprekenste te Romen was? hoe bloo Toont hy sig doorgaens in den aenvang van syn spreken? Hoe meenich nick en komt syn reden daer niet breken? Noch vindmer die dit tot syn voordeel leggen uyt En maecken hier uyt een ontwyfelijck besluyt, (1065) Dat dit een teyken moet eens wijsen Sprekers wesen Dat hy ’t gevaer verstaet het geen hy heeft te vreesen. Maer doet de wijsheyd so geen hinder aen den man Wanneer sy oorsaeck is dat hy niet seggen kan Het geen hy seggen most? maer hoe sal ’t sulck een maken (1070) Daer ’t op een vechten gaet, daer aerd en hemel kraken Door dondren van ’t geschut, daer meenich bal en loot Voor by syn ooren sist en dreyght hem met de dood, Die sterft, wanneerder maer met woorden valt te stryden? Noch prystmen Platoos spreuk (indien’t de Goden lyden) (1075) Dat dan een land sal syn geluckigh boven al Wanneer een Filosoof aldaer regeren sal Of als de Koningh selfs een Filosoof sal wesen: Maer, so het u gevalt Historien te lesen, Ghy sult bevinden, dat noyt voor een Koninckrijck (1080) Een Koningh is geweest so ergh, so schaedelijck Als die van sulcken volck sich selfs heeft laeten raeden Of die syn leven had besteedt in haere blaeden. Twee Catoos geven hier getuygenisse van: Waer van den eenen was een ongerustigh man (1085) Die staegh in roeren was met andren aen te klaegen En selfs wierd aengeklaeght, die andere dee daegen En selver wierd gedaeght; die selfs geen rust en had En maeckte dat de Stad oock noyt in rust en sat: Den tweden, als hy wou te wysselijck beweeren (1090) De vryheyd, heeftse selfs in slaeverny doen keeren. [p. 35] Voeght Brutus, Cassius, en Gracchen oock daer by: Dat Marcus Cicero mee van ’t geselschap zy Door wien gheen minder quaed de Stadt van Roomen leede Als van Demosthenes die van Athenen dede. (1095) En of schoon Antonyn, den Filosoof genoemt, Een goede Keyser was, wat dient’er van geroemt? Hy was’er om gehaet van meest syn ondersaeten. Oock dee hy door een soon, die hy had naegelaeten Meer schae aen ’t Roomsche Rijck (een wreed en dronke beest) (1100) Als hy ’t by sijn gebiedt voordeeligh had geweest. Dewijl het veel gebeurt, dat sulcken slagh van mannen Die staegh, om wijs te zijn, zijn in de ploegh gespannen Geen wyse kinders teelt, misschien door het bestier En voorsorgh van Natuur, op dat het pestigh vyer (1105) Des wijsheyts verder niet de menschen mocht besmetten En uyt des vaeders bloed sich in de soonen setten. De soon van Cicero geleeck syn vaeder niet, Verbastert en veraert. ’t is Socrates geschiedt Dat syner kindren gheen nae haeren vaeder aerde, (1110) Maer sy geleken aen de moeder die haer baerde, Dat is, sy waeren sot. maer dat kon syn geleen: Men sagh dat over ’t hooft, indien sy maer alleen Niet meer en pasten, als een esel aen de snaeren, Tot eenich staets-bewindt, en so sy voorders waeren (1115) Bequaem en handsaem om met menschen om te gaen. Maer hoort, hoe dat het gae: set eens een wijs man aen Uw taefel, als ghy volck ter maeltijd hebt geropen: Hy sit en swijgt en doet niet eens syn backhuys open, Swaermoedigh, sonder vreugd; of so hy komt tot spraeck (1120) En over taefel mee ten lest’ aen ’t praeten raeck’ Hy sal ’t geselschap met syn warre-geest verstooren, Uw gasten sullen niet als knibbelingen hooren Waer in dat Epicuur van Zeno doch verscheelt. Roept gy hem aen den dans wanneer der werd gespeelt, [p. 36] (1125) Hy springht ghelijck een koe. sleept ghy hem nae de Spelen, Syn staetigh wesen sal een ygelijck verveelen En hy gedwongen syn ter schou-plaets uyt te gaen Daer hy is in de weegh; so Cato heeft gedaen, Die, als hy wierd versocht syn aensight te versetten (1130) Of heen te gaen, om’t volck haer vreugd niet te beletten, Het leste koos voor ’t best; En, so hy ergens raeckt Daer luyden staen by een, haer praeten wert gestaeckt Gelijck als of de 1. wolf was in het spel getreden. So hy yet koopen wil, en moet hy geld besteden (1135) Daer wat verhandelt wert, of dient’ er yet gedaen Waer sonder ’t leven van den mensch niet kan bestaen, Hy weet sich niet met al te houden of te schicken, En staet niet als een mensch, maer als de houte klicken, Sich selfs noch andre nut, noch dienstigh voor het land: (1140) Want van ’t gemeyn bedrijf en heeft hy geen verstand Noch hoe men leven moet of omgaen met de menschen. So dat hem sommighe wel voor Sint Felte wenschen Om dat hy noyt begeert so als een ander wil En tusschen hem en haer in alles valt verschil. (1145) En dees verscheydentheyd doet hem van veelen haeten Want seght my, of het geen de menschen doen of laeten Niet vol van sotheyd is, en watter werdt begaen Niet van de sotten by de sotten wert gedaen? Dat, so der een alleen wil tegen alle streven, (1150) Ick hem voor best sou raen dat hy sich gingh begeven In een verschoven hoeck, gelijck als Timon dee, Daer niemand veel gebrecks by syne vysheyd lee En in syn wijsheyd hy sich selven mocht vermaecken. Maer, op dat ick wederom op mynen text magh raecken,
[p. 37] (1155) Wat. als het vleyen, braght het rouwen volck by een So quastigh als een eyck, so hard gelijck een steen? Want anders wert ons niet beduyt met 1. Orfeus-snaeren, Noch door 2. Amphions lier. Wat dee wel eer bedaeren Het schuym van Romulus, dat nu in waepens stond? (1160) Geen wyse Filosoof met wel-bespraeckte mond: Maer door een kluchje van den buyck en verdre leden Wierdt het in rust gebraght en liet sich overreden. So dee Themistocles syn volck te vreden syn Door ’t speeltje van de 3. vos en van een yser-swyn. (1165) Wat wyse Redenaer had middel kunnen vinde Tot ’tgeen Sertorius bestelde door syn 4. Hinde, Of tot het geen dat hy belachlijck heeft geklaert Door ’t paerden-hayr dat hy dee trecken uyt de staert, 5.* Of dat Lycurgus wees door ’t opvoen syner honden, (1170) Op dat ick vorder swijgh van diergelijcke vonden,
[p. 38] Die 6. Minos heeft bedaght, die 7. Numa heeft verziert, Waer door dat yder syn landsaeten heeft bestiert? Door sulcke beuselen laet sich het volck bewegen, Dat groot en machtigh beest: wie luystert daer en tegen (1175) Nae Platoos wetten, of die Aristoteles In syne boecken geeft? wie hoorde nae de les En wyse leeringen van Socrates gegeven: Wat heeft de 8. Decïen, de vaer en soon, gedreven Te sterven om den Staet en ’t leger te behoen? (1180) Wat porde 9. Curtius een sulcken sprongh te doen, Als sucht tot ydel’ eer? een aengenaeme vleyster, Een soete Meremin, een krachtige verleyster, Maer wonder hoe sy van de Wijse werdt veracht. Want, seggen sy, wat kan der sotter syn bedacht (1185) Als dat men om een ampt een andren ’t onderkruypen Gestaegh is op de been en nacht en dagh aen ’t kuypen? Als dat men in een saeck, daer ’t volck te segghen heeft, Maeckt Predicanten op en haer bancketten geeft (Dewijl sy by ’t gemeyn gemeynlijck veel vermooghen (1190) Gelijck de Minnens by de Princen, die haer zooghen) Om door wat tusschen-spraeck, of voorspraeck, of gesag Te hebben haere gunst op de verkiesingh-dagh, En ’t woord en stemmen van veel sotten weg te dragen? Als dat men, als te pronck, sit op de Zeege-waegen?
[p. 39] (1195) Als dat men op de merct in ’t koper soeckt te staen, En tracht te zyn genoemt nae ’tgeen men heeft gedaen? Als dat men hooft-Tyrans en schelmsche* Dwingelanden Stelt in ’t getal der Gôon, en doet haer offerhanden? Dat dit al sotheyd is sal niemand tegen-staen, (1200) Oock van de grootste slag: nochtans komt hier van daen Dat meenigh als een held op ’t hooghste werdt verheven Van luyden die den lof van sulcker daden schreven. D’eer is ’t, die steden bouwt; door wien een rijck bestaet. En godsdienst en gesagh, en rechterbanck en Raedt. (1205) En, als men ’t wel doorsiet, het heele menschen-leven Is maer een narre-spel. Nu sal ick reden geven Van ’t geen, daer ick voor heen gewagh af heb gemaekt, Dat kunsten door myn hulp in wesen syn geraeckt, Waer in my oock den lof van ’t vinden dient gegeven. (1210) Wat heeft der menschen geest gewackert en gedreven Om kunst en wetenschap van allerhande slagh Te soecken, onvermoeyt te blocken nacht en dagh, Als Eersucht, om een naem, die noyt en sou versterven, Te krygen, en die lof te laeten voor haer erven? (1215) Dat synse, die ick voor gheen kleyne sotten houw. Sy hebben niet geschroomt te beven by de kouw, Te sweeten by de Son, te waecken en te braecken, Om aen een naem, quansuys, ten lesten te geraecken, En hebben somtyts dier so slechten dingh gekocht, (1220) So ydel, dat men noyt yet ydelders bedocht. Maer ondertusschen syt ghy vry aen my verbonden Dat ghy ’t gemack geniet van so veel fraeye vonden, Of die ghy daer voor houdt. is’t niet het soetst van al Dat men de vruchten pluckt van and’rer lieden Mal? (1225) Ghy siet dan hoe ick my met recht heb toegeschreven De dapperheyd en de vernuftigheyd daer neven, Wat geldt het dat ick u oock brenghe tot beken Dat ick niet dat alleen maer oock voorsichtigh ben? [p. 40] Dit meynt ghy is so veel of yemand van twee saecken (1230) Die ’t samen-strydigh zijn wou een vermenghsel maecken, Van waeter en van vyer: maer luystert noch wat toe En seght dat ick het liegh so ick ’t niet goed en doe. So de voorsichtigheyd spruyt uyt het ondervinden, Uyt lang’ ervaerentheyd, uyt velerley bewinden, (1235) So seght op wien van twee die eere beter past Dat hy voorsichtigh is; of op een wijze gast, Die of door schaemten of door al te veel te vresen Niet groots en derft bestaen dat waerdigh zy gepresen, Of op een sotte-bol, die noch door schaemte, daer (1240) Hy niemendal van heeft, en oock door geen gevaer, Dat hy niet overweegt, voor eenig ding sal schromen? De wijze, soder yet gevaerlijckx voor mocht komen, Loopt nae syn boecken toe, en gaet sich daer beraen Wat dat in sulck geval van d’ouden is ghedaen, (1245) En vint’er dickwils niet als so wat schranderheden Van woorden, daer een sot door stout’lijck toe te treden En sich van dichte by te geven in ’t gevaer Verkrijght voorsichtigheydt, die seker is en waer. Twee dingen sijn der doch die groot beletsel maecken (1250) Dat men niet wel en komt tot kennis veeler saecken: De schaemte, die door roock verduystert het gemoed:, En vrees die het gevaer den menschen mercken doet En raedt haer af sich in de swaerigheyd te steken. De sotheyd maecktse vry van dese twee gebreecken. (1255) En weynigh weeten wat het verder voordeel geeft Dat men geen schaemt’ en heeft en nergens voor en beeft. Maer wilt ghy dat ick van voorsichtigheyt moet seggen Die uyt verstand onstaet, uyt eygen overleggen, Uyt oordeel dat men selfs uyt eygen hersens geeft, (1260) So hoort hoe ver hy van den doel geschooten heeft, Hoe seer hy sich vergist die sulck een meynt te wesen. De dingen van de mensch syn tweederley van weesen [p. 41] Waer van het eene na het andre niet gelijckt, So dat het geen, dat, als men ’tmaer van ver bekijckt, (1265) Ons schynt de dood te zijn, so ’t naeder werd bekeeken Geen dood maer leven is, en weder is gebleecken Dood in der daed te syn dat leven was in schijn. De saecken toonen dick heel anders als sy syn. Een Koningh dunckt ons rijck, maer so syn ziel ontbloot is (1270) Van goedren des gemoeds, en, schoon syn rijckdom groot is, Indien hy noyt genoegh aen syn bezit en heeft: Is hy, die rijck gelijckt, den armste die der leeft. Men keurt hem voor een Heer: maer so hy is geneghen Tot ondeught, heeft hy noyt de overhand gekregen, (1275) En so hy onder sweep van syn gebreken staet: Is hy de slechste slaef die over voeten gaet, In andre dingen gaet het even als in desen, Doch laet u dit genoegh en als een voorbeeld wesen. Maer vraeght ghy waer ’t toe dient het geen ick heb geseyt: (1280) So hoort waer heen van my de saeck sal syn geleydt. So yemand op ’t tooneel den speelders af wou trecken Het mom en maskeren daer sy haer mee bedecken, En toonen aen het volck wat luyden dat het syn Die op den schouburg staen en schuylen achter ’t gryn, (1285) Sou die het heele spel so doende niet verbrodden En waerd zijn datmen hem quam dadlijk aen de vodden En voor onsinnigh dreef met steenen daer van daen? Wat een veranderingh sou anders daer ontstaen! De Vrouw sou haest een man den Heer een* knecht gelijcken (1290) Een Koningh, die daer swetst van Scepteren en Rijcken, Een armen bedelaer; een jongh man, oud en grijs; En goden menschen syn en alle narren wijs. Maer dese dolingen voor yder een ’t ontdecken En ’t gryn van ’t aengesight en ’t kleed van ’t lijf te trecken (1295) Wat was dat anders als het heele werck verstoort Daer het bedrogh alleen de kijckers nu bekoort; [p. 42] Dit is het dat haer doet met open monden gaepen; Dit houdt haer sonder vaeck die anders soude slaepen. Seght my nu eens wat dat der menschen leven zy (1300) Als een Comedy-spel, een staege mommery, Daer elck sich toemaeckt nae het geen hy heeft te spelen Tot dat den opperste komt sluyten de Tonelen, Die d’een’ en selfde wel doet wisselen van Staet En die de Koningh speeld’, in kostelijck gewaed (1305) Sich steken in een keel of een gelapte pye. ’T is alles nae geaept en slechts bedriegerye: Maer anders speeltmen niet dees wonderlijcke klucht. So hier een wijs-hooft quam nu vallen uyt de lucht En schielijck riep, wel hoe! dees, die de luyden achten (1310) Voor een vermogend Heer, voor wien sy offer slachten Of ’t een der Goden was, gevreest van yder een, Gestroockt, gestreelt, gevleyt, geviert en aengebeen, Is noch geen mensch, om dat hy als de domme dieren Sich van syn aert en drift en tochten laet bestieren. (1315) Hy is een slechte slaef van de geringhste slagh: Om dat hy willigh sich geeft onder het gesagh Van sulcken meenighte van schandelijcke Heeren, Die hem vermeesteren die andre souw regeeren. En tot een tweede zey: ghy zyt uw vaeder quyt: (1320) Wat draeght ghy rouw daerom? weest vrolijck en verblydt: Nu syt ghy buytens bands en van dien gryn ontslaegen; Hy sal u nu niet meer capittelen noch plaeghen; Nu vangt uw leven aen, nu neemt het zijn begin; Hy is als dood die niet en leeft na eygen zin. (1325) En weer een andere, die hoogh is in syn waepen En op syn afkomst stoft, op Ridderen en Knaepen, Schold voor een aeterlingh, verbastert van zyn bloed, Om dat hy nimmermeer yets adelijcks en doet, Om dat hy hem de deugd hovaerdigh ziet verachten, (1330) Daer die nochtans alleen de sprongh is der gheslachten: [p. 43] En op de selfde wys sprack van een yder quaed: Ick bid u seght my eens wat hem te wachten staet Als dat men hem voor dul en raesende sal schouwen? Want even als hy voor den sotsten is te houwen (1335) Die avrechts wys wil zijn, so, die met onbescheyd Voorsichtigh wesen wil heeft geen voorsichtigheyd. Hy is ’t verkeert, die sich niet nae den tyd laet vinden, Die ’t huyckje niet en hanght na ’t waeyen van de winden, Of die ten minsten niet gedenckt aen d’ oude keur, (1340) Die niet mee drincken wil, die gae en pack sich deur Die ’t spel tot onspel maeckt en alles komt verstooren. Hy is ’t te recht, die doch een sterflijck mensch gebooren Niet meer wil wesen als dat Lot hem geven kan; Die wel gevoelen wil met den gemeenen man (1345) En gaeren, daer hy doolt, verschoonen en verdraegen, En doolen somtyts mee om andre te behaegen. Maer, seggen zy, dat is een klare sotterny. Ick sal ’t niet lochenen, so men my oock bely Dat dit de fabel is van ’s menschen leven spelen. (1350) Noch sal ick verder gaen, of wil ick ’t liever heelen? Maer waerom doch geheelt dat waerer is als waer? ’T was moglijck beter dat ick in een saeck, so swaer, Versocht op Helicon de hulp der Zangh-Godinnen, Gelijck veel dichters, die met opgetrocke zinnen (1355) Maer om een beuselingh haer dickmaels roepen aen. Ick roep u dan, dat ghy my hier wat by wilt staen, Ghy Dochters van Iupijn, terwyl ick sal beweeren Dat niemand kan te recht de ware wijsheyd leeren, Waer in, na haren sin, het grootst geluck bestaet, (1360) Ten zy de sotheyd voor een Gidse met hem gaet, Of alle tochten en beroeringen en driften De Sotheyd aengaen dat en sal men hier niet siften, Dewijl een yder houdt voor seker en gewis Dat dit het onderscheyd van wys’ en sotten is [p. 44] (1365) Dat sich den eenen laet bestieren door de reden En dat den andere volght syn genegentheden, Syn drift, syn tocht, syn lust, maer dese syn alleen De Pedagogen niet van die sich spoeyen heen Om in de haven van de wijsheyd te geraecken, (1370) Maer oock de prickelen tot veele goede saecken; De spooren tot de deughd, om sich te meer te spoen, Opweckers van den mensch om recht en wel te doen Hoe wel de Stöische daer dapper tegen stryden Die in een wyse geen bewegingen en lyden. (1375) Maer die den mensche die beneemt noch toe en staet Die segh ick dat hem oock geen mensch meer wesen laet: Maer dat hy besigh is met nieuwe Goon te smeden, Hoedanigh geen en was van immer tot op heden, Noch immer wesen sal, jae met een beeltenis (1380) Te maecken van een mensch dat sonder leven is, Dat noch gevoelen heeft noch menschelijcke sinnen. Ick laet hem so ’t hem lust zijn wijse-man beminnen En met hem woonen gaen in 1. Platoos Republijck Of 2. Hof van Tantalus, bey niet als Chymerijck (1385) Want wie en souw voor soo een seld’saem mensch niet gruwen, Wie souw hem niet gelijck een spoock of monster schuwen Die noyt sich selfs verset? die geen gevoelen heeft En alle zinnen doof die God den menschen geeft? Die noch door deerenis noch liefde werd bewoogen (1390) Gelijck een klip waer op de baeren niets vermooghen? Dien niet verborgen is, die nergens in en dwaelt, Die niets en weeght dat niet de tongh het huysjen haelt?
[p. 45] Die ’t al so scherp doorziet als had hy 3. Lynceus oogen? Die noyt wierd op gelicht noch ergens in bedroogen? (1395) Niets door de vinger ziet, en in zich selfs alleen Staegh zijn behaegen vindt, vernoeght en wel te vreen? Die ’t al alleenigh is (maer door syn eygen oordeel Alleenigh) ryck en groot, die noch om schae noch voordeel Op niemand niet en past, een spytigh niemands vrind, (1400) Maer die oock wederom van niemand werd bemint; Die met de Goden spot; en, watter in het leven Hier van de menschen werd gelaten of bedreven, Veroordeelt en belacht? maer sulck een dier is haer Volmaeckte wijse-man. Indien nu ergens waer (1405) Daer het met stemmen gaet een Magistraet te maecken, Hoe had hy immer kans om in de wet te raecken? [Wat krysch-luy wenschten sulck een veld-heer over haer?]* Wat vrou een sulcken man? wat vriend een sulken kaer Wat waerd een sulcken gast? wat knechten sulke Heeren? (1410) Wie sou in tegendeel niet liever een begeeren Van ’t aldersotste slagh uyt de gemeyne lien, Die, synde selver sot, de sotten kon gebien Of haer gehoorsaemen? die meenighe behage Van syns gelijcken? die syn vroutje liefde draeghe, (1415) Niet moeyelijck in huys en minnelijck op straet, Een soete disch-genoot daer hy ter taefel gaet, Een vriendelijcke waerd en vrolijck by zijn gasten, In ’t kort, die noyt en dacht dat hem niet wel en pasten Die dingen, die daer zijn van ’t menschelijcke lot? (1420) Maer dit sy al genoegh van desen wysen sot. My walgt van sulcke praet, daerom wil ick myn reden Gaen wenden hier van daen nae vordre nuttigheden. So een dan van om hoogh eens gints en herwaerts zagh (Gelijck Iupijn somtyts by de Poeten plagh)
[p. 46] (1425) Wat al voor swaerigheen in ’s menschen leven steecken: Hoe vuyl het baeren zy, hoe moeyelijck het queecken, Wat last en ongemack, de kindsheyd dragen moet, Hoe dat de zorgh voor ’thuys de mannen sweeten doet, Hoe swaer den ouderdom, hoe hard het valt te sterven, (1430) Hoe suyr het Noodlot is van ’tlicht te moeten derven, Wat voorts, so langh hy leeft, al sieckten om hem staen Die daeglijcx op syn lyf van alle kanten gaen, Wat ongeluck hem dreygt, wat rampen hem ghenaecken, Wat hem hanght over ’thooft en nu of dan mocht raecken (1435) Hoe vindt hy ’t altemael vol alsem, gal, en roet! Op dat ick swyg’ het quaed dat d’een den andre doet: Armoe, gevangenis, faem roven, lagen, listen, Verraed, bedrog, geweld, scheldwoorden, pleyten, twisten. Maer ick begin het zand te tellen aen de zee. (1440) Ten voeght my vorders niet te seggen hier, waer mee De mensch het heeft verdient of wat hy heeft bedreven, Wie van de Goden dat hy reden had gegeven So gram op hem te syn, die hem tot so veel quaed Geboren dwongh te syn daer ’tleven in bestaet? (1445) Maer yemand mogelijck, die ’t nu of dan te degen By hem sal overslaen en naeder overwegen, Sal vinden ’t voorbeeld der 1. Mileesche maegden goed, Hoe wel het deerlijck is dat yemand sich verdoet: Maer wie van allen heeft uyt weer-sin van het leven (1450) Hem selven meest de dood door eygen hand gegeven? Deen ’t niet de luyden meest die wyse syn geacht? Ick swygh van andre, die sich hebben omgebracht: ’K sal van Diogenes en Xenocraet niet spreecken; ’K laet Cato, Cassius, ’k laet Brutus sich doorsteecken;
[p. 47] (1455) Siet hoe ’t met 1. Chiron gingh, die eeuwigh leven mocht: Heeft hy vrywilligh van de Goden niet versocht Dat hem, in plaets van dat, het sterven mocht gebeuren? Dus siet ghy wel wat van de menschen viel te keuren Indien sy in ’t gemeyn wys waren: naementlijck (1460) Dat men van node had een ander leem of slijck, Een andere 2. Promeeth om andere te backen. Maer ick door ’t ongevoel van sommig’ ongemacken, Of door vergetenheyd, of hoop van beter tyd, Of dat ick altemet wat soets daer onder smyt, (1465) Kom haer also te hulp in haer ellendigh leven Dat sy ’t, selfs uytgeleeft, niet willen overgeven Wanneer het haer begeeft en ’t draetjen is ten end, En hoeder minder schyn kan werden voorgewent Sy meer genegen syn het langer te genieten, (1470) So ver is ’t dan van daen dat het haer sou verdrieten. Door my is ’t, datmen so veel oude luyden siet Dien naeulijcx van een mensch het wesen overschiet, Raeskallers, stamelaers, grys, kael en sonder tanden, In wien men siet de lust tot langer leven branden. (1475) Daer hebj’er een, die ’t grys so swert maeckt als een git: Daer hebj’een kaelkop, die weer in de locken sit: Hier een, die syn gebit geleent heeft van de swynen: Daer een, die (arme geck) gaet om een meysje quynen, En in syn alvery en sotte minne-praet (1480) De groensten jongelingh al ver te boven gaet. Want dat een oud man met een jonghe deuy gaet trouwen, Die goed noch bruyd-schat heeft, noch hy alleen sal houwen
[p. 48] Maer voor eens anders lust, dat is nu so gemeen Dat het haest schande was indien sy ’t niet en deen. (1485) Maer, dat noch soeter is, verschrompeld’ oude wyven Als een gedroogde peer, en met scherminckel-lyven Als of zy van de dood weer waeren op gestaen, Dien sal door myne gunst de mond geduyrigh gaen Hoe aengenaem is ’t licht, wat is het soet te leven? (1490) Die sullen niet ontsien haer gelletje te geven Aen een hups jongh gesel om doch te zijn gekust. So koopen s’hem door loon tot ’t geen hem niet en lust. Staegh zyn zy besigh met blancketten, wassen, smeren, Staegh by de spiegel om haer wel te adjusteren, (1495) Gestaegh met het pinset en nijper in de weer Die ’t opslagh van een baert van haeren monde keer. Den boesem staet te pronck met opgeregen memmen, Die sy van onderen nae boven toe doen klemmen, Al voos en slap en muf; en, om de koele mans (1500) Den lust te wecken op, haer geven aen den dans En met de jonge luy behendigh sich vermengen, Een glaesje lepperen en op een kusje brengen, En senden Liedekens en minne-briefkens heen. Dees dingen werden uyt gelacht by yder een (1505) (Gelijck ’t is inder daet) voor’t aldersotst van allen: Maer hier in hebben zy haer lust en wel-gevallen; En wijl een ander lacht en spot met haer bedrijf So steken sy in ’t soet met het geheele lijf. Die nu dees dingen voor belacchelijcken achten (1510) Die wild’ ick wel, dat dit alleen maer overdachten, Of het niet beter is door sulcken sotterny Een leven, dat vol vreugd en niet dan honich zy, Te leyden tot men sterf, als gaen een toutje koopen En omsien nae een balck om sich daer aen te knoopen. (1515) Dat voorts dit saecken zijn, die yemand lelijck staen, Daer schand en smaed in steeckt, dat gaet mijn volck niet aen, Die niet en voelen dat hier quaed is in gelegen, [p. 49] Of, so sy ’t voelen, niet ten naeusten overweghen En werpen’t in de wind; maer valt haer by der straet, (1520) Een steen of pan op ’t hooft dat keure sy voor quaed. Voorts, schande, schaemt, verwijt, en hekelen en schelden Syn dinghen, die by haer of niet of weynigh gelden. ’T en doet geen vorder leed dan het gevoelt en werdt. Het quaed en is geen quaed wanneer het niet en smert. (1525) Wat quetst het, of van u de luyden loopen snappen, Indien ghy reden hebt om in uw hand te klappen? Wat deert het u of u de vyze wereld laeckt Als ghy in uw gemoed u selven vindt vermaeckt? Dit goed kan niemand als de sotheyd u verschaffen; (1530) Die stelt dit in uw macht. Hier hoor ick my bestraffen: ’T is, roept de Filosoof, ellendigh (niet in schijn Maer waerlijck in der daed) aen sotheyd vast te zijn, En dat men doolt en dwaelt. Maer, brenght uw lot dat mede, Is dat een mensch zyn: so en is’er schijn noch reede (1535) Waerom men u daerom ellendigh noemen zal, Dewijl sulcx is het deel der menschen, en ghy al Also gebooren zijt. Die is, ’t geen hem noodwendigh Syn aert geeft, syn geslacht, wat noemt men die ellendig? Ten waer men wilde, dat de mensch most zijn beklaegt (1540) Om dat hy op zyn hooft geen hoorenen en draeght Noch daer gewaepent is gelijck de stercke stieren, Noch op vier beenen gaet gelijck als andre dieren, Noch met de vogelen kan vliegen door de locht. Maer die den mensch daerom ellendigh noemen mocht (1545) Die mogt oock ’t schoonste paert wel ongeluckig heeten Om dat men hem geen vlae noch waefelen laet eeten, Om dat hy niet ter school op ’t cyferen en gaet Of sich ’t Italiaens boeckhouden niet verstaet. Den stier ellendigh, om, al is hy sterck van spieren, (1550) Syn leên hem niet en staen tot swencken noch tot swieren Om in een worstel-perck voor meester uyt te gaen. Maer is’er dan de stier daerom niet qualijck aen, [p. 50] Kan sulcx het schoone paerd niet ongeluckigh maecken: Wie kan des menschen deel dan voor ellendigh laecken (1555) So hy wat sots begaet, indien hy dwaelt en mist, Indien hy in syn doen sich altemet vergist, Dewijl het dinghen zyn die synen aert aenkleven? Maer daer om syn voor hem bysonderlijck gegeven Kunst, leeringh, wetenschap (dus spreken zy weerom) (1560) Op dat hem syn vernuft daer door te hulpe komm’ In’t geen hem mooglijck mogt aen de natuyr ontbreken. Quansuys als of’er schijn van waerheyd in mocht steken Dat de Natuyr, die so in alles heeft gewaeckt Tot in de muggen toe, den slaepert had gemaeckt (1565) Alleenigh in den mensch so dat het was van noden Dat men hem quam te baet door leeringen der Goden, Die tot verderf en pest van ’t menschelijck geslacht Van 1. Theuth, van andere quae geesten syn bedacht. ’T volk van den gulden eeuw, eenvoudigh, onbedreven, (1570) Ley sonder hulp van kunst’ of leeringe haer leven, En volgde de Natuyr, so die haer wees en dreef: Want waer toe was ’t van doen dat yemand regels schreef Van de Grammatica, doe onder al de menschen Maer eene spraeck en was, en niemands wit en wenschen (1575) Gingh verder, als daer door malkandren te verstaen? Waer toe de Logica, doe niemand noch ley aen Om door sophistery een ander op te lichten, En tusschen ’t waer en ’t valsch gemacklijck was te richten? Waer toe welsprekentheyd en haere kunst geleert (1580) Doe d’een van d’andere noch niet en wierd bezeert? Waer toe de wetenschap van keuren, rechten, wetten, Doe ’t volck geen quaed en dee waer op men had te letten, Want uyt het quaed doen quam de galgh, het rad, en roe? Oock droegen sy meer eer de groote Goden toe
[p. 51] (1585) Als dat sy snuffelden in haer geheymenissen, Als dat het menschen-breyn (dat lichtelijck kan missen) Door goddeloos bestaen in de verborgentheen En tot in ’t cabinet van de Natuyr sou treen, En rucken ’t zegel af van haer gesloote boecken (1590) En, ’t geen sy berghen wou, neuswyzigh ondersoecken. ’T was schandelijck by haer, te willen hoogher gaen Als ’s menschen lot bereyckt dat hem is toegestaen. Maer als de suyverheyd dier eeuwe wierd geschonden So syn der kunsten van quae engelen gevonden, (1595) Maer weynig’, en die elck terstond niet aen en nam, Tot dat’er meenigte van uyt Chaldea quam Door by-gelovigheyd van haere stergeleerde. Dees maeckten groot getal, dat dagelijx vermeerde Door de lichtvaerdigheyd van ’t ydle Griecken-land, (1600) Pijn-bancken van de ziel en pleyen van ’t verstand, So dat de kunst van recht te spreken en te schryven En by haer regelen en settingen te blyven (’T is de Grammatica) alleen maer is genoegh Om een syn leven langh te houden in de ploegh (1605) En dienen voor een beul, om hem ghestaegh te plaeghen En pynigen tot aen het eynde zyner daghen. Hoe wel men onder die wel wetenschappen vindt, Die meer als andere geacht syn en bemint Om dat sy aen ’t gemeyn gevoelen naest belenden, (1610) Dat’s, aen de sotterny. In armoe, in ellenden Sit den Theologant, de preker heeft naeu brood, De Naturist is koud als waer hy hallif dood, De Sterre-kijcker werd bespottet en geschooren, Den Reden-Kavelaers komt qualijck yemand hooren, (1615) De Medicijn alleen is een gesegent man, Veel boven andre waerdt daer spreeckt men loflijck van. Maer selver onder die hoe yemand ongeleerder Hoe grooter bock hy is, hoe stouter hoe verkeerder, [p. 52] Hoe grondelooser hy in syne dingen gaet: (1620) Hoe beter hy somtyds by groote Princen staet. De naeste plaets daer aen is voor de wet-doctooren: Hoe wel ick niet en weet of sy niet en behooren Te sitten boven aen op d’alderhooghste stoel, Wiens werck, op dat ick selfs niet segh wat ick gevoel, (1625) Voor een recht esels werck de Filosofen keuren In haer vergaederingh; hoe wel wy sien gebeuren Dat dickmaels onder het bewind van dit gediert Het kleyn’ en ’t groote werd gevonnist en bestiert. Men sietse neemen toe in aensien, eer, en weerde, (1630) In rijckdom, land en zand, terwijl de Godsgeleerde Wanneer hy al syn kunst en wijsheyt heeft besteedt, Sijn schatten uytgeschudt, een kop met boonen eet En staegh in oorlogh is met ongediert en luysen, Sijn kap en mantel kael, syn kleedtje sonder pluysen. (1635) Gelijck die kunsten dan syn hooger in waerdy Hoe naeder dat sy zijn verwant aen sotterny, So syn de menschen oock geluckiger te achten Die haer van wetenschap en alle kunsten wachten En volgen maer alleen so de natuyr haer leydt, (1640) Die nergens kreupel gaet, ten zy met onbescheydt De mensch wil verder gaen als syn besteck kan haelen En springen buyten ’t perck, het geen hem most bepaelen. Aen wat gemaskert is toont de Natuyr geen gunst: ’T groeyt best dat niemand heeft geschonden door de kunst. (1645) So siet ghy daghelijcx hoe onder d’ andre dieren Dien kunst noch leeringen noch wetenschappen stieren Dees vaeren alderbest, die leven nae de wet Die haer van de natuyr te volgen is geset. Wat leeft, wat is’er so geluckigh als de byen? (1650) Wat is soo wonderlijck in syne bouweryen? Waer heeft Vitruvius of ander Architect So fraeyen huys gegrondt, gemetselt of gedect? [p. 53] Siet het van top tot teyl, van buyten en van binnen: Noch haepert het met haer aen ’t vol getal van zinnen. (1655) Wat wyze Filosoof heeft so een Republijck Beschreven of gemaeckt, die haere zy gelijck? Sie weer het paerd, dat met de menschelijcker zinnen So nae komt over een, dat uyt het veld tot binnen Haer huysen is verhuyst, dat staegh met haer verkeert, (1660) Van haer werdt afgerecht, geoeffent en geleert, Deelt het niet dickmaels mee aen haer luy ongelucken? Siet men ’t niet altemet in ’t loopen sich verrucken Wanneer men rent om prijs, dewijl ’t mee schaemt’ en schand In het verliesen stelt? of storten in het zand (1665) Met man en waepenen, en met een stuck geschooten, Of met een lood gevelt, of met een pieck deurstooten, Doodt blyven in den slagh, al waer het vinnigh dier Mee om de zeege vecht vol eersucht, moed, en vier? Op dat ick niet en spreeck van cappesons, van prangen, (1670) Van op de stal te staen aen kettinghen gevangen, Van toom, van ’t wreed gebit, van ’t scherpe spooren-rad, Van sweepen, van Pykeurs, en voorders swyge, wat Daer vast is aen dat spel, waer in ’t sich heeft begeven Door wraecklust aengehitst. Wat is daer by het leven (1675) Van vlieg’ en vogeltjes een wenschelijcker stuck, Die, so ’t haer niet en wert belet door ongeluck, En listen, die de mensch gebruyct om haer te krencken, Slechts volgen haeren aert en nergens om en dencken? Geraecken s’in een kooy, daer men haer spreecken leert (1680) Op menschelijcker wijz’, hoe lelijck is ’t verkeert? Hoe verre syn zy van haer eersten glans geweecken, Van haer natuyrlijck fraey? al wat vernist, bestreeken, En van de kunst met verwen smeersel is geraeckt Is niet so bly, als ’t geen eenvoudigh is gemaeckt (1685) Van de vernuftige natuyr, waerom ick boven All’ andere den haen 1. van Luciaen moet loven,
[p. 54] Die, nae hy alle dingh geweest was, vrou en man, Knecht, Koningh, Filosoof, en nu een paerd, en dan Een visch, een vorsch, en oock een spons, wil ick gelooven, (1690) Gheen dingh vond dat den mensch in jammer gingh te boven, Om dat al ’t ander met syn deeltjen is te vreen En dat de mensch alleen daer buyten socht te treen. Oock stelt hy onder dees de slecht’ en idioote Ver boven de geleerde, en setse voor de groote, (1695) So vond het Gryllus oock veel beter in het schot Te gnorre met het swijn, als deelen aen het lot Des wyz’ Ulysses en met hem alom te sweven Door so veel swaerigheen, die rust noch vreugd en geven; Van wien Homerus selfs oock niemendal verscheelt, (1700) (De vaeder, die ons al de beusels heeft geteelt En die de vinder is der fabelen en kluchten) Wanneer hy altemet syn wyse-man doet suchten En klaeghen over ’t quaed, dat hem al om ontmoet, En hem ellendigh noemt, het geen hy noyt en doet (1705) Als hy van Paris of Achillis komt te spreken En waerom doch, als dat Ulysses, vol van treken,* En loos en al te vijs, noyt yet en dorst bestaen Voor hy met Pallas sich daer over had beraen, Noyt volgde de Natuyr? Dewijl dan sulcke menschen (1710) Syn ver van het geluck die staeg om wijsheyd wenschen Iae daer en boven noch wel dobbel broeds en sot, Die niet te vreden met haer toegevoegde lot Bevechten de Natuyr door hulp van wetenschappen En trachten by de Goon ten hemel in te stappen (1715) En sitten nevens haer aen een gemeenen dis: So dunckt my oock dat die niet ongeluckigh is Die naest komt aen den aert der beesten en haer sotheyd, En verder niet wil gaen als ’t menschelijcke lot leyt. Komt laet ons sien hoe ick u dit so klaer betoon (1720) Dat het te tasten zy. Seght my eens (by den Goon) Wat menschen synder so geluckigh als de Gecken? [p. 55] ’T sal schynen ongerymt ’tgeen ick u gae ontdecken, Maer nochtans is het waer. voor eerst en hebben zy De vrees niet voor de dood, daer van so syn zy vry, (1725) Dat geen kleyn quaed en is; de beul van ’t quaed geweeten Heeft oock geen kans aen haer die van geen quaed en weeten; Sy kennen geen gespenst, noch spoock, noch bytebaeuw, Weer-wolf, noch bulleback, noch geest, noch schim, noch schaeuw, Daer men de kinders mee te bedwaert plagh te dryven; (1730) Sy werden niet verschrickt door alv’ of witte wyven, Noch door de vrees voor ’t quaed dat haer hanght over’thooft; De hoop verleyt haer niet, die veeler rust berooft En groote smerten geeft wanneer zy komt te missen; Sy voelen ’tknellen niet van veel bekommernissen (1735) Die’t leven met sich sleept; sy werden niet beschaemt; En hebben schrick nog schroom voor ’tgeen niet wel betaemt Sy sien nae niemand om en kennen Hof noch heeren; Men siet s’om niemants gunst sich buygen of verneeren Sy kuypen om geen staet, noch draeven vroegh en laet (1740) Wanneer een ampt vervalt en te vergeven staet; De Nydt verteert haer niet noch eet haer ingewanden; Sy weeten van geen haet, noch min, noch minne-banden, Iae, maghmen op het woord der god-geleerde staen, Sy doen geen sonden als sy al yet quaeds begaen (1745) So sy d’ onweetenheyd der beesten deun genaecken. Hier wild’ ick wel dat gy een overslagh gingt maecken, O aldersotste wyse, en eens by u bedacht Hoe dat ghy werd geknaecht van sorgen dagh en nacht; Hoe ghy bekommert syt in honderd duyzend dingen (1750) Die u van alle kant benauwen en bespringen. Brenght eens op eenen hoop al ’t kruys en ’ongemack Dat uwe schouders druckt met een onsegbaer pack Dat in u leven steeckt, dan sult ghy eerst bevroeden Voor al wat quaeds dat ick myn sotjes kan behoeden. [p. 56] (1755) Voeght hier noch by hoe sy alleen niet ’t aller tyd Verheught en vrolijck zijn en lustigh en verblijdt, Staegh lacchen, huppelen, en spelen, dansen, zinghen, Maer dat oock andere door myne troetelinghen Wie haer komt aen te sien, als waeren s’oock vergeckt, (1760) Tot lacchen, spel, en jock strax werden opgeweckt, Als of den hemel haer had daer toe recht gegeven Om te vervrolijken ’t swaermoedigh menschen-leven. Waer uyt het dan gebeurt, dat, even als den een Van d’ander mensch verscheelt in zyn genegentheen, (1765) Sy elck en altemael dees voor de haere kennen, Haer goed doen, koesteren, en haer behulpsaem bennen So haer yets overkomt, en alles laeten toe Wat dat een geck bedrijft, wat hy haer segh of doe. En ’t is so ver van daer dat yemand oyt sou dencken (1770) Den sulcken quaed te doen, beschaedigen of krencken, Dat selfs haer ’t wild gediert gheen vyandschap betoont En den onnoselen verby gaet en verschoont Als waeren sy voor haer van de Natuyr geveylight, Want dees syn waerelijck den Goden toegeheylight, (1775) En my bysonderlijck, so dat niet sonder reen Dees’ eer haer werd gedaen van all’ en yder een. Ick swijgh hoe seer zy by de Princen zyn in waerde, By groote Koningen en Vorsten van der aerde So lief en aengenaem, dat men veel Heeren vindt (1780) Die so op haer gestelt, verlieft zyn, en verblindt, Dat sy luy sonder haer geen maeltyd kunnen eeten, Noch wandelen, noch gaen, noch erghens zyn gheseeten En maecken van haer nar somwylen meerder staet Als van de Cancelaer en Heeren van den Raed, (1785) Of groote Letter-luy met breed-gerande hoeden, Die s’om der eere wil al mee te hove voeden. Waerom de gecken nu daer hooger zijn geacht Daer van kan lichtelijck de reden syn bedacht. [p. 57] De wyse syn gewoon den Vorsten voor te draegen (1790) De dingen die somtyds haer niets te wel behaegen, En steunende quansuys op haere wetenschap Het teere Princen oor te raecken met een schrap Van waerheyd, diese doch niet al te gaeren hooren: Daer dees’ in tegendeel niet brengen aen haer ooren (1795) Als daer haer hert na haeckt, als’t geen haer lacchen doet En jock en spel verweckt en heldert haer gemoed. Noch hebben sy een deugd, de kleynste niet van allen, Dat sy eenvoudig zijn en steeds waerachtigh vallen. Wat is so loflijck nu als dat men waerheyd spreeckt? (1800) Maer schoon die in de wijn en in de kinders steeckt So moetmen die nochtans aen my bysonder geven, Gelijck Euripides my die heeft toe geschreven. Wie hoord’ oyt van een dwaes die yemanden bedroogh? Wat dat hy voert in ’t hert dat siet men in syn oogh, (1805) Dat uyt hy met de mond en meldt het door zyn reden: De wijs’ in tegendeel is vol van dubbelheden. Hy heeft een dubble tongh: een, die de waerheyd seyt, Een, die hy spreken doet na het gelegen leyt. ’T is deser luyden werck het swert tot wit te maecken, (1810) Te blaesen heet en koud al uyt de selve kaecken, En heel wat anders te verbergen in het hert Als ’t geen met woorden van haer wel gesproken wert. Noch dunckt my dat een Prins, hoe hoogh hy is geresen Nochtans in syn geluck moet ongeluckigh wesen (1815) Om dat hy niemand heeft die hem de waerheyd seyt, En slechts die hem belieft en flickeflooyt en vleyt Moet houden voor syn vriend. maer, seght ghy, Princen-ooren Die houden van geen waer, sy mogen dat niet hooren, Én daerom synse voor de wyse luy bevreest, (1820) Dat yemand komen mocht die uyt wat vryer Geest Haer meer de waerheyd sey als ’t geen haer mocht behagen. Tis waer, de Coningen en kunnen niet verdragen [p. 58] Dat men de waerheyd segh, sy wert van haer gehaet: Maer siet hoe dat het hier met mijne sotten gaet, (1825) Dat sy de waerheyd niet alleen van haer en hooren, En gaeren en met lust, maer dat sy oock haer ooren Tot laster-woorden toe hem gunnen met vermaeck: So dat een woord, dat haer sou hitsen op tot wraeck So ’t van een wijse quam, haer streelen kan en stroocken (1830) En kittelen nu ’t van een sothooft is gesproken, Gelijck wel yemand met syn leven heeft betaelt Een woord, waerom een dwaes niet eens wierd’ achterhaelt. De waerheyd heeft een kracht die haer is aengebooren, Die wonderlijck vermaeckt alsmen haer komt te hooren (1835) So daer niets by en is dat angel heeft noch punt; Maer dat is van de Goon den sotten maer gegunt. Daerom so vindtmen oock gemeenlijck by de vrouwen Dat sy van gecken meer als van de wysen houwen, Die meer de malligheyd van zelfs syn toegedaen (1840) Als wel de mannen doen; daerom wat sy bestaen Met sulcken slagh van volck licht weten goed te maecken (Al gaet het somtyts grof) met ongebloosde kaecken En geven het den naem van boertery en spel, Gelijck als dat geslacht vernuftigh is, en wel (1845) Syn stuck verstaet om syn mistanden te bedecken. Om dan te keeren weer tot het geluck der Gecken, Wanneer sy hebben nu haer leven doorgebraght In wellust en vermaeck, so gaen sy, soet en sacht, En sonder schrick des doods en sonder die te voelen (1850) Recht nae Elysium en d’onderaerdsche poelen, Om daer de zielen van die saligh zijn gerust Te dienen tot vermaeck, tot vrolijckheyd en lust. Gaet nu vry heen, en wilt een overslagh gaen maecken En siet of het geluck der wyzen kan genaecken (1855) By ’tgeen myn volck geniet. Neemt eens een voorbeeld van Een wyse, wie ghy wilt die’t hier by haelen kan. [p. 59]> Stelt u een mensch te voor’, een, die om veel te weten Syn kindsheyd heeft besteedt, syn groene jeugd versleeten, En ’t aldersoetste deel zyns levens door gebracht (1860) In waecken, sorgh en sweed en sloven dagh en nacht, En in het volgende noyt yet en quam te smaecken Der dingen, die den mensch verquicken of vermaecken, Staegh spaersaem, arm, bedroeft, van wesen bangh en zuer, Hem selven haetelijck, en eenen andren stuyr (1865) En dwers en in de weegh, bleyck, mager, swack van leden, Vol gicht, graveel, en steen, en meer gebrecklijckheden, Leep-ooght, en oud, en grys, of hayr en locken quyt, En uyt des levens perck geloopen voor den tyd: Hoewel wat isser doch aen so een man bedreven (1870) Wanneer hy sterft of niet, die noyt en wist van leven? Siet hier den wyseman nae ’tleven afgebeelt. Hier roept een tegen my dien dese praet verveelt, Niet so ellendigh als te wesen buyten sinnen: En wat voor onderscheyd is tusschen die te vinnen (1875) Die of uytsinnigh zyn of puyr en keker-mal? Maer hoort hoe dat ick hem wel haest doen swygen zal. Indien dat dese luy wel by haer sinnen waeren Die hier so sinneloos in mijne reden vaeren, So mosten sy bevroen dat daer is onderscheyd (1880) Te stellen tusschen dees’ en die uytsinnigheyd, Noch all’ uytsinnigheyd ellendigh is te heeten. Een werdt’er 1. liefelijck genoemt by den Poeeten; En die men in verliefd’ en in de Dichters speurt Wert die by 2. Plato niet (die wyse man) gekeurt (1885) Voor een der goederen van ’tmenschelijcke leven Die voor de grootste van de Goon haer syn gegeven?
[p. 60] Was al’t uytsinnigh quaed, Sybil had noyt geseyt Eneas 3. arrebeyd te syn uytsinnigheyd. Daer is dan tweederley uytsinnigheyd te stellen; (1890) Een, die met 4. Tisifoon komt onder uytter hellen Wanneer sy tot de krygh de Koningen hitst op, Of brenght den menschen yet wat grouwlijx in den kop Bloedschande, vadermoord, Kerckrooven, landbestelen, Verwoestingh, binnen-twist, staets-schendingh, moord-krackelen, (1895) Of als sy yemanden in ’t wroegende gemoed De knoopen van haer sweep geduyrigh voelen doet. Een ander is’er noch, die van my komt, maer desen In alles ongelijck; die, noyt genoegh gepresen, Elck een te wenschen staet, waer door des menschen hert (1900) Door een soet misverstand van sorgh ontladen wert En boven dien met vreugd en wellust overgooten. De wyse waren bly wanneer sy die genooten. Dees wenschten Tullius 1. in ’t schryven aen syn vriend Om in syn swaerigheyd van haer te syn gedient (1905) Op dat hy alles mocht door hare hulp vergeten. Dit was se, die den 2. man van Argos had beseten, Die so uytsinnigh was dat hy ter schouplaets sat Den ganschen dagh alleen, daer hy syn vreughden had Met lacchen, hand-geklap, met vrolijcke gebaeren, (1910) Of daer Comedien te sien en hooren waeren Daer niet te doen en was, noch kat noch hond ontrent: Die voorts in alles dee gelijck hy was gewent: Was minsaem met syn wyf, vermaecklijck met syn vrienden, Niet hard, niet moeyelijk den knechten die hem dienden:
[p. 61] (1915) Kon door de vinger sien wanneer het quam te pas. Ontsette sich niet eens om ’tbreecken van een glas. Maer als hy naederhand door hulpe syner maegen Van des’ uytsinnigheyd en doolingh was ontslagen Riep, vrienden, qualijck waert ghy altemael bedacht: (1920) Voorwaer, gy hebt my niet bewaert, maer omgebraght. Ghy heb al het vermaeck mijns levens weggenoomen; ’T was waerheydt, ’t was het niet ’t was ernst, het waren droomen, Ghy hebt my met geweld van alle vreugd berooft Doe ghy my loosen deed door drancken uyt het hooft (1925) De soete doolingen die my vernoeght deen leven. Dus sprack hy, en met reen was haer de schuld te geven; Sy waren selfs verdoolt, en beter was ’t geweest Dat men haer ’t hooft geset had op een andre leest En hersenen ontlast van die dus tegen reden (1930) Verstonden, dat men most so soete uytsinnigheden En so geluckige met drancken drijven heen. Hoewel ick dit voorwaer noch niet en heb beleen Dat alle dwaelingen, of hoemen die magh noemen, Syn voor onsinnigheyd van stonden aen te doemen. (1935) Want yemand die een muyl sagh voor een esel aen, Door dien hem syn gesight ten deelen is vergaen, Of die een slecht gedicht als aerdigh heeft gepresen Die magh daerom niet voor uytsinnigh zijn verwesen: Maer een, die niet alleen in syne sinnen faelt, (1940) Maer in syn oordeel oock en grof en stadigh dwaelt Die houde men nae by d’ uytsinnigheyd te komen. Voor sulck een soude so een mogen zijn genoomen Die als hy in het veld een esel schreeuwen hoort Sulcx keurde voor een soet en liefeijck accoort; (1945) Of die, een Kalis-kind, al heeft hy niet om t’eeten, Van groote dingen spreeckt als of hy was geseten. Ver boven Koninghen, en, schoon hy niet en heeft, Deylt heele rijcken om en Keyserdommen geeft. [p. 62] Maer des’ uytsinnigheyd, dit slagh van sotternye, (1950) Indien zy tot vermaeck en vrolijckheyd’ gedye (Gelijck dat veel geschiedt) geeft geen gemeene vreugd So voor die’r vast aen is en sich daer in verheugt, Als diese mercken, maer niet aen dat schip en reeden. Want dit slagh spreydt sich ver en kan sich wijd verbreeden. (1955) D’een lacht den andren uyt, dit geeft haer groote vreugd En is een saeck, die haer van wederzijds verheught. Men siet d’uytsinnighste de mindere bespotten: Maer so veel meer gelux heeft yemand deser sotten Hoe veel hy dwaeser is, nae dat mijn oordeel leyt, (1960) So hy sich selven houdt by die uytsinnigheyd Die my bysonder is en so veel in getal is Dat ick niet seggen kan of’er wel een van al is In ’t menschelijck geslacht 1. die wijs is ’t aller stond So dat men noyt by hem uytsinnigheyd en vond. (1965) Hoe wel sy maer alleen hier in van een verschillen; Die een kawoerde sien en daer van seggen willen Dat het een Ioffrou is, die werden strax gekeurt Dat sy uytsinnigh zijn, om dat sulcx selden beurt: Maer die syn wijs, die hy gemeyn heeft met verscheyde, (1970) Voor kuysch en eerlijck houdt, en by de Goden seyde En by den Hemel swoer dat zy te boven gae Ulyssis 1. echt genoot of een 2. Lucretia In trouw en reynigheyd, en schept daer in behaegen Geluckigh dwaelende, schoon of sy anders saegen (1975) Die wert van andre voor uytsinnigh niet gekeurt, Om dat sy sien dat dit den mannen veel gebeurt. Tot dees behooren zy, die boven alle saecken In ’tjaegen van het wild sich wonderlijck vermaecken, Die op haer vrolijckst zijn wanneer den hooren gaet, (1980) De bloedhond luydt en dryft en brack en ’tjolcker slaet,
[p. 63] Die noyt in zangh of spel so veel genuchtens vonden Als s’ in de Trompen doen en ’t huylen haerder honden. Ick meyne dat sy oock den dreck die des’ ontgaet Veel liever riecken als uytheemsche muskeljaet, (1985) Als de perfuymen, die de Spanjerden bereyen. Wat is ’t daer by een vreugd ’t gevange wild ’t ontweyen! De minste van het volck magh oss’ en schaepen slaen, Maer die niet eel en is die taste ’t wild niet aen. Die dan met blooten hoofd’ en niet de knien gevouwen (1990) Met zijn harts-vanger tyt aen ’t openen en houwen (Want ’t is niet even eens waer men dit mee bestaet) En nae ’t gebruyck en kunst hier in sorghvuldigh gaet. ’T omstaende volck staet als verwondert en verslaegen Terwijl men besigh is, en, schoon zy ’t meermaels zaghen, (1995) Sien het stilswygend aen als was ’t een heyligh dingh. So der nu yemand is so grooten gunstelingh Van het geluck, dat hy heeft van het wild gegeeten, Die houdt sich, nu hy mee heeft in het beest gebeeten, Van adel oock te zijn, en schoon dat door de jaght (2000) En ’t eeten van het wild niet werd te weegh gebraght Als dat sy lichtelijck wat wildigheden leeren Die in de wildernis staegh met het wild verkeeren, So meynt de jaeger noch, die daer syn lust in heeft, Dat hy gelijck een Prins in alle weelde leeft. (2005) By dese stel ick die door grooten yver blaeken Van staegh te timmeren, van breecken en van maecken Die heden ’t vierkant prijst en morgen weer het rond, En overmorgen licht weer ’t vierkant beter vond; Die noyt te rugh en siet noch maet en weet te houwen (2010) Tot hy in ’t lest berooyt en achter-uyt gebouwen Noch huys heeft daer hy woon’, noch brood heeft dat hy eet’, En niet meer raed tot ’t een als tot het ander weet? Hier voor heeft hy vermaeck gehad een tyd van jaeren. Met dese dunckt my dat men die sou mogen paeren [p. 64] (2015) Die trachten dagh en nacht om een veranderingh Door een verborge kunst te geven aen een dingh, En doen daer uyt ontstaen een nieuw en vyfde weezen (’T sou quint-essency syn, so noemden sy ’t voor desen.) Dit jaegen sy gestaegh te Land te water nae. (2020) De soete hoop, schoon dat het hen wat tegen gae, Houdt haer geduerigh op, so dat sy noyt slabacken Noch arbeyd en ontsien, noch moeyt’ of ongemacken, Noch kosten die sy doen, en door spitzvindigheyd En wonderlijck vernuft, als ’t werck in d’asschen leyt, (2025) Wat nieus bedencken om haer selfs weer te bedriegen (’T sal lucken nu of dan, de kunst en kan niet liegen) En maecken het bedrogh haer selven smaeckelijck, Tot dat het geld verpoft, de kolf en alembijck En kop en kroes gescheurt gesprongen en gebrooken (2030) En alles is verteert met blaesen en met stoocken, En ’t goud en silver voort, so dat in ’t eynde niet Om weer een oventjen te maecken overschiet. Sy laeten nochtans niet genuchelijck te droomen (Om datter naederhant een beter tyd kan koomen) (2035) En, schoon’t haer is misluckt, een ander aen te raên Om dat geluck eens mee te willen onderstaen. En als sy buyten hoop van beteringh geraecken So isser noch een troost waer in sy haer vermaecken: Dat, die wat groots bestond, ten vollen heeft voldaen (2040) Dat hy syn goede wil getoont heeft in’t bestaen; En voorts betygen zy de kortheyd van het leven, Dat haer niet tyds genoegh in desen is gegeven (Nu ’t al verhoetelt is en ’t spit in d’as gewendt) Om so een groote saeck te brengen tot het end. (2045) De tuyschers weet ick niet of ick die heb te stellen By myn geselschap, en daer onder haer te tellen: Nochtans is het een sot en heel belachlijck dingh Dat men veel luyden siet so tot den teerelingh Genegen, dat, so haest zy maer de steenen hooren (2050) En ’t ramlen naeuwlijx geraeckt is aen haer ooren, [p. 65] Het hert haer springht en klopt. Dees’, als sy metter tyd Door hoop van winst gelockt syn geld en alles quyt En ’t schip aen stucken door de klippen deser steenen, Die mooghen haer verlies verkroppen of beweenen, (2055) Maer sullen niemand min bedriegen als de geen Die haer bedurven heeft door ’t vallen van de steen. Wat dunckt u van die hier sich helpen met de brillen Om dat sy nu half blind ’t spel noch niet laeten willen? Van die de handen door ’t rechtvaerdigh flerecijn (2060) Krom, swack, en onbequaem thans tot het werpen zyn, En yemand huyren, die dat doe in haere stede? Het is een lustigh spel, maer dickwils brengt het mede Dat het tot raeserny en dulligheyd gedy: Maer, als het so ver gaet, dan is het buyten my (2065) En ’t werck der Furien, der helscher Rasernyen. Ick kense voor de mijn die dapper sich verblyen Alsmen mirakelen en leugenen verhaelt So grov’ en groote, dat het nergens aen en paelt; Die noyt en syn versaedt van hooren noch vertellen (2070) Van spoock en nachtgesicht’ en geesten uytter hellen, Van haer mirakelen en duysend diergelijck; Die, hoe de saecke meer van schijn der waerheyd wijck’, Hoe liever datse die aennemen en geloven En haer meer kittelen: want dese dingen, boven (2075) Dat sy bequaem zyn tot het korten van den tyd, Die somtyds moeylijck valt, so geven s’ oock profijt, Waer toe zy zijn verzien van predikers en paepen. En priesters, die hier uyt geen kleyne winst en raepen Aen dese paelen sy, die sottelijck, maer soet (2080) Haer selven maecken wijs, dat so sy maer haer hoed Voor ’t groot Christoffels beeld, geschildert of gehouwen, Des mergens lichten af, haer moghen vast vertrouwen Dat sy dien dagh te scheep voor schip-breuck zyn behoedt; Dat een, die Barbers beeld met sekre woorden groet, [p. 66] (2085) Behouwen uyt de krijgh weerom te huys sal keeren: Dat die den heyligen Erasmus gaet vereeren Op sekre daghen met een seker tax en tal Van kaersjes en gebeen, eer langh heel rijck zyn zal. Daer is een anderen 1. Hippolytus gekoomen, (2090) En 2. Ioris is in plaets van Hercles aengenoomen, Wiens paerd met toom en tuygh en knop en dop ghelaen Sy stellen in de Kerck en bynae bidden aen, En somtijds met wat frays beschencken en vereeren Om in syn gunst te staen. ’t is Konincklijck te sweeren (2095) By zynen kopren helm. Maer wat segh ick van die Ick haer met dichtselen van Aflaet vleyen zie En streelen met versiert vergeven van de sonden, En weeten ’t vagevyer by jaeren, maenden, stonden So naeu te meeten af, so net en op zijn pas, (2100) Gelijck de stierman meet het etmael met syn glas Of die op toversche carakters en gebeden, (Die een godvruchtige bedrieger quam te smeden Of om syn eygen lust of liever om gewin) Haer selfs verlaetende, sich vastlijck beelden in (2105) Rijckdommen, ampten, staet, ghesondheyd, langh te leven, Een groenen ouderdom, een stoel ten hemel, neven Den hoogsten die daer is: die sy nochtans niet vroegh En soecken te bekleen, maer achten ’t vroegh genoegh Als tegen haeren danck de lusten haer verlaeten. (2110) Hier meynt nu yemand van de koopluy en soldaeten Of Richters, dat hy met een penningh of een duyt, Die hy ter kercke geeft van synen grooten nuyt, Den ganschen stinck-poel van syn goddeloose leven Geheel gesuyvert heeft en ’t quaed, by hem bedreven,
[p. 67] (2115) Volkoomen afgekocht, als was het by verdragh: Dat hem syn oude schuld alleen niet deeren magh Van so veel valsch bedrijf, onkuysheyd, vuyligheden, Bedriegen, dronckenschap, doodslaegen, valsche eeden, Trouloosheyt en verraed en alle fieltery, (2120) Maer dat hem op een nieuw staet alle boosheyd vry. Maer wat is sotter, jae wat is, om wel te seggen, Geluckiger, als sich den hemel toe te leggen Indien men dagelijx die seven vaersen lees’ Der Psalmen, die de droes aen 1. Sinte Barent wees, (2125) Een Duyvel, sonder ergh, en kunstelijck bedroogen? En dese dinghen, die so sot zyn als sy moghen Dat ick my selver schaem, die werden niet alleen Gepresen en geacht by ’t simpel’ algemeen Maer by de mannen selfs die andre moeten leeren. (2130) Hier toe behoort het oock dat alle landen eeren Elck een bysondren Sant, die sy haer eyg’nen toe En willen dat men die bysondre diensten doe, Op dat den eene doch de tant-pijn koom geneesen, Den ander in haer nood de vroutjes by wil wesen, (2135) Of het gestoole goed doe koomen voor den dagh, Of alsmen schipbreuck lijd behulpigh wesen magh, Of sorge voor het vee. oock synder onder allen Die van vermogen syn in veelerley gevallen: So doet de moeder Gods, dien ’t volckjen is gewoon (2140) By nae noch meerder toe te schrijven als haer zoon.
[p. 67] En wat begeeren doch de menschen van de Santen Als ’t geen tot sotheyd streckt? siet eens aen alle kanten In veele tempelen, wat daer aen muyr en wand Al tuygh gehangen is voor d’een en d’ander Sant (2145) Ter goeder heugenis van ’t geen sy van haer kregen. Maer vondj’er oyt wel yet dat van der sotten weghen Daer op gehanghen was, waer uyt men kon verstaen Dat yemand door haer hulp de sotheyd was ontgaen, Of dat hy nu een hayr is wyser als te vooren? (2150) Dees swom aen land, die schip en alles had verlooren: Een isser deurgeraeckt die doodlijck was gewondt: Die opgegeven was wierd wederom gesondt: Een ander in de slagh is het gevaer ontsloopen, Niet min geluckigh, als hy ’t vroomlijck had ontloopen: (2155) Een die gehanghen wierd is noch de dood ontgaen Door een der Heyligen, den dieven toegedaen, Die’t toutje knappen dee om door den breuck der basten Van onrechtvaerdigh goed noch sommighe t’ ontlasten: Een raeckte los en liep uyt de gevangenis: (2160) Daer vindt mer een die van de koorts genesen is In spijt van den Doctoor: dees had fenijn gesoopen En ’t is hem sonder schae weer achter uytgeloopen Dat hem gesontheyd gaf en suyverden het lijf, Maer tot geen groote vreughd verstreckte by syn wijf, (2165) Die aen het rottekruyd vier duyten sagh verlooren: Dees, in het slijck geraeckt, ontquam het sonder smooren: Dees smeet syn waeghen om, maer braght syn paerden thuys Gesond en onbeschaed: dees in eens anders huys Gelegen by het wijf en van de man beloopen, (2170) Is uyt de klem geraeckt en listelijck ontsloopen: Maer niemand vindmen daer, die’t sich bedanckt, dat hy Tot wijsheyd is gebraght van syne sotterny. So soet is’t sot te syn! so dat mer van de menschen Niets opgehangen vind daer sy om wijsheyd wenschen. [p. 69] (2175) Maer wat begeef ick my in dese ruyme zee? So ’k honderd monden had, en so veel tongen mee, Al was myn stem van stael, noch sou sy my ontvallen Eer ick u al het slagh van sotterny en mallen Te recht verhaelen kon: so vol is het alom (2180) Van sulcken bygeloof in ’t heele Christendom En van uytsinnigheyd, dat nochtans van de paepen Om dat sy haer gewin en voordeel daer uyt raepen Niet swaerlijck werdt geleen, gevoet en aengequeeckt. Maer so een wijs man hier syn haetlijck hooft opsteeckt (2185) En u de waerheyd seyd: Die wel en heyligh leven ,,Die sullen niet vergaen: hebt ghy ter kerck gegeven ,,Uw pennigh, en daer by een waer berouw gedaen ,,Van uw begange quaed, en sucht en tucht en traen ,,En waecken en gebeen en vasten, en uw leven, (2190) ,,Geheel verandert hebt, so sal uw offer geven ,,Versoeningh voor uw schuld: dees Sant sal zyn uw vriend ,,So ghy syn leven volght dien ghy ter kercke dient: Indien dees wyseman, van wien ick sprack te vooren; U dit en diergelijck quam lellen aen uw ooren, (2195) Van wat een groot geluck saeght ghy u haest berooft? De vreugd, daer ghy in leeft, hoe schielijck uytgedooft? Van dit geselschap zyn, die noch terwijl sy leven Met veel sorgvuldigheyd haer erfgenaemen geven De last en lijst van ’tgeen sy willen dat men doe (2200) Op haer begraefenis; hoe veele fackels, hoe Veel zanghers, rouw-gewaedt, en kruyssen, vaenen, speeren Quartieren, wapenen en paerden sy begeeren: Of’t lijck beschaemt sou zyn, soo’t niet met groote pracht En op het heerelijckst ten grave wierd gebraght. (2205) Schoon dat ick haestigh ben so kan ick noch niet laeten Te raecken met een woord die niet en doen als praeten [p. 70] Van afkomst en geslacht, en blaesen borst en krop Met maer een ydle wind van haeren adel op, En van den slechtsten boer in ’t minste niet verschillen. (2210) Die haeren oorsprongh van Eneas haelen willen Of Agamemnon af, of van de wijs’ Ulis, En rekenen hoe nae dat haer Arcturus is. Dees draeghen hooge moed op hout’ en steene beelden Van overgroote-vaers en mannen die haer teelden, (2215) En selver syn sy niet meer waerdigh in der daed Als ’t hout en marmer doet dat in haer voorhuys staet. Nochtans so maeckt de min die sy haer selven draegen Dat s’ in haer eygen oogh sich wonder wel behaegen. So en ontbreeckt het haer aen geene sotten oock (2220) Die haer verwonderen in desen ydlen roock, En sulcke beesten in ’t getal der goden stellen. Maer wat mach ick hier van een slagh of twee vertellen Van sotten, daer den hoop noch eynd heeft noch begin? Die al geluckigh zyn door hulp van Eyge-min; (2225) Daer een, die lelijck is, sich wijs maeckt dat hy schoon is; Een aep, een baviaen, te wesen een Adonis; Een die drie linien ontrent getrocken heeft Sich inbeelt, dat in hem 1. Euclides weer herleeft; Een jonge Musicyn van ses of seven daghen (2230) Die naeulijx heeft geleert drie streecken en drie slaegen Op de Viool en Luyt, en niet meer singen kan Als uwe kaeter doet of uwer hennen man, Meynt by 2. Hermogenes te moeten zyn geleecken. Die van haer knechten kragt als van haer eyge spreken (2235) Dat is een soeten aert van een’ uytsinnigheyd, En waer toe dient’er van de leeraers veel geseyt
[p. 71] Der vrye konsten, die haer selven so bezinnen Dat sy haer erfgoed min als haer verstand beminnen: Hier onder isser veel, die, hoe sy ’t min verstaen, (2240) Hoe sy hovaerdigher en breder weyen gaen En hoe sy meerder roem op haer geleertheyd draegen. En dese vinden oock haer volck die sy behaegen. Hoe dat yet slechter is hoe ’t meer verwondert wort; ’T gevalt den luyden best daer ’t alder meest aen schort, (2245) Om dat den grootsten hoop tot sotheyd is genegen. Dewijl het dan also is met de saeck gelegen Dat d onervaerenste met meer vernoegen leeft En die het minste weet den meesten aenhangh heeft En boven andre werd verwondert en gepresen: (2250) Wie wenschte dat met recht om recht geleert te wesen, Om waere wetenschap waer door het hem sou gaen Dat zyn geleertheyd hem sou kostelijcker staen En hy min aengenaem by andere sou wesen En bloder by sich self, en nergens so gepresen? (2255) Nu sie ick noch, hoe de Natuyr hier niet alleen Een eygen liefde gaf den menschen in ’t gemeen, Maer aen de volckeren en schier aen allen steden Noch een bysondere: waer in ick vind de reden Waerom den Engelsman sich toeleyt eygentlijck (2260) De schoonheyd, goed onthael ter tafel, en musijck: De Schot scherpsinnigheyd in duystre school-dispuyten En roem op adel, en van Koningen te spruyten: De Franssen maetigen haer de beleeftheyd aen: Die van Parijs, dat sy bysonder sich verstaen (2265) Op de Theology: d’ Italiaenen roemen Op goede lettren en welsprekentheyd, en doemen All’ andre voor 1. barbaer’ en houden sich alleyn Daer van bevrijd te zyn, waer onder de Romeyn
[p. 72] Voor alle meynt te gaen, en stof op ’t oude Roomen (2270) En kittelt sich in die vermaeckelijke droomen: Op waen van edeldom staet de Venetiaen: De Grieck op ’t volck daer al de wijsheyd quam van daen: De Turck, en heel de poel van Mahomettisten, Schrijft sich den lof toe van godsdienstig, en den Kristen (2275) Belacht en maeckt hy uyt van bygelovigheyd: De Iode, die hier syn Messias vast verbeydt, Hout sich met hand en tand noch aen haer Moyses wetten De Spanjaert lijd niet dat men yemanden sal setten In Krijsch-kunst boven hem, en eygent sich den lof (2280) Van wapenen: de Duytsch, van lichaem lang en grof, Roemt op syn groote en meynt alleenich recht te weeten Wat van de kunsten zy die zy de swerte heeten. En om niet verder in ’t bysonder hier te gaen Ghy hebt uyt mijn verhael nu klaer genoegh verstaen (2285) Wat vreugde d’ Eygemin aen yder weet te geven, Met wien de Vleyery staet haest gelijck en even, Die haere suster is. Want wat is Eygen-min Als dat sich yemand streelt en liefkoost nae zyn zin? Indien men ’t selfden aen een ander komt te plegen (2290) So heet men ’t vleyery, maer, roept hier yemand tegen Dat dees’ oneerlijck is, die weete dat dat maer Voor sulcke luyden is, die in de woorden haer (Dat by verstandighe verstaen wert noch geleden) Veel meer als in de saeck ontsetten sonder reden, (2295) En meynen dat geen trouw met vleyen kan bestaen: Maer beesten leeren ons dat dees wel saemen gaen. Wat isser vleyender van allen als de honden? Maer by wien werdt’er oock meer trouwigheyd gevonden? Wat komt by ’t streelen van ’t Eeckhoorentje te pas? (2300) Maer wie sagh yet dat oyt meer vriend der menschen was? [p. 73] Ten waer dat yemandt dacht dat Leeuwen, Tygers, Beeren Bequaemer waeren om met menschen te verkeeren. Ick lyde datter is een aert van vleyery Die quaed en schaedelijck somtyds den menschen zy, (2305) Waer door dat yemand werd verleydt, verraen, bedrooghen En door ontrouwigheyd ten ondergangh getoogen; Maer mijne vleyerey, die nergens anders uyt Als uyt een oprecht hert en sachte sinnen spruyt, Komt naeder aen de deugd als die onrecklijckheden (2310) Waer door noch misverstand noch swackheyd werd geleden. Dees heft de herten op van die verslaegen zijn, Geeft aen den droeven troost, versacht en stilt de pijn, Weckt d’ ongevoelige, geeft krachten aen den swacken, Sy queeckt de krancken op, doet moed en gramschap sacken, (2315) Stilt d’ ongestuymige, de wilde maeckt sy tam, De harde reckelijck, de wrede tot een lam, Maeckt liefd’ en houdse staen, sy lockt de jeugd tot leeren, Geeft aen den ouden vreugd, en onderwijst de Heeren En tucht de Koningen, en seyt haer, onder schijn (2320) Van lof, wat haer betaemt en wat haer plichten zijn, Geeft haer vermaeningen, die sonder sich te stooren De Princen selden van een ernstigh raedsman hooren. In ’t kort, sy maeckt dat elck hem selven meer behaegh En aengenaemer zy en meerder liefde draegh, (2325) Dat voor het grootst geluck des levens is te houwen. Wat valt’er oock so soet als wederzyds te klouwen? Wat so gedienstigh, als dat men malkander pryst, En die wat eers geniet dat die weer eer bewyst? Op dat ick onderwijl niet segge, dat het vleyen (2330) Een deel is van de kunst die yemand weet te leyen Daer hy hem gaere had door welbespraeckte mond, En van de wetenschap die siecken maeckt gesond, [p. 74] En dat’er sonder haer noyt Dichter wierd verheven. Dit is se, die de saus en suycker weet te geven (2335) Waer door den ommegangh der menschen kan bestaen Die sonder die syroop sou lichtelijck vergaen. Maer dat men, seggen zy, gefopt werd en bedroghen Dat is erbarmelijck: maer dat sy oock gedogen Dat ick seghh dat het is ’t erbarmelijckst van al (2340) Dat men het niet en werd, so ick u toonen sal: Want die syn al te sot en ’t schort haer maer aen bellen Die in de saecken selfs ’t geluck der menschen stellen: Dat hangt maer aen ’tgevoel’ en meyningh van een man. Want de verscheydentheyd en duysternissen van (2345) Der menschen dingen syn te seggen noch te meeten, So datter niemendal kan werden klaer geweeten, Of so der yemand is die het te recht verstaet Die werdt terstond ghewaer dat hem zijn vreugd vergaet. Want de gemoederen syn so van God geschaepen (2350) Dat haer de menschen aen ’t blancketsel meer vergaepen Als aen de waerheyd self, en, so der yemand is Die daer van blyck begeert, of een gelijckenis, Die gae maer nae de Kerck daer Predicanten spreken. So daer yet ernstigs werd verhandelt in het preken (2355) ’T volck sit en knickebolt en walght en gaept en geeuwt: Maer so der yemand is die dapper staet en schreeuwt, (Gelijck het veel gebeurt) van slechte beuselingen, Van oude-wijven-praet, van spottelijcke dingen, Elck steeckt syn ooren op en niemand heefter vaeck, (2360) En yder luystert toe met aendaght en vermaeck. Oock so daer is een Sant, wiens leven en Legenden Aen de verdichtselen der Dichters dicht belenden, Een fabelachtig Sant (gelijck als Ioris is, Christoffel, Barbeltje) met wat eerbiedenis (2365) Werdt hy geviert, gedient, oock boven groote Santen, So dat aen Peter noch aen Pauwels, Gods-gesanten, [p. 75] Noch oock aen Christus self so grooten eer geschiedt? Maer dese dingen zijn van dese plaetse niet. Hoe veel te lichter nu werdt dat geluck verkregen (2370) Dat in de meyningen der menschen is gelegen? Want aen de saecken selfs, schoon ’t van de lichste zijn, Geraecktmen dickwijls niet als nae een lange pijn. Maer waen en meyningh werdt heel lichtelijck ghenoomen: Daer is gemackelijck en goe-koop aen te koomen; (2375) Waer in oock veeltyds meer gelux en voordeel steeckt Als ’t in de waerheyt doet, daer men syn hooft om breect. Smaeckt yemand Abberdaen, kan Stockvisch hem behaegen Waer van een ander selfs de lucht niet kan verdraegen, Wat heeft hy min gelux als die men bisques geeft (2380) En Fricasseen, so hy daer in geen smaeck en heeft? Hebt ghy een lelijck wijf, en schynt sy in uw oogen So schoon dat sy het sou by Venus haelen moogen, Is’t niet so veel als of sy schoon was in der daed? Wat had ghy meer aen haer als zy aen u gelaet? (2385) Hebt ghy een schildery die slecht is heen gestreken En meynt ghy dat sy magh in kunst zijn vergeleken By ’tgeen van Zeuxis quam of van Apelles hand, Of van de meesters, de vermaerste van het land In kunst van schilderen en aerdige pinseelen: (2390) Kunt ghy u selfs daer in verwonderen en streelen: Gy zijt geluckiger als die een hoope geld Aen kostelijcke kunst en berden heeft getelt. Ick heb een man gekent, die aen syn nieu-gehoude Gaf valsche parelen nae dat hy met haer troude (2395) Voor haere morgen-gift, daer sy so bly mee was Of’t oostersch waer geweest dat niet en was als glas, En maeckt’ haer wijs, gelijck hy boertigh was en aerdig, Dat het al suyver was en veel ducaten waerdigh. Ick bid u, seght my eens, wat ley de bruyd daer aen (2400) Wat dat het was of niet? sy kon hier mee versaen [p. 76] Haer ooghen en haer hert so wel of’t fyne waeren Terwijl de man syn geld en kosten quam te spaeren En voordeel en vermaeck by dese dooling had, En ’t wijf tot synen dienst so wel als of s’een schat (2405) Een groote kostlijckheyd had van haer man ontfanghen. So dat het onderscheyd is van geen groot verlanghen Het geen te vinden is in waerheyd of in schijn: Of, isser onderscheyd, souw ’t lest’ het beste sijn En de gelegentheyd der sotten boven dryven. (2410) Eerst om dat het geluck, dat sy haer selfs toeschrijven, Niet kostelijck en valt; daer nae, om dat een zot Met veelen heeft gemeyn dit aengenaem genot. Wat sonder metgesel of macker werd beseeten Dat valt so lustigh niet: maer wie en kan niet weeten (2415) Hoe kleyn dat het getal der wijsen is, indien Daer anders wijsen syn te vinden of te zien? Hoe wel dat Grieckeland in meenighte van jaeren Braght seven wijsen uyt. maer, ’k moete qualijck vaeren, So het een derdepart van een te voorschijn broght (2420) Indien de waerheyd wierd te degen ondersocht. Men gheeft den wijn den lof van wonderlijcke krachten, En houdt, dat dees niet voor de minst’ en is te achten, Dat zy het menschen hert maeckt alle sorgen quijt, Doch Dit duyrt maer alleen voor een niet langhen tijd. (2425) Want also haest als men den dronck heeft uytgheslaepen So keeren die terstond weerom in ’t volle waepen. Maer hoe veel krachtiger en hoe veel rijcker dan Is mijne weldaed, die met kleyne moeyte kan Door staege dronckenscbap de sorgen heenen jaegen, (2430) So dat men altijd in sich selven heeft behaeghen En altijd singht en springht? oock isser niemandt niet Die mijne weldaed niet geduyrigh en geniet [p. 77] Daer andre Goon haer gunst aen yder niet en geven. Die is niet algemeyn en gaet alsins niet even. (2435) So siet men dat de wijn niet over al en wast; De heughelijcke wijn, die ’t hert van zorgh ontlast En maeckt door rijcke hoop der menschen hersens dronken. De schoonheyd, Venus-gaef, werd veelen niet gheschoncken, En aen noch weyniger werd de welsprekentheyd (2440) Gegeven van Mercuyr, noch rijckdom toegeleyt Van 1. Hercules aen elck, noch scepteren en kroonen En throonen van Iupijn, Mars sal somwijlen toonen Dat hy den eenen noch den andren by wil staen; Veel gaender van Apol niet wel getroost van daen (2445) Daer hy orakels spreeckt; veel sterfter van syn pijlen; De Donderaer vernielt de muyren en haer stijlen, Stort kerck en toorens neer, en scheert der berghen kruyn; Daer werdter niet so veel behouden van Neptuyn Als hy om ’t leven helpt; ick wil van d’andre swijgen (2450) Van wien dat niet als quaed en plaegen syn te krijgen: Ick ben die eenighe, die sonder onderscheydt Aen yder een betoon myn goe genegentheydt En met gelijcke gunst een ygelijck bejegen; Ick vraegh nae geen beloft’ en ’t kan my niet beweegen (2455) Tot gramschap, so men in myn dienst een fautje doet, Noch eysch niet dat men sulx op ’t aldernauste boet’ Ick stel ’t niet al in roer indien se my 2. vergeeten By andre Goon te noon op lecker’ offerbeeten; Want* d’eygensinnigheyd in desen is so groot (2460) By d’ andre Goden, dat hy dickmaels minder nood
[p. 78] Heeft die haer dienst versuymt, als diese komt te plegen: Gelijck’er menschen zyn daer ’t so mee is gelegen Dat sy so moeylijck syn, so tips, so rasch geraeckt, Dat hy het beter heeft die nimmer haer genaeckt (2465) Als die’r mee om moet gaen. Maer sal der yemand seggen Wie quam oyt offerhand’ op uw autaer te leggen? Wie heeft de Sotheyd oyt een tempel opgerecht? Van des’ ondanckbaerheyd, so ’k voorens heb geseght, Verwonder ick my wel, maer neem het oock in ’t goede (2470) (Nae myn sachtsinnigheyd) met ongestoorden bloede, Hoe wel ick niet en kan nae sulcke dinghen staen. Want waerom soud’ ick doch om wieroock syn begaen? Wat sou ’k om meel en zout en bock’ of zeugen wenschen Dewijl ick over al gedient werd by de menschen, (2475) En dat met sulcken dienst, die nae getuygenis Der God-geleerde ver den alderbesten is, Ten waer dat ick 1. Diaen die eere most benyden Dat men haer offer dee met menschen-bloed by tyden? Ick meyn dat ick geeert op het gods-dienstigst werdt (2480) Wanneer men my omhelst in ’t binnenst van syn hert (So my een yder doet) en met syn gansche leven My uytdruckt, my verheelt, als was ’t haer voorgeschreven. Dit is den rechten dienst, doch die men selden ziet Dat onder veele van de Kristenen geschiedt. (2485) Hoe menigh is’er, die een wasse-kaers ontsteken Op ’t midden van den dag (wanneer s’er niet ontbreken) Voor ’t lieve-vrouwen beelt? hoe weynigh isser weer Die haer in nedrigheyd, in reynigheyd, in eer, In liefde tot de deugd, in hemelsche gedachten (2490) Nae-yveren, en haer also te volgen trachten? Want dat’s den rechten dienst die men de heyl’gen doet Dat men haer voorschrift volght op ’t spoor van haere voet.
[p. 79] En waerom souw ick doch een Kerck voor my begeeren Daer men, als andre Goon, my dienen mocht en eeren, (2495) Dewyl, indien ick my niet lelijck en vergis, De gansche wereld my een schoonen tempel is? Oock sal ’t my nergens niet aen klercken noch aen leecken, Noch aen geen Priesteren of dienaers oyt ontbreecken Als daer geen menschen syn. oock ben ick niet so mal (2500) Dat ick in hout of steen my laeten dienen sal, Of schilderyen of wat beelden sou begeeren Die ons wel schaedlijck zijn, wanneer de luyden eeren (Die bot-eenvoudigh zijn) de teyckens voor den Sant: Waer door t’ ons somtyds gaet gelijck als in een land (2505) Alwaer den Heer van syn Stadhouder werd verstooten En door den Viceroy de Koningh uytgeslooten. Ick houw het daer voor, dat so meenigh beeltenis Voor my gerecht is als ’t getal der menschen is Die met of tegen danck mijn beeld nae ’tleven draegen. (2510) Waerom ick door de nyd myn hert niet heb te knaegen Indien men andre Goon, d’een hier en d’ander daer, Op sekre daegen dient; dewijl’t is openbaer Dat, heel de wereld door, in allerhande landen Ick staedigh werd gedient met beter offerhanden. (2515) Maer op dat niemand denck dat het nae stoutigheyd Meer als nae waerheyd ruyckt het geen ick heb geseyt, So laet ons naeder met malkandren gaen doorkijcken Het leven van den mensch, op dat het klaer magh blycken Wat men myn schuldigh is, en hoe ick in ’t gemeyn (2520) Meer als een ander werd gheacht by groot en kleyn; En om het leven niet (dat vry wat langh sou vallen) Te gaen doorsnuffelen van yder en van allen, Soo laet ons ’t maer besien van de voornaemste slagh Op dat men d’andere daer na waerdeeren magh. [p. 80] (2525) Want waer toe wil ick van gemeyne luyden spreken Die al de mijne zijn, en so vol sotheyd steken En so veel op een nieuw bedencken alle dagh, Dat eenen Democrijt hier niet veel maecken magh Noch duysenden met hem om alles te bespotten? (2530) ’T is ongeloofelijck hoe dat al dese sotten Den Goden dagelijx door meenigh kluyt en klucht Verstrecken tot vermaeck en velerley genught, Die ’smorgens voor den noen haer nuchteren tyd besteden Tot het gehoor van elx beloften en gebeden, (2535) Tot raedslaen, overlegh, en onderlingh gekijf: Maer nae de middagh, als de nectar is in ’tlyf En haer nu niet en lust met sulx het hooft te breken Noch van yets ernstighs of hooghwichtigs meer te spreken, Gaen sitten, waer van daen men best nae d’aerde ziet, (2540) En neemen haer vermaeck in al wat daer geschiedt. Daer is geen schouspel daer sy meerder vreugd van voelen. Wat is ’t een schoon toneel daer so veel gecken woelen! Wat ’s daer verscheydenheyd van sotten sonder end! Hoe raest en krielt het daer! want ick ben mee gewent (2545) Somtyds te sitten by de Goden der Poeeten. Dees heeft een meysje lief en is met min bezeeten, En hoe s’hem meer versmaedt hoe hyse meer bemint:* Hoe sy meer peer-aerst, hoe hy sich te heeter vindt. Een ander komt het goed en niet het wijf te trouwen. (2550) Dees maeckt syn wijf ghemeyn: dees soeckt s’ alleen te houwen En, als een Argus, siet met honderd oogen toe Dat hem een ander daer geen ondersteeck en doe. Een ander, in den rouw, wat spreeckt hy sotte dingen? Koopt guychelaers om geld, en besight huyrelingen (2555) Op dat het rouw-spel doch te degen zy volendt. Dees’ is syn styfmoer doodt en zit en huylt ontrent [p. 81] Het lijck, als was hy droef; dees lapt het door de billen Al wat hy krygen kan, en vreest voor geen verspillen Die mogelijck daer nae noch honger lyden zal; (2560) Dees prijst de ledigheyd en ’t slaepen boven al. Dees werckt en woelt altyd in andrer luyden saecken En waerloost en versuymt al die hem selver raecken. Dees leyt een hooft-som af, maer daer hy ’t mee verrigt Syn penningen die hy weer elders heeft gelicht. (2565) Dus soeckt hy syn geloof by d’ eerste te vermeeren Om (’t geen haest beuren sal) als hy sal wederkeeren Hem voor een grooter som te krygen in het net, Die oock haest op sal zijn nae hy zyn teeringh zet. Dees leeft heel armelijck om rijck te mogen sterven (2570) En meynt, als hy veel goeds magh laeten aen zijn erven En ondertussen hout een bedelaere-staet, Dat hy all’ ander’ in geluck te boven gaet. Dees’, om een kleynen winst en, die hem noch kan missen, Vliegt over land en zee, door woeste wildernissen, (2575) En waeght syn leven om maer een’ onsekre hoop Dat om geen seker geld daer nae en waer te koop. Een ander, die te huys kan hebben goede daeghen, Loopt nae de krijgh, en krijght daer ongemack en slaeghen; Maeckt al syn land tot geld, verspilt syns vaders erf (2580) Dat hy de Keyser dien’ en Regimenten werf; Maeckt sich syn rijckdom quyt om andre te bekoomen, En vind sich naederhand bedroogen in zyn droomen. Hy sneuvelt in den slagh, of, raeckt hy uyt den strijdt, Komt thuys berooyt en naeckt, geld, arm’ en beenen quyt. (2585) Een ander leyt het aen op mannen, out van daghen, Die sonder kinders syn of nae-verwante maeghen, Om erfgenaem te zijn van al haer geld en schat, En houdt om rijck te zijn dit voor het naeste padt. Daer sijnder andere, die het voor beter houwen (2590) Aen oude rijcke wijfs haer selven uyt te trouwen: [p. 82] Een schou-spel, dat de Goon te wonderlijck vermaeckt Wanneer de lincker selfs alhier in ’t gaeren raeckt. Het sotst’ en vuylste slagh zyn handelaers met hoopen, Een volck, dat niet en doet als koopen en verkoopen (2595) En om wat vuyl gewin een ygelijck bedrieght, En, schoon het deurgaens steelt, sweert valschelijck, en lieght, Wil alsints d’ eerste zyn en over al verheven. Oock en gebreeck’er geen die haer de mompen geven, Pluymstrykers, prekebroers, en vleyers, die Signoor (2600) Vast flickefloyen en hem streelen aen het oor En sitten op den tas en soecken te bepraeten Om mee een stuck of brock te krygen tot legaeten Van ’t onrechtvaerdich goed, gewonnen so wat heen. Oock vindtmer luyden die ’t al houden voor gemeen: (2605) So ver 1. Pythagorist, dat sy haer niet en stooten Te eygenen al wat zy vinden ongeslooten, En nemen ’t goeds-moeds wegh, gelijck als of het haer By testament gemaeckt of aengestorven waer. Oock synder sommige genuchelijcke menschen (2610) Die rijck en welgenoegt alleenlijck syn door wenschen, En achten haer te syn geluckigh boven al Als sy maer droomen dat haer yets gewerden sal. Dees is verblijdt, so hy op straet werdt rijck geheeten, Schoon dat hy binnens-huys niet veel en heeft om ’t eeten (2615) Dees haest sich om syn goed te helpen aen den man: Een ander raept en schraept by een al wat hy kan Dees staet nae ampten om by ’t volck in eer te raecken: Een ander sit by ’t vyer en kan sich daer vermaecken. Dees pleyt, en jaeght het geld de slimme Procureurs (2620) En Advocaten en den Richter in de beurs, Die ’t somtyds samen staen en soecken ’t warre-garen Dat men geen eynd en krijgh’ in meenichte van jaeren.
[p. 83] Dees soeckt veranderingh en tracht nae nieuwigheyd: Die heeft wat wonders voor, een saeck van groot beleyd. (2625) Dees treckt nae ’t heyligh land, een ander gaet nae Roomen: Dees heeft een reysje nae Sint Iacob voor genomen Daer hy ter wereld niet te doen en heeft, en laet Syn wijf en kinders thuys in een bedroefden staet Niet al te wel versorght van ’t geen sy sullen eeten: (2630) ïn ’t kort, so yemand weer was in de Maen geseeten Gelijck 1. Menippus dee, en daer van daen kon sien Het bissen en ’t gewoel die onder u geschien: Hem dacht, dat hy een swarm van vliegen, muggen, byen Sagh onder een gemenght, krackeelen, kyven, stryen, (2635) Krijg-voeren, plonderen, bedriegen en verraen, D’een koomen, d’ander gaen, dees vallen en die staen. ’T is ongeloofelijck, wat vreemder aepe-spelen, Wat al beroerten wat al droevige toneelen So kleynen diertje maeckt, en dat so haest vergaet: (2640) Waer van m’er duysenden op eenen dagh verslaet, Waer van de minste pest een menichte doet vallen. Maer waer’ ick selver niet de sotste wel van allen En waerd, dien Demokrijt op ’t spottelijxt belacch’, Indien ick voortgingh van so velerhande slagh (2645) Van sotheyd onder ’t volck en haer uytsinnigheden* Alhier verhael te doen? ick wil mijn tijd besteden Aen die voor wyze by de menschen heenen gaen, Waer onder boven aen de Grammatisten staen, De letter-konstenaers, by wien ’t van al te maelen (2650) In armoe en elend niet een sou kunnen haelen Noch van de Goden so veracht syn en gehaet, So ick haer niet en quam een weynighje te baet.
[p. 84] En d’ ongemacken, die haer dagelijcx ontmoeten In haer erbarmelijck beroep, somwijl versoeten (2655) Met wat uytsinnigheyd van liefelijcken aert, Staegh hongherigh en vuyl en noyt met geld beswaert. Die onder het geraes der kindren in haer schoolen (Haer pijn-banck sey ick best, of ros of paerde-moolen) Verslyten haren tijdt en werden oudt en dor, (2660) Door arbeyt uytgemergt, door ’t roepen doof en schor, Van stof en stanck vergaen. Noch sietmen het ghebeuren Dat dese mannen niet alleenich niet en treuren Maer meynen noch dat sy het al te boven gaen: So syn sy in haer schick, so wel staet het haer aen (2665) Als sy dien bangen hoop doen ommesien en schricken Door haere stem en twee vervaerelijcke blicken, En klouwen rijcklijck toe met placken en met rôen En nae believen op de jonghens moogen woen En in een leeuwen-huyd den lompen esel kleden. (2670) Hier tussen keuren zy haer vuyl voor puntigheden, Den stanck voor goeden reuck, haer armste slaverny Voor souyereyniteyt en suyvre Monarchy. So dat sy haer gebiedt niet souden willen missen Voor ’t rijck van 1. Dionys of wreeder 2. Falarissen. (2675) Noch sijn dees halsen te geluckiger daer aen Door haer inbeeldingh en geleertheyds ydle waen: Want schoon de meeste van die hier veel weeten willen De jonckheyd stampen in wat beuselen en grillen, So derven sy nochtans een ygelijck versmaen (2680) En meynen dat sy ’t al hier in te boven gaen
[p. 85] En dat 3. Palemon en 4. Donaet moet achter leggen; En maecken (door wat kunst en weet ick niet te seggen) Dat hier een malle moer en daer een slechte vaer Haer daer voor neemen aen en houden het voor waer. (2685) Doet hier dees vreughd noch by, hoe dat sy haer vermaecken So s’ aen de kennis van Anchises môer geraecken, So yemand onder haer een oud versleete woord Dat hem is onbekent en vreemdt en ongehoort Vind ergens op een blad, dat langh was aen het rotten, (2690) Verwaetert en geknaeght van schietertjes en motten, Of treft een stuck of stol van oude steenen aen Waer op de letters noch niet heel en zijn vergaen, O groote Iupiter, wat vreugd werd daer bedreven! Wat eer en lof werd aen den vinder niet gegeven, (2695) Als of hy Africa geheel verovert had, Of in Assyrien de Babylonse stad! Wat scheppen sy vermaeck in versen die sy schrijven! Hoe groot is haere vreugd die sy daerom bedrijven; Daer ’t haer aen prysers noch verwonderaers ontbreeckt (2700) (Schoon datter pit noch kruym noch sout noch kruyd in steeckt) Gelijck of Maroos geest in haer was koomen woonen! Maer ’t soetst van allen is als sy malkandren kroonen Met wedersijdsche lof, en d’een den ander krout. Indien dat yemand nu begaet een kleyne fout (2705) En in een woordeke sich koome te vergissen, Hoe sijn sy op de been, hoe vol onsteltenissen Als een scherpsichtiger dat schennis heeft ondeckt? Hoe werdt dien armen man gelastert en begeckt, Gehekelt en gesift in brieven, schriften, boecken? (2710) Ick lijde, dat my al de Grammatisten vloecken
[p. 86] So ick geloogen heb. ick ken een man, ontrent De sestigh jaeren oudt, dien ’t griex wel is bekent, Die in ’t latijn en in de wis-kunst is bedreven, Die de Filosofy geleert heeft en beschreven, (2715) Die de genees-kunst sich ten uytersten verstaet, En ’t is nu twintigh jaer dat hy dit vaeren laet En in dees letter kunst, daer van ick heb gesprooken, Sich selven pynight en syn herssens heeft gebrooken, En meynt dat hy op ’t hoogst geluckigh wesen sou (2720) Indien den hemel hem so langh in ’t leven houw Tot dat hy stelle vast, in onderscheyde leden, Hoe dat de 1. tweemael vier gedeelten van een reden Recht te verdeelen zyn, dat tot op huyden niet Van Grieck noch van Romeyn ten vollen is geschiedt. (2725) Noch vreest hy of’er een mocht ondertussen komen Door wien hem desen lof voor heen wierd wegh genoomen Waer door syn arbeyd van so veele jaeren was Verlooren en verquist, vergaen in roock en as. Of’t nu uytsinnigneyd of sotheyd is te heeten (2730) Daer leyt my weynigh aen, indien ghy maer wilt weeten Dat het door my geschiedt dat dit hoogmoedich dier (Dat anders niet en was als maer een arme mier) Sich so geluckigh acht, so waerdigh, so verheven Dat het syn staetje voor geen konings kroon sou geven. (2735) De Dichters houden haer so schuldigh niet aen my, Hoewel dat volck geheel van myne bende zy. Een vry geslacht, gelijck het spreeckwoord uw kan leeren. Die nergens anders toe haer vlyt en sinnen keeren Als om de sotten wat te streelen aen het oor (2740) Met yet belacchelijx dat yemand gaeren hoor, Met haer verdichtselen en loutre leure-praeten, Waer op sy haer nochtans so vastelijck verlaeten
[p. 87] Dat sy’d’ onsterflijckheyd haer selven niet alleen Maer andren oock, daer sy haer rympen aen besteen (2745) Voor seker schryven toe, en ’t leven van de Goden. By dees’ is Eygemin gebraeden en gezoden: So is de Vleyery oock seer by haer gemeen; Twee myner Iofferen, so ick u sey voor heen. En wat belanght hoe sy my dienen, vieren, loven, (2750) Geen andre gaen haer in eenvoudigheyd te boven Noch in standvastigheyd. wat voorts het volckje raeckt Dat van welsprekentheyd haer werck en ambacht maeckt, Al gaen sy menighmael den rechten wegh bezyen, En haeren man verraen en heulen met partyen, (2755) En schoon sy altemet tot andren overtreen En met den Philosoof sich helpen in haer reen, So is het nochtans waer dat sy van myne bend zijn; Want boven dat het blijckt uyt dingen, die bekent zijn, So was ’t bewijs genoegh dat men so veel van haer (2760) En so sorgvuldighlijck en duydelijck en klaer Beschreven vindt hoe dat men jocken moet en mallen, En dat Quintiliaen, de minste niet van allen, Een heel capittel van het lacchen schreef wel eer, So langh, als het belegh van Troje by Homeer. (2765) Oock werd by haer so veel de Sotheyd toegeschreven, Dat, als sy altemet geen antwoord kunnen geven Op ’t geen haer komt te voor, sy ’t met een kackerlach Afleggen, daer de reede haer niet bewaeren magh. Ten zy dat yemand meynt, dat menschen te verwecken (2770) Tot lacchen door de kunst gheen werck en is van gecken. Sy syn van ’t eygen deegh die boecken uyt doen gaen Om dat sy nae een naem, die noyt en sterve, staen En meynen dat te zijn den wech nae ’t eeuwig leven. Aen allen desen heb ick vry al veel gegeven, (2775) Maer aldermeest aen die, die vol van ’t malle vyer Met enckle beuselen besmeeren het papier. [p. 88] Want die geleerdelijck yet schrijven wil of maecken Dat maer aen weynige geleerde mooghe smaecken, Waer over hy het oogh van niemanden en vrees (2780) Het zy dat 1. Persius of Lelius het lees, Sou ’k eer beklaegens waerd als voor geluckigh achten Om dat hy altijds heeft een kruys in sijn gedachten. Want dese hebben staegh de pen en hand gereedt: Hier dient wat af te zijn en daer wat aengesmeedt: (2785) Dit moet wat sijn verstelt, en dat heel wegh genoomen: Dit dient hier wel van daen, daer souw het beter koomen: En als ’t nu honderdmael de vrienden is vertoont En als men’t tien jaer lang heeft van de pers verschoont, So vinden sy haer self noch niet voldaen nae wenschen. (2790) Dus staet een ydle loon (de lof van weynich menschen) Haer dapper dier. Hierom is so gewaeckt, gebraeckt, En so veel slaeps gemist (die meest den mensch vermaect) Hierom ontsien s’haer niet te sitten klippertanden En lijden ongemack aen voeten en aen handen, (2795) Dit kost haer so veel tyd en so veel kruijs en sweet, So veele quellingen en allerhande leedt, Verlies van schoonheyd, en van haer gesonde leven; Hier aen so hebben sy haer leep en blind geschreven; Dit heeft haer arm gemaeckt, van alle lust gespeent, (2800) In nier’ en blaes verweckt een pijnelijck gesteent, Dit heeft haer ouderdom langh voor den tijd gegeven En aen een vroege dood doen wisselen haer leven; Voegt hier noch voorder by ’t geen ick niet seggen kan. Om so veel ongevals koopt dese wijseman (2805) Dat hy maer een of twee druyp-ooghen moght ghevallen: Hoe veel geluckiger magh mijnen schrijver mallen! Die, sonder dat hy sijn gesicht met waecken breeckt En sonder dat hy sich in groote moeyte steeckt,
[p. 89] So als ’t hem maer gevalt, wat hem te voor magh komen, (2810) Wat hem schiet in de pen, syn dichtselen en droomen, Terstont stelt op het wit, daer hy geen schae en lydt Als dat hy weynigh gelds uyt syne handen smyt Om pennen en om inct en wat papiers te koopen, Wel weetende dat hem voor seker staet te hopen (2815) Dat hoe het slechter is van maecksel en van stof Hoe beuselachtiger, hoe dat hy meerder lof Van ’t ongeleerde volck en sotten heeft te wachten. Want drie geleerde kan hy lichtelijck verachten So immermeer syn werck in hare handen raeckt. (2820) Hoe weynigh geldt het oock, indien het werdt gelaeckt Van weynigh wyse (die het mog’lijck mochten lesen) Dat by so grooten hoop van menschen werd gepresen? Noch is hy wyser, die eens anders werck van woord Tot woord voor ’t zijn geeft uyt, dat erghens half ghesmoort (2825) En als vergeten lagh, en weet sich toe te meten Den arbeyd en den lof daer andere voor sweeten; Daer op vertrouwende dat, schoon hy naemaels al Van diefte wierd beticht, hem dit gelucken sal Dat men van synen lof een tyd langh sal gewaegen. (2830) ’T is waerdigh om te sien hoe seer ’t hem kan behaegen Dat hy gepresen werd van den gemeenen hoop En in de winckelen voor yder staet te koop, En vreemde tytels voer syn boecken weet te vinden, Dat hy den leser door een voorspraek moet ontblinden, (2835) Dat hy drie naemen set op ’t voorhooft syner blaen, Drie vreemde, die gelijck als tover-woorden gaen, Als of sy uyt Egipt en van de Heyens quamen. Maer seght my, by de Goon, wat syn het meer als naemen? En boven dien hoe dun en kleyn is het getal (2840) Dat dit uytheemsche goed verstaen of kennen sal, So ghy de groote van de wereld aen wilt schouwen, En hoe veel kleynder noch, van die het sullen houwen [p. 90] Voor yet dat lof verdient, gelijck oock ’t oordeel van Het ongelettert volck verscheyden wesen kan? (2845) Oock syn dit meenichmael maer dichtselen en droomen En naemen die men van den ouden heeft genoomen, So dat den een wil syn genoemt Telemachus, En dees Polycrates, en die Trasymachus, En dese Stelenus en die Laertes wesen, (2850) En datter weynigh aen gelegen is in desen Of’t boeck Chameleon dan of’t kauwoerden heet, En of ghy ’t Alpha noemt of Gamma Delt’ of Beet’. Wat is ’t vermaeckelijck, als sotte en ongeleerde Malkander prijsen of zy waeren hoogh van weerde! (2855) Als dees’ een Plato van syn mede broeder maeckt, En Cicero by hem in kunst van spreecken laeckt! Dat hy Callimachus wel dubbeld op kan weegen En boven Socrates in wijsheyd is gesteeghen. Oock soecken zy somtijds een man die met haer stry, (2860) Een tegenspreker, die van andre meeningh zy, Om door een tussen-kamp aen meerder naem te raecken, Waer door sy onder ’t volck gevolg en aenhangh maecken Dat elck een zyde kies’ en sich van een verdeel Tot dat de hoofden van het wederzijds krackeel (2865) (So die verweerder is als die het heeft begonnen) Den oorlogh staeken, en, of elck het had gewonnen, Haer geven uyt den strijd vernoeght en wel te vreen En komen thuys op de Victory-koets gereen. Dees dingen werden uyt gelacchen van den wyzen (2870) Voor sot, gelijckse syn: wie kan oock anders wyzen? Nochtans so leven zy staegh vrolijck en verheught, En dese vreugd komt haer alleen door myne deugd. So dat sy haer triomf, verkregen door geschillen, Met die van Scipio niet souden ruylen willen. (2875) Maer de geleerde, die met dese dingen spot En uyt eens anders mal schept blijschap en genot, [p. 91] Moet weten (wil hy niet ondanckbaer zijn bevonden) Dat hy oock selfs aen my niet weynigh is verbonden. De Rechts-geleerde meynt dat hy te boven gaet (2880) Al wat geleert wil zijn, en geen van allen staet Sich selven so wel aen als dese wyse-bollen, Terwijl sy eeuwiglijck den 1. steen van Sisyf rollen En hondert loyen in een aessem storten uyt Niet lettend’ of het oock ter saecke dient, of sluyt, (2885) En staplen glos op glos, Doctoren op Doctoren, Op dat haer weetenschap by luyden die dit hooren De swaerste schijn te zijn, als of het seker gingh Hoe meerder arbeyd hoe oock heerelijcker dingh. By dit laetdunckend volck, dees rabbelaers der wetten, (2890) Sou men de snappende Sophisten mogen setten Van wien een yder meer geraes en woorden maeckt Als twintigh wijven doen, hoe klapsieck hoe bespraeckt, Uyt hoe een groot getal gekipt en uytgelesen: Een goed, dat ongelijck geluckiger zou wezen (2895) So ’t maer klapachtigh en niet mee krackeeligh waer’ Om maer een haver-stroo, om ’t klooven van een hayr, Waerom sy meenighmael hardneckigh samen stryden So dat de waerheyd haer somwijlen komt ’t ontglyden Terwijl men hassebast met groote hevigheyd (2900) Die tusschen ’t valsch en ’t waer bedwelmt het onderscheyt. Nochtans zijn dese luy door Eygemin te houwen Voor heel geluckige, dewijl s’ haer selfs betrouwen Op staende voet aen elck den Oorlogh aen te bien In al wat datter is, alleenigh maer versien (2905) Van drie sluyt-redens, die sy syllogismen heeten, Waer op sy haer de winst niet vreesen toe te meeten,
[p. 92] En roepen, dat by haer selfs 1. Stentor achterleyt, Onoverwinnelijck door haer halssterrigheyd. Nae dese mooght ghy wel de Filofosen stellen. (2910) Een baerd in folio, een mantel van ses ellen Maeckt haer aensienelijck, so dat s’ haer selfs alleen Wys achten, en de rest verachten en vertreen. Maer hoe vermaeckelijck en soet is ’t geen sy mallen Wanneer sy timmeren naer eygen welgevallen (2915) Een hoope werelden, en meeten Son en Maen En ’t vast en los gesternt, haer ommeringh en raen, Den Hemel, d’aerde-kloot, met roeden, voeten, duymen? Wanneer sy seggen wat het vier de wolck doet ruymen, Wat blixem, donder, wind, wat bey d’ Eclipsen maeckt, (2920) En geven redenen, als lagh het klaer en naeckt, Van wat verborgen voor de menschen schynt te wesen, Als of haer de natuer gebesight had in desen Voor Secretarisen doe ’s alle dingen schiep, Of haer die bou-vrou tot geheyme Raeden riep: (2925) Die ondertusschen lacht om haer veelvuldigh missen Terwijl sy raen en slaen en nae de waerheyd gissen. Want dat haer dingen los en all’ onseker gaen Is lichtelijck daer uyt ten vollen te verstaen Dat sy in alles van malkanderen verscheelen (2930) Vol knibbelingen, vol dispuyten en krackeelen, So dat sy nergens in en komen over een; Wat dees gevoelt, werd weer van andere bestreen. Dit syn de luyden die haer stoutelijck vermeeten Het al te weten schoon zy niet met al en weten, (2935) Niet wat sy selver sijn; waer door het somtyds gaet Dat sy noch pael noch put en sien die voor haer staet, Om dat sy veeltyds syn half blindt of leep van oogen, Of dat haer zinnen syn van huys of opgetooghen.
[p. 93] Noch roemen sy te syn van so een scherp gesight (2940) Dat sy de dingen zien die maer en syn 1. verdicht En nergens niet en syn in werden noch in wesen, Daer Lynceus selfs so blindt gelijck een mol sou wesen. Die dan voornaementlijck verachten en versmaen Het ongeleerde volck, wanneer sy komen aen (2945) Met drie en vier-hoeck en met cirkelen en trecken Daer d’eene d’andere verdonckren of bedecken En als een Doolhof door malkandren zijn gemenght Dat den onkundigen in een verwarringh brenght, En met haer letters, die sy stellen en herstellen (2950) Om d’ onervaerene te blinden en te quellen. Oock en ontbreken der geen onder dit getal Die stout verkondigen wat noch gebeuren zal En die uyt het gesternt mirakelen beloven Die ’twerck der tovenaers niet weynigh gaen te boven. (2955) Dees hebben noch ’t gheluck dat haer geen volck en schort Van wien het vast gelooft en aengenomen word. Voorts waer het mooglijck best hier heel en al te swygen Van God-geleerd’, om haer niet aen den hals te krygen, En laeten deze pot berusten, en gedeckt. (2960) Het is een goed, dat haest tot gramschap werd verweckt, Hovaerdigh van gemoed, al willen zy ’t niet weten: Dat met conclusien en Canons en Decreeten Tot duysend in getal my komen mocht aen boort En dwingen, dat ick most een vry-gesproocken woord (2965) Weer haelen in mijn hals als of ick ’t had geloogen, Of, so ick ’tweygerde, geduldigh most gedoogen Dat ick ten eersten voor een Ketter wierd verklaert: Want hier mee maeken zy de menschen stracx vervaert.
[p. 94] Dit is den blixem, daer sy yder voor doen schricken (2970) Die sich nae haeren zin in alles niet en schicken. Hoewel daer niemand nu van mijn verplicht en is Die ongewilliger komt tot erkentenis Van ’t goed dat ick hem dee, so moet ick doch oirkonden Dat sy niet weynigh aen de sotheyd syn verbonden, (2975) Wijl sy, geluckigh door de hulp van Eyge-min, Als waeren sy geraeckt ten derden hemel in, All’ andere by haer niet achten meer van waerde Als kruypend ongediert en wormen van der aerde, Bewoogen over dees by nae met deerenis: (2980) Wijl sy met so een hoop, daer schier geen eynd aen is, Van allerley geweer en meesterlijcke vonden Van Definitien, Distinctien en gronden Van haer positien, van Corollarien, Schuyl-hoecken, winckelen, en van conclusien (2985) Zyn tegen elck voorsien, so dat sy niet en schricken Voor yemand dat hy haer mocht vangen in syn stricken. Hier door ontgingen sy de netten van Vulcaen; Dit is de byl waermee sy ’t al in stucken slaen. So vol syn sy van nieu-gevonde gaeuwigheden (2990) Daer zy haer overal mee weeten uyt te reeden: Wijl zy, behalven dat, uytleggen nae haer zin Het heylige geheym; hoe dat van aenbegin De wereld is gemaeckt, hoe ’t al by een gebraght is En op zijn plaets gheschickt; hoe Adams nae-gheslacht is (2995) Besmet van zijne zond, en hoe ’t zijn voortgangh nam Dat die onreynigheyd oock op syn erven quam, Op wat wijz’, in wat maet, in wat een tijd van dagen Dat Christus is volmaeckt; hoe langh hy was ghedraeghen In ’t Lichaem van de maegd; hoe men ’tmoet nemen aen (3000) Dat 1. sonder onderwerp een toeval kan bestaen,
[p. 95] So dat het brood tot vleesch in’t nachtmael kan verlyven En, daer geen brood meer is, broods eygenschappen blyven; Soo dat mer niet en siet noch ruyckt noch voelt noch smaeckt Als brood, ghelijck men dee eer ’t wierd tot vleysch ghemaeckt. (3005) Maer dit en dier gelijck syn maer gemeene dingen En yder een bekent tot aen de Leerelingen, Maer die ick seggen sal syn van een edler aert En groote mannen en Theologanten waerd Die Godlijck zijn verlicht in sulcke hooge saecken. (3010) Sy steken d’ ooren op als dees te berd geraecken: 1. Gelijck, wanneer men van Gods genereren seyt, Of daer een tyd oyt was van tegenwoordigheyd; Of ’er in Christo meer soonschappen syn als een, en Of men mocht twyfelen en dese stellingh meenen (3015) Oock mogelijck te syn, God vaeder haet den Soon: Of God mocht van een wijf aennemen de persoon, Of van een duyvel, van een esel, steen, kauwoorde: Dan, hoe dat de kauwoord den volcke, soo ’t behoorde, Had kunnen prediken, en hoe mirakels doen; (3020) Hoe men haer had gekruyst hoe zy had kunnen bloe’n: En wat Sint Peter had geconsacreert ten tyde Als Christus hingh aen ’t kruys ten eynde van zijn lijde, Had hy geconsacreert doen ’t lichaem was gerecht: En of van Christus doe ter tijd mocht syn geseght (3025) Dat hy een mensch was en of men oock na ’t verrysen Vermogen zal sich selfs te laeven en te spijsen, Als of zy van nu af al waren op de been En sorgden dat zy dan geen dorst noch honger leen.
[p. 96] Daer is een meenighte van ydle 2. beuselingen, (3030) Joch al spitsvindiger als dees’ onnutte dingen, Dewelcke niemand met syn oogh bereyken kan Schoon hy een Lynceus was, en so scherpsienden man Dat hy, ’t geen nergens is, by duyster wist te vinden, Daer Argus self sou staen als een der meeste blinden. (3035) Voegt hier haer stellingen en 3. Paradoxen by, So vreemd en ongehoort, dat niemand, wie hy zy, Van Zenoos oude School by haer kan syn geleeken: So dat d’Orakels, die de Stoa plagh te spreeken, Maer slechte dingen zijn by de schersinigheyd (3040) Dien in ’t Sententy-boeck en Decretaelen leyt. Als, dat het swaerder is op sondagh eens te lappen De schoe eens armen mans, als ’t keelen en het kappen Van duysend menschen is, en dat hy beter doet Die sich en andre brenght om leven en om goed (3045) En liever, als hy een kleyn leugentje sou seggen, De heele wereld sagh in kool’ en assen leggen. Al dees diepsinnigheen, daer ick ben ingeraeckt, Die werden noch al veel spitsvindiger gemaeckt Door so veel weghen der Stolastische Doctoren, (3050) So dat men met syn hooft eer door een muyr sou booren En raecken uyt den Hof, van Dedalus gemaeckt, Eer dat men door so veel bewimpelingen raeckt Van Nominalen, van Realen, van Thomisten, Van Albertisten, van Scotisten, Occanisten (3055) En noch en heb ick al de Secten niet geseyt Maer de voornaemst’ alleen: in welcken allen leyt So veel geleertheyt, so veel moeyt’ en swaerigheden, Dat, so d’Apostels selfs weer quamen hier beneden,
[p. 97] Ick meyne dat den geest haer weynich quam te pas (3060) Die haer wierd ingestort, maer dat het nodigh was Dat God haer op een nieuw een anderen vereerde Indien sy mosten met dees versche Gods-geleerde Om dese dingen treen in onderlingh gevecht. Sint Pauwels had ’t geloof: maer heeft het niet te recht (3065) Beschreven nae den zin van dese Nieuwelinghen Wanneer hy seyt: ’T is een verzekeringh der dingen Die vast te hoopen staen maer die men niet en siet. Hy had de liefde wel, maer heeftse nochtans niet (In d’eerste brief, aen de Corinthenaers geschreven) (3070) Recht nae de regels, so de Logici die geven, Beschreven noch verdeylt, waer nae de mannen gaen Die haer op dese kunst te meesterlijck verstaen. D’ Apostels hebben oock het Avondmael haers Heeren Bedient, en konden wel godvruchtigh consacreren (3075) Het Eucharistisch brood en heyligen den wijn: Maer had men haer gevraeght wat dat de 1. paelen zyn Van waer en waer nae toe, van transsubstantieren, Van de manier hoe dat het stuck is te beweeren Dat een en ’t selfde lijf kan wesen te gelijck (3080) Te Roomen, te Madril, te Ween’ in Oostenrijck, Te Londen, te Parys, in onderscheyden oorden, En gaen op eenen tyd nae ’t zuyden en nae ’t noorden: Van ’t onderscheyd, waer nae dat lichaem was of is Ten hemel, aen het kruys, en alsins in de Mis: (3085) Op welcke 2. stip geschied’ het transsubstantieeren Dewijl de woorden, die het mis-brood doen verkeeren
[p. 98] In ’t geen het niet en was, vereyschen tijd en stond Eer dat het eerst’ en ’t lest’ is uyt des Prysters mond: Ick meyn sy hadden hier geen antwoort op gegeven (3090) So diep, so scherp en spits (als rouw en onbedreven) Gelijck daer van geleert en uytgesproken wert By Thomas van Aquyn of Scoot of Adelbert. De moeder Iesu plagh by hen bekent te weesen: Maer wie van haer heeft so vernuftigh aengewesen: (3095) Als ons Theologen (gelijck men by haer leest) Hoe zy voor Adams smet behouden is geweest? Sint Pieter had wel eer de sleutelen ontfangen Van een, die haer aen geen onwaerdighe sou langen: Nochtans en weet ick niet of hy ’t so heeft verstaen (3100) (Altoos en heeft hy zo diepsinnigh niet gegaen) Dat yemand hebben kan de sleutelen van Weeten Die van de Wetenschap niet veel en heeft vergeeten. Oock hebben zy gedoopt, maer nergens ’t onderscheyd In desen van de 1. vier oorsaecken uytgeleyt, (3105) Of waer in’t merck of de 2. character is gelegen Die onuytwisbaer is of die men uyt kan veegen. Oock hebben s’ aengebeen: maer het was in den geest Nae ’t voorschrift, dat men in het Evangely leest: God is een gheest, daerom (ghelijck Iohannes klaer zeyt) (3110) Die hem aenbidden wil die doe ’t in gheest en waerheyd. Oock blijckt het niet dat haer is doe ter tyd ontdeckt Dat men een beeldeke, dat yemand maelt of treckt Met houts-kool op de muyr, of dat men heeft ghesneden, En Christus selfs met een’ en selvige gebeden
[p. 99] (3115) Gelijck aen bidden sou, wanneer het 1. beeldsel maer Twee rechte vingers heeft, en ongeschooren hayr, En om het achter-hooft een cirkel met drie straelen, Gelijcker wijs men hem gewoon is af te maelen. Want wie doch sou al dees diepsinnigheyd verstaen (3120) Ten zy hy dertich jaer ten minsten in de blaen Van Aristoteles en Scotus heeft versleeten Om daer uyt op een prick en grondelijck te weeten Al wat natuyrlijck is en wat daer boven gaet? Oock siet men datter veel in haere brieven staet (3125) Van de genaede, maer men vindter niet geschreven Van 2. een, die onverdient den menschen werdt gegeven, En van een’ andre, die haer aengenaemheyd geeft: Een die geschapen is, een die geen aenvangh heeft. Oock hebben sy het volck vermaent tot goede wercken: (3130) Maer wie sou ’t onderscheyd in haere schriften mercken (Schoon dat hy die van ’t hooft tot aen het eynd doorsogt) Van’t 3. werckend werck en van het werck dat werd gewrocht! Sy deen haer best om tot de Liefd’ elck een te leyden: Die hebben s’ ingestampt: maer nergens onderscheyden (3135) In 4. eene, die den mensch van boven ingestort, En in een andre, die van hem bekoomen wordt; So blijckt oock niet dat van d’ Apostels oyt geseyt is Of zy een 5. toeval dan of s’ een selfstandigheyd is. De sonden straffen s’ oock: maer ’t moet’ my quaelijck gaen (3140) Iae sterven moet’ ick, so sy hebben recht verstaen!
[p. 100] Wat voor een saeck het zy dat zonde werd geheeten, Of de beschryvingh nae de kunst daer van geweeten, Ten zy dat zy misschien door der Scotisten geest In desen zyn verlicht of onderricht geweest. (3145) Want niemand kan my doen begrypen, noch ghelooven, Dat Paulus, die haer in geleertheyd gingh te boven, De vraeghen, twistinghen, registers van geslacht Sou hebben uytgemaeckt, veroordeelt en veracht So dick en meenighmael, en woorden-strijd geheeten (3150) Had hy te degen dees scherpsinnigheen geweeten: Voornementlijck dewijl de meeste twist en strijd Geweest is plomp en grof en boersch in synen tyd Indien sy wierden by de vraegen vergeleeken Daer onse Meesters so spitsvindigh nu in spreeken. (3155) Hoe wel dit zedigh volck niet dadelijck versmaedt Wat by d’ Apostels niet seer meesterlijck en gaet, Maer tracht veel liever ’t geen in sulker mannen seggen Haer dunckt wat ongeschaeft beleefdlijck uyt te legghen, Om d’ oudheyd eenigsins te houden buyten blaem (3160) Als oock om d’eer van den Apostolijcken naem. Het waer’ oock ongerijmt en buyten recht en reden So groote dingen en so vol diepsinnigheden Te vordren van een man, die daer van niet een woord In sijne tijden van zijn meester heeft gehoort. (3165) Maer so s’ in andere wat stribbelighs ontmoeten Strax syn zy in de weer met handen en met voeten. Heeft Ian Chrysostomus, Basyl of Epifaen, Of Hieronymus yet diergelijcks begaen, Of Ioost de Martelaer of yemand van den ouden, (3170) So schrijven s’aen de kant. 1. Dit werde niet gehouden. Dees hebben nochtans wel den Heydenen en Iôon, Oock den hardneckigsten, kloeckmoedig ’t hooft geboon
[p. 101] Bestreen en wederleyt: maer een godvruchtigh leven En haer mirakelen die hebben haer gegeven (3175) De winst veel meer als al de syllogismen dêen. Oock overwonnen sy wel luy, waer, van niet een Bequaem was dat hy een van Scotens 1. Quodlibeten (Hoe hy daer over quam te steenen ofte sweeten) Met syn geheel verstand recht te bereijcken wist. (3180) Wat heyden isser nu, wat ketter, wat sectist, Die niet van stonden aen most wijcken en beswijcken En syne vlagh voor dees scherpsinnigheden strijcken, Ten waer’ hy was so bot dat hyse niet verstond, Of wel so onbeschaemt dat hy geraeden vond (3185) Die te verwerpen en de spot daer mee te houwen, Of dat hy had, daer hy sich oock op mocht vertrouwen, Gelijcke wapenen, noch min en was versien Van sulck geweer, als die hy’t hooft souw moeten bien. Als ofmen tegens een twee kloecke tovenaeren (3190) Twee campioenen bragt die beyde steeck-vry waeren: Want dat waer ’t webbe van Vorstin 2 Penelopê, Die,’tgheen sy wrocht by daegh, des nachts weerom ontdee. De Christenheyd was wijs, nae ick de saeck kan vaeten, So s’in de plaets van so een vetten hoop soldaeten (3195) En so een meenighte, door wien so langhen tyd Den oorlogh is gevoert met ongewissen strijd, Een leger maeckte van de roepenste Scotisten, Van d’ aldersteegste der hardneckig’ Occanisten, Van ’t onverwinnelijck gevolgh van Adelbrecht, (3200) Van Regimenten uyt Sophisten opgerecht,
[p. 102] En braght haer in het veld om met den Turck te stryden Ick meyn’t souw beter gaen als in voorgaende tyden. Wat saghmer haest een soet en wonderlijck gevecht! Wat zeege-boomen en wat krijgs trofeen gerecht! (3205) Want wie is doch so koel, die niet en raeckte aen ’tbranden Door’t vyer van alle die spitsvindighe verstanden? Wie isser die so ver’t gevoelen oyt verloor Dat hy niet wiert geweckt door’t punt van sulcken spoor? Wie so scherpsichtigh, die niet haest en vond syn oogen (3210) Met dicke duysternis en vliesen overtooghen? Maer ghy meynt mogelijck al wat ick spreeck in schijn Van waerheyd en van ernst, maer spel en jock te zijn. ’T en waer geen wonder mee: dewijl men onder desen Oock luyden vind, die wel en wijslijck onder wesen (3215) In goede leeringen, in letteren gequeeckt, De walgh van alle dees diepsinnigheytjes steeckt. Oock synder die het als kerck-schendery vervloecken Dat men van’t gheen den mensch niet toestaet ’tondersoecken Veel min te leggen uyt, maer slechts te bidden aen, (3220) Met ongespoelde mond te spreken derft bestaen, En met onheylige (die sy van Heydnen leeren) Sofisterijtjes van het heylge disputeeren En alles stellen vast hoe duyster dat het sy, Vol van laetdunckentheyd en ydle hovaerdy, (3225) En so de majesteyt der goddelijcke saecken Door haere vuyligheyd van kleynen aensien maecken. Maer dese midd’lerwijl syn besigh nacht en dagh En scheppen sulck vermaeck in desen soeten slagh Van beuselen, dat haer staegh tyd en stond ontbreeken (3230) Om eens haer neus in ’t Evangely-boeck te steeken, En meynen, als sy dit diepsinnigh voddewerck Verhandlen inde School, dat sy de gansche Kerck (Die anders vallen mocht en lichtlijck gingh verlooren) Met Enthymemaes en roet Syllogismen schooren, [p. 103] (3235) Gelijck als Atlas (so van Dichters werd gewaeght) Den heelen hemel met syn schouders onderschraeght. Wat is ’t voorts een geluck de heylige Schriftuyren Te draeyen nae syn sin tot allerley figuyren Gelijck een buygsaem wasch, en dat men schrijft en leert (3240) Van Gods verborgentheyd gelijck men selfs begeert! Dat men syn meyningen, van sommige onderschreven, Voor wetten van Lycurg of Solon uyt magh geven, En meerder gelden doet, in spijt van diese laeckt, Als de Decreten, die van Pausen syn gemaeckt, (3245) Wanneer sy, als gestelt om heel de wer’lt te richten, Verdoemen al, wat met haer droomen en gedichten, Wat met haer stellinghen verscheelt een enkel hayr, En roepen, even of het een Orakel waer, Dat ’s ergerlijck, dat ’s niet eerbiedelijck gesprooken, (3250) Dat ruykt na ’t geen daer men de mutsaert om doet stooken, Dat smaeckt nae kettery, dat wappert nae de hel, Dat doet ons ooren zeer en ’t klinckt niet al te wel. Soo dat het kristenschap niet meer en is te soecken In Dood noch in den text der Evangelyboecken, (3255) In Peter noch in Pauls, Ieroen noch Augustijn Selfs in de schriften niet van Thomas van Aquijn, Hoe Aristoteles van hem is ingesoopen, Hoe hy syn boeken heeft deursnuffelt en door kroopen, Indien haer dingen van der Baccalauren hand (3260) Niet toegestaen en zyn: so groot is haer verstand. Want wie had oyt gemeynt, so’t dees’ ons niet en seyden Dat het geen Cristen was die meynde dat het beyde Was even goed Latijn,’t zy dat men putes seyt Of putet matula. uyt sulcken duysterheyd (3265) (Die niemand oyt gesien sou hebben noch gelesen) En doolingen sou noyt de kerck geholpen wesen Ten waere dat het was van dese luy gemerckt En door de segelen van haere School gesterckt. [p. 104] Och, hoe geluckigh zyn dees hooghverlichte mannen (3270) Terwijl sy besigh syn en in het tou gespannen Om sulx te vinden, en daer boven noch so klaer Hoe ’t toegaet in de hel beschryven op een hayr, Als hadden sy daer selfs verkeert een tyd van jaeren, En in die Republijck heel wel bedreven waeren: (3275) Terwijl sy bouwen, nae sy ’tselver vinden best, Veel nieuwe hemelen, en voeghen daer op ’t lest Den alderwijdste by en schoonste boven allen, Op dat daer plaets ghenoegh mocht voor de zielen vallen Tot wandelingen, tot banckett’ en gastery, (3280) En oock wat ruymte voor een franse kaetsbaen zy. Met dees’ en duysend meer van sulcke vodderyen Syn staegh de hoofden van dees wyse vyse pryen So vol gepropt, dat ick niet wel geloven kan Dat het so was gestelt met Iovis hersen-pan (3285) Doe hy Vulcanus bijl tot hulpe moest versoecken. Verwondert u dan niet als ghy met so veel doecken Wanneer men disputeert ter school in ’t openbaer 1. Haer hooft bewonden siet, dat anders liep gevaer Dat het wel splyten sou en van malkander scheuren. (3290) Selfs lach ick altemet als sy haer selven keuren Theologanten op ’t uytnemenste te zyn Wanneer sy ’t aldervuylst en ’t onlatynst latyn Gebruycken tot haer tael, en meynen, dat syn reden Van hooge wetenschap, vol van spitsvindigheden, (3295) Die verre boven het begrip der leecken gaen, Die hier verbystert en als blinde kauwen staen. Want seggen sy, het waer de waerdigheyd vermindren Der godsgeleerde, so sy luyden, als de kindren Mee nae de regelen en wetten mosten gaen (3300) En onder het gebied der Grammatisten staen.
[p. 105] Voorwaer geen kleyn voor uyt van de Theologanten, Indien ’t geoorloft is alleen aen dese quanten Te spreecken quaed latijn, hoe wel het is een dingh Dat haer gemeyn is met den slechten leerelingh! (3305) Ten laesten meynen sy d’onsterffelijcke Goden Te wesen aldernaest, dat, als haer werd geboden Goen morgen of goen dagh, als men haer spreeckt of groet, Men ’t met een tytel van Magistri nostri doet. Waer in sy meynen een verborgentheyd te steken, (3310) Gelijck als in het woord dat men niet uyt kan spreken, Het geen de Ioden met 1. vier letters beelden uyt En een der naemen is daer God mee werd beduyt. Waerom sy yemanden wel quamen te verkettren Indien hy niet en schreef met Capitaele-lettren (3315) MAGISTER NOSTER, oock quetst hy de Majesteyt Der Godsgeleerde, die Noster Magister seyt, By dit geluckigh volck syn aldernaest geseeten Die 2. Monicken oock Religieusen heeten: Twee naemen, die men haer verkeerdelijcken geeft, (3320) Om dat een deel van haer niet veel religy heeft, En dat men s’ alsins vind in straeten en in steegen En niemand meer als haer ontmoet op alle wegen. Ick segge, dat men geen ellendiger en vond Indien ick doorgaens haer niet dapper by en stond. (3325) Want schoon haer elck vervloeckt die s’ op de wegh bejegenen En voor een voorspoock houd van onweer, stormen, regenen, Van ramp en ongeluck, so streelen echter zy Haer selven grootelijcx door eygen vleyerey.
[p. 106] Voor eerst werd het by haer Godvruchtigheyd geheeten (3330) So weynigh letteren gerooken of gegeten So weynigh van dat goed te hebben oyt gesmaeckt Dat men noyt tot verstand van ’t lesen is geraeckt. Ten anderen, als sy ter kercken in de Cooren Haer onder het gesangh als esels laeten hooren (3335) En daer haer tax en ’tal van Psalmen schreeuwen uyt (Maer die sy niet verstaen) met vreeselijck geluyt, So meynen sy dat sy de Heylige bekooren Met liefelijck gezangh en streelen aen haer ooren. Hier onder synder die haer vuyl en beed’laery (3340) Verkoopen hoogh en dier als dingen van waerdy. Die aen de deur om brood als stieren staen en bulcken En in de herbergh, in de heun, in schuyten, hulcken, En aen de koetsen, aen de wagens op het veer Den menschen moeylijck syn en alsins in de weer, (3345) Tot geen geringe schae van andre bedelaren. Noch meynt dit soete volck, gelijck sy selfs verklaeren, Dat sy met vuyligheyd, met onbeschaemt geluyt, Met plompheyd, onverstand, d’ Apostels beelden uyt Die Christus selver had verkooren en gesonden (3350) Om alle volckeren syn leere te verkonden. Maer daer is niet so soet als dat het alles doet Gelijck het voorschrift houdt daer ’t sich nae draeghen moet Of’t regels waeren, van Wiskonstenaers geschreven, Daer sonder fondement sich niet kan buyten geven: (3355) Hoe meenigh knoop de schoen moet hebben, van wat kleur De kappen moeten zijn, hoe hoogh of laegh van keur: Hoe veele stroojen breed de gordel dient te wesen En van wat stof gemaect, hoe laegh, hoe hoogh geresen, Hoe spits, hoe rond, van wat voor wesen of fatsoen (3360) En hoe veel mudden groot de covel of kaproen, Hoe veele vingers breed het hayr op ’t hooft geschooren En hoe veel uyren dat tot haere slaep behooren, [p. 107] En wie en sieter niet hoe groot het onderscheyd In dees gelijckheyd zy daer de verscheydenheyd (3365) Van lichaem en verstand so groot is onder allen? En om dees leuren, om dit beuselen en mallen Versmaeden sy by haer veel andre niet alleen Maer sy verachten oock malkandren onder een En die de liefde der Apostelen belijden (3370) Die setten ’t al in roer door twist en haet en nyd, en Verwecken over al een groote onsteltenis Om dat het kleed van dees niet so gegordelt is Als van den anderen of meer treckt naden bruynen, Om onderscheyd van kap, van kovelen en kruynen. (3375) Men vindter sommige so nauw beset so wreed So strengh religieus, dat sy geen boven-kleed Gebruycken als van hayr, maer hebben d’onderkleeren So sacht als waeren sy van vlos van dons of veeren. Óock vintmer andere die averrechts verkeert (3380) Sich onderkleen in ’t ruych dat men van schaepen scheert, En boven linden zijn: daer synder mee, die maecken Gheen kleyne swaerigheyd in geld maer aen te raecken En schuwen’t of het waer’ een dodelijck fenijn Die onderwijl niet schuw van wijn noch vrouwen syn (3385) Noch schroomen dees en die te naecken en te raecken. Kort om, men siet haer al van grooten yver blaecken Om met malkandren noyt te koomen over een Of hebben onderlingh yets even of gemeen In ’t geen dat de manier van leven mocht belangen. (3390) Oock sietmen niet dat sy haer tyd of sinnen hangen Hoe men gelijcker sy den Heer, die men belydt Maer hoemen verder van malkandren zy verwijdt. Voorts stellen sy een deel van haer gheluck in naemen Die haer gegeven syn, of die sy selver naemen (3395) Dees heet men een Colet, en die een Franciscaen, Dit is een Bernardijn, die een Dominicaen, [p. 108] Dit is een Wilhelmyt, en dat een Iacobyner, Dits een Benedictijn, en des’ een Augustyner, Dees wil een minder-broer en die de minste syn, (3400) Dees werd nae syne kap genoemt een Cappucijn, Een ander voert syn naem nae naeckte barre voeten: (Ick bleef’er in so ick haer al sou noemen moeten) So heeten dees’ en die, als was’t niet groot genoegh Dat men nae sijnen Heer den naem van Cristen droegh. (3405) Een groot gedeelte staet en steunt en bouwt op gronden Van ceremonien en menschelijcke vonden En beeldt sich selven in dat eenen hemel maer Al te geringen loon voor haer verdiensten waer, Niet eens bedenckende dat Christus haer sal vraegen (3410) Niet nae de beuselen daer sy haer in behaegen, Maer nae de liefde, daer hy selfs bevel van gaf, En vordren syn gebod op’t alderscherpsten af. Den een sal met een dick uytpuylend buyxken koomen Met alderhande visch uyt meeren zee en stroomen (3415) Tot berstens toe gevult: een ander syn getuyt Van psalmen en van zangh met muddens meeten uyt; Dees sal in rekeningh syn vasten-dagen brengen Met veele duysenden, en die daer onder mengen Als hy maer eenmaels daegs een middagh-maeltyd at, (3420) So sober, dat hy in gevaer van splyten sat; Een ander voor den dagh so grooten staepel haelen Van ceremonien, dat men wel seven maelen Het aldergrootste schip dat op Oost-Inje vaert Daer mee bevrachten sou; een ander, hoogh bejaert, (3425) Sal roemen dat hy noyt quam eenigh geld te raecken En dat hy nemmermeer dat hadde derven naecken Als maer met vingeren die hy gewaepent had Met dubbelt hand-schoe-leer, een ander seggen, dat Syn py hem vryen moet van’t quaed by hem begangen, (3430) Die hy vertoonen sal daer klonteren aen hangen [p. 109] Van smout en smeer en teer, van vuyligheden stijf, So dat geen bootsman die sou trecken aen syn lijf; Een ander, hoe hy meer als vyf en vyftigh Iaeren Gelijck een sponsy aen de klippen in de baeren (3435) Geleeft heeft, altijds vast, en op de selfde stee; Een ander, wijl hy niet als staedigh zingen dee, Dat hy is heesch en schor en geen geluyt kan geven; Een ander, dat hem door in eensaemheyd te leven Een slaepsieckt was verweckt, en ander klagen dat (3440) Om dat hy langen tyd heel niet gesproken had Hy sulcken strammigheyd had in syn tongh gekregen Dat hy die naeuwelijck kon roeren of bewegen. Maer Christus op het lest dit roemen eenmaels zat En al dit lof-getuyt, dat licht geen eynd en had, (3445) Sal vraegen tusschen bey: waer of dees nieuwe Ioden Van daen gekoomen zijn? ick heb dit niet geboden, Ick gaf geen last daer toe, sal voorts syn seggen zijn, Daer is maer eene wet die’k aenneem voor de mijn: Van welck’ alleen’ ick niet een tuttel hoor gewaegen, (3450) Die’k eertyds opentlijck en klaer heb voor gedraegen Doe’k sonder decksel van gelijckenissen sprack. Ick heb aen py noch kap, noch uwen bedelsack, Noch die gebedekens, noch sulcke vasten-dagen Mijns vaeders erfenis belooft noch opgedraegen: (3455) Maer aen geloof en liefde, ick ken oock sulcke niet Die willen dat ick’tgeen van haer luy is geschiedt So hoogh erkennen souw. die beter willen toonen En heyliger als ick, die mogen gaen bewoonen Arbraxas 1. hemelen indien het haer belieft. (3460) Of, so sy daer mee niet te degen zijn gerieft,
[p. 110] Belasten, dat haer die een nieuwen hemel bouwen Van wiens insettingen sy hebben meer gehouwen Als wel van mijn gebod. Als dees nu sullen zien, Dat schippers, wagenaers, bouluyden, ambachts-lien (3465) Voor haer luy sullen gaen, en sy voor sulcke wijcken, Hoe sal den een dan op den anderen staen kijcken? Maer door mijn weldaed syn sy ondertusschen noch Geluckigh in haer hoop, en schoon dat dese doch In geen bedieningh zijn van de gemeene saecken (3470) Noch ampten en bekleen die de regeringh raecken, Schoon dat op het Stadhuys geen stoel voor haer en staet Noch kussens leggen met een waepen in den Raed, En dese Geestlijckheyd daer buyten werd geslooten, So derft haer niemand doch verachten noch verstooten (3475) Voornaementlijck die van de Bedel-ordens zijn, Hy sy dan Minnebroer, Minijm of Cappecijn, Om dat sy al den hoop van leemten en secreeten Door’t biechten, so men ’t noemt, van mans en vrouwen weeten, Die ’t nochtans is verboon te brengen aen den dagh, (3480) Behalven als sy by de wijn met soet gelach Met kluchjes, fabeltjes, malkanderen vermaecken, Daer men geen openingh noch kennis krygt van saken Als maer door gissingen, en alle naemen berght. Maer isser yemand, die dees wespen heeft getergt, (3485) So weten sy op stoel wanneer sy staen en preeken Van haere Vyanden haer selven wel te wreeken, Die sy met woorden van ter syden wijsen aen, Doch so bedecktelijck dat elck het kan verstaen; Daer sy van haer gebaf [sic] geen eynd en sullen maecken (3490) Voor dat men haer een brock werpt in haer holle kaecken. Maer segt my eensjes wat doch voor een gochelaer, Quacksalver, Kamerist u aengenaemer waer Te hooren snacken op Reduysen en Tonnelen Als dees’ op haere stoel den Orateur sien speelen, [p. 111] (3495) Daer sy belachelijck, doch aerdigh, volgen nae De kunst en regelen van haer Rhetorica? Onsterfelijcke gôon! hoe staen sy hier en schermen, Wat maecken s’ een ghebaer met handen hooft en ermen, Hoe werpen sy het lijf aen d’ een’ en d’ andre kant; (3500) Met wat bevalligheyd en sonderlingh verstand Verandren sy van stem, hoe weeten sy te queelen, Hoe setten sy ’t gelaet quansuys nae ’tgeen sy speelen, Hoe stuyft en roockt het door haer roepen inde kerck, Hoe wel verstaen sy ’t heel Rhetoricaele werck? (3505) En dees welsprekens-kunst en vindtmen niet beschreven, Maer ’t eene broertjen heeft aen d’ andre die gegeven Van hand tot hand, gelijck als een geheymenis. Hoe wel nu dat het my niet heel geoorloft is Op ’t aldernaeuste dees verborgentheyd te weeten, (3510) So weet ick evenwel die so wat af te meeten Met gissen, raen en slaen. Eerst roepen sy yet aen Gelijck van ouds by den Poeeten is gedaen, Daer sy ’t van leenen: dan, wanneer sy willen spreken Van liefde, nemen sy den aenvangh haerer preeken (3515) Gints van de Nyl; of als sy de verborgentheen Des Cruyces hebben voor, beginnen sy haer reen Geluckelijck van Bel, den Babylonse draeck, en Wanneer sy haer sermoen van ’t vasten sullen maecken Gebruycken sy tot een inleydingh van* de saeck (3520) De twaelif teykens van den dwersen Zodiaeck. Hoe dat het vierkant van een cirkel is te weeten En hoe daer door het rond wiskunstigh is te meeten Sal haer voorreden syn, wanneer de reden van ’T geloof sal moeten syn. ick selver hoord’ een man (3525) Die uytter maeten geck, geleert was wil ick seggen, Die, als hy het geheym ter schoolen uyt sou leggen Van de drievuldigheyd in een vergaederingh Die vry aensienlijck was, een nieuwen wegh in gingh [p. 112] Om syn uytstekende geleertheyd te doen hooren (3530) En oock om te voldoen der Godsgeleerden ooren: Gelijck 1. hy dee en als men vry verwondert was En dacht, waer toe komt doch dit vunse goed te pas, So quam het daer op uyt, dat hy daer uyt sou toonen Dat de drievuldigheyd (een weesen, drie persoonen) (3535) In de beginselen van de Grammatica So klaer was uytgedruckt, dat die op verre nae Geen Mathematicus so wel in ’t sand sou trecken En ’t heele beeld van de dryeenigheyd ontdecken. Op dees’ Oraty had dit Gods-geleert vernuft (3540) (En in den hoogsten graed) geblockt, gesweet, gesuft Thien maenden langh, soo dat hy tot den dagh van heden So blind is als een mol, dewijl de wackerheden Van het gesight hem nae syn hersens syn gegaen En lieten d’oogen, om de sinnen by te staen. (3545) Noch eens quam ick een man van tachtigh jaer te hooren, So ver Theologant, dat hy licht had geswooren Dat Scotus op een nieuw in hem herbooren was: Dees, als hy in de School van hooge saecken las En daer den heylgen naem van Iesus gingh ontleden (3550) Ontdeckten een geheym van veel diepsinnigheden, Dat in de letters selfs quansuys verborgen lagh Al wat men van hem seyt of van hem seggen magh. * Etenim quod tribus duntaxat inflectitur casibus, id manifestum esse Simulacrum divini ternionis. Deinde quod prima vox Iesus definit in s,
[p. 113] secunda Iesum in m, tertia Iesu in u, in hoc ineffabile subesse mysterium: nempe tribus literulis indicantibus eum esse Summum, Medium & Ultimum. Restabat mysterium his quoque retrusius, mathematica ratione Iesus sic in duas ae- quales diffidit portiones, ut scilicet penthemimeris in me- dio resideret. deinde docuit eam literam esse quam Hebraei Sin appellant: porro Sin, Scotorum opinor lingua, pecca- tum sonat: atque hinc palam declarari, Iesum esse qui tolleret peccata mundi. Tot des’ Inleydinge, soodanigh van te vooren By niemand was gehoort, gaf yder een syn ooren, (3555) Bysonder al wat daer van Godsgeleerde sat, So dat haer ’t ongeluck by nae getroffen had Dat 1. Niobê geschagh, daer my bykans gebeurde (Ick spreecke met verlof) dat ick van achtren scheurde Gelijck 2. Priapus dee, die tot so groote schae (3560) De tover-dienst by nacht sagh van Canidia. ’Twas oock niet vreemt gheweest had my sulx overkoomen: Want wanneer heeft men oyt by Cicero vernoomen, Of by Demosthenes, of by Quintiliaen Dat sy so ver en breed syn buyten omgegaen? (3565) Sy hielen ’t voor een fout alsmen een ingangh maeckte Die ’tgeen men handlen wou in ’tminste niet en raeckte; Als of d’ eenvoudige niet mee so aen en vingh Gelijck als de Natuyr wijst aen haer leerelingh; Of beerenhoeders niet en volgde haere lesse. (3570) Die sy een yder geeft, dees groote School-maitresse.
[p. 114] Maer dat geleerde volck geloven dat sy gaen Nae de welsprekens-kunst, indien sy vanghen aen Van dinghen, die van ’t geen daer sy van spreken willen Als wit en swart en als de nacht en dach verschillen (3575) Op dat den hoorder hier het versje koom te pas (Terwijl hy sit en gaept) dat hy by Flaccus las Quo nunc se proripit ille? Waer wil de kreupel heenen Met syn verlemde beenen? Ter derder plaets’, als by maniere van verhael, (3580) So brenghen sy yet voor, gelijck een kostlijck stael Van haer geleertheyd, uyt de boecken der Profeeten Of’t nieuwe Testament, waer van sy weynich weeten, En leggen ’t uyt ter loops, daer dat nochtans alleen Most syn daer sy haer heel aen hadden te besteen. (3585) Ter vierder plaets’, als of sy andre kleeren naemen En als een nieu persoon weer op der schouburg quamen, So roeren s’ een geschil van godsgeleertheyd aen Dat lucht noch aerde raeckt, noch Son, noch ster, noch Maen. Dit meenen sy oock tot de spreeck-kunst te behooren. (3590) Hier slaen s’ haer blicken op, hier stampen sy in d’ ooren Van haer toehoorderen, en meeten ruym en grof Haer 1. hooge tytels uyt, en Doctoralen lof, En proncken by het volck met haere beuselingen En grollen van de School, als waeren ’t groote dingen. (3595) Het vyfde rest’er noch, waer in men aldermeest De kunst betoonen moet en wackerheyd en geest: Hier sullen sy u met een fabeltjen aen koomen Uyt Mandevyl of uyt de Stoorijen van Roomen
[p. 115] En leggen u dat uyt eerst allegorice, (3600) Dan tropologice, dan anagorice, Op driederhande wijs (by loo, geen werck van gecken) En sullen haer Chymeer dus metter tyd voltrecken, Een dier, waer van een stuck in Flaccus penne bleef, Om dat hy ’t niet en kon uytvinden als hy schreef Humano capiti cervicem jungere equinam &c. (3605) Die aen een menschen hooft een paerden hals wou setten &c. Oock hebben sy gehoort, waer op haer stond te letten, Dat, so men eer van syn Oraty hebben wil, De Spreker in ’t begin moet zedich syn en stil En wachten sich van die met roepen aen te vanghen (3610) En aen d’ inleydingh strax syn stem te kost te hangen: Daerom so heffen sy so stil en zedigh aen Dat sy, so ick geloof, haer selven niet verstaen, Als waer’ het seggens waerd het geen men niet kan hooren. Oock heeft het al te met ghewaeydt voor by haer ooren (3615) Dat men somtyts, om ’t volck te beter in’t gemoed Te treffen, uyt de borst syn stem verheffen moet: Waerom oock sommige, die anders sachtjes spreken, Somwijl so schielijck dees verheffen in het preken Met so een dul geroep, oock daer ’t niet komt te pas, (3620) Gelijck als of men uyt het hock gebroken was. Ghy swoert wel dat men haer wat nieskruyd in mocht geven, Als waere daer niet aen gelegen noch bedreven Waer dat men roept of niet. Oock hebben sy verstaen, Dat, alsmen verder in syn reden is gegaen, (3625) Men heeter werden moet en toonen sich ontsteken: Dies werden sy te met heel hettich in haer spreken Selfs daer de saeck is koel, en laeten weder af So flaeuw, als of den aem en ’t leven haer begaf. Voorts hebben sy geleert dat by den Oratooren (3630) Van lacchen werd vermaent, dies* leggen sy uw ooren [p. 116] Somtijds wat kluchtighs voor, wat jock en boerterij, Op dat sulx als het sout van haere reden zy. Hoe aerdigh weeten sy dit goed te pas te brenghen! Hoe wel ter plaets’ en tyd haer ernst met jock te mengen! (3635) O lieve Venus, hoe gevoeghelijck en wel, Gelijck den esel past het clave-cymbel-spel! Oock byten sy somtyds, maer ’t syn maer doove beeten, En die meer kittelen als sy van zeer doen weeten, En meenighmaelen is haer straffen maar gestreel, (3640) Haer hekel sonder tand, haer roskam van fluweel, Noyt vleyen sy so seer dan als sy haer gelaeten Vrymoedighst, ongeveynst en uyt de borst te praeten En Ioffer uyt de mond, ver van bewimpelingh. Kort om, sodaenigh is de heele handelingh (3645) Als hadden sy de kunst geleert van Ian Pottage En wie syn salf en smout beswetst op sijn stellage, Die ’k niet en weet of haer hier in te boven gaen Dan of in eenen graed so die als dese staen, Dewijl sy, nae my dunckt malkandren so gelijcken (3650) Dat qualijck tusschen haer het vonnis waer te stijcken Of’t dees van die, of die van desen heeft geleert. Noch hebben sy haer volck dat haer bemint en eert, Maer doch door mijne hulp; so dat sy niet en kooren Voor haer een Cicero noch syns gelijck te hooren: (3655) Dat men by koopluy meest en onder vroutjes vind. Dees blaesen sy in ’t oor een soete labber-wind En trachten haer om ’t seerst te vleyen en te streelen. De koopluy: om dat sy haer somtyds mee wat deelen Van het gebuyte goed, of averrechts gewin, (3660) Wanneer sy in de kerck maer spreken nae haer sin. De vroutjes: so om dat sy dese syn genegen Om veele redenen, als meest om dat sy plegen In deser luyden schoot of boesem haer ’t ontlaen Wanneer sy met de mans niet al te wel en staen. [p. 117] (3665) Ghy siet nu, so ’k geloof hoe seer dees’ onder allen Aen my verbonden syn en in myn schuld vervallen Die met haer beuselen en arme voddery Gebruycken over ’t volck een slagh van tyranny. Maer van dees guychelaers wil ick te rugge deynsen, (3670) Die al mijn weldoen so ondanckbaerlijck ontveynsen Als sy haer veynsen vol godvrughtigheyd te syn, In waerheyd huychelaers, godvresend in den schijn, En wil tot Coningen en Princen my gaen keeren, Die my eenvoudiglijck in haere hoven eeren, (3675) Die vry in mynen dienst en sonder omsien gaen, Gelijck den sulcken voeght die onder niemand staen; Die, hadden sy een loot van recht gesonde zinnen, Wat souw men droevigers bedencken of verzinnen, Wat so afschuwelijck en waerdigh om te vlien, (3680) Als ’t leven van een man die Rijcken moet gebien? Want door meyneedigheyd, door moord en vader-slachten Sou hy na kroon noch throon of nae de scepter trachten Die by sich selven eerst te degen overdacht Wat last hy heeft gelaen, hoe dat hy is bevracht, (3685) Die wesen wil een Prins so hy behoort te leven: Dat die tot hoogh bewind hem selven vind verheven En ’t roer heeft aengevaert, niet syn bysonder goed Maer ’t algemeyn bestiert, en dat betrachten moet, Dat hy alleenlijck op ’slands voordeel heeft te letten, (3690) Dat hy geen vingerbreed moet wijcken van de wetten Die hy selfs heeft gemaeckt, en andre volgen doet Of d’ overtreders straft aen ’t lijf, in eer, of goed, Dat hy d’ oprechtigheyd van allen Overheden, Van al, wie ampten of Officien bekleden, (3695) Selfs te betrachten heeft, gelijck hy haer gebiedt: Dat hy is een, daer’t oogh van alle man op siet, Die heyl en welvaert aen syn ondersaet kan geven, Gelijck een goed gesternt, door een onstrafbaer leven, [p. 118] Of als een ongesonde en pestige Comeet (3700) Verderf en ondergangh aenbrengen eermen ’t weet: Dat men van anderen haer misdoen en gebreken Niet so veel quaeds gevoelt noch so ver hoort van spreken: Dat het hier met een Prins also geschaepen staet So hy een weynigh maer de deughd te buyten gaet (3705) Dat hy gelijck een pest veel andre sal besmetten Die op het voorgaen meest van haere Vorsten letten: Dat, wijl eens Princen lot brenght veele dinghen mee Die oorsaeck geven dat hy licht bezijden tree En sich door overdaed, door wellust, wijn en hoeren (3710) En door syn vryheyd en syn vleyers laet vervoeren, Hy so veel naerstiger op alles toe moet sien Dat hy niet doe het geen syn plichten hem verbiên En oock niet en versuym’ het geen sy hem gebieden, Schoon datter waeren die hem nae syn lusten rieden: (3715) Dat hy, behalven dat hem list, verraed en haet, En veelderley gevaer staegh te verwachten staet, Heeft sitten boven hem dien Koningh aller Heeren, Die hem daghvaerden sal, en rekeningh begeeren Van ’tminste dat hy heeft gelaeten of gedaen: (3720) En dat hy tegen hem sal so veel strenger gaen Hoe meerder dat hy had te seggen in syn Rijcken: Waer ’t segh ick, dat een Prins al dit en dier gelijcken Te degen over ley, gelijck als hy sou doen Indien hy wijsheyd had: wie konder dan bevroen (3725) Dat hy met recht vermaeck of slaepen souw of eeten? Maer danck zy my, dat sy dit altemael vergeeten, En laeten al die sorgh bevoolen aen de Goon, En doen haer selfs wat deegs, en houden ’t voor verboon Dat men van swaerigheyd koom reppen aen haer ooren. (3730) Sy laeten niemand toe als die haer wat doen hooren Dat haer behaeghlijck zy, om geen bekommeringh Te krygen aen het hert door ’tgeen haer tegen-gingh; [p. 119] En meynen dat sy recht den naem van Prinsen draeghen En haere plicht voldoen, so sy geduyrigh jaegen, (3735) So sy op haere stal veel schoone hengsten voên Indien sy haer profijt met ampt en staeten doen En om een machtigh geld officien verkoopen, Indien men dagelijcx vind middelen met hoopen Daer men de Steden mee te machtelooser maeck (3740) Waer door der rijcken geld in haere schatkist raeck, Doch sonder tytel niet, of recht, daer toe verkregen: (Daer syn sy immers om benepen of verlegen) So dat, schoon’t dickwils is een openbaer geweldt, Den Ingeseten werd in ’t ongelijck ghestelt (3745) Wanneer hy werd berooft van vryheyd, goed en leven. Noch willen sy dat haer die eere sy gegeven (Om het gemeyne volck te krygen aen de hand) Dat sy behartigen de welvaert van het land Dat sonder haer licht in een bloed-bad was gekomen, (3750) Verraen, verkocht, en van den vyand ingenomen Waer nae een sulcke wel het hooft te hebben scheen Dien men dat, eer het bleeck, door’t swaerd heeft afgesneen. Bedenckt’ er my nu een, gelijck’er onder loopen, Die van geen wetten weet, die noyt dat boeck sloeg open, (3755) Die ’t algemeyne best gelijck een vyand haet En maer syn oogen op syn eygen voordeel slaet, Die aen syn lusten sich heel over heeft gelaeten. Die de geleerden haet en die de waerheyd praeten En voor de vrijheyd staen: een, die geen acht en slaet (3760) Op’t geen het oorbelijxt mocht wesen voor den Staet, Maer alles nae zyn lust en voordeel soeckt te meeten: Geeft hem om synen hals hier by een goude keeten, Waer door eendraghtigheyd der deugden werd beduydt So ’t eene schakeltje vast in het ander sluyt: (3765) Set hem een kroon op’t hooft, verciert met eel gesteente, Die hem vermaen dat hy moet onder syn gemeente [p. 120] In heldelijck bedrijf en deugden munten uyt Geeft hem een Scepter, die rechtvaerdigheyd beduydt En dat hy recht en rond moet gaen in syn bestieren; (3770) Wilt hem voor ’t laetste met een purpren mantel cieren, Waer door beteykent werd een sonderlingen brand Tot welvaert van het volck en liefde tot het Land; Indien nu sulck een Prins dees kledingh en cieraeden Gingh vergelijcken met syn leven en sijn daeden, (3775) Ick houw hem van nu af verlegen en beschaemt Wanneer hy quam te sien hoe weynigh hem betaemt Dus konincklijck gekleedt en opgeschickt te wesen En dat hy lichtelijck voor yemand had te vresen (Voor een neuswijse gast) die dit verciersel tot (3780) Sijn schimp mocht leggen uyt en duyden’t tot een spot. Maer wat sal ick u van de Hovelingen seggen Die d’eerste willen syn en nergens achter leggen (Ick spreecke van de meest’) hoewel ick niet en acht Dat yet so eygen is, so slaefs en so veracht (3785) So laf en ongesult: nochtans moet ick bekennen Dat sy hier in alleen de schickelijckste bennen Of de sachtmoedigste, dat sy te vreden zyn Met goud en paerelen, met sammet en satyn, Met purper en scharlaecke, en diergelijcke mercken (3790) Van deugd en wijsheyd en van adelijcke wercken, Aen ’t lijf te zyn bevracht, maer ’d oefeningh van dien Een ander overdoen, en staen het aen en sien. ’T is haer gelucks genoegh (daer vry op valt te roemen) Dat sy de Koningen haer Heeren moogen noeme (3795) En weeten hoe men haer de Reverenty doet, Hoe dat men buygen moet, hoe strijcken met de voet; Wie syn Genaeden is, en wie syn Excellenty, Wie syn Doorluchtigheyd, en wie syn Eminenty, Wie dat den tytel van sijn Hoogheyd voeren magh, (3800) En hoe die werd verdeylt in veelerhande slagh; [p. 121] Dat sy dees wachten op, en passen op de Grooten: Dat met goed waegeschot haer backhuys is beschooten Of ’t 1. voorhooft deurgekraut, en op een prick verstaen Hoe het pluymstrijcken in de hoven toe moet gaen. (3805) Want dit syn kunsten die ten hooghsten syn te loven In die recht edel syn en Ionckeren der hoven: Dit is dat haer betaemt: maer dese niet te min Indien ghy naeder siet haer doen en leven in Syn dickwils anders niet als ’t geen de vryers waeren (3810) Van Vrouw 2. Penelope, als lichte Koppelaeren, Als maer een boeve-jaght. Men slaept tot by de noen, Een Prysterke komt haer de Mis voor’t bedde doen Noch hallif slaepende: dan valt men aen’t ontbijten Dat naeu geeyndight is of (schoon den buyck sou splyten)* (3815) Het middaghmael is ree: dat qualijck is gedaen Of ’t berd en kaerte-spel en t’dobbelen gaet aen. Men maeckt sich vrolijck met scherluynen en rabouwen, Met poetsemaeckers en met schoone lichte vrouwen; Bancketjes onder tyds geraecken op den dis (3820) Tot dat het weer den tijd van’t avond eeten is, Daer men voorts drinckt en klinckt tot dat het is aen’t daeghen. Dus loopen ’d uyren heen, dus slijten sy haer daegen, Dus raecken maend’ en Iaer’ en eeuwen aen haer end, En niemand heeft verdriet in ’t leven dat hy ment. (3825) Ick selfs gae somtyds heen veel vetter als te vooren Als ick somwylen dees grootspreekers kom te hooren, Terwijl elck Nimfje denckt hoe grooter staert sy heeft Hoe naeder deel t’ haer aen ’t luck der Goden heeft: Terwijl dit hoofs gebroedt den een den anderen stooten (3830) Met ellebooghen voort, om naeder aen de Grooten
[p. 122] Te schijnen, of te zijn: terwijl sich yder ien So veel te meer behaeght hoe meer hy is versien Van moye klederen, van Kostelijcke boorden, Hoe meer hy is besmeert met goude en silvre koorden, (3835) Hoe meer syn Keting weegt, op dat men niet alleen En sie hoe rijck hy is, maer oock hoe sterck te been. Der Princen voorbeeld en der Aerdsche Potentaten Werd al van langen tijd by Pausen en Prelaeten En Cardinalen en Bisschoppen nae gedaen, (3840) Soo dat sy haer by nae daer in te boven gaen. So yemand by sich selfs nu koome t’overleggen Wat het sneeu-witte kleed van linden heeft te seggen, Een leven naementlijck dat reyn en suyver zy: En dat de Myter met een hoorn aen elcke zy’, (3845) Die aen malkanderen syn met eene knoop gebonden Volkomen wetenschap van beyde de Verbonden Van ’t Oud en ’t Nieuw beduydt: dat haere handen, met Handschoenen overkleedt, beteykenen een net En suyver handelen der heylge Sacramenten, (3850) Van aerdsche vuylicheyd noch vry en ongeschendt: en De Staf haer seggen wil, dat men by dagh en nacht Moet sorgen voor de kudde en houden goede wacht: En’t voorgedraeghe Cruys, dat men so heeft gestreden Dat men den ouden Mensch en quae genegentheden (3855) Heel overwonnen heeft en onder sich gebracht: So yemand segh ick sulcx te degen overdacht Sou die niet een bedruckt, en droevigh leven leyden? Maer’t gaet haer wel, nu sy haer selven vôen en weyden, En laeten voorts de sorgh en haere schapen aen (3860) Den Heere selver, of de Fraters gaede slaen (So syse noemen) die sy met de last beswaeren, Of de Vicarisen die haere plaets bewaeren, En houden voorts haer selfs gemackelijck en stil, Niet eens gedenckende wat dat het seggen wil [p. 123] (3865) Dat sy 1. Bisschoppen syn; dat hebbens’ al vergeten En toonen dat sy van geen sorgh noch opsien weeten.* Maer isser ergens geld te krijgen in haer net Daer wert van haer wel gaeu en naerstigh op gelet. ’T sou op die eyge wijs gaen met de Cardinalen (3870) Indien sy by haer selfs recht quamen t’ overschalen Dat sy getreden syn in der Apostlen stee, Dat van haer wert geeyscht wat een van dese dee: Dat sy van ’t geestelijck bedienaers syn geen heeren: Maer daer den Heer eer langh sal reden af begeeren (3875) En naeuwe rekening. Jae, so maer altemet By hen op haer gewaedt en kleding wiert gelet En sy daer op somtyds dus wat filosofeerden: Wat is het dat sy met de wittigheyd begeerden Van dit ons boven-kleed? wat had het voor bescheyd? (3880) Was ’t niet een leven dat uytmunt’ in suyverheyd? Wat wil ’t scharlaken kleed dat wy daer onder dragen? Beduyt het niet een brand om Gode te behagen? Wat wil oock ’t bovenste, so ruym en uytgebreyd Dat het de Muyl bedeckt van ons’ hoogwaerdigheyd, (3885) Iae dat m’er een kameel genoegh mee sou bedecken? Is ’t niet de liefde, die haer wijd en sijd moet strecken Om elck syn hulp te bien, die daer in recht bestaet Dat men den luyden leert, vermaent en ondergaet, Bestraft en oock vertroost, en, isser twist geresen, (3890) Syn best doet om de scheur en wonde te genesen, Den oorlogh leyt ter neer, gheen nieuwe stoockt noch voedt, Den quaden tegen gaet, jae dat men selfs syn bloed En niet syn geld alleen en rijckdom wil besteden Ten dienst van Christus kudde en syn verdruckte leden? (3895) Wat hebbens’ oock te doen met rijckdom of met geldt Die houden dat sy in de plaetsen sijn gestelt
[p. 124] Der arme Apostelen, so ons die syn beschreven? Sy hadden immers goud noch silver om te geven, Wiens Heer so arm was dat, gelijck hy selver sey, (3900) Hy niet en had daer hy syn hooft te rusten ley. So sy dit somtyds by haer selven overdachten Sy souden nae den hoed so yverigh niet trachten, Iae senden hem weerom, of sich so stellen aen Gelijck d’ Apostelen haer hebben voorgegaen, (3905) En in sorgvuldigheyd en arbeyd noyt verkouwen. De Pausen nu, die hier de stee van Kristus houwen, So sy hem sochten in syn leven nae te gaen In armoe, arbeyd, leer, in ’t leven te versmaen, In kruys, vervolgingh, dood: jae, so sy maer wat naeder (3910) Bedachten wat het zy dat men haer noeme Vaeder En Alderheylighste: wie wasser op der aerd Bedruckter man, als die so hoogen plaets bewaert? Wie sou daer al syn geld en middelen aen waeghen, Of wie sou sich de koop niet lichtelijck beklaegen (3915) Van so een staet, die hy verkreegh door machtigh geld En door vergif en ’t swaerd en allerley geweld, En list moet houden staen? hoe vond’ hy sich verlegen, Wat miste hy al gemacks, hoe stond die staet hem tegen So hem de wijsheydt eens syn oogen open sloot? (3920) Wat segh ick wijsheyd? jae, so hem maer overschoot Een greyntje van dat sout daer Christus af vermelde, Als hy, die nu so rijck en machtigh is van gelde, Die so veel eers besit en so veel Lands beheert, Officien vergeeft, laet af en dispenseert, (3925) En cijnss’ en tollen heft en pachten en tribuyten, En so veel inkomst heeft van binnen en van buyten, So meenigh paerd, en muyl en lijfwacht en trawant En wellust en vermaeck en vreugd aen alle kant, Gewaer wierd dat syn ampt die dingen niet en pasten, (3930) Maer leeren, prediken, maer bidden, waecken, vasten, [p. 125] Maer moeyte, maer verdriet en traenen en gezucht En duysend swaerigheen, vol pijn en ongenucht. Waer uyt men volghen sagh dat so veel Officieren Die nu der Pausen hof bedienen of bestieren, (3935) So veel Notarisen, so meenigh Advocaet En schrijver en syn klerck en procureur en Raed, Stal-jongens, palfreniers, en die de muylen dryven; Sael-knechten, koppelaers van maegden en van wijven Van: sacht, ick had by nae mijn mond daar mis gepraet (3940) En lichtlijck wat geseyt dat noch wat grover gaet: Dat, segh ick, al dien hoop die nu den Stoel beswaeren, Den Pauselijcken stoel (ick miss’ en zegh bewaeren) Haest honger lijden souw. dit waer wel onbeleeft En grouwelijck gegaen, maer, lieve, seght my, heeft (3945) Het niet meer grouwels, dat men Princen van de kercken, Die waere lichten van de wereld, sal doen wercken En nemen op haer hals so een gewichtigh pack En raecken tot de stock en armen Bedelsack? Maer nu gemeenelijck als haer yet komt te vooren (3950) Daer in wat arbeyds is, dat willen sy niet hooren Maer sy bevelen het aen Peter en den man Die Pauwels werdt genaemt, die ’t bey wel beuren kan Dewijl ’s om tyd verdrijf somwijlen syn verlegen: Doch komt’er wat daer eer kan werden door gekregen (3955) Of daer vermaeck in steeckt of voordeel is aen vast, Dat nemen sy voor ’t haer als yet dat sulcke past. En dus gebeurt het door mijn toedoen, dat geen menschen So vrolijck leven en so sorgeloos nae wenschen Als dees, die rekenen dat Christus is voldaen (3960) Ten vollen, als men met wat heylighe ghewaên, Of die wat swemen nae de kledingh der toneelen, En ceremonien den Bisschop weet te speelen; Als men den tytel voert van syne Heyligheyd, En segeninghen geeft en Anathemaes seyt, [p. 126] (3965) Doet Prinsen in den ban, ontbint haer ondersaeten. Mirakelen te doen is oud en langh verlaeten; ’T is moyelijck het volck te leeren in de kerck; De Schrift te leggen uyt, dat is der Schoolen werck, En ’t bidden, voor de luy die niet te doen en weeten, (3970) De traenen voor de wijfs die ’t schreyen noyt vergeeten, En arm te syn is vuyl en vol verdriet en smert, ’T is slecht en schandelijck, dat men verwonnen werd Voor een, die Coningen en ’s werelds Potentaten Het kussen van syn voet beswaerlijck toe wil laeten. (3975) Het sterven is onsoet, en’t cruyssen is versmaedt. Dees wapenen alleen syn al haer toeverlaet: 1. Schoon spreecken, naementlijck, loftuyten, prysen, vleyen, Daer sy d’onnosle door bedriegen en verleyen, Opschortingen van dienst, afsettingen van staet (3980) 2. Wraeck-beelden, ban en vloeck van wat haer tegen gaet, En ’t groulijc’ blixem-vier, waer door op haer luy wenken De sielen reysen heen die sy den Duyvel schencken, Daer niemand mee van haer so hard getroffen word Als die door Satans raed Sint Pieters erf verkort. (3985) Schoon dat syn seggen was, Wy hebben ’t al verlaten En u alleen gevolght, nochtans dees Kerck-Prelaten Besitten land en goed, domeynen, heerlijckheen, Accynsen, tollen, en Kasteelen, sterckt’ en Steen, En noemen dit syn erf, syn patrimony-goedren, (3990) Waer voor terwijl sy in haer yv’righe gemoedren
[p. 127] Ontsteken met een brand tot Christi waere leer Vast vechten met het swaerd en andre gaen te keer Niet sonder kersten-bloed met menighte te plengen En over land en luy verwoestinghen te brenghen. (3995) So meynen sy de bruyd, die Christus heeft omermt, Eerst recht van haer te syn Apostolijck beschermt, Wanneerder namentlijck veel van den vyand bleven, Als of men aen de kerck kost erger vyand geven Als een godloose Paus, die door syn 3. swijgen maeckt (4000) Dat Christus heel versterft en uyt de kennis raeckt, En nieuwe wetten weet tot syn gewin te vinden Om de gemoederen der menschen aen te binden, De waere leer vervalscht, verdraeyt en qualijck duydt, Of met syn leven doodt als met een pestigh kruydt, (4005) En schoon de kerck op ’t bloed der Christnen is gebouwen En door dat bloed versterckt, gevestight en behouwen, En door dat bloed vermeert, so wert nochtans door ’t swaerd Nu alles uytgevoert, verkregen en bewaert, Als waere Christus doodt of niet en wist, och ermen, (4010) Hoe hy syn kerck voortaen door lyden kost beschermen. En alhoewel de krijgh so wreed en grousaem is Dat sy het fel gediert der woeste wildernis En niet de menschen voeght: so dul, dat de Poeeten De krijgers houden van de Furien bezeeten: (4015) So schaedlijck, dat sy is een algemeyne pest Die alle deugd vernielt waer sy haer selven vest: So onrechtvaerdich, dat men daer toe de voornaemste Struyckrovers, knevelaers, hout voor de welbequaemste. So godloos, dat sy niet met Christus heeft gemeen: (4020) Nochtans betrachten die de Pausen maer alleen. Hierom so laten sy all’ andre dingen vaeren; Hier in so toonen sy, geraeckt tot hooge jaeren,
[p. 128] Een jongh en manlijck hert; hier sietmen dat sy haer Gheen kosten en ontsien; hier valt geen arbeyd swaer; (4025) Hier mercktmen, dat sy sich onroeren noch ontsetten Of Godsdienst, of de vree, of tucht en goede wetten Geraecken overhoop van boven na beneen, En Staet en stand en land gemenght werd onder een. Oock en gebreken haer geen hoog-geleerde gasten (4030) Die in dees dulligheyd (die yder een kan tasten) Haer spreken nae de mond, en schicken dese pop Hoe vuyl sy wesen magh met schoone kleeren op; En sulcke grouwelen, in plaets van die te doemen, Deugd en godvruchtigheyd en heylgen yver noemen, (4035) Uytvindende met een hoe dat het kan bestaen Dat men zijn broer een klingh doe door syn ribben gaen So dat hy door de wond syn bloed en leven storte En dat men evenwel die liefde niet verkorte: Die groote liefde, die van Christus is geboon (4040) Dat yder Christen aen syn evennaesten toon. Ick twyfel of het daer van daen niet is gekoomen Dat Duytsche Bisschoppen nae’t voorgeschrift van Romen Haer dienst verlaetende met al het geestelijck Sich draegen heel en al als Vorsten van het Rijck. (4045) Die ’t voor oneel en laf ten haeren opsicht’ houden Dat sy haer elders als in’t veld op-offren souden En dat een Bisschop ’thuys syn geest op ’t bedde geeft: Dan of de Paus die les van haer gesoogen heeft. Oock den gemeenen hoop van Prysteren en paepen (4050) Die aen de heyligheyd van sulcke sich vergaepen Die haere hoofden syn, die rekenen ’t voor schand So sy een vinger breed ter recht’ of slincker hand Aftraeden van het pad als haer die hoofden wesen, Des so der twist om ’t recht der thienden is geresen (4055) Hoe dapper syn sy stracx als kryschluy in de weer, Hoe stryden sy daer voor met swaerd en flits en speer, [p. 129] Hoe scherp sien sy hier toe, en snuffelen en soecken Om yets te vinden in registeren en boecken Om ’t slechte volck daer mee een schrick te jagen aen (4060) Dat met de thiende schoof haer recht niet is voldaen? En sullen onderwijl niet eens gedachtigh wesen Hoe veel dat van haer dienst is over al te lesen Die sy daer voor het Volck weer schuldigh zijn te doen. Hoe weynigh siet m’er die sich tot haer plichten spoen! (4065) Vermaent de kruyn haer niet, die men haer heeft gheschooren, (Ten minsten diende ’t so) dat Priesteren behooren Haer sinnen maer alleen nae ’t hemelsch laten gaen En trecken sich noch aerd noch aerdsche dingen aen? Dit soete volckje meynt sich dapper wel te quijten (4070) En datter niet en valt te klagen noch verwijten Als ’t zijn gebedekens en sijn getykens leest Of mommelt so wat heen, so dat ick in mijn geest (Ick sweer ’t by Hercules) my menighmael verwonder Of’er wel yemand by de Goden is, of onder (4075) Den Heylighen, die ’t hoort of haere tael verstaet, Om dat het onder haer gemeenelijck so gaet Dat zy haer eygen selfs niet en verstaen noch hooren Terwijl sy binnens monds die prevelen en smooren. Maer dit’s den priesteren en leeken bey gemeen: (4080) Op ’t geen zijn voordeel raeckt verstaet sich yder een. Elck past op sijnen oegst, daer weten sy de wetten: Maer isser yet, daer sy behoorden op te letten, En steeckt’er arbeyd in, en heeft het swarigheyd, Dat wert voorsichtelijck op andere geleyt. (4085) Dit gaet van hand tot handt als opgespeelde ballen. Gelijck een Werelds Prins daer swaricheden vallen Op den Stadthouder schuyft ’t bedienen van sijn Staet En dees die sorgh en last weer op den sijnen laedt: So wert uyt zedigheydt de plicht van wel te leven (4090) En ’t oefenen des deugds aen ’t slechte volck ghegeven, [p. 130] Dat het weer over aen de Kerckelijcke geeft En met de Kerck, so ’t schijnt, niet veel te doen en heeft, Als of het niet met al belooft had in het doopen. Het wereldsch Priesterdom vint wederom een open (4095) (Dat sich so noemt, niet of het Christus toegewijt Maer of’t de wereld was) en wijst dien last en smijt Hem van haer schouders op den hals der Regulieren: Dees’ op de Munniken, en die wat ruymer swieren Op die besetter zijn, en dees gelijcker hand (4100) Op die gaen bedelen, dees wijsen ’t oock van kant En leggen ’t op den rugh van de Carthuser-slaeven By wien alleen de deugd en gods-vrucht leyt begraven; Begraven, maer heel diep; waer door het oock geschiet Dat men die nimmermeer of wel heel selden siet. (4105) So doen de Pausen mee die hard en naerstigh wercken In haeren geld-oegst, en d’ Opsienders van de kercken Al wat haer dunckt te sijn te seer Apostolijck Bevoolen laeten syn; dees neemen weer haer wijck Tot haer Vicarisen, en die tot den Pastooren; (4110) Dees tot haer Cappellaens; die hebben oock geen ooren En willen dat sy nae de Bedel-ordren gaen; Dees soecken oock die last van haeren hals te slaen En wijsen haer weer voort na die de schapen scheren. Maer ’t is mijn meyningh niet hier ’t leven te waerderen (4115) Van Paus’ en Prysteren, op dat men niet en denck Dat ick hier yemand in syn eer en aensten krenck En hem beschimp, in plaets van lof van hem te spreken, Of goede Princen van ter zijden soeck te steken Wijl ick de quaede prijs: maer ick heb slechts alleen (4120) Dees dingen aengeroert op dat aen yder een Mocht blijcken, dat geen mens kan wel en lustigh leven Die tot mijn heyligdom sich niet en heeft begeven, Of my te vyand heeft. Want hoe was ’t mogelijck Dat sulx gebeuren souw, dewijl Ramnuys’ en ick [p. 131] (4125) So komen over een, dat dese Luck-goddinne Gestaedigh is geweest der wijzen vyandinne En so in tegendeel den sotten toegedaen Dat sy haer in den slaep bracht alle voordeel aen. Tot die voorsightigh zijn is sy niet seer genegen: (4130) Die stout en roeckloos is bemint sy daer en tegen En die daer seyt, schae-baet, ick set maer een op al, De steen is uyt de hand ick wacht wat datter val. De wijse is schuw en bloo, dies siet men ’t veel geschieden Dat armoe, honger, roock versellen wijse lieden: (4135) Dat dese veeltijds syn veracht, benijt, gehaet, En dat de sotten syn versien van geld en staet, En in de rammeling en op het kussen raecken, Dat men haer set aen ’t stuyr van de gemeyne saecken En vordert, daer men luy van kennis buyten sluyt. (4140) Men laet haer in den Raedt, de wijse hout m’er uyt, Of vatse by de kop en voertse met soldaeten Nae het gevangen huys en sonne-loose gaeten, Men werpts’ een lack op ’t lijf en brengt haer op ’t schavot Daer men haer drijft een swaerd of hakmes door de strot, (4145) Maeckt al haer goed te buyt, verkoopt haer erf en landen En vult haer plaets met luy van mindere verstanden, Van wien een dwingeland krijght alles wat hy wil: So dat hy ’t heele werck doet draeyen op syn spil. Ghy houdt het voor geluck te syn in gunst van Heeren (4150) En daegelijx te hoof by Vorsten te verkeeren, By die vergulde Goon: maer seght wat voor een man Onnutter dingh aldaer als wijsheyd wesen kan? Iae seght my watter is dat dese meer vervloecken? So ghy nae rijckdom staet, en die niet slechts te soecken (4155) Maer oock te vinden tracht: wat voordeel, wat gewin Sal doch de Koopman doen volght hy der wijsen zin? Indien hy sich ontsiet een valschen eed te spreeken? Indien het schaem-root hem komt door syn wanghen breeken [p. 132] Als men hem op bedrogh of leugenen bevindt? (4160) Indien hy sich te naeu aen ’t mugge-siften bindt Der wysen, en hoe ver sich dieft’ en woecker strecken, En haere swarichêen daer over aen wil trecken? Indien hy tegen de Placcaeten van het Land Sich toevoer schroomt te doen of hulp en onderstand (4165) Den vyand van den Staet, en met verbode waeren En lorrendraeyery haer haevens in te vaeren? Wanneer der ampt of plaets in ’t geestlijck open staet Daer eer of smeer in steeckt, siet wie daer deur mee gaet. Een buffel, of een bock, maer beyde met twee beenen: (4170) Een wijs man siet’er op, een esel draeght het heenen. Indien ghy lust hebt tot een jongh en goelijck dier, Stae buyten, wijsheyd: daer is voor u geen kartier, Dit goed is meestendeel genegen tot de gecken; Dees zijn ’t daer meest haer hert en zucht en ziel nae strecken: (4175) De wijse schuwen zy, en zyn van haer vervaert Als van een Scorpioen of een getrocken swaerd. Heeft yemand in zyn zin wat lustiger te leven: De wijse moeten voort, haer paspoort leyt geschreven, Hy sluytse buyten huys; voor andre set hy ’t op, (4180) Voor wat voor dier het zy, hoe dom of dick van kop. In ’t kort, waer ghy u keert: by Pausen en Prelaeten, By Princen, Richteren, Land-voogden, Magistraten, By vrienden, vyanden, by groot, by kleyn, om geld Is alle dingh te koop dat strax werdt opgetelt. (4185) Om dat de wijse nu het geld niet veel en achten So werden sy geschuwt van hooge en minder Machten. Dit zyn zy so gewoon. Maer schoon’er so veel stof Om my te loven is, dat mooglijck van mijn lof Geen eynd te maecken waer souw ick die heel verhaelen, (4190) So wil ick evenwel mijn reden gaen bepaelen En maecken eens een eynd, als ick u maer in ’t kort Vertoont heb, hoe ’t my aen geen groote mannen schort [p. 133] Die my met haere pen en werken oock verhieven Op dat ick niet en schijn mijn eygen selfs te lieven (4195) En dat ick sottelijck my maer alleen beval. Voor eerst is het bekent aen elck en overal, Dat, daer de saeck ontbreeckt, het veynsen wert gepresen: Daerom so doet men strax dit vers de kindren lesen, Stultitiam simulare loco sapientia summa est, Dat is Een, die de sotheyd veynst wanneer het kom te pas (4200) Dat is de wijste man die oyt ter wereld was Ick laet nu yder by hem selven overwegen Hoe grooten goed dat in de sotheyd sy gelegen Waer van de schim alleen en maer een naeckte schijn By de geleerde so veel prijsens waerdigh zyn. (4205) Noch ronder gaet 1. de man, dat gladde vette vercken Van Epicurus kud’, als hy in raed en werken Gebiedt wat sottigheyds te mengen, hoewel hy Het woordeke van kort daer qualijck voegde by; En als hy elders seyt, ’T is 3. soet den sot te maecken (4210) Wanneer het nodigh is, nae eysch van tijd en saecken: En elders liever heeft te zyn 4. een sot, een bloed, Als wijs en kloeck daer sich een sulcke stooren moet. Wat heeft Homeer doch in zyn Ilias geschreven Als 5. sotter Princen drift? Wat lof is my gegeven (4215) Van Marcus Cicero, hoe heeft hy my vergult Als hy sey, dat het al met gecken is vervult. En wie en weter niet dat alle goed, hoe wyder En verder ’t sich verspreydt, gehouden werd by yder
[p. 134] Soo veel te heerliker? Maer mooglijck dit bewijs (4220) Is by de Christenen van kleyn gewicht of prijs, Derhalven sal ick met de schrift mijn seggen stijven. Maer de Theologen en mosten hier niet kijven, Daerom versoeck ick dat my sulckx geoorloft zy, En naedemael ick hier een stuck begin, dat vry (4225) Syn swaricheden heeft, en my niet wel sou passen Dat ick de Musen van haer bergen en Parnassen So ver doen komen sou, te meer om dat het geen Ick sal verhandelen met haer niets heeft gemeen, So waer’ het beter dat, terwijl ick my laet hooren (4230) Als een Theologant en wandle door den dooren, 5 Ick wenschte dat de geest van Scotus hier mocht zyn, Die stekeliger valt als eenigh yser-swijn, En voor een weynigh tijds verlaeten sijn Sorboone Om in mijn hersenen en boesem wat te woonen (4235) En wederom eer langh van daer verhuysen gingh Naer Allegarben heen, of aen een galghe hingh. Och, of ick van gelaet en wesen mocht verkeeren En dese sots-kap en mijn kakelbonte kleeren Verandren in een rock van een Theologant! (4240) Oock vrees ick dat men my van d’een of d’ander kant Betichten mocht dat ick wat dievery gepleeght heb En kas en kist van ons Magisteren geleeght heb Om dat ick so veel van haer dingen heb geleert. Maer is ’t oock vreemt dat ick, die so langh heb verkeert (4245) En naeuwe kennis met Theologen gehouden, Wat aengenomen heb, dewijl men by den ouden Leest van Priapus 1. beeld, dat uyt een block geklooft Veel grieckse woorden wist te seggen uyt syn hooft Waer op ’t so nu en dan gemerckt en naeu gelet had (4250) Wanneer den tuyn-heer las, die ’t in syn hof geset had
[p. 135] Om voor de vogelen syn vruchten te behoen Op dat sy hem aldaer geen afbreuck quaemen doen? So sey den 2. Haen, dat hy der menschen tael geleert had Om dat hy onder haer een langhen tyd verkeert had, (4255) Gelijck hy met Micijl sprack menschelijcke spraeck. Maer dit voorby gegaen, ick koome tot de saeck. a. ’T getal der Sotten is oneyndlijck, seyt den Prêeker. Is het oneyndelijck, so gaet het immers seker Dat hy daer onder al wie menschen syn bevat (4260) Behalven weynige, die niemand wie, of wat Sy zijn, oyt heeft gesien, maer eene der Profeeten Gaet ronder, als hy seyt (hebb’ ick het niet vergeeten) Dat alle menschen syn met haere wijsheyd sot, De wijsheyd laet* hy maer alleenelijck aen God. (4265) Oock seyt hy, dat geen mensch in zijne wijsheyd roeme. Waerom doch? is het niet, op dat sich niemand noeme Het geen hy niet en is? Daer staet, d. O ydelheyd Der ydelheden, en, ’t is alles ydelheyd. Wat meynt ghy dat hier mee de Prediker wil seggen? (4270) Is ’t niet, indien ghy het gevoeglijck uyt wilt leggen, Dat, even als ick hier te voorens heb geuyt, Het leven van den mensch is maer een sotte-kluyt? Hier uyt blijckt dat hy most van een gevoelen wesen Met Cicero, in wien met reden werd gepresen (4275) De gulde spreuck, die ’k mee te voorens braght te pas, Wanneer hy seyde, dat het al vol sotten was. Wat wilde oock e. Syrachs soon daer mee te kennen geven Als hy de wysen en de sotten heeft beschreven:
[p. 136] Dat dees veranderen niet anders als de Maen, (4280) Die blyven als de Son? wat wijst hy daer mee aen? Wat, als dat het geheel geslacht der menschen sot is En dat de wijsheyd maer alleenelijck by God is, Dewijl der menschen aert beduydt werd door de Maen, God door de Son, als daer al ’t licht ons komt van daen? (4285) Daer ’s niemand goed als God seyt Christus, en so* ’t waer is Dat yemand sot is die niet wijs is, en so ’t klaer is (Gelijck de Stoa leert) dat wie een goed man is Met een’ een wijs man is: so is het oock gewis Dat alle menschen in de sotheyd syn begrepen. (4290) Wilt ghy ’t in Forma daer de Logici van peepen? Wie goed is die is wijs: maer God alleen is goed: Nu siet ghy wel hoe dat myn Ergo wesen moet. Is God alleen dan wijs, en so niet wijs en sot syn Een dingen is, so volght, dat al die buyten God syn (4295) Oock sot syn, en ghy ziet hoe bondigh dat ick, uyt Het geen dat ghy my geeft, myn seggen hier besluyt. De Koningh Salomon, de wijste man van alle, Seyt dat de sotheyd is een blyschap voor de malle, Als of hy opentlijck bekende dat’er niet (4300) Soet in het leven is daer men geen sotheyd siet. Oock seyt hy datter veel verdriet is in veel wijsheyd En dat in wetenschap geen andren loon of prijs leyt Als dat, hoe dat men daer van meerder voorraed doet, Men sijnen arbeyd met meer smert bezuyren moet. (4305) Heeft niet die wyse Man dat klaer genoegh f. beleden Wanneer hy sey, dat in de vreugd en vrolijckheden Het hert der sotten is: der wijsen in het huys Daer anders niet en is als klaeghen, wee, en kruys? Dies was’t hem niet ghenoegh de wijsheyd wel te leeren (4310) Ten waer hy oock tot my betoonde zyn begeeren
[p. 137] Maer so men my misschien niet veel geloofs en geef So hoort hoe dat hy self van dese dingen g. schreef. Ick gaf myn hert, seyt hy, en gingh myn vlijt besteden Om wijsheyd, wetenschap, en oock uytsinnigheden (4315) En dwaesheyd te verstaen: al waer te mercken staet Des dwaesheyd eer te syn dat sy de leste gaet. Ghy weet het, en ’t is by den Prediker te lesen, Dees ordeninge by de predick-luy te wesen Dat die den eersten is in waerdigheyd en eer (4320) De laetste plaets beklee, ten minsten hier de leer Gedachtigh, die hem van syn meester is gegeven. Maer dat de sotheyd meer als wijsheyd zy verheven Blijckt h. oock by Syrachs soon, of wie het wesen magh Die onder synen naem dat boeck braght voor den dagh. (4325) Wiens woorden evenwel ick niet en sal verhaelen Voor ghy mijn vraegh met een rond antwoordt sult betaelen Gelijck men in de school van Plato disputeert. Segt my, wat is van bey sijn sluyten beter weerd Dat kostlijck is en dier of slechte vodderyen? (4330) Wat swijght ghy? maer, schoon ghy de waerheyd niet wilt lijen, ’T griecks spreeckwoord spreeckt voor my, 1. En thurais hydrian: Ick segh het u in Duyts: Men sluyt geen water-kan. Een spreekwoord, dat men niet godlooslijk* heeft te wraken Wijl 1. Aristoteles daer werck af plagh te maecken (4335) Die als een God van ons Magisters werd geeerd. Van wien oock Scotus al syn wijsheyd heeft geleert.
[p. 138] Is yemand onder u so sot wel dat hy buyten De deur syn beste goed, syn kostelijckheyt sal sluyten, Syn geld? ick denck wel neen, gy neemt het in uw huys, (4340) En dat ’s u niet genoegh: in ysre kist en kluys, In een verborgen lae, in schrynen en contooren, Daer ongetrouwe meyt noch nachtdief in kan booren, Sluyt ghy die dingen op, maer slijck en vuyligheyd Dat laet ghy op de straet, en leggen daer het leyt. (4345) Werd dan dat kostlijck is sorghvuldigh opgeslooten En laet men ’t slijck op straet en buyten in de gooten: Is ’t dan niet waer en klaer dat dwaesheyt, die hy raedt Dat men verbergen sal, is beter in der daed Als wel de wijsheyd doet, die men niet hoeft te sorghen (4350) Dat doch verhoolen blijf en voor het licht verborghen. Hoort nu de woorden self van dees getuygenis. Die syne sotheyd berght seyt hy dat beter is Als die syn wijsheyd berght. aenmerckt noch hier beneven Hoe dat in de Schriftuyr den sot werd toegeschreven (4355) Een rond’ oprechtigheyd, terwijl de wijse man Meynt datter niemand is die ’t by hem haelen kan. Want so verstae ick dat den text is uyt te leggen Wanneer ’t 1. den Prediker geliefde dus te seggen: Een sot die wandlen gaet die hout het voor gewis (4360) Dat wie hem tegen komt is so hy selver is. Wat teyken isser van oprechtigheyd te geven Dat klaerder zy, als dat ghy elck met u maeckt even, En, wijl dat yder een sich selven veel vertrouwt, Dat ghy uw eygen lof oock andre waerdigh houwt? (4365) Hierom was ’t dat sich oock die Koning niet en schaemde Dat hy de sotste van de mannen sich benaemde. So heeft hem Paulus mee, die groote Leeraer van De volckren, niet ontsien sich voor een onwijs man
[p. 139] Te kennen, als hy schreef aen de k. Corinthenaeren (4370) Die andre luyden syn van Christus amptenaeren, Ick spreeck als waer ick sot, en ben noch meer, als of ’Er in de sotheyd stack een ongemeene lof En schande waer daer in te wesen overwonnen, Schoon datter 1. Grieckjes syn die ’t so niet vatten konnen, (4375) Die de Theologen, de kloeckste die men vindt, T’hans d’ oogen steecken uyt en maecken dom en blind Terwijl sy op de Schrift aenteyckeninghen schryven Die andre voor ’t gesight als nevels hangen blijven. Van desen hoop meyn ick, so ick my niet vergis, (4380) Dat mijn’ Erasmus niet van d’ alderminsten is, Die ’k om der eere wil kom menighmael te noemen. O, seggen sy, waer op magh hier de sotheyd roemen? Hoe dient haer dese plaets die sy heeft by gebracht? Een dingh, dat waerdigh is van haer te syn bedacht. (4385) Sottinne, dit en is maer leuteren en droomen; Van een verkeerde sin sijt ghy hier ingenoomen: Want den Apostel wil niet seggen in dien text Dat men hem houden most voor sotst of aldergeckst: Maer als hy had geseyt wat dienaers dat sy waeren (4390) En hy, en ’t scheen dat hy sich wilde met haer paeren En, als beroemende, gelijckenen by haer In desen Christen dienst, heeft hy alleenigh maer Als by verbeteringh ick meer daer by gesmeeten, Gevoelende dat sy van hem oock mosten weeten (4395) Dat hy den andren niet alleen en was ghelijck Maer meer als sy in het bedienen van dat Rijck; En als hy wilde datmen dat voor waer sou achten So heeft hy oock gewilt syn seggen wat versachten
[p. 140] Indien het sommige te moedich scheen geseyt, (4400) En heefter so wat salfs van sotheyd opgeleyt, Als onwys spreeck ick hier, om dat men aen de gecken Dit voor recht heeft vergunt: de waerheyd vry t’ondecken. Maer wat dat eygentlijck syn meyningh was of niet Als hy dees woorden schreef, en wat ick meer bediedt, (4405) Dat laet ick haer so langh sy moe syn disputeeren, Ick volgh alhier de groot’ en dick’ en vette Heeren Theologen, en daer ’t den meesten hoop mee hout Van ons Doctooren, die haer so veel toe vertrout Dat sy veel liever met haer soude willen dwaelen (4410) Als wel gevoelen met de kenders van de taelen, Die 1. drie syn in getal. By wien oock so een grieck Niet meer gheacht en is als een geringe 2. schrieck. Te meer, dewijl’er een grootsprekend Godsgeleerde (Wiens naem ick swijg, op dat een man van zulke weerde (4415) Geen nood en lijde dat een scherp-gebeckte 2. schrieck Hem schreeuwe nae het hooft het spreeckwoord van de Grieck En Onos 3. Lyras roep: Een esel aen de snaeren. (Wanneer hy dese plaets van Paulus sou verklaeren Theologaliter en magistraliter (4420) En immers smaeckt het best het geen men haelt van ver) Ick spreeck als minder wijs, en meer: van dese reden Een nieu capittel maeckt’ en ginghse dus ontleden:
[p. 141] Ick spreeck als minder wijs, dat is, so ick u schijn, Om dat ick my by haer gelijck, niet wijs te zijn (4425) So soud’ ick schijnen noch onwijser in uw ooghen Indien ick boven haer my selver wou verhooghen. Hoe wel hy korts daer aen, als of hy sich vergat, Vervalt van ’t gheen dat hy hier voorgenoomen had. Maer wat magh ick my doch met een alleen verweeren (4430) Dewijl ’t geoorloft is den Godsgeleerde Heeren De heylge Schriften uyt te recken als een vel: Dewijl daer woorden syn die strijdigh syn, maer wel Gepast op haere plaets, gelegentheyd en tyden, In ’t alderminste met malkandren niet en stryden, (4435) So men Ieronymus, die so veel taelen wist Te recht geloven magh in diergelijcke twist: Wanneer sich Paulus 1. by de mannen van Athenen Dient van een tytel die hy had gesien voor heenen Op een van haer autaers, en’t geen hem quam te pas (4440) En dienstigh tot bewijs van synen Godsdienst was Gebruyckte maer alleen, en liet de woorden vaeren Die hy geloofde dat hem ondienst konde baeren En heeft de laetste maer daer afgenoomen tot Het geen hy seggen wou, Den onbekenden God, (4445) Niet sonder dees’ oock wat veranderings te geven, Want dus was ’t in ’t geheel het geen hier stond geschreven: Den Goon van Asien Euroop en Afrika, Den onbekenden en den vreemden Goon. waer nae Haer doorgaens hedensdaegs de Godgeleerde schicken (4450) Die maer een woord vyf ses van heele texten slicken Of die vervalschen, so haer voordeel daer in leyt, En menighmael so plomp, dat sy geen onderscheyd En maecken of het geen dat volgt of gaet voor heenen Haer dient, of tegen leyt en springht voor eygen scheenen. (4455) Een onbeschaemtheyd, die haer vaeck so wel gedydt Dat haer ’t geluck van Rechtsgeleerde werd benydt.
[p. 142] Want seght my watter niet geluckigh uyt sou vallen Dewijl die groote (sacht: ick sou my wel verkallen Maer ben voor ’t spreeckwoord van de griecken weer vervaert) (4460) Den sin van Christus so by Lucas heeft verklaert Dat vyer en waeter eer te samen was te menghen Als met syn meeningh die wel over een te brengen. Want als nu het gevaer en nood gingh aen de man En dat een leenman moet al wat hy magh of kan (4465) Voor synen leenheer doen en met hem gaen ten stryde, Heeft Christus (willende sich dienen toen ter tyde Van de gelegentheyd om haer te wysen aen Dat het vertrouwen van de syne niet moet staen Op sulcke middelen) tot syn gevolgh gesproocken (4470) En afgevraeght of haer had eenigh dingh ontbrooken Als hy so onvoorsien haer uytgesonden had Dat hy voor doorenen en keyen op het pad Haer niet en waepende met schoenen aen haer voeten Noch knapsack mee gaf om den hongers-nood te boeten? (4475) Als sy antwoorden, Niets, heeft hy daer op geseyt: Maer nu neem’ hy sijn buyl en mael oock, diese heyt, En diese niet en heeft verkoope syne kleden En gae de penningen weer aen een swaerd hesteden Dewijl nu Christus maer sachtmoedigheyd begeert (4480) En lyden en geduld en smaed des levens leert, Wie twyfelt dan wat hy alhier heeft willen seggen Als dat sy dienaers noch meer van haer moeten leggen En niet alleenelijck de schoen en mael versmaen Maer selfs oock willigh zyn om sonder rock te gaen (4485) En naeckt en onbelet van schoenen, maelen, kleden Om ’t Evangely te verkonden heen te treden, En geene voorsorgh doen als van een swaerd alleen. Maer niet een swaerd waer mee de rovers heenen treen Of felle moordenaers om menschen neer te maecken: (4490) Maer van een swaerd des geests, dat tot in ’t hert kan raecken [p. 143] En quae genegentheen en tochten kappen af En al wat voedsel tot verkeerde driften gaf, Op dat haer lusten slechts tot gods-vrucht mochten strecken. Maer, lieve, siet waer men dees woorden heen wil trecken, (4495) Hoe die vermaerde man leyt dese dinghen uyt. Door ’t swaerd seyt hy dat de beschermingh werd beduyt Wanneer men werd vervolgt, en dat den buyl wil seggen Dat men van nooddruft sich te deeg moet onderleggen: Gelijck of Christus nu verandert was van zin (4500) En roukoop had dat hy syn dienaers in ’t begin So weynigh konincklijck, so kael had afgesonden, En dees’ uytrustingh nu voor beter had gevonden, Of hem vergeten was het geen hy had geseyt Dat het haer strecken sou tot haere saligheyd (4505) Als haer de wereld sou beliegen en verachten En spijt en smaed aen doen, vervolgen, straffen, slachten, Verbiedende te bien den quaeden wederstand: Dat de sachtmoedige sou woonen in het land: Of hem vergeeten was, die haer ten voorbeeld stelde (4510) De naeckte Lelyen, de bloempjes van den velde, De vogels van de lucht, dat hy haer had geraen Met geen bekommeringh haer selven te belaen En nu hooghnodigh vond dat sy haer sonder degen Niet souden op de reys begeven lanx de wegen (4515) So dat hy wou dat men syn rock daerom verkoop’ En dat men liever naeckt als sonder degen loop’. Gelijck hy nu door ’t swaerd meynt allerley geweeren, Al watter is bequaem om het geweld te keeren, So streckt hy oock den buyl tot alle dingen uyt, (4520) Al, die de nooddruft om te leven in haer sluyt. Dus rust die grooten tolck der goddelijcke woorden De goed’ Apostels uyt, als waer ’t tot een slagoorden, Met lanssen, schild en swaerd, met lonten bus en buys, Om te gaen prediken van Christus en syn kruys, [p. 144] (4525) En daer en boven noch versien van beurs en buylen, Gelaen met pack en sack op eselen en muylen Op dat sy mogelijck niet mochten heenen gaen Ter herbergh uyt, voor dat het noen-mael was gedaen. En dese man liet sich daer door niet eens bewegen (4530) Dat Christus korts daer aen gebood dat hy den degen Die hem getrocken had weer steken souw in schee, En dat men niet en hoort dat yemand van haer stree Met schild of swaerd, of hem met sulck gheweer verweerde En daer mee het geweld der Heydnen van hem keerde, (4535) Het welck ontwijfelijck van haer sou syn gedaen So ’t Christus had, gelijck als dese man, verstaen. Ick ken een ander noch die ick hier niet sal melden, Doch om der eere wil, een van de kloeckste helden En van geen kleynen naem, die ’t woord van Habakuick; (4540) Als hy in syn 1. gebed (gelijck ’t was een gebruyck Dat men de tenten toen van vellen plagh te stellen) Sey dat hij schudden sagh de Mediaensche vellen, Uytley van ’t vel van den gevilden Bartelmees. Ick was nu lest, gelijck ick dickmaels dee voor dees, (4545) In een Dispuyt van ons hoogwijse Godsgeleerde, En als daer yemand uyt de schrift bewijs begeerde Waer uyt men toonen kost dat men de ketters meer Met vyer verwinnen most als door de kracht van leer, So was’er een, die oud en langh was aen het graeuwen, (4550) Van straf gesight en van onsichelijcke braeuwen Die heel ontstelt hier op dusdanich antwoord gaf: Dat men de Ketteren eenmael of twee bestraf
[p. 145] En dan 1. de vita speel, heeft Paulus klaer geschreven. Dit is een wet die hy heeft tegen haer gegeven. (4555) De vita, sey hy, is te seggen, helpt s’ om ’t leven. Veel lachten om de man; oock wasser geen gebreck Van die dit keurden voor een ongemeenen treck En voor een rechte gods-geleerd’ uytleggingh hielen. Maer als hem sommige daer wat in tegen vielen (4560) Rees ’er een ander op die tusschen beyden sprack, Een die het verken voort de keel en ’t hert af stack. Dees riep, Let op de saeck: by Moyses staet geschreven 2. a Quaetdoenders die sult ghy niet laeten in het leven; De ketters doen veel quaed: brengt dan de ketters om. (4565) Al watter was dat sat op sulck een reden stom En was verwondert waer’t de man van daen kon haelen. Syn seggen wierd voor goed gekent van al te maelen, So dat een ygelijck syn zegel daer aen hingh; En voorts met kous’ en schoen in syn gevoelen gingh; (4570) En niemanden van al die hier vergaedert waeren Quam ’t eensjes in den sin, dat hier van tovenaeren Gesproken werd, en dat dees wet den Hexen raeckt. Want anders lagh het klaer en voor een yder naeckt Dat men den dronckaerts en die by de hoeren loopen (4575) Haer quaed-doen met de dood al mee most doen bekoopen. Maer ’t is te sot dat ick dees dingen hier verhael Die so ontallijck syn dat men die altemael
[p. 146] In so veel boecken niet begrypen sou of vaeten Als 3. Dydimus of als Chrysip had nae gelaeten. (4580) Dit is het eenigh dat ick hier van u begeer: Dat men het tot mijn smaed en schande niet en keer Indien ’t niet al en is van vyven en van sesse Dat ick heb bygebraght, die een Theologesse Van kleyne waerde ben, dewijl sulcx werd geleen (4585) In luyden die ’t gestoelt in Kerck en school betreen, In sulcke Meesters en so Goddelijcke Heeren. Nu sal ick eyntelijck my weer tot Paulus keeren Die van hem selven dus aen de Corinthers a. schreef: Die onwys is verdraeght gy gaeren. ick en geef (4590) Oock ’t geen ick segh niet uyt als sprack ick nae den Heere Maer nae onwysheyd: en, dat men my niet en weere Maer neem voor onwys aen: om Christus syn wy sot. Ghy hebt gehoort hoe veel getuygenissen tot Mijn lof van sulcken man voor desen syn gegeven (4595) Behalven dat het blijckt uyt ’t geen hy heeft b. geschreven Dat hy haer opentlijck de sotheyd heeft belast Als yet dat nodigh en daer welvaert is aen vast. So ymand onder u, seyt hy, schynt wijs te wesen Die werde sot, op dat hy wijs zy. en wy lesen (4600) Dat Iesus, c. als hy op den wegh van Emaus was, Daer hy by 1. Simeon sich voeghd’ en Cleophas, Sey dat sy beyde sott’ en sinneloose waeren: Nochtans van syn gevolgh en uytgelese kaeren. Maer dit en weet ick niet of te verwondren zy (4605) Dewijl van Paulus self een weynigh sotterny God toegeschreven werd (wat proef kan ick meer wenschen? Hy seyt, d. de dwaesheyd Gods is wijser als de menschen
[p. 147] Maer dese dwaesheyd moet ghy so niet leggen uyt Als of’t yet was dat op der menschen meyningh sluyt, (4610) Gelijck het geen dat wy van ’t kruys van Kristus horen Een dwaesheyd werd geseyt voor dieder gaen verloren. Danck heb Origenes die ’t so niet uyt en leyt. Maer wat magh ick vergeefs met veel sorgvuldigheyd My selfs bekommeren om dingen te beweeren (4615) Waer van dat niemand meer bewijs en kan begeeren, Dewijl dat Christus selfs e. by David den Profeet Tot synen Vader seyt, dat hy syn dwaesheyd weet? Het was oock niet om niet dat God een groot behaegen In sotten heeft gehad en gunst tot haer gedraegen, (4620) En ick geloof dat dit de reden is geweest: Dat naementlijck, gelijck by Princen aldermeest De kloecke zyn verdacht, en sy de wijsheyd haeten En bott’ eenvoudige tot haer gemeynschap laeten, Liefhebben, vorderen, en luy van kleyn verstand (4625) Meer achten als een licht of Phenix van haer land: Gelijck als Iulius geen Brutus kon verdraegen, De 1. dronck’ Antonius geen Cesar doen vertsaegen: Gelijck als Seneca van Nero was gehaet En 2. Dionys de tucht van Plato heeft versmaedt: (4630) Dat Christus oock also niet goed en heeft gevonden Met sulcken om te gaen die op haer wijsheyd stonden, En die verdoemt, vervloeckt en van sich afgeweert, Gelijck als Paulus dat niet donckerlijck en leert Wanneer hy seyt a. dat God de sotten heeft verkoren (4635) En dat de wereld, die door wijsheyd bleef verlooren,
[p. 148] Hy goed gevonden heeft door sotheyd te behoen. Iae selfs heeft hy dat klaer en helder hooren doen Door dees Propheten mond: a. Ick, seydt hy, sal verderven De wijsheyd van de wyse: ick sal ’t verstant doen sterven (4640) Van de verstandighe. So doet hy oock, wanneer Hy tot zyn Vader seyt: O aller Heeren Heer Ick danck u dat ghy dit voor wysen hielt verschoolen Maer voor de Kinders, dat is sotten, onverhoolen. Want dit is in den text den sin 3. van ’t grieckse woord. (4645) Hier toe dient oock dat hy, gelijck men deurgaens hoort, De Phariseen en heel den hoop der Schriftgeleerde Bestraft heeft en gerost, die loose, die verkeerde, En ’t ongelettert volck met woorden voorgestreen. Want, als hy roept, wee u, wee u ghy Phariseen, (4650) Ghy die de Schrift verstaet en die weet uyt te leggen, Wee u ghy Huychelaers! wat wil dit anders seggen Als wee u, wyse, wee! maer liefst heeft hy verkeert Met wat eenvoudigh was en slecht en ongeleert, En meest behaeghden hem de visschertjes en vrouwen, (4655) En onder desen heeft hy meest van die gehouwen Die verste waeren van der loosen vossen aert. Daerom so koos hy oock den Esel voor het paerd, En hadde zyn vermaeck op ’t botste dier te ryen Schoon dat hy sonder nood of hinder mocht beschryen (4660) Selfs eener Leeuwen rugh. Oock is den heylgen Geest In de gedaente van een Duyf gesien geweest Niet van een Kuyckedief, als hy quam nederdalen. Siet ghy niet in de Schrift hoe men daer meenigmalen Van herten, hinden en van lammen doet vermaen? (4665) Voegt hier noch by, dat die in Christus liefde staen En die hy heeft geschickt tot het onsterflijck leven Daer altemet den naem van schapen werd gegeven
[p. 149] Waer by ’t geen ander dier in slechtheyd halen kan, Waerom een idioot, een bot eenvoudigh man, (4670) Gemeenelijcken by een schaepshooft werd geleken. Van dese schaepen schaemt hem Christus niet te spreken Dat hy den Herder is, die sorg voor haer luy draeght. De by-naem van een lam heeft hem al mee behaeght, Gelijck hy meermaels by Iohannes werd geheeten. (4675) Wat roept dit, of wat doet dit anders aen u weten Als dat de menschen all’ onsinnigh zyn en sot, Oock de godvruchtige? dat Christus selver, tot Haer heyl genegen en om haer te hulp te komen In hare sotheyd, heeft het wesen aengenomen (4680) (Die ’s vaders wysheyd was) eens menschen, en als sot Geworden, en voor haer gerekent is by God Of hy een sondaer was die doch geen sonde kende, En haer alsoo gewilt bevryen van ellende Door sotheyd van het kruys, en luyden die hy sond (4685) Daer men geleertheyd noch scherpsmnigheyd by vond, Dien hy de sotheyd selfs wel ernstelijck belaste En schuw van wysheyd maeckt’ als die haer niet en paste En selfs haer in haer dienst sou kunnen hinderen, Als hy door ’t voorbeeld van onnosle kinderen, (4690) Van mussen, Lelyen, van Bloempjes van den velde, Van ’t kleyne mostert-zaet zyn leer voor ooghen stelde En haer heeft opgeweckt door dingen daer men geen Verstand noch geest in vind, en die men maer alleen Siet sonder konst of sorgh van de natuur bestieren, (4695) Als hy dit slechte volck, dees’ onbedreve dieren, Dees nieuw’ Ambassadeurs, so rouw en ongheschaeft, Met geen Filososy noch wetenschap begaeft, Gebiedt dat sy doch niet bekommert souden wesen Noch voor Stadthouders noch voor Presidenten vreesen (4700) Wat by hun hare tael of aenspraeck wesen sal, Noch de a. gelegentheyd noch tyd noch jaer-getal
[p. 150] Te willen weeten, die God aen sich heeft gehouden, Op dat sy naementlijck haer niet verlaeten souden Op eygen wetenschap, maer geven sich alleen (4705) Met lijf en siel aen hem, en voorts aen anders geen. Hier toe behoort het oock, dat God, die alle dinghen Geschaepen heeft, verbood des werelds nieuwelinghen, Dat onbedreven paer, de hand te steken uyt Om yet te proeven van dat wonderlijcke fruyt (4710) Des booms van wetenschap, als of’er in het weeten Een dodelijck vergif verborgen had gezeeten Dat haer lucksaeligheyd sou helpen om den hals. Waerom de wetenschap van Paulus even als Yet dat de menschen schaet en opblaest werd mispresen. (4715) Van welck gevoelen oock Sint Bernard schijn te wesen Wanneer hy seyt den a. Bergh, waer op de morgenster, De soon des dagheraets, de fiere Lucifer Sich selven had geset, te syn den Bergh van Weeten. Oock dient dit mogelijck hier niet te zijn vergeeten (4720) Dat oock de sotheyd by de Goon lieftalligh is. Van al wat sy begaet kryght sy vergiffenis. Misdoet een wijsman yet het werd hem niet vergheven. Waerom sy, die wat quaeds of sondigs oyt bedreven Wanneer sy bidden datmen ’t haer vergeven sal (4725) Sich selfs behelpen met den mattel van het Mal En weeten ’er een kleed van sotheyd voor te hanghen Schoon dat het quaed by haer voorsichtigh is beganghen. Want so sey Aron b. Heer, wilt ons niet tellen aen De misdaed die by ons, doch sotlijck, is begaen, (4730) Wanneer hy Moyses voor syn Suster heeft gebeden Dat de melaetsheyd doch mocht gaen van hare leden, So bad de a. Koningh Saul syn schuld by David af, Dat hy hem die doch om de sotheyds wil vergaf. So bad oock David selfs, b. Heer wilt het my vergeven (4735) Want dat ick dee dat heb ick sottelijck bedreven,,
[p. 151] Als of hy hoop noch kans tot syn pardon en sagh Indien de sotheyd tot syn voordeel niet en lagh. Maer ’t geen ick seggen sal dat sal noch harder dringen; Als Christus selver voor die hem aen ’t kruyshout hingen (4740) Riep in syn uyterste: c.* Scheld haer, o Vader quyt, Vergeef haer ’t geen sy doen, waer heeft hy doen ter tyd Haer onschuld op gebouwt waerom hy ’t quyt sou schelden Als op onwetenheyd? men hoort niets anders melden. d.* Om dat syd, sey hy niet en wisten wat sy deen. (4745) Dat was ’t alleen waerom hy voor haer heeft gebeen. Dit dient oock hier ter plaets van Paulus niet verswegen e. Ick heb Bermhertigheyd, seyt hy, van God verkregen Om dat ick ’t, letter op, onwetende heb gedaen In ongelovigheyd. wil hy hier niet verstaen (4750) Dat hy ’t door sotheyd, niet door quaedheyd had bedreven? Het is hem, seyt hy, uyt barmhertigheyd vergeven, Als of hy seggen wou, het waer hem niet gebeurt Indien syn misdaed voor geen dwaesheyd was gekeurt. Oock doet de man voor my, die Psalmen heeft geschreven (4755) En ick alhier vergat syn rechte plaets te geven, Wanneer hy seyt, f. o Heer, gedenckt myn sonden niet Die door onwetentheen of Ionckheyd syn geschiedt. Twee dingen hoort ghy hem tot syn’ onschulding stellen: De Ionckheyd, die ick steeds gewoon ben te verzellen, (4760) En oock onwetenheyd, in een getal van veel, Om ons te doen verstaen dat die voor ’t meeste deel De sotheyd draegen most en op haer schouders schorten En om mijn reden en al dit in een te korten So dunckt my dat’er so al wat gelijkenis (4765) Des Christen Godsdiensts met een slagh van sotheyd is,
[p. 152] En wijsheyd gansch met haer niet over en kan komen, Wilt ghy bewijs hier van? dat kan haest syn ghenomen Voor eerst van Kinderen, van wijven, oude lien, En nesker-bollekens. in dese sult ghy sien (4770) Dat sy met heylige en godsdienstelijcke dingen Veel meer als andere vermaeckt syn. hierom dringen En woelen sy om dichst te wesen by ’t autaer Ontrent het heylighdom. waerom? alleenlijck maer Uyt drift van de natuyr, aenmerckt nu daer en boven (4775) Hoe de geleertheyd by die mannen was verschoven By wien de grondvest van den godsdienst is geleyt: Hoe van haer is omhelst de slechte eenvoudigheyt: - Hoe kleyne vrienden dat sy van de lettren waeren, Van Filosofen en van ydle kunstenaren. (4780) Voor ’t laetste vraegh ick of men oyt wel narren sagh So mal en harssenloos als deser sotten slagh Als de godvruchtigheyd haer eenmaels heeft doen blaeken Daer sy de wereld en haer selven om versaecken, Verdoen haer middelen, verquisten haef en goed, (4785) Vergeeten ’t ongelijck dat haer een ander doet, Verdraegen ’t met geduld als sy haer sien bedriegen, Vergeven elck, die haer vervolgen en beliegen, En maecken tusschen vriend noch vyand onderscheyd, Voor wellust bevende, tot armoe wel bereyt, (4790) Uyt traenen trecken vreugd en haer by ’t vasten mesten, En geven huys en land en ’t leven selfs ten besten, In als gevoele-loos, gelijck als of haer ziel Geen woonplaets in het lijf maer op een ander hiel? Waer voor is sulcx, als voor onsinnigheyd, te achten? (4795) Dies was ’t so wonder niet wanneer de Ioden dachten Dat Petrus met syn maets de most had in het hooft Op ’t plechtig Pinxter-feest, en Festus heeft gelooft [p. 153] Dat Paulus raesde die Agripp’ haest had bewoogen. Maer nu ick ’t 1. leeuwen vel heb eenmaels aengetogen (4800) So laet ons sien of niet de gelucksalicheyd Der Christ’nen, die men soeckt door kruys en arrebeyd, Een soort van Sotheyd is. Mijn woord zy onbesneden En let veel liever op de waerde mijner reden. De Christenen voor eerst die hebben yet gemeens (4805) Met die van Platoos school, en sijn ’t hier in wat eens Dat naementlijck de ziel aen ’t lichaem is gebonden Met naeuwe ketenen, daer d’ oorsaeck wert gevonden Dat zy verhindert wert door ’s anders grovigheyd Van ’t geen dat waerlijck is te krijgen vol bescheyd, (4810) En tot het recht genot dier dingen hier te koomen. Dies wierd van Plato de Philosophy genomen Voor een bedenckingh van de dood, om dat de geest Van haer werd wegh geruckt, en door deselve meest Van het lichamelijck en ’t sienlijck afgetogen, (4815) Gelijck de dood oock doet. Waer door men werd bewogen En noemt de geest gezond so langh hy recht gebruyckt Des lichaems middelen: maer als hy die onduyckt Of na sijn vrijheyd en verlossing schijnt te steken En uyt de banden van het Lichaem tracht te breken (4820) En tyen op de loop uyt de gevanckenis, Dan seyt men dat de geest niet meer gesond en is, So dat de menschen dees voor sinnelose keuren; En komt sulx door een sieckt’ of door ghebreck te beuren Van ’s Lichaems deel of lidt, dat in syn wercking faelt, (4825) En so het klock-gestel van hooft en herssens dwaelt, Heet het uytsinnigheyd, hoewel men menighmaelen Haer yet voorseggen hoort en spreken vreemde talen
[p. 154] Daer sy haer selven noyt en hebben om gepynt, En datter heel en al wat godlijx in haer schijnt, (4830) Om dat de ziel alsdan wat vryer van de stricken Van ’t nae-verwante lijf haer selven gaet verquicken En ingeboore kracht begint te laeten zien. Hier leyt de reden oock van ’t geen men siet geschien Van die op ’t gypen zyn, die men hoort dingen spreken (4835) Als hadd’ een godlijck vier haer herten aengesteken. Het is wel ’t selfde slagh van sinneloosheyd niet Als sulx door yver der godsaeligheyd geschiedt, Maer ’t komt er soo naer by dat veel’ het daer voorhouwen, Voornamentlijck wanneer sy koomen aen te schouwen (4840) Dat weynich menschjes, by de rest so kleyn van tal, In heel haer leven so verscheyden zyn van al. Waerom men dese luy oock wel siet overkoomen Dat sulck een overquam, die, volgens Platoos droomen, Der dingen schaduwen verwonderde onder d’aerd (4845) In het versierde 1. hol, en weder boven-waert Uyt de spelonck geraeckt en in het licht gevaeren De dinghen had gesien gelijck sy waerlijck waeren, En wederom gekeert tot syne mackers sprack Dat al was dat daer was in groote dwaelingh stack. (4850) Hy was met haer begaen, meelydend en bewooghen En had haer gaeren uyt het misverstand getooghen Maer wiert in tegendeel van d’ andere bespot En uyt het hol gejaeght voor raesende, voor sot. So sal sich ’t slechte volck verwondren over dinghen (4855) Meest die lichaemlijck syn en door haer oogen dringen En meynt dat die by nae alleen in wesen syn: Maer de godvruchtige, hoe naeder yet een schijn
[p. 155] Of sweem van lichaem heeft, hoe meer dat sy het laecken Die al haer werck van het onsienelijcke maecken, (4860) Waer nae al haer gepeyns en overdenckingh gaet. Want rijckdom is ’t dat hoogst by geene in achting staet: De plaets, die daer aen volgt, werd van haer toegeschreven Des lichaems goederen: de laetste stee gegeven Aen ’t geen de ziel betreft, hoewel men onder haer (4865) Veel vindt die twyfelen of ’t leugen is of waer Dat ’er een ziel sou syn, om dat s’ haer noyt en saegen: Maer dees’ in tegendeel die vinden haer behaegen En eerste steun in God; daer aen beminnen zy Het geen de ziel belanght, dit houdt de tweede ry: (4870) Voor ’t lichaem syn sy niet bekommert noch belaeden, En ’t geld en achten sy niet meer als dorre blaeden, Of hebben ’t so, dat sy noyt onbereyd en sijn Maer vaerdigh om daer af te scheyden sonder pijn; Haer goed besitten sy als of sy ’t niet besaten, (4875) En hebben niet dat sy niet gaeren weer verlaeten, En naedemael de geest van een godvruchtigh man Al syne krachten spant tot het betrachten van Die dinghen dagh en nacht, die ’t meeste zyn verscheyen Van ’t grover sinnen werck, siet men hem als verkeyen, (4880) So dat hy van de rest gevoel noch wezen heeft Daer sich ’t gemeene volck geheel aen over geeft. So synder onder de bewegingen en driften Van het gemoed, waer uyt veel meerder valt te siften Van ’t grof lichaemelijck als ’t wel uyt andre doet: (4885) Gelijck de tocht des vleesch, oplopentheyd van bloed, De treck tot spijs en dranck, en Hovaerdy en nyd is, Daer de godsaelige geduyrigh mee in stryd is. Waer sonder wederom het volck niet leven kan. Oock zijnder sulcke die natuyrlijck zijn, en van (4890) Een middelbaeren aert, als liefde tot syn maeghen Tot ouders, kinderen, en vaderland te draeghen [p. 156] En dese schrijft het volck gemeenlijck noch wat toe: Maer de godsalige sijn altijd besigh hoe Die te vermeestren zyn en uyt het hert te trecken (4895) Indien sy haer tot schae der zielen mochten strecken. So dats’ haer vâer nu niet beminnen als een vâer (Want hy en heeft doch niet geteelt als ’t lichaem) maer Als een recht deugdsaem man, in wien de heldre stralen Des goddelijcken beelds als goude sterren praelen. (4900) Dat is haer hoogste goed: waer buyten sy verstaen Dat niets te lieven is, en alles te versmaen. Dit is de stock of el daer sy het al mee meten: So dat sy ’t sienlijck, so ’t niet heel en dient versmeten, Min achten als het geen dat men niet sien en ken. (4905) Oock seggen zy dat in de Sacramenten, en In ’t oefenen der liefd’ en christelijcke wercken Men meerder op de geest als ’t lichaem dient te merken, Die beyd’ in dese zyn. so achten zy niet veel Dat men in ’t vasten maer alleen siet op de keel, (4910) Dat men geen vleesch en eet’, en sich des avonds wachte Dat men geen mael en doe, en sulcx doch wel betrachte: (Dat men gemeenelijck een volle vasten heet) So men by wisseling en minderingh van beet Niet mee vermindere syn quae genegentheden (4915) So men syn dertelheyd van gisteren en heden Op morgen niet besnoeyt, en van zyn toornigheyd Van pracht van hovaerdy niet mee wat af en leyt: Indien men niet en tracht en voor heeft met het vasten Syn lichaem van gewight en leuyheyd wat t’ ontlasten (4920) Op dat de geest, daer van ontlaen, te graeger zy En honger krijge nae des hemels leckerny. Oock seggen sy, dat, schoon ’t gheen smaed behoort te geven Het geen ontrent den dienst des nachtmaels wert bedreven, En ’t ceremony-werck, dat men daer onder doet, (4925) Niet te verachten* is, en licht noch quaed noch goed, [p. 157] Het nochtans door hem selv’ of weynigh nuts kan gheven Of oock wel schadlijck zyn, indien de geest en ’t leven Daer niet mee by en komt, dat men u daer beduyt En in die handling beeldt met sichtbre teykens uyt. (4930) Maer ’t geen hier werd verbeeldt dat is het bitter lyden Van Christus, van syn dood, die yder hier belyden En oock uyt drucken moet met een gebroocken hert Waer in van vleys en bloed niet meer geheerst en werd, Daer quae begeerlijckheyd de sinnen niet doet draeven, (4935) Daer snoode drift is uyt gestorven en begraeven Om in de nieuwigheyd des levens op te staen En eens met hem te zyn die haer is voorgegaen, En eens oock onder een. dit zyn daerom de dingen, Dit de betrachtingen, dit de bekommeringen (4940) Van de godsaelige: daer ’t volck in ’t algemeen Meynt dat dien dienst bestaet in ’t by zyn maer alleen, In dicht by het autaer, jae alderdichst te wesen, In ’t hooren van den galm van ’t geen de prijsters lesen In onbekende tael, in ’t gaepen, in het sien (4945) Nae ceremonitjes die in de Mis geschien. En niet alleen in ’t geen dat ick hier heb gegeven Voor kleyne monstertjes: maer in syn heele leven Schuwt de godsalige wat nae het lichaem smaeckt Die op’t onsighbaer vlamt en nae het geestlijck haekt. (4950) Dewijl dan dees’ en die so veel van een verscheelen En datter tusschen haer geschillen en krackeelen Van alle dingen zyn, so komt het daer van daen Dat d’ een den andere siet voor onsinnigh aen, Hoewel dat ick geloof dien by-naem eer den vromen (4955) Als den gemeynen hoop der menschen toe te komen: Dat klaerder blijcken sal indien ick u betoon Dat, soo ick heb belooft, dien alderhoogsten loon Oock yet uytsinnigs is. Laet uw te vooren komen Voor eerst, en overleght ’tgheen Plato quam te droomen [p. 158] (4960) Dat hier wel aen geleeck, wanneer hy heeft geseyt Dat by de minnaers is de beste dulligheyd. Want een die heftigh mint die houdmen niet te leven Als maer alleen in ’tgheen waer toe hy werd ghedreven: So dat hoe verder hy sich van hem selven vind, (4965) Hoe naeder hy verhuyst nae ’tgeen dat hy bemint, Hoe hy te blyder is. als nu de ziel aen ’t peyzen En in gedachten is om uyt het lijf te reyzen En haer help-middlen niet gebruyckt, gelijck sy plagh, So meyn ick dat men dat wel raesen heeten magh. (4970) Want van sich selfs te gaen, of van sich selfs te leggen En koomen tot sich selfs, wat wil dat anders seggen? Hoe meer de liefde nu volmaeckt is, groot, en goed, Hoe dat de raeserny oock beter wesen moet. Hoedaenigh sal dan syn het leven dat sy wachten (4975) Daer de godsalige so yverigh nae trachten? De geest sal naementlijck het lichaem slorpen in, Als die de sterckste valt; dat hem daerom te min Beswaerlijck wesen sal om dat hy in het leven Al voorbereydsels aen het lichaem heeft gegeven (4980) Tot die veranderingh, en reyn en kleyn gemaeckt. Daer nae sal oock de geest, die boven was geraeckt, Verslonden werden van de grootsten geest van allen, (Dat wonder toe sal gaen) voor wien het al sal vallen Als voor den machtigsten; waer door de mensch geheel (4985) Sal wesen buyten sich, alleenlijck in dat deel Geluckigh, dat hy in den voorval sulcker tyden Yet onuytspreeckelijcks van ’t hoogste goed sal lyden Dat alles in sich ruckt. Hoewel nu syne vreugd Niet heel volmaeckt sal zyn noch hy geheel verheugt (4990) Voor dat de ziele met haer lichaem weer sal leven En haer d’ onsterflijckheyd te saemen zy gegeven: Nochtans, dewijl alhier der vroomen leven is Een stadigh overlegh dier saelige erfenis, [p. 159] So is ’t, dat zy daer van somtyds hier wat genieten, (4995) Dat, schoon ’t een dropjen is by ’t geen dat daer sal vlieten Met volle stroomen uyt die eeuwige fonteyn Van gelucksaeligheyd, hoe ongesien en kleyn, Al wat men wellust noemt op aerde gaet te boven, Al was al ’swerelds vreugd op eenen hoop geschoven. (5000) So ver is ’t dat de geest sich boven ’t lichaem heft En het onsienelijck het sienlijck overtreft. Dit is ’t dat een Profeet belooft heeft van te vooren: Geen oogh heeft het gesien, geen oor quam het te hooren, ’T klom noyt in yemands hert met duydelijck bescheyt, (5005) Dat God den geenen die hem minnen heeft bereydt, Dit is Moriaes* deel dat sy had uytgekooren: Dit werd door ’t sterven niet vermindert noch verlooren, Maer door de dood voltoyt. die dan so verre quam (Hoe wel der weynigh zyn in wien men sulx vernam) (5010) Lee dingen, die vry aen uytsinnigheyd gelijcken, Sprack woorden sonder slot, die ’tspoor bezyden wijcken En die men van geen mensch te hooren is gewent, Gaf een geluyt waer van de zin is onbekent. ’Tgebeurt dat sulcke wel geheel van mond en oogen (5015) Veranderen: nu syn sy vrolijck, nu bewoogen: Nu syn sy bly, en strax mistroostigh en bedruckt En buyten haer luy self gelijck als wegh geruckt: En als sy weder by haer selven syn gekoomen So weten sy niet of sy wacker syn of droomen (5020) Of waer zy syn geweest, of in of buyten ’t lijf, Noch van haer wedervaert noch wonderlijck bedrijf; En heugen niet wat dat sy hoorden, saghen, deden Als door een droom, een wolck, en mist en duysterheden. Dit weeten sy alleen, dat niemand op dat pas (5025) So hoogh in het geluck, als sy, verheven was Terwijl zy sinneloos en buyten westen waeren; Daerom so weenen zy wanneer sy weer bedaeren, [p. 160] En wenschten hoogers niet als dat haer mocht geschien Van die uytsinnigheyd sich noyt ontbloot te sien (5030) En dit’s een proefje, dat ick u heb willen geven Van ’t saelige geluck van het toekomend leven: Maer dat ick my by u vergat is langh geleen. Doch heb ick buyten mijn besteck alhier getreen, En dunckt u dat ick wat te dertelijck gesnapt heb (5035) En mijn’ en uwen tijd te langh te breed verklapt heb, Denckt dat de sotheyd en een wijf het heeft gedaen, En ondertusschen wilt hier eens gedencken aen Dat altemet een sot oock wel te pas kan spreecken, Ten waer gy dacht dat ick my selfs hier heb verkeken, (5040) En seyde, dat dit woord geen wyven aen en gaet Om datter van een sot, van geen sottin, en staet. Ick sie dat gy verwacht dat ick ten eynde raecke En eerst een kort verhael van al mijn seggen maecke En mijne reden sluyt met een fatsoenlijck slot: (5045) Maer ghy sijt dubbel en wel driemael dubbel sot Indien gy meynt dat ick, die so veel heb gesproocken, Die so veel woorden hals en beenen heb gebroocken, Die sulcken mengel-moes heb onder een gelapt, Tot noch toe heugen souw wat dat ick heb gesnapt. (5050) Het oude seggen was; Ick schuwe sulcke mannen Die haer geheugenis oock hebben by de kannen; Maer ’t geen ick segh is nieuw, dat ick een hoorder haet Die niet terstond vergeet wat dat ick heb gepraet. Daerom mijn Prijsterkens, gy die my toegewijdt zyt, (5055) Vaert wel en goeden dagh, en so j’ hier mee verblijdt zijt, Klapt in uw handen, eet en drinckt, maeckt goede cier Des somers by de koelt’ en ’s winters by het vyer. EYNDE.
vs. 274 een er staat: en vs. 409 zijn er staat: zjn vs. 990 niet in ex. KBH, maar wel in UBL 1110 G 40 vs. 1001: wanneer er staat: waneeer vs. 1051: spreeck-stoel er staat: spreeek-stoel vs. 1168: nootcijfer toegevoegd vs. 1197: schelmse er staat: schemlse vs. 1289: een er staat: en vs. 1407: toegevoegd naat de ed.-1672 vs. 1706: treken, er staat: treken. vs. 2459: want er staat: wan vs. 2547: bemint: er staat: bemint:, vs. 2645: uytsinnigheden er staat: uytsinngheden p. 95, noot: propositio er staat: propesitio p. 94, noot: synaxi accidentiae er staat: synaexi accidentia vs. 3430: dies er staat: die vs. 3519: van er staat: aan vs. 3914: slothaakje toegevoegd vs. 3966: weeten er staat: wetten [zie errata] vs. 4364: laet er staat: laect [zie errata] vs. 4385: so er staat: sot [zie errata] vs. 4433: godlooslijk er staat: godloslijk vs. 4555 is een tripelrijm p. 154, noot: Plato er staat: Pleto vs. 4925: verachten er staat: verwachten vs. 5006: Moriaes er staat: Mariaes |